1

ANALIZA INVESTIRANJA U IZGRADNJU MALIH RIBNJAKA NA PLITKIM I

STAJAIM VODAMA
B. arevi
1
Analise of investation in constraction of small fish-ponds on shallowly and
stagnant water
B. arevi
Agronomski fakultet aak, 2. simpozijum Poljoprivreda i lokalni razvoj Vrnjaka Banja 24-25.11.2005
Summary
Key Word: Comparative analise, stagnant water, small fish-ponds
Shallowly and stagnant continental water with small area, then deserted excavations of gravel can
be really good places for raising of little fish-ponds and halv-fish-ponds with poliintensive type
cultivation.
Priority task of modern agriculture is production of quality, but ecologicaly helathy food. From
economicaly point of wiev, the production of fish meat has caracter economicaly payable, profitable and
rentable prodaction.
The problem is finding of optimaly model which would justify investation in that kind of projects.
Kratak sadraj
Plitke i stajae kopnene vode manjih povrina, i naputeni kopovi ljunka mogu biti veoma dobra mesta
za podizanje malih ribnjaka i poluribnjaka sa poluintenzivnim tipom uzgoja.
Prioritetan zadatak savremene poljoprivrede je proizvodnja kvalitetne i ekoloki zdrave hrane.
Sa ekonomske take gledita, proizvodnja ribljeg mesa ima karakter ekonomski profitabilne i rentabilne
proizvodnje.
Problem u izgradnji malih ribnjaka je pronalaenje optimalnih modela, koji bi opravdali
investiranje u takve projekte.
Kljune rei: analiza, stajae vode, mali ribnjaci
Uvod
Plitke i stajae kopnene vode manjih povrina, i naputeni kopovi ljunka mogu biti veoma dobra
mesta za podizanje malih ribnjaka i poluribnjaka sa poluintenzivnim tipom uzgoja.
Povrinskom eksploatacijom ljunka, nastaju promene u predelu, koje esto imaju za posledicu
unitavanje prirodnih ekosistema u celini ili pojedinih njihovih komponenti. Tada dolazi do izmene
konfiguracije terena, nestaje plodan povrinski sloj zemljita, a time i do iezavanja biljnog i ivotinjskog
sveta. Spontano prirodno obnavljanje moe da potraje decenijama, ukoliko se prirodi ne pomogne da ovaj
proces izleenja preboli. Jedna od mogunosti za korienje i revitalizaciju tih prostora je i izgradnja malih
ribnjaka.
Povrinske vode u depresijama bivih kopova se prihranjuju iz podzemnih izdana i u hidraulikoj
vezi su sa rekom i njenim pritokama. Voda je hemijski nezagaena. Najee ribe u tim prostorima kara,
aran, klen, belica, grge, ree crvenperka. Sve to ukazuje na povoljne uslove za podizanje ribnjaka.
Prioritetan zadatak savremene poljoprivrede je proizvodnja kvalitetne ali i ekoloki zdrave
hrane. Sa ekonomske take gledita, proizvodnja ribljeg mesa ima karakter ekonomski profitabilne i
rentabilne proizvodnje.
1
Branislav arevi, dipl.in.um. , Vrnjaka Banja
2
Zadatak strunih institucija je pronalaenje optimalnih modela, koji bi opravdali investiranje u
podizanje novih ribnjaka, ili prilagoavanje postojeih plitkih kopnenih voda (bare, bive ljunkare i
slino) za poluintenzivno gajenje konzumne ribe u toplovodnim ribnjacima.
Agrotehniki aspekti modela za analizu investiranja u izgradnju ribnjaka
U nizijskom delu Srbije nalaze se prostrani tereni sa visokim podzemnim vodama koji pruaju
mogunost izgradnje malih ribnjaka za uzgoj aranskih riba. Uzgoj riba u ribnjacima i poluribnjacima
viestruko je isplativ, to je to najbolji nain iskoritavanja zemljita nepovoljnog za biljnu proizvodnju u
ribarske svrhe. Na ribnjaku se troi hrana proizvedena u sopstvenoj ekonomiji, a mogu se angaovati i
lanovi domainstva.
Zbog mogunosti bolje kontrole obraslosti ribnjaka vodenim biljem, kontrole prirasta ribe, kontrole
ishrane, i svakako zdravstvene kontrole, proizvodnja konzumne ribe u manjim ribnjacima ima svojih
prednosti.
Manji objekti za proizvodnju konzumne ribe zahtevaju mnogo vea ulaganja po jedinici produktivne
povrine.
Osim toga da bi se uspeno koristila manja odgajalita za konzumnu ribu, vie panje mora se
posvetiti odravanju bioloke ravnotee u relativno malom prostoru, pogotovo kada se radi o odravanju
strukture dna i mineralizacije nataloenog mulja u ribnjaku, koji moe biti uzrok loeg gasnog reima u vodi
u letnjem, kaoi i zimskom periodu.
Bive ljunkare i druge depresije nastale antropogenim delovanjem, mogue je koristiti za podizanje
malih ribnjaka i poluribnjaka sa poluintenzivnim tipom uzgoja, zato to se na taj nain smanjuju investicioni
trokovi na iskopu zemlje. Istina u tom sluaju mora se uloiti dodatni napor na melioraciji i ienju dna, i
nanoenju 30 do 40 cm humusa radi poboljanja plodnosti ribnjaka (Hristi, 1996).
Da bi uradili ekonomski model isplativosti podizanja ribnjaka polo se od dve kljune kategorije:
1. Ribnjaka koji se podiu kao potpuno novi objekti sa svim prateim zemljanim i graevinskim radovima,
i
2. Ribnjaka gde se koriste bive ljunjkare, naputene jame na ciglanama sa ciljem smanjenja investicionog
ulaganja u zemljane radove.
Kalkulacija je raena sa pretpostavkom da je odgajivalite jedini ribnjaki objekat u ovom modelu i da se
radi o gajenju konzumnog arana u dvogodinjoj proizvodnji.
Analizirani su ribnjaci razliitih povrina. Kod ribnjaka gde se koriste bive ljunkare, polo se od
pretpostavke da se radi o manjim objektima prosene povrine 0,25 ha. Zato je izvrena komparativna
analiza u odnosu na objekte gde su izvreni kompletni zemljani radovi
Trokovi su podeljeni na investicione i redovne - proizvodne.
U ovom modelu praeni su osnovni parametri. Kod investicionih trokova to su zemljani i graevinski
radovi (ienje terena, iskopi zemlje, izgradnja i nivelisanje nasipa, odvoz i utovar, izgradnja kanala,
izgradnja prateih infrastrukturnih objekata, kao to je grlenjak, upusni i ispusni kanal, priruni montani
objekat magacin i slino), trokovi obezbeenja pratee dokumentacije, nabavka osnovnog alata i pribora.
U redovnoj proizvodnji kalkulisalo se sa trokovima nabavke mlai, ishrane, i ostalim redovnim
trokovima za zdravstvenu zatitu, nabavku potronog materijala i slino.
U redovne trokove nije ukalkulisan troak radne snage iz jednostavnog razloga to taj troak u odnosu
na ostale trokove, po svojoj vrednosti relativno je mali i u krajnjem sluaju irelevantan u odnosu na osnovne
postavke ovog modela.
Uputanje u ribnjak 30% jednogodinje aranske mlai i 70% dvogodinje teine od od 50-100gr i 250
gr, to bi znailo u u proseku 2500 komada po hektaru, sa prosenim gubicima od 10%, programiranim
prirastom 650 grama/kom, sa planiranim prinosom od 2000 kg/ha.
3
Ekonomski aspekti modela za analizu investiranja u izgradnju ribnjaka
Na osnovu navedenih agrotehnikih pretpostavki uraen je rudimentalni ekonomski model u okviru
kojeg je izvrena simulacija opravdanosti ulaganja u ribnjake razliite veliine.
U tabeli broj 1. prikazan je model za analizu ulaganja u formiraja ribnjaka, za ribnjake veliine 2.500m
2
,
10.000 m
2
, 13.200 m
2
i 25.0000 m
2
.
Tabela 1.; Model za analizu ulaganja u formiranje ribnjaka
ULAGANJE U FORMIRANJE
RIBNJAKA
(U EVRIMA)
BEZ
ISKOPA
SA ISKOPOM
Veliina ribnjaka (M2) 2.500 2.500 10.000 13.200 250.000
INVESTICIONI TROKOVI
Zemljani radovi i graevinski radovi 2.920 13.086 38.359 48.816 679.242
Ostala ulaganja 292 1.190 3.487 4.438 61.749
INVESTICIONI TROKOVI UKUPNO 3.212 14.276 41.846 53.254 740.992
PROIZVODNI TROKOVI (BEZ RADNE SNAGE)
Ukupna vrednost mlai 543 543 2.173 2.868 54.323
Trokovi ishrane 337 337 1.346 1.777 33.659
Ostali trokovi (potroni materijal-kre, stajnjak;
zdravstvena zatita) 101 101 403 532 10.083
PROIZVODNI TROKOVI (BEZ RADNE
SNAGE) UKUPNO 981 981 3.923 5.178 98.065
ANALIZA MODELA
PLANIRANI PRIHOD 1.306 1.306 5.226 6.898 130.649
DOBIT (PRIHOD - TROKOVI) 326 326 1.303 1.720 32.584
INDEKS ISPLATIVOSTI (invest. trokovi/dobit) 9,86 43,81 32,11 30,95 22,74
ISPLATIVOST INVESTICIJE (invest.
trokovi/prihod) 2,46 10,93 8,01 7,72 5,67
VREDNOST INVESTICIJE PO m
2
POVR.
RIBNJAKA 1,28 5,71 4,18 4,03 2,96
Ovaj model ima rudimentalni oblik, nije raena klasina analiza profitabilnosti i analiza novanih
tokova.
Meutim indikativan je podatak o vrednosti investicije po jedinici povrine. Najmanje ulaganje po
jedinici povrine je 1,28 evra/m2, a najvee 5,71 evra/m2 i to u oba sluaja kod ribnjaka povrine 0,25 ha.
U sluaju kada se objekat za uzgoj ribe podie na mestu bive ljunkare investicioni trokovi u odnosu
na investicione trokove kod izgradnje standardnog ribnjaka iste povrine, manji su za preko etiri puta, to
direktno utie na cenu kotanja po jedinici povrine.
Cena kotanja po jedinici povrine kod izgradje standardnog ribnjaka od 25 ha iznosi 2,96 evra. To je jo
uvek dva puta vei iznos u odnosu na ribnjake koji se podiu na bivim ljunkarama, a koji, imaju 10 puta
manju povrinu (0,25 ha).
Meutim veliina dobiti je proporcinalna veliini i proizvodnom kapacitetu ribnjaka, zato to proizvodni
trokovi objektivno imaju manju dinamiku rasta od rasta prihoda.
Veoma je vana injenica da rok isplativosti investicije kod izgradje standardnog ribnjaka od 25 ha
iznosi izmeu 5 i 6 proizvodnih ciklusa, a kod malih ribnjaka koji se podiu na bivim ljunkarama (0,25 ha),
rok isplativosti je 2,5 proizvodna ciklusa.
4
Zakljuak
Vetaka jezera koja nastaju eksploatacijom ljunka predstavljaju potencijalna mesta za izgradnju
manjih ribnjaka, a takoe i dragocena mesta formiranje rekreativnih podruja.
Povrinske vode u depresijama bivih kopova prihranjuju se iz podzemnih izdana i u hidraulikoj su
vezi sa rekom i njenim pritokama, to ukazuje na povoljne bio-ekoloke uslove za izgradnju ribnjaka.
Sa ekonomske take gledita, proizvodnja ribljeg mesa ima karakter ekonomski profitabilne i
rentabilne proizvodnje.
Problem kod formiranja ovakvog tipa ribnjaka je pronalaenje optimalnog modela, koji bi
opravdao investiranje u podizanje novih ribnjaka, ili prilagoavanje postojeih plitkih kopnenih voda
(bare, bive ljunkare i slino) za poluintenzivno gajenje konzumne ribe u toplovodnim ribnjacima.
Zbog bolje kontrole obraslosti ribnjaka vodenim biljem, kontrole prirasta ribe, kontrole prirasta,
ishrane, i kontrole zdravlja, proizvodnja konzumne ribe u manjim ribnjacima ima svojih prednosti.
Da bi se uspeno koristila odgajalita za konzumnu ribu na relativno malom prostoru kao to su
bive ljunkare, vie panje mora se posvetiti odravanju bioloke ravnotee, pogotovo kada se radi o
odravanju strukture dna i mineralizacije nataloenog mulja u ribnjaku, koji predstavlja uzrok loeg gasnog
reima u vodi kako u letnjem, tako i zimskom periodu.
Na osnovu navedenih agrotehnikih pretpostavki uraen je rudimentalni ekonomski model u okviru
kojeg je izvrena simulacija opravdanosti ulaganja u ribnjake razliite veliine.
Model ima dva apsekta i to da se objekat za gajenje ribe podie na prostoru bive ljunkare bez
klasinog ulaganja u zemljane radove, i objekat za gajenje ribe sa svim potrebnim graevinskim radovima.
Cena kotanja po jedinici povrine kod izgradje standardnog ribnjaka od 25 ha iznosi 2,96 evra, to je jo
uvek dva puta vei iznos u odnosu na ribnjake koji se podiu na bivim ljunkarama, a koji imaju 10 puta
manju povrinu (0,25 ha).
Veliina dobiti je proporcinalna veliini i kapacitetu ribnjaka.
Rok isplativosti investicije kod izgradje standardnog ribnjaka od 25 ha iznos izmeu 5 i 6 proizvodnih
ciklusa, a kod malih ribnjaka koji se podiu na bivim ljunkarama (0,25 ha) rok isplativosti je 2,5
proizvodna ciklusa.
Odluka o tipu ribnjaka i njegovoj veliini ne moe se donositi na osnovu klasinih kliea.
Kod izgradnje ovakvog tipa ribnjaka potrebno je da se permanentno vri usklaivanje biotehnikih i
tehnolokih parametara sa ekonomsko - finansijskim analizama, to je preduslov za upravljanje
proizvodnim sistemima.
Broj alternativa u postavjanu ovog tipa ribnjaka raste progresivno sa poveanjem uesnika i zadataka i
jasno je ta znai ako se raspolae sa pravovremenom i valjanom informacijom, i sistemom koji
omoguava simulaciju i modeliranje situacija iz realnog okruenja, tj stvaranje "uproene predstave
sutine bitnih pojava i svojstava posmatranog sitema" (Ristanovi,1989.)
Stvaranje optimalnih modela za gajenje konzumne ribe na manjim povrinama, mogao bi biti znaajan
korak za unapreenje ribarstva kao dopunske delatnosti poljoprivrednog stanovnitva.
5
Literatura
1. . Hristi, I. Bunjevac: Gajenje sltakovodnih riba (1996), Beograd
2. P. Simovi, (2001): Ribe Srbije, Bioloki fakultet, Beograd
3. Mostari, M. (1980): Graenje i odravanje ribnjaka. Graev.prirunik. Tehniar V.
Beograd.
4. Pravilnik o opasnim materijama u vodama. Sl.glasnik RS 1982. Beograd.
5. Ristanovi, D., (1989): Savremena biofizika; matematiko modelovanje pojava u biolokim
sistemima, Beograd
6. Zakon o ribarstvu Sl.glasnik RS (1994): Izvod iz bazinog materijala SO Vrnjaka Banja.
7. Veljovi P., Markovi G., Obradovi S., Jevti S., arevi B. (2002.) : Vodni resursi
Vrnjake Banje i mogunosti uzgoja riba, Agronomski fakultet aak, Savetovanje
Poljoprivreda i lokalni razvoj, Vrnjaka Banja 03-05 marta 2002.
8. B.arevi, S. Jevti, Dragana Gruji arevi (2001), Koncepcija usklaenog razvoja
poljoprivredne proizvodnje na teritoriji optinje Vrnjaka Banja, Poljoprivreda Republike
Srpske u novom milenijumu nauno struno savetovanje agronoma Republike Srpske sa
meunarodnim ueem, Tesli 13-16 mart 2001
9. LJ.Vujkovi, B.arevi, D. Gruji arevi, (1999): Podunavake bare bivi majdan
ljunka -budua turistiko-rekreativna zona na Zapadnoj Moravi; umarstvo 5 - 6/99,
Beograd
10. Grupa autora (1999): Predlog programa za izradu generalnog plana predela "Podunavake
bare", SO Vrnjaka Banja, radni materijal,
11. B. arevi (1999)Go, banjske ume i Zapadna Morava (Pripremni materijal za
monografiju o Vrnjakoj Banji i okolini), Kulturni Centar Vrnjake Banje, 1999. Vrnjaka
Banja,