T-kheo Pht L (Buddhadsa Bhikkhu)

C s Thin Nht chuyn dch

Th bn cho nhn loi
Handbook for Mankind
T-kheo Pht L (Buddhadsa Bhikkhu) sng tc bng ting Thi.
T-kheo Ariyananda (R. S. Bucknell) dch sang ting Anh.
C s Thin Nht chuyn dch t bn Anh vn sang ting Vit.
Montreal, Canada
26-11-2003

Cc mc:
Tiu s T-kheo Pht L (Buddhadsa Bikkhu).
Ci nhn v Pht gio.
Bn th thc s ca mun php.
Ba c tng ph qut.
Bm cht v bu nu (S c chp).
Ba mn hc v lu.
S vt ta bm nu.
Tr hu theo cch t nhin.
Tr hu do tu tp c t chc.
Gii thot khi Th gian.
Tiu s ca T-kheo Pht L
T-kheo Pht L (Buddhadsa Bikkhu, ngi hu ca c Pht) xut gia nm 1926, lc Ngi
c hai mi tui. Sau vi nm hc tp Bangkok, nhn thy "s thanh tnh chng th tm thy
ni cc thnh ph ln", Ngi quay v sng gn thin nhin, nghin cu Pht php, v thnh
lp thin vin Suan Mokkhabalarama (Khu Vn ca Nng lc Gii thot, thng c gi tt
l Suan Mokkh), vo nm 1932, gn qu Ngi l thnh ph Pum Riang (nay thuc qun
Chaiya). Vo thi , Suan Mokkh l trung tm Pht gio duy nht v l mt trong s rt t cc
trung tm chuyn dy thc tp Thin Minh st min Nam nc Thi. Ting n v T-kheo
Pht L v cc cng trnh ca Ngi Tng Lm Suan Mokkh chng bao lu lan khp nc
v c xem l mt trong nhng bin c quan trng v lch s Pht gio Thi lan. Xin lc
k li sau y mt vi cng c m Ngi cng hin cho Pht gio.
Thin s Budhadsa dy cng chnh n li cc gii thch sai lm v cc nguyn tc cn bn
ca gio l Pht gio Nguyn thy, tc l s thc hin chnh tng ca c Pht trc khi gio
php b chn vi di ng ch gii, di m nghi thc rm r, di cc tranh chp mn phi,
v nhng th cng loi. Cng phu ny da trn s thm cu ca Ngi v cc Kinh vn Pali
(Tam Tng Kinh in v cc Ch gii), cng thm cc kinh nghim tu tp, ging dy v chng
nghim ca Ngi v cc gio l . Ri Ngi truyn dy li nhng g m Ngi c th ni l
tht s dp tt au kh (dukkha, s bt toi nguyn, s thng kh). Ch nguyn ca Ngi l to
nn mt h thng tham chiu
Kinh in y gip cho cc cng cuc kho cu v thc tp hin nay v mai sau. Phng
cch tin hnh ca Ngi lun lun c tnh cch khoa hc, chn trc v thc tin.
Mc du s hc vn th tc ca Ngi ch n lp chn v kho s ng v Pali, Ngi c cc
vin i hc Thi lan trao tng nm vn bng Tin s Danh d. Cc tc phm, va sng tc, va
chuyn t t cc bui php m ca Ngi, chim mt cn phng ln trong Th vin Quc
gia v c nh hng rng ln n cc Pht t thun thnh ca Thi lan. Nhiu lun n Tin s
vit v Ngi v di sn tinh thn ca Ngi. Tc phm ca Ngi c th tm thy khp cc
tim sch trong nc v thng c dng lm tng phm cho cc ngi i d l ho tng.
Cc phn t tin b trong x hi Thi, nht l gii tr, rt hng khi trc li gio hun v nht
l tm gng vong k ca Ngi. T do nm 1960 tr i, cc thnh phn tranh u v cc l
thuyt gia, trong cc i ht gio dc, an sinh x hi, pht trin nng thn em ra ng dng
cc li gio hun v khuyn co ca Ngi. Rt nhiu tu s Pht gio quan tm n s bo v
thin nhin v pht trin cng ng, noi theo t tng ca Ngi. Ngi cung cp si giy
lin lc gia truyn thng thnh kinh v gii Pht gio nhp th ngy nay.
K t khi thnh lp Suan Mokkh, Ngi nghin cu tt c mi h phi ca Pht gio, cng
nh cc tn gio ln khc trn th gii. S lu tm ca Ngi c tnh cch thc tin hn l nng
v t chng, hc thut. Ngi tm cu s kt hp vi nhau gia nhng hng ngi tht s chn
tu cng nhau tranh u -- nh Ngi thng ni -- "ko nhn loi thot khi ma lc ca ch
nghi duy vt".
Tm hn khong t ca Ngi a n gn bn Ngi rt nhiu thn hu v sinh vin
khp ni trn th gii, k c cc ngi theo C c gio, Hi gio, n gio, v Sikhs.
D n cui cng ca Ngi l thnh lp mt Trung tm Quc t n tu Pht php. Cng vi Suan
Mokkh, Trung tm ny d nh cung cp phng tin cho:
- Cc kha nhp mn cho ngi ngoi quc v s hiu bit chn chnh cc gio l v
thc hnh Pht gio;
- Cc cuc hi hp gia cc Pht t trn hon cu lun bn v chp nhn v "Tri Tim
Pht Gio".
- Cc cuc gp g gia cc lnh t mi tn gio to s hiu bit chung, hp tc cng
nhau, hu ko th gii ny ra khi s p bc ca ch nghi duy vt.
Ngi cng li cc li ch dy v s thnh lp mt tu vin nh m ni cc tu s Pht gio
ngoi quc c hun luyn thnh cc Gio s (Dhamma duta). Tu vin ny hin nay ang hot
ng di danh hiu "Daun Kiam" hay l Suan Atammayatarama. Mt n tu vin tng t cng
ang ch cc v ph n n gia nhp. Ngi gi n tu vin l Dhamma Mata (cc Php
Mu, nhng b "m" "sanh" con xuyn qua Chnh php).
Thin s Buddhadsa vin tch nm 1993, sau nhiu ln b bnh tim t bin, m vn chng c
tr v ging dy. Ln cui cng xy ra khi Ngi ang son tho bui php m d nh s
ni vo ngy Sinh nht ca Ngi, hai ngy sau (27 thng Nm). Suan Mokkh nay vn tip
tc ghi trong tm khm, th hin trong cng tc, ca nhng ai noi theo tm gng v li gio
hun ca Ngi. Suan Mokkh chng phi ch l mt i im vt cht, n cn l mt ni gii
thot m ta cn khm ph ngay trong i ny.
-ooOoo-
[01]

Ci nhn v Pht gio
Nu chng ta m mt quyn sch mi no ni v ngun gc cc tn gio, chng ta thy c mt
im m tt c mi tc gi u ng nhau. H u bo rng tn gio, s d pht sanh ra trn
th gii, l v s lo s. Con ngi s khai sng trrong rng r s sm st, bng ti v bo t,
cng nhng s vt chung quanh m y chng th hiu ni hay kim sot c. Phng php ca y
trnh s him ngho khi nhn thy cc hin tng , l t ra qu ly v tng phc, hay tn
knh hoc ph phc xung, ty theo cch no m y cho l thch nghi nht. V sau, khi s hiu
bit v kin thc ca con ngi pht trin, s s hi cc sc mnh ca thin nhin chuyn
thnh s lo u v mt hin tng kh hiu hn. Cc tn gio cn c trn s tn knh cc i
tng lo s, v d nh cc hin tng thin nhin, hn ma hay cc thn linh, v sau ny b ch
bai l v l v bun ci. V ri ni lo s ca con ngi t t tr nn t nh hn v thnh mi lo
s phi chu au kh, ni au kh m chng c phng tin vt cht no c th lm vi bt
c. Y li s n nhng ni au kh dnh lin vi s sinh , s gi nua, s au n v s cht
chc, s tht vng v s tuyt vng khi ln v tham dc, sn hn v si m, m chng c quyn
lc hay ti sn no c th lm nh bt i c. Cch y lu lm n , mt quc gia vi
nhiu nh t tng, nhiu bc nghin cu, c cc ngi thng minh dp qua mt bn s th knh
cc nhn vt siu nhin v bt u tm kim cc phng thc chinh phc s sinh , gi nua,
au n v cht chc, cc phng thc loi tr tham, sn, si. T s tm kim khi sanh ra
Pht gio, mt tn gio cao hn t cn bn trn Tr hu, mt phng tin chinh phc sinh ,
gi nua, au n v cht chc, mt phng php tn dit cc lu hoc tinh thn. Pht gio c
ngun gc ni s lo s, nhng li l loi lo s sau cht ht, cng nh cc tn gio khc cn c
trn Tr hu. c Pht khm ph phng cch chinh phc tuyt i cc iu m con ngi
lo s: Ngi khm ph ra mt phng php thc tin loi tr au kh, phng php nay
c gi l Pht gio.
"Pht gio" c nghi l "li dy ca bc gic ng". Mt v Pht l mt bc gic ng, ngi
nm c chn l v mi s vt, ngi bit r "ci g tht l ci g", v v th m c thi
thch nghi i vi mi s vt. Pht gio l mt tn gio t cn bn trn Tr hu, khoa hc v
kin thc, m mc tiu l dit tr ni kh v ngun gc ca s kh. Th knh cc bo vt thing
ling bng cc nghi thc, l bi, cng t phm vt, hay cu nguyn, chng phi l Pht gio.
c Pht bc b cc iu y, xem chng nh chng lnh mnh v ng bun ci. Ngi cng
bc b vic xem cc thn linh nh l ng To ho to ra mun vt, cng nh vic tin sng l cc
thn linh c tr mi ngi ring ti mt v tinh t trn tri. Do vy, chng ta thy c Pht c
nhng li tuyn b nh sau:
"Kin thc, thin xo v kh nng a n thnh cng v li lc v l nhng im lnh, t chng
tt sn ri, u cn chi n s chuyn vn ca cc tinh cu trn khng gian. Vi s li lc thu
lm c t ni cc c tnh , ta c th thng hon ton vt qua my ngi in r, n
n c mi ngi tnh ton v thin vn." V:
"Nu nc trong sng (nh sng Hng chng hn) c th tht s ra sch c mi ti li v au
kh, th loi ra, loi cua, loi c, loi s hn, sng trong cc dng sng thing ling y, c l nay
thot c mi ti li v kh au ri." V:
"Nu mt ngi c th loi tr s kh bng cch cng t phm vt, l bi hay cu nguyn, th c
l chng cn ai trn th gii ny phi chu kh au, v ai ai cng c th l bi v cu nguyn.
Nhng m, con ngi vn cn phi chu kh au ngay trong khi l bi, th knh v thc hnh cc
nghi l, iu cho thy r rng rng y chng phi l con ng i n gii thot."
Mun c gii thot, trc ht chng ta phi quan st s vt mt cch tht cn k c th bit
c v hiu r bn cht tht s ca chng. Ri chng ta li phi c thi tht thch nghi i
vi bn cht tht s . y mi l li dy ca Pht gio m chng ta cn phi bit v ghi su
iu y vo tm khm. Pht gio chng c dnh dp g n s ph phc l bi v knh nhng
trc cc vt d s, chng h xem trng cc nghi thc, t l nh ry nc thnh, hay v ba, ph
php khc, k c i vi cc hn thing hay thn linh. Tri li, Pht gio da theo l tr v Tr
hu, cho nn chng cn chi n cc phng on hay cc gi thit no, nhng i hi chng ta
phi hnh ng sao cho ph hp vi l tr cng tr hu ca chng ta, v chng c tin bng li
vo bt c ai. Nu c ai ni vi chng ta iu g, chng ta ng nn tin ngay m chng t vn
. Chng ta phi nghe h ni v xem xt iu y. Ri nu chng ta thy c l, th chng ta c
th chp nhn tm thi v bt u t mnh kim chng li xem c ng khng. y l nt c
trng quan trng nht ca Pht gio khin cho Pht gio khc hn cc tn gio khc trn th
gii.
Tn gio l mt mn a din. Nhn di mt kha cnh, tn gio c thy ra nh th ny, xem
theo khi cnh khc, tn gio trng ra nh th kia. Lm ngi nhn n tn gio di mt
kha cnh sai lm, v i vi Pht gio cng chng phi l ngoi l. Nhiu ngi cng nhn vo
Pht gio, vi nhiu thi khc bit nhau, nn thng c nhng ci nhn chng ging nhau. Bi
v mi chng ta d nhin tin tng vo kin ring ca mnh, cho nn chn l i vi mi chng
ta tng hp vi s hiu bit ring bit v quan im ring ca tng ngi. Do , "chn l"
chng phi l cng mt th vi nhiu ngi khc nhau. H xt cc vn , c ngi xt su, c
k xt cn, v vi nhiu phng php khc bit nhau, vi trnh tr nng cng khc nhau. Mt
ngi chng chu chp nhn l ng, theo quan nim ring ca y v Chn l, bt c iu no
vt khi tr thng minh, hiu bit v kin thc ca y. V mc du vy, tuy b ngoi anh c v t
ra ng vi k khc v th no l chn l, nhng bn trong anh li bit rng, chng phi l
chn l, nh chnh anh ang thy. Quan nim ca mi ngi v chn l c th thay i v pht
trin vi s gia tng t t hng ngy ca trnh thng minh, hiu bit v kin thc, mi cho n
ngy ngi y t n ci Chn l tt cng; v mi chng ta li c nhiu cch quan st v th
nghim li trc khi t nim tin vo. Nh th, nu Pht gio c nhn vi nhiu trnh tr
thc, th nhiu hnh nh khc nhau s c thy ra, cng gin d, v Pht gio ch c
nhn di mt khi cnh m thi. Nh chng ti c ni, Pht gio l mt phng php thc tin
gii thot ta ra khi s au kh, bng cch nhn chn ra c, cng nh c Pht lm, bn
th chn thc ca mun s vt. Nay, bt c bn vn kinh in no ri ra cng gnh chu thm cc
t liu m ngi i sau tm ra dp gn ghp vo, v Tam Tng Kinh in ca chng ta
cng chng thot khi thng l . V cc i sau, ngi ta thm vo nhiu on cn c trn
cc t tng ng thi, hoc sch tn lng tin tng ca dn chng, hoc do bu nhit huyt
m o qu mc. Tht ng tic thay, ngay c cc nghi thc t l, c pht trin v trn ln vi
tn gio , c chp thun v cng nhn coi nh l Pht gio chnh tng. Cc vic cng t
nh sp bnh, tri vo di dng ln "anh linh" c Pht, lm ta nh dng thc phm cng
dng cho mt T-kheo i kht thc, cc iu ny chng hp vi cc nguyn tc trong Pht gio.
Th m, c nhiu mn phi li xem mi tht l ng li hnh tr chn thc ca Pht gio, ri
li ging dy v gn gi cc nghi thc y rt nghim nht.
Nghi thc v t l thuc loi k trn cng ngy cng nhiu n mc che m c Pht gio chnh
tng v mc ch nguyn thy ca n. Hy ly mt th d v th tc trao truyn gii lut cho mt
v T-kheo ( Thi lan). Vo dp ny, l biu tng phm cho v tn T-kheo thnh mt thng
l. Khch n d l c mi mang ti thc phm v d khn bui l, v kt qu l qu n o v
say sa. L lc y c t chc c ti hai ni, gia nh v tu vin. V tn T-kheo li ri Tng
on ch vi ngy sau , v c th tr thnh mt ngi chn vic tu hnh hn c trc khi c
th gii. Ta cn nn ghi nh r trong tm rng chng h c nhng chuyn nh th vo thi c
Pht. Vic y ch c to nn v pht trin sau ny. Vic truyn gii vo thi c Pht rt gin
d, c nghi l, mt ngi sau khi c cha m chp thun, lin ri nh v gia nh. V y l mt
ngi thanh ton xong mi vic nh, v xut gia n sng gn c Pht v gia nhp
Tng on. Khi gp trng hp thun tin, ngi y xin th gii T-kheo, v c l trong khong
i cn li, chng bao gi gp li cha m hay gia nh na. Mc du c vi v T-kheo tr v
thm ving cha m li, trong vi trng hp thch nghi, nhng iu rt him. Gii lut cng
c iu khon cho php T-kheo v thm nh, khi c l do chnh ng; nhng vo thi c
Pht, vic y chng phi l vic thng lm. T-kheo th gii chng c s tham d ca cha m
v v y cng chng thit l mng bin c quan trng , ri ch vi ngy sau li ri Tng
on, chng kh hn chi lc cn cha th gii; y l nhng vic thng xy ra ngy nay.
Tt c nhng vic biu tng phm cho v tn T-kheo, cc bui l n mng vo dp th gii --
nhng iu m ta chng th in r n gi y l Pht gio! Hn th na, ngi ta cn ph
trng thm, chng h ngh n s hoang ph tin bc ca mnh v ca k khc. Ci "Tn Pht
gio" li lan rng khp ni tr thnh ph qut. Chnh php, li gio hun chn tht trc
kia c xem l ti thng, nay b trm kn bi cc l nghi khin cho ton th mc tiu
ca Pht gio b che m, ngy to v bin i. V d nh vic th gii T-kheo tr nn
mt cuc c g th din cho cc chng trai tr ang b ngi i ch rng cn cha c gia
nhp vo hng tu s mt ngy no, hoc l mt iu kin tin quyt cn c trc khi i ci
v (v c gia nhp Tng on mt thi gian mi c xem nh trng thnh), hay l v
mt l do thm kn no khc. Ti mt vi ni, vic th gii T-kheo li c xem nh mt dp
tt quyn gp tin bc, v dn chng thng sn sng dng hin, l mt cch lm giu. Th
m ngi ta li gi l Pht gio! V bt c ai m ch trch vic th li b ch chng hiu
Pht php l g, hay c gan dm chng i vi Pht php!
Mt th d khc na l l Dng y Kathina. nh ban s ca c Pht l c c nhiu vi vc,
cho tt c cc T-kheo, trong mt lc, c th hp li cng nhau ct may cho mt thi gi.
Nu ch c c mi mt b y, th s c cp cho mt T-kheo no, khng c l phi mt v
thm nin nht, m l ngi m tng chng nhn thy xng ng mc, hay l ang tht cn;
v b y c hin cho v y, nhn danh c Tng on. ca c Pht l trnh cho bt c
T-kheo no c dp t cao mnh. Vo ngy , mi ngi chng k cp bc, phi nhn
nhng, ln mnh vo ton th, mi ngi mt tay, ct, may, chm ci, b li cy nu nhum
o, v cc vic no khc na ct sao cho cc b y c hon tt trong cng mt ngy. Ct vi,
may thnh o, l cng vic c n lc v hp tc nhau m lm. l cao ca c Pht mun
cng tc y c thi hnh nh th, u cn c s tham d ca cc c s ti gia. Nhng ngy nay,
n tr nn mt dp hi h, vui nhn, c c cc tr chi, ci ni n o v quyn gp tin
nong. cng ging nh mt bui cm tri n chi chung cui tun, mt i ht c nghi v
thnh qu mong mun ca bui ban u.
Cc s vic nh th chnh l ung nht mc ln v pht trin trong Pht gio. Ung nht
mang lm hnh thc khc nhau, nhiu n ni chng th k ra cho xit. l loi ung nht cc
c ang sanh si tng thi k v ang bao trm, che m c cc cht liu tt l ct li thc s
ca Pht gio, v bin hoi gn ht gng mt p ca Pht gio. Mt hu qu ca vic
ny l s khi sanh ra rt nhiu mn phi, ng o c, tha tht c, nh l hu du ca tn gio
chnh tng. Mn vi mn phi cn i xa hn, dung tng c tnh dc. V th, tht l cn thit cho
chng ta phi phn bin mi c th nhn thc ra th no l Pht gio chn tht v nguyn thy.
Chng ta chng nn bm cht vo ci v b ngoi, hay qu bu nu vo cc nghi thc, cc l t,
khin cho mc tiu thc s b m dn chng cn nom thy c na. S tu tp ng n ca
Pht gio cn c trn s thanh lc cc hnh vi ca thn v ming, cng vi s thanh lc v tm ,
nh y m t ti Tr hu v chnh kin. ng bao gi ngh rng iu ny, iu kia chnh l
Pht gio, bi v ai ai cng bo nh th. Ung nht ang lan rng khng ngng k t ngy c
Pht tch dit, bnh trng khp mi phng cho n nay trng phng ln kh to tng ri.
Ung nht chng th no c ng ho vi Pht gio, v tht l sai lm khi cc tn gio khc
tr vo cc bin thi nhc nh v coi y chnh l Pht gio. Tht l bt cng, bi v cc bin
thi chng c cht no l Pht gio c, chng ch l nhng cc bu, (hoc nhng cy chm
gi) bm vo Pht gio m thi. Nhng ai trong chng ta c quan tm n Pht gio lm ni
nng ta cho mi ngi hoc to s an lc ring cho bn thn, cn phi hiu r cch lm th
no nm ly cho c ct li ca Pht gio, ch chng phi ch bu nu vo m que ch, gai
nhn v gi tr. Nay, ngay c Pht gio chnh tng cng l a din, c mt s kin m khi bm
vo c th a n s hiu bit sai lm v nghi chn tht ca Pht gio. Th d nh, nu nhn
di quan im ca mt trit gia o c, Pht gio c coi nh mt tn gio v lun l. C bi
ging php v cng c v ti li, thin v c, s thnh tht, s bit n, s ho ng, tm v
lng v nhiu iu khc na. Tam Tng Kinh in trn y cc bi php v o c. Lm
ngi mi bc chn vo Pht hc nhn Pht gio di kha cnh y v c thu ht bi iu
ny.
Nhn di mt phng din su xa hn, Pht gio nh Chn l, chn l c lng su di b
mt m k thng nhn cn cha thy ra. Nhn ra c Chn l tc l c tr thng t v s
rng khng ca mi s vt, l v thng, s bt toi nguyn v tnh cch v ng ca mun php;
l tr thc thu o v bn th ca s au kh, v vic loi tr hon ton s au kh, v v cch
t n s tiu dit hon ton s kh au; l s thng sut cc iu y nh l Chn l tuyt i,
chuyn ho con ngi m ta cn phi hiu bit n. l Pht gio nh l Chn l.
Pht gio nh l mt Tn gio, khi Pht gio c xem nh mt h thng thc tp cn c trn
o c, nh lc v tr hu, v im cao tt l tr hu gii thot, mt h thng m khi thc hin
hon ton y s gip cho ta ph v v vt thot khi hn s kh au. y l Pht gio nh
mt Tn gio.
K n, Pht gio c xem l khoa Tm l hc, nh c trnh by trong Phn th ba ca
Tam Tng Kinh in, ni y bn th ca tm thc c m t rt chnh xc trong mi chi tit.
Nn tm l hc Pht gio l ngun cm hng v ngc nhin phn khi cho cc nh hc gi v
tm thn ngy nay. Nn tm l hc y cn su xa v t m hn c cc kin thc hin i v tm
linh.
Mt kha cnh khc ca Pht gio nh l mt khoa Trit hc. Kin thc trit hc c th nhn
thc r rng qua cc lp lun da theo cc chng c hp vi lun l hc, nhng cn cha c
thc nghim chng minh. Pht gio i ngc vi khoa hc m kin thc li do kt qu ca s
quan st bng mt, hay xuyn qua nhng thc nghim vt l cng chng c, hoc qua cp "mt
ni tm" ca s trc gic. Nhng kin thc thm su nh tnh khng chng hn cng ch l trit
hc i vi mt ngi cn cha thm nhp vo Chn l, hoc l khoa hc i vi mt hng
ngi khc lm nh vy, nh vi bc hon ton gic ng, hay bc A la hn, th nghim
r rng iu y vi trc gic. Nhiu phng din ca Pht gio, nht l Bn Chn L Nhim
mu, u mang tnh cht khoa hc khi cc Chn l y c th kim chng li bng cc chng
c trc nghim r rng qua s ni qun. i vi nhng ai c trang b y vi thc v
quan tm n vic kho cu v su tm, nh l nhn qu ch l khoa hc. Pht gio chng phi
ch l ci g m h v mng lung, chng phi ch l trit l, vi cc mc do con ngi xng
to ra.
Nhiu ngi nhn Pht gio nh Vn ho. Bt c ai vi quan nim coi trng nn vn ho u
nhn thy nhiu phng din ca s hnh tr theo Pht gio u ph hp vi tt c mi nn vn
ho v cng c nhiu im rt c th ca Pht gio cn cao xa hn nhng g ni trong cc nn
vn ho khc.
i vi tt c cc phng din khc bit , ngi Pht t thun thnh cn nn ch tm n kha
cnh Pht gio l mt tn gio. Chng ta cn nn xem Pht gio nh mt phng php thc tin,
trc tip thu thp cc kin thc v bn th chn thc ca mun s vt, kin thc ny c th
khin cho ta bung b c mi hnh thc bm cht v bu nu, bung b c s ngu si, m
m, v tr nn hon ton t ch i vi mi s vt. y tc l ang i su vo bn th ca Pht
gio. Pht gio c nhn di kha cnh tn gio ny c nhiu ch li hn l c xem nh mt
nn o c hc, hoc nh mt chn l, nh mt kin thc su xa m chng thc dng, v cng
li ch hn l vic Pht gio c xem nh mt nn trit hc, nh c cht g thng thc v
i tng ca s phng nh v v cc lun c chng c gi tr chi i vi vic t b cc lu
hoc tinh thn, v chc chn l cn ich li hn c vic coi Pht gio nh l mt nn vn ho vi
cc thi hp dn ng c ch trn quan im x hi hc.
V mc ti thiu nht, mi ngi cng phi nn xem Pht gio nh mt Ngh thut, ngh
thut sng; ni cch khc, nh mt kh nng c lm ngi v mt thin xo sng mt cuc
i gng mu v ng qi trng khin cho k khc khm phc v c gng hc i theo. iu
chng ta cn phi thc hin l phi o luyn cho mnh c c "Ba ngn Kim ng", th nht
l gi gn c hnh tht trong sch, th hai l tu tp tm thc tht an tnh v thch hp vi cng
nng ca n, v sau cng, pht trin tr hu tht di do v sng sut thng t bn th ca
mun s vt, khin cho mun s vt chng cn gy nn s kh au cho chng ta na. Khi no
cuc i ca mt ai c ba ngn n y, ngi y c xem nh ch phc hon ton
c ngh thut sng. Cc ngi Ty phng rt ch trng n Pht gio nh mt ngh thut
sng v lun bn nhiu v kha cnh ny hn tt c mi nhn quan khc v Pht gio. i su vo
bn th thc s ca Pht gio, chng ta c th ly lm kim ch nam cho cuc sng a n s
c v tm linh cng nim an lc y li c s st gim tinh thn v s m vng. Li cn
ph tan c cc ni s hi, nh s lo lng mt khi dit tn ht cc lu hoc tinh thn th s
khin cho cuc sng tr nn qu kh khan, tiu iu, chng cn cht no l hng v, hoc s u
lo vic gii thot hon ton khi cc kht vng s lm kh cn mi t tng v hnh ng; trong
khi tht s ra mt ngi t chc i sng ca mnh ng theo Ngh thut sng ca Pht gio li
l k chin thng c mi s vt lin quan n mnh. Chng k cc s vt y l sc sanh, con
ngi, ti sn, hoc bt c vic no khc, v chng k n vic chng i vo thc ca ngi y
qua ng mt, tai, mi, li, thn, hay tm thc, chng u n nh k chin bi v chng th no
che m, lm m hoc hay gy xo trn cho ta c c. S chin thng trn mi s vt chnh
l chn hnh phc.
Pht php s em li ngun vui v bin n cho mt tm hn quen a thch php v. Pht
php c th coi nh mt hnh thc cn thit ca mn n nui dng tinh thn. Thc vy, mt
ngi cn b cc lu hoc km ch vn tip tc ham thch thc phm qua cc ng mt, tai, mi,
li v thn, ri chy i tm cu ty theo bn tnh ca y. Nhng c mt phn khc, su bn trong
tm anh ta, li chng i hi th vt thc . Phn y l yu t t do v tinh khit trong tm hn
anh. Yu t mong c c nim vui v lc th v s nui dng tinh thn, bt u bng nim
vui do c hnh thanh tnh sanh ra. l ngun gc sanh ra s mn nguyn ca bc hon ton
gic ng, thn tm an tnh chng cn lu hoc no c th khuy ng ni, v tr hu sng chiu
ri vo bn th mi s vt v chng h mng tm tham m v bt c s vt no. Cc bc y
"ngi yn" li ri, chng cn b thc y phi chy n chy o na nh cc hng ngi m
c Pht dng n d m ch l "khi ban m v la ban ngy".
"Khi ban m" m ch s thao thc mt ng. Ngi mc bnh mt ng nm sut m gt tay ln
trn, tnh ton vic mai s lm iu ny, iu n, ngh cch kim ra tin, lm giu tht
mau chng v c cc s vt mong mun. Tm thc anh ta y c "khi". Anh ch c th
nm di ra cho n sng mi ngi dy chy i theo cc c vng ca "khi" m anh nm
gi sut c m. Cc hot ng cung nhit l iu m Pht gio gi l "la ban ngy".
Chng l nhng triu chng ca mt tm thc cn cha an tnh, mt tm thc cn ang thiu
thn s nui dng tinh thn. l mt s i co bnh hon v s khao kht thc y do mt
lu hoc gi l kht vng. Sut m trng, nn nhn c nn c khi v nng v n sng
chng tr thnh la nung t bn trong anh ta trn ngy. Nu mt ngi c i ch phi lo dp
"khi ban m" sng hm sau thnh "la ban ngy", th lm th no m y c th tm thy
c s bng an v mt m? Ta hy gi ln trong tr hnh nh bnh trng ca y. Y phi gnh chu
sut i y s au kh dy xo, t lc cho i cho n khi nm trong quan ti, cng ch v thiu
vng s sng sut c th dp tt hn khi v la . tr liu cn bnh y, ta phi bit ng dng
ci kin thc do c Pht ban cp cho. Khi v la y suy gim t t theo mc hiu bit
v bn th chn tht ca mun s vt.
Nh chng ti c ni, Pht gio c nhiu kha cnh khc nhau. Cng ta nh cng mt ngn ni
cao, khi c nhn t cc phng hng khc nhau, thy ra c di nhiu hnh dng, cho nn
Pht gio mang li nhiu li ch, ty theo cch m mt ngi nhn n Pht gio. Mc du
Pht gio bt ngun t s lo s -- chng phi l ci lo s in r, n n ca k ngu si ang
qi ly trc cc thn tng hay hin tng k d no -- m l mi lo s c tnh cch cao hn, lo
s rng c th chng bao gi t n s gii thot khi s p bc ca sinh , gi nua, kh au
v cht chc, trong s cc hnh thc au kh m chng ta c kinh nghim. Pht gio chn
thc u phi l sch v, th bn, chng phi l nhc li tng li, tng li, trch trong Tam Tng
Kinh in, cng chng phi l cc nghi thc t l. Cc iu chng phi l Pht gio chn
thc. Pht gio chn thc l s thc hnh, xuyn qua hnh ng ca thn, ming, ph b cc
lu hoc, hoc tng phn, hoc ton b. Ta u cn phi lm g i vi cc sch v, cc th bn.
Ta u cn nng da vo cc l nghi, hay cc ba php ph phim bn ngoi, k c cc thn
linh. Tri li, ta phi quan tm trc tip n vic lm ca thn, li ni ca ming v ngh trong
tm. Tc l, ta cn kin tr trong n lc kim sot v loi b cc lu hoc cho tr hu bng
chiu sng ln. V do , ta mi c th t ng sanh hot thch nghi, v c thot khi s kh
au ngay t lc cho n ngy cui cng.
l Pht gio chn thc. l iu m ta cn phi tm hiu cho thu o. Xin ng rong chy
in r theo nm bt ci ung nht lm m m Pht gio, xem nh l th thit.

-ooOoo-

Bn th thc s ca mun php.
Danh t "tn gio" c nghi rng ri hn danh t "o c hc". o c hc bn v thi v
hnh phc v cng c chung mt nghi khp ni trn th gii. Tn gio l mt h thng cc
s thc hnh cp bc cao hn. Phng cch thc hnh c cc tn gio c v li sai bit nhau
rt nhiu.
o c hc khin ta tr nn con ngi tt, c hnh ng ph hp v cc nguyn tc tng qut
ca i sng cng ng khin chng gy nguy khn n ta hay cho k khc. Mc du mt ngi
c o c hon ton, nhng ngi y cng kh thot khi ni au kh dnh lin vi s sanh,
gi, bnh, cht, v cng chng trnh c s nn ca cc lu hoc tinh thn. o c hc bt
thn ngng ngang li trc s tiu tr cc kht vng, ym , o tng, v do chng th no
gt b c s au kh. Tn gio, c bit l Pht gio, cn i xa hn th. Tn gio nhm thng
vo s tn dit hon ton cc u trc, tc l, nhm vo s tiu dit cc loi kh au dnh lin
vi s sinh , gi nua, bnh hon v cht chc. iu ny cho thy tn gio khc bit nh th
no vi o c hc, v Pht gio cn vt xa hn cc h thng o c trn th gii ni chung.
Hiu xong c im ny, chng ta mi quay sang ch tm n Pht gio.
Pht gio l mt h thng c mc tiu mang n mt s hiu bit k thut chng th tch ri khi
k thut thc hnh ca n, mt s hiu bit thc tin, c t chc, v bn th chn thc ca mun
s vt, hay l "ci g thc s l ci g". Nu bn ghi vo lng nh nghi ny, bn chng cn gp
kh khn chi khi tm hiu v Pht gio.
Bn hy t quan st ly mnh v tm xem c tht l bn bit ci g thc s l ci g cha. Ngay
c khi bn bit c bn l g, i sng l g, cng vic no, bn phn no, mu sanh, tin t, ti
sn, vinh d, danh ting l nh th no, bn c dm t ho l bn bit c tt c mi s vt
ri chng? Nu tht tnh bit ci g thc s l ci g, chng ta chng bao gi c nhng hnh
ng chng thch nghi, v nu chng ta lun lun hnh ng tht thch nghi, th chc chn
chng ta chng h b lm vo cnh phi chu kh s. Cng ng nh vy, v chng ta cn m m
v bn th chn thc ca mun php, cho nn chng ta c nhng hnh ng ch thch nghi
c t nhiu, v do m au kh mi l hu qu ng nhin vy. S tu tp theo Pht gio
c ra l dy chng ta hiu r s vt tht s l nh th no. Bit c iu ny mt cch
tht r rng chnh l c c o qu, v c th l qu v cui cng, Nit bn, v chnh s
thng hiu ny dit tan c cc lu hoc. Cho n khi no chng ta bit r c ci g
thc s l ci g, tc l bn th chn thc ca mun php, th ni v mng v s vt (trn i) s
ho ra s thn phc ngt ngy, ri vic gii thot khi mi kh au t nhin li tm n. Gi y,
chng ta ang thc tp mt giai on cn cha c thng sut mun s vt vn nh th no,
nht l, giai on cn cha thy r ra mun s vt u v thng v v ng. Chng ta vn cn
cha nhn chn ra c i sng v mun s vt m chng ta cn ang m say, kht vng v
hng th, cng ch l v thng, bt toi nguyn v v ng. chnh l l do khin ti sao
chng ta c say m chng, thch th chng, kht vng hng th chng, c bm cht v bu nu
vo chng. Khi bit noi theo phng php Pht gio, chng ta mi thng hiu ng n cc s
vt, thy c tht r rng rng chng u v thng, bt toi nguyn v v ng, rng chng c
mt cht g tht s v mun php ng gi cho ta tru mn c, v ri , xy ra ngay lp tc, s
vt thot ra khi ma lc km kp ca chng m c t do.
Ct yu m ni, li ging dy ca Pht gio, nh c kt tp trong Tam Tng Kinh in
chng qua ch l cc tri kin v ci g thc s l ci g, hay l bn th chn thc ca mun php --
ch c th m thi. Nn ghi nh tht k nh nghi ny. l mt nh nghi hon ho v ng
c khc ghi trong tm khm ca nhng ai ang tu tp theo Pht gio. Chng ti xin chng
minh gi tr xng ng ca nh nghi ny bng cch c xt mt th d: Bn Chn l Nhim
mu (T Thnh , T Diu ).
Thnh th nht, vch trn mun s vt u l au kh, ch cho ta thy tht ng mun s vt
l nh th no. Nhng chng ta tht bi chng nhn chn c mun s vt l ngun gc ca
kh au, v v th m chng ta khao kht chng. Nu chng ta nhn nh r chng l ngun gc
ca kh au, ch chng ng cho chng ta thm kht, chng ng cho chng ta bm cht vo v
bu nu n, chng ng c chng ta tru mn, th chng ta chc chn chng cn ham mun
n chng na.
Thnh th hai ch r rng tham i chnh l nguyn nhn gy ra au kh. Lm ngi cn cha
bit, cha thy, cha hiu rng tham i l nguyn nhn ca au kh. H ham mun iu ny,
iu n, cng gin d ch v h cn cha hiu bn th ca s tham i.
Thnh th ba ch r s gii thot khi au kh, Nit bn, ct s tn dit hon ton cc s
tham i. Ngi ta chng h nhn ra c Nit bn l iu m ta c th t c vo bt c lc
no v bt c ti ni u, rng Nit bn c th n ngay khi s ham mun va c dp tt hn.
Cho nn, v chng hiu c cc s kin ca i sng m ngi ta chng chu quan tm n
vic tr b cc ham mun. H chng quan tm n Nit bn v h cn cha hiu Nit bn l g
c.
Thnh th t c gi l Thnh o, nghi l con ng a n s tn dit cc ham mun.
Ngi ta cn cha hiu l mt phng php tn dit cc ham mun. Chng ai chu tm bit
n con ng Bt thnh o ang dit tr cc s tham i. H cn cha tha nhn chnh l
mt im nng ta ca h, mt lp trng vng chc ca h, iu m h cn phi lun lun
cng c. H cn cha bit lu tm n Thnh o ca c Pht vn l hn ngc qi gi v tuyt
ho nm trong ton b khi kin thc ca nhn loi, trn th gian ny hay bt c ci no khc.
y l mt thi kh di qu khng khip! Chng ta cn phi nn nhn rng Bn Thnh l
mt bc cm nang dy r chng ta ci g thc s l ci g. Chng ta c dy rng, a gin vi
tham i s a n au kh, tuy th chng ta vn c ni mi vui chi vi iu cho ti lc kh
au dng ln n ngp u. Tht l r di! Cn cha thng hiu ci g thc s l ci g, nn
chng ta hnh ng chng cht thch nghi, cn cc hnh vi ng n tht l him hoi. Cc hnh
vi y tht ra ch "thch nghi", khi xt theo cc gi tr ca bn ngi cn y kht vng cho rng
nu lm mt vic g khin mnh c c iu mnh cn, th vic lm cng c bin minh
l chnh ng ri. Nhng v phng din tm linh, hnh ng chng th no t bo cha nh
th c. Gi y chng ta hy chim nghim v mt bi K trch trong Kinh in, tm tt c
ct ty ca Pht gio, tc l bi K m T-kheo t b (Assaji) c cho X li pht nghe,
trc khi v sau ny c th gii vi c Pht. X li pht tha vi T-kheo t b, xin c
nghe tinh ty ca o Pht bng nhng li l tht vn tt. Ngi t b p:
"Mun php do nhn duyn sanh,
Cng do nhn duyn m dit.
Thy ta, Pht i Sa mn
Thng ni r ng nh th."
Tht vy, mi s vt u do cc nguyn nhn phi hp nhau m thnh. Chng chng th b loi
b i, tr phi trc dit xong cc nguyn nhn to nn chng. y l li cnh co chng ta
ch nn xem bt c s vt no nh cng c mt t ng thng hng. Chng c ci g l thng
hng c. Ch c cc hu qu khi ln t cc nguyn nhn, pht trin c cng do cc nguyn
nhn, v ri s tiu dit i vi s chm dt ca cc nguyn nhn. Mi hin tng cng ch gin
d l nhng sn phm ca cc nguyn nhn. Th gian ny ch l mt giao lu tip ni chng
ngng ca cc lc lng thin nhin tc ng ln nhau v hng bin i. Pht gio vch r cho
chng ta thy rng mi s vt u thiu mt mt thc th t ng. Chng ch l mt s dng tro
lin tc cc bin i, vn t bn cht l bt toi nguyn, v sn thiu t do, phi tun phc
di h lut nhn qu. S bt toi nguyn c chm dt ngay mt khi tin trnh bin i
dng li, v tin trnh y s ngng li mt khi cc nguyn nhn b loi tr, khin cho chng
cn s tc ng ln nhau na. y l mt bn tng trnh rt thm su v "ci g thc s l ci
g", tc l v bn th chn tht ca mun s vt, m chi c bc hon ton gic ng mi c th
a ra c. y l "tri tim" ca Pht gio. N ch cho ta thy rng mi s vt ch l b ngoi
m thi v chng ta ng nn mnh b gt gm trong vic a thch hay chn ght chng. Mun
khin cho tm thc c tht s t do th cn phi trnh khi hon ton si giy nhn qu rng
buc bng cch loi tr trit cc nguyn nhn. Bng cch , s bt toi nguyn do a thch
hay chn ght to nn s c chm dt.
Nay chng ta hy tm hiu ti sao c Pht c nh lm mt tu s kh hnh n c. iu chi
thc y Ngi tr thnh T-kheo? Trong mt bi php, Ngi c ni r iu y, s d Ngi xut
gia lm T-kheo l tm li gii p tht ng n cho cu hi:"Th no l iu thin?". Ting
Thin (Kusala) c c Pht dng y, l ni n s thin xo (kho lo), n chnh tri
kin tuyt i. Ngi c bit mun bit tht r rng th no l au kh, nguyn nhn gy ra au
kh l g, th no l thot khi hon ton c s au kh, v phng php no dn n s thot
kh hon ton. l t c chnh tri kin tuyt ho v ci g thc s l ci g, tc l v bn
th chn tht ca mun php.
Mt kha cnh quan trng khc ni Gio php ca c Pht l Ba c tng ca mun php, tc
l s v thng (anicca), s bt toi nguyn hay au kh (dukkha) v s v ng (anatta). Nu
cn cha hiu bit r li dy th cn cha thng t c Pht gio. Pht gio vch r cho
chng ta thy rng mi s vt u v thng, u bt toi nguyn v u v ng. Bo rng mun
s vt u v thng tc l bo rng mun s vt c bin i trin min, chng h c mt thc
th hay t ng no c th gi sao cho khi bin i ngay c trong mt giy lt. Bo rng mun s
vt l bt toi nguyn c nghi l t bn trong mi vt u c c tnh gy nn s kh au v
dy v. T bn thn chng l chng ng yu thch v thng lm ta v mng. Bo rng
chng l v ng c nghi l bt c s vt u cng chng c mt thc th no m chng ta c
th xem nh l ci "t ng", hoc chng ta c quyn coi nh l "ca ta". Nu chng ta
bm cht vo s vt v bu nu chng th hu qu l chng ta b kh au rng buc ngay. S vt
cn nguy him hn c la, bi v, t nht, h thy la bc cao ln th ta chng tm n gn, cn
s vt ni y chnh l "la v hnh" chng nhn thy c. V v th, chng ta li chy i bc
chi tng nm "la" , c bit u chng lun lun lm ta au n. Gio l ch dy bn th
ca mun s vt qua Ba c tng k trn. Nh th, ta thy r rng Pht gio gin d ch l mt
h thng thc tin, c t chc, c ra vch r ci g thc s l ci g.
Chng ta va xt qua v sao chng ta phi hiu r bn th chn thc ca mun php. Chng ta
cng hc c cch lm th no thc hnh cho ph hp vi bn th chn thc . Cn c
mt gio l khc na, thng c mnh danh Gio l Cn bn nht. iu ny gm c ba im
ngn gn: "Trnh cc iu c, sing lm cc vic lnh, thanh lc tm !" y l nguyn l ca
s thc tp. bit rng mun s vt u v thng, chng c chi ng gi, chng phi l s
hu ca chng ta, v do chng xng ng chng ta bu nu hay say m, chng ta cn
phi c hnh vi tht thch nghi i vi chng, v c thi thn trng v chng. V, trnh cc
iu c c nghi l chng chng ph li cc tiu chun o c v phi dt b s kht khao v
tru mn. Mt khc, con ngi cn lm iu thin, tc l iu tt lnh theo ng nh li dy ca
bc hin nhn. Hai iu thin, c ny cng ch l hai giai on trong o c hc. iu th ba,
dy ta phi luyn sao cho tm ta c trong sch chng bn cht nhim no, mi tht l Pht
gio chn trc. iu ny dy ta phi lm sao cho tm c hon ton t do. Khi no tm cn
cha thot khi s ng tr ca mun s vt, th tm y cn cha th gi l mt tm thanh
tnh. S t do tinh thn cn phi pht xut t s hiu bit tht su xa v ci g thc s l ci g.
Cho n khi no m con ngi cn khim khuyt s hiu bit y, th con ngi y vn cn v
thc chy ui theo mun s vt yu thch hay chn ght bng cch ny hay cch khc.
Cho n khi no con ngi cn cha gi c thi dng dng trc cc s vt, th cn cha
th bo l c t do. Cn bn m ni, chng ta l con ngi, nn phi b l thuc vo hai loi
tnh cm, a thch v chn ght (c lin quan n cc cm th kh v sng). Chng ta n l vo
kh sc ca chng ta v chng c cht t do thc s no, gin d ch v chng ta cn cha bit
bn th chn tht ca cc kh sc, hay ci g thc s l ci g. S a thch c c im l nm bt
cc s vt v chp gi ly; cn chn ght th c c im l x y v xua ui chng. Cho n
khi no vn cn hai tnh hung , th tm thc vn cha c t do. Cho n khi no vn cn
s a thch hay s chn ght iu ny, iu n, th vn cn cha c cch no tm thc c
thanh lc v thot khi bo lc p ch ca mun s vt. Cng chnh v l do ny m li dy cao
c nht trong Pht gio l ln n s bm cht v bu nu vo s vt, du kh i hay kinh tm, v
kt ti nng n bt c s dnh mc no vo c hai iu thin v c. Khi tm thc thanh lc
khi hai loi phn ng tnh cm , th n mi tr nn c lp vi mi s vt.
Cc tn gio khc ch khuyn ta nn trnh iu c v eo ui theo vic lnh. Cc tn gio y
khuyn ta nn nm bt v tru mn iu lnh, k c biu tng ca s ton thin l Thng .
Pht gio i xa hn th, ln n tt c mi s tru mn. Hm m iu thin l s thc tp ng n
cp trung gian, nhng iu y chng a chng ta ln bc cao hn, cho du chng ta c lm
thm iu g na. cp thp, chng ta trnh iu c, n cp trung ta n lc lm iu lnh, trong
khi bc cao th chng ta mi khin cho tm thc vt ln khi s ng tr ca c hai: thin v
c. Tnh trng tru mn vo o qu do iu thin mang n cn cha phi l s gii thot hon
ton khi s kh au, bi v trong khi k lm c phi chi cc ni au kh dnh cho k c, th
ngi hnh thin cng phi gnh cc s au kh dnh cho ngi lnh. Khi hnh thin, ngi ta
cng th nghim mt th kh au ca ring ngi hnh thin. Mt bc Tri thin cng c nhng
kh au ca cc bc Tri, v ngay c cc bc Phm thin cng chu cc kh au ca Phm thin.
Nhng s gii thot hon ton khi mi kh au ch xy ra khi ta c vng vy cho t do v vt
ln trn c iu m chng ta gi l thin, tr thnh bc Thnh, bc siu thot mi cnh
hung th tc v cui cng t n tnh trng ca mt bc ton thin, A la hn.
Gi y, nh chng ta va thy, Pht gio l gio php ca c Pht, bc hon ton gic ng;
v ngi Pht t l ngi ang thc tp theo li dy . c Pht hon ton gic ng v iu
g? Gin d l Ngi thu hiu r bn th ca mun php. V do , Pht gio ch cho ta thy c
s tht ca mi vt nh th no, hay l ci g thc s l ci g. Bn phn ca chng ta l phi nn
thc tp cho n khi no chng ta hiu r c s tht y. Chng ta c th tin chc rng, mt khi
t c s thng sut hon ton , th s kht vng s c s thng hiu dp tt hn, bi
v s m m lin chm dt vo ngay lc s hiu bit khi ln.
Mi kha cnh ca s thc tp theo Pht gio u mang n s hiu bit. Ton b mc tiu ca
bn, khi quyt tm theo con ng thc tp o su Pht php, cng gin d l c thm tri
kin. Nhng nn nh, phi l chnh tri kin, ci tri kin t c qua tr hu sng sut, ch
chng phi tri kin ca th tc, tri kin tng phn, tri kin na vi, v d nh ci tri kin vng v
ln ln gia tt v xu, hoc xem cn nguyn ca au kh nh l ngun gc ca hnh phc.
Bn hy n lc ht mnh nhn vo mun s vt trn bnh din au kh, v ri tm hiu t t,
tng bc mt.
Tri kin thu thp c bng cch y s l tri kin Pht gio cn c trn cc nguyn l Pht gio.
Hc tp theo ng li y, ngay c mt ngi tiu phu n ci cha bit n sch v l g, cng
c kh nng i su vo bn cht ca Pht gio; trong khi mt hc gi v tn gio vi nhiu
cp bng i hc mi m nghin cu v Tam Tng Kinh in nhng chng nhn s vt trn bnh
din au kh , th c th cn chng thu trit c cht no v gio l. Nhng ngi trong
chng ta c cht nh thng minh cng sc quan st v nghin cu cc s vt v tm hiu
ra c bn th chn thc ca chng. Mi s vt chng ta gp c, chng ta phi nghin cu
c th hiu r rng bn th chn thc ca n. V chng ta phi hiu r bn th v cn nguyn ca
s au kh lm chy xm v thiu t chng ta. Khi lp s tnh thc, trng chng v ch
i, quan st theo cch m t cc ni au kh n vi ta, y l phng cch tt nht
thm nhp vo Pht php. iu ny cn tt hn thp bi l hc Pht php xuyn qua Tam Tng
Kinh in na.
Cm ci hc hi Pht php trong Tam Tng Kinh in trn phng din t chng chng lm
sao m hiu thu ni bn th chn thc ca s vt. D nhin, Tam Tng Kinh in cha y cc
li gii thch v bn th s vt, nhng kh mt ni, ngi ta c c v hc nh l con kt, nhai
i nhai li nhng g m h cn c th nh c. H chng th no xuyn nhp vo bn th ca
s vt c. Nu tri li, h bit quay v ni qun bn trong v chnh mnh khm ph ra cc s
kin v i sng tinh thn, tm thy ra trc tip t bn thn mnh cc c tnh ca cc lu hoc
tinh thn, ca s au kh, ca thin nhin; ni cch khc, ca tt c mi s vt c lin h n
mnh, th h mi c th i su vo Pht php thc s. Rt c th mt ngi cha h c n Tam
Tng Kinh in, hay cha h c nghe ni n, nhng nu anh ta hon thnh s suy tm chi
tit mi khi au kh ni ln trong anh v nung t tm t ca anh, th ta c th ni quyt l anh
ang hc tp v Tam Tng Kinh in mt cch trc tip, v hn na, hc tp mt cch cn
ng n hn nhng k ang vi u c kinh in. Bn ngi ny ch bit mi ngy vut ve
cc quyn Tam Tng Kinh in m chng c ly c cht hiu bit no v nn Gio php bt
t, li dy cha trong kinh.
Cng cng th y, chng ta c thn tm ny, chng ta ang x dng n n, chng ta hun luyn
ly chng ta, v chng ta lm nhng vic c lin h vi chng ta mi ngy, m li chng bit r
iu no v chng ta c, chng c kh nng gii quyt tho ng cc vn ca chnh
chng ta. Chng ta vn cn gnh chu s au kh, v s khao kht vn cn hin din y to
nn cng ngy cng nhiu au kh, theo cng vi tui tc ca chng ta, tt c ch v chng ta cn
cha t hiu ly mnh. Chng vn cn cha hiu i sng tinh thn chng ta ang sng. Tm
hiu cho c Tam Tng Kinh in v nhng g su thm n kn trong y l vic cc k kh
khn. Chng ta hy tm hc v Pht php bng cch tm bit v bn th ca chnh chng ta.
Chng ta hy tm bit v nhng g to nn ci thn th ny v tm t ny. Chng ta hy hc
ngay v i sng: ci cuc i ang quay cung theo vng trn ham mun, hnh ng theo s
ham mun, v gt hi kt qu ca cc hnh ng , li nui dng thm ln cc ham mun
na, v c nh th mi, ngy qua ngy chng h ngng ngh; cuc i b b buc phi quay
cung trong vng ln qun Lun hi, bin kh, hon ton cng ch v s ngu ti chng hiu bit
c v bn th chn thc ca mun s vt hay l "ci g thc s l ci g".
Tng kt li, Pht gio l mt h thng thc tin, c t chc, c ra pht gic cho chng
ta bit ci g thc s l ci g. Mt khi chng ta nhn chn ra c s vt ng nh thc s
chng ang l nh th, chng ta chng cn cn n mt ai dn dt hoc ch dy cho chng ta
na. Chng ta c th tip tc thc tp ly mt mnh. Ta tin trn con ng Thnh o, cng
nhanh hn mi khi ta loi tr c cc lu hoc v dp b cc hnh ng chng thch nghi. Ri
n mc tt cng, ta s t c mt s vic tt p nht ca nhn loi, c gi l o qu
Nit bn. V iu y mi ngi c th t mnh lm ly, bng cch thu hiu tht r rng nghi
ti hu ca "ci g thc s l ci g".

-ooOoo-

Ba c tng ph qut
Chng ta sp bn lun v Ba c tng chung cho tt c mun s vt, tc l v thng, bt toi
nguyn v v ng.
Bt c s vt no cng u c tnh cch bin i chng ngng; chng chng h n c. Bt c s
vt no cng c c tng lm cho bt toi nguyn; h thy n chng th khi ln s ph tan
ng nhn v s v mng ni nhng ai c c s thng sut minh trit v bn th ca chng.
Chng c cht xu no ni s vt khin ta c th bin minh c vic xem s vt y l "ca ta".
Di nhn quan cn khim khuyt ca chng ta, mun s vt u hin ln nh l c "t ng";
nhng n khi nhn quan ca chng ta tr nn thanh tnh hn, chnh xc v chng b che m, th
chng ta mi nhn r ra l chng c mt thc th t ng no hin hu ni mun php c.
Ba c tng l phng din gio l m c Pht nhn mnh n nhiu nht, hn bt c
phng din no khc. Ton b gio php, nu c c kt li, th ch tm lc gin d bng s
thng t v v thng, bt toi nguyn v v ng. Ba c tng i khi c minh th nhc
n, i khi li c din t di cc ngn t khc na, nhng trn cn bn chng u nhm
n vic chng minh mt chn l chung duy nht. Tnh cch v thng ca mun s vt
c ging dy vo trc thi c Pht, nhng n cn cha c khai trin tht thm su nh
c Pht lm. Cng vy, s bt toi nguyn trc cng c thuyt ging, nhng cn
cha su sc. nim ny cha c cu xt trn quan im nhn qu, v chng c li hng
dn no v phng cch lm th no dit tr hon ton s bt toi nguyn n tn gc r. Cc
o s xa cn cha hiu thu c bn th thc s ca n, nh c Pht thng sut khi
Ngi t n s gic ng. Cn v s v ng, ni nghi tt cng ca n, th ch ring c Pht
gio ging dy m thi. Hc thuyt ny dy rng khi mt ngi hiu tn tng "ci g thc s
l ci g" ri, th s bit bt c s vt no cng chng h c "t ng", hoc thuc v mt "t ng"
no. iu ny ch c c Pht mi ging dy n, v Ngi l mt bc thng sut hon ton
nghi ca "ci g thc s l ci g", tc l bn th chn thc ca mun php.
Cc phng cch thc tp a ti s thu hiu c ba c tng th c rt nhiu; nhng ch
c mt s kin duy nht ng ghi nh c pht hin ra l, mt khi t ti s minh trit hon
ton ri th chng h thy cn c s bm cht hay bu nu no na. u c iu chi ng cho
chng ta nm gi, c ly hay tr thnh. Tm li, chng g ng gi, chng g ng thnh
c. Ch khi no ta nhn chn ra khi c c g, hoc tr thnh g, u l m lm, di gt, o nh,
chng ta mi tht s thu trit c s v thng, bt toi nguyn v v ng. Mt ngi c
th c tng cng thc "v thng, kh, v ng" sng v chiu, hng trm, hng ngn ln m
vn cn cha c th thu hiu ni ba c tng y. u phi nh nghe hay c tng m nhn ra
c bn th ca ba c tng.
Gi y, Tr hu trc gic, hay l iu m chng ta gi l "kin Php", chng h bao gi cng
mt loi vi s suy t thun l c. Ta chng bao gi "thy" c Php qua ng li suy t
thun l. Tr hu trc gic ch c th t c qua phng cch ni qun chn thc. Th d nh
ta ang cu xt n mt tnh trng trong ta v tnh lm cho mnh b kt dnh vo mt iu
g gy nn au kh. Nu khi nhn tht k kng vo tin trnh cc bin c , ta tr nn chn
ngy, v mng v tnh ng ra i vi iu y, th ta c th ni l ta ang "thy Php", hay l
ta ang t c tr hu sng t. Tr hu sng t c pht trin ng thi cho n khi n tr
nn hon ho, v c nng lc mang n s gii thot ra khi mun s vt. Nu mt ngi c c
tng sang sng: "v thng, kh, v ng" v nghin cu ba c tng , ngy v m, m
chng h v mng ra trc s vt, chng h vt b c s khao kht c c s vt y, hay
bung ri mu tr thnh n, kia, hoc ct t nh nm bt v bu nu vo s vt, th ngi
y cn cha t n Tr hu. Tm li, thng t c v thng, bt toi nguyn v v ng
chung qui ch l nhn chn ra c chng c g ng c, thnh c.
C mt danh t Pht hc bao qut c trn c nghi ca ba c tng, l danh t tnh Khng
(Sunnata), hay rng vng, s rng vng ca t ng, s rng vng ca bt c bn th tinh hoa no
m chng ta c quyn bm nu vo, vi tt c quyn nng ca chng ta, v xem nh l "ca
ta". S qun chiu, thng a n s thng sut rng mun s vt u khim khuyt mt t th
ng bm nu vo, chnh l ct ty thc s ca tn gio. chnh l cha kho ca s tu tp
theo Pht gio. Khi no chng ta bit tht r rng mi s vt u khim khuyt mt t ng th
chng ta c th ni l bit r c ton b Pht php ri. Ch mi mt t ng "rng vng t
ng" cng tm tt c c cc danh t va "v thng", va "bt toi nguyn" v va "v
ng". Khi s vt no c thng xuyn bin i, khim khuyt mt yu t thng hng bt bin,
th vt y mi c th c gi l rng vng. Khi vt y c nhn thy nh trn y kh nng
gy ra s gic tnh, th vt y c th c m t nh l rng vng mi thc th m ta c quyn
bu nu vo. V khi chng ta khm ph ra, bng s qun chiu, rng vt y chng cha mt thnh
t no thng hng c th gi l "t ng", rng y ch l thin nhin ang thay i v
chuyn lu ng theo cc nh l thin nhin, m ta chng c quyn gi l t ng c, th
vt y mi c th c m t nh l rng vng mt t ng vy. Ngay khi mt ngi nhn
chn ra c s trng rng ca mun s vt, th lin khi y khi ln ni anh ta s bng tnh rng
chng c g ng c hay tr thnh c. Ci cm tng chng cn ham mun c hay
tr thnh na li c mnh lc bo v ta khi phi ri vo hng n l cho mi phin no hay bt
c tnh cm no. Mt khi con ngi t n tnh trng , th k t khi y tr i, chng th
no li khi ln mt tm trng bt thin na. Ngi y chng cn b li cun dnh mc vo bt
c s vic g. Ngi y cng chng h, di mi hnh thc, b thu ht hoc b cm d bi bt c
iu g. Tm t ngi y bit th no l t do, t ti, v hon ton thot khi mi kh au.
Li tuyn ngn rng "chng c chi ng c hay tr thnh" cn phi c hiu theo mt
nghi c bit. Cc ting " c" v " tr thnh" y mun ni n "c" hay "tr thnh" vi
mt tm t nhim, vi mt tm t c mun bm cht ly v bu nu vo cho y v trn
vn. iu y chng c nghi l ta c th sng m chng cn phi "c" hay l chng cn "tr
thnh" g c. Thng thng con ngi u c ai sng c m chng cn n g. Ta cn c ti
sn, v con, rung vn, v.v. Ta cn tr thnh ngi tt, chng ai trnh khi c vic thnh
ngi thng hay k bi, hoc l c mt i v no trong x hi. Th th ti sao ta li c dy
rng mun s vt u chng ng chi m c hay m thnh? Cu tr li l: nim c hay
tr thnh ch l nhng nim tng i; chng vn l nhng tng ca th tuc, t cn bn
trn s v minh. Nhng nu ni theo ngn t ca chn l thun ty v tuyt i, th chng ta u
c th "c" c g hay l "thnh" ci g c. Ti sao li nh vy? Gin d bi v ngi mun
c v chnh s vt c c, c hai u v thng, bt toi nguyn (gy au kh) v chng phi l
s hu ca ai ht. Nhng k no cn cha nhn chn ra c iu y th li ngh rng: "Ti ang
c, ti ang thnh..." Chng ta thng suy ngh my mc nh th v chnh ci nim c v
tr thnh y l cn nguyn ca phin mun v khn kh.
C v tr thnh l hnh thc ca s ham mun, tc l mun sao cho vt mnh mong c hoc vic
mnh mong thnh, chng b tri qua hay bin mt i. S au kh khi ln t s ham mun c
c, hay thnh c; hay ni vn tt hn, t chnh s ham mun, v s ham mun li khi ln
t s cn cha thu hiu ni rng mun s vt u mang t bn trong chng ci tnh cch bt
toi nguyn. Lm tng rng s vt ng cho ta yu thch, ci sai lc ny hin din t lc
mi sanh ra, v n l nguyn nhn ca s ham mun. Theo sau s ham mun l cc kt qu, hoc
ph hp hay chng ph hp vi s ham mun. Nu c kt qu ng nh s ham mun th li
ni ln mt s ham mun khc cn ln hn na. Nhng nu kt qu chng nh mong mun,
th li c cc n lc tranh u cch ny hay cch khc mi cho n lc thu lm c kt qu
mn nguyn. C eo ui nh th y th gy ra mt hu qu l vng ln qun: hnh ng
(nghip, karma), kt qu, hnh ng, kt qu, v vng y c mnh danh l Bnh Xe Lun Hi
(Samsara). Ngay y, ch Lun Hi chng nn ch c xem nh l ci chu k bt tn ca i
sng vt l ny k tip i sng vt l khc.
Tht ra, danh t y y tr vo ci vng ln qun ca ba bin c: ham mun, hnh ng ng
theo s ham mun, kt qu ca hnh ng ; s bt lc ngn cn vic ham mun, li phi ham
mun thm na, hnh ng, ri li c kt qu khc, ri s ham mun li gia tng hn na... c
nh th n v cng tn. c Pht gi iu l Bnh Xe Lun Hi, bi v n c chuyn vn,
ln trn mi. Chnh v ci chu k ln qun m chng ta c phi gnh chu s kh au dy v.
Ph v c vng ln qun chnh l t n s t do gii thot khi mi thng kh, ni cch
khc, l t n Nit bn. Chng k l ngi cng inh hay mt nh triu ph, i vng hay
hong , mt bc Tri hay mt bc Thin vng, hay bt c ai i na, h b vng vo vng
ln qun , th k y s phi chu au kh dy v di hnh thc ny hay hnh thc n, eo
ui theo s ham mun ca y. Ta c th bo rng bnh xe Lun hi ch y khm s au kh.
ci thin tnh trng , o c hc t ra chng my thch hp. Mun gii quyt vn ,
chng ta phi nng ta vo cc nguyn l ca Pht php.
Chng ta va thy s kh au bt ngun t s ham mun, v iu ny c c Pht ni n
trong Thnh th hai. C ba loi ham mun. Loi th nht l s ham mun v cc gic quan,
ham mun c thch th vi s vt: hnh dng v mu sc, m thanh, hng, v v xc chm.
Loi ham mun th hai l ham mun c tr thnh, s ham mun thnh nh th ny, hoc
thnh nh th kia, ty theo s vic mnh cn. V loi th ba l cc ham mun chng tr thnh,
ham mun khi tr nn nh vy, nh khc. Ch c ba loi ham mun y m thi, v l mt
qui lut tuyt i. Xin c thch bt c ai tm thm ra c v chng minh cho c s hin
hu mt loi ham mun no khc na ngoi ba loi y.
Bt c ai cng c th quan st thy rng ni no c s ham mun l ni c s khn kh, v
khi ta b thc dc phi hnh ng theo s ham mun, th chc chn ta s gnh chu ni au kh
tng xng vi s ham mun. ang gt hi c kt qu, ta li bt lc trc vic nn chm dt
s ham mun ca chng ta li, bi th cho nn ta mi tip tc ham mun thm na. L do v sao
ta cn phi chu au kh di di chnh l v ta cn cha c t do i vi cc s ham mun,
vn cn lm n l cho chng. Th nn, c th bo rng ngi bt thin hnh ng c v anh ta
mun iu bt thin v ri phi gnh chu s au kh tng xng vi bn th ca ngi bt
thin; cn ngi thin lnh mun lm iu lnh, th cng li phi gnh chu mt ni kh au, mt
th kh au ph hp vi bn th ca ngi thin lnh. Nhng ng c hiu sai lm rng l li
dy ch nn lm iu lnh. Li dy ch c nghi gin d l khuyn ta phi nhn chn ra c rt
nhiu mc au kh, tht t nh, m con ngi trung bnh cn cha khm ph thy c.
Chng ta cn phi hnh ng theo li khuyn ca c Pht: nu chng ta mun vng vy
c t do hon ton thot khi mi s au kh, th vic gin d hnh thin sung cn cha .
Cn thit phi c cc hnh ng sao cho vt khi v cao ln trn vic hnh thin na, nhng
hnh ng khin cho tm t thot ra khi tnh trng n l vo bt c cc ham mun no. y
l tinh hoa ca li Pht dy. Tinh hoa y cn cha c bt c tn gio no trn th gii lm hay
hn ni, hoc lm bng cho c; v th cn phi ghi nh ly cho tht cn thn. Thnh cng
trong vic khc phc c ba loi ham mun va k, chnh l t c s gii thot hon ton
khi mi kh au.
Lm cch no ta c th loi tr, dp tt tn gc r v dp b s au kh mt cch dt khot? Cu
tr li l: gin d ch cn quan st v ghi nhn s v thng, bt toi nguyn (au kh) v v ng,
cho n khi no ta thy c ra chng c chi ng ta ham mun. Cn c chi ng ta mun
c, hay l tr thnh? Cn c ci g na mt ngi khi c c n, hay tr thnh n, th n
li tht bi trong vic lm khi ln mt hnh thc au kh? Bn hy t hi cu ny: C iu g
m ta c th c c, hay tr thnh c m chng em li s khn kh v lo u? Hy ngh i
ngh li cho chn chn. Ly v v c con, c lm cho ta thanh thn yu i hay l gia tng gnh
nng trch nhim? Leo ln n mt i v cao sang hoc c khoc thm mt danh hiu c phi
l c thm s bng an v m hay ch mang thm nhiu nghi v nng n? Nhn mi s vt
theo chiu hng ny, ta thy ra thc s chng ch mang li gnh nng v trch nhim. V ti
sao li nh vy? Bt c mt s vt no ri ra cng gin d l mt gnh nng, ch v c tnh ca
n l v thng, bt toi nguyn v v ng. c c mt s vt no, ta li phi canh chng
n, gi n cn mi vi ta, ch che n cho n cn c lun lun nh ta mong mun, hoc
n em li li ch cho ta mi. Nhng m s vt li do bn cht l v thng, bt toi
nguyn v chng phi l s hu ca bt c ai. N chng th no theo ng nguyn v mc tiu
ca ai c. N c bin chuyn mi, da theo bn th ca n. Tt c mi n lc ca ta u tri
ngc v chng i li cc qui lut ca thin nhin -- l phi bin i chng ngng -- v cuc
i, vi mi mu tnh c lm sao cho s vt phi tht ph hp vi iu mnh c mong, th li
trn y s kh khn, khn kh.
C mt k thut gip ta nhn chn ra c chng c g ng ta c hay tr thnh. K thut
y gm c vic quan st s vt tht su xa khm ph ra rng, vi s hin din ca kht
vng, con ngi cn c mt loi cm gic no nghing v vic mun c hay mun tr thnh,
rng khi s ham mun nhng bc hon ton cho tr hu thu hiu v bn th chn thc
ca mun php, th thi ca con ngi i vi vic mun c hay mun thnh li khoc ln
mt dng thc khc hn. a ra mt th d d hiu, chng ta hy cu xt n vic n ung.
Mt ngi n ung vi s ham mun v thm kht cc mn ngon khoi khu tt c nhng c ch
chng ging vi ngi cng n, nhng vi s thng hiu r rng ca tr hu v bn th thc s
ca mun php. Cch n ca hai ngi phi khc nhau, cm gic ca h trong khi n cng chng
ging nhau, v do m hu qu ca vic h n ung cng chng ng nht.
Gi y chng ta phi hiu ra rng mt ngi cng c th dng thc phm nhng chng c s
thm kht no v mn n ngon. c Pht v cc v A la hn, cc bc gi sch mi kht vng,
cng vn sanh hot, v cng tc ca cc Ngi cn nhiu hn bi phn nhng cng vic cn y
kht vng ca chng ta. Do nng lc no m cc Ngi hot ng c nh th? V do nng
lc no cn dnh lu vi s ham mun c c s vt ny v thnh c vic n m chng ta
hot ng? Cu tr li l cc Ngi x dng nng lc ca Tr hu, ca sc hiu bit sng t v
"ci g thc s l ci g", hay l bn th chn thc ca mun php. Cn chng ta ngc li, c
thc y bi dc vng, nn kt qu l chng ta, chng ging vi cc Ngi ni, m phi l thuc
vo au kh trin min. Cc Ngi chng h ham mun c, c bt c g, v kt qu l rt
nhiu k khc hng li lc do ni lng t thin ca cc Ngi. Tr hu ca cc Ngi nhc
nh cc Ngi nn ni r ln iu y cho mi ngi cng bit, hn l gi thi dng dng, v v
th m cc Ngi truyn dy Gio php cho chng ta n ngy nay.
Gii thot c khi cc kht vng cn mang n nhiu li ch ph thuc khc. Mt thn tm
dt sch cc kht vng c th i tm v san s thc phm theo s thc y ca Tr hu bit phn
bin, ch chng phi l do s ham mun nh trc kia. Nu mun vng vy thot ra khi mi
au kh v ct bc theo du chn ca c Pht v cc v A la hn, th ta phi gng tp luyn
hnh ng vi s phn bin hn l vi tham vng. Nu bn l mt sinh vin, bn nn hc tp
phn bit gia iu phi vi iu tri, iu thin vi iu c, v chng nghim li s hc vn l
con ng hnh ng tt nht cho bn. Nu bn c c mt ngh no, th cng nn hc tp
phn bit gia iu phi vi iu tri, iu thin vi iu c, v t ly lm tho mn rng ngh
nghip y chnh l mt s vic tt nht cho bn hnh ng v em li ch n cho cc ngi
c lin h. Ri bn hy lm i, lm cho gii, v vi tt c s thanh lng v s trm tnh m
Tr hu ca bn cung cp cho. Nu, ang lm vic chi m ta c thc y bi s ham mun,
th lo u s n vi ta trong khi lm v vo lc hon tt. Nhng nu ta lm vic vi nng
lc hng dn ca s phn bin, th ta chng khi no phi u t c. y chnh l im khc bit
cn nn bit n.
V ri li cn mt iu cn thit na l ta phi lun lun thc rng mun php u v thng,
bt toi nguyn v v ng; tc l chng chng ng cho ta c hoc tr thnh. V nu ta cn
phi dnh lu n chng, th ta nn hnh ng vi s phn bin, cho cc vic chng ta lm
chng b hoen v lng ham mun. Nu chng ta x s mt cch thng minh v ng n, th
chng ta s thot khi au kh ngay t u n cui. Tm t s chng m qung bm cht n v
bu nu vo cc s vic chng ng cho ta c hay tr thnh. Chng ta c th vng tm l
hnh ng vi s tnh thc v c kh nng tin hnh, ng vi truyn thng v thng
l, hoc rt ph hp vi lut php. Th d nh, mc du ta ang lm ch mt tha t, hay mt
ti sn no khc, th u c cn thit g phi sanh bng tham lam v chng. Ta u cn phi bm
nu vo s vt cho n mc chng tr thnh gnh nng cho ta, tru vai ta v dy v tm ta.
Lut php t ra bo v mnh t ca ta lun lun thuc quyn s hu ca ta. Ta no cn phi
lo lng v u t v n. C bao gi n li ri lt qua cc ngn tay ta m bin mt u. Ngay c
khi c k n cp ly n ra khi tay ta i na, ta vn cn c th khng c li v bo v n mt
cch thng minh ch. Ta c th khng c li m chng cn gin d ni ln trong ta, trnh cho
ta khi b nung t v la gin. Nng ta vo lut php, ta khng li m chng vng cht
kh au no. Chc chn l ta phi trng chng ti sn ca ta, nhng nu chng may m chng
vut khi nm tay ta, th du tnh cm xc ng n mc no i na cng u gip ta ci thin
c g. Mun php u v thng, c bin i trin min. Nhn chn ra iu ny, cn g phi
in tit ln v bt c s vic no.
S "tr thnh" th cng nh th. Chng cn thit phi bu nu vo tnh trng ta ang "l" nh th
ny hay nh th n, bi thc s ra chng c tnh trng no l ng toi nguyn c. Mi tnh trng
u mang n au kh di hnh thc ny hay hnh thc khc. C mt k thut tht gin d m
chng ta cn xt n sau ny, c gi l Thin Minh St (Vipassana), l s thc tp trc tip v
Pht php. l k thut ni qun tht cht ch, pht gic ra chng c g ng cho ta tr thnh
c, tc l chng h c mt tnh trng no thc s ng mn nguyn c. Hy nhn k vo vn
ny: tm xem coi bn c th khm ph ra c mt tnh trng c no chng. Lm con, lm
chng, lm v, lm ch, lm t, c tnh trng no tht l ng thch th chng? Ngay c c
lm mt ngi vi nhiu li im, nh thng trn chim thng phong chng hn, c ng thch
th chng? Thn phn ca loi ngi c ng thch th chng? Ngay c thn phn mt v Tri
hay mt v Thin vng, c ng thch th chng? Khi bn t n s hiu bit r rng v
"ci g thc s l ci g", bn s thy u c s vic g ng thch th v bt c phng din no.
Chng ta cn ang c xoay tr v vi mt cch v thc cho c c v tr thnh. Nhng
ti sao ta li c mo him i ta vo vic mt cch m qung, lun lun hnh ng di s
thc y ca dc vng? Ta cn phi hiu r s vt v sng cho khn kho, bit dn thn vo
cng vic theo cch no cho s vt ch gy au kh mc ti thiu, hoc l tng hn, chng
gy cht no au kh.
V y l mt im khc na: chng ta cn mang n cho ng loi, bn hu, v nht l cho cc
ngi thn sng gn bn chng ta, s hiu bit v s vt l nh th , khin cho h cng c
mt chnh kin ng n nh chng ta ang c. Nh m chng cn cc s xo trn na ni
gia nh, thnh th, quc gia, v cui cng trn ton ci th gii. Tm t ca mi ngi s c
min tr khi cc kht vng, du l kht vng nm bt ly, hay kht vng c c mt ai tn
ty vi mnh hoc mnh c p tng tiu trong s vt no . Thay v nh th, i sng mi
ngi s c hng dn bi Tr hu, bi nh quang minh chng b che m, hng chiu ri n
chn l l chng h c g ng cho ta nm bt ly v bm nu vo c. Mi ngi ng nhn chn
ra, rng mun php u v thng, bt toi nguyn v khim khuyt hn mt thc th t ng,
rng chng mt s vt no, trong s , l ng cho ta m m c. Bn phn ca chng ta l phi
c minh mn t b chng, c c cc quan kin ng n, v theo st li dy ca
c Pht. Ngi no lm ng iu ny mi xng ng gi l mt Pht t thc s. Du cha
bao gi gia nhp hng tu s, du cha h th tr cc gii lut, nhng ngi y thc s i su
vo Tam Bo: Pht, Php v Tng. Tm t ngi y ging y vi tinh thn ca Tam Bo: Pht,
Php v Tng. Tm t y s chng bao gi b nhim, lun lun gic ng v trm lng, gin d
l ch v nh vo vic chng nm bt ly bt c s vt g ng c hay tr thnh. Nh th,
mt ngi c th thc s tr nn mt v Pht t thun thnh, tinh thng gio l, gin d ch nh
vo ci k thut bit qun st v cm nhn c s v thng, bt toi nguyn v v ng cho n
khi no ngi y nhn chn ra c rng chng c chi ng c hay tr thnh c.
Cc hnh thc thp km nht ca vic c bt ngun t dc vng v c nui dng bi s ham
mun c hay tr thnh. Cc hnh thc hng trung ca vic c gm c hnh ng c thc
y bi dc vong mc va va. Cn cc vic thin c thc hin cng cn c trn s ham
mun nhng l s ham mun di mt hnh thc mng mnh v t nh nht, s ham mun
c hay tr thnh, trn mt bnh din thin lnh. Nhng ngay c cc hnh vi thin cao cp
nht, iu thin vn da trn cn bn ca s ham mun nhng rt t nh, mng mnh, n ni
ngi i chng xem s ham mun l vic xu na. Nhng s tht l, ci hnh ng thin
chng bao gi em li s t do thot khi kh au hon ton c. Mt bc dp tht sch cc
ham mun ri, tc l v A la hn, l bc chm dt vic hnh ng da trn s ham mun v
tr nn k chng cn kh nng lm vic c na. Cc hnh ng ca Ngi vt khi ra
ngoi s xp loi cc hnh vi thin v c. Tm t cc Ngi hon ton t do v siu vit qua
khi gii hn ca thin v c. V do cc Ngi c thung dung, chng h vng au kh.
y l mt nguyn l cn bn trong Pht gio. Du cho chng ta c lm c ng nh th
khng, hoc c c vng lm c ng nh th khng, th iu vn l phng cch gii
thot khi s au kh. Ngay hm nay, c l chng ta cn cha mun iu , nhng ri s c
ngy chng ta t cm thy b buc phi nn mun iu . Tuy chng ta dp b iu c hon
ton ri v n lc ht mnh hnh thin, tm t chng ta vn cn vng vt cc hnh thc t nh
khc ca s ham mun. Th th chng cn cch no khc hn, tn dit chng, l phi c gng
vt bc qua cho khi ma lc ca ham mun, ci ham mun c hay tr thnh bt c g.
Nu c Nit bn, tc l s gii thot khi mi loi au kh, th chc chn y cng
phi c s vng bt hon ton v trn vn ca mi dc vng.
Ni tm li, hiu bit c "ci g thc s l ci g" l thy ra mun php u v thng, bt toi
nguyn v khim khuyt mt t ng. Khi chng ta thc s hiu bit iu ny ri th tm t
chng ta s nhn thy s vt theo chiu hng chng cn mun nm bt ly v bm nu vo bt
c s vt g. Nhng nu chng ta vn cn phi nhng tay vo vic theo li " m c hay m
tr thnh", th chng ta nn hnh ng mt cch minh mn, c Tr hu hng dn, ch chng
phi do dc vng thc y. Hnh ng c nh th, chng ta vn gi vn c t do thot khi
mi kh au.
-ooOoo-

[02]

Bm cht v Bu nu (S c chp)
Lm cch no la xa v hon ton c lp i vi mi s vt v thng, bt toi nguyn v v
ng? Cu tr li l chng ta phi tm cho ra iu g lm nguyn nhn khin chng ta ham
mun cc s vt y v bm nu vo chng. Bit c nguyn nhn y, chng ta mi c th loi
b hon ton c s bu nu. Ngi Pht t nhn ra c bn loi bm nu, hay tru mn.
1) S bm nu do cc gic quan (Kamupanana) l s bm nu vo cc i tng hp dn v ng
thch ca gic quan. l s tru mn, thng uc chng ta lm ny n thm, i vi cc s
vt m chng ta a thch v va lng v mu sc v th dng, m thanh, mi hng, v nm, xc
chm; hay cc tm nh, cc vt ngy xa, hin ti hoc tng lai, khi ln trong lng, c th
l nhng s vt thc t th gii bn ngoi, hoc l sn phm ca s tng tng. T nhin,
chng ta cm thy thch th, sng khoi, say m su loi i tng ca cc gic quan . Su
i tng ny (cn gi l lc nhp) gi ln s sng khoi v s say m ni tm t ca k ang
cm nhn n.
K t khi mi cho i, con ngi bt u bit n hng v ca lc nhp (su i tng cc
cn, hay cc gic quan) v bu nu vo chng, ri theo vi thi gian khn ln ln, cng ngy
cng b rng buc cht ch vo chng. Con ngi bnh thng chng cn nng lc thot ra
khi chng, v do m lc nhp tr thnh mt vn trng i. Rt cn thit l phi c mt
kin thc tht ng n v chng, v phi c thi hnh ng tht thch nghi i vi chng,
bng khng th s bu nu vo chng s a n s ph b hon ton mi nhim v mt cch
trn vn. Nu chng ta xt n h s bnh l ca mt bnh nhn ph b mi trch v ca y,
chng ta s khm ph ra anh ta s d sa vo tnh trng v qu bm cht vo mt loi i
tng thch th ca mt gic quan no . Tht ra, bt c mt ng tc nh nht no ca con
ngi cng u bt ngun t s nhc cm (sensuality). Cho du chng ta c yu thng, ni
gin, on ght, ganh t, st nhn, hay t t i na, nguyn nhn sau rt vn tm thy ni mt
i tng no ca cc cn. Nu chng ta iu tra xem iu g thc y con ngi n lc
hot ng, hoc lm bt c vic g khc, chng ta cng u nhn thy rng chnh l dc vng,
s ham mun c c s vt ny hay s vt kia. Con ngi thng gng sc, hc hnh, v
kim ra tht nhiu tin ri sau chy theo cc th vui -- di hinh thc th dng v mu sc,
m thanh, mi hng, v nm, v xc chm -- cc iu eo theo thc dc anh ta mi nh th.
Ngay c vic cng dng lm phc, c sanh ln ci Tri, li cng bt ngun t s nhc
cm. Nhn chung li th mi bin ng v xo trn trn hon cu u pht xut t s nhc cm
m ra c. Nguy c ca nhc cm nm ngay trong ci ma lc rng buc ca s tru mn v cc
gic quan. V l m c Pht tuyn b rng s bu nu vo nhc cm chnh l hnh thc
quan trng hng u ca s tru mn rng buc. N chnh l vn thc s ca hon cu. Th
gii ny c b ph hu hay khng, hay c bt c vic g s xy ra i chng na, cng l do ni s
bm nu vo chnh s nhc cm ny. Bn phn ca chng ta l phi t quan st ly mnh tm
cho ra cc cch no khin chng ta b rng buc vo nhc cm, cht ch n mc no, v
chng ta c cn nng lc dp b n c chng. ng trn phng din th gii m ni,
th s tru mn vo nhc cm l mt vic tt p. V chnh n a n tnh thng trong gia
nh, thc dc s n lc v chuyn cn theo ui s phn thnh v danh ting, v v.v. Nhng
nhn di nhn quan tm linh th n li c thy ra nh l mt ca ng b mt i vo s au
kh v dy v. ng trn quan im tm linh m ni, tru mn vo nhc cm l iu ta cn phi
ch ng li. V nu cn phi loi tr tt c mi au kh th trc phi vt b mi tru mn vo
nhc cm hon ton n tn gc r.
2) S bm nu vo cc t tng (Ditthupadana). S bm nu vo cc kin v t tng chng
qu kh khn pht gic v nhn ra chn tng ca chng, mt khi ta thc hnh i cht v
ni qun. K t khi chng ta mi cho i n nay, chng ta c dy d v hun luyn, v iu
ny lm pht khi ln cc kin v t tng. Ni v cc kin y, iu g ny sanh trong
u ta, ta u bm cht ly v chng chu ri n b ra. Gi vng kin v t tng ca mnh l
vic rt t nhin v thng chng bao gi b ln n hay ch trch c. Nhng bm cht vo s tru
mn cc s vic c ham thch th cng chng phi l mt s nguy him nh nhoi u. Ri
cng c lc ta cn phi ph b cc thnh kin eo ui bng bnh by lu nay. V l do ,
chng ta cn phi lun lun tu chnh quan im ca mnh, lm cho chng c t t tt p hn,
tin b hn, sa i cc quan kin sai lm a chng cng ngy cng gn vi Chn l, v rt
ro l tr thnh cc quan im tht thch hp vi Bn Thnh .
Cc t tng bng bnh v ngoan c c nhiu ngun gc khc nhau, nhng phn chnh yu li
c lin h rng buc vi cc tp tc, truyn thng, l nghi v cc gio iu. Nhng cc nh kin
c nhn bng bnh chng phi l mt vic qu quan trng. Chng cng cn t so vi cc s tin
tng vo cc tn ngng bnh dn lu i v phong tc v l t. S dnh cht vo cc m tn
da trn s v minh. V thiu chnh kin, nn chng ta lm pht trin thm cc quan im
c nhn ca mnh v s vt, cn c trn s v minh ban s ca chng ta. Th d nh, chng ta
c thuyt phc rng mi s vt u ng ham thch, thng hng, c gi tr cho ta bm nu
vo, v chng cng c mt t ng ring; thay v ng l ra, ta nn nhn ra rng chng ch l o
nh ng tht vng, tm b, v gi tr v khuyt hn mt t ng. Mt khi ta ngh ra vi kin
v mt s vt no, th t nhin ta chng thch, v sau ny, th nhn rng chng ta trt lm ln.
Ngay c i khi ta thy mnh sai, nhng vn c t chi u chu chp nhn iu . S ngoan c
theo li phi c xem nh mt chng ngi trng i cho s tin b, khin ta tr thnh bt
lc trong vic t ci thin, bt lc trong vic thay i cc s tin tng sai lm v tn gio, v cc
tn ngng lu i. iu ny dng nh l mt vn rt kh khn cho nhng ai ang nm gi
cht cc hc thuyt ngy ng, Mc du v sau, h nhn thy ra ch ngy ng, nhng vn t chi
chng mun thay i, ly ly do l cha m, ng b v t tin h tng gi cc quan kin y.
Hoc l nu h chng quan tm n vic sa i hay t ci tin mnh, th h li gt b ht mi
lun c chng li cc kin c rch ca h, bng cch nhn mnh y chnh l nhng iu m h
tin tng xa nay. Chnh v cc l l m s chp cht vo cc t tng c xem nh l
mt lu hoc nguy him, trng i, m nu chng ta cn mun t ci thin mnh th phi n lc
tn tr.
3) Bm cht vo cc nghi thc v cc hnh thc t l (Silabbatupadana, Gii cm th ). y l
s bm nu vo cc tp tc c h c trao truyn li t ngn xa m nay ngi i xem nh
thing ling chng dm sa i trong bt c trng hp no. Thi lan, cng chng phi l t c
cc tp tc hn ni khc: no l ba phi, no l linh vt, v cc hnh thc b thut loi. Li
cn c nhng s tin tng nh, mi sng thc dy, phi c ch ng thn b ln trn go nc
ra mt; (...) trc khi n cm hay trc khi i ng cn c cc nghi thc khc na; c cc tin
tng v cc hn linh, cc bc Tri, cc cy thing v cc t vt. Cc s vic hon ton v l.
H chng chu suy ngh cho hp l, h c n gin bm nu vo cc th thc c thit lp
sn. H thc hnh lun lun theo cch , nn chng chu sa i. Nhiu ngi tuyn b
mnh l Pht t m cng bm nu vo cc s tin tng nh th, (...) v trong s cng c c vi
v t xng l T-kheo, t ca c Pht na. Cc hc thuyt tn gio t nim tin vo thn
linh, thin thn v cc linh vt u c khuynh hng nghing v cc loi tin tng nh th. V l
l no khin ti sao ta vn cn cha hon ton thot ra khi tnh trng ?
L do ti sao chng ta cn phi thot khi cc t kin , l nu chng ta thc tp bt c mt
khi cnh no ca Pht php m cn cha thng hiu v mc ch nguyn thy ca n, cn cha
thc c l do cn bn ca n, th kt qu b buc s l mt s phng nh ngy th, in r
rng l mt ci g c b thut. V vy nn chng ta thng thy nhiu ngi tun theo cc
chm ngn o c hoc tu tp theo Pht php, cng ch n thun v gin d l gi ng cc
th thc c chp nhn t lu, hoc cc truyn thng l nghi xa, hay vn vn ch noi theo
cc hnh thc c trao truyn li. H chng bit cht no v l do cn bn ca cc s vic ,
h ch lm theo di s thc y ca thi quen m thi. Mt s bm nu cht ch nh th rt kh
m chn chnh li. S bm cht v thc vo cc tp tc truyn thng nh th ch c nghi l
nh vy m thi. Thin minh st hoc s ni qun trm lng nh c thng dng ngy nay, nu
c thc tp m chng thu trit c nghi cn bn v mc tiu tht s ca chng, th b
buc l c thc y bi s bm cht v bu nu rt lc hng, v cng ch l mt hnh thc
in r no . V ngay c vic gi gii lut, nh ng gi, bt gii, thp gii, hay l tht nhiu
gii lut i na, nu c th tr vi s tin tng l s c tr thnh mt nhn vt siu vit,
thn thnh c y thn thng hoc cc quyn nng khc, th ho ra cng ch l mt l li c
h, lm theo thi quen, c thc y gin d bi s bm cht v bu nu vo cc thng l cng
nghi thc m thi.
Tht l cn thit cho chng ta phi nn ht sc thn trng. S thc tp theo Pht php phi c
t trn mt cn bn lnh mnh v t tng v kin thc, vi c vng tn dit cc phin no.
Bng khng th l s in r, lc hng, hon ton v l v ch l mt s ph th gi.
4) Bm nu vo tng t ng (Attavadupadana). S tin tng vo t ng l mt iu rt quan
trng v c n kn v cng kho lo. Bt c mt sanh vt no cng b buc phi c tng
sai lm v "Ta" v v "ca Ta"(ng v ng s ). l mt bn nng cn bn u tin ca mi
sanh vt, v lm nn tng cho tt c cc bn nng khc. Th d nh, bn nng i tm thc phm
n, bn nng bit trnh xa cc nguy him, bn nng sanh con chu, v nhiu bn nng khc
na, u khi nguyn t s thc rt t nhin v s tin tng vo mt ci "Ta"ca chnh mnh.
Tin chc trc hn ht vo chnh t ng ring ca mnh, sanh vt y t nhin mong mun trnh
s cht, i tm thc phm nui thn, tm cu s an ton, v s sanh si ny n cho chng loi
ca mnh. Mt s tin tng vo t ng nh th tr nn ph qut v hng hin hu ni mi sanh
vt. Nu chng ng nh th th cc sanh vt chng th no sng st c. Tuy nhin, s tin
tng cng ng thi gy nn s au kh trong vic i tm thc phm v ni n tr, trong
vic truyn b chng loi, hay bt c hot ng no. l mt trong cc l do ti sao c Pht
dy rng s bm cht vo ng kin l nguyn nhn gc r ca tt c mi kh au. Ngi tm
tt iu li rt ngn gn nh sau: "Mi s vt, nu bm cht vo, l au kh, hoc l ngun
gc ca au kh." S bm cht l ngun gc v nn tng ca cuc sng, v ng thi l
ngun gc v nn tng ca s au kh di mi hnh thc. Chnh l s kin m c Pht
nhc n khi Ngi tuyn b, cuc sng l au kh v au kh l cuc sng. iu c nghi
l thn v tm ny (nm un) ang bm cht vo nhau, chnh l au kh. S hiu bit v
ngun gc v nn tng ca cuc sng v ca au kh cn nn c xem nh l s hiu bit tht
thm su v thm tha nht, bi v s hiu bit a ta n mt v th kh d loi tr c hon
ton s au kh. Cht hiu bit xng ng i hi c cng nhn l mt gio l c mt
khng hai ring ca Pht gio. iu cn cha thy c ging dy trong bt c tn gio no
khc trn th gii. ng li hiu nghim nht i ph vi s bu nu l nhn din ra n mi
khi n c mt. Cch rt thch ng, nht l ph b s chp th vo ng kin, m chnh ng
kin ny li lm nn tng cho cuc sng. N cng nh mt "ci g" t mnh khi sanh ln, t
tin vo an tr trong ta. N hin din nh mt bn nng ni tr con v sc vt con, ngay t khi
mi sanh ra. Sc vt con, nh mo con chng hn, bit gi t th t phng th cch no ri, mi
khi chng ta n gn n. Lun lun sn c mt ci g, ci "t ng"hin din bn trong tm, v l
tt nhin, s tru mn b buc phi t l ra. Ch c mi mt vic c th lm c l phi km
thc n li, cng nhiu cng tt, cho n khi no ta tin kh xa v cc kin thc tm linh; ni
cch khc, l em p dng cc nguyn l Pht gio cho n khi no m ci bn nng b
nh bi v hon ton b loi tr. Cho n khi no con ngi vn cn l con ngi ca th tc,
th bn nng y vn cn cha b khut phc. Ch c bc Thnh nhn tht cao, cc v A la hn,
mi thnh cng trong vic nh bi n. Chng ta phi tha nhn rng, chng phi l vic km
quan trng; m l mt vn trng i chung cho tt c mi sanh vt. Nu chng ta mun tr
nn ngi Pht t chn chnh, nu chng ta mun rt ti nhng li lc trong gio l, th bn
phn ca chng ta l phi khi s ngay vic khut phc t nim ny. au kh m chng ta ang
phi gnh chu nh m gim bt theo.
Bit c chn l v cc s vt y, vn l mi quan tm hng ngy cho mi ngi trong chng
ta, l phi xem s hiu bit nh l mt trong cc c n su rng nht, l mt trong cc thin
xo to ln nht. Hy suy gm v vn bn s chp cht , ghi m vo tm khm rng chng
c bt c s vt no ng cho ta bm nu, rng do bn th ca mun php chng c bt c s vt
no ng c hoc tr thnh c, rng s d chng ta hon ton b l thuc vo mun php,
cng ch v l hu qu ca bn loi c chp. Gi ch cn vic cn lm l chng ta phi quan
st tht k lng v hiu bit tht r rng v tnh cht ht sc nguy him v c nhim ca s
vt. Bn cht gy tn hi ca chng cn cha c nom thy r rng, cng nh trng hp cc
ngn la bng chy, cc v kh hay cc c dc. Chng kho c ngy trang xem nh xinh
p, du dng, thm tho, ngt ngo, mm du, v quyn r. Di cc hnh dng , s vt rt
kh cho ta nhn chn ra v ng ph cho ng. V th, chng ta cn phi bit ng dng cc kin
thc m c Pht trang b cho chng ta. Chng ta phi kim sot s bm nu thiu khn kho
v khut phc n bng mnh lc ca Tr hu. Lm c nh th, chng ta mi c y iu
kin thun tin t chc cuc i chng ta theo cch no m trnh c mi ni kh au, gii
thot khi c cc tn tch tht nh nhim ca s au kh. Chng ta s c kh nng hot
ng v sanh sng an lnh trong hon v, v dit tr xong cc lu hoc, gic ng v an lc.
Gi y, xin tm tt li. Bn hnh thc c chp chnh l vn duy nht m hng Pht t, hay
ngi i, mun bit r v Pht gio, phi cn thng sut n. Mc tiu ca i sng thnh thin
(Brahmacariya) trong Pht gio l khin cho tm thc c kh nng dp b s nm bt
vng v . Bn c th tm thy li dy ny ni bt c bi ging php no trong kinh in lun
bn v s chng c o qu A la hn. T ng thng c dng l "Tm thc thot khi s c
chp". l iu rt ro. Khi tm t c hon ton gii thot khi s chp cht, th chng
cn bt c iu g na c th rng buc tm t y bin n tr thnh n l ca th gii. Cng
chng cn g khin tm t y c quay cung mi theo cc chu k sng v cht, v trn c tin
trnh sanh t ti mc ng dng li; hay ni ng ra, tr nn siu th, hon ton t do
thot khi th gii. Vy th, s vt b cc chp th vng v kia chnh l cha kho ca vic tu tp
trong Pht gio.

-ooOoo-

Ba mn hc v lu
Trong Chng ny, chng ta s cu xt phng php c dng loi tr s bm nu (c
chp). Phng php y cn c trn ba giai on thc tp: Gii, nh, v Hu, thng c bit
n di mt danh xng chung l Ba Mn Hc V Lu.
Giai on th nht l Gii (Sila). Gii gin d ch l thi thch hp, thi hnh ng ph
hp vi cc tiu chun chung thng c chp nhn v chng h gy nn s khn kh cho k
khc hay cho chnh mnh. N c san nh di hnh thc Ng Gii, Bt Gii hay Thp Gii,
hay thnh 227 iu, hoc thnh nhiu cch khc. N c thc hnh bng ng tc ca thn,
bng li ni ca ming, nhm mc ch to nn s an ho, thun li v trnh hn cc hu qu bt
li trn bnh din cn bn nht. N lin quan n mi thnh phn trong x hi v n cc s vt
s hu cn thit cho i sng.
Phng din th hai ca Ba Mn Hc V Lu l nh. (Samadhi). nh hc ct s b buc
tm thc phi lun lun vo mt tnh trng kh d gip cho s thnh cng ca bt c vic no
m tm thc y mong mun thc hin c. nh lc l g? Chc chn l phn ng cc bn
hiu nh lc nh th l mt tm t hon ton lng yn v bt ng ta nh mt khc cy.
Nhng hai c im:lng yn v bt ng cn cha phi l ci nghi chn thc ca ch nh.
Nghi ny c chnh c Pht tht ln trong mt li tuyn b. Ngi m t nh tm nh l
mt tm t sn sng thch nghi vi cng vic (Kammaniya), trong mt trng thi thun tin cho
vic thi hnh cng tc ca n. T ng "thch nghi vi cng vic" c xem nh m t kho
lo nht mt nh tm ng n.
Phng din th ba l s o luyn Tr Hu (Panna, Bt nh), s thc tp v thao dt khin
lm pht sanh, n mc ti a, cc tri kin chn chnh v ng n v bn th chn thc ca
mun php. Thng thng, chng ta cha c kh nng thu r bn th chn thc ca bt
c s vt no c. Phn ln, chng ta hoc bm cht vo cc kin ring ca chng ta, hoc chy
theo d lun ca dn chng, khin cho nhng g chng ta nhn thy ra c cn cha ng vi
Chn l cht no. V l do ny m s thc tp trong Pht gio mi gm c s hun luyn v Tr
Hu, phng din cui cng ca Ba Mn Hc V Lu s d c t ra l lm khi ln y
kin thc v tr hu v bn th chn thc ca mun php.
Trong bi cnh ca tn gio, kin thc v tr hu chng th no c xem cng l mt th nh
nhau. Kin thc ty thuc phn no vo s x dng l lun, vo s hp l ca tr nng. Tr hu
cn i xa hn th na. Khi mt s vt c Tr hu bit n, th n c thm nhp vo,
xuyn thu qua, v c t vo ci th din i din; v tm thc th i su vo trong i tng,
qua s qun st v truy tm tht dai dng cho n mc phi khi ln mt s bng tnh v s vt
, tuy bt thun l nhng chn thnh v ch thc, hon ton chng m mt cht tnh cm
no cn vng vt vo . L tt nhin, s hun luyn trong Pht gio chng quy chiu vo loi
kin thc tr nng thng thy ngy nay trong cc gii hn lm, hc vin, ni m mi c nhn c
gi ly quan im ring ca mnh v chn l. Tr hu Pht gio phi l trc gic, r rng v tc
khc, kt qu ca vic thm nhp vo i tng, bng cch ny hay cch khc, cho n khi s
thm nhp y to nn trong tm thc mt cm tng xc nh v chng th xo m c. V l
do ny nn cc i tng ca vic qun chiu trong Hu hc phi l nhng s vt m con ngi
c tip xc n trong i sng hng ngy, hoc t nht l nhng s vt c tm quan trng
khin cho tm tr thc s tr nn chn ngy v bng tnh ln thy chng u v thng, bt
toi nguyn v v ng. Cho du c tht nhiu kin thc n mc no i na, m chng ta c
thun l ngh suy, nh gi cc c tng v v thng, bt toi nguyn v v ng, th kt qu
cng chng g khc hn l mt kin thc tr nng. Chng th lm sao m pht khi ln s bng
tnh v v mng i vi cc s vt ca th tc. Cn phi hiu rng s bng tnh , thay th
cho ci kht vng say m s vt hp dn, li chnh l thnh phn to nn s tnh gic. Nh
mt s kin ca thin nhin, s hin din ca mt s tnh thc chn thc v r rng, hm sc s
c mt ca ni v mng tht tnh. Chng c th no khin cho tin trnh ngng ngang li ti
im tnh thc r rng y. S v mng y li kht vng v cc s vt v b buc phi xy ra
ngay lp tc.
Gii hc ch gin d l s hun luyn s ng khin ta c kh nng sng vui v gip cho
tm tr c n nh. Gii hc em n nhiu li ch, v quan trng nht l s chun b cho con
ng i n nh lc. Cc li ch khc, nh em n hnh phc hoc c ti sanh ln ci
Tri, cn cha c c Pht xem nh l mc ch trc tip ca Gii hc. Ngi xem Gii hc
nh ch yu trong vic lm khi ln v pht trin nh lc. Chng no vn cn cc s vt khuy
ri tm t th chng y tm t vn cha t c nh lc.
nh hc gm c s pht trin kh nng kim sot tm thc, bit x dng n, khin n thi hnh
cng vic ca n c nhiu thng li nht. Gii hc l thi ng n v thn v li ni; cn
nh hc l thi ng n v phng din tm thc v l hoa qu ca s tu tp mit mi v
phn tm linh v ca k lut. Mt tm t an nh th vng bng mi iu c, mi vng tng, v
chng chy lang bang li khi i tng. nh tm y thch ng vi cng vic ca n. Ngay c
v cc vic thng thng th gian, nh tm cng vn l mt s cn thit. Bt k vic no ta
ang nhng tay vo, ta chng th no hon thnh vic mt cch m mn, tr phi c c nh
tm. Bi l do , c Pht mi coi nh tm l biu hiu ca bc v nhn. Chng k l vi
nhng s vic ca th gian, hay l vi cc vn tm linh, kh nng c c nh lc l tuyt
i cn thit. Ly th d mt cu hc tr; nu thiu nh tm, cu ta c th lm ni bi ton v s
hc khng? nh tm lm c bi ton s hc l mt nh tm t nhin, ch c pht trin
mc s si thi. nh tm nh mt yu t cn bn trong vic tu tp theo Pht gio, iu m
chng ta ang bn lun y, l nh tm c tp luyn n mt trnh cao hn ci nh
tm t nhin, thng thng kia. L tt nhin, khi tm thc c tp luyn thnh cng ri th
s c c rt nhiu kh nng, quyn lc v thuc tnh. Ngi no tm cch khai thc c cc
li lc t ni nh tm, c th c xem nh tin kh xa trong s hiu bit cc b n ca
thin nhin. V y bit lm cch no kim sot tm t ca mnh, v do , c nhng kh nng
m con ngi trung bnh cn cha c c. S hon ho ca Gii hc nm trong kh nng ca
ngi thng v nu c ph trng ra, cng chng bao gi l mt s biu dng ca mt bc
siu nhn. Mt khc, mt ngi c c nh tm mc thm vin th li c c Pht
xem nh c c kh nng siu phm, iu m cc v T-kheo chng bao gi ph trng ra.
K no ph trng ci kh nng ra th ht cn l mt v T-kheo tt; hn th na, chng cn
xng danh l T-kheo.
t ti nh tm, cn phi c nhiu s hy sinh. Ta cn phi gnh chu nhiu ni th thch cam
go, phi n lc tp luyn v thc hnh cho n khi t c mt trnh nh lc thch hp vi
kh nng ca ta. V rt cuc, ta s thnh tu c nhiu kt qu kh quan trong cc cng vic
ca ta hn nhng ngi thng, gin d ch v nh c thm c nhiu kh c, phng tin, cho
ta x dng. Vy th, bn nn tm thy s thch th trong vn nh lc v ch nn xem y l
mt ci g c h, in r. l mt vn qu tht c tm quan trng v cng ln lao, mt iu
ng c em ra ng dng vo mi thi, nht l vo thi bui ny khi m th gii ang quay
cung qu nhanh chng n mc nh sp bin thnh khi la. Hin gi li cn phi c nhiu
nh lc, cn hn c vo thi c Pht cn ti th gian ny. Ch bao gi ngh y l vic dnh
ring cho cc v ang tu trong cha, hoc cho nhng ngi k chng!
n y, ta bc sang im lin h gia nh hc v Hu hc. c Pht c ni, mt khi tm t
vo nh, th n ang trong v th thun tin nhn thy mun vt nh chng ang l nh
th. Khi tm nh v thch hp vi hot ng ca n, th tm y s bit c bn th thc s
ca mun php. K ra th cng l lng, gii php cho bt c vn no cng nm sn, tuy b
che khut, ngay chnh trong tm ca ngi ang tm cch gii quyt n. Anh ta cn cha thc
ra vic y, bi v gii php cn trong tim thc; v cho n chng no anh cn lo bt u gii
quyt vn , th gii php vn cha tm n, cng ch v tm t anh ta, vo lc y, cn cha
vo mt v th thch nghi gii quyt vn . Nu khi khi u bt c mt cng vic tr c no
m mt ngi bit pht khi chnh nh, tc l, nu anh ta bit lm sao cho tm tr mnh thch
nghi hot ng, th gii php cho bi ton, t n, s n vi anh. Ngay lc tm t tp trung
vo nh lc, gii php ca vn t nhin lt ra ngay, vo ng ch. Nhng nu gii php cn
cha chu tm n, th ta vn c mt phng php khc lo li tm tr ta hng v s cu xt
vn , l s thc tp v ni qun vi nh lc, c mnh danh l Hu hc. Vo ngy c
qu v Chnh ng gic, c Pht a Tr hu chiu soi v thm nhp vo nh l Thp Nh
Nhn Duyn, tc l Ngi t n mc cm nhn hon ton v bn th thc s ca mun php,
hay l "ci g thc s l ci g", cng chui di th t theo mun php ln lt khi ln; v y
nh l kt qu ca mt s tp trung tm vo nh lc theo ng li m chng ta va m t.
c Pht thut li cu chuyn ny rt t m, nhng ta c th tm tt i lc nh vy: va khi
tm tr Ngi nhp vo i nh, th tm tr y ang trong mt v th kh d thm cu vn .
Chnh ng vo lc tm thc tr nn yn tnh v thanh lng, trong mt trng thi thoi mi,
chng b khuy ri, c tp trung kho lo v ti mt, th lin , gii php cho ci vn dai
dng by lu nay li cht n. Tr hu thng ty thuc vo nh lc, mc du c th chng ta
cn cha h thy s kin ny. Thc ra, c Pht tng chng minh s lin h, cn mt
thit hn th na, gia nh lc v tr hu. Ngi lu chng ta rng nh lc cn thit cho tr
hu, v rng tr hu, rt cn thit cho nh lc mt cng cao hn mc thng thng, li i
hi thm s thng hiu v cc c tnh ca tm thc. Ta cn phi nn bit r theo cch no m
tm thc c kim sot c th a n nh lc. Vy, cng c tr hu cao chng no, ta
cng c kh nng t n nh lc cng thm su hn chng ny. Cng th , mt s gia tng
v nh lc ko theo s gia tng v tr hu; yu t ny lm tng thm yu t kia.
Tr hu hm mt quan kin chng b che m, v l tt nhin, mt s v mng v chn ngy. Tr
hu a n kt qu l c mt s li xa ra khi mi s vt m trc kia ta m say mt cch
in cung. Nu mt ngi c tr hu m vn cn chy ui theo s vt, in r thm kht
chng, bm cht v bu nu vo chng, m m chng, th chng th no gi l tr hu theo
nghi ca Pht gio. S khng li v li xa ra, va c ni n, no phi ch l mt ng tc vt
l thi u. Tht ra, chng c ai c chp ly mi vt ri qung chng i, hoc p nt chng
ra tng mnh, cng li chng c ngi no li t b tt c vo sng trong rng. Nhng y
cn cha phi l nghi c ni n. y, chng ta mun c bit nhc ti mt s dng
khng li v li dang xa ra ca tm linh, nh l h qu ca mt tm t chm dt c tnh
trng n l vo s vt m tr nn hon ton t do. iu cng ging nh khi mt kht vng
nhng bc cho s v mng. N chng phi l s m u b i t t, hoc bung xui ht
mi s vo trong rng thnh mt n s, hay l chm la t chy tiu ht c. Trng b ngoi,
ngi y chng c thay i chi, vn nh c, gi thi bnh thng i vi mi s vt. Nhng
bn trong, c mt s khc bit. Tm t tr nn c lp, chng cn l thuc vo s vt na. y
chnh l mt cng c ca tr hu. c Pht gi l hiu qu ca s Gii thot, vt ra khi
vng n l vo mun vt, nht l vo cc s vt m chng ta ham thch.
Tht ra, chng ta cng b l thuc c vo cc s vt m chng ta chn ght. Chng ta b l thuc
vo cc s vt sau ny trong chng mc no m chng ta cn chng th chng chn ght chng,
v chng th gi c thi dng dng i vi chng. Khi chn ght s vt, ta tr nn ng
tm, xc cm v chng. C h nh chng "kho vn dng" kim sot chng ta, nh cung cch
m cc s vt c ham thch thu ht v nh hng n chng ta, mi ngi mt cch khc.
Cho nn, t ng "n l cho s vt" tr vo cc thi phn ng khi thng, v khi ght na. Cc
iu ny cho thy, bng phng cch Tr hu, ta c th thot khi vng n l vo cc s vt
c c t do. c Pht tm tt nguyn tc ny tht ngn gn nh sau: "Tr hu l phng
cch t thanh lc". Ngi chng bo r, Gii hc hay nh hc nh phng cch thanh lc
thn tm, nhng Ngi nhn mnh rng Hu hc gip chng ta gii thot khi cc s vt. Khi cn
n l cho s vt, th con ngi cn u trc, nhim, am m, cung vng. Mt khi c t
ti, con ngi tr thnh thanh tnh, v cu nhim, gic ng, an lc. l hoa qu ca Tr hu,
tnh trng tip theo sau, mt khi Hu hc lm trn xong s mng ca mnh.
Hy nhn k vo yu t ny, Hu hc, kha cnh th ba ca Ba Mn Hc V Lu. Khi thng
hiu r mn hc , bn s thy ra n l mt cng c cao c nht. Tr hu trong Pht hc l ci
tr hu kt qu ca s li ra xa khi cc s vt, sau khi tn dit hon ton bn loi bm nu.
Bn loi c chp ny l nhng si dy thng tri buc cht chng ta li, cn tr hu chnh l con
dao sc bn ct t c cc dy rng buc gii thot cho chng ta. Khi bn s c chp
bin mt ri th chng cn g ct tht chng ta vo cc s vt na. Ba Mn Hc V Lu c
ng vng c trc s trc nghim chng? Ba mn c t trn mt nn tng lnh mnh v
thch hp mi ngi thc tp khng? Ta hy cu xt chng. Khi bn nhn li chng mt
ln na, bn s thy c ba yu t chng h chng i vi gio l ca mt tn gio no, d
nhin vi s phng nh l tn gio y c mc tiu chnh yu nhm vo s cu vn cn bnh
trm kha ca nhn loi l au kh. Gio l ca c Pht chng h xung t vi bt c tn gio
no, li cn em n vi iu m chng tn gio no c.
c bit l Pht gio c s thc tp v tr hu, mt k thut cao tt loi tr bn s c chp.
Tr hu gii thot cho tm thc, khin n tr nn c lp v dt khot chng th cho b tri
buc li, b l thuc, b khut phc vo bt c iu chi, k c i vi Thng trn Thin ng,
cc v Tri hay thn linh. Chng c tn gio no sn sng cho mt c nhn c y t do
hon ton, hoc l dy bo c nhn ch nn t mnh nng ta vo chnh mnh m thi.
Chng ta phi nn hon ton thc r v iu ny: nguyn l t mnh nng ta vo chnh mnh
l nt c o c sc nht ca Pht gio.
Khi chng ta thy r, Pht gio c nhng g cc tn gio khc c, v cn c nhiu iu
m chng tn gio no c c, th chng ta s nhn chn ra rng Pht gio l cho tt c mi
ngi. Pht gio l mt tn gio ph qut. Mi ngi u c th tu tp theo Pht gio, mi la
tui v vo mi thi i. Con ngi khp ni u c chung mt vn l gii thot khi au
kh, cc ni au kh dnh lin vi sanh, gi, bnh v cht; au kh do tham vng v bm nu. Tt
c, chng tr ring ai ra c, Tri, ngi, hay th vt, u c chung mt vn , chung mt trch
v: loi tr hon ton cc tham vng, dp b s bm nu chng cht kho lo , tc l ngun
gc ca au kh. V l y, Pht gio l mt tn gio ph qut.

-ooOoo-

S vt ta bm nu
Ta bm nu s vt no? Ta vn vo u bm nu? Ta bm nu vo th gii. Trong Pht gio,
ch th gii c gi l php gii, c nghi rng ri hn ch th gii thng dng. Ch y tr
vo cc s vt, ton th tt c s vt (cn gi l mun php). N chng phi ch ni n nhn
loi, hay cc bc Tri, cc Phm thin, hay loi sc sanh, hoc cc qi s di i ngc, hay cc
c thn, cc ng qi, cc nhn vt khng l, hoc bt c ci hin hu no khc. Ch php gii
y bao gm chung li ht tt c mun s vt. Bit c c php gii l iu rt kh khn, v cn
c nhiu cnh gii ang n khut. Phn ng chng ta ch quen bit c vi lp v bn ngoi,
giai tng ca chn l tng i, xng hp vi tr thc con ngi trung bnh. V l nn Pht
gio mi dy ta v cc ci trong php gii.
c Pht theo mt phng php gio dc l phn chia th gii ra hai bnh din: vt cht v phi
vt cht. K , Ngi t phn bnh din phi vt cht, tc l cnh gii tinh thn ca tm thc, ra
thnh bn yu t. Nu k chung li, hai phn vt cht v tm linh th c tt c nm yu t, c
c Pht mnh danh l Ng Un, hi nhau li lp thnh th gii, c bit l mi sanh vt (cn
c gi l chng sanh) v chnh con ngi na. Khi ni n php gii, chng ta ch trng n
th gii cc loi chng sanh, v nht l v con ngi, v con ngi mi l vn chnh yu. Ni
con ngi, nm yu t u c mt chung vi nhau: tm thn vt cht l sc un v phng
din tm linh c chia ra lm bn un cn li, m chng ta sp m t n.
Yu t tm linh th nht l th un (Vedana), gm c ba loi cm th: cm th sung sng gi
l lc th, cm th au kh gi l kh th, v cm th trung ho, gi l x th, tuy chng sng
chng kh nhng vn l mt cm th. Trong cc iu kin bnh thng, lc no cm th cng c
mt ni chng ta. Mi ngy chng ta u trn y cc cm th nn c Pht ch cho thy rng
cm th l mt trong cc thnh phn kt hp nhau li m thnh con ngi.
Thnh t th hai ca tm t l tri gic, c gi l tng un (Sanna). y l ci tin trnh
hay bit, ging nh va thc gic tnh dy, n ngc li vi s v thc hoc khi cht.
Tng un tr vo k c, cng nh ch n s hay bit cc cm tng v gic quan, bao gm c
cc cm gic ban s v lun c cc cm gic trc kia nay c nh li. Nh th, ta c th trc
tip hay bit v mt vt, trng hay en, di hay ngn, con ngi hay th vt, v vn vn, hoc l
ta c th hay bit ging nh vy v cc s vt c hi tng li qua k c.
Thnh t th ba ca tm t l hnh un (Sankhara), tc l s tc ng t duy ni mt c nhn
ang suy ngh lm mt vic g, hay ni ln li no, hoc cc ngh tt, xu, cc t tng
quyt , cc mun tch cc, y l khi tp hp (un) th ba trong tm t.
Thnh t th t ca tm t l thc un (Vinnana). Thc un l cng nng ca s hiu bit v cc
vt i tng xuyn qua cc ng ca mt, tai, mi, li, thn v .
Nm un to thnh mt mi trng hot ng cho bn s bm nu (c chp) c gii
thch trong Chng th t. Xin hy gi li xem ln na v suy gm cho k lng, c th
thng hiu r rng v chng. Ri bn s thy ra rng nm un chnh l i tng v ch vn
cho s bu nu v bm cht. Mt ngui c th bm cht v bu nu vo bt c mt trong nm tp
hp y xem nh l ci t ng ca mnh, ty theo mc v minh ca anh ta. Th d nh,
mt cu b v ng phi cnh ca v b chn, li cm thy cn mnh vo cnh ca mt
ci, lm h cn tc v du ch au chn ca mnh. Ni cch khc, cu ta ang bm vo mt
vt th hon ton vt cht, tc l ci cnh ca, cng chng g khc hn l bng g, li xem
nh l mt ci t ng. y l mt s bm nu cp bc thp nht. Mt ngi bc dc vi tm
thn ca chnh mnh n mc mun vo tay mnh, hay p vo u mnh, th cng li bm nu
cng mt cch y nh th. Anh ta xem tay anh, u anh, nh th l mi phn thn th c mt
ci t ng. Tri li, nu anh c cht thng minh hn, anh c th nm ly ci cm gic, hay ci tri
gic, hay ci tng mun hnh ng, hay ci thc, ngay vo ch mt trong cc nhm tp
hp gi l nm un , xem ci un y nh l t ng. Nu anh cn cha kh nng phn
bit chng ra t un mt th anh cng c th bm vo ton th tt c nm un xem chung
chng nh l ci "t ng" ca anh.
Sau tm thn vt cht (thng c gi l sc thn), ci nhm tp hp (un) thng hay b bm
nu xem nh t ng l th un, s tp hp li ca cc kh th, lc th, v x th. Chng ta hy
xt n trng hp khi chng ta t cm thy say sa v mt khoi cm nhc dc no , nht l
cc cm gic m khin tm hn b thu ht trn vn vo cc loi hnh dng, mu sc, m thanh,
hng, v v xc chm ca s vt. y, ci cm gic l s thch th v khoi cm ang
c th nghim, v ci cm gic khoi lc mi chnh l iu m chng ta bm cht vo. Hu
ht mi ngi u bm cht vo cm gic coi nh l t ng, bi v chng c mt ai m chng
thy thch th trc mt khoi cm, nht l cc khoi cm do s xc chm vo ln da trn thn
th. S v minh v o tng khin con ngi tr nn m qung i vi cc s vt khc. Con
ngi ch cn thy c cc s vt th v v bm cht vo chng nh mt t ng, xem chng nh
"ca ta". Cm th, du l lc th hay kh th, tht ra l mi trng ca s au kh.
Theo phng din tm linh m ni, cc cm th , thch th hay kh chu, c th c xem nh
l ng nghi vi au kh, bi v chng c lm khi sanh g ngoi s dy v v tinh thn. S
thch th khin tm tr phi phi ni phu ln, s bt mn li lm xp chm xung. Li hay l,
hnh phc hay phin no, kt ton li ri cng bng mt s bt an cho tm tr chng c n
c; cc s kin khin cho tm lon ng, quay cung. mi l ci nghi tht ca s bm
cht vo cm th nh l mt t ng. Mi ngi trong chng ta cn nn cu xt cho tht k ci
tin trnh bm cht v bu nu vo cc cm th xem chng nh t ng, nh l "ta" v phi n lc
c c mt s thng sut v chng. Mt khi thy hiu r rng cm th l mt i tng
cho s bm nu, tm tr ta s tr nn c lp. Cm th thng lung lc tm t v y ta vo
nhng tnh trng ng tic sau ny. Trn con ng o t s tion thin, tc l o qu A la
hn, c Pht lm ln nhc nh v dy d cc t phi ht sc quan tm n vic qun
chiu cc cm th. Nhiu v tr thnh bc A la hn v gii thot khi au kh nh vo
phng cch gii hn cc cm th vo khun kh ca mt i tng hc tp.
Cm th rt c th ng c xem, hn l cc un khc, lm ch vn cho chng ta bm nu vo,
bi v cm th vn l mc tiu chnh yu s khi ca chng ta trong mi n lc v hnh ng.
Ta c cng hc hnh, tn ty vi ngh nghip kim c nhiu tin. Ri ta b i mua vt
dng, kh c, thc phm, tiu khin, cc s vic khc t ngh thut nu n ngon cho n s tho
mn tnh dc. V ri ta hng dng cc s vt y vi mt mc tiu duy nht l c c cm th
khoi lc; ni cch khc l lm cho c c s khch ng cm khoi v mt, tai, mi, li, v
thn. Ta u t tt c ti nguyn, tin bc, th cht, tinh thn, cng ch gin d l trng
mong c c cm th thch th. V mi ngi ai cng bit r trong thm tm ca mnh rng
nu ch l chy theo s thc dc cm d ca cm th, th h chng bao gi u t s hc vn,
ngh nghip v nng lc th cht trong vic chy i kim tin.
Nh th, chng ta thy r, cm th chng phi l mt vn nh nht. C kin thc thng
hiu cc cm th s dn chng ta n mt v th kh d km ch c chng, gip ta c c
hnh vt khi ln trn cc cm th, v khin ta c kh nng hon tt mi hot ng,
m mn hn nhiu. Cng ta nh th y, ngay c cc vn kh khn khi ln trong cc nhm
x hi cng bt ngun t cc cm th thch th. V khi ta phn tch cc s xung t gia cc
quc gia, hoc gia cc khi i lp, ta s pht hin ra rng c hai i phng u n l vo cm
th thch th c. Mt cuc chin tranh khi ln gy hn no phi do s trung thnh gia nhp vo
ch nghi ny hay tn th l tng n, hay bt c thc h no khc. S kin thc t l ng c
thc y bt ngun t nh sn trc l s c hng cm th thch th. Mi bn tranh
chin u thy trc l mnh s thu nhiu li lc, s ht lm chin li phm v mnh. Ch nghi
ch l mt s ngy trang, hay c ni tt lm i na, th cng l mt ng c ph thuc trong trn
chin m thi.
Nguyn nhn cn su thm nht ca mi s tranh chp, tht s l s qu phc tng vo cc
cm th thch th. Do vic thng hiu c cc cm th thnh ra l s thng hiu c ci
nguyn nhn gc r c trch nhim lm cho chng ta phi sa vo vng n l ca cc lu hoc
tinh thn, ca cc iu c, ca s au kh. Nu l s vic xy ra cho loi ngi, th cc bc
Tri cng chng kh g hn. H cng chu s thn phc vo cm th thch th nh loi ngi,
hay cn hn th na, mc du ni cm th c xem nh tt hn, t nh hn, v chu nh
hng ca ch t do hn nhn gian. Mc du th, h vn cha thot khi kht vng v luyn
i do t s say m vo cc cm th thch th nhn c qua ng mt, tai, mi, li, thn v
. Cao hn na, cnh gii ch Phm thin, du cc khoi cm dc lc c loi b, nhng
iu cn cha mang li s gii thot khi mi loi khoi cm, s thch th ny c lin h vi
s tu tp v nh lc thm su. Khi tm tr vo trong i nh thm su, tm tr y th nghim
mt s sng khoi m hnh gi rt luyn i v c bm cht vo. Mc du s sng khoi chng
c cht g lin h vi nhc cm, n vn cn l mt cm th thch th. Loi sc sanh vo cnh
gii thp hn loi ngi, vn b b buc ri vo ma lc ca cm th thch th di nhiu hnh
thc cn th kch hn chng ta. Hiu bit c bn th ca cm th, c bit l hiu bit c
cm th chng h l mt t ng, v l , m tr nn mt vic hu ch ln lao cho i sng.
Li na, tri gic cng d b nm bt nh th l mt t ng hoc l ci "t ng ca ta". Mt ngi
dn lng trung bnh thng thch ni rng, khi anh nm ng th iu m anh gi l "hn"ca anh,
ra khi thn th anh. Thn th lc y nh mt khc g, chng nhn c cc cm gic qua ng
mt, tai, mi, li v thn. Va khi c "ci g " tr li vi thn th, th s thc dy v hay bit
c phc hi li. C tht nhiu ngi tin tng rng tri gic l "t ng". Nhng, nh c Pht
dy, tri gic chng phi l t ng. Tri gic gin d ch l cm gic v k c, nghi l, bit
c, v iu b buc phi c mt mi cho n khi no thn th vn cn hot ng bnh
thng. Khi no m cc c nng ca thn th b ri lon, th ci m ta gi l tri gic b bin
i hoc b chm dt. V l do ny nn hng Pht t mi t chi nhn tri gic lm t ng, mc
du cc thng nhn li chp nhn iu y, xem tri gic nh t ng v bm nu vo coi nh l
"ta". S quan st tht k lng s pht hin rng song song vi lp trng Pht gio, mt quan
nim tri ngc li thng c thy. Tri gic chng h l mt t ng, n ch l kt qu ca tin
trnh t nhin, chng hn chng km.
Ch vn tip theo, c th c bm nu vo, l s suy ngh c nh, nh lm vic ny vic
n, nh mun c vt n vt kia, cc tm hnh hoc tt hoc xu. Li mt ln na, y ch l
s biu l ca vic khi pht ln ca nhng t tng mnh m v t ng. Mi ngi u cm
thy, nu c iu g c th c xem nh l t ng ca mnh, th iu chc s l ci yu t
ang suy ngh kia, hn l bt c s vic no khc. Th d nh trng hp mt trit gia vo cc
th k gn y ra mt nn trit hc kh ngy ng da trn cn bn ca iu ng ta tuyn
b: "Ti suy t, vy ti hin hu". Ngay c cc trit gia ca thi i khoa hc ny cng c nhng
t tng tng t v "t ng", nh nhng ngi t hng ngn nm v trc c, qu quyt
rng chnh ci yu t ang t duy mi l t ng. H xem nh t ng, ci iu m h hiu nh
l mt "t tng gia". Chng ti c ni, c Pht ph nhn, cm th hoc tri gic u th no
l t ng. Ngi li cng bc b lun c s t duy, ci khi cnh ca tm t ang suy ngh, coi
nh l t ng, bi v ng tc c biu l di hnh thc t tng ch gin d l mt bin c
t nhin. T tng khi ln nh l kt qu ca s h tng tc ng gia cc bin c xy ra
trc. N gin d ch l mt s tp hp ca nhiu thnh t loi to nn mt "c nhn", v
chng c thc th v "Ta", v "T ng" no dnh dp vo c. V l , chng ta gi vng lp
trng cho rng yu t t duy khuyt hn mt "t ng", cng nh cc un khc vy.
Kh khn trong vic tm hiu iu ni trn nm trong s hiu bit cn khim khuyt ca chng
ta v yu t tinh thn ca tm thc. Chng ta ch quen thuc vi thn th l phn vt cht; cn
bit c v phn tm linh, phi vt cht, th gn nh chng c g ng k ra. V hu qu l
chng ta thy kh khn trong vic tm hiu v phn tm linh . Ngay y, c th ni rng c
Pht dy, mt "c nhn" l mt s kt hp ca nm un, vt cht v tinh thn. Khi ci bin c
m ta gi l suy ngh xy ra, ta vi nhy b ti chp ngay ci kt lun rng, c "ai "ng
ra lm ci vic suy ngh y. Ta tin c mt t tng gia" no , mt "linh hn" no , lm
ch tm thn ny hoc bt c ci g ging ging nh th. Nhng c Pht hon ton bc b
cc thc th . Khi ta phn tch mt c nhn no, phn ra lm nm un xong, th chng cn g
na c, l bng c r rng, anh ta ch c, hay ch l, nm un m thi, cng chng c ci g
khc ni anh gi l t ng ca anh cho c. Ngay c s suy ngh cng chng phi l
mt t ng, nh thng nhn quen tin nh th.
Gi y, ta xt n nhm tp hp cht l thc un (vinnana); ch l mt c nng ca s hay
bit y v nhng i tng c cm nhn qua cc ng mt, tai, mo, li, v thn. Thc
un cng chng phi l t ng. Cc gic quan ch n gin a vo cc hnh dng, mu sc, m
thanh, mi hng, v nm v cc xc chm m s vt gy n tng n chng, v kt qu l
thc v cc i tng li khi ln qua ba giai on. Trong trng hp ca mt, thc khi
ln r rng v hnh dng ca s vt c nhn n, hoc l mt con ngi, hoc l mt con
th, cao hay thp, en hay trng. S pht khi ca thc c r rng theo cch l mt tin
trnh my mc, t n m xy ra mt cch t ng.
Vi k c ch trng rng c mt "linh hn", mt "tm linh" no chy ra, chy vo ni
tm t n nhn n tng qua ng mt, tai, mi, li v thn, ri xem nh l ci "t ng".
Ngi Pht t th nhn nhn ch l mt hin tng t nhin. Nu mt vt tip xc vi mt con
mt c dy th gic thn kinh, th s thy s xy ra ngay v thc v ci thy s ng thi
khi sanh ln. V mt ln na, u cn phi c bt c mt t ng no n d vo tin trnh .
Khi chng ta phn tch mt "chng sanh" ra cc thnh t ca n, tc l, sc un, th un, hnh
un, tng un v thc un, chng ta nhn thy chng thnh t (un) no, c th l mt t ng",
hoc thuc v mt t ng". Do d, chng ta mi c th hon ton bc b nim sai lm v t
ng v kt lun rng khng mt ai c, hoc l t ng c.
Khi mt ngi chm dt vic bm nu vo s vt, th chng cn s thch yu hay chn ght s
vt no na, s kin ny chng t rng ngi y tri gic c rng cc s vt chng phi l
t ng. S suy ngh thun l cng thuyt phc mt ngi rng mun php chng c t ng,
nhng kt qu ca vic suy ngh thun l ch l mt s tin tng, ch cha phi l mt s tnh
thc r rng c th ct t hn c s bm nu vo mun php xem nh t ng.
Chnh v l ny, chng ta cn phi hc tp v qun chiu v nm un trn cn bn ca Ba Mn
Hc V Lu v pht trin y v Tr hu mi sc vt b ci t nim bm nu vo t
ng. S luyn tp ny lin quan n nm un s gip pht trin Tr hu sng chi v loi tr s
v minh. Khi chng ta hon ton loi tr c s ngu ti, chng ta kh nng t mnh
nhn thy rng chng c mt un no l t ng, chng c un no ng cho ta bm nu vo.
Mi bm nu, ngay c ci th bm nu c t thu cho i, s chm dt hon ton. Nh th,
tht l rt cn thit cho chng ta hc tp ht sc k lng v nm un, v cng chnh nm un
ny li lm i tng cho s ng mn.
c Pht nhn mnh rt nhiu ln v kha cnh ny trong Gio php ca Ngi, hn mi kha
cnh khc. Ta c th tm lc li ngn gn nh vy: "Chng c un no trong nm un l t ng
c". y l im then cht ca Pht gio, cho du ngi ta nhn Pht gio nh mt nn trit
hc, mt khoa hc hay l mt tn gio. Mt khi chng ta nhn thy r c chn l ny ri, s
c chp (bm cht v bu nu) s t bin mt, kht vng v bt c s vt g chng cn c duyn
khi sanh ln, v s au kh co chung.
C sao chng ta vn cn cha nhn r nm un ng nh chng ang l nh th? Khi chng ta
va sanh ra i, chng ta chng c s hiu bit no v s vt. Chng ta thu thp kin thc trn
cn bn ca nhng g k khc ch dy chng ta. ng li h ch dy dn chng ta n s
hiu bit l mun s vt u c t ng. Ci ma lc ca bn nng ban s tin tng vo t ng,
mnh m ngay t lc mi sanh, cng ngy cng tr thnh mnh lit theo vi dng thi gian. Khi
ni nng, ta dng nhng ting nh "Ti, ng, b, anh, ch" li cng c thm ci nim t ng.
Chng ta gii thiu nhau: "y l ng X; l ng Y. ng kia l con ca ng A, v chu ni ca
c B. y l chng ca b C, cn l v ca ng D, v.v." Li l dng trong s gii thiu ch
lm tng thm s phn bit gia con ngi vi nhau qua ci t ng. Hu qu l chng ai trong
chng ta li thc c vic chng ta ang bm nu vo t ng, v iu li gia tng thm mi
ngy. Khi chng ta bm nu vo iu g xem nh t ng th hu qu l s v k, do hnh ng
ca chng ta tr nn ng trch. Nu chng ta lm cho tr hu c pht trin kh thy ra
rng bm vo t ng l mt s phnh gt, chng ta s thi chng bm cht na vo ngh ng A
thuc vo bc thng lu, cn ng B l hng h cp; hoc l loi sc sanh, cn y mi thuc
vo hng ngi", v s nhn thy r rng cc ting ni y chng qua ch l nhng danh t sung,
c t ra tin giao dch trong x hi. Khi chng ta hiu c iu y ri, th chng ta c
th ni l mnh min tr khi cc s phnh gt ca x hi. Khi chng ta cu xt tn tng
ton th nhng g lm thnh ng A, th chng ta s thy ra rng ng A cng gh gin d l
s phi hp ca nm un: sc, th, tng, hnh v thc. y mi tht l mt cch thng minh
nhn v ngi v vt. Lm c nh th, ta mi khi b chn l tng i ca th gian phnh gt
ta.
Ta cn c th phn tch su xa thm hn na. Th d nh tm thn vt cht ny (sc thn) c
chia ra, mt cch th s, thnh bn nguyn t: t, nc, gi v la; hay l phn tch theo khoa
hc thnh cc cht carbon, hydro, oxy v v.v. Ta cng nhn su chng no th cng khi b phnh
gt chng ny. Xuyn thu qua b mt, ta khm thy chng h c con ngi g c, m ch c cc
yu t, vt cht v tinh thn. Nhn di nh sng ny, "con ngi" bin mt. tng v "ng A
v ng B, thng lu v h cp" cng tiu tan. tng v "con ti, chng ti, v ti" cng chm
ln. Khi ta nhn n s vt di nh sng ca chn l tuyt i, ta ch thy ra c bn nguyn t:
t, nc, gi v la; oxy, hydro v vn vn; thn th, cm th, tri gic, t tng, thc. Khi
cu xt tht k lng, ta s khm thy ra tt c cc iu y u c chung mt c tnh: s rng
vng. Mi th u rng vng v iu m chng ta tng gi lt ng". t, nc, gi v la,
nu c nhn thy mt cch ng n, u rng vng v t ng. Mi chng ta u c th nhn
tt c mi s vt u rng vng theo nghi . Nu t c nh th, th s bm cht v bu
nu (c chp) chng cn cch no khi pht ln, v nhng s bm cht v bu nu c ngy
trc cng chng cn cch no duy tr lu thm. Chng s tan r, cht i, ln bin hon ton,
chng lu li cht vt tch no. Nh th, chng c sc sanh, chng c con ngi, chng c yu
t, chng c un m g c. Chng cn c s vt no c, ch c s rng vng, rng vng v t ng.
Khi ta ht bm cht v bu nu, th au kh u cn cch no khi dy. Mt ngi nhn
thy mun s vt nh rng vng ri th tr nn thn nhin bt ng mi khi c ai bo mnh tt
hay xu, sung sng hay kh s, hoc bt c g g i na. y chnh l hoa qu ca s hiu bit,
s thng t, s mn tip sng sut v bn th chn thc ca nm un, v do m vic hon
ton vt b bn loi bm nu vng v kia mi c thc hin.
Tm li, bt c s vt no trn v tr cng u bao gm vo trong nm un: sc, th, tng,
hnh v thc. Mi un l mt s la phnh, mi un u rng vng v t ng, nhng li c ma
lc hp dn v thc dc n vic bm cht v bu nu. Hu qu l thng nhn ham mun c
c, c tr thnh, ham nun c chng c, c chng tr thnh; tt c cc kht vng ch
gy thm au kh, mt th au kh chng hin nhin v b che khut. Bn phn ca mi ngi l
phi th dng Ba Mn Hc V Lu v Gii, nh v Hu, hon ton loi tr trn vn o
tng v nm un. Ai lm ng nh th, th c bao gi ri tr li vo ma lc ca nm un u,
v s c gii thot khi mi kh au. i vi k y, cuc i l mt hnh phc hng v
nhim. Tm t ca k y vt ln trn mun php mi cho n trn cuc i. y l hoa qu ca
Tr hu quang diu v ton bch chiu ri vo nm un.

-ooOoo-

Tr hu theo cch t nhin
Trong Chng ny, chng ta s thy c, mt mt, nh lc khi n cch t nhin nh th
no, v mt khc, nh lc nh mt thnh qu ca s luyn tp c t chc. Kt qu cui cng u
ging nhau v c hai trng hp: tm thc c tp trung vo nh v thch ng cho vic ni
qun thm su. Tuy nhin c mt iu cn c lu : cng ca nh lc pht khi mt cch
t nhin thng thng cng v thch hp cho vic ni qun v trin khai tr hu, trong khi
nh lc do s luyn tp c t chc li hay qu mc, nhiu hn ch c th c thng dng
n. Hn na, c th xy ra mt s c lc hng, khi t ti mt tnh trng nh lc c
pht trin qu cao . Trong khi tm thc hon ton tr trong nh, rt c th l ang th nghim
mt nim sng khoi rt an lc khin cho hnh gi cm thy thch th, tru mn, hoc m tng
l chng c o qu. Cn nh lc t c theo cch t nhin, vn thch hp v cho
cng cuc ni qun, th li v hi, chng c cc bt li lin quan n loi nh lc pht trin do
ng li tu tp thm luyn.
Trong Tam Tng Kinh in, c rt nhiu trng hp ni v cc v t n cc cp o v
Qu, mt cch t nhin. iu ny thng thng xy ra trc s hin din ca chnh c Pht,
nhng cng c xy n vi cc v t s khc v sau. Cc v c qu u c phi i vo rng
su, v ngi min mt tp luyn nh lc qun chiu v cc ti theo nh kiu c miu t
sau ny trong cc b kho lun.
R rng l khng mt n lc c t chc no lin quan n vic c o qu A la hn ca nm
v i t u tin ca c Pht, khi va nghe Ngi thuyt ging bi Kinh V Ng Tng
(Anattalakkhana Sutta) xong, cng nh v vic mt ngn tu s ngoi o (th thn la) sau khi
nghe c Pht thuyt ging xong bn Kinh B Bc Chy (Aditta Sutta) u c qu v A la hn
c. Trong cc trng hp va k, Tr hu sc bn, thm thu, tm n mt cch hon ton t
nhin. Cc th d chng t r rng, rng nh lc t nhin kh d t ng pht trin ni nhng
ai ang c th tm hiu mt vn no cho phn minh, rng ci tr hu khi ln do kt qu ,
trong bao lu m n c thit lp vng chc, th n phi tr nn tht mnh lit v n c. Tr hu
xy n mt cch t nhin, t ng, cng ging nh trng hp tm thc tr nn an nh ngay
vo lc chng ta sp lm mt bi ton s hc. Cng th y, khi ging sng bn, vo lc ta nhm
vo mc tiu th tm thc t ng tr nn an nh v n c. y cho thy r s pht khi t
nhin ca nh lc xy ra nh th no. Ta thng qun chng lu n s pht khi , ch v
n chng c mt cht g thn b, nhim mu hoc ng n s. Nhng xuyn qua cng lc ca
mt nh tm pht khi cch t nhin , phn ln chng ta thc s c c s gii thot. Ta c
th chng c o Qu, Nit bn, qu v A la hn, ch ring do phng cch nh lc t nhin
.
Vy th, xin ch qun m b lng ci nh lc pht khi mt cch t nhin ny. y l iu m
phn ln chng ta c sn, hoc cn lm pht trin thm ngay. Ta nn lm tt c mi vic
vun trng v pht trin n, lm cho n vn hnh hon ho v mang n thnh qu tt p nh i
vi cc v c thnh A la hn, m chng v no trong s tng bit qua cc k thut hin
i v nh lc c.
Gi y, ta hy nhn k vo bn th ca cc trng thi thc nt tm dn n s tnh thc ton
vn v php gii (= th gii), tc l v nm un. Giai on th nht l s hoan h (piti), mng v
tinh thn, hay an lc v tm linh. Lm c mt vic thin di mt hnh thc no, nh s cng
dng thc phm cho ch tng ni, thng c xem l hnh thc cn bn ca vic to phc
c, c th l cn nguyn ca hoan h. Cao hn na, giai tng ca gii hnh, vi hnh nghip
chng th ch trch c v ng tc v li ni c th mang n s gia tng hoan h. V trong
trng hp ca nh lc, chng ta cng khm ph ra c mt th sng khoi kh r rt c lin
quan vi nh lc cp thp nht. Ci khoi cm , ngay t bn trong n, c nng lc gi ln
mt s an tnh. Thng thng th tm thc chng b km ch, lun lun ri vo vng n l chng
ngng cho cc t tng loi, v cho cc cm th lin quan n cc s vt bn ngoi. Tm
thc thng chng yn. Nhng mt khi nim hoan h v tinh thn ang c khi ln v
ko di th s an tnh v n nh b buc phi gia tng thm ni tm thc. Khi s n c t n
mc hon ton, th c c nh tm trn vn. Tm thc tr nn an tnh, n c, mm do, nh
nhng, d khin, d chu, sn sng c dng vo bt c mc ch no; c bit l trong vic
loi tr cc lu hoc.
y chng phi l trng hp ca mt tm trng b p vo trong yn lng, cng ta nh hn .
Chng h xy ra iu g nh th c. Thn th vn th cm nh thng, nhng cn tm thc th
tr nn c bit yn tnh v thch nghi cho vic suy t cng ni qun. Tm thc y ang trong
mt t th tuyt ho trong sng, thanh lng, chi km ch v chng xao ng. Ni cch khc,
tm thc y thch hp hot ng, sn sng hiu bit. y mi tht l cp nh lc cn
nhm t n, ch chng phi l tnh trng nh tm trong hnh gi ngi cng ngc nh mt
thch tr, hon ton chng hay bit g. Ngi nhp nh thm su nh vy, ta chng cn v th
thun tin cu xt vic g. Mt tm thc nhp nh qu su chng bao gi thc tp c s
ni qun c; l mt tnh trng v tnh gic v chng c ch li chi cho hu gic c. nh lc
thm su l mt chng ngi ln cho s luyn tp hu gic. Mun thc tp ni qun, trc nht,
ta phi tr li mt tnh trng nh tm cn hn, v ri ta c th x dng c nng lc m tm
thc va th c c. nh lc tht thm su cng ch l mt dng c. Trong vic pht trin
hu gic theo phng php t nhin, ta chng cn t ti mt nh lc thm su v thn phi
ngi tht cng. ng hn l chng ta phi nhm vo mt tm thc tnh lng, n nh, tht thch
hp hot ng, khin cho kh ng dng vo s luyn tp hu gic th tm thc y t ngay n
chnh tri kin c lin quan n ton th th gii. Hu gic pht trin theo cch ny l hu gic t
nhin, mt th hu gic ging nh hu gic ca cc v t xa kia ang ngi lng nghe c
Pht thuyt ging Chnh php. Hu gic a n loi t tng, ni qun chn chnh v ng
n lm khi ln chnh tri kin. V hu gic chng h dnh dp chi n cc th tc nghi thc
hoc cc php mu.
Tuy nhin, ni nh th chng c nghi l hu gic pht khi ln mt cch tc khc. Chng ai c
th tr nn bc A la hn ngay lp tc c. Bc u ca hu gic c th n vo bt c lc no,
cng ty thuc, li mt ln na, vo cng ca nh lc. Rt c th nhng g xy n cho mt
ngi cn cha phi tht s l hu gic, bi v ngi y tp luyn sai ng hoc vn cn b
nhiu t kin che m.Tuy vy, du c ra sao i na, hu gic khi khi ln u b buc phi l
mt th g tht c bit, th d nh trong sng mt cch khc thng, v thm su. Nu tri kin
thu thp c tht l chnh tri kin, ph hp vi thc t, ph hp vi Chnh php, th tri kin y
s tin ti, v pht trin cui cng vo trong s hiu bit ng n v chn chnh v tt c mi
hin tng. Nu hu gic y ch ny n mt mc nh b, th n c th chuyn ho mt
ngi thnh mt bc Thnh cp thp nht, hoc n chng nng lc lm c nh th, th
cng c th lm cho ngi y tr nn mt ngi c tm hn cao thng, hoc mt ngi thng
m c nhiu c tnh tt. Nu hon cnh chung quanh c thun tin v nu cc c tnh tt
sn c th rt c th tr nn bc A la hn. Tt c u ty thuc vo c duyn. Nhng du cho
c pht trin n bc no i na, chng no m tm thc c dc nh lc t nhin, yu t
c gi l hu gic , cng b buc phi khi ln v tng hp hoc t, hoc nhiu vi thc t.
Bi v chng ta, nhng ngi Pht t, v ang nghe n, suy t n v hc tp n php gii,
tc l nm un v cc hin tng, vi nim hi vng l t n s hiu bit c bn th thc s
ca chng, th ci h lun l cc kin thc m chng ta thu ot c trong mt tm trng yn
tnh v tp trung, s chng bao gi b i lc hng c bng cch ny hay theo cch khc. Kin
thc b buc phi l th kin thc c ch li.
T ng "hu gic i su vo bn th ca s vt" qui chiu vo vic nhn chn tnh cch v
thng, bt toi nguyn v v ng, thy r ra rng chng h c ci g ng m c, hay ng
m tr thnh, rng chng c bt c s vt no ta cn phi bm cht ly v bu nu vo, nh mt
t ng, hay thuc v t ng ca ai, hoc l c vt tt hay xu, hp dn hay ng chn ght. Thch
th hay chn ght mt s vt no, cho du l mt tng hay mt k nim, cng u l bm
nu. Ni rng chng c g ng m c, hay m tr thnh th cng nh bo chng c bt c
g ng bm nu vo. "C", l bng mun c ti sn, a v, thnh vng, hoc bt c mt s
vt ng thch no. "Tr thnh" l bng bit v mun t thnh mt qui ch, nh lm chng,
lm v, lm ngi giu, k ngho, lm ngi thng, k bi, hoc lm con ngi, hoc lm t ng
ca chnh mnh. Th nhn su vo ci vic mnh l t ng, th thy c g ng thch u, mt
chn th c; bi v chnh l ngun ci ca s au kh. Nu ta hon ton vt i c ngh
bu nu vo t ng th vic "t ng l mnh" s ht gy ra kh na. Phi thy r ra l v gi tr,
ci vic tr thnh mt ci g; v y l trng im ca li tuyn b, tr thnh, hoc l g g i
na, cng b buc phi b au kh, ci kh cn xng vi tnh trng c bit ca s tr thnh .
Bt c hin trng hay qui ch no, nu c duy tr lu mi nh th, cng u ko di sc chu
ng khn kh ca ta. Hoc t ra n cng nng ln tm thc ta, di hnh thc ca mt s tin
tng c bm vo hin trng c bit . Khi c ci"Ta"ri, th b buc phi c "vt ca Ta"
v cc "s vt khc vi Ta na". V d nh, ta c v ca ta, con ca ta, vt ny ca ta, vic kia
ca ta. Ri ta li phi c bn phn i vi v ca ta, i vi con ca ta, bn phn lm ch, hay
lm t, v vn vn. Tt c cc iu chng thc li tuyn b rng, chng c hin trng hay qui
ch no m mnh mun gi mi, li chng i hi mt s tranh u. iu phin ly ca s tranh
u cn thit duy tr mt hin trng, ch a n hu qu gin d l s m m v bu nu vo
cc s vt. Nhng nu chng ta phi t khc mi n lc c c, hay c tr thnh, th
lm th no m chng cn sanh tn c y? y l mt kin lm ngun gc nghi ng quan
trng cho k no cn cha suy t v vn cho thu o. T ng " c", " tr thnh" c
dng y, ct l tr vo s "c c", s "tr thnh c" da trn cc lu hoc tinh
thn, trn kht vng, trn ngh ang bm nu rng l vic ng c c, vic ng
c tr thnh nh th. Bm nu nh th s b buc a n chn chng, u lo, tuyt vng v
bn lon, hoc t nht cng l mt gnh nng tru ln tm t, ngay t bui u cho n lc kt
thc. Bit c chn l ny ri, chng ta s gi t th cnh gic, lun lun canh chng tm thc
chng cho lt xung hng n l ca vic " c, hay tr thnh" do v nh hng ca bm cht
v bu nu. hiu bit mi s vt u chng ng c hay tr thnh, th chng ta s c
khn ngoan bit ng dang ra, trnh xa chng.
Tuy nhin, nu ta cha t ti mc rt lui hon ton ra xa khi vic mun "c", mun "tr
thnh", th cng phi nn lun m bng mt dy v tnh gic, khi ang "c" hay ang "tr
thnh" g g, ta s hnh ng cch no m tnh cm chng b ri lon. Ch cho mnh ging vi
nhng k, nhm mt bt tai, lao u m qung v vng v vo vic " c c", " tr thnh
c", ri phi gt hi kt qu l sa vo ci h ca s ngu kh v khao kht ca chnh mnh, rt
cuc phi i n ng cng l t t.
Php gii (th gii) v mun php (s vt) u c c tnh v thng, v gi tr v chng thuc
v bt c ai. Ai m bm cht v bu nu vo bt c g, s b s vt y lm tn thng, ngay t
bui u khi va mi khao kht mun c c hoc mun tr thnh, trong lc eo ui theo
vic thi hnh, v ngay sau khi t c kt qu. Trong c ba lc, trc, ang v sau , h ai
c bt mt che tai li bm cht v bu nu, th k y s nhn y dung lng au kh, nh
thy xy ra cho bt c mt chng sanh m m no. i vi iu thin, m mi ngi u
ngng vng, cng li y nh th. Nu mt ngi nhng tay vo iu thin mt cch lm ng
v c bm cht vo qu mc, th anh ta s th nhn mt ni au kh cng bng vi trng
hp khi anh bu nu vo iu c. Khi tham gia vo vic lnh, ta nn khc ghi trong tm rng vic
hnh thin cng li mang c tnh .
Mt k a nghi c th hi: "Nu chng c g ng gi mun c c hay tr thnh
c, phi chng hu qu s l chng cn ai ra sc hot ng gy dng ti sn thnh vng v
i v na?" Bt c ai hiu r c vn ny u thy rng, ngi no c trang b y vi
s hiu bit cng chnh tri kin cng ang vo mt v th kh quan, theo ui bt c s
nghip no, hn hn mt k khc cn ang vng vn vo khao kht, cung vng v khim
khuyt tri thc. Ni cch tht vn tt, khi cn phi dnh dp vo mt s vic no, ta phi nn
hnh ng mt cch tnh thc, ng cho s kht vng lm ng c thc y cng tc ca ta.
Thnh qu tt, v th, s theo n sau.
c Pht v tt c cc v A la hn hon ton gi sch mi ham mun m vn thnh cng trong
bit bao cng tc em li nhiu li ch, hn c bt c ai trong chng ta c th lm ni. Nu ta
nhn vo thi kho biu hng ngy ca c Pht, ta s thy Ngi ch ng bn ting ng h mi
m, v dng ht thi gi cn li trong ngy lm vic. Cn chng ta li tiu ph hn c bn
gi, ch tm th mua vui. Nu qut sch ht cc lu hoc c trch nhim gy ra s ham
mun m c hoc m tr thnh, th nng lc no thc dc c Pht v cc v A la hn
thc hin c nh th? Cc Ngi c s phn bin v thin ch ca tm t (metta, t bi) thc
y; ngay c cc ng tc v nhu cu t nhin ca thn th, nh n ung cc mn i kht thc
c, cng do s phn bin lm ng c. Cc Ngi dt khi cc lu hoc, dp tt mi kht vng
mun sng mi ch m c c iu ny, hoc m tr thnh kia n, nhng cc Ngi d c
kh nng phn bin r gia iu ng gi vi ch chng ra g trong ci ng c dc chn cc
Ngi bc ln ng i tm thc phm. Nu gp thc n ngon th tt; bng khng, cng chng
sao. Khi b cm st hnh, cc Ngi bit cch iu tr sao cho sm c lnh bnh. Nu cn st
nng qu v sc cc Ngi chng chng li, th cc Ngi lun nh, cht l vic t nhin.
Cn sng y hay cht mt i cng chng nng nghi g i vi cc Ngi; di mt cc Ngi,
sanh v t ngang bng nhau.
Nu mt ngi c t do hon ton thot khi s au kh, th l mt thi rt tt c
c. u cn thit phi c mt t ng ng l ch nhn ng ca tm thn ny. Ring ch s
phn bin thi cng khin tm thn gnh vc cng vic bng nng lc t nhin ca n.
Tm gng ca c Pht nu r, ch ring sc mnh ca s phn bin v thin tm thanh tnh
cng khin cho mt v A la hn sanh hot trn ci i ny v thc hin c nhiu iu thin
hn nhng ngi cn nng lng kht vng. Ngi cn lu hoc rt c th ch lm nhng g c li
ring cho h bi v h hnh ng theo lng v k. Ngc li, cc hnh ng ca bc A la hn
u hon ton v tha, v tht ht sc trong sch. Khi c kht vng m c c, hay l
m tr thnh c, th con ngi c hnh ng chng thch nghi, thng lm ln gia iu thin
v vic c, chng thu hiu "ci g thc s l ci g". Chng ta hy ui theo cc s vt mt cch
khn ngoan, lun lun ghi nh trong lng rng, thc s chng c g ng cho ta c c hoc tr
thnh, chng c g ng cho ta say m, chng c g ng cho ta bm nu vo. Chng ta hy hnh
ng ng theo s thng hiu rng, do chnh bn th ca chng, s vt chng ng c hay
tr thnh. Nu chng ta cn phi nhng tay vo vic, chng ta hy noi theo con ng ng n
m hnh ng cho thch nghi. y l phng cch gi cho tm thc lun lun thanh tnh,
chng b che m, yn tnh v thanh lng. iu gip ta can d vo cc cng tc trn th gii,
m s tin hnh chng gy tn hi no cho chnh chng ta. Khi nghe bo, chng c g ng
m c hay m tr thnh, k phm phu u chu tin theo bao gi.
Ch c ai hiu thu c nghi chn tht ca li tuyn b mi cm thy c tng thm
phn can m, tin tng v hng khi. Tm t ca ngi ny lm ch c mi s vt v tr
nn c lp i vi chng. Anh c th theo ui mi vt vi s tin tng chng h bao gi phi
lm n l cho chng. Cc hnh ng ca anh chng phi c thc dc bi kht vng v anh
chng m qung m say cc am m tr thnh n l cho s vt. Mi khi c c vt chi
hoc l thnh c g, ta nn thc cho r rng, ta u c hay thnh ci chi c, bi v, theo
nghi tt cng ca Chn l tuyt i, no c s vt g u m ta c th nm gi c c hay
m tr thnh c nh chng ta mong mun. Mun php (s vt) u v thng, bt toi
nguyn, v chng th no thuc v ta c, th m ta c mi in cung chy ui theo chng,
nm bt chng, bm nu vo chng, ri khao kht v chng. Ni cch khc, ta hnh ng
chng thch nghi cht no, hay l theo mt ng li chng ph hp vi bn th thc s ca
chng, gin d ch l v ta mnh dnh dp vo chng trong khi mnh vn cn m m v bn
th thc s ca chng. Hu qu l b buc phi a n mi hnh thc au kh v bn lon. L
do v sao mt ngi chng thc hin cng tc ca mnh cho c hon mn v chng th ch
trch ch no c, l v anh ta qu lo lng lm sao cho c c vt g, hay tr thnh g
g v lc no cng b s ham mun ca mnh thc y mi. V hu qu l chng bao gi anh ta
lm ch c chnh mnh, v v th, chng th lm c ngi lun lun tt, thnh tht v d
mn. Trong mi trng hp tht bi hoc suy tn, nguyn nhn cn l s l thuc vo dc
vng.
Tm hiu bn th thc s ca mun s vt chnh l mc tiu chn tht m mi ngi Pht t
ang theo ui. l phng tin dng chng ta t gii thot. Chng k l ta ang c
vng v cc li lc th tc nh giu sang, i v hay danh ting, hay cc phc li th gii sau
ny nh c ti sanh ln ci Tri, hoc phc li siu th ti thng l o Qu ca Nit bn, -
- bt c v iu g m ta c vng, con ng duy nht thnh tu l phi qua cc phng tin
ca chnh tri kin v tr hu. Ta hng pht ln ni Tr hu. Trong Tam Tng Kinh in, c ghi
rng, ta ch c th c thanh lc bng Tr tu, ch chng bng phng tin no khc. Con
ng gii thot ca chng ta nm trong vic c y hu gic v quan kin tht trong sng,
rng ni tt c mun php (s vt), chng h hay ang c bt c s vt no ng cho ta bm
cht ly v bu nu vo, ng cho ta c c hay tr thnh, ng cho ta em thn mng ra nh
i.
Chng ta c c vt, hay tr thnh g, th cng ch l uc hiu theo nghi ca phm trn, ca
chn l tng i. Ni ngn ng ca th tc, chng ta ni chng ta l ny, l n, gin d cng v
trong x hi c s tin li dng tn hay ngh nghip nhn ra nhau. Nhng chng ta chng
nn tin tng rng tht s chng l ng ny, b n, nh c phng nh cp chn l tng
i. Nu ta c lm nh th th cng nh l d kia, khi b bi bn d ln mt, b mt c phng
hng v bn lon ln, cn ln nhau cho n cht. V con ngi chng ta, khi mt b bi d, khi
b cc o tng che m, cng tr nn ri tr, mt c phng hng m c nhng hnh ng m
bt c ngi no li dm lm trong trng hp bnh thng, -- git ngi chng hn. Vy, ta
ng nn m qung chy theo bm nu vo cc chn l tng i; hy thc rng chng ch l
nhng s tht tng i m thi, ch cn thit trong x hi, ch chng c g hn th na. Ta cng
phi thc rng thn tm ny ch l nh th, l ci g ng theo bn th thc s ca n. V c
bit l ta phi nn c thc r rng v tnh cch v thng, bt toi nguyn v v ng ca n, v
lun lun gi mt thi c lp i vi n.
V s giu sang thnh vng, i v v vn vn, cc iu m chng ta chng th b qua chng
cn n, th hy xem chng nh l nhng chn l tng i, ri mi c th vt thot ra khi
cc thng l thng thng, th d nh ni: "Ci ny l ca ng X; ci n thuc v ng Y". Lut l
lo bo v quyn s hu cho chng ta, no c cn thit chi bm nu vo ngh "ci ca ti".
Ta lm ch s vt, n gin ch l v s tin li v d dng, ch u phi cho s vt tr li
lm ch tm t ta. Khi ta thu hiu r rng iu th s vt tr nn y t hay n l ca ta,
v ta s mi ng tr ln bn trn chng. Nu t tng ca ta noi theo con ng kht khao v
luyn i, khin ta thc rng ang c c vt ny, vt n, ang tr thnh kia, khc, bm nu
cht ch vo cc tng nh th, th cc s vt s leo ln u ln c ta, khin ta tr thnh y t
v n l ca chng, nm di quyn kim sot ca chng. Ci bn c th c k dng theo
chiu hng ny, vy ta phi nn thn trng. Ta nn sp xp s vt theo cch no ta chc l
khi l thuc vo chng, v vt ln bn trn chng. Bng khng, s c ngy ta thy mnh ang
trong mt v th tht ng thng, v cm thy phin mun cho thn tm ta. Mt khi ta tht
s t ti trnh cm nhn r rng rng chng c g ng m c, hay m tr thnh, s
v mng (Nibbida) s khi ln v pht trin cng nhp vi cng ca hu gic. y l mt
du hiu bo r s bm nu tr nn bt cht ch v sp nhng bc.
y cng l du hiu cho thy r, by lu nay ta lm n l, gi mi thy ci tng mun tm
cch thot ra, va tm n vi ta. y l bc khi u ca s v mng v gii m, khi ta thy
chn ngy vi thi n n ca ta c bm cht v bu nu vo s vt, c mi tin chng l ng
gi m c, m tr thnh. Va khi s v mng xy n th mt tin trnh t nhin v t
ng b buc phi bt u, l s gii thot (Vimutti), cng ta nh mt si dy thng lu nay
tri ta cht ch nay ang c tho ci ra; hoc cng ging nh vt chm nhum trn mt mnh
vi t t tan bin mt khi ta em nhng n vo mt dung dch c ho cht thch hp. Tin trnh
theo s bm nu nhng bc, m ng cho s thot ra khi s vt i tng ca s bm
nu, c Pht gi tin trnh l gii thot (Vimutti). Trng thi ny l quan trng nht. Mc du
cha phi l giai on cui cng, nhng s gii thot l mt bc quan trng hng n s
gii thot hon ton. Khi ta vng thot ra c ti mc , th s gii thot khi kh au
c bo m.
Mt khi b gy xing xch c t do, ta c bao gi cn tr li thnh n l i vi php
gii (th gii) na. Ta tr nn tinh khit v ht b cu nhim, chng nh lc trc vng vo lu
hoc c mi ng. Lm n l cho s vt mang nghi l hnh ng ni thn, li ni ni ming
v t tng ni tm u nhim trc. B gy xing xch n l c t do hng nhng lc
th trn th gii th mang nghi l thnh tu c s tthanh khit v chng h quay li cc lu
hoc. Mt khi c c thanh tnh thc s (Visuddhi) ri th pht khi tip theo l mt s tnh
lng chn xc v mt s thanh lng dt hn mi xo trn, xung t v dy xo. Tnh trng t do
thot khi s nn v quay cung , c c Pht gi gin d l an tch (Santi), tc l s
tnh lng, thanh lng trong mi hon cnh, cng gn nh tng ng vi Nit bn.
Ting "Nit bn" c dch nh "s vng mt mi dng c tra tn". Theo mt hng khc,
ting cn c nghi l "tn dit chng cn cht d tn". Vy th, ting Nit bn c hai nghi
quan trng: th nht, s vng mt ca tt c mi ngun gc khn kh v nhit no, thot khi
mi hnh thc rng buc v km thc; v th hai l, s tn dit, chng cn cht nguyn liu no
lm khi pht li s au kh. S phi hp ca cc nghi tr vo tnh trng hon ton
thot khi mi s kh au. Li cn rt nhiu nghi c ch li khc na ca ting Nit bn. Nit
bn c th dng ch s tn dit au kh, hoc s loi tr hon ton mi lu hoc, hay l mt
tnh trng, mt cnh gii, mt hon cnh m mi au kh, lu hoc v hnh nghip chm dt
hon ton. Mc du c nhiu trng phi x dng n, nhng nghi ca Nit bn chng ng
nht. Th d, mt nhm xem ting y nh c nghi l tnh lng v thanh lng, bi v h ng
ho Nit bn vi nh lc thm su. Nhiu phi khc xem Nit bn, nh s m su vo nhc
cm.
c Pht nh nghi ting Nit bn gin d nh mt tnh trng t do thot khi mi rng buc,
dy v, v au kh, kt qu ca vic nhn thy c bn th thc s ca php gii v mun s
vt, c th dt b hn mi s bm nu vo chng. Cn nhn mnh l chng ta phi nhn chn
ra c ci gi tr tht to ln ca hu gic xuyn nhp vo bn th thc s ca mun s vt v s
c gng vun bi hu gic bng phng tin ny hay phng tin kia. Dng n phng php th
nht, ta ch cn khuyn khch cho hu gic t n khi ln, mt cch t nhin, bng cch ngy
m pht trin nim hoan h do s thanh tnh tinh thn, mi cho n khi cc c tnh, m chng
ti m t, ln lt khi hin. Phng php th nh th gm c s pht trin nng lc tinh thn
bng cch tun theo mt h thng c t chc v nh lc v thc tp v hu gic. K thut sau th
thch hp cho ngi vi khuynh hng sn c no , c th tu tp tin b, nu hon cnh c
thun tin v ng n. Nhng chng ta c th thc tp s pht trin Tr hu bng phng php
t nhin trong mi trng hp v vo mi thi; ch cn vch ra mt li sng hng ngy tht
thanh tnh v thnh tht, khin cho ln lt khi ln c, theo mt chui th t: nim hoan h
tinh thn (Piti v Pamoda), s tnh lng (Passaddhi), hu gic xuyn thu vo bn th thc s
ca mun php (Yathabhutananadassana), s v mng (Nibbida), s ly dc (Virga), s gii
thot (Vimutti), s thanh lc cc lu hoc (Visuddhi), v s an lc (Santi), khin cho ta nm c
hng v ca s gii thot khi cc au kh (Nibbana, Nit bn) -- u u, t nhin, ngy qua
ngy, thng qua thng, nm qua nm, ln ln, t t tin gn ti Nit bn (Nirvana).
Tm li, nh lc t nhin v hu gic, gip cho mt ngi t ti o Qu, gm c vic kim
chng li, trn ngy v hng ngy, s tht ca li tuyn b rng, chng c bt c g ng m
c c hoc m tr thnh c. Nhng ai mun t c kt qu , phi n lc thanh lc
chnh mnh v pht trin cc c tnh gng mu ca ring mnh, c th nhn thy ra c
nim hoan h tinh thn trong cng n vic lm v khi nhn ri. Chnh nim hoan h gip a
n s trong sut v ti mt, s tnh lng tinh thn v s nh tnh v c dng n, mt cch
t nhin v t ng, em ti cho tm tr ci kh nng suy t v ni qun. Vi hu gic lun
lun c mt v hiu thu c rng, chng c bt c g ng m c, hay m tr thnh, tm
thc mt dn mi kht khao v s vt m trc kia thng bm cht v bu nu vo. Tm thc
c kh nng b gy s rng buc vo cc s vt thng c xem nh "Ta v ca Ta",
ri mi kht vng m qung v s vt s chm dt hn. Ni au kh gi y chng cn ni
no c tr na, s tn li ngay, v do m cng tc loi tr s au kh c hon tt. y l
phn thng m bt c ai cng c th mong lnh c.
-ooOoo-
[03]

Tr hu do tu tp c t chc
Gi y, chng ta xt n cc h thng t chc tu tp v Tr hu, tuy chng c c Pht ch
dy, nhng c cc i s khai trin v sau. Li tu tp ny thch hp vi nhng ngi cn
tnh trng cha c tin trin, h cn nhn i bng i mt thng nhn, d nhin l cha cm
nhn ra c tnh cch bt toi nguyn ca cuc sng hin hu trn th gian. Tuy nhin, iu
ny chng c nghi l, kt qu do cc h thng tu tp mang li c nhng c tnh no m
phng php t nhin kia cn chng thu thp c; bi v, khi ta nghin cu Tam Tng Kinh
in cho tht k cng, th ta s thy ra ch ring c phng php t nhin c nu ln thi.
Tuy vy, lm k xem Tr hu t nhin ch c pht trin bi nhng ai l ngi c hnh
cao qu, hoc sn c khuynh hng thch hp, v i vi cc bc y, vic thng hiu hon ton
v mun s vt ch l mt tr chi ca tr con. Th th, i vi cc ngi cn khim khuyt c
tnh cao siu v khuynh hng thch hp , th h phi lm g? gip cho h, cc bc i s
t ra nhiu h thng thc tp c th t, cc bi php ngn gn, bt u ngay ti ch phi khi
hnh, v phi c noi sut theo, trn vn v c h thng.
Cc h thng tu tp pht trin Tr hu ngy nay c bit n di cc t ng chuyn mn
l Vipassana dhura, Minh st hc. Danh t Vipassana dhura, Minh st hc, i ngc vi danh
t Gantha dhura, Kinh in hc, c hai ngnh ny ngy nay c xem nh hai phng din ca
s tp luyn v b tc cho nhau. Minh st hc l mn hc hng ni, thu hp cht cha vo s
hun luyn tm linh, chng mng n kinh sch. C hai danh t, Vipassana dhura v Gantha
dhura, u chng thy c ghi trong Tam Tng Kinh in; c hai u c ni n trong cc
kinh sch v sau; mc du th, Minh st hc vn l ng li ch thc Pht gio tu tp,
c khi ra cho nhng ai thc tm mun loi tr s au kh. Mn Minh st c cn c trc
tip trn c s ca nh lc ni qun bn b v thm su. ging gii cho cc v Minh
st, cc i s thu trc cu xt n mn hc ny di hnh thc cc cu hi sau y: C s,
cn bn ca Minh st l g? Cc c im no khin cho ta bit l Minh st? Hnh ng nh
th no mi gi l Minh st? Thnh qu rt ro ca Minh st phi l nh th no?
Khi c hi v c s, cn bn ca Minh st l g, chng ta p: Gii v nh. "Vipassana",
Minh st, c nghi l ci "hu gic trong sng", qui chiu vo ci nhn chng b che m, khi ln
ni tm t ca mt ngi trn y nim hoan h v vng bt mi lu hoc. S hoan h pht trin
khi no c s thanh tnh v Gii hnh (Sila visuddhi, Gii thanh tnh); gii c l iu kin tin
quyt. iu ny c ghi r trong cc kinh in (Rathavinita Sutta: Majjhima Nikaya, 24 -- Kinh
Trm Xe, Trung B Kinh, 24), m s thc tp c m t nh din ra thnh by giai on lin
tip, c mnh danh l By s Thanh tnh ho, (c so snh vi By Trm Xe), n im
tt cao l o v Qu. Cc v i s xem s c c Gii hnh thanh tnh nh l bc th
nht ca By s Thanh tnh ho. Gii hnh thanh tnh gm c cc thi c x chng h lm
li v l mt iu kin tin quyt cn cho s thanh lc tm (Citta visuddhi, Tm thanh tnh).
Tm thanh tnh, c thnh tu khi no gi b sch mi s nhim u trc, a n s
thanh lc cc tri kin (Ditthi visuddhi, Tri kin thanh tnh), tc l s vng bt cc t kin. Vng
bt t kin a n s dt ht cc nghi ng (Kankhavitarana visuddhi, Gii nghi kt thanh tnh)
v khi ti lt iu sau ny th n mang li s thanh tnh trong s thy bit r rng u l con
ng o chn chnh, cn u chng phi l o (Magga magga Nanadassana visuddhi, Kin
o thanh tnh). S thy bit ny v con ng o phi noi theo, a n s thanh tnh ca tri
kin v quan kin v tin trnh dc theo con ng o (Patipada Nanadassana visuddhi, o
hu thanh tnh), v l s ton thin ca con ng Thnh o. Bi v o v Qu s t ng
khi ln mt khi vic noi theo con ng o c an lp; s chng c o Qu c xem
nh cao im tt cng ca vic thc tp.
Gii hnh thanh tnh l thi c x chng li lm v thn v li ni. Bao gi vn cn li lm
trong hnh ng ca thn, trong li ni ni ming, th gii hnh, theo ng nghi chn tht ca
ting ny, vn cn khim khuyt. Khi gii hnh c thnh tu hon mn, tc l, khi s an
tnh ni thn v ming y , thnh qu b buc s l s an tnh v tm t, v ti phin iu
ny s a n cc giai on k tip ca s thanh tnh ho: gii thot khi cc t kin, khi cc
mi nghi ng, c c tri kin r rng u l con ng o phi noi theo, cn u l chng
phi con ng o, s thy r v bit ng v tin trnh dc theo con ng o v sau cng l
Tr hu trc gic. Nm giai on cht ny hp chung li thnh ra Minh st ch thc. S thanh
tnh ho v hnh kim v v tm ch gin d l ca ng i vo con ng Minh st m thi.
By s Thanh tnh ho, Nm giai on ca Minh st v Chn bc trong vic ton thin ho tri
kin, c sp xp nh sau: Thanh tnh ho: t s I n s VII; Minh st: t s (1) n s (5); v
Tri kin thanh tnh: t ch (a) n ch (i):
I. Gii hnh thanh tnh;
II. Tm thanh tnh;
III. (1). Gii thot khi cc t kin;
IV. (2). Gii thot khi cc nghi ng;
V. (3). Thy v bit r con ng o;
VI. (4). Thy v bit tin trnh dc con ng o:
(a). Tri kin v Khi v Dit;
(b). Tri kin v Dit;
(c). Nhn thc v s nh kinh s;
(d). Nhn thc v nguy c;
(e). S v mng;
(f). c nguyn c gii thot;
(g).Tranh u vt thot;
(h). Dng dng bt ng;
(i). Sn sng cm nhn v T Diu
VII. (5). Tr hu trc gic y .
S thanh tnh ho, lin quan n vic gii thot khi cc s hiu bit sai lm, hm s loi tr
tt c cc t kin, va bm sinh ln th c. S thanh lc ny trm c mt lot cc t kin, t cc
s tin tng v l vo ma thut cho n cc t tng sai lm v bn th thc s ca mun vt,
th d nh ngh tng rng thn tm ny l mt th g bn vng mi, c t ng, xem nh l
mt con vt, mt con ngi, mt bc Tri hay mt v Phm thin, hoc l mt ci g huyn b
hay linh thing, m chng nhn chn ni bit rng, thay v c t ng, y ch l bn nguyn
t, thn th cng vi phn tm t; li cn xem thn tm nh mt t ng, c mt linh hn ang
ra ra, vo vo ni tm thn, m chng nhn chn ni bit rng y ch l nm un: sc, th,
tng, hnh, thc; cng chng nhn chn ni thy ch l mt khi cc tri gic thu nhp
vo qua cc ng mt, tai, mi, li, thn v . Cc t kin dt n cc s tin tng vo huyn
thut v cc vt linh thing, do m s kinh s khi ln. Nghi thc t l li c by t ra
tun hnh, hu ho gii nim u lo, m hu qu li l s bu nu cng cht ch hn vo cc nghi
thc t l; mi s u do t kin m ny sanh ra. Tnh trng cho thy rng cc tri kin v
quan im vn cn cha n mc chng c li lm ng trch. Gi b c cc t kin l chng
c c iu m trc kia gi l s Thanh tnh ho th ba, v v sau cc bc i s xp vo
giai on th nht ca Minh st.
S thanh tnh ho, lin quan n vic gii thot khi cc mi nghi ng, c mang ti nh s
ni qun thm su vo cc nguyn nhn. Vi s gii thot khi cc t kin, ta nhn thy chnh ta
ch l thn th cng vi phn tm linh thi. Cn s gii thot khi cc mi nghi ng gm c s
nhn chn ra c bn th ca cc nguyn nhn c trch nhim khai sanh ra ci tng hp thn
tm ny. Ta nhn thu sut, thy tn tng chi tit t m, vic khi sanh v cc tc ng h tng
ca chng: s v minh, s kht vng, s bm cht v bu nu, nghip lc, "thc phm" (nui
dng chng), v vn vn, cng nhau to nn thn tm ny. Gii thot khi cc mi nghi ng,
gin d ch l kt qu ca s thng sut tht r rng v cc nguyn nhn v hu qu ca mun
vt. Trong h thng Minh st, cc i s nhn nhn c n hai mi hay ba mi loi nghi ng,
nhng c tm lc li thnh s nghi ng v "t ng": phi chng "t ng" ca con ngi c
tht hay chng c tht; phi chng ci "t ng" c sn trc hay khng; phi chng ci t
ng" s tip tc c na trong tng lai, v nu c nh vy, th di hnh thc no. Phng
cch duy nht qut sch cho tan mi nghi ng , l phi nhn chn tht chnh xc rng chng
h c "t ng", (hay "Ta") no c, m ch c cc nguyn t, cc un, h thng thn kinh cng vi
cc nguyn nhn nh s ngu ti, s kht khao, s tru mn, nghip lc, "thc phm" ( nui
dng s nghi ng), v vn vn. Bi v chng c ci "Ta" thc s no dnh dp vo c, cho
nn mnh mi bt u vt b c ci t tng kh kho l: "Ti l..., ti ang l..., ti s l...".
Vi s nghi ng b tr tit, giai on th hai ca Minh st c thnh tu. Nhng chng c
nghi l quan nim t ph v ci"Ta" vnh vin c qung b xong u, v nhiu tn tch
tht t nh vn cn y. S hiu bit ng n v th thc tc ng h tng gia cc nguyn
nhn qut sch c cc mi nghi ng v khin cho hnh gi ri b c quan nim v ci
"Ta"di cc hnh thc th thin nht ca n.
Khi vt qu c s nghi ng ri, mi c th tin ti s thanh tnh ho cc tri kin, thy bit
c u l con ng o v u cn chng phi l con ng y. Li cn nhiu chng ngi
khc cho s tin bc, thng gp phi dc theo tin trnh ca s thc tp v Minh st. Trong
khi tm t ang tp trung vo tnh trng nh, rt c th s khi ln nhiu loi hin tng l
thng khin cho hnh gi qu kinh s, nh vng nh sng rc r m mt tm nhn thy (cn
mt tht th vn nhm li). Nu c mong cu "thy" c nh th, th cc hin tng s
pht trin mnh ln v nu hnh gi vi vng kt lun rng, "y chnh l hoa qu ca s thc
tp Minh st", hoc t chc tng khen mnh rng, "c c ch siu nhin ri y! Lnh thay
cho ta!", hay l cc s vic tng t th s pht khi cc hin tng nh th s lm chng ngi
cho tin trnh noi theo con ng o Qu. V l , cc v i s xem nh l lc li vo
ng t, ng ct.
Mt th d khc na l s khi sanh cc cm gic hoan h v tho c lin tc trn ngp vo tm
thc, cho n mc chng th no tip tc cng cuc ni qun c na, hoc lm cho hnh gi
vi v kt lun rng, "y chnh tht l Nit bn, ti y v by gi!", khin cho ng thc tp
b nghn hon ton v mi tin b tr nn v vng. y l mt chng ngi khc cho hu gic.
Cc v i s cn ni thm rng, ngay c khi hu gic chiu soi thng vo bn th thc s ca
thn v tm, cng c th a n s t mn v ci o gic lm cho hnh gi tng mnh
t ti mt trnh hu gic cao, nn t ra qu t tn. y cng l mt chng ngi cho s tin
b trong vic thc tp Minh st. i khi hnh gi li x dng cc kh nng tinh thn th c
c nh tp luyn, khin cho tm thn tr nn tht cng ngt m hu qu l hnh gi mt ht
s hay bit cn thit cho vic ni qun tin trin. y l mt chng ngi l lm khin cho
ng thc tp chng tin b thm c; vy m lm hnh gi li ng lng nhn nh th, xem
l mt kh nng siu nhin, hoc l s chng c o Qu. Nhng ai thch th v say m
c c nh lc thm su nh th , nghi l thn ngi cng ngt mt ht mi cm xc, th
chng c th no tin thm v ng Minh st, v lm vo tnh trng rt ng thng hi.
Mt tnh trng khc cng c th d dng xy n l mt s sng khoi ngt ngy m hnh gi
cha tng nm c. Mt khi khi ln, khoi cm a ti s ngc nhin thch , s sng st
th v, v mt nim t mn v l. Trong thi gian khoi cm ko di, thn tm hnh gi th
nghim mt nim hnh phc v bin v mi vn (bn lng) u bin tan mt c. Nhng s
vt m trc kia hnh gi thch hay ght, vo lc y nu c nhc n, cng chng lm cho
hnh gi thch hay ght na. Nhng s vt m trc kia hnh gi lo s, kinh hi, hay bn khon,
gi y chng cn gy cc phn ng nh vy na, khin cho hnh gi c o tng rng mnh
t n s gii thot khi mi phin no v lu hoc, bi v chng no m hnh gi duy tr c
tnh trng th hnh gi c cc c tnh ca mt c nhn tht s ton thin. Nu t ra tho
mn vi tnh trng th y chnh l mt chng ngi ln cho mi tin b Minh st sau ny. V
ri vo lc no , trng thi phai nht dn v bin mt, by gi cc s vt xa kia thch th
hay chn ght, cng tr li ng thch hay ng ght nh c, c khi li cn hn na.
Li cn mt chng ngi khc, c lin quan n nim tin. S tin tng cha h c trc kia nay
tr nn rt vng chc, v d nh s tin tng vo Ngi Tam Bo Pht, Php v Tng, hoc tin
tng vo cc l thuyt m chnh hnh gi ngh ra ly. Cng c th c mt s tho , mn
nguyn cc k mnh lit v Pht Php. Ci kh nng gi vng, chng b lay ng bi bt c
s vt no, c pht trin tht mnh m n ni khin cho hnh gi lm tng rng mnh c
c o Qu v Nit bn ri. Cc iu tht rt kh cho nhng ai phi i u vi chng ln
u tin. Nh cc bn c th thy c, chng l nhng s cn tr trn con ng thc tp Minh
st. Tuy nhin, hnh gi li c xem chng nh l nhng iu ng thch th, ng m c, mi
cho n khi no hnh gi pht trin c hu gic chng b che m th mi thy ra cc s vt
kia, tht s, chnh l nhng chng ngi, nn mi n lc ct t trn vn cc lu hoc ht sc t
nh ny. S thng hiu c u l con ng chnh o v u chng phi l con ng chnh
o, chnh l giai on th ba ca Minh st v l s Thanh tnh ho th nm.
Cho n khi no hnh gi pht trin c s thng hiu u l con ng chnh o, th hnh
gi cn cn phi lnh xa cc con ng t. Tuiy nhin, khi s thng hiu c vng vng v
ng chnh o ri, th cc tin b k tip s t ng xy n dc theo con ng tu tp ng
mc. S tin b xy ra t t, tng bc mt, em li s thng sut r rng v bn th thc s
ca mun vt, ri rt ro c hon ton gii thot, chng mnh dnh dp vo bt c s vt
no na. Tm t c trang b bng chnh tri kin, s sn sng c c hu gic chiu soi
vo Bn Chn l Nhim mu (T thnh ), v c gi l t n s Thanh tnh do thy v
bit r tin trnh theo sut ng o. y l giai on th t ca Minh st v l s Thanh tnh
ho th su. Trong Tam Tng Kinh in chng thy c mt s gii thch chi tit no v cc giai
on ca s thy v bit r tin trnh theo ng o; nhng v sau, cc v i s c ch r ra
chn bc nh sau y:
(a) Minh st ang tin trin ng n, v s sanh, s gi, s au kh v s cht c cu xt
tng tn. S khi sanh v dit tn ca mi hin tng c cm nhn tht r rng. Tt c mi
hin tng u hin hu di hnh thc mt tin trnh bt tn ca s sanh khi v dit tn, ging
nh nh sng chi lo trn mt bin, hay ging nh s phng ln ri tan v ngay ca bt nc
ni u ngn sng. iu ny c gi l Tri kin v s Khi sanh v s Dit tn
(Udayabbayanupassana nna). Tri kin ny c mang ti do s ni qun r rng, c nh lc
tp trung bn b trong mt thi gian kh lu, khin cho tri kin mang n c an lp tht
vng chc, chng khc no nh mt cht nhum c ht vo ni tm t, mnh khin cho
hnh gi v mng v cc s vt v vt b vic bm nu vo chng. y l bc th nht trong
s thy v bit v tin trnh dc theo con ng o.
(b) S khi sanh v s dit tn, nu c qun st cng mt lc, chng th no c cm nhn
vi tt c s r rng cn thit, nh khi chng c qun st cn thn ring bit nhau ra. n giai
on ny, hnh gi lin bung b s qun st mt trong hai vic, tc l b s qun st v s khi
sanh, v tp trung s qun st chuyn ch vo s dit tn. Cch ny gip cho hnh gi thy r
tin trnh ca s tan r v s suy tn, n mt mc mnh lit ht sc thm su, khin cho hnh
gi nhn chn ra c rng s suy tn v tiu dit tht l hin nhin v ph qut khp ni ni,
chng k n ch no trn th gian m hnh gi hin ang qun st. Mt tm thc an tr trong
mt hu gic nh th c gi l ang c trang b vi Tri kin v s suy tn v s tan r
(Bhanganupassana nna). y l bc th hai trong vic pht trin Hu gic.
(c) Tri kin v s suy tn v s tan r, mt khi c pht trin ng mc, k lm khi ln
s hay bit rng tt c mun s vt u ng cho ta ngn s. Mi hin tng hin hu, du thuc
v ci dc gii, sc gii hay v sc gii, u c thy ra nh ang lm ta ngn s. Mi
cnhgii ca s hin hu u c nhn thy ra nh hon ton ng ngn s bi v s suy tn v
s tan r ang c thc v cm nhn thy tng pht tng giy. Do , mt ni bng hong lo
s khi ln trong tm ca nhng ai ang c ci thc v n tr nn an lp vng chc thnh
mt mi kinh hi tht s. thc ch bit thy c s s hi m thi, nh thuc c, hoc v
kh git ngi, hay bn cp v trang, ang ngp trn ln c ba ci cnh gii ca mi hin tng
hin hu, chng b st ch no -- ch c lo s v lo s thi. y l bc th ba ca Minh st,
mnh danh l s hay bit v tnh cch ng lo s (Bhayatupatthana nna).
(d) Khi ci thc v tnh cch hon ton ng lo s ca mi hin hu hu vi c an lp ri,
th khi ln tip theo s hay bit v tnh cch c hu gy nguy him ca mun php (s vt).
Lm cho mnh phi dnh dp vo s vt, l iu chng an ton. Mun vt cng ta nh khu
rng rm y th d nguy him, v bt c ai m mun tm th tiu khin trong , s chng
tm thy mt iu no thch th c. S hay bit v nguy c dnh lin vi mi hin hu hu vi
(Adinavan upassana nna) l bc th t ca Minh st.
(e) Khi mi s vt c nhn, di mi khi cnh, thy ra nh u mang y tnh cch nguy
him, th s v mng s ni ln. S vt c thy nh mt cn nh la bc chy, ch cn li tro
tn ct ri, tht l ht sc th lng, no nng. S v mng i vi cc s vt hu vi
(Nibbidanupassana nna) l bc th nm trong s pht trin hu gic.
(f) Khi s v mng thc s c an lp ri, th lin khi ln c vng mun c hon ton t
do thot ra khi mun s vt. c mun c t do ny c khc vi s ham mun thng thng
c c t do, v s ham mun ny cn thiu sc mnh ca nh lc v hu gic bi tng
thm, nn cha hn thc s l mt c vng v t do. S v mng, do t hu gic minh st khi
ln, bao trm trn vn c tm thc, v ci c vng t do cng mnh lit nh s v mng kia,
nn mi thc s l chn xc. c vng thot ra khi s bt toi nguyn ca cuc hin hu hu vi
cng mnh lit tng ng vi s vng vy ca con nhi thot ra khi hm con rn, hoc vi
s kht khao t do ca con nai hay con chim ang c cn m tho vut khi ci by rp. Ci
c vng chn tht vt thot khi tnh trng bt toi nguyn (Muncitukamyata nna) l
bc th su ca Minh st.
(g) Gi y, cng vi s pht trin tht y ca c vng vt thot, khi pht ln ci cm
gic hng hin din trong tm, tht su m, tranh u tm cho ra mt ng thot khi cuc
hin hu hu vi ny. Bng ni qun, ta cm nhn c rng s bu nu cng vi cc phin no,
l nguyn nhn rng buc tm t, l nhng gng cm tri buc cht ch vo tnh trng (n l)
. L d nhin, ta phi tm cho ra cch no lm suy bi cc phin no lu hoc . V khi
thy chng tr nn yu t ri, th ta bt u tn dit chng hon ton.
Th ly mt n d chng minh cho vic lm suy bi cc phin no. Mt ng dn i bt c, gi
li ra thy mt con rn m y tng lm l mt con c. Khi nghe bo l con rn, anh ta vn
chng chu tin mnh lm, mi cho n khi anh ta gp c mt v thy thng minh, t thin v d
mn, hng dn anh v ch dy anh, khin cho anh mi nhn ra l con rn. Anh ta lin s hi
ln v tm cch git n. Anh lin nm c rn tht cht, qu n ln cao khi u anh v quay n
tht nhiu vng cho n khi n tn sc m ri xung cht. n d ny chng minh s khi pht
ca hu gic bit r rng cc phin no lu hoc l nguyn nhn tri buc con ngi vo mt
tnh trng ng s hi hng.
Nu cn cha bit cch l gim bt ma lc ca cc phin no ngy qua ngy, th chng th no
m qut sch chng mt cch vnh vin c. Ma lc mnh m ca cc phin no vt xa hn
ci hu gic cn yu t ang c dng tiu dit chng; v vy phi c pht trin hu gic gia
tng ln, cng mnh hn ln bao nhiu th s au kh do cc phin no nng s ng thi
gim xung by nhiu. Lun lun duy tr v pht trin ci hu gic bit rng, mun php (s vt)
u v thng, v gi tr, v v ng; rng, cc s vt y chng ng m c c, hay m
tr thnh, l phng cch ct t ngun tip t "thc phm" nui dng cc phin no
lu hoc (by lu nay) khin cho chng cng ngy cng suy yu ln ln. Bn phn ca ta l
phi t vun bi chnh mnh, pht trin, tr nn cng ngy cng kho lo v tinh xo hn. Nh
cch ny m ta c th chinh phc c c cc phin no lu hoc to ln nh ngn ni cao vt,
du thn tm ta cn ang thp nh. Tnh trng ta c th so snh vi cnh tnh ca ch chut lt
phi ng u vi i cng tc git cht by cp d. Ta phi t ra lun lun cng quyt, sn
sng v cnh gic tm ra nhng phng tin thch hp cho "con chut". Nu ta cha thu
hoch c kt qu no ng k, th ta li phi dng mi mnh kho, mi k thut khin cho
by cp kia phi mt yu dn dn, ngy qua ngy, cn hn l c sc git ngay c by cng
mt lc. S tm kim ro rit mt phng cch vt thot (Patisankhanupassana nna) l
bc th by trong s thy bit v tin trnh dc theo con ng o.
(h) S lm suy yu cc phin no lu hoc gip ta t t tr nn c lp i vi s vt v d qun
c chng. Vy bc k tip l s pht trin chnh tri kin -- iu ny s a ti thi dng
dng trc tt c mi s vt -- gm c vic xem mi hin tng u rng vng, chng c t th,
v chng c c mt "qui ch" no, th d nh y l "th vt", y l "con ngi", khim
khuyt c mt th cht thng hng, chng ng gi g, bi v chng trn vn gy nn s bt toi
nguyn, v chng c cht g hp dn c, bi v chng hon ton lm cho ta v mng. Rt ro,
tm t tr nn c lp hn i vi bt c s vt no, v chng h b lay dng bi bt c iu g
trong ba ci hin hu. Nhng s vt trc kia ng thch, ng khao kht, v ng say m, nay
nh tr thnh hn si, phin hay cc t.
Cc kin va ni trn y cng c mt n d minh chng. Mt ngi n ng rt thng
yu v, ri c mt ngy no thy lng mnh ang i thay v ht yu v. Th d nh anh
chng thng v na, v v chng trung thnh vi anh. Tuy nhin, khi ly d xong, anh hon ton
t do, thch lm chi th c lm, tm t anh thn nhin c th tr nn chng b lay ng. V n
trnh ny ca hu gic, nhng iu hin ng thch th cho n by gi, mi th theo cch
ring ca n, u c nhn thy ra mt c thc th, khin ta tr nn hon ton c lp i vi
chng, v chng cn b chng lm lay ng na trong bt c trng hp no; cng ta nh
anh chng ly d vi v tr nn hon ton t do. S dng dng trc mi hin tng
(Sankharupekkha nna) l bc th tm.
(i) Tm t tr nn c lp v chng h b lay ng bi mi hin hu hu vi nay sn sng i
trn con ng o v thu hiu v Bn Chn l Nhim mu (T Thnh ). n giai on ny,
ta sn sng chinh phc cc phin no lu hoc, ph v cc gng cm ct chn mnh vo ci
th gian ny v tr thnh Thnh hin (Ariya) cp bc ny hay cp bc kia. y chnh l bc
th chn ca s thy v bit v tib trnh dc theo con ng o.
Khi s pht trin theo tng giai on ca Hu gic, t Tri kin hiu bit v s sanh khi v s
tn dit cho n mc t n tnh trng sn sng cm nhn Bn Chn l Nhim mu, ang
c thi hnh trn vn cho n hon tt, hnh gi c xem nh thnh tu c tnh trng
th t ca Minh st, hay l s Thanh tnh ho th su. Ci Hu gic thanh tnh v ton m
mang n mt dng c pht gic gip hnh gi con ng o va tri qua v s dn hnh
gi n Tr Hu trc gic hon m c kh nng dit tn mi phin no lu hoc.
Tri Hu trc gic hon m, hay s Thanh tnh ca Tri kin v Quan kin, s thanh tnh ho th
by, l Tr hu khi ln t s hon tt con ng o. l mc tiu, l hoa qu ca s thc tp
v Minh st. Ci Tr hu khi ln t s hon tt con ng o l giai on th nm v cui
cng ca Minh st. Sau tnh trng sn sng cm nhn c Bn Chn l Nhim mu v trc
Tr hu trc gic ton m, vo khong gia, c ci hu gic bit c Thnh qu (Gotrabh
nna), hu gic ny nh du thi im chuyn tip ca hnh gi t i v phm phu
(puthujjan) sang qu v Thnh (Ariya). Nhng hu gic ny ch ko di trong mt thi gian
ngn ngi. N l cao im ca s ton thin ho tri kin v vn cn giai tng ca thin nghip
v cn nm trong ci dc gii.
tm tt li, c s cn bn ca Minh st l Gii hc v nh hc. Chng ta cu xt nhng g?
Cu tr li l: Chng ta cu xt mun s vt, hay ni theo cch khc, cu xt php gii (th
gii), hay s hin hu hu vi, hoc cc php (s vt) hu vi, hoc l nm un. Chng ta nhm
vo mc tiu no lm kt qu cho s truy cu? Chng ta nhm vo vic qun st cc s v
thng, bt toi nguyn, v v ng c hu ni mun s vt trn th gian. Chng ta qun st
chng khi sanh ln, tr li v tn dit i, cho ti chng no m chng ta cm nhn c rng,
chng tuyt i l ng kinh s v lm cho ta v mng; rng, chng c bt c s vt no ng
cho ta m c, m tr thnh. l nhng tnh trng, nhng iu kin cn phi lm cho khi
ln trong cuc thc tp Minh st. Cc mc tiu ca Minh st l g? Mc tiu tc khc ca Minh
st l lm gim bt s m m; nghi ca ch "Minh st" l s nhn thy r rng, ci quan kin
trong sng. Hoa qu ca Minh st l g? Thnh qu l s khi ln Tr hu trc gic r rng, chiu
ri bn b vo bn th thc s ca mun s vt, nh m rt ro gim thiu c cc phin no
lu hoc cho n mc chng cn g na. Vi s ra i vng bt ca cc phin no, ch cn li s
ton thin, s gic ng, s an bnh. Chng cn g tri buc tm t vo tnh trng ca th tc
na. V hu qu l s trt ra thot khi th gian ny vn l ni chn ca s n l cho nhc
cm. Tm t thot khi s au kh, bi v n vnh vin thot khi nanh vut ca ham mun
v kht vng. c Pht gi vic t c s chm dt au kh l s c c o Qu, tc
l Nit bn. Mun t c mc tiu th phi thc hin s hon tt cng tc m Pht gio
ra cho chng ta.
y ch cho ta thy con ng i ti Tr hu m ta phi noi theo. C by giai on Thanh tnh
ho cn phi c hi nhp vo ng li ny, v chn bc trong tin trnh pht trin tri kin v
th gii (php gii). Chn bc gi chung li l Minh st. Trong cc Kinh in, Minh st c
sp xp thnh mt h thng c trt t. Nhng chi tit t nhi c th tm kim thm trong cc sch
lun ca cc v i s v sau. Nhng c mt im quan trng cn nu ln, trnh s hiu lm.
iu vn thng thy l ngay trong i ht thc tp Gio php, im cao qi nht ca Pht hc,
cng vn c nhng k i lc li. Vo thi bui ny, c nhiu ngi nm bt cc iu chng
phi l minh st v em trnh by ra nh l th thit. H dng s thc tp Minh st lm mt
ngun li sanh sng. H mi gi dn chng ti ng m kho dy, ri li cp cc chng
ch c "thnh qu dn gian"(Ariyapuggala) theo kiu tn thi; tt c cc iu y tht l hn
v rt ng tic.

-ooOoo-

Gii thot khi th gian
Qun chiu minh st l mt s tp luyn tm linh nhm mc tiu a tm thc ln n mt trnh
chng cn phi chu au kh na. Tm thc vt thot khi au kh nh vo hu gic trong
sng bit rng, chng c g ng cho ta bm cht hay bu nu c. Hu gic trut ot c kh
nng ca s vt y tm t i su vo vic thng thch hay chn ght. Vi hu gic , tm
t vt khi tnh trng th gian v t n trnh mnh danh l ci Siu Th (Lokuttara
bhmi).
c th thng t r rng v cnh gii siu th, trc ht ta cn phi hiu bit r v iu i
ngc vi cnh gii y, tc l ci Th gian (Lokiyabhmi). Cnh gii th gian gm c cc ci,
ni m mun s vt (mun php) cn ng tr trn tm t. Mt cch tht vn tt, c ba ci c
nhn ra ni cnh gii th gian; l ci dc gii (Kmavacara bhmi), tc l ni m tm t vn
cn a thch th vui loi; k l ci sc gii (Rpavacara bhmi), tnh trng ca mt tm t
tuy chng cn quan tm n cc i tng nhc cm na, nhng tm s tho thch trong cc giai
on ca nh lc vi cc i tng hnh sc; v sau cht l ci v sc gii (Arupavacara
bhmi), l giai tng tuy cao hn nhng trong tm t vn khoi cm v nim an lc ca nh
lc lin quan n cc i tng chng c hnh sc. Ba ci ca cnh gii th gian l nhng tnh
trng tm linh ca mi loi chng sanh ni chung. Chng k n khi ta gi l ngi, Tri, th
hay qi s di i ngc, tt c u qui chung v ba ci c. Tm t ca mt chng sanh c
th, vo thi c bit no , hin hu ti mt trong ba ci. y chng phi l mt iu chng
th c ni, v l vic bnh thng. Nh theo mt thng l thng thy, tm t con ngi hay
c khuynh hng t nhin ri tr li tnh trng y nhc cm v chng c nh lc, di nh
hng thu ht ca s thch th v hnh sc, m thanh, hng, v v xc chm. Ch c i khi, rt
him thy, l tm t thot c sc cm d ca cc s vt y v th nghim c s yn tnh
cng an lc do s luyn tp nh tm v hnh sc hay v cc i tng khc, mang li. Tt c u
do ni nh lc. Vo mt vi lc khc, tm t mt ngi c th t ti mt giai on no ca
nh lc. n , vo thi c Pht cn ti th gian, iu ny thng thy xy ra, bi v nhng
ngi b i tm s yn tnh v an lc lin h vi nh lc, thng c gp ang sng trong
rng khp ni trong nc. Vo thi bui ngy nay, cc ngi nh th rt him thy, nhng
nhng ai, thng nhn no, mun t n cc giai on ca nh lc , th cng vn cn c th
lm c. Nu ai , trn th gian ny, ang trong tin trnh th nghim s yn tnh v an lc
ca nh lc hon ton v hnh tng, th i vi ngi , "th gian ny"chnh l ci hnh tng
, bi v ngoi hnh tng ra, ngi y chng hay bit g khc hn na. V vo chnh lc ,
v vi chnh ngi y, "th gian" ch tng ng vi ci hnh tng , v hnh tng y duy
tr mi cho n khi tnh trng tm t ca ngi y thay i.
Mc du mt ngi no, ang an tr ti mt trong ba ci cnh gii , c th t c tnh trng
an lc v yn tnh n mc cm thy mnh nh phin , cc t hay khc g, nhng trong tm
vn cn hin din s bm cht v bu nu vo s vt. Li cng c s hin din ca cc loi ham
mun mc du l di hnh thc t nh v nh nhim, nh s bt mn vi hin trng ca mnh,
mun i tm mt cnh gii khc. Ci mun i hi c s thay i to nn nghip (karma),
v th m ngi y cn cha siu thot khi cnh gii th gian. Anh ta cha vo c ci siu
th. Mt tm t an tr trong ci siu th vt thot c cnh gii th gian. Tm t nhn
ci th gian ny nh khim khuyt c bn th, t ng, thc cht, v chng mun c c g
trong ci c. Cc bc an tr trong cnh siu th c th c sp xp vo tng cp bc. C
tt c bn cp ca o Qu: (1)bc Tu hun (Sotapanna), v bc vo dng nc ca
Thnh nhn, (2) bc T hm (Skidgami), v ch cn tr li ci th gian mt ln na thi, (3)
bc A na hm (Anagami), v chng cn tr li ci th gian ny na, v (4) bc A la hn
(Arahant), v thnh nhn ton thin. Cnh trng ca bn v thnh nhn ny (Ariya) l cnh trng
siu th. T ng "Siu th" c nghi l vt ln khi ci th gian, v qui chiu vo phn tm
linh, ch chng phi qui chiu vo phn thn th. Thn th c th vo bt c ni u, min l
cc iu kin sanh sng c thch nghi. "Siu th" gin d m t mt tm t an tr bn trn
ci th gian. Cn v cc cnh gii nh i ngc, hoc cc ni khc cn au kh, dy v, rng
buc, cc cnh gii chng thnh vn i vi bc Thnh nhn.
Tiu chun nhn ra bn cp bc ca cnh gii siu th l s ln lt loi tr cc u trc tm
linh trn con ng tu tp. c Pht chia cc u trc thnh ra mi loi. Ngi gi chng
l cc Kt s (Samyojana, gng cm tri buc). Mi kt s tri buc tt c cc chng sanh
v con ngi vo th gii ny v gi h li trong cnh gii th gian. Nu mt ngi bt u ct
t, tho g ni ra cc kt s , tm t ca y s t t, tng bc mt, tr nn gii thot khi
tnh trng th gian, v khi anh thnh cng ct t c chng trn vn ri, tm t y s tr
nn hon ton t do, siu vt c ci th gian vnh vin, an tr thng trc trong cnh gii
siu th.
Trong mi loi u trc tinh thn t nh ang lm nhim chng ta, loi th nht l Ng kin
(Sakkaya ditthi), l ci t kin xem thn v tm ny l "Ta". l mt s hiu bit sai lm, hay
l mt t nim, cn c trn s bu nu vo ci ngh "Ta l...". Bi v con ngi trung bnh
thng chng hay bit g v bn th thc s ca tm thn v ca tm linh, nn anh ta c v
thc xem c hai nh l "T ng"ca anh ta. Anh on nh rng thn v tm l ci "Ta" ca anh,
l T ng" ca anh. Ci tng -- pht xut t bn nng bm sinh -- rng, c ci "Ta" v ci
"ca Ta", bn r bm cht t lu ri n ni ngy nay bnh thng chng c ai nghi ng chi
n s hin hu ca n. ng, ci "t ng bn nng" l iu khin cho cuc i ny hin
hu c, chnh n l cn bn ca s t bo tn sanh mng, s tm cu thc phm t nui
sng v s lu truyn ni ging; nhng y, trong trng hp ny, ci iu m chng ta ang
gi "t ng", phi c hiu theo nghi cn bn nht, l cn nguyn gc r ca s v k.
mi l ci kt s ng hng u cn phi ph b cho tiu tan trc hn mi vic khc.
Kt s th nh l s nghi ng (Vicikiccha), nguyn nhn ca s ngp ngng, lng tng v lng
l. Quan trng nht l s nghi ng lin quan n s tu tp a n s gii thot khi kh au --
s nghi ng do s hiu bit chng thch ng, s nghi ng chng r ti ny thc s l nh th
no, s nghi ng rng, phi chng s tp luyn thot kh c phi l u tht s thch hp v
cn thit cho bt c ai chng; rng phi chng ngi no cng sc hon tt con ng tu
tp y chng; rng phi chng iu c phi l tt nht, hn tt c mi vic chng; rng s tp
luyn c thc s em li iu tt lnh no chng; rng c Pht thc s gic ng hon
ton ri chng; rng Ngi c thc s thnh tu c s vt thot khi mi kh au chng; rng
Gio php ca c Pht v s luyn tp cn c trn li dy ca Ngi, c thc s em n s gii
thot khi mi au kh chng; rng c th no mt v T-kheo trong Tng on c c s gii
thot khi mi au kh chng.
Nguyn nhn gc r ca s ngp ngng do d l s ngu ti (v minh). Mt con c sng lun
lun trong nc, nu nghe ni v cuc sng trn t lin, chc cng chng chu tin mt cht no,
hay c gii lm l ch tin c chng phn na. Con ngi chng ta m chm su trong nhc
cm, quen sng vi nhc cm, th cng ta nh con c trong nc, khi c ngi ni n s vt
thot nhc cm, siu vit th gian ny, chng ta cng chng th no hiu r ht c. V c vi
ch m ta c hiu r c i cht no , th ta li cn do d, lng l na. K cng kh t
nhin cho chng ta khi suy t giai tng thp ; nhng khi t duy trn giai tng cao hn th to
nn mt hnh nh mi. S chng i gia hai giai tng t duy thp v cao gy thnh s lng
l. Nu nng lc tm linh cn chng y th giai tng suy t thp chin thng. Mi nghi ng
v lng do d lin quan n iu thin l mt th g thm cn c ni con ngi t lc mi
cho i n nay. Ni mt k c nui dy trong s sai lm, th iu ng phin c th rt
thng thy. Ta cn nn qun chiu v ghi nhn cc hu qu tai hi ca s do d, thng gp
trong cng n vic lm v li sng hng ngy n mt mc khin ta tr nn a nghi v
iu thin, v Chn l v v s gii thot khi au kh.
Kt s th ba l m tn d oan (Silabbatapraramasa, Gii cm th) tc l s bu nu vo cc th
thc nghi l v cng t, do v thiu hiu bit v dng tm thc s ca chng. vn l mt s
bu nu lc hng vo mt vi s vt ( c gn cho mt c tnh linh thing no ). Thng
thng cc th thc c lin quan n cc hc thuyt v nghi l. Mt th d l s tin tng vo
qu thut v cc tr huyn hoc vn ch l mt s m tn trng trn v cng xy ra ngay c trong
hng Pht t. Thc hnh cc nghi thc , vi s tin tng rng chng c nhng kh nng huyn
b, nng lc tm linh v sc bo v cho ta, tht ra, da trn mt nim hi vng lm lc v v
l.
Mt th d khc l s hiu sai v vic th tr cc gii lut (Ng gii, v.v.) hoc gii hnh. Mc
tiu chn tht ca vic th tr gii lut l dit tr cc lu hoc tinh thn, nhng ta li tin tng
rng s th gii s mang n cc nng lc nhim mu nh bit x dng n mi dp xong
c ht tt c cc lu hoc, tht s ra, hin ta vn c c bm cht v bu nu vo; v do y, ta
tht bi trong mc tiu chn tht ban u. S th tr , t n, th hon toan ng n, nhng
ta hiu n sai i v bm nu vo n mt cch v l, c xem n nh l mt ci g linh thing,
mu nhim, th nn n tr thnh mt s m tn n thun.
Ngay c vic tun hnh cc hun iu v o c, nu c thc thi vi s tin tng rng cc
hun iu s a n vic ti sanh ln ci Tri, th c nhin, chng cn nghi ng g na, l
mt th d in hnh ca vic bm nu vo cc nghi thc, h tc, i ngc li vi mc tiu ca
Pht gio. Cc s tin tng lm nhim c hnh. Mc tiu k lut gii hnh ca Pht
gio l ly s tiu tr cc lu hoc v thn v li ni lm cn bn cho vic pht trin tim tin v
nh lc v tr hu. u phi l mc tiu sanh ln ci Tri. m p cc mc tiu sai gi l
lm cho c hnh mnh b u v s bm cht v bu nu vo cc t kin. B th, tun hnh hun
iu o c, hay thc tp qun chiu, nu c thi hnh vi nh sai lm khc vi mc tiu
ca chng, chng th no trnh khi vic ri khi chnh o ca Pht gio m i lc vo ng
t. Nn phi hiu rng s tu tp theo Pht gio m cn cho dnh dp vo s hiu lm do kht
khao, mong cu v nng lc huyn b xen vo, th li tr thnh mt s m tn.
iu ny cng ng dng vo mt vic nh, chng qu quan trng, m phn ln chng ta thng
t ra khoan dung, nh cc nghi thc c tng li ca ngi cng c cng dng khi dng thc
phm cho ch Tng ni v cc vic tng t khc. Nghi thc dn bt cm hay da bnh ko trc
tng Pht, nu c thi hnh vi s tin tng l ang dng hin ln cho "anh linh" ca c
Pht, v Ngi s th nhn t phm , th chc chn mt trm phn trm em li nhng hu qu
tri ngc hn vi s mong ch ca ngi tn ch. Cc thi , tht bi trong mc tiu
chn tht ca chng, li thng thy trong hng ng cc Pht t. Chng va in r, va v l v
a n cc s thc hnh, bui u rt xng ng v hp dn, nay b s ngu mui v ng nghch
ca ngi lm, nn b nhim ht. y l tt c nghi v s m tn. Nh ta thy, lu hoc
ny bt ngun t s ngu m v hiu bit sai lm. Phn ln chng ta u mang sn bn trong
chng ta nhng s tin tng m tn v nng lc huyn b, chung qui ch v c cc ngi
khc mch bo sai lm v dn i lc hng. Chng ti chng cn phi i su vo chi tit hn
na, nhng du y l mt vic hi phin lng, mi ngi trong chng ta cn nn t vn li v
suy gm thm theo chiu hng ny.
Khi ba lu hoc u tin, l ng kin, nghi ng v m tn, c hnh gi hon ton qut sch,
th v ny s c gi l ang t ti mt giai tng thp nht ca cnh gii siu th, tc l ang
tr thnh v Nhp Lu (qu v u tin: Tu hun). Dp b hon ton ba lu hoc chng c
chi l kh khn c, bi v chng ch l nhng c tnh ca nhng ngi c l cht phc cn chm
tin. Ni nhng ai hc hi c nhiu v c tin b, ba yu t tt phi mt i, v nu
chng vn cn lu nn li, th tm t ca ngi y phi c xem nh vn cn c l.
Bt c ai cng c th vt b ht ba lu hoc , v tr nn mt bc thnh hin (Ariya). Nu cn
cha kh nng lm c nh th, th k y vn l mt ngi in r v m mui, hay
dng mt hnh dung t kh p hn mt cht, l mt phm phu (Puthujjana), mt ngi vi ci
khn bt kn i mt hu nhn li. Khi mt ngi bit cch vt b c ht c ba lu hoc ,
th tm t ca ngi y c gii thot khi s tri buc ca th gian ny. C ba lu hoc , no
c khc chi vi s v minh v s m hoc che m chn l, l nhng gng cm ct kho cht
tm t vo ci th gian. Vt b c chng ging vi vic v hiu ho c ba loi dy buc tri,
ba ci khn bt mt, ri thot vut ra v vn khi ln trn ci th gian, ti giai tng th nht
ca cnh gii siu th.
y l nhng iu g cn phi lm tr thnh mt v thnh hin mc th nht ca ci siu
th. Bc thnh hin c gi l bc Nhp Lu, mt v ang t bc chn ln u tin vo
dng nc Thnh ang chy xui v tn Nit bn. Ni cch khc, mt v n giai on ny chc
chn s t ti Nit bn vo thi no trong tng lai. iu m v y c c ch l Dng
nc ca Nit bn, ch cha hn l Nit bn. Dng nc chy xui thng n Nit bn,
hng nghing v Nit bn cng ta nh dng nc trong sng ang v ca bin vy. Mc
du cn phi mt thi gian kh lu na, nhng mt khi, tm t no vo c Dng nc
Thnh ri th cng c bo m cui cng s hon tt Nit bn vin mn. t n giai tng th
hai ca cnh gii siu th th i hi s vt b hon ton ba lu hoc va k trn v, xa hn na,
c kh nng lm tiu gim vi loi kht vng, on ght, v m hoc, n mt mc nh
th no m tm t vn ln cao c tuy vn cn i cht tru mn rt t oi vo nhc cm. Theo
nh truyn thng nh, mt v t ti giai tng th hai ny ch cn tr li ci th gian nhiu
lm l mt ln na thi, nn mi gi l bc Nht Lai (Skidgami, T hm). V Nht Lai gn
vi Nit bn hn v Nhp Lu, v ch cn lu li i cht tn tch rt t ca th tc. Khi phi quay
li ci th gian cn y nhc cm ny, v Nht Lai ch tr li mt ln cht thi, v ni v y s
kht vng, ni on ght v lng m mui, du cha c hon ton dit tr nhng cng b
du mn tt ri.
Giai tng th ba l giai tng ca v Bt Lai (Anagami, A na hm). Bc Thnh hin ny, ngoi
vic qut sch cc lu hoc cn thit chng c qu vi Nht Lai ra, n lc vt b hai
kt s th t v th nm. Kt s th t l s ham mun v nhc cm v kt s th nm l c
nim. C hai v Nhp Lu v Nht Lai cha ai hon ton dit tn ci kht vng v nhc cm.
Ni c hai v, vn cn d tn ca s tho mn v cc i tng hp dn v cm d. Mc du cc
v y c gng loi tr ng kin, nghi ng v m tn, nhng vn cn cha sc vt b
hon ton s tru mn vo nhc cm, cn st li mt vi tn tch. Nhng mt v thnh hin cp
bc th ba, bc Bt Lai, thnh cng trong vic vt b hon ton n mc chng cn cht d
tn no ca s tru mn c. Lu hoc c mnh danh l c nim, bao gm cc tnh cm v sn
hn, on hn, cng c v Nht Lai ra sch n mc ch cn st i cht vt tch di hnh
thc kh tnh ang che m tm tr; nhng v Bt Lai cng xo tan n mt bit ri. Nh th, v
Bt Lai dit tr xong xui ht c ham mun v nhc cm ln c nim.
Ham mun v nhc cm hay l s tru mn vo nhc cm c gii thch rnh r trong phn
on ni v nhc cm. l mt cn bnh kinh nin, bm cht vo tm t n mc tr nn nh
mt thnh t ca tm thc, nh cng chung mt thc th vy. i vi thng nhn, tht kh m
hiu thu v tn dit n. Bt c mt s vt g cng c th lm i tng cho s ham mun v:
hnh sc, m thanh, mi, v v xc chm, loi, kiu. Cc i tng ca nhc cm
(Kma) v s tru mn vo chng, di hnh thc cm gic tho thch, c gi l s kht vng
v nhc cm (Kmarga). Cn iu m chng ta gi l c nim l s phn ng ca mt tm t
ang cm thy bt mn. Nu c tho mn, th l dc vng nhc cm; nu c s bt mn th
c nim khi ln.
Phn ln tm t ca mi ngi u l thuc vo hai trng thi y. Li cng c c nim khi ln
ngay c i vi cc vt v tri gic, v cn hn th na, ngi ta cng li bt mn ngay c vi
nhng iu m chnh mnh to nn, nhng s vic ni ln trong lng. Khi no thc s c
s on hn v tc gin i vi mt i tng, c nim s tr nn rt d di. Mt bc Thnh hin
cn thp hn bc Bt Lai, dp b c c nim n mt mc no va thch hp cho trnh
ca v y. Ci c nim, cn st li cho trnh th ba ca hng Thnh hin loi tr ht, ch
l mt phn ng ca tm thc rt t nh n ni chng bc l r ra bn ngoi khi khi ln. l
mt s xao ng bn trong chng th hin ra ngoi trn khun mt, tuy nhin n vn tim tng
bn trong nh mt s bt mn, hay bc bi hoc kh chu i vi mt k no hay mt vt g
chng p ng v s mong i. Bn hy tng tng mt ngi hon ton vng bng mi hnh
thc c nim v phi xem nh l mt ngi rt c bit v ht sc ng knh n. Nm loi kt s
m chng ta va cu xt n l nhng kt s c c Pht xp vo hng cc kt s cn phi
dp b trc nht. Ng kin, nghi ng, m tn, ham mun nhc cm v c nim l nhng kt s
m v Thnh hin cn phi dt b ht giai tng th ba. Bi v chng cn cht no v dc vng
na, nn cp bc th ba ny chng h tr li ci dc gii na. Do m v y mang danh hiu l
v Bt Lai, ngi chng h bao gi tr li na. i vi v y, ch cn con ng tin ti v vt
ln cao n bc A la hn v cnh gii Nit bn, trong mt cnh gii m chng cn c g dnh dp
vi nhc cm, mt cnh gii cao tt, thin thng. Vi nm kt s cn li, ch ring bc A la
hn, bc th t v cao nht trong hng Thnh, mi thnh cng trong vic loi tr chng hon
ton.
Kt s th su l c vng c an lc c lin quan n cc giai on khc nhau ca nh lc v
hnh sc (Rupa rga). Ba cp Thnh hin u tin cn cha kh nng dp b s tru mn
vo s an lc do nh lc thm su v i tng hnh sc, nhng cc v s thnh cng khi tin ln
n giai tng th t ca bc A la hn. Tnh trng nh lc n mc hon ton th c mt hng
v tht hp dn c th m t nh l mt hng v n bo trc ca Nit bn. Mc du n khc
vi Nit bn, n vn c t nhiu hng v tng t nh cnh Nit bn. Khi mt ngi c c
nh lc hon ton, cc lu hoc u vo tnh trng ng ngm nhng cn cha bin mt i hon
ton v s tr li khi no nh lc b mt i. Cho n chng no chng cn ng ngm, th tm t
trng rng, trong sng, t do, v bit nm c hng v ca Nit bn. V l tnh trng nh
lc thm su c th tr thnh mt duyn c cho s tru mn.
Kt s th by l c vng c an lc vi nh lc y , v cc i tng khc hn vi hnh
sc (Arpa rga). N cng ging vi kt s th su, nhng t nhi v nh bt hn mt bc. nh
lc v mt i tng nh khng gian, tnh khng, a n mt s yn tnh v bt ng thm su
hn nh lc v mt i tng c hnh sc, v hu qu l c s tru mn vo tnh trng nh lc
ny. Mt bc A la hn chng h cho mnh sng s ngy ngt trc bt c tnh trng khoi
cm no, du pht xut t ni u, bi v v y thng hiu, mt cch t ng, v s v thng,
bt toi nguyn v v ng ca mi loi cm th. Cc tu s n dt hay cc nh ma thut tu luyn
nh lc trong rng chng nhn ra c ci nguy c tim n ca cc tnh trng an lc nn
sng s ngy ngt trc hng v ca chng no c khc chi cc k cn non nt ang bm cht
vo hng v ca cc i tng nhc dc. V l m c Pht dng chung mt danh t
"dc vng" ch c hai trng hp. Nu bn suy ngh k li v ti ny, v tht s hiu
rnh r v vn , chc l bn s ht lng knh trng v ngng m i vi cc v c tn
lm bc Thnh.
Kt s th tm rng buc con ngi vo ci th gian l s phn bit k th cao, thp (Mana).
l s m m mun c c mt qui ch ny hay qui ch n tng i vi k khc. Kt s y th
hin di hnh thc ca tng: "Ta chng tt bng anh y; ta cng tt bng anh y, ta tt hn
hay cao hn anh y". Khi ngh rng "Ta chng tt bng... ", mt ngi t cm thy thp km
hn; v khi ngh rng "Ta tt hn..." th t cm thy c nng ln cao; cn khi ngh rng "Ta
cng tt bng ..., th li mun ua tranh vt ln trc k kia. Cm th chng phi l s t
ho hay s t cao. Chng t ng ngh rng mnh tt hn hay xu hn ai, theo cch trn y, th
tht l rt kh. S xp hng ci kt s ny vo hng th tm, c l l mun ni ln rng rt
kh m vt b c n i, nn t n vo gn cui bn lit k ca cc kt s. Ch c hng A la
hn cao cp nht mi c qung b n i c. D nhin, chng ta t nhin kh m vt b n ni.
tng rng mt ngi tt hn hay bng vi mt k khc, hoc chng tt nh ngi kia,
pht xut t mt loi tru mn no . Cho n chng no m tm thc vn cn bn bu vi tt,
xu; cao, thp; hay bng vi, th chng y phn bit vn cn tip tc khuy ri tm thc; nhng
n khi tm thc y hon ton vt ln trn khi s phn bit tt xu ri, th tng chng
cn hin hu na. Chng no m tng phn bit cn tn ti th chng y vn cn vng mt
s an lc.
Kt s th chn l s tro hi (Uddhacca), tc l, tm trng bt n, l ng, thiu s yn tnh.
y l mt cm th xao ng khi ln khi c mt s vic g ng cho ta quan tm. Mi ngi
trong chng ta u c nhiu ao c lu nm, nht l s ham mun mun c c (ci g), hay
c l (g g), hoc mun chng phi c (ci ), hay chng phi l (g g ). Khi thy s vt
(g g) thot n vi ta, qua cc ng mt, tai, mi, li, hay thn, thch hp vi khuynh hng
ch mong ca ta, th chc th no cng khi ln trong tm mt phn ng, hoc thun theo, hoc
nghch li, m ta gi l s quan tm n s vt . Nu ta thy mt s vt g mi v l, s hiu
k v s n o b buc s khi ln, bi v lc no cng c nhng s vt m chng ta ang cn,
v nhng s vt m ta gh s, hoc lm ta ng vc. Do , tm thc chng th no gi yn dng
dng m chng quan tm n cc s vt ang c trc mt ; iu ny t nht cng thng thy
vi ngi thng. Nu s vt li ri ng vo thch ca mt ngi, anh ta s thy kh m
cm c c (trc s cm d). Rt c th, anh quan tm ti n n mc mun dnh dp vo, v
thch n ni qun hn c anh i. Nu l mt s vt chng ng thch, tm thc s bun nn
v thch lin chm dt. l bn th ca s Tro hi.
Ba cp bc u tin ca hng Thnh hin vn cn s hiu k v truy tm v s vt, cn bc A la
hn th dt hn. Tm t ca v A la hn hon ton dt b mi dc vng v bt c s vt no,
v n cng tiu hy c s kinh s v on hn, s phin mun v u lo, s ng vc v nghi nan,
v mi mun thy hiu bit v s vt. Tm t hon ton t do. Chng c chi gy hn n
c, hoc cm d c, hoc gi ln mi t m truy tm thm, gin d ch v bc A la hn
hon ton hu b s thin v. Cn phi nhn chn rng s hin khi ca tro hi trong mi tnh
hung u l hu qu ca mt hnh thc no ca lng ham mun, k c lng ham mun c
c kin thc. Khi s ham mun c vt b qua mt bn nh bit nhn chn ra ba c
tng v thng, v gi tr v v ng ca mun php (s vt), th chng cn c chi na ng
m c c, ng m tr thnh; v vy cho nn, c t m, tm bit v s vt no na m lm
chi. Nu sm st c nh xung bn cnh mt v A la hn, v y cng chng quan tm, bi v
Ngi chng cn bit s cht l g, hoc kht vng mun ko di cuc sng hoc bt c iu g
ging ging nh th. Ngay c khi mt nguy c sp n, hoc trn th gii c mt pht minh tn
k no, Ngi cng chng t ra hiu k, hay tra cu thm g c, v cc vic y no c nghi chi i
vi Ngi. Ngi ht cn mun bit n iu ny hay vt n, xem s vt c cng hin ch
li no cho mnh chng. Bi v bc A la hn chng cn ao c iu g, nn chng h t ra hiu
k vi bt c s vt no, v tm t cc Ngi t n mc thanh tnh v an n m thng nhn
chng ta chng th no mong vn ln ti cho c.
Kt s th mi l s v minh. iu ny bao gm ht cc lu hoc cn cha c ni n. T
ng "v minh" qui chiu n mt tnh trng khim khuyt v tri kin, v trong trng hp ny,
ch "tri kin" c nghi l tri kin chn tht, v chnh xc. L t nhin, chng c sanh vt no c
th hin hu m chng c cht t tri kin, nhng l mt th tri kin sai lm, cng bng nh l
chng c tri kin g c. a s con ngi phi chu au kh v s v minh lu i, v tri kin sai
lm, v ngu ti. Cc cu hi quan trng nht l: "au kh thc s l g?" "Nguyn nhn gy ra
au kh l g?" "Th no l thot khi c au kh?" "Con ng no thc s a n s thot
kh?" K no c c tri kin thc s, k no thot khi s v minh, th anh ta c k nh l
gic ng. Ton th cc tri kin ca nhn loi tht l nhiu, n mc chng th ni ra ht c,
nhng c Pht xp phn ln cc kin thc y vo hng chng ct yu. S gic ng ca c
Pht ch bao hm nhng g cn phi c bit n. c Pht bit tt c nhng g cn phi bit.
T ng "ton tri", hay "bit tt c", ch c nghi l bit tt c nhng g cn phi bit; t ng
chng bao gm cc kin thc chng cn thit.
V minh khin con ngi nhn lm ly au kh lm vui sng, cho n ni h c bi ln
lng vng mi trong bin kh. V minh cng khin con ngi nhn lm v nguyn nhn ca au
kh, nn mi i on trch Tri, Thn, hay vt, hoc bt c iu g coi nh l duyn c gy ra
s au n cho h, to nn s bt hnh cho h, thay v lo tm cch cu cha tnh trng li
bng cc phng tin ng n, hu hiu. S van vi cc thn linh, Thin tin l s biu l ca
hng ngu dt thp km nht, cn cha bit rng vic dt tr hon ton au kh bng cc phng
cch dit tan mi kht vng lm nguyn nhn trc tip ca au kh. S on nh sai lm
rng s an lc hoc s bt tri gic, do nh lc thm su mang n, chnh l s tn dt au kh,
rt thng thy vo thi c Pht cn ti th, v vn cn c c v cho n ngy nay. Mt vi
trng phi ch trng l thuyt cho rng nhc cm l mt dng c dp tt s au kh,
khin ni ln mt vi mn phi vi nhiu tc ng thc hnh b i, dm lon v rt ng thn,
ngay c trong hng cc t vin. H tin tng khng khng rng nhc cm l mt iu tht ct
yu, nh mt th thc phm ht sc cn thit cho s sng. Chng va vi t s cng
dng, tc l vi bn mn: thc phm, qun o, ni tr thn, v thuc men, h t thm mn th
nm vo, nhc cm, lm thnh ng s cn thit. Mt ngi cn m mui v vic con ng o
s a n s tn dit kh au, c th b vng vo cc hnh ng in r, do ni c vng ca
chnh mnh thc y, v d nh kh kho t nim tin vo mt vt no, hay mt vong linh no,
hoc bc thin tin no, lm nh anh ta chng theo mt tn gio no c. Ngi y, du l mt
ngi Pht t t lc mi sanh i na, vn c th chy theo cc hnh ng in r , gin d ch
v do dng lc ca s v minh ngn anh chng thy mnh bng lng vi s dit tr au kh
ca con ng Bt Chnh o. Anh c mi chy theo vic thp nhang, t n v van vi trc
cc vt c xem nh linh thing lm.
Mi ngi ai cng mun c c nhiu tri kin; nhng nu cc tri kin thu thp c li l th
gi v sai th cng c nhiu tri kin nh th li cng tr nn m qung. Do m nhiu loi tri
kin c th bt mt ngi li. Ta cn phi nn thn trng vi t ng "gic ng". Ci "nh sng"
lo ln c th l s chi lo ca v minh, lm qung v lo mt i, khin khi ln s qu t tin.
Qung mt v nh chi lo ca v minh, ta tr nn bt lc trong vic suy ngh thng thn v do
chng vo c v th chin thng c s au kh. Ta mt qu nhiu thi gi dnh
cho cc iu nh mn, chng ct yu, chng ng c ta n v. Ta tr nn m m vi nhc
cm, xem nh l mt ci g ti ho, v ti cn cho nhn loi, m mi ngi phi chia ly phn
mnh trc khi mnh cht i, v tm c che y rng ta ang lm vic vi mt l tng no
khc hn. c vng c sanh ln ci Tri cng da trn nhc cm. S tru mn vo bt c g,
c bit l vo nhc cm, khi ln l bi do v mnh trm kn tm t v ct t ht mi phng
cch vt thot. Trong nhiu on ni Tm Tng Kinh in, v minh c v vi mt ci v
cng dy bao ph ton ci th gii v ngn che dn chng thy c nh sng thc s.
c Pht xp v minh vo cui bn lit k mi kt s. Khi mt v tr nn bc A la hn, cao
cp nht trong hng Thnh hin, v y hon ton loi tr c ht nm kt s cn li. Ngi
loi tr c dc vng v hnh sc, v v hnh sc, thc lin quan n qui ch, tro hi v v
minh. Bn hng Thnh hin: Nhp Lu, Nht Lai, Bt Lai v A la hn, u an tr trong cnh
gii siu th. Ci siu th ny c th nhn thy ra bng chn phng din. Tnh trng ca v Nhp
Lu khi cn ang ct t cc lu hoc c gi l Nhp lu o; v khi v ny thnh tu vic
loi tr chng xong ri th c gi l Nhp lu qu. Cng th , c cc cp sau y: Nht lai
o v Nht lai qu; Bt lai o v Bt lai qu, vi A la hn o v A la hn qu, tt c l bn
cp. Bn cp cng vi Nit bn lp thnh chn phng din ca ci siu th. i vi mt v
vo ci siu th, s gnh chu au kh s t t gim bt ln ln theo qui ch (o qu) ca
mnh cho n khi no v y rt ro thot khi au kh hon ton. Mt khi, mt ngi t ti Tr
hu ton ho v ht b che m ang chiu rng vo bn th chn thc ca mun php, th v y
nng lc chm dt mi s ham mun bt c v iu g, hu tr vo ci Siu th; tm t ca
v y siu vit c cnh trng trn gian. V khi v y vt b hon ton v rt ro ht mi
lu hoc tinh thn, th tm t s vnh vin t ti ngoi vng rng buc ca cc s vt th tc m
trc kia c mn thch hay chn ght.
Nit bn l mt tnh trng m ta chng th dng cch no so snh c c. Tnh trng ny
chng ging vi bt c tnh trng no ci th gian. ng ra, l s ph nh ca tnh trng
th gian. Ly b ra ht mi c tnh ca tnh trng th gian, ca mi hin hu hu vi, kt qu ca
s xo b hon ton mi c tnh chnh l Nit bn. Ni mt cch khc, Nit bn di mi
kha cnh chnh tht l s i ngc vi tnh trng th gian. Nit bn chng to dng g, m cng
chng phi l c to dng nn, v Nit bn chnh l s chm dt ca mi to dng. Xt v
cc li lc, Nit bn l s hon ton t do gii thot khi sc nng bc ca i ngc, s nh
p, tra tn, xing xch, thn phc v l thuc, bi v s chng c Nit bn vn i hi, phi
c trc, s tiu tr tt c cc lu hoc no m lm nguyn nhn cho cc tm trng bt toi
nguyn. Nit bn vt ngoi khng gian v thi gian. Nit bn l c nht, chng ging bt c g
th gian; ng ra, l s dit tn ca tnh trng th tc. c Pht gi Nit bn l cnh gii ca
s dit tn mi s vt hu vi (Sankhara samatho). Do Nit bn l tnh trng gii thot, s gii
thot khi cc gng cm lu hoc. Nit bn chm dt s dy v v m , s m chm v ch
xt, chng k l do t u ti. l bn th ca s siu th, s cu cnh ti hu. l mc tiu
v l o x ca Pht gio. l qu v cui cng ca s tu tp theo Pht gio.
* * *
Trong cc trang va qua, chng ti gii thch mt cch c h thng cc nguyn l Pht gio.
Chng ti trnh by cc nguyn l ny nh mt h thng thc tin, c t chc, c ra
mang n kin thc v bn trh thc s ca mun s vt. Trn thc t, cc s vt u v thng,
bt toi nguyn v v ng, nhng mi sanh vt u b s vt thu ht v b rng buc vo chng,
ch v thiu hiu bit. S tp luyn theo Pht gio t cn bn trn Gii hc (Sila), nh hc
(Samadhi) v Hu hc (Panna, tr hu Bt nh) l mt kh c dng ct t hon ton s bm
cht v bu ni. i tung b bm nu vo l nm un: sc un, th un, tng un, hnh un v
thc un. Khi bt u thy c bn th ca nm un, chng ta s thng t tht r rng v
mun php (s vt) khin cho s kht vng phi nhng bc cho s v mng, v ri chng ta
ht cn bm nu vo bt c iu g na.
iu m chng ta cn lm l phi sng theo mt li sng ng vi Chnh Mng (Samma
Vihareyyum) v m ngy vui vi nim hoan h to ra t c hnh lun lun ng n v thin
m. Thi ny gii hn c dng t tng c mi lang thang v nh hng, bit tp trung li
vo nh lc v gi ly tr hu lun lun c chiu sng. V ri nu cc iu kin c thun
tin, kt qu s l s v mng i vi mun s vt, tranh u cy g cho li lng m vut
thot ra c t do, k c vic chng c hon ton ci Nit bn. Nu ta mong mun sm thu
hoch c kt qu nhanh chng, th s tp luyn c mnh danh l Minh st c sn , bt
u vi gii hnh thanh tnh v tm thanh tnh, s a ngay ta n vi tr hu trc gic ton chn
v chng h b che m. Bng phng cch ny, ta c th ct t mi xing xch kt s ct cht ta
by lu nay vo ci th gian, v t n qu vi cui cng ca con ng o. y l bn tng
kt ngn gn li ton th Pht Php, t u n cui, c hai mt l thuyt v thc hnh, v cu
xt trm trn c ti ngay t cc bc tin s khi cho n qu v rt ro. Ni dung u ui
cu chuyn c kt thc Nit bn. Nh c Pht c ni:"Ch Pht chp nhn Nit bn l
php ti thng.". Vy phn s chng ta l sing nng thc tp nhn chn ra c iu g cn
phi c nhn chn v chng c c. C lm c nh th, ta mi xng ng c gi l
mt Pht t, v ta mi c y Tr hu soi chiu su vo bn th chn thc ca Pht Php. Nu
ta chng thc hnh theo Pht Php, th ta ch bit v Pht Php thi v thiu mt Tr hu thc s.
iu cn li cho mi chng ta l phi thc tp s ni qun, quan st v tm bit cc khuyt im
bt ton ca mnh, ri n lc bng ht gc r chng cho tht sch nhn. Ngay c khi mt ngi
ch thnh cng c chng phn na, th cng c hng vi phn kin thc. Khi cc lu hoc
b loi tr t t th s thanh tnh, hu gic v an lc thay th vo ch ca chng. Th nn, ti xin
khuyn bn v ni n bn, nn xt ti mc ny theo nh cch va ni. Bn c th thnh cng
trong vic i su thc s vo Pht Php. ng ph mt nhng li lc ang c lm ngi v
gp c Gio php ca c Pht. ng b l c may him c tr thnh mt bc nhn gi
ton thin.

-ooOoo-

Phng dch t bn Anh vn:
Ta : Handbook for Mankind
Tc gi: T-kheo Buddhadsa (Pht L) - Thi Lan