1.

UVOD
1.1.Predmet i cilj rada
Snabdjevanje naselja vodom, kanalisanje i preiavanje upotrebljenih voda se moe
smatrati najvanijim problemom razvoja komunalne infrastrukture i direktno zavisi od
broja stanovnika i razvijenosti zemlje i reije. !ato je zabrinutost za uravnoteeni
razvoj radova i njihove komunalne infrastrukture opravdana. Posljednjih odina
veoma je prisutna izrada studija i pilot projekata kanalisanja naselja iji je cilj izbor
ekonomski najpovoljnije reenja koje je ekoloki racionalno. "ako#e se i u okviru
standarda razmatraju pokazatelji uinka mjerenjem kvaliteta i efikasnosti procesa na
postrojenjima za preiavanje otpadnih voda, distributivne mree i crpnih stanica
kanalizacije. Prema vrsti i mjestu nastajanja otpadnih voda kanalizacioni sistemi se s
obzirom na stepen razdvajanja tokova mou podeliti na centralizovane i
decentralizovane sisteme. $entralizovan sistem je sistem kojim se kanalie i
preiavaju otpadne vode cijelo jedno administrativno ili eorafski oranieno
prostora %alomeracije&. 'ok je decentralizovani sistem onaj koji je oranien
prostorom izdjeljen na vie podsistema sa razliitim odvodnim kolektorima i
sistemima za razdvajanje odre#enih tokova otpadnih voda, postrojenjima i ispustima.
Predmet i cilj ovo rada je dobivanje vie saznanja o sutini (novih sistema)
upravljanja komunalnim otpadnim vodama,
1.*. +zvori podataka i metode prikupljanja
Prilikom izrade rada, koristila sam se raspoloivom literaturom nastavno profesora,
odredbama zakonskih propisa, podacima iz prakse i podacima koje sam itala
pretraivanjem (+nterneta).
,oje opredjeljenje je da na osnovu vlastito iskustva i vi#enja preledane
dokumentacije izloim obradu teme koja slijedi.
1.-. Sadraj i struktura rada

.ad se sastoji od obrade po polavljima.
1
/ajprije su izloena struktura kanalizaciono sistema i nain na koji se planira
njeova izradnja. !atim su obra#ena neka istraivanja i prijedlozi za prelazak na
nove naine rjeavanja odvodnje, koritenja i preiavanja otpadnih voda. Sve su to
prijedlozi i projekti koji su jo uvijek u fazi istraivanja i traanja za najprihvatljivijim i
ekoloki i ekonomski najprihvatljivijim rjeenjima. 0 zakljuku je dato miljenje o
trenutnom stanju u oblasti koje tretira ovu oblast sa miljenjem o potrebnim
aktivnostima na poboljanju ovakvo stanja.
2. KANALIZACIJA
1analizaciju ini kompleks inenjerskih objekata kojima se vri prijem, prijenos,
zaa#enih voda do mjesta preiavanja ili ispusta u prijemnik ili recipijent koji moe
biti rijeka, jezero, akumulacija, more ili hidroeoloki medij. Poloaj trase
kanalizacione mree esto uslovljava poloaj trasa saobraajnica njihove poprene i
uzdune profile, viisine kota podruma objekata i sl. Poloaj objekta za preiavanje
treba biti lociran nizvodno od naselja radi obezbje#enja mounosti prikljuka
veliko broja objekata na projektovani kanalizacioni sistem. 2inansijska ulaanja u
izradnju ovih sistema su u odnosu na vodovodne sisteme vea -34 puta i znatno
mou biti poveana i kod izradnje i kod eksploatacije ukoliko se radi o terenu sa
visokim nivoom podzemnih voda. 1analizacijski kanal ili kolektor je kanal ili cijev
odre#eno oblika koji slui za sakupljanje, odnosno odvodnju otpadnih voda.
Sporedni kolektori su odvodnici koji primaju na sebe niz prikljuaka. 5lavni kolektori
su odvodnici koji primaju na sebe niz sporednih kolektora. 5lavni odvodni kolektor je
kolektor koji sve sakupljene vode odvodi do ure#aja za proiavanje ili do ispusta.
1analizacijska mrea je osnovni objekt sistema odvodnje i nerijetko ini preko 67 89:
ukupne izradnje. ;snovni zahtjevi koji se postavljaju kod kanalizacijske mree
istovjetni su onima kod vodovodne mree, s razlikom to latkoa unutarnjih stijenki
kanala je vrlo vana zbo smanjenja otpora teenju i sprjeavanja taloenja u
kanalima.
*.1. !aa#ene vode i njihove karakteristike
2
;tpadne vode su sve vode koje su upotrijebljene u odre#ene svrhe i pri tome su
pokupile dodatna zaa#enja. Pod pojmom otpadnih voda podrazumijevaju se i
oborinske vode dospjele u sustave odvodnje kao i tu#e vode.
;bzirom na porijeklo i karakter zaa#enja, otpadne vode moemo razvrstati u etiri
osnovne rupe<
1uanske %sanitarne i fekalne& otpadne vode
+ndustrijske otpadne vode
;borinske vode
+nfiltracione vode
1uanske otpadne vode su vode upotrijebljene u kuanstvu, javnim i uslunim
ustanovama %zdravstvene stanice, bolnice, policijske stanice, kole i dr.& i ostalim
neproizvodnim djelatnostima. Podjela kuanskih otpadnih voda bi bila na<
fekalne vode %iz sanitarnih ure#aja&
potrone vode %od pranja, kuhanja, osobna hiijena itd.&
1oritenjem voda u razliitim tehnolokim procesima nastaju industrijske otpadne
vode. /jihova svojstva bitno se razlikuju od onih kod kuanskih otpadnih voda.
=edino su vode iz sanitarnih ure#aja u industriji jednakih svojstava kao i kuanske
otpadne vode. +nfiltracione su najee podzemne vode koje se preko spojeva na
mrei infiltriraju u kanalizaciju. !aa#ene vode sastoje se od tene i vrste faze.
1oliina tene faze zavisi od koliine upotrijebljene vode. 1oliina vrste materije su
obino vrlo male oko >,19 po teini, ali ipak predstavljaju osnovni problem pri
odravanju mree i preiavanju kanalskih voda %mulj& i njihovoj dispoziciji. 1oliina
vrstih materija %oranskih ili mineralnih& definira njen kvalitet. ;na sa velikom
koliinom vrstih oranskih materija predstavlja nestabilnu kanalsku vodu, u
suprotnom sa manjom koliinom oranskih materija ini stabilnu kanalsku vodu.
Stepen zaa#enosti kanalske vode oranskom materijom definie se koliinom
kiseonika potrebnom za oksidaciju te materije.
1valitet zaa#enih voda utvr#uje se analizom njenih<
3fizikih %temperatura, miris, ukus, boja, mutnoa i rezidualne vrste materije koje su
posebno vane&,
3
3hemijskih karakteristika % kiselost, alkalinost,oksidativnost, rastvoreni asovi, azot,
rastvorene vrste materije itd.&,
3tehnoloke karakteristike %sposobnost za koaulaciju, filtraciju, njena stabilnost i
potreba za hluorom i sl.&,
3bioloke karakteristike %bakterioloke i saprobioloke specifinosti&.
*.*. Sistemi i eme kanalizaciono sistema
?odosnabdijevanje sa kanalizacijom ini komunalnu hidrotehniku. 'a bi se
obezbijedila kvalitetna odvodnja i preiavanje otpadnih voda, kao i zatita ivotne
sredine od istih, vri se izradnja centralizovanih kanalizacionih sistema.
$entralizovani kanalizacioni sistemi se projektuju tako da zadovolje potrebe
posmatrano lokaliteta za budui3planski period od 173->. odina.
,oderni kanalizacioni sistem se sastoji od <
3sekundarne i primarne mree sa kolektorima,
3objekata na mrei % slivnici, ahtovi, kini preljevi, retencioni bazeni, pumpne stanice
i dr.&,
3postrojenja za preiavanje otpadnih voda i
3ispust u recipijent.
Slika 1. Osnovni elementi kanalizacionog sistema
!avisno od toa da li se transport otpadnih voda vri zajedno ili odvojeno,
kanalizacioni sistemi mou biti<
4
3mjeoviti ili opi,
3odvojeni ili separatni %sa modifikacijama&,
3kombinovani %najee kod rekonstrukcije radova&.
Slika 2. Mjeoviti ili opi sistem kanalizacije
1
1od mjeovito sistema sve zaa#ene vode se jedinstvenom mreom vode do
postrojenja za preiavanje ili do recipijenta, pa je njeovo odravanje i ienje
jeftinije to je sveobuhvatnija evakuacija zaa#enih voda sa slivno podruja. ,ana
ovo sistema je to se kod velikih kia mjeavina zaa#enih voda bez preiavanja
isputa u recipijent, a nuna je i izradnja veliko broja kinih preljeva. 0 sunom
periodu dolazi do taloenja vrstih materija u kanalskoj mrei, pa je potrebno ee
ispiranje.
.etencioni bazen ima viestruki znaaj, a najvaniji je zadatak da u sluaju velikih
kia izvjesno vrijeme zadri odre#enu koliinu kinih voda, to omouuje
ekonominije dimenzioniranje kanalizacione mree.
1
Prof.dr. =ahi ,.< Komunalna infrastruktura,.udarsko3eoloko3ra#evinski fakultet "uzla, @iha
*>>A.,str. AB.
5
Slika 3. Odvojeni ili separatni sistem kanalizacije
2
Prednost odvojeno sistema je ta to u njea nema direktno ispusta u recipijent,
neo se sve vode transportuju do postrojenja za preiavanje. "o je velika prednost
+ znaaj u zatiti vodnih resursa od zaa#enja. /edostatak ovo sistema je
planiranje, izradnja + finansiranje izradnje dvije odvojene kanalizacione mree, kao
+ zauzimanje vee povrine tj. prostora u okviru podzemno urbanizma.
Pored izbora sistema kanalizacije od kljuno znaaja je izbor + eme kanalizacione
mree, tj. Projektno rjeenja kanalizaciono sistema. Cema kanalizacije zavisi od
mnoo faktora< konfiuracija terena kanalizaciono podruja, eomehaniki uslovi
terena, vrsta recipijenta, sanitarni uslovi + dr.
/ajee eme kanalizacije su<
3paralelna %uzduna&,
3zonirana,
3okomita,
3ukrtena %obuhvatna&,
2
Prof.dr. =ahi ,.< Komunalna infrastruktura,.udarsko3eoloko3ra#evinski fakultet "uzla, @iha
*>>A.,str. AD.
6
3radijalna,
3prstenasta,
3vakum kanalizacija.
Paralelna ema je ona kod koje je veina kanala postavljena paralelno sa pravcem
rijeno vodotoka. Eko je naselje samo sa jedne strane radi se o jednostranoj emi,
a ako je sa obje strane onda je ema lepezasta. ;va ema moe biti + zonarna ako
se radi o naseljima koja se mou prikluiti ravitaciono na kolektor, a ne preko
pumpnih stanica.
!onarna ema se primjenjuje kod terasastih terena ili breuljkastih reljefa. "ada se
naselja dijele na zone sa samostalnim mreama , a noviji dijelovi naselja se samo
putem pumpnih stanica mou prikljuiti na postojeu mreu. ;va ema se esto
koristi kod proirenja starih naselja.
"eenje u kanalizacionoj mrei u principu je ravitaciono + veoma je vano izabrati
emu kojom e biti omoueno ravitaciono teenje u mrei bez ili sa to manjim
brojem pumpnih stanica. "o je iz razloa smanjenja trokova u izradnji +
eksploataciji mree.
0 ravniarskim terenima dje je zbo ostvarivanja naiba u mrei teko izvodljivo
izradnjom klasine ravitacione kanalizacione mree, primjenjuje se sistem vakum
kanalizacione mree. "ada se primjenjuje mrea sa plitko ukopanim kanalima koja
radi pomou vakumske stanice na bazi djelovanja vakuma. ?akum pumpa smjetena
u vakumskoj stanici proizvodi radni pritisak od >,4 do >,A bara koji se mreom iri do
svako individualno vakumsko ahta kuno prikljuka.
7
Slika 4. Primjeri kanalizacionih ema
a! paralelna ili "zd"#na ema$ %! zonarna ema
3
Slika &. 'ak""m kanalizacija
4
3
Prof.dr. =ahi ,.< Komunalna infrastruktura,.udarsko3eoloko3ra#evinski fakultet "uzla, @iha
*>>A.,str. A6.
4
Prof.dr. =ahi ,.< Komunalna infrastruktura,.udarsko3eoloko3ra#evinski fakultet "uzla, @iha
*>>A.,str. A6.
8
3. SAVR!NI "RIS#U" IZ$ORU KANALIZACIONI% SIS#!A
$entralizovani sistem kanalizacije podrazumijeva veliki broj objekata koji se
prikljuuje na zajedniki preista koji ispiranjem putem veih koliina vode doprema
otpadne vode na tretman u jednom zajednikom postrojenju koje je udaljeno od
objekata koji se prikljuuju na sistem. "raajui za uspostavom novih rjeenja na
relaciji ovjek i okoli nastoji se nai interalno rjeenje koje e zatititi okoli, a
istovremeno nee biti skupo tehnoloko rjeenje. 0 tom traanju postoji vie
prijedloa za koje jo uvijek nije prona#eno interalno rjeenje koje e zadovoljiti
zakonodavne, inenjerske, tehnoloke i planerske norme. +spiranjem toaleta stvara
se voda koja putem kanalizacije se prenosi na druo mjesto, time se iri problem
patoene tvari od korisnika prema iroj javnosti. "oaleti i kanalizacija su razdijeljeni te
dolazi do irenja oneienja rijeka, podzemnih voda, mora i bolesti te se javljaju
znatni trokovi sanacije kanalizacija i obrade otpadnih voda. !aovaranjem principa <
vrati ono to odnese to je moue blie kui i novim nainom poimanja
tradicionalno odnosa ovjek3okoli daju se prijedlozi za uspostavu novih rjeenja za
otpadne vode.
-.1. 1ondominijalna kanalizacija
;va vrsta kanalizacije je razvijena u @razilu kao jeftina opcija koja kota 7>3A>9
manje od klasino sistema. .adi se o sistemu u kojem domainstva nisu povezana
direktno na kolektor neo su povezana na uske cijevi. 0ske cijevi se sastaju i
povezuju na lavni radski kolektor. $ijevima maje promjera treba manje vode i sa
manjim pritiskom, to donosi znatne utede u volumenu vode koja se koristi za
prenos fekalija.
-.*. 'ecentralizovana obrada
'ecentralizovana obrada otpadnih voda podrazumijeva da stambeni blok ili
stambena etvrt mou imati svoje postrojenje za obradu. 0 pore#enju sa
9
centralizovanom obradom potrebno je daleko manje vode za prenoenje otpada
obzirom da a nije potrebno prenositi daleko. 1ako je volumen otpada za obradu
mali potrebna su manja postrojenja za obradu otpada. 0 kombinaciji sa vakuum
toaletima praktiki bi prestala potreba za vodom kojom bi se ispirao kanalizacioni
sistem. 'ecentralizovani sistemi su posebno primjenjivi za manja naselja i radove.
Primjenom toaleta sa malim ispiranjem %jedna litra po ispiranju& moe se ostvariti
velika utedau potronji vode i tretmanu otpadnih voda. Sanitarna obrada na jednom
mjestu bi mola rijeiti problem, tako toaleti koji su prvobitno bili projektovani za
brodove i avione sada su nali primjenu i u zradama.
+nteres za razvoj inovacija koncepcije beskanalizacijskih radova raste kako
koritenjem tehnolokih sistema kojima je potrebna mala koliina vode, zatim i one
koji uope ne koriste vodu i u kojima se sva otpadna voda i kruti ljudski otpad
recikliraju. ,e#utim ovakva rjeenja moraju uzeti u obzir i kulturna oranienja da bi
uspjela.
"ako#e postoje i rjeenja niskotehnoloke obrade voda koja bi mola dati djelotvorna
i pouzdana rjeenja. ;na su manje skupa i zahtjevna u odravanju i mou u
potpunosti zadovoljiti zahtjeve u poledu kvaliteta obra#ene otpadne vode. Prisutni
istraivaki napor ukazuje na sve vee znaenje za trite mikrostanica.
-.-. 1 analizacioni sistem sa funkcijom ponovne upotrebe otpadnih voda
;vakav sistem je rezultat istraivako3razvojno projekta (;dvajanje urina na mestu
nastajanja) za stambene objekate na periferiji Ctokholma. ;vakav projekat je ra#en u
traenju ekoloki odrivo kanalizaciono sistema sa funkcijom ponovne upotrebe
otpadnih voda. +straivanje sastava urina , dolo se do rezultata da bi se njeovom
separacijom isto molo koristiti kao #ubrivo. .azra#ena je mounost njeove
separacije putem toaleta sa mounou njeove separacije, transporta urina sa
vodom kroz P?$ cijevi do lokalno hermetiko umeno rezervoara. 1apacitet
rezervoara je projektovan da se prazni jednom odinje putem cisterni do spremnika
na lokalitetu uz poljoprivredna dobra dje se isputa i koristi za #ubrenje na
poljoprivrednim dobrima. ;dvajanje urina, naravno, ima i svoje nedostatkeF G$ olje
i ostali elementi sistema ne nalaze se na tritu i postoje odre#eni (kulturni)otpori.
;dvajanje urina ne rjeava sve probleme preiavanja otpadnih voda jer se nakon
odvajanja i dalje mora dijelom preistiti preostala voda, ali se koristi kao
10
koncentrovano #ubrivo koje ne sadri ekoloki tetne materije. Sistemi za separaciju
urina predstavljaju dopunu kako novih tako i postojeih sistema za otpadne vode, a
prednosti su u tome to se smanjuje ubitak nutrijenata i poveava mounost
zaokruenja nutrijentno ciklusa. ;vakav projekat me#u prvima je realizovan u
Cvedskoj.
44 stana UV filter Sistem jezera
Rezervoari sa
urinom 2x40m3 Trokomponentna Bioloki tretman Talonik
septika jama
Slika (. Sistem za pre)iavanje otpadnih voda iz naselja *nderstenshojden "
+vedskoj
0 skoro svim sluajevima koncept upravljanja otpadnim vodama separacijom urina
manje utie na ivotnu sredinu od klasinih sistema. Separacija urina pospeuje
iskorienje nutrijenata, a stepen eutrofikacije je nii neo kod klasinih
kanalizacionih sistema. 0rin se cisternom moe transportovati do udaljenosti od
**>km prije neo to procjenjen utroak enerije postane vei neo u sluaju
klasinih kanalizacionih sistema.
&. ZAKLJU'AK
11
!abrinutost za uravnoteeni razvoj radova i njihove komunalne infrastrukture je
opravdana. Posljednjih odina veoma je prisutna izrada studija i pilot projekata
kanalisanja naselja iji je cilj izbor ekonomski najpovoljnije reenja koje je ekoloki
racionalno. +zradnjom klasinih sistema odvodnje + preiavanja otpadnih voda
dolazi do znaajno poboljanja kvaliteta recipijenta. +straivanjem u smislu
postavljanja + izradnje manjih odrivih sistema pokazalo se da se radi o manjim
poetnim ulaanjima, javlja se vee sudjelovanje zajednice + razvitak svijesti. Sistemi
zasnovani na separaciji urina su prihvatljiviji sa ekoloko stanovita od klasinih,
ve tradicionalnih sistema i mou se primijeniti naroito u priradskim i seoskim
podrujima i turistikim kompleksima. Cire korienje sistema za separaciju urina u
individualnim stambenim objektima bilo bi od veliko znaaja za zatitu ivotne
sredine. Cto je postojei kanalizacioni sistem manje efikasan %nizak procenat
obuhvaenosti stanovnitva kanalisanjem, konfiuracija terena, nedostupnost
povoljno recipijenta&, to je primjena sistema za separaciju urina duorono
povoljnija od klasino sistema kanalisanja. 'alje istraivanje i primjenu u domenu
ekoloki odrivih kanalizacionih sistema trebaju oranizovati i finansirati institucije
koje su nadlene za duoroni razvoj. 'ruim rijeima, pitanje proirenja sistema
kanalisanja u centralizovanom ili decentralizovanom sistemu %konceptu& moe se
djelotvorno rjeavati samo strateijom odrivo upravljanja sistemima za
vodosnabjdevanje, odvo#enje i preiavanje upotrebljenih voda.
0ravnoteavanje proizvodnje i potronje u okoliu na nain da to priroda moe
podnijeti i da se moe obnavljati, razvijanje privrede na bazi smanjene produkcije
otpada i smanjene potronje enerije i materija, to je metoda odrivo razvoja koju je
potrebno podravati u cilju zatite okolia
5
. /a nama svima je odovornost da to
podrimo i omouimo.
5
=ahi ,.<"rostorno (laniran)* i +a,tita okolin*,"ehniki fakultet @iha, *>>4., str. B.
12