1

MAINSKI ELEMENTI
- ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE -
- - frikcioni frikcioni prenosnici prenosnici - -
Prof. Prof. dr dr Dragan Dragan Mil Mil i i
2
FRIKCIONI PRENOSNICI - OSOBINE
Prenos snage neposrednim dodirom,
posredstvom sile trenja
Radne povrine optereene normalnom silom Fn ,
ime su znatno optereeni oslonci prenosnika
Nesiguran prenosni odnos
U toku prenosa dolazi do elastinog i
kinematskog
klizanja, to uzrokuje zagrevanje i habanje
povrina
Osiguranje usled preoptereenja
Mogunost kontinualne varijacije pren.odnosa
Mala nosivost i relativno velike dimenzije
3
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
4
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
5
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
6
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
Prednosti: Prednosti:
Jednostavna i ta Jednostavna i ta na izrada radnih na izrada radnih povr povr ina ina frikcionih frikcionih
to to kova kova (cilindar, konus, (cilindar, konus, kru kru ni ni torus torus). ).
Ravnomeran rad bez promene prenosnog odnosa, pa Ravnomeran rad bez promene prenosnog odnosa, pa
se koriste i kod velikih ugaonih brzina. se koriste i kod velikih ugaonih brzina.
Promena smera okretanja bez pojave zazora u Promena smera okretanja bez pojave zazora u
prenosniku (za razliku od prenosniku (za razliku od zup zup anika anika gde postoji bo gde postoji bo ni ni
zazor). zazor).
Be Be uman uman rad, rad, naro naro ito ito ako su dodirne ako su dodirne povr povr ine ine
frikcionih frikcionih to to kova kova izraene izraene od od mek mek ih ih materijala. materijala.
Lako Lako uklju uklju ivanje ivanje i i isklju isklju ivanje ivanje u toku rada. u toku rada.
Laka Laka monta monta a a i i demonta demonta a a. .
Mogu Mogu nost nost osiguranja sistema od osiguranja sistema od preoptere preoptere enja enja. .
Kontinualna Kontinualna promena prenosnog odnosa, odnosno promena prenosnog odnosa, odnosno
mogu mogu nost nost primene kao primene kao varijatora varijatora. .
7
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
Nedostaci Nedostaci : :
Veliko Veliko optere optere enje enje vratila i oslonaca (zavisno od vrste vratila i oslonaca (zavisno od vrste
materijala frikcionih materijala frikcionih to to kova kova, normalna sila je 1,5...50 , normalna sila je 1,5...50
puta puta ve ve a a od obimne sile). od obimne sile).
Veliki pritisak Veliki pritisak izmeu izmeu dodirnih dodirnih povr povr ina ina (jer je normalna (jer je normalna
sila velika, a dodirna sila velika, a dodirna povr povr ina ina mala), mala), to ima za to ima za
posledicu znatno habanje. posledicu znatno habanje.
Nemogu Nemogu nost nost ostvarivanja ostvarivanja ta ta nog nog prenosnog odnosa prenosnog odnosa
zbog klizanja zbog klizanja izmeu izmeu dodirnih dodirnih povr povr ina ina (0,2...10%), (0,2...10%),
Slabo Slabo prigu prigu enje enje udarnih udarnih optere optere enja enja. .
Potreba za Potreba za ureajem ureajem za ostvarivanje za ostvarivanje odgovaraju odgovaraju e e
normalne sile. normalne sile.
8
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
Frikcioni prenosnici mogu se podeliti u dve Frikcioni prenosnici mogu se podeliti u dve
osnovne grupe: osnovne grupe:
1. 1. prenosnici sa neregulisanim (konstantnim) prenosnici sa neregulisanim (konstantnim)
prenosnim odnosom; prenosnim odnosom;
2. 2. prenosnici sa regulisanim (promenljivim) prenosnici sa regulisanim (promenljivim)
prenosnim odnosom ili prenosnim odnosom ili varijatori varijatori , ,
9
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
10
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
11
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - varijatori varijatori
12
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - varijatori varijatori
13
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - -varijatori varijatori
14
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - varijatori varijatori
15
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - varijatori varijatori
16
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - varijatori varijatori
17
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - varijatori varijatori
18
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - materijali materijali
Od m Od materijal aterijal a a frikcionih frikcionih to to kova kova zahtev zahteva se: a se:
Velika otpornost u odnosu na dodirni pritisak i u Velika otpornost u odnosu na dodirni pritisak i u
odnosu na habanje, da bi bio odnosu na habanje, da bi bio obezbeen obezbeen dovoljan dovoljan
radni vek prenosnika ( radni vek prenosnika ( to zadovoljava kaljen to zadovoljava kaljen elik elik). ).
Veliki koeficijent trenja, da bi za zadatu silu pritiska Veliki koeficijent trenja, da bi za zadatu silu pritiska
izmeu izmeu dodirnih dodirnih povr povr ina ina bila bila obezbeena obezbeena velika sila velika sila
trenja ( trenja ( to se to se posti posti e e na primer gumom). na primer gumom).
Veliki modul Veliki modul elasti elasti nosti nosti , da bi se , da bi se spre spre ile ile elasti elasti ne ne
deformacije, a samim tim deformacije, a samim tim elasti elasti no no klizanje i gubici klizanje i gubici
energije bili mali (ovaj zahtev najbolje ispunjava energije bili mali (ovaj zahtev najbolje ispunjava
elik elik). ).
19
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - materijali materijali
Kaljeni Kaljeni elik elik po po kaljenom kaljenom eliku eliku: :
podmazivanje dodirnih podmazivanje dodirnih povr povr ina ina smanjeno habanje, smanjeno habanje,
ve ve a izdr a izdr ljivost ljivost (kod dodira u (kod dodira u ta ta ki ki do do p p = 3000 = 3000
N/mm2 N/mm2) ), ,
mali mali koeficijent trenja (u proseku je koeficijent trenja (u proseku je = 0,03...0,05), = 0,03...0,05),
visoka nosivost i zadovoljavaju visoka nosivost i zadovoljavaju i radni vek, i radni vek,
mali gubici energije, mali gubici energije,
bru bru ene ene i po i po mogu mogu nosti nosti polirane polirane d dodirne odirne povr povr ine ine, ,
visok visoka a ta ta no nost st u pogledu tolerancija oblika u pogledu tolerancija oblika, ,
velik velike e normaln normalne e sil sil e e - - veliko veliko optere optere enj enj e e vratila vratila. .
20
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - materijali materijali
Sivi liv po Sivi liv po eliku eliku ili sivom livu ili sivom livu: :
bez podmazivanja dodirnih bez podmazivanja dodirnih povr povr ina ina, ,
k koeficijent oeficijent trenja trenja kre kre e e se oko se oko 0,1 0,1, ,
manj manj a a izdr izdr ljivost ljivost u odnosu na dodirni pritisak i u odnosu na dodirni pritisak i
habanje u odnosu habanje u odnosu k kaljeni aljeni elik elik po po kaljenom kaljenom eliku eliku, ,
visoka visoka ta ta nost nost izrade izrade, ,
ne sme ne sme do do i i do zaprljanja ili do zaprljanja ili zama zama ivanja ivanja dodirnih dodirnih
povr povr ina ina, ,
s sivi liv je pogodan za ivi liv je pogodan za slo slo ene ene oblike i velike oblike i velike
dimenzije frikcionih dimenzije frikcionih to to kova kova. .
21
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici materijali materijali
Presovani materijal po Presovani materijal po eliku eliku ili sivom livu ili sivom livu: :
bez podmazivanja dodirnih bez podmazivanja dodirnih povr povr ina ina, ,
k koeficijent oeficijent trenja trenja = 0,2, = 0,2,
dobra dobra otpornost na habanje otpornost na habanje, ,
gubici energije manji u odnosu na kombinaciju gubici energije manji u odnosu na kombinaciju
guma/ guma/ elik elik, ,
be be umni umni rad, rad,
ne zahtevaju visoku ne zahtevaju visoku ta ta nost nost izrade dodirnih izrade dodirnih
povr povr ina ina. .
22
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - materijali materijali
Guma po Guma po eliku eliku ili sivom livu ili sivom livu: :
vrlo visok vrlo visok koeficijent trenja ( koeficijent trenja ( = 0,5...0,7), = 0,5...0,7),
m mali modul ali modul elasti elasti nosti nosti , ,
mal mal a a izdr izdr ljivost ljivost u odnosu na dodirni pritisak u odnosu na dodirni pritisak, ,
znatni znatni gubici energije gubici energije, ,
d deformacije eformacije dovode do dovode do be be umnog umnog rada i do rada i do
prigu prigu enja enja udarnih udarnih optere optere enja enja i vibracija i vibracija, ,
kod kod zama zama ivanja ivanja dodirnih dodirnih povr povr ina ina, dolazi do , dolazi do
drasti drasti nog nog smanjenja koeficijenta trenja, smanjenja koeficijenta trenja,
proklizavanje proklizavanje mo mo e e dovesti do dovesti do o o te te enja enja gumene gumene
obloge obloge, ,
23
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici normalna sila normalna sila
=
t
n
S F
F

2 ... 4 , 1 = S
24
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - kinematika kinematika
2 1
R R a + =
1 2
R R a =
0
1 2
0 0
= ; =
1 1
a i a
R R
i i

+ +
0
1 2
0 0
= ; =
1 1
a i a
R R
i i

1
2
2
1
2
1
0
R
R
n
n
i = = =

1
2
1
> =

u
25
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - kinematika kinematika
2 1
+ = E
0
2 1
90 = + = E
2 2 2
0
1 1 1
= = =
m m
m m
R L sin sin
i
R L sin sin

1
0
=
sin
tan
i cos +

0
2
0
=
1
i sin
tan
i cos

1 2 0
0
1
= ; = tan tan i
i

26
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - elasti elasti no klizanje no klizanje
27
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici elasti elasti no klizanje no klizanje
0
=
1
i
i

1 2 1 2
1 1
= =
v v n n
v n

28
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici kinematsko kinematsko klizanje klizanje
0
1
0
1
=
i
v e
i
+
A
29
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - sile sile
=
t
n
S F
F

2 ... 4 , 1 = S
=
t
T
F
R
30
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - sile sile
=
t
n
S F
F

=
t
T
F
R
1 1 2 2
= ; =
r n r n
F F cos F F cos
1 1 2 2
= ; =
a n a n
F F sin F F sin
31
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici gubici energije gubici energije
=
G GF GL GO
P P P P + +
1
1 1
= =1
G G
P P P
P P
E


1
1 1
= =1
GF GF
F
P P P
P P

( )
1 1
1
= = =
n n
GF GE GW n
v f F v F
P P P v F R f
R R


+ + +
32
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - prora prora un un
Hercov Hercov povr povr inski inski pritisak za linijski dodir pritisak za linijski dodir
=0418
A n
doz
I
K F E
p , p
b

s

=
t
n
S F
F

1 2
1 2
=
I

+
33
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - prora prora un un
Stribekov povr Stribekov povr inski pritisak za linijski dodir inski pritisak za linijski dodir
=
2
A n
doz
I
K F
k k
b

s

34
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici
1
=
ndoz doz
F R b C
35
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici radni vek radni vek
2
= =
h
h
GF h GF h
V R b h
L
P f P f
A

Radni vek frikcionih prenosnika Radni vek frikcionih prenosnika
36
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - prethodni prethodni prora prora un un
( )
1 3
1
2
07 1
=
A
doz
, K S T E u
D
p u

+

37
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici - - prethodni prethodni prora prora un un
( )
1 2
2
1
3
1
2
07 1
=
/
A
m
doz
, K S T E u
D
p u

+

38
ELEMENTI ZA PRENOS SNAGE
Frikcioni Frikcioni prenosnici prenosnici