Chng m u

NHP MN NHNG NGUYN L C BN

CA CH NGHA MC LNIN
I. KHI LC V CH NGHA MC - LNIN
1. Ch ngha Mc Lnin v ba b phn cu thnh
- Ch ngha Mc Lnin: l h thng nhng quan im, l hc thuyt khoa hc
ca C. Mc Ph. ngghen v V. I. Lnin v s nghip gii phng giai cp v sn, gii
phng nhn dn lao ng khi ch p bc, bc lt v tin ti gii phng con ngi.
C th nh ngha vn tt: Ch ngha Mc Lnin l hc thuyt v ch ngha Cng sn.
- Ni dung ca ch ngha Mc Lnin bao gm ba b phn l lun: Trit hc Mc
Lnin, Kinh t chnh tr Mc Lnin v Ch ngha Cng sn khoa hc.
+ Trit hc Mc Lnin l b phn l lun nghin cu nhng qui lut vn ng,
pht trin ph bin ca t nhin, x hi v t duy; xy dng th gii quan v phng
php lun chung nht ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.
+ Trn c s th gii quan v phng php lun trit hc, kinh t chnh tr Mc
Lnin nghin cu nhng qui lut kinh t ca x hi. c bit l nhng qui lut kinh t
ca phng thc sn xut t bn ch ngha v phng thc sn xut mi phng thc
sn xut cng sn ch ngha.
+ Ch ngha x hi khoa hc l s vn dng th gii quan, phng php lun trit
hc, kinh t chnh tr hc Mc Lnin nghin cu nhng qui lut ca qu trnh cch
mng x hi ch ngha bc qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi v ch
ngha cng sn.
2. Khi lc s ra i v pht trin ca ch ngha Mc - Lnin
a. Nhng iu kin, tin ca s ra i ch ngha Mc
- iu kin kinh t - x hi
Ch ngha Mc ra i vo nhng nm 40 ca th k XIX. Cng vi s ra i v
pht trin ca ch ngha t bn, giai cp v sn th gii hnh thnh v pht trin nh mt
lc lng chnh tr c lp, mt giai cp c bn ca phng thc sn xut t bn ch
ngha.
S hnh thnh v pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha, xut
hin nhng mu thun gia tnh cht x hi ha ngy cng cao ca sn xut cng nghip
vi hnh thc s hu t nhn t bn ch ngha. Biu hin v mt x hi l mu thun c
bn ca ch ngha t bn, l mu thun gia giai cp t sn v giai cp v sn.
Cuc u tranh gia giai cp t sn v giai cp v sn l mt qui lut mang tnh tt
yu khch quan ca ch ngha t bn. Trong cuc u tranh ca giai cp v sn chng li
giai cp t sn c th hin qua nhng giai on v cc hnh thc c th khc nhau.
Trong cuc u tranh c nhu cu tt yu khch quan v mt h t tng, v mt t
chc chnh tr x hi ca giai cp v sn (ng cng sn). S ra i ch ngha Mc c
kh nng p ng nhng nhu cu khch quan . Phong tro u tranh ca giai cp cng
nhn th gii vo nhng thp nin 30 - 40 ca th k XIX nh ngghen nhn xt, n
to nn bc ngot cn bn trong quan nim ca Mc v lch s.
S ra i ca ch ngha Mc, l mt nhu cu khch quan, phn nh ng nhng
iu kin khch quan ca lch s v c kh nng gii quyt nhng nhim v khch quan
. Trc ht, n phn nh nhu cu khch quan v mt h t tng v s ra i chnh
ng (cng sn) ca giai cp cng nhn, thng qua khng nh vai tr v s mnh
lch s ca giai cp cng nhn i vi s pht trin tt yu ca x hi.
- Tin l lun
S xut hin trit hc Mc l s k tha mang tnh ph phn vi ton b lch s t
tng ca nhn loi trc . V c bn l s tip thu mang tnh ph phn i vi
vi trit hc c in c, kinh t chnh tr Anh v ch ngha x hi khng tng ca
Php v Anh
+ Trit hc c in c, c bit l trit hc Hghen v Phoibch nh hng
trc tip n s hnh thnh th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha
Mc.
Hghen ph phn mnh m phng php t duy siu hnh, ng thi l ngi
u tin din t nhng phm tr, qui lut c bn ca php bin chng vi tnh cch l l
lun v s pht trin. Nhng Hghen li tha nhn vai tr quyt nh ca nim tuyt
i, nn trit hc ca ng l trit hc duy tm khch quan, cha ng rt nhiu mu
thun. Mc v ngghen tip thu mt cch c ph phn nhng t tng khoa hc trong
php bin chng ca Hghen v t xy dng nhng nguyn tc c bn ca php bin
chng duy vt, vi tnh cch l hnh thc cao ca php bin chng.
Phoibch vi nhng quan nim duy vt v t nhin v s ph phn tn gio, ch
ngha duy tm huyn b ca Hghen. Ch ngha duy vt v thn ca Phoibch to iu
kin tin quan trng cho bc chuyn tip ca Mc v ngghen t th gii quan duy
tm sang th gii quan duy vt, t lp trng ch ngha dn ch cch mng sang lp
trng ca ch ngha cng sn. Song, Mc v ngghen cng thy c nhng thiu st
hn ch ca ch ngha duy vt Phoibch v vn tn gio, v ngay c s ph phn ca
Phoibch i vi Hghen. Khi Phoibch khng thy c ci ht nhn hp l trong
php bin chng ca Hghen.
+ Cc hc thuyt kinh t chnh tr ca Anh nh hng trc tip n qu trnh hnh
thnh v pht trin quan nim v ch ngha duy vt lch s ca ch ngha Mc. l l
lun v gi tr ca kinh t chnh tr hc c th hin trong qu trnh xy dng hc thuyt
gi tr lao ng ca A. . Ximt, .Ricc. A. . Ximt, .Ricc a nhng kt
lun quan trng v gi tr, ngun gc ca li nhun, tnh cht quan trng hng u ca
sn xut vt cht, v qui lut khch quan ca sn xut hng ha.
Do nhng hn ch v phng php, nn cc nh kinh t chnh tr c in Anh cha
thy c tnh lch s ca gi tr, mu thun ca hng ha v sn xut hng ha, tnh hai
mt ca lao ng sn xut hng ha cng nh khng phn bit r s khc nhau gia sn
xut hng ha gin n v sn xut hng ha t bn ch ngha.
K tha nhng t tng khoa hc trong l lun gi tr lao ng ca cc nh kinh
t chnh tr c in Anh, Mc v ngghen xy dng l lun gi tr thng d. L lun v
gi tr thng d c Mc v ngghen nghin cu v trnh by trong b T bn. B
T bn ca Mc bao gm nhiu t tng v kinh t chnh tr hc, duy vt lch s v
nht l vai tr v s mnh lch s ca giai cp v sn th gii.
+ Ch ngha x hi khng tng ca Php v Anh cui th k XVIII, u th k
XIX. l cc t tng ca Xanhximng, Phuri v oen ch ra nhng mu thun x
hi ca ch ngha t bn, s i lp gia t bn v lao ng. Nht l t tng nhn o,
t tng v gii phng con ngi gii phng x hi ca ch ngha x hi khng tng
ca Php cng nh hng rt ln n qu trnh hnh thnh th gii quan duy vt v
phng php lun khoa hc ca Mc - ngghen v lch s, v giai cp cng nhn. Song,
h li khng thy c qui lut pht trin ca x hi v vai tr ca giai cp cng nhn
trong s pht trin ca x hi.
- Tin khoa hc t nhin
T nhng thp nin 30 - 40 th k XIX, s pht trin ca khoa hc t nhin v cc
thnh tu ca n, ng mt vai tr ht sc quan trng trong cuc u tranh chng li
nhng quan im siu hnh, duy tm trong trit hc; ng thi n to ra nhng tin
khch quan cho s xut hin trit hc Mc.
+ Qui lut bo ton v chuyn ha nng lng, chng minh rng c hc, nhit nh
sng, in, t cc dng trong cc hnh thc vn ng khc nhau ca vt cht khng tch
ri nhau, c kh nng chuyn ha cho nhau. Khng c s sinh ra v mt i ca nng
lng m ch c s chuyn ha ln nhau t dng ny sang dng khc.
+ Hc thuyt t bo, chng li nhng quan nim duy tm siu hnh v ngun
gc, v mi quan h gia hnh thi thc vt - ng vt. N xc nh c mi lin h
bin chng v ngun gc lch s v cc qui lut pht trin ca sinh hc.
+ Hc thuyt tin ha bc b quan nim duy tm, siu hnh v s bt bin trong
sinh hc, v cuyn cng l ngi u tin xc nh tnh bin d, di truyn gia cc loi.
Nh vy, nhng thnh tu ca khoa hc t nhin gia th k XIX nu c
mi lin h bin chng, s bin i chuyn ha v mt cht lng trong cc lnh vc
khc nhau ca gii t nhin. Khi qut nhng thnh tu ca khoa hc t nhin Mc -
ngghen pht trin v c th ha nhng vn trit hc ca ch ngha duy vt bin
chng.
b. Giai on hnh thnh v pht trin ca ch ngha Mc
Giai on hnh thnh pht trin ch ngha Mc do C. Mc v Ph. ngghen thc
hin din ra t nhng nm 1842 1843 n nhng nm 1847 1848, sau , t nm
1849 1895 l qu trnh pht trin su sc v hon thin hn. Trong giai on ny, cng
vi hot ng thc tin C. Mc v Ph. ngghen nghin cu t tng ca nhn loi
trn nhiu lnh vc t c i n x hi ng thi b sung, hon thin quan im ca
mnh.
Nhng tc phm ca C. Mc v Ph. ngghen nh: Bn tho kinh t trit hc
(C. Mc, 1844); Gia nh thn thnh (C. Mc v Ph.ngghen, 1845); H t tng
c (C. Mc v Ph. ngghen (1845 1846) th hin qu trnh xy dng th gii
quan duy vt bin chng v php bin chng duy vt ca ch ngha Mc.
n tc phm S khn cng ca trit hc (C. Mc, 1847) v Tuyn ngn ca
ng Cng sn (C. Mc v Ph. ngghen, 1848) ch ngha Mc c trnh by nh
mt chnh th thng nht ca ba b phn l lun cu thnh l trit hc, kinh t chnh tr
hc v ch ngha cng sn khoa hc. c bit vi nhng quan im trong Tuyn ngn
ca ng Cng sn C. Mc v Ph. ngghen sng lp ra ch ngha duy vt lch s.
L lun v gi tr thng d c C. Mc v Ph. ngghen nghin cu v trnh by
trong b T bn. B T bn ca C. Mc bao gm nhiu t tng v kinh t chnh tr
hc, duy vt lch s v nht l vai tr s mnh lch s ca giai cp v sn th gii.
c. Giai on bo v v pht trin ch ngha Mc (Giai on Lnin)
Nhng nm cui th k XIX v u th k XX, ch ngha t bn pht trin
sang giai on mi giai on ch ngha quc. Cuc u tranh chng ch ngha
quc to nn s thng nht gia cch mng gii phng dn tc v cch mng v sn, gia
nhn dn cc nc thuc a v cng nhn chnh quc. Trung tm ca cuc u tranh
cch mng trong giai on ny l nc Nga. Giai cp v sn v nhn dn lao ng Nga
di s lnh o ca ng Bnsvch v ng u l Lnin tr thnh ngn c u ca
cch mng th gii.
Trong giai on ny ch ngha Mc c truyn b rng ri vo nc Nga
bo v a v v li ch ca giai cp t sn, nhng tro lu t tng ca ch ngha
kinh nghim ph phn, ch ngha xt li, v.v.. mang danh i mi ch ngha Mc
xuyn tc, ph nhn ch ngha Mc.
Trong bi cnh nh vy, nhu cu phi khi qut nhng thnh tu ca khoa hc t
nhin rt ra nhng kt lun v mt th gii quan v phng php lun, phi thc hin
cuc u tranh l lun chng li s xuyn tc ch ngha Mc v pht trin ch ngha Mc
c thc tin nc Nga t ra. Lnin p ng c nhu cu lch s ny.
Ch ngha Mc hnh thnh v pht trin mang tnh khch quan. Mc- ngghen
nhn mnh: N khng phi l mt h thng l lun gio iu, kinh vin hoc hon
chnh, nn n cng nh cc khoa hc khc cn phi c b sung v pht trin thm v
mt l lun v phi c vn dng mt cch sng to trong nhng iu kin lch s nht
nh.
Mc v ngghen sng to ra hc thuyt v ch ngha x hi cha c t ra
mt cch trc tip trc mt. L-nin pht trin ch ngha Mc trong nhng iu kin
lch s mi thc hin bc chuyn cch mng .
Ch ngha t bn chuyn sang mt giai on mi: giai on ch ngha quc
v thi i ca cch mng v sn. Xut hin nhng iu kin khch quan v ch quan
cho php thc hin nhim v cch mng ca bc chuyn t ch ngha t bn sang ch
ngha x hi hin thc trn phm vi ton th gii, thng qua cch mng v sn.
S pht trin ca L-nin i vi ch ngha Mc c th hin trong tt c cc lnh
vc ca ch ngha Mc. T nhng quan im trit hc n kinh t chnh tr x hi v
ch ngha Cng sn khoa hc. Quan trng hn l l lun v cch mng x hi ch ngha,
v qu trnh xy dng v pht trin ch ngha x hi hin thc. S pht trin ca L-nin
i vi ch ngha Mc khng ch c ngha v mt l lun m cn c ngha v mt
thc tin i vi s pht trin ca khoa hc v x hi hin i.
d. Ch ngha Mc Lnin v thc tin phong tro cch mng th gii
- Cng x Pari nm 1871;
- Cch mng thng mi Nga nm 1917;
- Quc t cng sn thnh lp nm 1919 v s ra i ca Lin Bang X Vit nm
1922;
- S hnh thnh h thng XHCN sau chin tranh th gii ln th II nm 1945;
- Phong tro gii phng dn tc cc nc thuc a v nh hng ca ch ngha
Mc Lnin v ha bnh, c lp dn tc, dn ch v tin b x hi;
- S khng hong v thoi tro ca h thng XHXN v nhng nguyn nhn ca
n;
- Lin h vi s nghip cch mng hin nay Vit Nam.
II. I TNG, MC CH V YU CU V PHNG PHP HC TP,
NGHIN CU MN HC NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA
MC LNIN
1. i tng v mc ch ca vic hc tp, nghin cu
a. i tng ca vic hc tp, nghin cu mn hc nhng nguyn l c bn ca
ch ngha Mc Lnin trn c ba b phn l lun l cc nguyn l trit hc kinh t
chnh tr hc v ch ngha cng sn khoa hc.
b. Mc ch ca vic nghin cu mn hc nhng nguyn l c bn ca ch ngha
Mc Lnin l nm vng nhng quan im khoa hc, cch mng v nhn vn ca ch
ngha Mc Lnin; hiu r c s l lun ca t tng H Ch Minh, ng li cch
mng ca ng Cng sn Vit Nam i vi s nghip cch mng Vit Nam.
2. Mt s yu cu c bn v phng php hc tp, nghin cu
- Th nht, phi hiu c tnh lch s c th v tinh thn v bn cht nhng lun
im ca ch ngha Mc Lnin chng xu hng kinh vin, gio iu;
- Th hai, phi thy c qu trnh hnh thnh pht trin ca ch ngha Mc
Lnin, s thng nht gia cc b phn cu thnh ca ch ngha Mc Lnin;
- Th ba, hiu r c s l lun t tng H Ch Minh v ng li cch mng ca
ng Cng sn Vit Nam;
- Th t, p ng nhng yu cu ca con ngi Vit Nam trong giai on mi;
- Th nm, l phi tng kt, c kt nhng kinh nghim thc tin gp phn pht
trin ch ngha Mc Lnin trong thi i mi v s vn dng sng to vo nhng iu
kin c th


Chng I
CH NGHA DUY VT BIN CHNG
I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG
1. Trit hc v i tng nghin cu ca trit hc
a. Khi nim trit hc
Trit hc vi tnh cch l mt khoa hc xut hin rt sm trong thi k c i, tuy
nhin s hnh thnh v pht trin ca trit hc, quan nim v trit hc cng thay i v
pht trin gn lin vi nhng iu kin lch s x hi nht nh.
Theo quan im ca trit hc Mc Lnin: Trit hc l h thng tri thc l lun
chung nht ca con ngi v th gii; v v tr, vai tr ca con ngi trong th gii.
H thng tri thc l lun chung nht ca con ngi v th gii l cc h thng l
lun ca trit hc vi tnh cch l mt khoa hc v n khc vi h thng l lun ca cc
khoa hc c th tnh cht chung nht ca n v hin thc.
H thng tri thc l lun chung nht ca con ngi v v tr, vai tr ca con ngi
khng ch khng nh con ngi c kh nng nhn thc cc qui lut ca t nhin, x hi
v t duy; m cn khng nh vai tr ca trit hc to nn kh nng ci to th gi i ca
con ngi thng qua hot ng thc tin v con ngi l ch th ca lch s.
S ra i ca trit hc c ngun gc nhn thc v ngun gc x hi.
Ngun gc nhn thc khng nh trit hc ch xut hin khi m trnh nhn thc
ca con ngi c kh nng khi qut v tru tng ha nhng ci ring l, c th nm
bt c ci chung, ci bn cht v qui lut ca hin thc. Bi, i tng trit hc l th
gii vt cht v con ngi c n nghin cu di dng cc qui lut chung nht ca t
nhin, x hi v t duy.
Ngun gc x hi khng nh trit hc ch xut hin khi lao ng x hi phn chia
thnh lao ng tr c v lao ng chn tay gn lin vi s ra i v pht trin ca x hi
chim hu n l v s phn chia x hi thnh giai cp.
Trit hc mang tnh giai cp. Bi, n phn nh v bo v li ch cho nhng giai
cp, nhng lc lng x hi nht nh.
b. i tng nghin cu ca trit hc
i tng ca trit hc l th gii vt cht v con ngi c trit hc nghin cu
di dng cc qui lut chung v ph bin ca t nhin, x hi v t duy. Tuy nhin, i
tng nghin cu ca trit hc cng thay i v pht trin c tnh cht lch s. Nhng
trit hc bao gi cng t ra v gii quyt bng l lun nhng vn v th gii quan,
nh vn mi quan h gia vt cht v thc, v bn cht v tnh thng nht th gii
ca vt cht, v kh nng nhn thc ca con ngi.
Trit hc Mc L nin xc nh i tng nghin cu ca mnh l tip tc gii
quyt mi quan h gia vt cht v thc trn lp trng duy vt trit v nghin cu
cc qui lut chung nht ca t nhin, x hi v t duy.
2. S i lp gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm trong vic gii
quyt vn c bn ca trit hc
a. Vn c bn ca trit hc
ngghen vit: Vn c bn ln ca mi trit hc, nht l trit hc hin i
l vn quan h gia t duy v tn ti; gia thc v vt cht, gia tinh thn v gii t
nhin. Ni mt cch khc vn c bn ca trit hc l mi quan h gia vt cht v
thc.
Vn c bn ca trit hc c hai mt:
Mt th nht nhm xc nh ngi th, tnh quyt nh hay ph thuc trong mi
quan h gia vt cht v thc tr li cu hi, gia thc hay vt cht ci no c
trc, ci no c sau v ci no quyt nh ci no?
Mt th hai nghin cu kh nng nhn thc ca con ngi v hin thc khch
quan tr li cu hi, con ngi c hay khng c kh nng nhn thc c hin thc
hay khng?
b. Ch ngha duy vt v ch ngha duy tm
- Ch ngha duy vt xut pht t quan im cho rng bn cht ca th gii l vt
cht. Cho nn, gii quyt mt th nht vn c bn ca trit hc h tha nhn vt cht
l tnh th nht, l ci c trc, ci quyt nh i vi thc; cn thc l tnh th hai,
ci c sau, ci ph thuc vo vt cht. Gii quyt mt th hai trong vn c bn ca
trit hc ch ngha duy vt khng nh con ngi c kh nng nhn thc th gii khch
quan.
- Ch ngha duy tm xut pht t quan im cho rng bn cht th gii l thc.
Cho nn, khi gii quyt mt th nht trong vn c bn ca trit hc h tha nhn
thc l tnh th nht, l ci c trc, ci quyt nh vt cht cn vt cht l tnh th hai,
ci c sau, ci ph thuc vo thc.
Gii quyt mt th hai trong vn c bn ca trit hc, ch ngha duy tm khng
ph nhn kh nng nhn thc ca con ngi nhng h coi kh nng ph thuc vo
chnh bn thn thc (cm gic ch quan thun ty) hoc lc lng siu nhin ( nim -
nim tuyt i, linh hn).
2. Ch ngha duy vt bin chng hnh thc pht trin cao ca ch ngha
duy vt
- Trit hc duy vt c i
Ch ngha duy vt c i cn gi l ch ngha duy vt cht phc, ngy th, xut
hin trong ch chim hu n l nh n , Trung Hoa, Hylp. V th gii quan l
duy vt c ngha chng li nhng t tng sai lm ca trit hc duy tm v tn gio;
nhng v mt phng php lun th cha c c s khoa hc, bi n mang tnh trc quan,
cm tnh ch yu da vo tri thc kinh nghim ca chnh bn thn cc nh trit hc hn
l nhng khi qut khoa hc ca bn thn tri thc trit hc.
- Ch ngha duy vt siu hnh
Ch ngha duy vt siu hnh[1] xut hin t th k XV n th k XVIII v nh
cao th k XVII XVIII. Trc y, tri thc ca cc lnh vc khoa hc cn l mt b
phn trc tip ca trit hc. n thi k ny ny sinh nhu cu cc ngnh hoa hc c th
tch ra khi trit hc tr thnh cc ngnh khoa hc c th, c lp; dng phng php
nghin cu tht chi tit nhm pht hin cc thuc tnh, nhng qui lut ca vt cht nh
tnh nng, tc dng, bn vt liu T lm xut hin phng php mi trong khoa
hc t nhin phng php thc nghim v cng trn c xut hin s phng php t
duy siu hnh trong trit hc duy vt. Phng php siu hnh xem xt s vt trong trng
thi c lp, tnh ti, khng vn ng, khng bin i.
- Ch ngha duy vt bin chng
Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc cao ca ch ngha duy vt, do Mc
Anghen xy dng vo nhng nm 40 ca th k XIX, sau c Lnin pht trin. Vi
s k tha tinh hoa ca cc hc thuyt trit hc trc v vn dng trit thnh tu
ca khoa hc ng thi, ch ngha duy vt bin chng khc phc c nhng hn
ch ca ch ngha duy vt cht phc c i, ch ngha duy vt siu hnh th k XVII
XVIII v n th hin c s thng nht gia th gii quan duy vt khoa hc v
phng php nhn thc khoa hc.
II. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT BIN CHNG V VT CHT,
THC V MI QUAN H GIA VT CHT V THC
1. Vt cht
a. Phm tr vt cht
- Khi qut nhng quan im c bn v vt cht trong lch s trit hc trc Mc.
+ Ch ngha duy tm coi bn cht ca th gii, c s u tin ca mi s tn ti l
tinh thn. Vt cht ch l sn phm ca bn nguyn tinh thn. V d: Bn nguyn tinh
thn theo Platn l nim, Hghen l nim tuyt i; Bccly l cm gic ch
quan ca con ngi. Ch ngha duy tm ph nhn tnh khch quan ca vt cht, coi vt
cht ch l sn phm ca cc lc lng siu nhin v mun ch quan ca con ngi.
+ Ch ngha duy vt trc Mc quan nim bn cht ca th gii, c s u tin
ca mi s tn l thc th vt cht c th ci bn nguyn vt cht. V d: trong trit hc
Trung quc c i coi v tr c hnh thnh bi thi cc,ng hnh; trit hc Hy l p
c i theo Talt l nuc; Anaximen l khng kh; Hraclt l la v Lxp v mcrt
l nguyn t.
Thuyt nguyn t c i mang tnh khi qut v tru tng hn; nhng do nhng
iu kin hn ch c tnh cht lch s, nn n cng ch l phng on gi nh v khng
thot khi tnh trng qui vt cht thnh dng vt th c th.
Quan nim ng nht vt cht l nguyn t ko di v tr thnh truyn thng
trong t duy ca cc nh trit hc duy vt v khoa hc t nhin trc Mc. Quan nim
ng nht nguyn t vi vt cht v vi thuc tnh ph bin ca vt th l khi lng l
mt quan nim siu hnh.
Cui th k XIX v u th k XX, vt l hc c nhng pht minh quan trng
em li nhng hiu bit mi, su sc hn v nguyn t, v cu trc th gii vt cht
ph phn nhng hn ch quan nim v nguyn t trc . Nhng pht minh dn
n cuc khng hong v th gii quan trong lnh vc nghin cu ca vt l hc, trong
trit hc duy vt lm c s cho ch ngha duy tm chng li ch ngha duy vt trong quan
nim v nguyn t.
Khi qut nhng thnh tu ca khoa hc t nhin cui th k XIX, u th k XX
(v gii quyt s khng hong v th quan trong vt l hc, trong trit hc duy vt); tip
thu mang tnh ph phn quan nim v vt cht ca ch ngha duy vt trc ; ph phn
quan nim sai lm ca trit hc duy tm. L-nin nu nh ngha khoa hc v vt cht.
- nh ngha vt cht ca Lnin: Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch
thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic c cm gic ca
chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic.
nh ngha vt cht ca Lnin bao gm nhng lun im c bn sau:
+ Vt cht l mt phm tr trit hc. Cn phi phn bit vt cht vi t cch l
phm tr trit hc vi nhng quan nim ca khoa hc v cc dng biu hin c th ca
vt cht. Vt cht l phm tr trit hc l kt qu ca s khi qut, tru tng ha nhng
thuc tnh, nhng mi lin h vn c ca cc s vt, hin tng nn n phn nh ci
chung, v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i; cn tt c cc s vt, hin tng vt
cht c th l ci c qu trnh pht sinh, pht trin v chuyn ha. V vy, khng ng
nht vt cht vi mt hay mt s dng vt cht c th.
+ Vt cht l thc ti khch quanc trng quan trng nht ca vt cht l thuc
tnh khch quan, tc l thuc tnh tn ti bn ngoi thc, c lp, khng ph thuc vo
thc con ngi, d cho con ngi c nhn thc hoc khng nhn thc c n.
+ Thc ti khch quan c dem li cho con ngi trong cm gic vt cht
(di hnh thc tn ti c th ca n) l ci gy nn cm gic con ngi khi bng cch
no (trc tip hoc gin tip) tc ng nn gic quan ca con ngi; t duy, thc
chng qua ch l s phn nh vt cht trong b no ca con ngi.
- ngha phng php lun
+ Th nht, nh ngha vt cht ca Lnin tip thu c tnh ph phn nhng
quan im ca ch ngha duy vt trc y v chng li quan nim sai lm ca trit hc
duy tm, v vt cht. nh ngha vt cht ca Lnin cho php xc nh ci g l vt cht
trong lnh vc x hi c th gii thch ngun gc, bn cht v cc qui lut khch quan
ca x hi.
+ Th hai, nh ngha vt cht ca L-nin gii p mt cch khoa hc v vn
c bn ca trit hc t quan im n thc tin
Vic a quan im thc tin vo l lun, trit hc Mc khng nhng thc hin
mt cuc cch mng trong lnh vc trit hc m cn to c s khc phc nhng hn
ch ca ch ngha duy vt trc Mc, ph phn chng quan im sai lm ca trit hc
duy tm.
Gii quyt khoa hc vn c bn trit hc, trit hc Mc c coi l c s l
lun v th gii quan v l lun nghin cu nhng vn chung ca trit hc v khoa
hc. Chng li nhng quan im duy ch ch quan, quan im duy vt tm thng,
v.v
b. Phng thc v hnh thc tn ti ca vt cht
- Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht
+ Ph. ngghen nh ngha: Vn ng hiu theo ngha chung nht, - tc c hiu
l mt phng thc tn ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt cht, - th bao gm
tt c mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k c s thay i v tr n
gin cho n t duy.
Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht. Vn ng l t thn, vn ng
khng phi do s tc ng thun ty t bn ngoi m do nhng mu thun bn trong bn
thn cc s vt v hin tng to thnh v vn ng khng do ai sinh ra v khng th
mt i, vn ng mang tnh khch quan, tnh vnh vin v tuyt i.
+ Khi qut nhng mt, nhng mi lin h mang tnh a dng phong ph trong
hin thc khch quan, php bin chng duy vt nu ln nm hnh thc vn ng c bn
ca vt cht. l cc hnh thc vn ng nh: c, l, ha, sinh hc v x hi. Cc hnh
thc vn ng ny u c quan h tc ng qua li ln nhau v c kh nng chuyn ha
cho nhau. S phn chia cc hnh thc vn ng cng ch mang tnh tng i.
+ Vn ng v ng im. ng im ch biu hin ca mt trng thi vn ng trong
s cn bng, trong s n nh tng i ca s vt v hin tng c th. Th gii vt
cht lun trong qu trnh vn ng v pht trin khng ngng. Nhng iu khng
loi tr m cn bao hm trong hin tng ng im tng i. Khng c s ng im
tng i th s khng c s vt v hin tng vt cht c th no tn ti. ng im ch
xt trong mt quan h nht nh ca s vt, cn khi xt trong mi quan h th s vt vn
ng ch khng phi ng im.
- Cc hnh thc tn ti ca vt cht
+ Khng gian l thuc tnh phn nh hnh thc tn ti ca vt cht xt v qung
tnh, v tr, kt cu ca cc s vt, hin tng, cc b phn khc nhau ca th gii vt
cht.
+ Thi gian l thuc tnh phn s tn ti ca vt cht xt v s din bin trong qu
trnh pht sinh, tn ti v chuyn ha ca cc s vt, hin tng trong hin t hc khch
quan.
+ Tnh cht ca khng gian v thi gian. Khng gian v thi gian c tnh khch
quan, tnh v tn v vnh cu; khng gian c tnh ba chiu (qung tnh). l chiu cao,
chiu rng v chiu di ca cc kt cu vt cht. Thi gian c tnh mt chiu (qu trnh
din bin). l t qu kh n tng lai. Khng c khng gian v thi gian tn ti
thun ty bn ngoi vt cht hoc khng gian trng rng cha ng vt cht, khng c
thi gian khi nguyn v cui cng ca vt cht.
c. Tnh thng nht vt cht ca th gii
Cn c vo s tn ti, vn ng v pht trin ca hin thc khch quan v s pht
trin ca khoa hc, ch ngha duy vt bin chng khng nh rng ch c mt th gii vt
cht ang tn ti vn ng v pht trin khng ngng. Th gii thng nht tnh vt
cht. iu ny c th hin nhng ni dung sau y:
- Ch c mt th gii duy nht l th gii vt cht. Ngoi ra khng c th gii
thun ty khng vt cht. Th gii vt cht tn ti khch quan, c trc v c lp vi
thc ca con ngi.
- Th gii vt cht d tn ti di cc s vt hin tng c th khc nhau v cc
b phn c th khc nhau (ci m con ngi nhn thc c hoc cha nhn thc
c) u l vt cht; gia chng u c mi lin h v mt ngun gc, lch s v b chi
phi bi cc qui lut khch quan vn c ca n.
- Th gii vt cht tn ti vnh vin, v tn, khng do ai sinh ra v cng khng
t mt i, m trong khng c g khc ngoi nhng qu trnh vt cht ang vn ng v
chuyn ho cho nhau.
2. thc
a. Ngun gc ca thc
Trit hc duy vt bin chng coi thc l thuc tnh ca mt dng vt cht c t
chc cao l b no ngi, hoc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. thc
khng phi l vt cht, m ch l thuc tnh ca mt dng vt cht c t chc cao l b
no ngi. thc ch c con ngi v tn ti thng qua s hot ng ca b no
ngi. Khc vi vt cht l ci tn ti khch quan, s tn ti ca thc l s tn ti ch
quan v c kh nng phn nh tn ti khch quan. thc l hot ng tinh thn ca con
ngi c kt cu phc tp bao gm: Tnh cm, ch, t tng, tri thc
- Ngun gc t nhin.
S hnh thnh v pht trin ca con ngi v thc l mt qu trnh lch s t
nhin. l qu trnh hnh thnh nng lc phn nh ca b no con ngi v hin thc
khch quan. Nghin cu ngun gc t nhin ca thc xut pht t vic nghin cu
thuc tnh phn nh, - l thuc tnh chung ca vt cht, m thc ch l mt hnh thc
cao nht. Hn na, s hnh thnh v pht trin ca thc gn lin s hnh thnh nng lc
phn nh ca b no ngi nn phi nghin cu mi qua h thc v b no con ngi.
V thc ch l mt thuc tnh ca b no ch khng ng nht vi b no ngi
+ Phn nh l thuc tnh chung ca vt cht. Phn nh l s tc ng qua li gia
cc h thng vt cht, l nng lc ti hin, gi li kt qu ca s tc ng qua li .
Hoc l nng lc ti hin, gi li v bin i ca h thng vt cht ny sang h thng vt
cht khc. Phn nh di hnh thc n gin nht c th hin trong gii v sinh nh
phn nh vt l qua nhng bin i c, l, ha dn n s thay i v kt cu, v tr, s
bin dng v ph hy...
Phn nh trong gii hu sinh cao hn, l s tin ha t thp n cao, t n
gin n phc tp. Hnh thc thp nht ca phn nh sinh vt l tnh kch thch, mang
tnh chn lc ca thc vt. ng vt cp thp phn nh th hin tnh cm ng (nng
lc c cm gic) do vic xut hin h thn kinh. Phn nh tm l gn lin vi qu trnh
phn x c iu kin ng vt cp cao c h thn kinh trung ng. S phn nh tm l
ng vt cp cao s chuyn ha thnh phn nh thc ca con ngi, khi vn chuyn
ha thnh ngi.
+ B no ngi v thc. B no ca con ngi hin i l sn phm tin ha lu
di v mt sinh vt - x hi, v c kh nng thu nhn, truyn dn iu khin ton b hot
ng ca c th trong quan h vi th gii xung quanh. V mt nguyn tc thc ca
con ngi ch xut hin khi c s tc ng ca hin thc khch quan vo b no ngi.
Nng lc phn nh ca thc l nng lc hot ng ca b no. Khng th tch thc ra
khi s hot ng ca b no ngi. Nhng thc ch l mt thuc tnh ca b no
ngi, n khng ng nht vi chnh b no ngi.
- Ngun gc x hi
S hnh thnh v pht trin ca con ngi v thc khng ch l mt qu trnh
lch s t nhin m cn l mt qu trnh lch s x hi. Trong qu trnh , sn xut vt
cht thng qua lao ng c coi l ngun gc trc tip cho s hnh thnh, pht trin
ngn ng v thc con ngi.
+ Lao ng l hot ng c thc, mc ch, c phng php ca con ngi lm
bin i hin thc khch quan, nhm p ng nhng nhu cu ca con ngi. Lao ng
khng ch l ngun gc trc tip hnh thnh bn thn con ngi, m cn hon thin kh
nng phn nh ca b no con ngi. V vn ny, ngghen khng nh: Hng chc
vn nm - thi gian ny trong lch s tri t cng tng ng nh mt giy ng h
trong mt i ngi - tri qua, truc khi x hi loi ngi xut hin t n vn leo
tro trn cy... gia n vun v x hi loi ngi c s khc nhau c bit g? l lao
ng... Lao ng bt u cng vi vic ch to ra cng c
[2]
.
+ Lao ng c kh nng tha mn nhng nhu cu ni chung ca con ngi. Trc
ht l nhu cu vt cht v sau l nhu cu tinh thn ca con ngi.
+ S xut hin ngn ng trong qu trnh lao ng tr thnh phng tin vt
cht p ng nhng nhu cu khch quan v quan h giao tip, trao i nhng kinh
nghim v tnh cm... Ngn ng l v vt cht ca t duy, l hin thc trc tip ca t
tng, l yu t quan trng pht trin tm l, t duy ca con ngi. ngghen cho
rng: Trc ht l lao ng; sau lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng; l
hai sc kch thch ch yu nh hng n b c ca con vn, lm cho b c dn
dn bin chuyn thnh b c ca con ngi
[3]
.
Qu trnh hnh thnh pht trin ca ngn ng cng l qu trnh hnh thnh v pht
trin ca thc con ngi. Nh ngn ng, kinh nghim v s hiu bit ca con ngi
mi c hnh thnh, vn ng v pht trin, ng thi n tr thnh phng tin trao i
v mt x hi v tr thnh phng tin, cng c ca thc.
b. Bn cht ca thc
Bn cht ca thc l s phn nh mang tnh tch cc, nng ng v sng to.
Qu trnh thc l qu trnh thng nht 3 mt sau:
Mt l, trao i thng tin gia ch th v i tng phn nh. S trao i ny c
tnh hai chiu, c nh hng v chn lc cc thng tin cn thit th hin tnh mc ch
ca hot ng ngi.
Hai l, m hnh ho i tng trong t duy di dng hnh nh tinh thn. y l
qu trnh ci bin hnh nh ca cc i tng vt cht thnh cc tng tinh thn phi vt
cht c ngha nh hng cho qu trnh vn dng tri thc vo trong hot ng thc tin
.
Ba l, qu trnh hin thc ho t tng, thng qua hot ng thc tin chuyn ho
t tng thnh thc ti, hoc vt cht ho t tng ca con ngi di dng vt cht
ngoi hin thc. Trong giai on ny con ngi la chn nhng phng php, phng
tin, cng c tc ng vo hin thc khch quan nhm thc hin mc ch ca mnh.
c. Kt cu ca thc
kt cu ca thc rt phc tp, bao gm nhiu yu t. C th phn chia kt cu
thnh nhiu cp khc nhau: tnh cm, nim tin, l tr, ch tri thc v t thc, tim
thc v v thc.
- Tnh cm, nim tin, ch, tri thc.
Cp ny nghin cu thc thng qua cc tnh cht, trnh phn nh ca n
v th gii khch quan c th hin tri thc, tnh cm, nim tin, ch trong tnh hin
thc ca hot ng tinh thn con ngi. Trong tri thc l yu t quan trng nht.
- T thc, tim thc v v thc
Cp ny nghin cu thc theo chiu su ca th gii ni tm con ngi hay
thng gi l tng su ca thc c th hin t thc, tim thc v v thc trong
tnh hin thc ca hot ng tinh thn con ngi.
3. Mi quan h gia vt cht v thc
a. Ni dung
Th nht, xut pht t quan im cho rng vt cht c trc quyt nh thc,
thc, tinh thn l ci c sau, ci ph thuc vt cht. Cho nn, ton b hot ng tinh thn
u l s phn nh hin thc khch quan v b qui nh bi hot ng hot ng vt cht
ca con ngi. Trong hot ng tinh thn ca con ngi ni chung, k c thc c nhn
hay thc x hi hoc ng li ch trng chnh sch ca mt nh nc v.v... cng
phi da trn c s hin thc khch quan, th mi c th lm cho kh nng khch quan
tr thnh hin thc.
T thn n, thc t tng ca con ngi khng th thc hin c s bin i
no trong hin thc, nu n khng thng qua cc nhn t vt cht, bi ch c lc lng
vt cht nh bi bi mt lc lng vt cht m thi. iu ny cng s ng ngay c khi
thc ca con ngi phn nh ng v hin thc khch quan.
Th hai, xut pht t quan im cho rng thc l tnh th hai ph thuc vo vt
cht v con ngi c kh nng nhn thc c hin thc khch quan. Cho nn, s phn
nh ca thc v hin thc khch quan, khng phi l s phn nh th ng, n gin
m n c tnh tch cc, nng ng v sng to. Kt qu ca s phn nh ng v hin
thc bao gi cng c ngha nh hng cho hot ng thc tin v nh hng trc tip
n kt qu ca hot ng thc tin.
Trong nhng iu kin khch quan nht nh, thc ca con ngi c th gi vai
tr quyt nh n kt qu ca hot ng thc tin. iu ny c ngha l, thc, t tng
ca con ngi vi s nhn bit ng n v ch ca mnh, con ngui c th pht huy
c nng lc ti a ca cc nhn t vt cht v nhn t tinh thn trong nhng iu kin
khch quan nht nh. Nhng xt v qu trnh lu di th nhn t vt cht bao gi cng
gi vai tr quyt nh i vi nhn t tinh thn.
b. ngha phng php lun
- Th nht, trong hot ng nhn thc phi bo m nguyn tc tnh khch quan
trong s xem xt (xut pht t thc t khch quan, tn trng hin thc khch quan).
Nguyn tc ny i hi chng ta trong nhn thc v hnh ng phi xut pht t
bn thn s vt, t hin thc khch quan, phn nh s vt ng vi nhng g vn c ca
n, khng ly mun ch quan ca mnh lm chnh sch, khng ly ch ch quan p
t cho thc t, phi tn trng s tht, trnh thi ch quan nng vi, phin din, nh
kin. Yu cu ca nguyn tc tnh khch quan cn i hi phi tn trng v hnh ng
theo qui lut khch quan.
- Th hai, pht huy tnh nng ng, sng to ca thc pht huy nhn t con
ngi (trong hot ng thc tin x hi).
Tnh tch cc, nng ng v sng to ca thc (nhn t tinh thn) c th hin
ngay t khi con ngi xc nh i tng, mc tiu, phng hng hot ng cng nh
vic la chn cch thc, phng php thc hin mc tiu ra. Sc mnh ca
thc cn ty thuc vo mc s xm nhp ca tri thc khoa hc vo hot ng ca
qun chng.
- Thc hin nguyn tc xut pht t thc t khch quan, tn trng hin thc khch
quan v nguyn tc pht huy tnh nng ng, sng to ca thc phi thy c vai tr
quyt nh ca cc nhn t khch quan (vt cht) i vi nhn t tinh thn (ch quan);
mt khc phi ph phn bnh ch quan duy ch, chng ch ngha kinh nghim, coi
thng tri thc khoa hc trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin x hi.


Chng II
PHP BIN CHNG DUY VT
I. PHP BIN CHNG V PHP BIN CHNG DUY VT
1. Php bin chng v cc hnh thc c bn ca php bin chng
a. Khi nim bin chng v php bin chng
- Bin chng, dng ch nhng mi lin h, tng tc, chuyn ha phn nh s
tn ti, vn ng v pht trin theo qui lut ca cc s vt, hin tng trong t nhin, x
hi v t duy.
Bin chng bao gm bin chng khch quan l bin chng ca th gii vt cht
vbin chng ch quan l phn nh bin chng trong hot ng tinh thn ca con ngi
- Php bin chng, l hc thuyt nghin cu, khi qut bin chng ca th gii
thnh h thng cc nguyn l, qui lut khoa hc nhm xy dng h thng cc nguyn tc
phng php lun ca nhn thc v thc tin.
Kt cu php bin chng bao gm th gii quan (h thng nhng quan im duy
vt hoc duy tm v th gii) v phng php lun (nguyn tc phng php lun v
nhn thc v hot ng thc tin). Chnh v vy khi nghin cu cc hnh thc c bn ca
php bin chng chng ta s thy c s khc nhau cn bn gia cc hnh thc lch s
ca php bin chng.
b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng
Php bin chng pht trin qua ba hnh thc c bn: Php bin chng cht phc
c i; php bin chng duy tm ca Hghen v php bin chng duy vt ca ch ngha
Mc Lnin.
- Php bin chng cht phc c i hnh thc u tin ca php bin chng trong
lch s trit hc.
+ T tng bin chng ca cc nh trit hc Trung hoa c i l hc thuyt m
Dng th hin trong "Dch hc (hc thuyt v nhng nguyn l, qui lut ph bin trong
v tr l Thi dng Thi m trong Thi cc) v Ng hnh (hc thuyt v nhng
nguyn tc tng tc, bin i ca cc t cht bn th trong v tr l Kim Mc Thy
Ha Th).
+ T tng bin chng trong trit hc Hy Lp c i l t tng ca Arixtt v
cc hnh thc ca t duy bin chng hoc ca Hraclt v s tn ti, vn ng v bin
i ca cc s vt v hin tng, v.v tha nhn s tn ti ca s vt hin tng thng
qua nhng mi lin h, s vn ng, s thay i chuyn ho cho nhau.
- Php bin chng duy tm ca Hghen vi quan im c bn coi bin chng
ca th gii khch quan l s pht trin ca nim tuyt i. Trong qu trnh pht trin
y s t tha ho ca nim tuyt i trong t nhin, x hi v t duy sau li tr
v vi nim tuyt i. Hghen l ngi c cng trong vic ph phn t duy siu hnh
v l ngui trnh by c h thng nhng phm tr, qui lut ca php bin chng. Mc
d php bin chng ca ng l duy tm v cn cha ng rt nhiu mu thun m chnh
Hghen khng t mnh gii quyt c.
2. Php bin chng duy vt
a. Khi nim php bin chng duy vt
Theo ngghen: Php bin chng l mn khoa hc v nhng qui lut ph bin
ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy
[4]
.
Cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin cn c mt s nh ngha v php
bin chng duy vt khi nhn mnh v vai tr ca nguyn l v mi lin h ph bin,
nguyn l v s pht trin. Ph. ngghen: Php bin chng l khoa hc v s lin h ph
bin
[5]
hoc theo Lnin: Php bin chng, tc l hc thuyt v s pht trin
[6]
.
Php bin chng duy vt l h thng cc nguyn l, phm tr, qui lut c bn ca
php bin chng v l lun nhn thc duy vt bin chng. l:
- Nguyn l v mi lin h ph bin, nguyn l v s pht trin;
- Cc cp phm tr: Ci chung v ci ring; Nguyn nhn v kt qu; Tt nhin v
ngu nhin; Ni dung v hnh thc; Bn cht v hin tng; Kh nng v hin thc;
- Cc qui lut: Qui lut chuyn ha t nhng s thay i v lng dn n thay
i v cht v ngc li; Qui lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp; Qui lut
ph nh ca ph nh;
- L lun nhn thc ca ch ngha duy vt bin chng.
b. Nhng c trng c bn v vai tr ca php bin chng duy vt
- Php bin chng duy vt ca ch ngha Mc Lnin c xc lp trn nn tng
th gii quan duy vt khoa hc. Php bin chng duy vt ca ch ngha Mc Lnin
khc vi vi th gii quan duy vt cht phc (trc quan, ngy th v cht phc) c i v
th gii quan duy tm trong php bin chng ca Hghen.
- Php bin chng duy vt ca ch ngha Mc Lnin c s thng nht gia ni
dung th gii quan (duy vt bin chng) v phng php lun (bin chng duy vt), n
khng ch gii thch th gii m cn l cng c nhn thc v ci to th gii. Php
bin chng duy vt ca ch ngha Mc Lnin cng khc vi php bin chng cht phc
c i v php bin chng duy tm ca Hghen. V, trong hai php bin chng u
bao hm mu thun gia th gii quan v phng php lun.
II. CC NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
1. Nguyn l v mi lin h ph bin
a. Ni dung
i lp php bin chng, quan im siu hnh coi s tn ti ca cc s vt v hin
tng trong th gii l nhng ci tch ri nhau, gia chng khng c s lin h tc ng
qua li, khng c s chuyn ha ln nhau v nu c ch l s lin h mang tnh cht ngu
nhin, gin tip, v.v... Ngc li, php bin chng duy vt cho rng, s tn ti ca cc s
vt v hin tng ca th gii khng phi l s tn ti tch ri v c lp ln nhau, m
chng c nhng mi lin h, tc ng qua li ln nhau, rng buc v ph thuc, qui nh
ln nhau, chuyn ho cho nhau.
- Khi nim mi lin h v mi lin h ph bin
+ Mi lin h dng ch s quy nh, s tc ng v chuyn ha gia cc s vt,
hin tng, hay gia cc mt, cc yu t ca mi s vt, hin tng trong th gii.
Nhng hnh thc ring bit, c th ca mi lin h l i tng nghin cu ca tng
ngnh khoa hc c th.
+ Mi lin h ph bin dng ch nhng mi lin h nhiu s vt, hin tng
ca th gii. y chnh l i tng nghin php bin chng duy vt l nhng mi lin
h chung, ph bin nht ca th gii. V vy, ngghen vit: Php bin chng l khoa
hc v mi lin h ph bin
[7]
.
- Tnh cht ca mi lin h
+ Tnh khch quan ca mi lin h, tc l ci vn c ca cc s vt hin tng
c lp v khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi; con ngi c th nhn
thc v vn dng trong hot ng thc tin;
+ Tnh ph bin ca mi lin h, tc l trong s tn ti ca cc s vt v hin
tng ca th gii khng phi l s tn ti tch ri v c lp ln nhau, m chng l mt
th thng nht. Trong th thng nht to thnh nhng cu trc, nhng h thng v l
mt h thng m bi nhng mi lin h, tc ng qua li, rng buc v ph thuc, qui
nh, chuyn ho cho nhau, v.v
+ Tnh a dng phong ph ca mi lin h, tc l cc s vt, hin tng hay qu
trnh khc nhau u c nhng mi lin h c th khc nhau gn lin vi nhng iu kin
lch s nht nh.
b. ngha phng php lun
- Xut pht t tnh khch quan v ph bin ca mi lin h cho chng ta thy
trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin cn phi c quan im ton din.
Quan im ton din i hi chng ta khi phn tch v s vt phi t n trong
mi quan h vi s vt khc. ng thi phi nghin cu tt c nhng mt, nhng yu t,
nhng mi lin h vn c ca n. Qua xc nh c mi lin h bn trong, bn
cht, v.v... t c th nm c bn cht, qui lut ca s vt v hin tng.
- Xut pht t tnh a dng, phong ph ca mi lin h cho chng ta thy trong
hot ng nhn thc v hot ng thc tin cn phi c quan im lch s c th.
Quan im lch s c th i hi khi nghin cu s vt phi thy s tn ti vn
ng v pht trin ca bn thn cc s vt v hin tng l mt qu trnh c tnh giai
on, tnh lch s c th. Cho nn khi phn tch tnh ton din v cc mi lin h ca s
vt phi t n trong mi quan h c th, vi nhng iu kin lch s c th ca cc mi
quan h .
2. Nguyn l v s pht trin
a. Ni dung
i lp vi php bin chng, quan im siu hnh ph nhn s pht trin, nu c
tha nhn s pht trin th theo h chng qua ch l s tng ln hoc gim i n thun v
mt s lng, ch khng phi v mt cht lng, v.v... Ngc li, php bin chng duy
vt rng pht trin l khuynh hng chung trong s vn ng ca cc s vt v hin
tng; cn phn bit gia khi nim vn ng v khi nim pht trin.
- Pht trin l mt qu trnh vn ng t thp n cao, t n gin n phc tp
t ci cha hon thin n hon thin. cng l qu trnh xut hin ci mi cao v
hon thin hn ci c v qu trnh trc .
Phn bit s khc nhau gia vn ng v pht trin. Vn ng l s bin i ni
chung v l phng thc tn ti ca vt cht. Ngc li, khi nim pht trin th khng
khi qut mi s vn ng, bin i ni chung, n ch khi qut nhng vn ng i ln
- Tnh cht ca s pht trin
+ Tnh khch quan ca s pht trin biu hin ngun gc vn ng v pht trin
ca qu trnh gii quyt mu thun trong cc s vt hin tng c lp v khng ph
thuc vo mun ch quan ca con ngi; con ngi c th nhn thc v vn dng trong
hot ng thc tin;
+ Tnh ph bin ca s pht trin th khng nh pht trin l khuynh hng
chung trong s vn ng ca cc s vt v hin tng ca th gii l qu trnh xut hin
ci mi ph hp vi cc qui lut khch quan vn c ca n.
+ Tnh a dng phong ph ca s pht trin th hin tnh lch s c th trong cc
hnh thc vn ng ca cc s vt hin tng ca th gii.
b. ngha phng php lun
Nghin cu nguyn l v s pht trin, phi c quan im pht trin, nhn thc
ng v ci mi v tiu chun ca s pht trin nhn thc c khuynh hng vn
ng ca s vt v hin tng.
- Quan im pht trin vi yu cu khi phn tch mt s vt, hin tng phi t
n trong s vn ng, phi pht hin c xu hng bin i, chuyn ha ca chng
trong mt qu trnh t thp n cao, t cha hon thin n hon thin, v.v
- Quan im pht trin cn i hi phi nhn thc ng v ci mi, v tiu chun
ca s pht trin. S ra i ca ci mi l mt qu trnh, trong yu t k tha nhng
mt tch cc ca ci c l iu kin tin cho s tn ti v pht trin ca ci mi. Tiu
chun ca s pht trin l ci mi nhng khng phi bt k mt ci mi no, k l ci
mi ph hp vi qui lut khch quan.
III. CC CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
1. Ci chung v ci ring
a. Phm tr ci chung v ci ring
- Ci ring ch mt s vt, hin tng hay mt qu trnh ring l ca hin thc
khch quan. Ci ring cn c hiu l ci n nht, Ci n nht khng ch l tiu
chun phn bit s khc nhau gia cc ci ring, m cn l tiu chun phn bit n
vi ci chung, ci ph bin.
- Ci chung ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi quan h ging nhau
c lp li trong nhiu s vt, hin tng hay qu trnh ring l.
b. Bin chng gia ci chung v ci ring
Trit hc duy vt bin chng khng nh rng, trong s tn ti v pht trin ca
cc s vt, hin tng ca hin thc khch quan, u bao hm s thng nht gia ci
chung v ci ring. Ci chung v ci ring u tn ti khch quan, gia chng c mi
quan h bin chng vi nhau.
- Ci chung v ci ring tn ti khch quan. Ci chung ch tn ti trong ci ring,
thng qua ci ring. Ci ring ch tn ti trong mi quan h vi ci chung.
- Ci chung l b phn ca ci ring, nhng su sc hn ci ring; ci ring phong
ph hn ci chung.
- Ci chung v ci ring c th chuyn ha ln nhau. Trong nhng iu kin nht
nh, ci ring c th chuyn ha thnh ci chung v ngc li.
c. ngha phng php lun
- Mun nhn thc c ci chung, phi nghin cu ci ring v ngc li mun
nhn thc c ci ring, mt mt phi nghin cu ci n nht, nhng ng thi cng
phi nghin cu ci chung, thy c vai tr quyt nh ca ci chung vi ci ring.
- Mun vn dng ci chung cho tng trng hp ca ci ring, nu khng ch
n nhng tnh c bit v iu kin lch s ca ci ring th cng ch l nhn thc gio
iu, p dng rp khun my mc. Ngc li, trong hot ng thc tin nu khng hiu
bit nhng nguyn l chung, ph bin th hot ng ca con ngi cng mang tnh m
qung, kinh nghim v cm tnh.
- Ph phn nhng quan im ph nhn s tn ti khch quan ca ci chung v ci
ring, tuyt i ha ci chung hoc ci ring, khng thy c mi quan h bin chng
gia ci chung ci ring.
2. Nguyn nhn v kt qu
a. Phm tr nguyn nhn v kt qu
- Nguyn nhn ch s tc ng ln nhau gia cc mt (hoc thuc tnh) trong mt
s vt, hin tng, hay gia cc s vt, hin tng vi nhau dn n s bin i nht
nh.
- Kt qu ch nhng bin i xut hin do s tc ng ln nhau ca nhng mt
trong mt s vt hay gia cc s vt vi nhau. Hoc ni mt cch khc, kt qu l nhng
bin i do s tc ng ca cc yu t thuc nguyn nhn.
b. Bin chng gia nguyn nhn v kt qu
- Nguyn nhn l ci sinh ra kt qu, nn nguyn nhn lun c trc kt qu. Cn
phn bit tnh nhn qu vi s tip ni v thi gian l ch gia nguyn nhn v kt qu
cn c quan h sn sinh, quan h trong nguyn nhn sinh ra kt qu.
-Ty theo nhng iu kin v hon cnh khch quan nht nh, m mt nguyn
nhn c th sinh ra nhiu kt qu hoc ngc li.
- Phn bit s thay i v tr gia nguyn nhn v kt qu mang tnh tng i.
- Nguyn nhn sinh ra kt qu, nhng sau khi xut hin, kt qu khng gi vai tr
c lp i vi nguyn nhn, tri li, n tc ng tr li nguyn nhn theo nhng hng
khc nhau.
- Cc hnh thc ca mi quan h nhn qu, mang tnh a dng v phong ph. V
c bn n c th hin: Nguyn nhn ch yu - th yu, bn trong - bn ngoi, khch
quan - ch quan v.v...
c. ngha phng php lun
- Cn phi phn bit cc loi nguyn nhn v nhng iu kin khch quan lch s
c th ca n, cng nh phn bit nguyn nhn vi nguyn c.
- Mun xa b mt s vt, hin tng v mt kt qu no , th cn loi b cc
nguyn nhn sinh ra n (thng qua qui lut khch quan vn c ca n). Ngc li, mun
lm xut hin mt s vt, hin tng v mt kt qu no , th phi pht hin nguyn
nhn, to iu kin cn thit cho nguyn nhn sinh ra n pht huy c tc dng. Ph
phn nhng quan im duy tm, siu hnh v mi quan h nhn qu.
3. Tt nhin v ngu nhin
a. Phm tr tt nhin v ngu nhin
- Tt nhin ch ci do nguyn nhn bn trong ca s vt, hin tng quyt nh v
trong nhng iu kin nht nh th n phi xy ra nh th, ch khng th khc.
- Ngu nhin ch ci khng do bn cht, mi lin h bn trong quyt nh m n
ngu hp ca nhng hon cnh bn ngoi quyt nh.
b. Bin chng gia tt nhin v ngu nhin
Trit hc duy vt bin chng cho rng nu ci tt nhin c tc dng chi phi s
pht trin ca s vt, th ci ngu nhin cng nh hng n s pht trin , c th lm
cho tin trnh pht trin din ra nhanh hoc chm.
Tt nhin v ngu nhin u tn ti khch quan v c mi quan h thng nht hu
c vi nhau. Bi v, ci tt nhin bao gi cng c ngha nh hng chung cho s vn
ng v pht trin ca s vt, thng qua v vn nhng ci ngu nhin. Ngc li, ci
ngu nhin l cc hnh thc biu hin ca ci tt nhin, xt theo nhng mi quan h nht
nh.
c. ngha phng php lun
Trong hot ng thc tin, phi cn c vo ci tt nhin, ch khng th da vo
ci ngu nhin v dng li ci ngu nhin. Bi v ci tt nhin l ci tt yu phi xy ra
th ngc li, ci ngu nhin l ci c th xy ra hoc khng.
Mun nhn thc c ci tt nhin, phi nghin cu v s ci ngu nhin. Bi v,
ci tt nhin th hin ra bn ngoi qua ci ngu nhin, nh hng cho s pht trin ca
mnh i qua v s ci ngu nhin.
4. Ni dung v hnh thc
a. Phm tr ni dung v hnh thc
- Ni dung ch s tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to
nn s vt. V d: Ni dung ca mt tc phm ngh thut, l ton b cc yu t, nh t
tng ca tc phm, b cc, hnh tng ngh thut, v.v... phn nh, v gii quyt
nhng vn no ca cuc sng hin thc. Hoc, ni dung ca mt c th sng l
ton b cc yu t vt cht, nh t bo, kh quan, qu trnh sng v.v...
- Hnh thc ch phng thc tn ti v pht trin ca s vt, l h thng cc mi
lin h tng i bn vng ca n. V d: Hnh thc ca mt tc phm ngh thut vn
chng, c th hin thng qua phng thc din t ni dung ca tc phm... l cch
sp xp trnh t cc chng, mc, cch din t, hnh dng, mu sc trang tr ca tc
phm.
b. Bin chng gia ni dung v hnh thc
+ S thng nht gia ni dung v hnh thc c th hin l khng c hnh thc
no li khng cha ng ni dung v khng c mt ni dung no li khng tn ti trong
mt hnh thc nht nh.
+ So vi hnh thc, ni dung lun gi vai tr quyt nh qu trnh pht trin ca s
vt, n l yu t ng v lun thay i. Cn hnh thc, l yu t tng i n nh ca s
vt. V vy, s bin i v pht trin ca s vt bao gi cng bt u t ni dung, cn s
bin i ca hnh thc th chm hn. Nhng lun c khuynh hng ph hp vi ni
dung.
+ Hnh thc do ni dung quyt nh, nhng hnh thc c tnh c lp tng i v
tc ng tr li ni dung. S tc ng tr li ca hnh thc vi ni dung c th thc y
s pht trin hoc km hm s pht trin ca ni dung.
c. ngha phng php lun
Ph phn nhng khuynh hng tch ri ni dung vi hnh thc, hoc tuyt i ha
ni dung hay hnh thc. Phi thy c s thng nht bin chng gia ni dung v hnh
thc trong s vt. Mun hnh thc thay i, trc ht phi ch n s thay i ca
ni dung. Mt khc, phi bit s dng hnh thc ph hp vi ni dung, tc ng tch cc
n ni dung, phc v cho s pht trin ca ni dung theo yu cu ca thc tin.
5. Bn cht v hin tng
a. Phm tr bn cht v hin tng
- Bn cht l s tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt nhin, tng i
n nh bn trong s vt, qui nh s vn ng v pht trin ca s vt. Bn cht gn
lin vi ci chung. Bi v ci to nn bn cht ca mt lp cc s vt, th ng thi l ci
chung ca cc s vt . Bn cht cng mt loi vi qui lut. Bi v, ni n bn cht ca
s vt l ni n qui lut vn ng pht trin ca n. Nhng phm tr bn cht rng hn,
phong ph hn phm tr qui lut. Bi mi mt qui lut thng ch biu hin mt mt,
mt khi cnh ca bn cht.
- Hin tng l s biu hin bn ngoi ca bn cht. V d: Cc hin tng x hi,
nh hin tng kinh t, chnh tr, t tng, hoc quan h v hot ng kinh t ca con
ngi hay x hi v.v... u l s th hin bn ngoi ca bn cht con ngi hoc bn cht
ca x hi.
b. Bin chng gia bn cht v hin tng
Bn cht v hin tng thng nht bin chng vi nhau trong s vt. Bn cht
bao gi cng c bc l thng qua hin tng, v hin tng bao gi cng l biu hin
ca bn cht. Khng c bn cht thun ty bn ngoi hin tng. Cng nh khng c
hin tng no li khng mang tnh bn cht.
S thng nht bin chng gia bn cht v hin tng trong s vt, l s thng
nht ca hai mt i lp, mu thun gia bn cht v hin tng. S i lp gia ci bn
trong v ci bn ngoi. S i lp gia ci n nh vi ci thng xuyn thay i. Hin
tng phong ph hn bn cht, v ty theo s bin i ca iu kin v hon cnh m
hin tng c nhng biu hin khc nhau. Cn bn cht su sc hn hin tng, v bn
cht phn nh ci bn trong, ci n nh ca s vt.
c. ngha phng php lun
Mun nhn thc c bn cht ca s vt, phi i t hin tng n bn cht.
Nhng khng dng mt vi hin tng, m phi nghin cu tt c cc hin tng vn
c ca s vt. ng thi phi phn bit c khc nhau gia cc hin tng, v c cc
hin tng thng xuyn tc hoc che du ci bn cht. Cho nn, trong nhn thc
khoa hc, cng nh trong hot ng thc tin, ch c th pht hin ci bn cht, trn c
s nghin cu tng hp cc hin tng ca s vt.
6. Kh nng v hin thc
a. Phm tr kh nng v hin thc
- Kh nng ch ci hin cha c, cha ti, nhng s ti, s c khi c cc iu kin
thch hp.
- Hin thc ch ci hin c, hin ang tn ti tht s. Kh nng l ci hin cha
c. Nhng kh nng ang tn ti.
Phn bit kh nng vi hin thc l ch kh nng l ci hin cha c, cha ti,
cn hin thc l ci hin c, c thc hin. Cn phn bit kh nng vi tin .
Tin l nhng iu kin tin quyt s b ca mt ci g , u l nhng ci hin ang
tn ti tht s, tc u l hin thc v trn c s cc tin hay iu kin y xut hin ci
mi. Chnh ci mi ny trong trng thi tim th mi l kh nng.
Cn phn bit kh nng vi ngu nhin. S khc nhau ch, mt bn kh nng l
ci hin cha c, nhng s c, s ti, s xy ra khi c kiu kin tng ng. Cn mt bn
ngu nhin l ci c th xy ra, cng c th khng, c th xy ra nh th ny, hoc nh
th khc.
b. Bin chng gia kh nng v hin thc
Kh nng v hin thc c quan h thng nht bin chng, gia chng c s
chuyn ha ln nhau. Bi v, hin thc c chun b bi kh nng, cn kh nng bin
thnh hin thc. Hin thc ny do s vn ng ni ti ca n li ny sinh ra nhng kh
nng mi, c nh vy to ra mt qu trnh v tn ca s chuyn ha ln nhau gia kh
nng v hin thc.
Cng trong nhng iu kin nht nh, cng mt s vt c th tn ti mt s kh
nng, ch khng phi ch c mt kh nng. Bi v, ngoi nhng kh nng vn c sn, khi
c thm nhng iu kin mi b sung th s vt xut hin nhng kh nng mi. Thc
cht, l mt hin thc mi phc tp hn xut hin do s s tc ng qua li gia s
vt c vi iu kin mi va c b sung. Nh vy, ngay c mt kh nng cng c s
thay i, v n ph thuc vo s bin i ca s vt trong nhng iu kin c th.
c. ngha phng php lun
Trong hot ng thc tin phi trn c s hin thc, ch khng phi kh nng.
Tuy nhin, khng phi hon ton b qua, hoc coi thng kh nng, m phi tnh n cc
kh nng c th a ra ch trng, chnh sch v k hach cho ng c tnh kh thi.
Trong nhn thc, nht l nhn thc khoa hc phi tm ra, xc nh cho c cc kh nng
pht trin ca s vt trong chnh bn thn n, v cn c vo tng quan lc lng gia
cc mt bn trong vi nhng iu kin bn ngoi. Khng nn tuyt i ha vai tr ca
nhn t ch quan, hoc xem thng n trong vic bin i kh nng thnh hin thc,
v.v...
IV. CC QUI LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
1. Qui lut nhng thay i v lng dn n thay i cht v ngc li
Qui lut nhng thay i v lng dn n s thay i v cht v ngc li nghin
cu v cch thc ca s pht trin.
a. Khi nim cht v lng
- Cht l tnh qui nh khch quan vn c ca s vt, l s thng nht hu c cc
thuc tnh lm cho n l n m khng phi l ci khc. l s thng nht hu c gia
cc thuc tnh vn c ca s vt. V d: tnh qui nh v cht ca hot ng t duy con
ngi c th hin thng qua s thng nht hu c ca cc thuc tnh nh: nng lc
phn nh ca b no, tnh hnh thc v qui lut ca nhn thc. Cht c tnh n nh tng
i khng nh s vt l g v ng thi l tiu chun phn bit n vi ci khc. S
vt va l mt cht, va l nhiu cht c th khc nhau, ty theo nhng mi lin h nht
nh.
- Lng cng l tnh qui nh khch quan vn c ca s vt biu th s lng, qui
m, trnh , xu hng ca s vn ng v pht trin ca s vt cng nh ca cc thuc
tnh ca n.
b. Bin chng gia cht v lng
- S bin i v lng dn n s bin i v cht
Trong bt k s vt no ca hin thc khch quan cng bao gm s thng nht
gia cht v lng mt nht nh. l lin h qui nh ln nhau gia cht v
lng, n l gii hn m trong s vt vn l n, n cha tr thnh ci khc, nhng
ng thi trong gii hn hai mt cht v lng tc ng qua li ln nhau lm cho s
vt vn ng v bin i. S vn ng v bin i ca s vt bao gi cng bt u t qu
trnh thay i v lng, nhng s thay i v cht ch xy ra khi kt thc mt qu
trnh thay i v lng, s thay i t gii hn ca im nt, gii hn m s
thay i v lng dn n s thay i v cht, vt qua gii hn dn n nhy vt
v cht.
Nhy vt v cht kt thc mt giai on bin i v lng nhng n khng chm
dt s vn ng, n ch chm dt mt dng tn ti ca vn ng. l qu trnh s vt
c, cht c mt i lm xut hin s vt mi, cht mi v.v... V d nh s thay i lng
tri thc ca cc mn hc, nm hc, giai on trong iu kin khch quan cho php dn
n kt qu tt nghip ra trng ca sinh vin.
Xt v hnh thc nhy vt din ra di hai hnh thc: l nhy vt dn dn v nhy
vt t bin. Nhy vt dn dn din ra trong mt thi gian di, s tch ly bin i v
lng(s bin i b phn dn n s bin i ton b) mi c s bin i v cht.
Nhy vt t bin din ra trong mt thi gian rt ngn, s tch ly, bin i v lng v
ng thi vi n l qu trnh nhy vt v cht ton b.
S thay i lng - cht - s vt bao g cng c xem xt bi nhng iu kin
khch quan nht nh. Bi v, trong iu kin khch quan ny s bin i v lng dn
n s bin i v cht, th ngc li trong iu kin khc cng vn s bin i v lng
nh vy nhng khng c s bin i v cht.
Qui lut lng cht khng ch ni ln mt chiu l s bin i v lng dn n s
bin i v cht, m cn c chiu ngc li. l qu trnh hnh thnh s vt mi, cht
mi v cht mi qui nh lng mi ca n. Khi s vt mi ra i bao hm cht mi, n
li to ra mt lng mi ph hp vi n v trong s vt mi li lp li qu trnh thay i
lng - cht - s vt
b. ngha
- Cn phn bit s khc nhau gia tnh qui nh v cht v lng. Xem xt qu
trnh thay i v cht phi nghin cu qu trnh tch ly v lng, bin i v lng
trong nhng iu kin khch quan nht nh.
- Ph phn nhng khuynh hng tuyt i vic thay i cht m khng ch n
qu trnh thay i lng v ngc li v.v...
2. Qui lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp
Qui lut thng nht v u tranh ca nhng mt i lp nghin cu ngun gc,
ng lc bn trong ca s vn ng v pht trin.
a. Mu thun v cc tnh cht ca mu thun
- Mu thun l s lin h, tc ng gia nhng mt i lp trong mt th thng
nht nht nh. Trong cc s vt, hin tng l mt th thng nht ca cc mt i lp,
nhng mt i lp ny lin h tc ng qua li v rng buc ln to thnh mu thun. S
khc nhau, i lp v mu thun khng phi l nhng khi nim ng nht. S khc nhau
c th dn n s i lp, nhng khng phi s khc nhau no cng dn n s i lp
(ngy - m, trn - di, trong - ngoi v.v...).
Cc s vt, hin tng l nhng th thng nht c rt nhiu mt i lp, nn n c
nhiu loi mu thun khc nhau, nhng mt mu thun c hnh thnh bi hai mt i
lp.V d: Mu thun gia giai cp a ch - nng dn; gia t sn - v sn; gia ng
ha - d ha; bin d - di truyn.
- Cc tnh cht ca mu thun: Tnh khch quan; tnh ph bin; tnh a dng,
phong ph.
b. Qu trnh vn ng ca mu thun
- Thng nht cc mt i lp hiu theo ngha chung nht l nhng mt i lp
to thnh nhng mu thun v ng thi cng to thnh bn thn cc s vt v hin
tng. Trong mt mu thun, hai mt i lp lin h vi nhau trong mt th thng nht,
cho nn gi l thng nht ca nhng mt i lp. l s rng buc v qui nh ln
nhau, mt i lp ny ly mt i lp kia lm iu kin tn ti cho mnh hoc khng c
mt i lp ny th khng c mt i lp kia.
- u tranh ca cc mt i lp l khuynh hng pht trin i lp nhau ca cc
mt i lp dn n s bi tr, ph nh v chuyn ha gia cc mt i lp. u tranh
ca cc mt i lp cn l qu trnh gii quyt nhng mu thun trong cc s vt v hin
tng khch quan ni chung, nhng khng nn hiu theo ngha en ca t ny nh ngi
ta thng hiu ch l u tranh giai cp, bo lc v.v...V d 1. Cuc u tranh gia giai
cp t sn v v sn trong ch ngha t bn. V d 2. Cuc u tranh gia lc ht v
lc y, gia ng ha v d ha, gia bin d v di truyn. V d 3. Cuc u tranh gia
ci thin v ci c trong o c ca con ngi, v.v...
- Mi quan h gia thng nht v u tranh ca nhng mt i lp v thc cht l
th hin s thng nht bin chng ca cc mu thun ca cc s vt v hin tng. Trong
thng nht ca cc mt i lp mang tnh tng i, tm thi. V n l ci c th c
tnh cht lch s ging nh s ng im tng i ca s vt v hin tng. Mt khc
trong th thng nht lun din ra qu trnh u tranh ca cc mt i lp, chuyn ha
cc mt i lp. Ngc li, u tranh ca cc mt i lp mang tnh tuyt i bi v n l
ngun gc, ng lc bn trong ca s pht trin. Nhng u tranh ca cc mt i lp l
mt qu trnh lu di phc tp, th hin di nhiu hnh thc khc nhau, vi nhng giai
on khc nhau. Khi mu thun pht trin n mc gay gt, n iu kin chn mui
th xy ra s chuyn ha ca cc mt i lp v khi th mu thun c gii quyt. Kt
qu l th thng nht c, s vt c mt i, th thng nht mi, s vt mi xut hin v
bao hm nhng mu thun mi..
c. ngha phng php lun
Khi phn tch mu thun ca s vt v hin tng v nguyn tc phi tha nhn
tnh khch quan, tnh ph bin v tnh ring bit ca mu thun.
C phng php gii quyt cc loi mu thun khc nhau: mu thun bn trong -
bn ngoi; mu thun c bn - khng c bn; mu thun ch yu - mu thun th yu v.
v... Ph phn nhng quan nim duy tm siu hnh v mu thun.
3. Qui lut ph nh ca ph nh
Qui lut ph nh ca ph nh nghin cu v khuynh hng tt yu ca s pht
trin.
a. Ph nh bin chng
- Ph nh l g?
Ph nh hiu theo ngha chung nht l s thay th, chuyn ha gia cc s vt v
hin tng ca th gii khch quan ni chung. Xt v hnh thc s ph nh trong hin
thc khch quan th hin di nhiu hnh thc khc nhau, nhng php bin chng duy
vt khng c ni n bt k s ph nh no, m ch ch ni n s ph nh lm tin
to iu kin cho s pht trin, cho s xut hin ca ci mi. Tuy nhin, v c bn s
ph nh trong hin thc khch quan vn c th chia theo hai hnh thc chnh:
Ph nh mang tnh cht t pht, ngu nhin hoc do nhng nguyn nhn bn
ngoi dn n s chuyn ha - s xut hin ci mi. V d nh: nghin nt mt ht thc,
xo cht mt con su, tc hi ca thin nhin i vi con ngui v sinh vt ni chung
v.v... l s ph nh do s tc ng ngu nhin ch khng do nguyn nhn bn trong,
vic gii quyt nhng mu thun bn trong cc s vt, hin tng v n khng bao hm
s k tha, khng c yu t ca s pht trin.
- Ph nh bin chng
Ph nh bin chng l s ph nh do vic gii quyt nhng mu thun bn trong
cc s vt v hin tng lm xut hin ci mi, trong yu t k tha lm tin , iu
kin cho s tn ti v pht trin cho ci mi. V d: S thay i, chuyn ha gia cc
hnh thc phn nh ca vt cht theo mt qu trnh t thp n cao, t n gin n phc
tp nh: t phn nh v c - hu c - t phn nh tm l ng vt n s xut hin
thc con ngi. Ph nh bin chng c hai c im:
+ S xut hin ci mi trong ph nh bin chng u l kt qu ca qu trnh
gii quyt nhng mu thun bn trong cc s vt v hin tng theo nhng qui lut khch
quan vn c ca n. V d: S xut hin cc hc thuyt khoa hc ngy cng pht trin
cao hn, u l kt qu ca qu trnh ph nh trong s hon thin kh nng nhn thc
ca con ngi.
+ S xut hin ci mi trong ph nh bin chng khng phi l s ph nh sch
trn, on tuyt vi ci c, m l ci mi xut hin trn c s ci c, bao hm tnh k
tha vi ci c. Yu t k tha ca ci mi i vi ci c, khng phi l s k tha tt c
nguyn vn, m ch k tha nhng mt tch cc nht ca ci c v n cng thay i
cho ph hp vi ci mi. Mt khc, tnh k tha bao gi cng lm tin , to iu kin
cho s tn ti v pht trin ca ci mi. Bi v, xt v thc cht pht trin l s bin i
m giai on sau cn bo tn tt c nhng g tch cc c to ra giai on trc.
i lp vi php bin chng nhng ngi theo quan im siu hnh coi ph nh
ch l s thay i n gin, hoc ph nh hon ton loi b ci c, khng c tc dng g
trong qu trnh hnh thnh ci mi (ph nh sch trn). Mt khc khi cn thy k tha th
n li k tha c nhng mt tiu cc ca ci c. iu , dn n tnh cht my mc, n
gin, phin din khi phn tch v s ph nh.
b. Bn cht ph nh ca ph nh
Trong s vn ng v pht trin mang tnh cht v tn ca th gii, u thng qua
ph nh bin chng, ci mi ph nh ci c v ci mi ny li b ci mi sau ph nh.
S vt cng vn ng thng qua nhng ln ph nh nh th, to ra mt khuynh hng
pht trin t thp n cao theo ng xoy c.
ng xoy c c th hin tnh cht bin chng ca s pht trin nh: Tnh k
tha, tnh lp li, tnh pht trin, mi vng xoy c th hin tnh v tn ca s pht trin
t thp n cao.
Trong cc s vt lun bao gm hai mt, mt khng nh v mt ph nh. Hai mt
ny va th hin khng nh s tn ti, nhng ng thi li bao hm kh nng s bin i
v chuyn ha. T khng nh n ph nh v ph nh ci ph nh, l qu trnh
xut hin ci mi dng nh quay li ci c nhng trn c s cao hn. Thc cht ca qu
trnh ny l ph nh ci ph nh c tnh chu k nm trong qu trnh s vn ng v pht
trin ca cc s vt v hin tng. chng minh cho quan im trn, ly mt s v d
minh ha.
Nh vy, ph nh ca ph nh l s ph nh ln th nht to ra mt i lp ca
ci ban u, s ph nh ln th hai (hoc nhiu hn) li ti hin li nhng c im c
bn ca ci ban u nhng cao v hon thin hn ci ban u. l qu trnh ph nh
ca ph nh, n xut hin vi tnh cch l tng hp tt c cc yu t tch cc c
pht trin t trc thng qua nhng chu k vn ng nht nh ca hin thc khch quan
ni chung. S pht trin ca s vt, thng qua nhiu ln ph nh bin chng, to thnh
khuynh hng pht trin tt yu ca s vt v hin tng t thp n cao mt cch v tn
theo ung xoy c.
c. ngha
Khi phn tch ni dung qui lut ph nh ca ph nh trc ht phi phn bit s
khc nhau gia ph nh bin chng v ph nh t pht ngu nhin. Phi c quan im
ng v ci mi, ci mi vi tnh cch l tiu chun ca s pht trin.
- Qu trnh pht trin l s thng nht gia ci mi v ci c, s chuyn ha gia
ci mi v ci c. Cho nn cn phn bit gia ci gi l mi nhng thc cht l s bin
dng ca ci c.
- Ph phn quan im siu hnh v s ph nh (ly v d minh ha).
V. L LUN NHN THC DUY VT BIN CHNG
1. Thc tin nhn thc v vai tr ca thc tin i vi nhn thc
a. Thc tin v cc hnh thc c bn ca thc tin
Thc tin l ton b hot ng vt cht c tnh cht lch s - x hi ca con
ngi, nhm ci to (bin i) th gii khch quan.
- Hot ng thc tin c ba hnh thc c bn:
+ Hot ng sn xut vt cht l qu trnh con ngi sng to ra nhng cng c
lao ng lm bin i gii t nhin, x hi v di dng chung nht l qu trnh con
ngi s dng cng c lao ng tc ng vo hin thc khch quan, ci bin cc dng vt
cht cn thit p ng nhng nhu cu ca i sng x hi.
+ Hot ng bin i x hi m thc cht l hot ng u tranh x hi c coi
l hnh thc cao nht ca thc tin c th hin ch yu trong quan h giai cp, dn tc
qu trnh u tranh giai cp v u tranh dn tc v.v...
+ Hot ng thc nghim khoa hc l mt hnh thc c bit ca hot ng thc
tin, bao gm thc nghim khoa hc v thc nghim x hi.
Tnh cht lch s ca hot ng thc tin gn lin vi qu trnh hnh thnh, tn ti,
vn ng v pht trin ca con ngi v x hi. Hot ng thc tin c th hin di
nhiu hnh thc khc nhau v gia cc hnh thc u c s lin h tc ng qua li ln
nhau, nhng lun c xc nh bi nhng iu kin lch s c th.
b. Nhn thc v cc trnh nhn thc
Trong lch s trit hc c rt nhiu quan in khc nhau v nhn thc, ngun gc
v bn cht ca nhn thc. L lun nhn thc l mt trong nhng ni dung c bn ca
trit hc v l mt trong nhng trng tm ca cuc u tranh gia ch ngha duy vt v
ch ngha duy tm.
Ch ngha duy tm xut pht t vic tha nhn thc, tinh thn l ci c trc, ci
quyt nh - vt cht l ci c sau, ci ph thuc, nn h cho rng nhn thc ca con
ngi khng phi l s phn nh hin thc khch quan... m l s t nhn thc v bn
thn. Nhng ngay c s t nhn thc v bn thn cng l ci c sn trong c con
ngi hoc do s quyt nh ca lc lng siu nhin. V thc cht ch ngha duy tm
ph nhn ngun gc vt cht ca nhn thc, kh nng nhn thc ca con ngi.
Ch ngha duy vt tuy xut pht t vic tha nhn vt cht c trc quyt nh
thc, thc l ci c sau ci ph thuc. Nhng do tnh cht my mc v siu hnh, nn
hiu nhn thc ch l s phn nh n gin v hin thc. Cho nn h khng thy c vai
tr ca thc tin i vi nhn thc.
Trit hc Mc - Lnin ph phn nhng quan im sai lm ca ch ngha duy
tm, khc phc nhng thiu st hn ch ca ch ngha duy vt trc y v gii quyt
mt cch khoa hc v bn cht ca nhn thc. Nhn thc l mt qu trnh phn nh hin
thc khch quan vo trong b c con ngi, nhng khng phi l s phn nh gin n,
th ng m l mt qu trnh phn nh mang tnh tch cc nng ng v sng to.
c. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc
- Thc tin l c s v ng lc ca nhn thc. Hot ng thc tin (trc ht l
hot ng sn xut vt cht) l qu trnh tc ng ca con ngi vo hin thc khch
quan, th hin mi quan h bin chng gia ch th v khch th, trong ch th vi
tnh tch cc v sng to ca mnh c kh nng lm bin i khch th v ng thi cng
bin i chnh bn thn mnh. Thc tin th hin tnh mc ch ca hot ng ngi,
ngay t khi con ngi xc nh i tng, mc tiu phung hng hot ng cng nh
s la chn cch thc, phng php thc hin mc tiu. Nhn thc, s hiu bit ni
chung ca con ngi d th hin di hnh thc no (nhn thc cm tnh, tri thc ki nh
nghim - nhn thc l tnh, tri thc l lun) hoc do yu t k tha bi lch s pht trin
ca t tng con ngi cng u lin h gin tip hay trc tip vi thc tin.
- Thc tin lun ra nhng yu cu v nhim v cho nhn thc, v thc cht l
i hi nhng tri thc khoa hc mi c kh nng gii quyt nhng nhng yu cu v
nhim v trc mt, hay lu di ca hot ng thc tin. Chnh nhng yu cu ca hot
ng sn xut vt cht, u tranh x hi v thc nghim khoa hc khng nh tnh tt
yu khch quan ca hot ng nhn thc cng nh dn ti s hnh thnh, pht trin cc
ngnh khoa hc, gip cho hot ng thc tin c hiu qu nhm nh hng cho hot
ng nhn thc, hot ng ci to hin thc khch quan ca con ngi.
- Thc tin l tiu chun ca nhn thc (chn l). Thc tin c kh nng kim tra,
nh gi kt qu ca hot ng nhn thc, xc nh s ph hp hay khng ph hp ca
nhn thc i vi hin thc khch quan; ng thi thng qua thc tin nh hng li
cho nhn thc (nu nhn thc sai) v vn dng nhng tri thc khoa hc (nhn thc ng)
thnh cc gii php k thut v cng ngh thnh cc sn phm phc v i sng.
Thc tin l nhng vng khu ca qu trnh nhn thc, trong thc tin va l
c s, ng lc, mc ch v l tiu chun ca nhn thc, s tip ni ca n trong cc
vng khu ln hn, cao hn lm cho nhn thc cng i su hn nm bt c cc bn
cht v cc qui lut ca hin thc khch quan, phc v cho hot ng thc tin cho qu
trnh ci to hin thc khch quan ca con ngi.
2. Bin chng ca qu trnh nhn thc
Lnin cho rng con ng bin chng ca s nhn thc chn l l: T trc quan
sinh ng n t duy tru tng v t t duy tru tng n thc tin.
a. Nhn thc t trc quan sinh ng (nhn thc cm tnh) n t duy tru tng
(nhn thc l tnh)
- Nhn thc cm tnh l s phn nh trc tip khch th bng ba hnh thc phn
nh nh: Cm gic, tri gic, biu tng
+ Cm gic l hnh thc u tin v n gin nht ca nhn thc cm tnh ch c
th phn nh nhng mt, nhng mi lin h c tnh ring l ca s vt v hin tng,
nhng c vai tr to ln trong qu trnh nhn thc.
+ Tri gic l s phn nh trc tip s vt, hin tng trong tnh ton vn, th hin
s lin h kt qu ca phn nh cm gic do nng lc phn nh ca cc gic quan c th
mang li.
+ Biu tng l hnh thc phn nh cao nht, phc tp nht ca nhn thc cm
tnh; l hnh nh v khch th c tri gic cn lu li trong b no, v do mt tc
ng no c ti hin v nh li. Biu tng phn nh khch th mang tnh gin tip
trn c s phn nh cm gic v tri gic l khu trung gian ca nhn thc cm tnh v l
tnh.
- Nhn thc l tnh l s pht trin tt yu ca qu trnh nhn thc da trn c s
nhn thc cm tnh. N phn nh mang tnh gin tip v cng c ba hnh thc phn
nh: Khi nim, phn on, suy l
+ Khi nim l s phn nh bao qut mt lp khch th tnh bn cht. Ly mt
s khi nim minh ha nh khi nim vt cht, thc, vn ng v.v... Khi nim c
hnh thnh trn c s hot ng thc tin v nhn thc ca con ngi.
+ Phn on l s lin h gia cc khi nim, phn nh s lin h gia cc s vt
hin tng trong thc con ngi. N bao gm phn on khng nh - ph nh. Cng
c th chia phn on thnh cc phn on n nht, c th, ph bin. V d: Ma st
sinh ra nhit, bt k vn ng c gii no trong mt qu trnh ma st cng nht nh
chuyn thnh nhit. Bt k mt hnh thc vn ng no ca vt cht trong nhng iu
kin xc nh cho mi trng hp c th chuyn thnh hnh thc vn ng khc. Cho nn
phn on l hnh thc din t cc qui lut.
+ Suy lun l s lin h gia cc phn on, l qu trnh dn n mt phn on
mi t phn on tin , t ci bit n nhn thc ci cha bit mt cch gin tip.
C th ni ton b cc khoa hc c xy dng trn h thng suy lun v nh c suy
lun m con ngi cng nhn thc su sc hn, y hn v hin thc khch quan.
- Bin chng gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh. Nhn thc cm tnh v
nhn thc l tnh tuy c khc nhau v tnh cht, trnh nhng chng c s lin h tc
ng bin chng qua li v thng nht hu c vi nhau. Nhn thc cm tnh l giai on
u tin ca qu trnh nhn thc, l s phn nh mang tnh trc tip, nn n ch phn nh
c ci bn ngoi ci khng bn cht ca khch th. Ngc li nhn thc l tnh l giai
on tip theo ca qu trnh nhn thc, l s phn nh mang tnh gin tip, khi qut, tru
tng nhng n phn nh c ci bn cht, ci qui lut ca khch th.
Nhn thc cm tnh l s tch ly v lng cc tri thc kinh nghim, l c s tt
yu ca nhn thc l tnh. Nhn thc l tnh l s pht trin tt yu ca nhn thc cm
tnh, l s nhy vt v cht ca qu trnh nhn thc.
b. T t duy tru tng n thc tin
Thc tin khng ch l ngun gc, ng lc m cn l tiu chun ca nhn thc
m thc tin cn l tiu chun ca chn l. Tr li thc tin xc nhn gi tr ca l lun
v vn dng kt qu ca l lun vo trong hot ng thc tin ci to hin thc khch
quan, phc v nhng nhu cu v li ch ca con ngi. Nhn thc cm tnh l s tch ly
v lng cc tri thc kinh nghim, l c s tt yu ca nhn thc l tnh. Nhn thc l
tnh l s pht trin tt yu ca nhn thc cm tnh, l s nhy vt v cht ca qu trnh
nhn thc. T nhn thc cm tnh n nhn thc l tnh, n thc tin l vng khu ca
qu trnh nhn thc, trong thc tin l im bt u v cng l im kt thc ca vng
khu . Nhng s kt thc ny li bt u bng mt vng khu khc cao hn...
c. ngha
Ph phn nhng quan im duy tm, siu hnh v nhn thc. Khng nn tuyt i
ha mt giai on no ca qu trnh nhn thc, m phi thy c s thng nht bin
chng gia cc giai on ca nhn thc. Khng nh vai tr quyt nh ca thc tin i
vi nhn thc.
3. Chn l v vai tr ca chn l i vi thc tin
a. Khi nim chn l
Chn l l tri thc ph hp vi khch th m n phn nh v c kim nghim
bi thc tin. Chn l thuc v vn nhn thc. Bi v, nhim v ca nhn thc l phi
t n chn l, ngha l t n tri thc c ni dung ph hp vi hin thc khch quan;
nhng khng phi l s nhn thc ni chung, m l s nhn thc ng v hin thc khch
quan.
Chn l cng khng phi bn thn hin thc khch quan ni chung, m ch l hin
thc khch quan c phn nh ng bi nhn thc ca con ngi. Khng th c chn
l ch quan, hoc chn l tn ti t n mt cch tru tng thun ty trong hin thc
khch quan nh quan im ca trit hc duy tm tha nhn. Hoc c quan im khng
ng cho rng chn l thuc v s ng, tc l t tng c nhiu ngi tha nhn,
hoc n thuc v nhng ngi c quyn lc, ngi giu c v.v...
b. Cc tnh cht ca chn l
- Tnh khch quan
Chn l mang tnh khch quan, bi v ni dung phn nh ca chn l l hin thc
khch quan c phn nh v l s phn nh ng, tn ti khng ph thuc vo thc
ca con ngi. Khng nn hiu chn l l sn phm ch quan thun ty c sn trong b
c con ngi, m l kt qu ca qu trnh nhn thc, c hnh thnh v pht trin ph
thuc vo hot ng thc tin ca con ngi.
- Tnh tuyt i v tung i ca chn l
Tnh tuyt i ca chn l l tri thc ng, y v chnh xc v hin thc khch
quan. V nguyn tc con ngi c kh nng nhn thc ng, y , chnh xc v hin
thc khch quan, c ngha l t ti chn l tuyt i. Cho nn, kh nng nhn thc ca
loi ngi l mang tnh v hn.
Tnh tng i ca chn l l tri thc ng, nhng tri thc cha phn nh hon
ton y chnh xc v th gii khch quan. Ni dung ca chn l tng i cng ph
hp vi hin thc khch quan, nhng s ph hp l ph hp c tnh b phn, tng
phn v hin thc vi nhng iu kin c xc nh, ch khng phi l s phn nh
hon ton y chnh xc v hin thc khch quan.
Bin chng gia chn l tng i v chn l tuyt i. Chn l tuyt i v chn
l tng i u th hin kh nng nhn thc ca con ngi, l cc hnh thc khc nhau
ca chn l. Cho nn tuy c khc nhau v tnh cht, trnh phn nh nhng gia chng
li c quan h thng nht bin chng vi nhau trong hot ng nhn thc. Bi v, khng
th c chn l tuyt i nu khng thng qua chn l tng i v ngc li ch c chn
l tng i th con ngi li khng c kh nng nhn thc bn cht v qui lut ca hin
thc khch quan. V vy phn bit s khc nhau gia chn l tuyt i v chn l tng
i cng ch c ngha tng i m thi.
- Tnh c th
Chn l khng ch c tnh khch quan, tuyt i v tung i m cn c tnh c
th. Bi v, khng th c chn l tru tng thun ty ni chung, m ch c chn l vi
ni dung lun c xc nh mt cch c th. Tnh c th ca chn l c qui nh bi
tnh c th ca khch th nhn thc trong nhng mi quan h c xc nh. Tnh c th
ca chn l l h thng cc tri thc khoa hc c hnh thnh v pht trin c tnh cht
lch s x hi. Nguyn tc chn l l c th c ngha to ln trong hot ng nhn thc
v hot ng thc tin ca con ngi.

Chng III
CH NGHA DUY VT LCH S
I. VAI TR CA SN XUT VT CHT V QUI LUT QHSX PH HP VI
TRNH PHT TRIN CA LLSX
1. Sn xut vt cht v phng thc sn xut
- Sn xut vt cht
Di dng chung nht, sn xut vt cht l qu trnh con ngi s dng cng c
lao ng tc ng vo gii t nhin ci bin cc dng vt cht to ra ca ci vt cht
nhm tha mn nhu cu ca con ngi.
Hot ng sn xut vt cht, hnh thc c bn nht ca hot ng thc tin x hi,
gn lin vi qu trnh con ngi sng to ra cng c v phng tin lao ng, qu trnh
con ngi chinh phc t nhin v qui nh ln nhau trong h thng x hi.
- Phng thc sn xut
Phng thc sn xut l cch thc con ngi tin hnh sn xut vt cht to ra ca
ci vt cht cho x hi. Phng thc sn xut bao gm hai yu t l quan h sn xut v
lc lng sn xut v mi quan h gia hai yu t phn nh qui lut chung, ph bin
ca x hi. iu , c ngha l lch s pht trin ca x hi d c th hin thng qua
nhiu ch x hi c th khc nhau nh: Nguyn thy, Chim hu n l, Phong kin,
T bn ch ngha v X hi ch ngha u c tc ng trc tip ca cc phng thc
sn xut vt cht khc nhau theo qui lut khch quan vn c ca n. Chnh s tc ng y
c tnh cht qyut nh s tn ti, vn ng v pht trin ca x hi.
2. Qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng
sn xut
a. Khi nim lc lng sn xut v quan h sn xut
- Lc lng sn xut
Lc lng sn xut l mi quan h gia con ngi vi t nhin, th hin ca cc
qu trnh sn xut vt cht khc nhau trong x hi. Theo mt ngha chung nht lc lng
sn xut l mt t nhin ca phng thc sn xut hoc l sc sn xut vt cht ca x
hi. Lc lng sn xut mang tnh khch quan c lp vi thc ca con ngi.
Xt v kt cu lc lng sn xut bao gm hai yu t:
+ T liu sn xut: Bao gm c t liu lao ng v i tng lao ng. T liu lao
ng bao gm cng c lao ng v phng tin lao ng. T liu lao ng l nhng vt
th hay phc hp vt th m con ngi s dng tc ng vo i tng lao ng. Trong
cng c lao ng l yu t ng v cch mng nht ca lc lng sn xut.
+ Lao ng (con ngi) vi trnh sn xut th hin kinh nghim sn xut,
k nng, k xo khi s dng t liu sn xut v nng lc sng to ra cng c v phng
tin lao ng.
+ Mi quan h gia t liu sn xut v lao ng. Trong yu t lao ng bao gi
cng gi vai tr quyt nh trong lc lng sn xut. Bi v, hot ng ca con ngi s
trc tip dn n s bin i ca i tng lao ng theo nhng mc ch ca mnh.
ng thi c th bin i i tng lao ng, th con ngi cn sng to ra nhng
cng c lao ng v phng tin lao ng.
Ngy nay khoa hc tr thnh lc lng sn xut trc tip. Khoa hc l mt hin
tng x hi, l h thng nhng tri thc v th gii ca con ngi. Khoa hc l im
xut pht cho nhng bin i to ln trong k thut sn xut, to ra nhng ngnh mi nh
ch to ra vt liu mi, khai thc ngun nng lng mi v c bit trong thi i ngy
nay phi ni n vai tr ca khoa hc cng ngh . c im chung ca n i hi thay
i mi quan h gia khoa hc v thc tin, m trong qu trnh tri thc khoa hc c
vt cht ha kt tinh vo mi yu t ca lc lng sn xut.
- Quan h sn xut
Quan h sn xut l mi quan h gia con ngi v con ngi trong qu trnh sn
xut vt cht. Theo mt ngha chung nht th quan h sn xut l mt yu t ca phng
thc sn xut, l mt x hi ca phng thc sn xut. Quan h sn xut l quan h kinh
t ca mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. Mi quan h gia con ngi v con ngi
trong quan h sn xut bao gi cng th hin tnh cht, bn cht ca quan h lao ng v
di gc chung nht n th hin bn cht kinh t ca mt hnh thi kinh t - x hi
nht nh. Quan h sn xut mang tnh khch quan c lp vi thc ca con ngi.
Kt cu ca quan h sn xut bao gm ba mt quan h c bn sau:
+ Quan h s hu v t liu sn xut. Xt v mt lch s quan h s hu v t liu
sn xut c th hin di hai hnh thc c bn, l s hu t nhn v s hu x
hi v t liu sn xut.
+ Quan h trao i hot ng, a v v quyn t chc qun l sn xut. Quan h
ny hon ton ph thuc vo quan h s hu i vi t liu sn xut. Bi v, nhng ch
th x hi no nm t liu sn xut ch yu ca x hi, th h s l ngi nm vai tr t
chc v qun l sn xut vt cht ca x hi.
+ Quan h phn phi sn phm lao ng. Quan h ny ph thuc vo quan h s
hu i vi t liu sn xut. Bi v, ch th x hi no nm t liu sn xut th ng thi
h l ngi c mc hng th nhiu hn, v l ngi c quyn quyt nh phn phi sn
phm vt cht ca x hi.
Trong ba mt quan h ca quan h sn xut u c s tc ng qua li ln nhau.
Nhng quan h s hu t liu sn xut l quan h gi vai tr quyt nh trong quan h
sn xut. ng thi quan h s hu t nhn v s hu x hi l s khc nhau v bn cht
v c tnh cht i lp.
b. Bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut
Lc lng sn xut v quan h sn xut l hai mt ca phng thc sn xut. Mi
quan h bin chng gia quan h sn xut v lc lng sn xut hnh thnh qui lut ph
bin nht ca x hi. Qui lut quan h sn xut ph hp vi tnh cht v trnh ca lc
lng sn xut, khng nh vai tr quyt nh ca lc lng sn xut i vi quan h sn
xut v ng thi cng ch ra s tc ng tr li ca quan h sn xut i vi lc lng
sn xut.
- Vai tr quyt nh ca lc lng sn xut i vi quan h sn xut
c im chung nht ca sn xut vt cht x hi, l n lun trong qu trnh vn
ng v pht trin ngy mt cao v tin b hn. Trong qu trnh vn ng v pht t rin
bao g cng bt u t s thay i phng thc sn xut. Trc tin l s thay i
ca lc lng sn xut. Trong s thay i ca lc lng sn xut th s thay i ca cng
c v phng tin lao ng v trnh lao ng tt yu dn n s thay i quan h sn
xut. S thay i ca quan h sn xut, trc ht l s thay i ca quan h s hu v t
liu sn xut v sau dn n s thay i ca cc quan h khc ca quan h sn xut v
ng thi dn n s thay i ca cc quan h x hi.
Lc lng sn xut l ni dung ca phng thc sn xut, quan h sn xut l ci
tng i n nh, l hnh thc ca phng thc sn xut. Trong mi quan h ny th ni
dung quyt nh hnh thc. Ni dung thay i trc, hnh thc thay i sau v ph thuc
vo ni dung.
Cng vi s thay i v pht trin ca lc lng sn xut th quan h sn xut
cng thay i v pht trin cho ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut.
Nhng lc lng sn xut thng c khuynh hng pht trin nhanh hn quan h sn
xut. Cho nn, lc lng sn xut pht trin n mt gii hn nht nh no th mu
thun vi quan h sn xut. Quan h sn xut khng cn ph hp vi tnh cht v trnh
ca lc lng sn xut na, tr thnh km hm s pht trin ca lc lng sn xut. S
pht trin khch quan tt yu dn n s xa b quan h sn xut c, thay th mt kiu
quan h sn xut mi ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut, m ng
cho lc lng sn xut pht trin.
Qu trnh gii quyt mu thun gia quan h sn xut v lc lng sn xut
trong x hi c giai cp i khng bao gi cng thng qua cc cuc cch mng x hi.
Nh vy, qui lut quan h sn xut ph hp v tnh cht v trnh ca lc lng
sn xut l qui lut chung nht ca x hi. N dn n s thay i v chuyn ha cc
hnh thi kinh t x hi khc nhau trong lch s .
- S tc ng tr li ca quan h sn xut i vi lc lng sn xut
S tc ng ca quan h sn xut i vi lc lng sn xut theo hai khuynh
hng chung l: C th thc y s pht trin ca lc lng sn xut v cng c th
km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Khi quan h sn xut ph hp vi tnh cht
v trnh pht trin ca lc lng sn xut n c ngha thc y, m ng cho lc
lng sn xut pht trin. Ngc li, quan h sn xut li thi khng ph hp vi tnh
cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut th n km hm s pht trin ca lc
lng sn xut. Nhng cui cng th quan h sn xut c cng b thay th bi mt quan
h sn xut cao hn, tin b hn ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut.
S tc ng ca quan h sn xut i vi lc lng sn xut cn t nhiu ph
thuc vo nhng giai cp thng tr. S ph thuc ny th hin trong quan h v mt li
ch, gia li ch ca giai cp thng tr vi li ch chung ca ton b x hi. Nu nh li
ch ca giai cp thng tr v c bn ph hp vi li ch chung ca ton b x hi, th giai
cp thng tr c s tc ng tch cc thc y s pht trin ca lc lng sn xut. Cn
li ch ca giai cp thng tr v c bn mu thun c tnh cht i khng vi li ch chung
ca ton b x hi, th giai cp thng tr tc ng km hm s pht trin ca lc lng sn
xut.
c. ngha
Qui lut quan h sn xut ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc
lng sn xut l mt qui lut chung nht ca s pht trin x hi. S tc ng ca qui
lut ny khng nh tnh tt yu khch quan ca s pht trin x hi loi ngi t
phng thc sn xut x hi Nguyn thy, Chim hu n l, Phong kin, T bn ch
ngha v phng thc Cng sn ch ngha tng lai.
Qui lut quan h sn xut ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut
l qui lut v s vn ng v pht trin ca x hi t thp n cao. Nhng trong nhng
iu kin khch quan c th mt nc hoc nhiu nc c th b quan mt hay hai
phng thc sn xut tin ln mt phng thc sn xut cao hn.
Nc ta la chn con ng x hi ch ngha b qua phng thc sn xut t bn
ch ngha vi ngha b qua ch chnh tr ca ch ngha t bn. Nhng trong iu
kin ch trng mt kinh t hng ha nhiu thnh phn vi c ch th trng c s qun
l ca nh nc. Nhm pht huy mi tim nng cc thnh phn kinh t, pht trin mnh
m lc lng sn xut xy dng c s kinh t x hi ch ngha, tng bc x hi ha
x hi ch ngha. Trong kinh t quc doanh bao gi cng gi vai tr ch o c
ngha quyt nh i vi s pht trin nn kinh t nc ta hin nay.
II. BIN CHNG GIA C S H TNG V KIN TRC THNG TNG
CA X HI
1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng
a. Khi nim c s h tng
- C s h tng l ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu kinh t ca
mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. Xt v kt cu ca mt c s h tng bao gm ba
kiu quan h sn xut chnh:
+ Quan h sn xut c (tn d kinh t ca x hi trc cn tn ti trong mt c
s h tng nht nh);
+ Quan h sn xut thng tr, l quan h sn xut gi vai tr quyt nh trong mt
c s h tng;
+ Quan h sn xut mi (mm mng) l quan h sn xut c ngha nh hng
cho s pht trin ca mt c s h tng.
Trong cc quan h sn xut ca c s h tng, quan h sn xut thng tr bao gi
cng gi vai tr ch o, chi phi cc quan h sn xut khc. Tng ng vi quan h sn
xut trong c s h tng l cc thnh phn kinh t khc nhau. Trong x hi c giai cp c
s h tng mang tnh giai cp. Trong quan h sn xut thng tr qui nh cc quan h
sn xut khc. c trng ca mt c s h tng do quan h sn xut thng tr qui nh.
b. Khi nim kin trc thng tng
- Kin trc thng tng l ton b cc hin tng x hi c xy dng trn mt
c s h tng nht nh. l nhng t tng x hi nh thc chnh tr, php quyn,
do c, trit hc, khoa hc, tn gio v o c v nhng thit ch tng ng vi nhng
t tng x hi nh giai cp, chnh ng, nh nc, gio hi, cc t chc x hi
Mi b phn khc nhau ca kin trc thng tng u c c im v qui lut
ring, nhng chng u c s tc ng bin chng qua li ln nhau khi phn nh c s h
tng. Trong cc b phn khc nhau th nh nc, php lut v h t tng ca giai cp
thng tr l cc b phn quan trng nht. Trong x hi c giai cp th kin trc thng
tng mang tnh giai cp, phn nh tnh giai cp trong c s h tng. Trong lun th
hin cuc u tranh v mt h t tng ca cc giai cp i khng.
- c trng ca mt kin trc thng tng do quan h sn xut thng tr qui nh.
Nhng trong x hi c giai cp i khng th b phn th hin quyn lc x hi quan
trng nht l nh nc - cng c ca giai cp thng tr th hin quyn thng tr x hi ca
n v mt chnh tr, php lut v cc mt quan h x hi khc.
2. Bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng
a. Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng
- Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng th hin ch,
c s h tng no th kin trc thng tng y. Giai cp no thng tr v mt kinh t th
ng thi thng tr v mt tinh thn. Cho nn, c s h tng no th s sinh ra mt kin
trc thng tng tng ng.
- S bin i ca c s h tng tt yu s dn n s bin i ca kin trc
thng tng. S bin i din ra trong mt hnh thi kinh t - x hi nht nh, hoc
gia cc hnh thi kinh t - x hi khc nhau. Khi c s h tng c mt i th kin trc
thng tng do n sinh ra cng s mt theo v c s h tng mi xut hin th mt kin
trc thng tng mi ph hp vi n cng xut hin. Cho nn, mt khi c s h tng c
b thay th bng mt c s h tng mi, th s thng tr ca giai cp thng tr c cng mt
theo, lm xut hin mt giai cp thng tr mi, mt nh nc mi, mt h t tng thng
tr mi.
- Mt khi c s h tng c mt i th kin trc thng tng ca n cng mt theo.
Nhng c nhng nhn t ring l ca kin trc thng tng c vn cn tn ti rt lu
trong x hi mi, nht l v mt t tng. Mt khc cng c th c nhng nhn t no
y ca kin trc thng tng c cn c giai cp thng tr mi k tha. Cho nn trong
qu trnh chuyn ho gia c s h tng v kin trc thng tng c v c s h tng,
kin trc thng tng mi bao gi cng bao hm s k tha ln nhau di nhng hnh
thc c th no .
b. S tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng
- Cc b phn khc nhau ca kin trc thng tng u tc ng tr li c s h
tng. Nhng nh nc, php lut v h t tng chnh tr ca giai cp thng tr tc ng
mt cch trc tip v quan trng nht. Cn cc b phn khc ca kin trc thng tng
nh o c, tn gio, ngh thut, v.v... cng u tc ng tr li i vi c s h tng.
Nhng s tc ng y thng phi thng qua nh nc, php lut h t tng ca giai
cp thng tr th mi pht huy c hiu lc ca n i vi c s h tng v x hi.
- S tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng cng c th
thc y s hon thin v pht trin ca c s h tng, ng thi cng c th km hm s
pht trin ca c s h tng. Nu kin trc thng tng phn nh ng v thc hin ng
cc chc nng ca n i vi c s h tng th n cng c bo v v thc y s pht
trin ca c s h tng. Ngc li, n phn nh v khng thc hin ng cc chc nng
ca n i vi c s h tng th li km hm s pht trin ca c s h tng
c. ngha phng php lun v thc tin
- Nghin cu bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng khng
nh lch s vn ng pht trin ca x hi (v c bn xt trong x hi c gia cp) l
lch s ca cc nn kinh t, chnh tr vn ha x hi khc nhau ph thuc vo nhng iu
kin kch s nht nh.
- c im ca c s h tng v kin trc thng tng trong thi k qu ln
ch ngha x hi Vit Nam.
C s h tng trong thi k qu nc ta bao gm cc thnh phn kinh t, tc
l cc kiu t chc kinh t, cc kiu quan h sn xut vi cc hnh thc s hu khc nhau,
thm ch i lp nhau, cng tn ti trong mt nn kinh t quc dn thng nht. l nn
kinh t hng ha nhiu thnh phn theo nh hng x hi ch ngha. C ngha l c s
thng nht mc nht nh v mt li ch, nhng n cng tn ti nhng mu thun
nht nh. Trong kinh t quc doanh bao gi cng gi vai tr ch o, quyt nh i
vi qu trnh xy dng v pht trin c s h tng x hi ch ngha, kinh t tp th phi
thu ht phn ln nhng ngi sn xut nh, kinh t t nhn v gia nh c kh nng pht
huy c mi tim nng kinh t gp phn vo qu trnh pht trin kinh t.
Xy dng kin trc thng tng x hi ch ngha nc ta, ng ta khng nh
ly ch ngha Mc - Lnin lm kim ch nam cho hnh ng v nu cao t tng H Ch
Minh. Xy dng h thng chnh tr x hi ch ngha, xy dng nh nc php quyn, xy
dng mt nn vn ha tin tin m bn sc dn tc.
III. TN TI X HI QUYT NH THC X HI V TNH C LP
TNG I CA THC X HI
1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi
a. Khi nim tn ti x hi v thc x hi
- Tn ti x hi dng ch phng din vt cht v cc iu kin sinh hot vt
cht ca x hi.
Tn ti x hi bao gm ba nhn t:
+ Hon cnh a l - iu kin thng xuyn, tt yu i v s tn ti v pht
trin ca x hi
Hon cnh a l l iu kin t nhin ca i sng vt cht ca x hi. l mi
trng sng, mi trng hot ng vt cht ca con ngi. Hon cnh a l cn bao
gm i tng lao ng, ngun nguyn vt liu m con ngi s dng trong sn xut vt
cht.
Trong lch s trit hc tn ti quan im tuyt i ha nhn t ny, khi h cho
rng chnh hon cnh a l c ngha quyt nh s tn ti vn ng v pht trin ca x
hi. Nhng s bin i ca nhn t ny c khuynh hng chm hn s bin i ca x
hi. Hn na, s thay i ca hon cnh a l, mt mt ph thuc vo cc qui lut khch
quan ca t nhin; mt khc li do s tc ng ca con ngi.
+ Dn s - iu kin thng xuyn, tt yu i v s tn ti v pht trin ca x
hi
Dn s xt trong s tn ti v pht trin ca x hi bao gm nhiu mt: s lng
dn c, vic phn b dn c v cht, lng trnh dn c cn c th hin vi tnh
cch l lc lng lao ng x hi. S pht trin dn s v s tng, gim mt dn s
cc vng a l khc nhau, mt mt n tun theo qui lut t nhin, nhng mt khc n li
chi phi bi cc qui lut x hi.
S lng dn c v mt dn c nh hng trc tip n ngun lao ng x hi,
n t chc phn cng lao ng x hi, n qu trnh sn xut vt cht ca x hi. ng
thi n cng nh hng n cc mt ca i sng ca x hi do tnh ph hp hay khng
ph hp vi iu kin pht trin kinh t - chnh tr x hi.
+ Phng thc sn xut l cch thc con ngi tin hnh sn xut vt cht to ra
ca ci vt cht cho x hi. Phng thc sn xut l qui lut chung v ph bin nht ca
x hi. l s tc ng qua li bin chng gia quan h sn xut v lc lng sn xut.
iu c ngha l lch s pht trin ca x hi d c th hin thng qua nhiu ch
x hi c th khc nhau nh: Nguyn thy, Chim hu n l, Phong kin, T bn ch
ngha v X hi ch ngha... th trong qu trnh u c tc ng trc tip ca cc
phng thc sn xut vt cht khc nhau theo qui lut khch quan vn c ca n. Chnh
s tc ng y c tnh cht qyut nh s tn ti, vn ng v pht trin ca x hi.
- thc x hi dng ch ton b phng din sinh hot tinh thn ca x hi
ny sinh t tn ti x hi v phn nh tn ti x hi trong nhng giai on pht trin
nht nh.
thc x hi gm nhng hin tng tinh thn nh nhng quan im, t tng,
tnh cm, tm trng, truyn thng,v.v...phn nh tn ti di cc hnh thc v phng
thc khc nhau xt theo tnh ph bin ca mt cng ng, mt tp on x hi, mt thi
i x hi nht nh. Cn phi phn bit s khc nhau gia thc x hi v thc c
nhn.
thc c nhn l th gii tinh thn ca mi c nhn, cng ny sinh v phn nh
tn ti x hi trong nhng giai on pht trin nht nh. Nhng thc c nhn khng
c lp vi thc x hi. Do n mang tnh x hi, ph thuc vo mi lin h vi
thc x hi bi tnh cng ng trong quan h v hot ng tinh thn ca mi c nhn,
Ty theo mc nghin cu m chng ta c th phn chia kt cu ca thc x
hi thnh cc cp khc nhau nh: thc thng thng v thc l lun; tm l x hi
v h t tng.
+ Cp v mi quan h gia thc thng thng v thc l lun
thc thng thng l nhng tri thc, quan nim ca con ngi hnh thnh mt
cch trc tip trong hot ng thc tin thng ngy, cha c h thng, khi qut ho
thnh l lun. thc thng thng trc ht th hin tnh ton vn, a dng v phong
ph ca cm gic sng, ca nhng tri thc kinh nghim, ca nhng quan nim,
v.v... phn nh trc tip iu kin sinh sng hng ngy ca con ngi. Chng hn, nh
hot ng tnh cm, s thch nguyn vng, ch, ca con ngi k c nhng t tng
quan im ring l, c th v chnh tr, php quyn, o c, trit hc, v.v... ca con
ngi phn nh trc tip nhng iu kin kinh t - x hi c th khc nhau cha c h
thng ho, khi qut ho thnh l lun, thnh cc hc thuyt x hi.
thc l lun l nhng t tng quan im x hi c h thng ho, khi qut
ho thnh cc hc thuyt x hi c trnh by di dng nhng khi nim, phm tr qui
lut. thc l lun trc ht l s phn nh c tnh cht khi qut, tru tng ho v h
thng ho nhng t tng x hi thnh cc hc thuyt x hi. chnh l cc h thng l
lun, hoc cc hc thuyt x hi nh: thc chnh tr, php quyn, o c, v.v... lun
gn lin vi s pht trin ca khoa hc.
thc thng thng v thc l lun tuy l hai trnh , hai phng thc phn
nh khc nhau ca thc x hi, nhng chng c mi quan h tc ng qua li. Chng c
cng mt ngun gc l tn ti x hi v b quyt nh bi hot ng thc tin ca con
ngi. Nhng gia chng c s khc nhau. thc thng thng phn nh trc tip v
tnh a dng, phong ph v tnh sinh ng cuc sng hng ngy ca con ngi. Tri thc
v nhng quan nim ca thc thng thng tuy thp hn so vi thc l lun, nhng
nhng tri thc kinh nghim phong ph ca n l tin quan trng cho s hnh thnh cc
l thuyt khoa hc. Ngc li thc l lun c kh nng phn nh hin thc khch quan
mt cch khi qut, su sc v chnh xc, tm ra nhng mi lin h bn cht v qui lut
ca cc s vt v hin tng.
+ Cp v mi quan h gia tm l x hi v h tng
Tm l x hi bao gm ton b tnh cm, c mun, thi quen, tp qun, v.v... ca
con ngi ca mt b phn x hi hoc ca ton b x hi hnh thnh nh hng trc tip
ca i sng hng ngy ca h v phn nh i sng . Tm l x hi l mt b phn
cp thc thng thng, c im ca n l s phn nh trc tip iu kin sinh sng
hng ngy, c tnh t pht, mang tnh kinh nghim, v.v...
H t tng l trnh cao ca thc x hi n c kh nng nm bt bn cht, qui
lut ca cc mi quan h x hi. H t tng l mt cp ca thc l lun l h
thng nhng quan im, t tng chnh tr, php quyn, o c, trit hc,v.v... l kt
qu ca s khi qut nhng kinh nghim x hi. H t tng hnh thnh mt cch t gic
bi cc nh t tng ca nhng giai cp nht nh v uc truyn b trong x hi. Vi
tnh cch l mt b phn ca thc x hi, h t tng nh hng ln n s pht trin
ca khoa hc.
Tm l x hi v h t tng tuy l hai trnh , hai phng thc phn nh khc
nhau ca thc x hi, nhng n c mi quan h tc ng qua li ln nhau. Chng c
cng ngun gc v b quyt nh bi tn ti x hi. Tm l x hi c th to iu kin
thun li hoc gy tr ngi cho s hnh thnh, truyn b, tip thu ca con ngi vi mt
h t tng nht nh.
H t tng khng hnh thnh t pht t tm l x hi, khng phi l s biu hin
trc tip ca tm l x hi; m n hnh thnh mt cch t gic ca qu trnh tng kt
nhng kinh nghim ca lch s hoc l kt qu ca qu trnh nghin cu khoa hc,v.v...
V d h t tng Mc -Lnin khng trc tip hnh thnh t tm l x hi ca giai cp
cng nhn m l s khi qut l lun t nhng kinh nghim u tranh giai cp ca giai
cp cng nhn v lch s t tng ni chung ca nhn loi.
Trong x hi c giai cp th thc x hi c tnh giai cp. Tnh giai cp ca thc
x hi biu hin tm l x hi v h t tng. Bi mi giai cp u c tnh cm, tm
trng thi quen, c thin cm hoc c cm vi mt lc lng x hi no ng thi
cng c nhng quan im, t tng khc nhau. Ni mt cch khc, tnh giai cp ca
thc x hi phn nh v bo v li ch cho nhng giai cp c th khc nhau v th hin
ch yu thng qua cuc u tranh h t tng ca cc giai cp khc nhau.
b. Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi
Mt trong nhng ngha bc ngot cch mng do Mc v ngghen thc hin
trong lch s trit hc l vic xy dng quan im duy vt lch s v ln u tin
gii thch khoa hc vn s hnh thnh, tn ti v pht trin ca thc x hi. Cc ng
cho rng i sng tinh thn ca x hi hnh thnh v pht trin trn c s i sng vt
cht, rng khng th tm ngun gc t tng x hi, tm l x hi trong bn thn n,
ngha l khng th tm trong u c con ngi m phi tim trong hin thc vt cht.
C.Mc vit: ... khng th nhn nh v mt thi i o ln nh th cn c vo thc
ca thi i y. Tri li phi gii thch thc y bng nhng mu thun ca i sng vt
cht, bng s xung t hin c gia cc lc lng sn xut x hi v nhng quan h sn
xut x hi
[8]
.
Tn ti x hi quyt nh thc x hi, thc x hi phn nh tn ti x hi v
ph thuc vo tn ti x hi. Mi khi tn ti x hi, nht l phng thc sn xut x hi
thay i th nhng t tng v l lun x hi, nhng quan im chnh tr php quyn, o
c,v.v... sm mun cng s bin i theo. V th, nhng thi k lch s khc nhau c
nhng l lun, quan im, t tng x hi khc nhau (ly v d minh ho). S thay i
ca thc x hi c th l s phn nh ng, hoc khng ng i vi tn ti x hi;
nhng xt cho cng v lu di, thc x hi c kh nng phn nh ng, dy v chnh
xc i vi qu trnh thay i ca tn ti x hi. Vn ny c Mc khng
nh: Khng phi thc ca con ngi quyt nh tn ti ca h; tri li, tn ti x hi
ca h quyt nh thc ca hc
[9]

Tn ti x hi quyt nh thc x hi, khng ch dng li vic xc nh ngun
gc, s ph thuc ca thc x hi i vi tn ti x hi m cn ch ra rng khng phi
bt c t tng, quan im, l lun, hnh thi thc x hi no cng phn nh r rng v
trc tip nhng quan h kinh t ca thi i, m xt cho cng nhng quan h kinh t c
phn nh bng cch ny hay cch khc trong nhng t tng, quan nim y, v.v... Bi v,
khng ch c thc chnh tr phn nh trc tip quan h kinh t ca quan h giai cp, m
n cn c phn nh cc hnh thi thc khc; mt khc trong cc hnh thi thc x
hi cn bao hm s tc ng qua li v bao hm c s k tha vi qu kh.
2. Tnh c lp tng i ca thc x hi
- thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi. S thay i v pht trin
ca tn ti x hi c khuynh hng nhanh hn so vi s thay i v pht trin ca thc
x hi. Bi v thc x hi d th hin di hnh thc no, nh thc thng thng,
thc l lun, h t tng v cc hnh thi thc x hi nh chnh tr, php quyn, v.v...
cng ch ny sinh t tn ti x hi v l phn nh,b quyt nh bi tn ti x hi. Mt
khc, v nguyn tc thc x hi c th phn nh ng hoc khng ng vi s thay i
v pht trin ca tn ti x hi.
Do sc mnh ca thi quen tm l, mt hn ch ca truyn thng, tp qun cng
do tnh lc hu, bo th ca mt s cc hnh thi thc x hi cng tc ng ngc li s
pht trin ca tn ti x hi. thc x hi lun gn lin vi li ch ca nhm, nhng tp
on ngi, nhng giai cp nht nh trong x hi. V vy, nhng t tng c, lc hu
thng c nhng lc lng lu gi, truyn b, s dng bo v li ch ca mnh chng
li nhng nhng lc lng x hi tin b.
- thc x hi c tnh vt trc tn ti x hi. Khi khng nh tnh lc hu ca
thc x hi so vi tn ti x hi, th ch ngha duy vt lch s cng khng nh rng trong
nhng iu kin nht nh t tng ca con ngi v c bit vai tr tin phong ca
nhng t tng khoa hc tin tin bi tnh vt trc ca n so vi tn ti x hi. Bi v,
mt mt tri thc khoa hc khng ch c kh nng d bo tng lai, m n cn c ngha
tc dng t chc, ch o hot ng thc tin hng hot ng thc tin ca con ngi
gii quyt nhng yu cu, nhim v chn mui ca i sng vt cht t ra; nhng n vn
ph thuc v b quyt nh bi tn ti x hi.
- Yu t k tha trong s tn ti v pht trin ca thc x hi. Quan im v s
pht trin ca x hi k c thc x hi ca ch ngha duy vt lch s khng ch coi yu
t k tha l c s l lun gii thch mi quan h bin chng gia ci mi v ci c trong
lch s pht trin ca i sng tinh thn x hi; m n cn l iu kin, tin cho s
xut hin, tn ti v pht trin ca ci mi.
- S tc ng qua li gia cc hnh thi ca thc x hi. thc x hi bao gm
nhiu hnh thi thc x hi c th khc nhau nh: chnh tr, php quyn, o c,v.v...
v s tc ng qua li gia chng lm cho mi hnh thi thc x hi c nhng mt,
nhng tnh cht khng th gii thch c mt cch trc tip bng tn ti x hi hay bng
cc iu kin vt cht.
- S tc ng tr li ca thc x hi i vi tn ti x hi. Ch ngha duy vt
lch s chng li quan im truyt i ho vai tr ca thc x hi, hoc bc b quan
im duy vt tm thng ph nhn tc ng tch cc ca thc x hi i vi tn ti x
hi. thc x hi phn nh tn ti x hi nhng n khng phi l s phn nh n gin,
my mc v tn ti x hi m tc ng mt cch tch cc, nng ng v sng to trong
hot ng thc tin trong cuc sng vt cht ca x hi.
Tnh tch cc, nng ng v sng to ca thc x hi ph thuc vo nhng iu
kin lch s c th, vo tnh cht ca nhng mi quan h kinh t m trn thc x hi
c ny sinh, tn ti v pht trin. T tng tin b cch mng c ngha thc y s
pht trin ca x hi v ng thi cng thy c nhng mt tiu cc hn ch ca nhng
t tng lc hu, phn ng tc ng ngc li s pht trin ca x hi.
IV. HNH THI KINH T X HI
1. Khi nim, cu trc hnh thi kinh t x hi
a. Khi nim hnh thi kinh t - x hi
Hnh thi kinh t - x hi l mt phm tr c bn ca ch ngha duy vt lch s,
dng ch x hi tng giai on lch s nht nh, vi mt kiu quan h sn xut c
trng cho x hi ph hp vi trnh nht nh ca lc lng sn xut v vi mt
kin trc thng tng tng ng c xy dng trn nhng quan h sn xut .
X hi l mt chnh th ton vn, thng nht c c cu phc tp, trong nhng
nhn t c bn nh: lc lng sn xut, quan h sn xut v kin trc thng tng. Mi
lin h tc ng qua li gia cc nhn t ny, mt mt th hin s tc ng ca cc qui
lut chung v ph bin nht ca x hi trong mt hnh thi kinh t - x hi. Nhng mt
khc, n n th hin tnh thng nht ton vn ca x hi c phn nh bng khi nim
tn ti x hi.
b. Cc nhn t hp thnh hnh thi kinh t - x hi
- Lc lng sn xut l nn tng vt cht - k thut ca mt hnh thi kinh t - x
hi nht nh. Bi v s hnh thnh v pht trin ca mi hnh thi - x hi xt cho cng
u do lc lng sn xut quyt nh.
- Quan h sn xut l quan h c bn ban u, quyt nh mi quan h x hi khc.
Nu khng c nhng mi quan h x hi th khng c x hi. Mi mt hnh thi kinh
t - x hi c mt kiu quan h sn xut c trng th hin bn cht x hi ca mt hnh
thi kinh t - x hi nht nh. S tng hp cc quan h sn xut khc nhau trong mt
hnh thi kinh t - x hi, th to nn c cu kinh t ca mt hnh thi kinh t - x hi nht
nh v quyt nh s hnh thnh v pht trin ca kin trc thng tng tng ng.
- Kin trc thng tng vi h thng nhng quan im x hi v cc thit ch x
hi tng ng c xy dng trn mt c s h tng nht nh, th hin nh l mt s
phn nh mang tnh tt yu, qui lut i vi quan h sn xut (c s h tng) v k c lc
lng sn xut ca mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. Nhng tnh c th ca kin
trc thng tng cn th hin nh l mt s thng nht gia cc t tng x hi vi cc
thit ch x hi tng ng, n th hin tnh cht a dng phong ph v thng nht ca cc
quan h x hi trong mt hnh thi kinh t x - hi nht nh.
2. S pht trin cc hnh thi kinh t - x hi l mt qu trnh lch s t nhin
Lch s pht trin ca x hi tri qua nhiu giai on ni tip nhau t thp n
cao. Tng ng vi qu trnh l lch s ca cc hnh thi kinh t - x hi theo nhng
qui lut, l qu trnh lch s t nhin ca x hi. Mc khng nh rng Ti coi s pht
trin ca cc hnh thi kinh t - x hi l mt qu trnh lch s t nhin
[10]
.
Lc lng sn xut, quan h sn xut, kin trc thng tng. Mi lin h tc ng
qua li ca cc nhn t ny th hin s tc ng ca cc qui lut chung vo trong cc giai
on ca s pht trin ca lch s lm cho cc hnh thi kinh t - x hi pht trin nh
mt tin trnh lch s t nhin.
Qu trnh pht trin lch s t nhin ca x hi c ngun gc su xa t s pht
trin ca lc lng sn xut. Chnh tnh cht v trnh ca lc lng sn xut qui
nh mt cch khch quan tnh cht v trnh ca quan h sn xut. Do xt n cng
lc lng sn xut quyt nh qu trnh vn ng v pht trin ca hnh thi kinh t - x
hi nh qu trnh lch s t nhin.
Trong h thng cc qui lut khch quan chi phi s vn ng v pht trin ca cc
hnh thi kinh t x hi, th qui lut v s ph hp ca quan h sn xut vi tnh cht v
trnh ca lc lng sn xut c vai tr quyt nh nht. Mt khc, s tc ng n qu
trnh pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi nh mt qu trnh lch s t nhin cn
th hin s tc ng trc tip, quan trng ca qui lut v mi quan h bin chng gia c
s h tng v kin trc thng tng, v.v...
C nhiu nguyn nhn tc ng dn n qu trnh thay i cc hnh thi kinh t -
x hi khc nhau trong s pht trin ca lch s. Trong iu kin ca mi trng a
l, tnh c o ca cc nn vn ha, ca truyn thng, t tng, tm l x hi v vn
dn tc v.v... u c ngha quan trng nht nh. Tnh cht ca tc ng ln nhau gia
cc dn tc tn ti cc giai on khc nhau u ph thuc vo tnh cht ca ch x
hi. xc nh tnh c trng v phn bit s khc nhau gia cc giai on, ph hp vi
khuynh hng ch o , ngi ta dng khi nim thi i.
V. U TRANH GIAI CP V CCH MNG X HI
1. Giai cp v u tranh giai cp
a. Khi nim giai cp
Trong lch s pht trin ca trit hc c rt nhiu quan im khc nhau v giai cp,
nhiu nh trit hc v x hi hc ca nhng giai cp bc lt xuyn tc bn cht ca s
phn chia x hi thnh giai cp. H cho rng s khc nhau v giai cp, l do s khc nhau
v chng tc, v ti nng c nhn, v a v v uy tn x hi, v s thch c nhn. ng
thi, khng nh s tn ti ca giai cp c tnh cht tuyt i v vnh cu.
Theo quan im ca ch ngha duy vt lch s th giai cp ch l mt hin tng c
tnh cht lch s, gn lin vi nhng iu kin lch s nht nh, n mang tnh khch quan
v qui lut. L-nin nh ngha v giai cp nh sau: Ngi ta gi l giai cp, nhng
tp on ngi to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng
sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng thng th
nhng quan h ny c php lut qui nh v tha nhn) i vi nhng t liu sn xut,
v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi, v khc nhau v cch thc hng th v
v phn ca ci ca x hi, t hoc nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on
ngi, m tp on ngi ny th c th chim ot lao ng ca tp on khc, do ch
cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht nh.
T nh ngha trn ta c th rt ra nhng c trng c bn sau y:
c trng th nht: Giai cp l nhng tp on ngi c a v khc nhau trong
mt h thng sn xut nht nh. iu c ngha l giai cp ch l mt hin tng mang
tnh cht lch s, n ch tn ti v pht trin trong nhng iu kin lch s x hi nht
nh. Giai cp khng phi tn ti trong tt c cc x hi khc nhau ca lch s v n
khng th tn ti vnh vin v tuyt i. V d: Trong x hi nguyn thy l mt x hi
khng c giai cp v nu nh xy dng thnh cng ch ngha cng sn th cng l mt x
hi khng c giai cp.
c trng th hai: Cc giai cp c mi quan h khc nhau i vi t liu sn xut.
Quan h vi t liu sn xut ca x hi, thc cht l quan h vi s hu t liu sn xut
c th hin trong quan h sn xut vt cht ca x hi. y l quan h c tnh cht
quyt nh vi nhng quan h khc ca giai cp nh quan h v a va x hi v t chc
sn xut vt cht ca x hi.
c trng th ba: Cc giai cp c vai tr khc nhau trong vic t chc lao ng
x hi. Quan h ny ph thuc vo quan h th hai, bi v cc giai cp c vai tr khc
nhau trong vic t chc lao ng x hi phi ph thuc vo quan h s hu vi t liu
sn xut ca x hi. Nu nh giai cp no nm t liu sn xut vt cht ca x hi th giai
cp tr thnh giai cp thng tr v c quyn t chc lao ng sn xut x hi.
c trng th t: Cc giai cp c nhng phng thc v qui m thu nhp khc
nhau v ca ci x hi. c trng ny cng ph thuc vo c trng th hai. Bi s khc
nhau v thu nhp, phng thc thu nhp u ph thuc vo quan h s hu i vi t
liu sn xut vt cht ca x hi.
Bn c trng trn c quan h mt thit vi nhau, trong c trng th hai l
quan trng nht; nhng ng thi thiu mt trong bn c trng th cng khng thnh
giai cp. Nh vy, giai cp l mt phm tr lch s, c ngha l giai cp ch xut hin v
tn ti trong nhng iu kin lch s nht nh. Giai cp l cc tp on ngi to ln, m
s khc nhau cn bn ca h l s khc nhau v cc mt ca quan h sn xut. Giai cp
v quan h giai cp khng phi l quan h gia cc c nhn ring l, m l quan h gia
cc tp on ngi thng qua cc t chc chnh tr x hi nht nh. S phn chia x hi
thnh giai cp dn n s xut hin mu thun v qu trnh u tranh giai cp trong lch
s.
b. Ngun gc giai cp
Theo quan im ca ch ngha duy vt lch s th giai cp ch l mt hin tng
c tnh cht lch s, gn lin vi nhng iu kin lch s nht nh, n mang tnh khch
quan v qui lut. Trong x hi c nhiu nhm ngi, cc tp on ngi c phn bit
bng cc c trng khc nhau nh: tui tc, gii tnh, dn tc, quc gia v.v...Nhng trong
s khc nhau c nhng nguyn nhn t nhin v nhng nguyn nhn x hi. Nhng s
khc nhau t n khng sn sinh ra s i lp v x hi. Ch c trong nhng iu kin
x hi nht nh mi dn n s phn chia x hi thnh giai cp. S phn chia x hi
thnh giai cp l nguyn nhn v kinh t.
Trong x hi nguyn thy, trnh ca lc lng sn xut thp km. Trong thi
k khng c ca ci d tha v cng khng c kh nng khch quan ngi ny
chim ot lao ng ca ngi khc, nn giai cp khng xut hin. Nhng sn xut ngy
cng pht trin, con ngi bit s dng nhng cng c lao ng ngy cng tt hn dn
n nng sut lao ng x hi cao hn. ng thi phn cng lao ng ngy cng pht
trin, chn nui tch khi trng trt, sn xut th cng dn dn tr thnh mt ngnh
tng i c lp vi nng nghip, lao ng tr c tch khi lao ng chn tay. Vi s
pht trin ca lc lng sn xut mi, ch lm n chung da trn c s s hu cng
cng v t liu sn xut khng cn ph hp na. Sn xut gia nh dn dn thay th hnh
thc sn xut cng cng nguyn thy, lm xut hin s hu t nhn v t liu sn xut,
dn n s phn ha x hi thnh nhng giai cp khc nhau, giai cp thng tr v giai
cp b tr. Nh vy, s phn chia x hi thnh giai cp da trn s chim hu t nhn v
t liu sn xut.
Nh vy, ngun gc trc tip dn n s phn chia x hi thnh giai cp l s xut
hin s hu t nhn v t liu sn xut, v xt v ngun gc su xa cng do s pht trin
ca lc lng sn xut mi trong hnh thi kinh t - x h nguyn thy. Hai giai cp u
tin trong lch s l giai cp ch n v giai cp n l v cng nh vy s pht trin ca
lc lng sn xut lm xut hin cc kiu quan h sn xut khc nhau, tng ng vi n
l cc giai cp c th khc nhau.
c. Vai tr ca u tranh giai cp trong x hi c i khng giai cp
- u tranh giai cp
Trong lch s trit hc c rt nhiu quan nim khc nhau v quan h giai cp v
u tranh giai cp. C quan im cho rng u tranh giai cp l mang tnh vnh cu v
tuyt i, hoc ph nhn qu trnh u tranh giai cp trong lch s.
Theo quan im ca ch ngha duy vt lch s, cng nh s xut hin giai cp th
u tranh giai cp cng l mt hin tng c tnh cht lch s, c ngha l n ch xut
hin v tn ti trong x hi c giai cp, trong nhng iu kin lch s nht nh. l
cuc cuc u tranh gia nhng giai cp m c li ch ca h khc nhau v i lp nhau.
L-nin tng khng nh rng: Thc cht ca u tranh giai cp l u tranh gia b
phn nhn dn ny chng mt b phn khc, u tranh ca qun chng cng kh, b p
bc v lao ng chng bn c c quyn c li. bn p bc v n bm, u tranh gia
nhng ngi cng nhn lm thu hay nhng ngi v sn chng nhng ngi hu sn
hay giai cp t sn. iu c ngha rng u tranh giai cp l mt hin tng mang tnh
khch quan v qui lut chung v ph bin ca x hi c giai cp.
- u tranh giai cp l mt ng lc pht trin ca x hi c giai cp
u tranh giai cp c th hin di nhiu hnh thc khc nhau trong tt c cc
lnh vc ca i sng x hi, nhng trong x hi c mu thun i khng, th trc ht l
gii quyt mu thun gia lc lng sn xut mi v quan h sn xut c, gia c s h
tng v kin trc thng tng trong mt hnh thi kinh t - x hi. Mu thun bao g
cng c gii quyt bng mt cuc cch mng x hi. V d: Cch mng t sn gii
quyt mu thun c bn ca ch a ch phong kin, cch mng v sn gii quyt mu
thun c bn ca ch ngha t bn. Nh vy, thc cht qu trnh u tranh giai cp khi
gii quyt nhng mu thun c bn ca cc hnh thi kinh t - x hi khc nhau l
phng thc dn n s thay i chuyn ha cc hnh thi kinh t - x hi c giai cp
theo nhng qui lut khch quan vn c ca n.
Trong x hi c giai cp, s pht trin ca cc b phn khc nhau trong kin trc
thng tng, v d nh vn ha ngh thut u mang du n ca qu trnh u tranh giai
cp v b chi phi bi qu trnh u tranh giai cp trong lch s. u tranh giai cp l
mt qui lut chung ca x hi c giai cp, song li biu hin mang tnh c th trong
nhng iu kin lch s c th. iu do kt cu giai cp, do a v lch s ca mi giai
cp cch mng trong tng phng thc sn xut quyt nh.
2. Cch mng x hi
a. Khi nim cch mng x hi v nguyn nhn ca cch mng x hi
Cch mng x hi l bc nhy vt v cht trong s pht trin ca x hi, nh
m mt hnh thi kinh t x hi ny c thay th bng mt hnh thi kinh t x hi khc
cao hn trong x hi c i khng giai cp.
Chnh quyn nh nc l vn c bn ca tt c cc cuc cch mng trong lch
s. Theo mt ngha khc, bn cht ca cch mng x hi l mt cuc cch mng chnh
tr, cch mng v s thay i cc kiu nh nc ca x hi c i khng giai cp.
Cch mng x hi khc vi cc cuc o chnh chnh tr. o chnh chnh tr ch
l s thay i quyn lc nh nc gia cc c nhn, cc tp on khc nhau trong bn
thn giai cp thng tr khi c mu thun v i lp v mt li ch. Ngc li, cch mng
x hi l qu trnh thay i cc quan h x hi dn n s thay i cc h nh thi kinh t
x hi khc nhau ca x hi c giai cp.
Cch mng x hi khc vi cc cuc cch mng khc nh cch mng t tng vn
ha, cch mng khoa hc - k thut... bi cc cuc cch mng ch l mt s thay i
trong mt quan h x hi nht nh, m trong vn chnh quyn nh nc khng
phi l vn c bn ca cc cuc cch mng ny.
Nguyn nhn su xa ca cch mng x hi l do mu thun gia lc lng sn
xut v quan h sn xut trong phng thc sn xut ca mt hnh thi kinh t x hi c
giai cp i khng. Nguyn nhn trc tip ca cch mng x hi l s i lp v li ch
cn bn gia giai cp thng tr v cc giai cp khc, nht l giai cp tin b i din cho
s pht trin ca lc lng mi l khng th iu ho c dn n nh cao ca u
tranh giai cp, l bc nhy vt v cht trong s pht trin ca x hi c i khng giai
cp.
b. Vai tr ca cch mng i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp.
Cch mng x hi l phng thc dn n s thay i cc hnh thi kinh t - x
hi c giai cp i khng, xt cho cng v mt kinh t, l gii quyt s xung t gia lc
lng sn xut ang pht trin vi quan h sn xut c lc hu v li thi; v chnh tr,
l gii quyt s xung t gia kin trc thng tng c li thi vi c s kinh t mi
c hnh thnh. cng l qu trnh thay th, chuyn ho cc kiu nh nc, ch
chnh tr - x hi ca cc hnh thi kinh t - x hi c giai cp i khng; nh m mt
hnh thi kinh t x hi ny c thay th bng mt hnh thi kinh t x hi khc cao
hn. Chnh v vy, m C.Mc ni: Cch mng l u tu ca lch s.
Lch s pht trin ca x hi tri qua nm hnh thi kinh t x hi v bn cuc
cch mng x hi v tng ng vi n l bn kiu nh nc (nh nc ca giai cp ch
n, a ch, t sn v nh nc x hi ch ngha). Trong , cch mng x hi ch ngha
(cch mng v sn) l cuc cch mng trit nht dn n s ra i ca nh nc x hi
ch ngha. Nh nc x hi ch ngha theo V.I.Lnin l na nh nc, l nh nc khng
ng theo nguyn ngha ca n, l nh nc kiu mi. Nh nc x hi ch ngha l iu
kin, tin khch quan xy dng ch ngha x hi, xo b giai cp, xo b nh
nc xy dng ch ngha cng sn.
c. Lc lng v ng lc ca cch mng x hi
Lc lng ca cuc cch mng x hi l s tham gia ca cc giai cp v cc tng
lp x hi trong tin trnh ca mt cuc cch mng x hi nht nh. Lc lng cch
mng do tnh cht ca mt cuc cch mng x hi qui nh v cn do c nhng iu kin
lch s ca mt cuc cch mng x hi qui nh. V d: lc lng cch mng trong cch
mng v sn l giai cp cng nhn, nng dn v cc tng lp nhn dn u tranh chng
li giai cp a ch, hoc giai cp t sn xo b nh nc ca giai cp ia ch, hoc t
sn xy dng nh nh nc x hi ch ngha.
ng lc ca cch mng x hi l nhng giai cp c li ch c li ch gn b cht
ch v lu di vi cch mng. V d: ng lc ca cch mng x hi ch ngha hin nay
Vit Nam l lin minh cng nng vi tng lp tr thc trong s nghip xy dng ch
ngha x hi nc ta. Ty theo iu kin lch s ng lc cc mng x hi cng thay
i.
Vai tr lnh o ca cch mng x hi thuc v nhng giai cp i din cho s
pht trin ca lc lng sn xut mi, l nhng giai cp tin b v cch mng. V d:
trong cch mng t sn l giai cp t sn, trong cch mng x hi ch ngha l giai cp
cng nhn.
VI. QUAN NIM DVLS V CON NGI V VAI TR CA QUN CHNG
NHN DN
1. Con ngi v bn chtca con ngi
a. Khi nim con ngi
Tip thu mt cch mang tnh ph phn nhng quan im c tnh hp l v khc
phc nhng thiu st hn ch quan nim v con ngi trong lch s trit hc trc ,
trit hc Mc khng nh con ngi hin thc l s thng nht gia yu t sinh hc v
yu t x hi. Con ngi l mt thc th t nhin mang c tnh x hi. Hoc con ngi
l mt thc th thng nht gia mt sinh hc v mt x hi.
Trc ht, con ngi l sn phm ca lch s t nhin. l qu trnh to thnh
phng din sinh hc v kh nng tho mn nhng nhu cu sinh hc nh : n, mc, ;
hot ng v nhu cu ti sn sinh con ngi. Nh vy, con ngi trc ht l mt tn ti
sinh vt, con ngi t nhin l con ngi mang tt c bn tnh sinh hc, tnh loi. Yu t
sinh hc trong con ngi, trc ht l t chc c th v mi quan h ca n vi t nhin,
l nhng thuc tnh, nhng c im sinh hc, qu trnh tm sinh l, cc giai on pht
trin khc nhau th hin bn cht sinh hc ca c nhn con ngi.
Th hai, con ngi cn l sn phm ca lch s x hi v chnh lao ng l nhn
t gi vai tr quyt nh cho qu trnh hnh thnh con ngi, khng nh con ngi c
tnh x hi. Thng qua hot ng sn xut vt cht, con ngi lm thay i, ci bin
ton b gii t nhin: con vt ch ti sn xut ra bn thn n, cn con ngi th ti sn
xut ra ton b gii t nhin
[11]
. Tnh x hi ca con ngi biu hin trong hot ng
sn xut vt cht, con ngi sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn phc v i sng
ca mnh, hnh thnh pht trin ngn ng v t duy, xc lp cc quan h x hi.
Th ba, mi quan h gia mt sinh hc v mt x hi, khng ch khng nh
ngun gc, bn cht sinh vt v x hi ca con ngi; m cn khng nh vai tr quyt
nh ca h thng cc qui lut khch quan i vi qu trnh hnh thnh v pht trin ca
con ngi. l h thng cc qui lut t nhin nh l qui lut mi trng, qui lut trao
i cht, v di truyn, bin d, tin ho, v.v qui nh phng din sinh hc ca con
ngi. H thng cc qui lut tm l, thc hnh thnh vn ng trn nn tng sinh hc
ca con ngi nh hnh thnh tnh cm, kht vng, nim tin, ch, v.v h thng cc
qui lut x hi qui nh cc quan h x hi gia ngi vi ngi.
b. Bn cht ca con ngi
Trong tnh hin thc ca n, bn cht ca con ngi l tng ho nhng mi quan
h x hi. Con ngi khc vi th gii loi vt v bn cht 3 phng din: Quan h vi
thin nhin, quan h vi x hi, quan h vi bn thn. S khc bit y th hin con ngi
l mt thc th thng nht gia mt sinh hc v mt x hi hoc bn cht ca con ngi
l tng ha nhng mi quan h x hi. Bi v, c ba mi quan h y, suy n cng u
mang tnh x hi gia ngi v ngi l quan h bn cht, bao trm tt c cc mi quan
h khc ca con ngi.
nhn mnh bn cht x hi ca con ngi, Mc nu ln lun ni ting
Lun cng v Phoibch: Bn cht con ngi khng phi l mt ci tru tng c hu
ca c nhn ring bit. Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ho
nhng quan h x hi.
Lun trn khng nh rng, khng c con ngi tru tng, thot l khi iu
kin, hon cnh lch s x hi. Con ngi l c th, sng trong mt iu kin lch s c
th nht nh. Trong iu kin lch s, c th bng hot ng thc tin, con ngi sn
xut ra nhng gi tr vt cht v tinh thn tn ti, pht trin v th lc v tr lc. Ch
trong ton b cc mi quan h x hi nh gia nh, giai cp, dn tc, v.v con ngi
mi bc l bn cht x hi ca mnh.
iu lu l lun trn khng nh bn cht x hi, khng c ngha ph nhn
mt t nhin trong cuc sng con ngi; tri li, iu mun nhn mnh s phn bit
gia con ngi v th gii ng vt bn cht x hi v cng l khc phc s thiu
st ca cc nh trit hc trc Mc v bn cht x hi ca con ngi. Mt khc, ci bn
cht vi ngha l ci ph bin, ci mang tnh qui lut ch khng phi l ci duy nht; do
cn phi thy c cc biu hin ring bit, phong ph v a dng ca mi c nhn
trong cng ng x hi.
Con ngi l sn phm pht trin ca t nhin v lch s pht trin ca x hi.
Song, iu quan trng hn c l con ngi lun lun l ch th ca lh s x hi. Vi tnh
cch ch th ca lch s, thng qua hot ng thc tin, con ngi bin i gii t nhin,
bin i x hi v bn thn mnh.
Trong qu trnh ci bin gii t nhin, con ngi cng lm ra lch s ca mnh.
Con ngi l sn phm ca lch s, ng thi l ch th sng to ra lch s. Hot ng
sn xut vt cht va l iu kin cho s tn ti ca con ngi, va l phng thc dn
n s bin i x hi. l qu trnh con ngi nhn thc v vn dng cc qui lut
khch quan khng lch s vn ng pht trin ca x hi l lch s ca pht trin ca
cc phng thc sn xut vt cht khc nhau, v.v
Khng c con ngi tru tng, con ngi l c th trong mi giai on pht trin
nht nh ca lch s v bn cht ca con ngi trong tnh hin thc ca n l tng ho
nhng mi quan h x hi. Bn cht con ngi khng phi l mt h thng ng kn, m
l h thng m tng ng vi iu kin lch s ca con ngi. Cho nn, c th ni rng,
s vn ng v pht trin ca lch s s qui nh tng ng vi s vn ng v pht trin
ca bn cht con ngi thng qua nhng mi quan h x hi trong lch s.
2. Qun chng nhn dn v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn
a. Khi nim qun chng nhn dn
Khi nim qun chng nhn dn thay i v pht trin c tnh cht lch s. Bi n
gn lin vi nhng hnh thi kinh t - x hi v iu kin lch s nht nh. Nhng trc
ht, h l lc lng lao ng x hi trc tip to ra ca ci vt cht cho x hi. Mt khc,
h cn l nhng b phn dn c c khuynh hng lun chng li nhng giai cp thng tr
p bc bc lt m li ch cn bn ca nhng giai cp y i khng vi li ch ng o
nhn dn lao ng. ng thi, h cn bao gm cc giai cp v cc tng lp x hi c
ngha thc y s pht trin ca x hi. Ch ngha duy vt lch s khng nh qun chng
nhn dn l ngi sng to chn chnh ra lch s:
Qun chng nhn dn l nhng cng ng x hi c t chc, c lnh o ca cc
c nhn hay cc t chc x hi nht nh nhm gii quyt cc nhim v ca lch s trn
cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha x hi.
b. Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca c nhn trong
lch s
- Qun chng nhn dn l lc lng sn xut c bn ca x hi. Xut pht t
nguyn l c bn ca ch ngha duy vt lch s cho rng sn xut vt cht l c s cho s
tn ti v pht trin ca x hi v trong hot ng ca qun chng nhn dn l lc
lng sn xut trc tip. Sn xut vt cht l qu trnh con ngi to ra mi ca ci vt
cht, thng qua ch to v ci tin cng c lao ng l hot ng ca ton x hi. Trong
, lc lng sn xut c bn l qun chng nhn dn lao ng bao gm c lao ng
chn tay v lao ng tr c. Thc tin sn xut vt cht ca loi ngi, ca qun chung
nhn dn l c s, ng lc ca s pht trin khoa hc k thut. Ngy nay, nhn dn lao
ng, trc ht l giai cp cng nhn v i ng tr thc l lc lng sn xut c bn ca
nn kinh t tri thc.
- Qun chng nhn dn l ng lc c bn ca mi cuc cch mng x hi. L-
nin tng khng nh rng s nghip cch mng l s nghip ca qun chng. Bi v,
trong hot ng u tranh x hi, th trc ht qun chng nhn dn l ng lc c bn
ca cch mng ng vai tr quyt nh n thng li ca cc cuc cch mng x hi.
Trong hot ng u tranh x hi vai tr ca qun chng nhn dn cn c th hin i
vi qu trnh hnh thnh v pht trin ca cc dn tc v cng ng dn tc. Li ch ca
qun chng nhn dn va l im khi u va l mc ch cui cng ca s nghip cch
mng. iu ny c ngha l li ch chung ca ton b x hi lun l li ch chung ca
qun chng nhn dn.
- Qun chng nhn dn c vai tr to ln, khng th thay th, trong sn xut tinh
thn ca x hi. Qun chng nhn c vai tr to ln trong qu trnh sng to v pht trin
i sng tinh thn ca x hi. Trc ht, hot ng ca qun chng nhn dn trong sn
xut vt cht, trong hot ng u tranh x hi quyt nh qu trnh hnh thnh v pht
trin nhng phong tc - tp qun, truyn thng, vn ho ca cc dn tc ca nhn loi.
Mt khc, qun chng nhn dn vi hot ng thc tin ca h, h va l ch th, khch
th v l c s ca sn xut tinh thn x hi.
c. ngha
Nghin cu vai tr ca qun chng nhn, v nhn (lnh t) i vi s pht trin
ca lch s, mt mt phi thy c qun chng l lc lng sng to chn chnh ra lch
s, mt khc cng phi thy c vai tr quan trng ca v nhn (lnh t) i vi s pht
trin ca lch s; nhng vai tr ca v nhn (lnh t) u c mi lin h vi qun chng
nhn dn.
Ph phn nhng quan im duy tm, siu hnh v vai tr qun chng nhn dn, v
nhn, lnh t i vi s pht trin ca lch s. l nhng quan im, cho rng qun
chng nhn dn ch l nhng ngi lao ng chn tay, ngho kh, l tng lp bn cng
ca ca x hi; nn h khng c vai tr quyt nh i vi s pht trin ca x hi.
cng l quan im, tuyt i ho vai tr ca v nhn, lnh t i vi s pht trin ca lch
s, dn n thn tng ho v nhn hoc lnh t
Qun trit quan im ly dn lm gc trong s nghip i mi hin nay nc ta.
l quan im khng nh s nghip cch mng Vit Nam l s nghip ca nhn dn,
ca dn tc Vit Nam. cng l quan im, khng nh quyn lc ca nh nc l
quyn lc ca nhn dn, nh nc l nh nc ca dn, do dn, v dn thc hin mc
tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng dn ch v vn minh.
2. Vai tr ca v nhn, lnh t i vi s pht trin ca lch s
a. Khi nim v nhn, lnh t
V nhn, lnh t cng l nhng c nhn c th, nhng h l nhng ngi kit
xut, c kh nng nm bt v vn dng thnh cng cc qui lut khch quan; h l ngi
c kh nng tp hp qun chng nhn dn, kh nng thng nht ch v hnh ng ca
h gii quyt nhng nhim v c th do nhng yu cu khch quan ca lch s.
S xut hin cc v nhn trong lch s l mt tt yu khch quan, do nhng yu
cu v nhim v c th ca tng giai on khc nhau m s xut hin cc v nhn v vai
tr ca h cng khc nhau.
b. Vai tr ca v nhn, lnh t
Khng th c v nhn, lnh t tn ti mt cch thun ty, c lp tuyt i vi
qun chng nhn dn m s xut hin v vai tr ca h u thng qua cc t chc x hi
nht nh. Bi v, hot ng ca qun chng nhn dn v vai tr ca qun chng cng
khng tn ti thun ty m thng qua cc t chc x h nht nh. Vai tr ca v nhn,
lnh t khng ch l ngi t chc, lnh o m h cn c kh nng tp hp qun chng,
thng nht ch v hnh ng ca qun chng gii quyt nhng nhim v c th ca
lch s.
Trong nhng iu kin lch s c th th v nhn, lnh t c th thc y nhanh
hn tin trnh pht trin ca lch s, nhng h cng c th km hm s pht t rin ca x
hi khi tnh tch cc v vai tr tin b ca h khng cn na. V nhn, lnh t ca mi
thi i ch c th hon thnh nhng nhim v t ra ca thi i h, n c tnh cht thi
i tnh lch s v c th.
c. ngha
- Nghin cu vai tr v nhn (lnh t) i vi s pht trin ca lch s, mt mt
phi thy c qun chng l lc lng sng to chn chnh ra lch s, mt khc cng
phi thy c vai tr quan trng ca v nhn (lnh t) i vi s pht trin ca lch s;
nhng vai tr ca v nhn (lnh t) u c mi lin h vi qun chng nhn dn.
- Ph phn nhng quan im duy tm, siu hnh v vai tr v nhn, lnh t i vi
s pht trin ca lch s