ANKARA NiVERSiTESi iLAHiYAT FAKLTESi

YAYINLARI - SAYI : 5
i S LAM iLiMLERi ENSTiTS
. lll
DERGISI
V
Mdr
Prof. Dr. Hseyin ATAY
ENSTiT KURULU
Md,r
Prof. Dr. Hseyin ATAY
Genel Sekreter
Do. Dr. Mustafa FAYDA
yeler
Prof. Dr. QAGATAY
Prof. Dr. H.seyin YURDAYDIN
Prof. Dr. Mehmet S. HATjBOGLU
Dergide bilim ve dil ynnden aittir:
ANKARA - ANKARA . 1982
NCE ANADOLU'DA
Yazan: Cla-tide CAHEN- eviren: Dr. Sabri
Malumdur ki, Byk Seluklu idaresi,
iki hususiyetiyle temayz l) :islam' m bnyesinde zuhfu
eden ve olan mezhepi
reaksiyon siyaseti (Selukl soyundan gelenler
bu siyaseti, ileriki Suriye ve da yaymaya devam
2) Orta Asya Trk Beylerinin, yeni dinleri olan
yete girerken bilhassa Hanefilik mezhebi ere-
vesinde Ancak heyet_:i
bu .tablonun erevesi iinde ferdi bu-
lunabilir it4-az kabul etmez bir gerektir. Maamafih, Byk
Seluklu idaresi ile teesss zamana kadar ge
en dev-rede Anadolu'nun muhtariyeti meselesiyle ilgilenen
umm:iyetle, nceki olarak, birok
bu blgede :rol btn ile tebfuz ettirmekte-
dirler.1 Anadolu'ya tesir herkesin malumu olan
Safevi 15. sonu ve 16. Os-
. zellikle Anadolu
vilayetlerinde rastlanan inan daha
da grnmektedir. O halde, Allado-
lu'ya nfzuunun. tarihi seyri, derecesi ve mahiyeti. ile ilgili
temel bir mesele meseleler bulunmaktathr. Bu
tedkiki, malzemenin ve zamanda mu-
ve d olayisiyle geen c ereyan
* Bu makale, Le Shf'isme (Paris 1970) iinde sayfalar
.
I-Mesela, bu konuda, bk.: Kprl, Les de L'Empire yazar
konu ile ilgili teki <).a bu kitapta A. Sohrweide, "Der Sieg der Sa
in Persien und seiue Rckw:rkungen auf die Shiiten Anatoliens im 16.
in Der 41, Ne Kprl, ne de A. Sohrweide mesele zerine derinlemesine
mektedir; fakat, her iki yazar da ve adetler hususunda ikua
grnyorlar.
308
himayesinin zamanda olaylarm _
13. kadar Islam'a
ve idarelerindeki byk
dini olan szkonusu nceki .Snni
hakimiyetlerinden zorunda olan 'kimselere, yani
gvenmek temaylndeydiler: 'da Tusi ve Irak'-
ta dini ve nazariyelerinin byk derleyi-
cisi el-Hilli ile birlikte Hille okulunu zikretmek,
yeterli Birka_ 01-
bizzat kendi hakimiyetiriden
olabilmesinde mahal yoktm. Ayru

Kahire' de yeniden tesis edilmesini
sahada hibir kimse ciddiye Bu-
nunla birlikte, btn bu olaylarda kamaktan
mak byk vezirleri ve
snni idiler. mslman olan ilk jki
hkmdan Ahmet ve Gazan :da snni idiler. Maamafih, Gazan, bu
hususta, biraz daha idi.
10

da dahil olmak snni idi. Netice itibariyle,
Anadolu ile ilgili olarak, bir hareketinin
gsteren hibir delile sahip Anadolu'da 20 mddetle
gvenine mazhar bulunan Pervan e Mu'iniddin Sleyman snni
idi ve onun veziri Ali b. Hseyin'in bu isiiniere a-
gerekten, onu bize olarak gstermeye kafi gelmez. Anadolu
kltr devirlerde tesirleri olan byk in-
sanlar, Celaleddin er-RUmi ve Sadreddin Konevi, ve eser-
lerine snni idil,!':r veya olarak mtalea
Anadolu.' ya yel bull,lllan Mehdi muhtemelen
Nitekim,
biri olan kendisinin mehdi iddia

Bununla
birlikte, bu.. konuda, ne onun herhangi bir
ne de ondan herhangi bir izin dair bir
ret mevcuttm.
Maamafih, nemle gereken husus muhtemelen,
daki bu mstakil tezahrler yeniden
fakat, tasavvufi filcirlerle bir nevi
. .
10 Bk.: B. Spuler, Die Monogo/en in lran, 3. has., 1968; 167 vd. ,
. ll Bk.: Spuler, geen eser, 124; Encyclopedie de 1' ls lam, 2. has., "Cupan/ Co han"
makalesi.
J
(
ANADOLUDA PROBLEMi 309
kendi ierisinden inta ettiren harekettir. Mteveffa Marian
Mole, Kbrevi .. .
. _ i-yi gste_rdi.
12
Gerekten, btn teki tarikatlar gibi,
Kbrev'i da itikadl olduka mphem olan, fakat, so-
mesele ortaya Snni iddia edenbir
Bununla birlikte, nu tarikat, ileride resmen vakti
bekleyerek, kendi husus! sembolne gre yeniden
temsilcileri
bulunan KPrevi'nin gelenlerin da
hi yoktur. Nitekim, bizzat Mevlevilerde bu
hususta taslaklar bulunabilir. Bu demektir ki, iyi niyetli ol-
mak olarak mtalea edilen
fikirleri kabul ederek de olunabilir.
hususu zellikle ok iyi gerekir: muha
lefeti ve Iran-T.rk evrelerinde, Abbasi Hi1afeti za-
kadar hissedilmemeye zira, Abbas! Hilafeti
bu ve hernekadar Memluklular onu, kendi
gre, yeniden da, yle grnyor ki, gerek
gerekse Anadolu'da hibir kimse kesinlikle ne hilafetin
arzu ediyor, ne de onu kendisine dert Anadolu
drt Snni halife ve hepsi bu kadar. O halde,
sadece idarecileri bulunan ve Sn-,
nilerde esas itibariyle ile dur:umda
Abbasiler de tekfirin kurhani idiler. Fakat, ileriki
larda Abbasi halifeleri Ali veya Hseyin'in timsalini
biri zerinde husus! bir itina olsa bile, onlar,
nipliem bir fikri ierisinde Ehl_:_i Beyt
inin katilerine Nitekim, Emeviler ve Yezid gibi katil-
lerden bahsedilirken edile:O: Abbasilere da tev-
Abbasilerin ile
prestijini gerekten zor ise de, Abbasilerin yaran-
na,geici olmaklaberaber ve resmi denebilecek bir ar-
zusu bu onikinci itibaren ger-
12 Bu .konuda bk.: M. Mole, "Les entre shi'isme et sunnisme", Revue des Etudes .
islamiques, 1961. '
13 M evleviierin Efllli onlan, ilk drt halifeye duyan ve kesinlikle Osman'm
edilmesini sulayan, fakat, Ali'nin bir Peygamber'den
. bilgi kabnl eden kimseler olarak takdim _ediyor {ilk abbasi muhtemelen
bu benimsiyordu; bu hususta bk.: C "Points de vue sur la Revolution abbaside",
Revue 19'63, 311.
310
Bu imamlar .da, .Khreviyye ve gibi,
leri n ortadan bekliyorlarm ." Btn bunlar ifade e-
der: iiJ,flD.lanna ...
bir
- . de ez. N eti ce itibariyle denebilir ki, fethinden nce Anadolu'.
da sormaya: bir yoktur; fakat, o
zamanki durumu ile Anadolu toplumuna olan
neler sorabiliriz. Safeviler veya Abbasllerin bu
tutumunu siyasi olarak niteleyebilecekleri ];>ir
bu . fikirlerin evrelerde nceden olan bir
iin bir faktr
Mslm:an Anadolu'nun Ahilerin rol
meselesini zihindeki bu kavramlarla ortaya gerekmektedir.
'Etimoloji ve belirsiz olan bu Ahi ismi Ffitvvet hareket
lerinin idarecilerinin ifade Bu Ahi kelimesi, bazan
. da Anadeiu'da ve kesimine blgelerde .
biraz daha orijinal Ftvvet hareketleri
nin ifade eder.
14
Ftvvet
virlerine kadar ve bir dini nazariyeden fakat
bir nazariyeden kaynaklanan ifade etmekf:edir.
Mesela, Bveyhller deVJ;inde ftvvet messesesine mensup
ve Snni hanbelller ve mezhepci bu devirde, on '
lara genellikle ok Ancak, daha sonra; f.
tvvet ile tasavvufi hareketler meydana gelen
muhtemelen, ftvvet messeselerine mensup Snni
hanbelllerde mezhepi

Bununla bir-
likte, halife Hicri 600 o zamana kadar halk
. ftvvet messesesini,
Hilafetin bir sosyal kurumu yapmak midiyle ye-
niden zellikle olan hibir
yoktu herhangi bir delil mevcut .
. Burada, izler olan bu hadiseyi
zikretmek zorUnludur; zira Anadolu Ftvveti'i himayesi
kuruldu ve bu halifenin dini olduka orijinaldi.
Onun arzusu, devrinin siyasi gleri
dini Bir Abbasi halifesi
14 Bk.: Encyclopedie de 2. has., ahi ve futuwwa makaleleri; birinci makale
Taescbner, ikinci ise C. Caben ve Taescbner
15 Bk.: C. Caben, populaires et urbairi' dans.les vii/es musul-
manes, Arabica, 1958-1959.
ANADOLUDA 311
nin, el-Me'mun ve Ali daha .ok kendi bilafeti
halife inkar etmeden, kesinlikle
bilinmektedir. heraber o, selefierinden klasik de-
virde gibi, devlet. ve toplum ierisinde nemli mev-
. 1ciler

Halefieri de ncelikle
en-N bilafeti
Ebi Hadid gibi bir
faaliyetini yeniden tesis kesin olarakbilinmektedir. Ftvvet,
bu faaliyeti gibi, tamamen olmamakla beraber,
. \
bil nfuzuna bir malzeme ihtiva ediyordu; bu nfuzu
muhtemelen sistematik ynden; geleneksel olarak feta mutelea
edilen Ali'ye, ilk pir hasebiyle, iddia etmektedir
(Ftvvet etimolojik husus! Btn
larda olan bu tutum kesinlikle (ve belirtmek gere-
rekir ki ftvvet hibir Ali iddia
etmemektedir), fakat bir manada olabilir. Maamafih, bu
umuiniyetle, ft .. -Yetin bir id3;resini bir Ali taraf.,
tarmavermek fikrine gtrebilir. Nite1cim da bu
bir Ali (Alevi) dakesinlikle fakat soyu
nun Mekke veya Fas iin gih1, kendisi-
ne yksek bunun
zorunlu fakat byle bir durum
bu neviden bir nceden mmkn Bu
Ftvvet'in Anadolu'da1ci ok . bir tezahr olarak gsterehil-
iin ahiler bilgimiz ok yetersizdir. Anadolu'da telif
edilen ftvvetle ilgili eserler de byle bir
turacak durumda eserler yazarlarma gre. fark-
ve gerekten ok,
mezheplerin nazari sistemlerini isteyen hiilife
m yan Ali olduklan
mevcuttur. ok ahilerin seyyidler veya sey-
yidler da aym ierisinde mtalea etmek
daha uygun Bu zellikle 13. asnn
' sonundan 14. asnn sonuna kadarAnkara'da hakiki bir
olan ahiler ailesi iin de geerlidir.J? ;Melikof'un, ala-
rnamakla birlikte, gzden zerinde notla_r ve ham! ver-
16 Bk.: makaleler, 117, n. 3 ve 4.
17 Bu konnda bk.: Taeshner'in "Ankara" makalesi, Encyclopedie de l'lsliim,
P. Wittek,/ "Zur Aagoras im Mittelalter", G. Jacob, 1932; Ankara
ahileri, bu makalede, 13. asrm olarak
!
312
rnek ltfunda bir bu ailenin 13. asnn sonuna
kadarki taribi ve Ankara'daki bahset-
mektedir.18 Bu belge, . blmlerinin bulunmasma
abiler ailesinin, 700 kendisinden bahsedilmesini
bir bunu inkar etmek.
iin bir sebep yoktur. .
Klasik bir din bilgini ftvvet doktrininden olarak her hangi
bir dini nazariye ile bir metni
ok glk ekecektir; bu durum da byk bir manaifade etmektedir.
Bununla birlikte abiler ailesi mezhebi olan on-
bir soyundan: grnmektedir. Bu ailenin
onbir soyundan hususu onikinci imamdan nceii; zira .
onikinci imam iin onun soyundan kesin-
dir, abiler ailesi Abbasi .Hilafeti ile. hakiki iktiza
etmeyen bir manada kendisini olarak gstermektedir; zira
Abbas! Hila:feti mehdi'nin bekleyen iin, Snni
Abbasileri kabul derecede, kabul edilebilir bir

Bu hu-
susta en son bu olmaKla beraber, szkonusu
btn ahiler iin yok-
tur. fikirlecin kendilerine bilhassa Ankara'da daha
msait bir nfuz etme zemini bulduklan hususunu tesbit etmemiZi
bibir yoktur. birgn bu hususta birta-
izler bultinursa, bizim Trkmen evresinde fakat
herzaman tutmak gerekir.
bu mesele Trkmen blgesinde daha tezahrlerle
ortaya Bizim, burada, ne din bilginlerine ne de geleneksel
kltr ile. olan bir szmz var; fakat bizim
sadece Trke ve Orta Asya
ve. bir blmn tezahrler
eden Trklerdir. Gerekten, onlar Tfuk dilinde bile
ok az manevi tarihleri de tamamen bilininemektedir.
Szkonusu Trklerin tarihini tesbit etmek, muahhar eserleri
kullanm.ak zorunda iin, olduka gtr. Aynca bu kitap-
eski hadiseleri
den bize szettikleri selefierinden intikal olarak mtalea ettik-
18 Bu eser, Konya'daki zengin .M. zel Ktphanesinde
19 Bu eser, nce Azerbeycan'da iskan eder, sonra Seluldularla birlikte Kk
fethine ve 12. sonunda orada bir iine almak iin, bir vali
zel olarak gstermektedir.
ANADOLUDA PROBLEMi 313
leri zamaniartndaki mevcut ile bu olaylan
tirmek gayesiyle, onlar bildiklerini de muhtemelen hile hile
etmeleri ayn bir etmektedir.
20
Bize, 13. bir tek
hareket, tarihi malum o da kendisine (Allah'-
resUI() denilen babailer
hareketidir.
21
Baba ile, kendisine ileride byk bir v:ade-.
dilen, bilahare nemli bir nfuz sahibi olan ve
veren tarihi bir mnasehet
yoktur.
22
bir tarikat haline geldikten sonra,
kabul ettiler. Bizzat ve Baba
saliip olduklanna Ancak,
sylemek gerekirse, Baba kendisinin elisi
sylemesi ne dair elimizde hibir delil
yoktur. Onun Allah resftl geleneksel ey-
rede Snni evreden daha ok grehilecektir. J.\tiaamafih, TrJ>;:-
men evfeSinde bu kadar bir fikri etmekten ekinilmektedir.
te yandan, ile Baba fikii.-lerinin
kesinlikle sylemeyi e-
belirtiler mevcutturP Netice itibariyle belirtmek gerekir ki, Bek-
olan tarikatlar. gibi, olduk-
ok daha fazla olarak, kademe kademe
farzetmekte birok sebep 1400
yani bu hareketinin gsteren bir kaynak
Vilayet-namesi, hi de izleri
20 durumda olan malzemelerin halii, eski devirler iin, M.F. Kp-
rlii'nn, 1919 telif edilen, tashih edilmekle heraber 1966'da
Trk nk admdaki klasik kaynak olarak vermektedir.
Aynca hk.: O. Turan, Kpriil 1953 ..
21 Bu hareketin ve iin hk.: "Babiii" makalesi, Encyclopdie de
l' Islam, 2. bas. -
22 Bk.: Tschudi, "Bektash" maddesi,- Encyclopdie de 1' Islam, 2. has.
.Celaleddin ile delil getiren Efliild'ye gre, Baba
mridi idi. Baba da onun mrldi idi. Baba (; 1400 ?)'m
Vilayetniimesi'nde, halifelerindim biri olarak ve onun vekillerinden
biiyilitmek iin h u aralarmdaki bozarsa da
'aralarmdaki mevcut yaz.arlar, de Saint-Quentin ve Sibt h. el-Cevzi
onn Baba olarak bir sonra olan Bihi, ona, Baba
hak diyor; 1300 Bar :S::eabraeus ve 14. Ef!Bki, bu iki (Baba
ve Baba Resul olmakiizre) tefrik ediyorlar; bu konu iin mteakip not ve
daki makalem. -
23 gsterilen bozma hiidisesi, hyltmek ve Baba .
kk gstermek isteyen ifade etmektedir. O halde onlar v.eya on-
larm ai:asmda hyie bir veya bir var
SABRI
du; Vilayet-Name, sa!iece yazanna, bile, Ali
bir nesep vermek ve arada bir de Abbasi bir
imametin koruyucusu olarak gstermekle iktifa etmektedir.
24
Babai hareketinin Trknien blgesinde uyum
ve kendilerj.ne has olmamakla birlikte
bulunan Kalenderleri gibi yaban-
tarikatiann tarafta:rlanmn, 13. iti,baren,
ya nfuz ettiklerini biliyoruz. Nitekim Rifaileri, muhtemelen daha
sonralan, karekterlere sahip ancak bu sefer
durum, teolojinin ok az 13. gibi
Bu arada, Horasan Trklerinden.Baba birinin kim
bilmek ok ilgi ekici Modern yazarlar onun Baba
babaileri ile belirtiyorlar. Baba
yas, ve ceddidir. O, aym zamanda, Kara- .
'lann gl Trkmen devletini hareketin . de; oncs-
dr.25 Bununla birlikte, bu iki grup babailer her iki
i]J>: .mridlerinin Baba manevi ynden Ahmet
Y es evi'nin gelme gsteren .
12. ilk Orta
Asya'da olan Ahmet Yesevi, herkes Trk tasav-
vufunun kurucusu kabul edilir.
26
O halde Ahmet Yesevi bir
andaki konumuz bu hareketler zerinde hu kadar
durmaya s. erek yoktur.
Biz, bir an ve Bizans rejimlerinin ikili blnme-
si neticesi 1300 vcut bulan Trk prensliklerine hir gz
atacak olursak, grrz ki, tablo bi de parlak Gerekten,
Battuta geici olarak Sinop'ta bir has namaz
iin, Sinop olmakla grld. Bu demektir
-------. .
24 En gzel Abdiiibaki 1966 tarihli Erich Gross'un 1928'
de ilaveli tercmesi de
25 Bu .hususla ilgili malzeme iin bk. Kprl, Trk nk
123, n. I. Bu kaY-naklara, Trke evirisinde bizce olan tek
eseri orijinalini de ilave uygun bu eser
gnmzde (bu eser bk. Mehmet nder'in. WZKM, LV, 1957'deki tabkiki);
burada, Konya, M. Ktphanesi 5937 yazmadan (Bu
Karamanda ok ilgi ekicidir).
26 Bu iki babiii gurubu ihtilat veya hildisesi, ncelikle
zere, her iki gurubu devirde bir . irtibat tesbit eden
ortaya bir ok eski kaynaklar byle bir
birlikte, Amasya Tarihi'nin (l'Histoire d'Amasya) mdekkik Hsamettin bu
meseleyi modern yeniden ele .
ANADOLUDA PROBLEMi 315
ki, halk Snni Sinop'ta
ve bura mcadele ediyordu.27 Maamafih,
mevcut hi bir kaynak bu devrin herhangi 'bir devletini
olarak gstermemektedir.
gre halifeler olan ilk drt halife
iin en resmi bir vgnn mevcut gstermektedir.
'G,n.m.zde halife yoktur: Ali, h u drt halife
husus! bir yer etmekle beraber, Osman da kesinlikle
Byle bir geleneksel tutumu ile

Hangi sehehin bu prenslerini maskelerneye
Bu hususta e.dilmesi gereken en
basit elimizde bulunan Trk prenslerinden
gerekten n
Maamafih, bu meselesi ve
iin szkonusudur; zere ve bilhassa en nemli.
tarilll ve manzum ok nemli
bir kitaba malik bulunuyoruz. Bu kitap, bir. kaza sebebiyle,
.Enverl
29
15. tas4fue
kadar, asli: haliyle muhafaza edildi.
30
Bu eserde elimizdeki h u tashlh
iinde, ilgili ancak; bu
olabilir. bu.
kitapta ilgili, bilhassa. onun
burada bu ifade emin ise-bir veya iki blm
ve bu dzeltme neticesinde olamaz,
31
zira Enver!,
bundan byle her bayraktatlan olarak ortaya
Elimizde,
dan larineeye ierisinde Ali, Has'an,
Hseyin ve teki byk isinilerinin de Venedik ti-
careti ile ilgili bir mukaddimesi mevcuttur.
32
.Bu mukaddime
m.terciniin bir olamaz; o halde kabul_ etmek
27 Bk.: DefremerySanguinetii, II, 353; H.A.R. Gibb terc., II, 468.
28 G.C. Miles ve Beldiceanu'nun sayesinde American Numismatic Society
kolleksiyonlarmdan bir bilgileri klasik kataloklara, zellikle Lane Poole ve
Ahmed Tevhld'in klasik katoloklarma ilave edebildim.
29 Mkrimin Halil tashlh edilen ve bu eser telifi ile kul-
ve Irene Melikof Le Destan Pasha, 19S4 ile
olarak tercme
1
30 Bk. Melikof h?s., 2386 ve-2387. beyitler.
31 Bk.: eser, 49; Kprl, Encyclopedie de "Bayrak" makalesi.
bu makalesinde sadece bu rengin beyt'in rengi sylyor .
. 32 Bk.: I, 319.
Yazar,
316
gerekir ki kendi gre, Bununla birlik--te., onun,
biraz husus! bir sahip biri
meye zorlayan tezahrler

Ay-nca onun kesin
olmayan
Kerbela Trke ve ana kadar mu
hafaza edilen hikayelerden en eski birinin
Kastamonu zerinde etmeye sebep
Ancak, daha sonra, bu neviden an-
tarihilerinin, gster
rnek kendileri
mek iin gerekir. Ne var ki, devleti
nin gelenekseldir, yani halifeler Netice itibariyle,
bu noktadan hareket ederek, belirtmek gerekir ki: Burada szkonusu
olan $lik, gerek bilineri ve ok, Snni-
dir.
Melikof'un ok iyi bu tariM bir ola;
rak etmek gerekir. hemen hemen
iinde olan ve Seyyid Battal Gazi Trkeye adapte
Ebft 1\!lslim Maktel-i Hseyin'in
ve nihayet ihtiva eden bu eserler top
I bir gz atacak olursak, biz tarihiler iin olan hususun,
ve Abbas! eserlerin biribirine meselesi gr-
rz. EbU 1\!fslim ile Maktel-i Hseyin olarak Iran'-.-
da, Trke olarak Anadolu'da mevcuttur. Bu eserlerde, ilk drt halifeye
(hulefa-i da dahil olmak birlikte,
Ali Hseyin 12 imam yadedildi ve sekin
temsilcileri olarak Beyt iin
Ebu O, Abbasller'in bir
Ali, Hasan, Hseyin, hatta bazan A.bbas, Hz. Mu
yer

Bize gore paradoksal olan
33, bu benim burada zermde fazla tarihinin
bu devresi dikkatli bir sonucudur. Bunun 1348
anormal grnmekedir. 1962 Beyzantnische Zeits
chrift 55'de bir arapca-yunanca metin-ki bir uzun yeminini etmekte
bir ortaya Bu defa o,
ok nemli bilgiler gndermek zalmemetinde Girit olan
tedir. Bununla birlikte, ne arapca-yunanca metin, ne. de latince .metinde bir faraziyeye
eden bir yar. muhtemelen
34 Bilhassa bk.: .Melikof'un endeksler, bk.: mesela,
1962; 1962 (zellikle 2,19 ve 3l9 sayfalar) ve
makalesinin (Revue des Etudes 1966) endeksierine bakmak gerekir.
ANADOLUDA PROBLEMi 317
Melikof'un gibi, Ebu Mslim romammn
Trke. versiyonunun ile en eski Maktel-i Hseyin 'in
Kastamonu himayesinde birtek ve
ispat takdirde, daha husus! durum kazana-
. Byle bir ierisinde, Bursa eski
sembolik olarak 12 temsil eden bir bulunmasmda
bir yoktur.
35
Bir Trk karamaruna tahsis edilen, fakat onu_
nceki name, ilk
13. te'lif bu ilk telif
bilinmemekle birlikte, hemen hemen aym devirde,
1360 az sonra olan bir ilim nceki
birok ile birlikte, muhafaza edilen telifi bilgi
zre, Tokat; Kastamonu'nun ve
rit Sivas d.evletine Maamafib, bu tarihi kuzey
nfuz etme zemini mm-
kndr. lVIslim romarn bu sahamn
gney zerinde Ebu Mslim romam, muhte-
melen, ahilerin maneviyatma tesir birlikte, bu ro-
gerekten ahiler iin telif hususunda
Melikof kadar emin Bu duruma gre, herhalkarda,
evrede Yunus Emre'nin muhtemelen, ok eski, byk lde
mezhebi eden bir beyideri

Maamafih, szkonusu heyitlerin gerekten var bu
hususta, ispat edilmedi ve Yunus Emre'ye atfedilen bu
beyitler de, geen eserlerden ha teye
Yunus iddia iseler de,
bu ve Netice belirt-
mek gerkir ki, btn bu sylediklerimizden hibiri, kesinlikle, herhangi
bir nazariyesi Anadolu'da ve olma-
sabit ifade etmemektedir ..
zikredilen hususlarm hepsi de, tabii btn
benim, 15. . Anadolu'nun blgelerinde
35 Birbirleri ile iki vav 12 Bu Malik
Aksel, Religiouns picture in Art, 1967 (bu bilgimi Melikof'a
ajanlar, bilhassa IS. bir. nfuz ede-
bildiler; burada bu hususta fazla israr etmemekle birlikte, belirtmemiz gerel;:ir 'ki,
devletinin kur:ucusunun Osman idi veya Osman diye Osman ismi,
olarak tamamen bir tutum ifade etmehedir.
'36 Bk.: Abdiilhiiki Yunus Endeks ye Ali maddesi; ayncu, EbU
Bekir maddesine de bakmak gerekir.
318
faaliyette bulunacak, 'olduka bir nemini
ifade etmez. Anadolu'-
nun bu blgelerinin daha nce hakimiyeti olup-
pek nemi yoktur. Biz, burada, teki olaylara nisbetle
biraz daha iyi olan bu tarihi badise ile fazl&.
Bununla birlikte, buraya kadar zerinde hususlar, byle
bir konuyu incelemekte birtalq.m
Anadolu Trkleri'nin muhtemelen veya
olmayan ileri sren eski kanaat-
reddetmek zorla ve u,sUlsz olarak nfuz
!laha wru:a olan bir hadisedir'; daha byk lde
fethiyle Ancak, zorla Anadolu'da 'nfuz
fethiyle yoktur. Ana-
dolu'da, nfuz gizli ve gay-ri yollan ile
gizli ve olmayan yolada nfuz ha-
disesini de, 13. :nce bir olay olarak mta-
lea etmek bu gibi ummmiyetle, daha ok 14.
15. Anadolu'-
ya h2s bir hadise nk devirde, Iran'da da
ve gibi o zaman ortaya ve nfuz
kazanan yeni tarihi, Trknn,
b-irlik olmamakla birlikte, hangi noktada devam
veya Anadolu yeniden tesir etmeye gster-
mektedir. Netice itibariyle, bu hareketlerin yeri
derinlemesine bir ekseriya .
kendi gre Anadolu zerinde
bilgiler vermesi, byk bir jhtimalle, Bununla . birlikte
belirtmek gerekir k:i, Anadolu benzer bir lke Trkler
Anadolu'da ok az mslman gelenekleri buldular ve onlar burada Orta
Asya'dan gelen geleneklerini yerlerden daha
olarak muhafaza ettiler. Bu hakikat bir ortaya kon-
Netice olarak; bizzat Trkler ve bilhassa
veya esk:i dini kimseler, sz konusu
geleneklerin adetleri ve hatta o zamanlar
mevcut olmayan gelenekleri ile Ana-
dolu'nun inan vepmtiklerinin, daha nceleri
tesiiiere maruz olan inan ve pratikleri ile bu-
rada daha bir tezahr edebilecek olan dinin bir
eski. ynelebilir: andaki
bizim iin olan husus, gerek ncesi
ANADOLUDA PROBLEMi 319
olslill, gerekse olsun, btn bu sz vepra
tiklcrin, mntesiplerini kabul etmeye
nceden anlam.ak Bu me
seleyi ele takdirde, buradan
zira birbirlerini olarak
sulayan, veya olarak diye en
birok gibi, de Anadolu'da ortaya
Maamafih, ne gariptir ki, Hz Ali'yi ve netice itibariyle de
Hseyin veya en 12 tarnmayan esas
bunu, mezhebini Safeviierin doktnni yapmak gaye
siyle Safevi kabul eden grubu etmektedir.
bu iin nem1i tesirler, Rum
blgelerde onlardan daha gl olan

hak
vesairenin tesirleridir. gizlilik (takiyye mefhumu) hakJ.arm-
hkm imkan vermemektedir. Fakat zr dilerim, bu
hususta fazla zira heyetimizin konusu
oluyorum,
bu sohbetimizin ortaya mesele iin
benim gre, ok Anado
lu'da, 15. nce, hakiki mezhebi
gerekten ok 4 veya 5 sesizlikten sonra gnmzde zaman
zaman ortaya bir' fikirleri nfuzu mevcuttur. Bu.nunla
birlikte, sadece fikirler szkonusu edilmektedir.
ile; Anadolu'da, ne telif olabilecek,
ne de sadece kopye olan hi hir . doktirin gsteril-

37 Nusayriler bk.: K.E.l\'Iiiller'in, zur Genese Pseuda-
islamischer Sektengebilde in Vorderasien, Bir 'Erzen. emiri Diyarbakrr'da
14. {Bk.: el-frmerf, Kahire has., 3<1).