AHMET REFK ALTINAY VE "GEM ASIRLARDA

TRK HAYATI"
Muazzez ALPBEK-Trkn POYRAZ
Mill Ktphane Ktphanecilerinden
Sultan Abdlziz'in vekilharc rgpl Ahmed Aa'nn olu olan
Ahmet Refik Altnay, 1880 ylnda stanbul'da Beikta'ta dnyaya
geldi. renimini asker okullarda tamamlyarak 1898 de Harbiye'-
den mezun oldu. 1902 de Harbiye Mektebi'ne Franszca retmeni,
1908 Merutiyetinin ilnndan sonra ayn mektebe tarih muallimi
tayin edildi.
Ahmet Refik Altnay, yaz hayatna Harbiye Mekteb'nde mual-
limlik yapt bu yllarda balamtr. 1903 te mlzm- evvel (= s-
temen), 1907 de yzba oldu. Ayn yl iinde Millet gazetesinin ba
muharrirlii vazifesini zerine ald.
Ahmet Refik Altnay, Asker Mecmua yazarlnda, Balkan Harbi
srasnda asker sansr mfettiliinde bulunduktan sonra, kendi is-
tei zerine yzbalktan emekliye ayrld. Fakat Birinci Dnya
Sava srasnda tekrar asker vazifeye arld, Anadoluda ve s-
tanbul'da eitli vazifelerde altktan sonra stanbul Darlfnunu
tarih muallimliine, bir yl sonra da mderrisliine (profesrlne)
getirildi. Ahmet Refik Altnay, 1933 ylndaki Darlfnun slahatna
kadar bu vazifede kalmtr.
Demirba arl (= Karl XII.) hakkndaki eseri dolaysyle, sve
Akademisi tarafndan mkfatlandrlmtr.
Merhumun asl hreti, 1908 Merutiyetinden sonra, "Gemi
Asrlarda Osmanl Hayat" serisinin kdam gazetesinde yaynlanmasyle
balar. Bu serinin ve bu tarzdaki dier eserlerinin, memlekette
tarih eserler okumak zevkini yaratt br gerektir. Ahmet Refik
Altnay, bu baary, eserlerinin ilm olmaktan ok popler oluuna
borludur. Bu bakmdan geni bir okuyucu zmresine hitap edebil-
mitir.
Ahmet Refik Altnay ok ve eitli eser vermi bir yazardr. Says
150 yi aan eserleri arasnda, okullar ve halk iin yazlm tarih kitap-
GEM ASIRLARDA TRK HAYATI 233
1arn, tercmelerini, makalelerini, askerlikle ilgili kitaplarn ve bu
arada "Gnl" isimli iir mecmuasn zikretmek mmkndr.
Son yllarn sknt ve zaruret iinde geiren Ahmet Refik Altnay,
10 Ekim 1937 de Haydarpaa Numune Hastahanesi'nde hayata
gzlerini kapad.
Bu yazmzda incelediimiz "Gemi Asrlarda Osmanl (Trk)
Hayat" serisi, Ahmet Refik Altnay'n en tannm ve ok okunmu
kitaplarn ihtiva etmektedir. Bu seri 24 kitap olarak hazrlanm
veya hazrlanmas tasarlanm, fakat ancak 16 s yaynlanabilmitir.
Serinin ad 1-9 numarada "Gemi Asrlarda Osmanl Hayat",
10 uncu kitaptan itibaren "Gemi Asrlarda Trk Hayat" dr. 10
uncu kitap olan Sultan Cem, 1923 te yaynlanmtr. Osmanl kelime-
sinin yerine Trk sznn seride kullanlmaya balanmasnn sebebi
budur. Seriden yaynlanan 16 kitaptan bir ksm iki, bir ksm
kere baslmtr. ki kere baslan Tarih Simalar, kere baslanlar
Kabak Mustafa, Lle Devri, Kprller (Mehmed Paa, Fazl Ahmed
Paa), Tesavir-i Rical, Felket Seneleri, Kadnlar Saltanat (I.C.II.C.) dr.
Birden fazla baslanlarn basmlar arasnda, umumiyetle, hi bir
fark yoktur. Sadece 2. veya 3. basm kaytlar, basm farkn belirt-
mektedir. Yalnz Lle Devri'nde esasl basm fark mevcuttur. Bu hu-
susta mhim bir not da, yeni basmlarn hep ayn yl iinde yapl-
masdr. Bu, eserlerin ne kadar ok okunduunu gstermektedir.
Baslm 16 kitap arasnda 3 ncs olan Lle Devri, "Tetebbuat-i
Tarihiyye Sayfalan" seri kaydn tamaktadr. Bu eserin basmna
da bu seri kaydnn konmasnn sebebi anlalmyor.
Serinin yaynlanan kitaplarnn arka kapaklannda, nerolunacak
olanlarn listesi bulunmaktadr. Bunlardan limler ve Sanatkrlar'n
d kapandaki listeye, gre, nerolunacaklar unlardr:
Orhan Gazi, Ocak Aalar, Tarih Menkbeler, Tanzimat Devri,
Akdenizde Trkler, Nevehirli brahim Paa, Yldrm Bayezid, Kara Mus-
tafa Paa, Hocalar ve Medreseler.
Ancak, bu liste, dier kitaplarn arka kapaklannda, sra bak-
mndan, ok kere deiiktir. Bunlardan Orhan Gazi kitabnn ad,
dier kitaplarn arka kapaklanndaki listede yoktur. Bizans Karsnda
Trkler ve Samur Devri'indeki listelerde Tarihimizde Kadn Simalar
isimli bir kitap bulunmaktadr ki, bu isim, limler ve Sanatkrlar'daki
listeden karlmtr. Bu deiikliklerden anlaldna gre, Ahmet
234 MUAZZEZ ALPBEK - TRKN POYRAZ
Refik Altnay, serinin yaynlanacak olan kitaplarnn hepsini hazr-
lyamam, listede sonraya koyduklarn herhangi bir sebeple nce
tamamlaynca srada zaruri olarak deitirmeler yapm, Tarihimizde
Kadn Simalar adl eserin hazrlanmasndan da -ihtimal- tamamen
vaz gemitir.
Serinin nerolunan 16 kitab unlardr:
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat: 1
Tarih Simalar: [stanbul] 1331 Kitabhane-i Asker. 136 S. 8 1 pln.
Konu: Paris'te Osmanl sefirleri -Mteferrika Sleyman Aa-
Yirmi Sekiz elebi Mehmed Efendi -Said Efendi- Esseyyid Ali Efendi-
Mehur trediler- Cinci Hoca -alk Ahmed- Canm Hoca. Not:
Kitabn banda 2 sayfalk bir nsz vardr. Bibliyografya, baz say-
falarn altlarnda verilmitir. Eser ayn yl iinde iki defa baslmtr.
Bu iki basm arasnda "1.tab", "2.tab" kaytlarndan baka hi bir
fark yoktur.
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat: 2
Kabak Mustafa. [stanbul] 1331 Kitabhane-i Asker. 143 S.8 pln.
Konu: Osmanl ihtilllerinin mahiyeti -syan reisleri- Kabak Mus-
tafa- Ulema ve yenieriler -Selim-i Sl
;
s devrinde sanat ve musiki
Siyaset-i hariciyye -Kabak'nn isyan -Selim-i Slis'in hal'i T-
rediler saltanat Alemdar.
Not: Kitabn ba tarafnda 4 sayfalk bir "Mukaddime" vardr.
Bibliyografya baz sayfalarn altlarnda verilmitir. Eser, ayn ylda
defa baslmtr. Bu basm arasnda da basm kayd farkndan
baka bir ayrlk yoktur.
Tetebbuat- Tarihiyye Sayfalar: 3
Lle Devri: [1130-1143]. [stanbul] 1331 Muhtar Halit Kitabha-
nesi. 231. S. 8
Konu: Onikinci asrda Osmanllar Ahmed-i Slis ve brahim
Paa Osmanllar ve garp medeniyeti Matbaaclk Lle merak
air Nedim 1143 isyan-Patrona HalilMahmud- Evvel
Humbarac Ahmed Aa.
Not: Kitabn banda: "Muhterem vatanperver airimiz Tevfik
GEM ASIRLARDA TRK HAYATI 235
Fikret Bey'e" ibareli bir ithaf vardr. Bibliyograya, baz sayfalarn
altlarnda verilmitir. Eser, ayn ylda kere baslmtr. lk iki
basm arasnda basm kaydndan baka fark yoktur. Deiik olan
nc basmn knyesi aada verilmitir.
Tetebbuat- Tarihiyye Sayfalar: 3
Lle Devri : [1130-1143]. 3.bs. stanbul 1331 Kitabhane-i -Asker.
171 S. 8. 6 pln.
Konu: Onikinci asrda OsmanllarAhmed-i Slis ve brahim
Paa Matbaaclk stanbul Hayat S'dabad Lle merak
air Nedim 1143 isyan Patrona Halil Mahmud- Evvel
Patrona'nn akibeti.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarnda verilmitir. Kitabn
banda "Muhterem vatanperver airimiz Tevfik Fikret Bey'e" ba-
reli bir thaf vardr.
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat: 4
Kprller: Kprl Mehmed Paa: (991-1072). stanbul 1331 Kitab-
hane-i Asker. 143 S. 8 5 pln.
Konu: Kprl Mehmed PaaHayat ve tabayii Din si-
yaseti Kprl ve lema Zamannda ulm ve edebiyat Ana-
dolu slahat Erdel muvaffakiyat Siyaset-i hariciyyesi Kpr-
lnn son gnleri.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarnda verilmitir. Eser,
ayn ylda 3 kere baslmtr. Basmlar arasnda basm kayd notun-
dan baka bir fark yoktur,
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat: 5
Kprller : Kprl (Fazl) Ahmed Paa (1045-1087). [stanbul]
1331 Kitabhane-i Asker. 156 S. 8 3 pln.
Konu: Kprlzade Ahmed Paa Hayat ve tabayii Avus-
turya seferi Girit seferi Kandiye muvaffakiyeti Zamannda
stanbul ve Edirne hayat Ulm ve edebiyat Siyaset-i hariciyesi
Lehistan seferi Hatime-i hayat.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarnda verilmitir. Eser,
ayn ylda 3 kere baslmtr. Basmlar arasnda, basm kayd
farkndan baka bir fark yoktur.
236 MUAZZEZ ALPBEK - TRKN POYRAZ
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat : 6
Tesavir-i Rical: stanbul 1331 Kitabhane-i Asker. 139 S. 8 pln.
Konu: Tarhuncu Ahmed Paa Osmanllarda ilk bte bir
Mustafa Paa ekavetten sadarete Mhr-i erif urunda Hum-
baracba Ahmed Paa Menfaat ve din.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarnda verilmitir. Eser,
ayn ylda 3 kere baslmtr. Basmlar arasnda basm kayd farkn-
dan baka bir fark yoktur.
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat: 7
Felket Seneleri: [1094-1110]: stanbul 1332 Kitabhane-i Asker. 188S.
8-3 plns.
Konu: Kara Mustafa Paa kinci Viyana muhasaras Budin
felketi-Kprlzade Fazl Mustafa Paa Salankamin felketi-ekn-
devletin ihaneti Zanta felketi Karlofa muahedesi.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarndadr. Eser ayn
ylda 3 kere baslmtr. Basmlar arasndan Basm kaydndan baka
fark yoktur.
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat: 8
Kadnlar Saltanat: [699-1027]. 1. c. stanbul 1332 Kitabhane-i
Asker. 156 S. 8 1 pln.
Konu: Osmanl saraynda Bizans prensleri Trk kzlar Hur-
rem Sultan Nur-ban Sultan Safiye Sultann siyaseti Handan
Sultan Sultan Ahmed-i Evvel'in hasekileri.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarnda verilmitir. Eser,
ayn ylda 3 defa baslmtr. Basmlar arasnda basm kayd notun-
dan baka bir fark yoktur.
Gemi Asrlarda Osmanl Hayat: 9
Kadnlar Saltanat [1027-1049]. 2. c. stanbul 1332 Kitabhane-i
Asker. 128 S. 8 1 pln.
Konu: Mah-firuz Valide Sultan kile Hanm Orta Cami-
inde Sultan Mustafa'nn validesi Gen Osman facias Ksem
Valide Sultan ve Murad-i Rabi' Sipahi isyan.
GEM ASIRLARDA TRK HAYATI 237
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarndadr. Eser, ayn ylda
3 kere baslmtr. Basmlar arasnda basm kayd notundan baka
fark yoktur.
Gemi Asrlarda Trk Hayat: 10
Sultan Cem. [864-900] stanbul 1923 Kitabhane-i Hilmi. 232
S. 8
Konu: Sultan Cem'in genlii Anadoluda Sultan Cem Kar-
de kavgas Rodos'ta Sultan Cem Fransa'da Sultan Cem Papa
ve Sultan CemSultan Cem'in vefat.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altndadr. Basn kayd d
kapakta 1924 tr.
Gemi Asrlarda Trk Hayat: 11
Kadnlar Saltanat: [1049-1058]. 3. c. stanbul 1923 Kitabhane-i
Hilmi. 180 S. 8 1 pln.
Konu: Ksem Sultan Sultan brahim ve Cinci Hoca Samur
ve amber devri Telli Haseki ekerpare Hubyar Kadn Sul-
tan brahim'in zulmleri Ocan isyan Sultan brahim'in katli.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarndadr.
Gemi Asrlarda Trk Hayat: 12
Kadnlar Saltanat: [1058-1094]. 4. c. stanbul 1923 Kitabhane-i
Hilmi. 304 S. 8 1 pln.
Konu: Ksem Sultan ve aalar saltanat stanbul ve Anadolu
Halkn isyan Ksem Sultan'n katli Kzlar aas ile Turhan
Sultan'n idaresi nar vakas Turhan Sultan'n vefat.
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarndadr.
Gemi Asrlarda Trk Hayat: 13
Sokullu. [911-987]. stanbul 1924 Kitabhane-i Hilmi. 334 + [1]
S. 8 1 pln.
Konu: Sokullu'nun genlii Sokullu ve ehzade Selim S-
leyman- Kanuni zamannda sadareti Selim-i Sani ve Sokullu'nun
mstaken sadareti Sokullu zamannda stanbul Hayat Usul-i
idare Sokullu'nun haric ve dahil siyaseti Sultan Murad- Slis
ve Sokullu Sokullu'nun son seneleri.
238 MUAZZEZ ALPBEEK - TRKN POYRAZ
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarndadr. Kitabn so-
nunda bir fihrist vardr.
Gemi Asrlarda Trk Hayat: 14
limler ve Sanatkrlar: [900-1200]. stanbul 1924 Kitabhane-i
Hilmi. 407 S; 8
Konu: Mimar Sinan Selnik Mustafa Efendi Mimar Davud
Aa Seyyid Lokman Hoca Sadeddin Peevi brahim Efendi
Karaelebizade Abdlziz Efendi eyhlislm Yahya Efendi
Koca Mimar Kasm Aa Silhdar Fndkll Mehmed Aa Nai-
ma Nedim Raid brahim Mteferrika Koca Ragb Paa,
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn sonundadr Kitabn sonunda
bir fihrist vardr.
Gemi Asrlarda Trk Hayat: 15
Bizans Karsnda Trkler : [699-857]. stanbul 1927 Kitabheane-i
Hilmi. 416 S. 8
Konu: nnnde Trkler Trkler ve Bizans Yeil Bursa'dan
Gzelce Hisar'aYldrm'n oullar Bizans'n birinci ve ikinci
muhasaras Bizans'n son seneleri Bizans'n nc ve drdnc
muhasaras Bizans'ta Trkler:
Not: Bibliyografya, baz sayfalarn altlarnda verilmitir. Kita-
bn son iki sayfas, kllyatn, o tarihe kadar yaynlananlarnn taf-
siltl listesini ihtiva etmektedir.
Gemi Arlarda Trk Hayat: 16
Samur Devri: 1049-1059. stanbul 1927 Kitabhane-i Hilmi. 254
S. 8
Konu: Drdnc Murad'n vefat Sultan brahim'in mahbes-
ten karlmas Ksem Valide Sarayda Cinci HocaSultan
brahim'in cinnetleri Telli Haseki ekerpare Samur ve Amber
vergisi Aalarn isyan Sultan brahim'in hal'i ve dam.
Not: Bu eser, bibliyografyadan mahrumdur. Son sayfa, kl-
liyatn o tarihe kadar km olanlarnn tafsiltl listesini ihtiva et-
mektedir.