1

1
UNIVERZITET U TUZLI
RUDARSKO-GEOLOKO-GRAEVINSKI FAKULTET
HIDROMEHANIKA
I
HIDROLOGIJA
Prof. dr. sc. NEDIM SULJI, dipl.ing.gra.
2
OBAVEZE
Nastavne metode: PREDAVANJA I VJEBE
Predavanja: 2 asa sedmino (ukupno 30 asova)
Vjebe: 1 as sedmino (ukupno 15 asova)

Obaveze tokom pohaanja nastave:
-DVA KOLOKVIJA (pismeni i usmeni)
-OBAVEZNO PRISUSTVO PREDAVANJIMA I VJEBAMA
-AKTIVNOST NA PREDAVANJIMA I VJEBAMA
Obavezno prisustvo na predavanjima i vjebama.
Uslovi za dobijanje potpisa:
1. Prisustvo predavanjima i vjebama (3 i vie izostanka BEZ POTPISA)
3
ZAVRNI ISPIT:
Pismeni ispit (2 do 4 zadatka)
Zabranjeno koritenje literature i prepisivanje na ispitu !!!
Poloen usmeni ispit usmeni ispit
Konana ocjena
(utie rad i aktivnost studenta na nastavi)
Uslov za izlazak na zavrni ispit iz predmeta
HIDROTEHNIKE GRAEVINE I (III godina)
poloen ispit iz predmeta HIDROMEHANIKA I HIDROLOGIJA
4
VJEBE
-Bodovi sa kolokvija (dva kolokvija):
Svaki kolokvij nosi 20 bodova i sastoji se od 2-4 zadatka.
---------------------------------------------------------------------------
Maksimalno osvojenih bodova sa dva kolokvija: 40 bodova
-Prisustvo na vjebama:
Svako prisustvo na vjebi nosi 0,333 bodova
(15x0,333=5,0 bodova)
---------------------------------------------------------------------------
Maksimalno osvojenih bodova: 5 bodova
-Aktivnost na vjebama:
Maksimalno tokom semestra: 5 bodova
2
5
Ukupno dobijenih bodova tokom semestra:
maksimalno 50 bodova
Zavrni pismeni ispit u strukturi ocjenjivanja:
maksimalno 50 bodova
NAPOMENA:
Svaki neopravdani nedolazak na vjebe nosi 0,333 negativnih bodova.
VJEBE
6
PREDAVANJA
-Bodovi sa kolokvija (dva kolokvija):
Svaki kolokvij nosi 20 bodova i sastoji se do 10 pitanja.
--------------------------------------------------------------------------
Maksimalno osvojenih bodova sa dva kolokvija: 40 bodova
-Prisustvo na predavanju:
Svako prisustvo na predavanju nosi 0,333 bodova
(15x0,333=5,0 bodova)
--------------------------------------------------------------------------
Maksimalno osvojenih bodova: 5 bodova
-Aktivnost na predavanju:
Maksimalno tokom semestra: 5 bodova
7
Ukupno dobijenih bodova tokom semestra:
maksimalno 50 bodova
Zavrni usmeni ispit u strukturi ocjenjivanja:
maksimalno 50 bodova
NAPOMENA:
Svaki neopravdani nedolazak na predavanja nosi 0,333 negativnih bodova.
PREDAVANJA
8
Nedovoljan (potreban dodatni rad za uspjeno
polaganje ili znatno vie rada za okonanje obaveza)
Ispod 56 5
Dovoljan (zadovoljava minimalne kriterije za prolaznu
ocjenu)
56 64 6
Zadovoljavajui (solidan, ali sa znaajnim
nedostacima)
65 74 7
Dobar (openito dobar rad, ali sa dosta greaka) 75 84 8
Vrlo dobar (iznad prosjeka, ali sa ponekomgrekom) 85 94 9
Odlian (izuzetan uspjeh sa neznatnimgrekama) 95 100 10
OPISNA KONANA OCJENA BROJ OSVOJENIH BODOVA OCJENA
SISTEM OCJENJIVANJA:
3
9
www.suljicnedim.hpage.com
Sve informacije o predmetu, kolokvijima, ispitima
i rezultatima kolokvija i ispita moete nai na
slijedeoj web stranici:
10
NASTAVNI PROGRAM:
HIDROLOGIJA
(historijski razvoj hidrologije, zadaci hidrologije, hidroloki ciklus, vodni bilans,
povrinske vode, PV, vodni bilans, hidrometrija, hidrometeorologija (padavine,
isparavanje, suneva svjetlost, infiltracija, perkolacija), rijeni tokovi, slivna
povrina, procesi u slivu, oticanje, hidrogrami, velike vode ... )
HIDROMEHANIKA
(historijski razvoj i podjela hidromehanike, osobine fluida, osobine tenosti,
hidrostatika, hidrodinamika, proticaj, srednja brzina, jednaina kontinuiteta,
Bernoulli-eva jednaina, hidrauliki otpori, prelivi, teenje u otvorenim tokovima,
filtracija podzemnih voda)
11
LITERATURA:
1. Kupusovi T.: MEHANIKA FLUIDA, IP Svjetlost, Sarajevo, 1998.
2. Vukovi .: OSNOVE HIDROTEHNIKE (prva knjiga), Sveuilite u Zagrebu.
3. Vukovi .: OSNOVE HIDROTEHNIKE (druga knjiga), Sveuilite u Zagrebu.
4. Predavanja (biljeke sa predavanja) - VEOMA BITNO !!!
12
UNIVERZITET U TUZLI
RUDARSKO-GEOLOKO-GRAEVINSKI FAKULTET
HIDROLOGIJA
Prof. dr. sc. NEDIM SULJI, dipl.ing.gra.
4
13
VODA JE IVA !!!
Voda u rijekama relativno ista i kree se tee, struji
Ustajala voda umire voda mora neprestano kruiti
Vie od 70% ljudskog tijela ini voda !!!
TA JE VODA ???
a) ivotna sila
b) Gubitak vie od 50% vode iz organizma umiranje
c) Protok vode omoguava aktivan ivot
d) Voda prenosi energiju cijelim ljudskim tijelom
14
Voda prenosnik energije lijeenje bolesti priznaje medicina
Homeopatija medicina shvata vrijednost VODE
Homeopatija osniva Hahnemann 19 v. u Njemakoj
slino lijeiti slinim, protiv otrova boriti se otrovom
Primjer: trovanjem olovom ublaavanje vodom u kojoj ima
veoma mala koliina olova (koliina 1 dijela na 10
12
milijardi
miliona) informaciju prenosimo na vodu
VODA PAMTI !!!
15
KRISTALI VODE:
U prirodi ne postoje dva ista snijena kristala !!!
ta ako zamrznemo vodu razliitih kvaliteta i pogledamo kristale ?
MASARU EMOTO analizirao kristale raznih voda
Svaka voda preko kristala pokazuje svoje osjeaje kao ivo bie
nauna zajednica i zapanjena i skeptina prema ovim saznanjima
Emoto vode iz slavina, jezera, pod dejstvom muzike, rijei . . .
16
KRISTALI VODE:
-Metode preiavanja teko dobiti kristale vode iz slavine
-Kristali se ne mogu oblikovati primjena tvari koje tete prirodi
-Lijepo oblikovani kristali (kao dragulji) nastaju kod prirodne vode iz
ledenjaka, istih potoka i istih rijeka
potrebna saradnja ljudi i briga o vodi
5
17
Rije HVALA TI
Rije UINIMO TO
Rije UINI TO
18
KRISTALI VODE IZ VODOVODA:
Vodovod Pariz Vodovod London Vodovod Tokio
Kristali govore o jako loem kvalitetu voda sa ovih slika !!!
19
Vodovod Sydney Vodovod Bangkok
Kristali govore o jako loem kvalitetu voda sa ovih slika !!!
Kvalitet vode kao kod evropskih vodovoda !!!
20
Vodovod Bern Vodovod New York
Vodovod Washington, DC
-Formiranje kristala
-Bolji kvalitet vode
-Zatita okolia
-Washington, DC
R od cedrovine na Manhattnu
6
21
Vodovod Tuzla 27.01.2013. Vodovod Tuzla 26.01.2013.
Kristali govore o jako loem kvalitetu ove voda sa slika !!!
Gotovo da uopte nema formiranja kristala vode !!!
Kvalitet vode kao kod veine evropskih vodovoda !!!
Temperatura zamrzavanja vode iz slavine : - 15
o
C
22
Snijeg nakon otapanja i zamrzavanja
Tuzla, 26.01.2013.
Snijeg nakon otapanja i zamrzavanja
Tuzla, 26.01.2013.
Temperatura zamrzavanja nakon otapanja : - 15
o
C
23
UVOD DEFINICIJA, ZADACI I ZNAAJ HIDROLOGIJE
Prema UNESCO-u:
a) HIDROLOGIJA=nauka koja se bavi vodama iznad, na i ispod povrine Zemlje;
pojavljivanjem, oticanjem i raspodjelom vode u vremenu i
prostoru; biolokim, hemijskim i fizikim osobinama vode;
djelovanjem vode na okoli.
b) HIDROLOGIJA=nauka koja se bavi procesima upravljanja, mijenjanja vodnih
zaliha na povrini Zemlje i tretira razliite faze u hidrolokom
ciklusu.
Kruenje vode u prirodi
24
Hidrologija predmet istraivanja hiljadama godina
STARO DOBA:
Nil pregraen oko 4000. pne. poboljavanja poljoprivrede
Mezopotamski gradovi zatieni od poplava visokim zemljanim zidovima
Stari Grci i Rimljani gradili akvadukte
U Kini gradili sisteme za navodnjavanje i radove za nadziranje poplava.
Mezopotamski grad - piramida Rimski akvadukt kod Splita
7
25
Marko Vitruvije I vijek p.n.e. napisao filozofsku teoriju hidrolokog ciklusa
P koje padnu u planinama prodiru kroz Zemljinu povrinu te u nizinama oblikuju
rijeke i izvore.
Nauni pristup Leonardo da Vinci precizni prikaz hidrolokog ciklusa
18. vijek napredak u hidrolokoj nauci postignut zahvaljujui:
- Bernoullijevom pijezometru
- Bernoullijevoj j-ni
- Pitotovoj cijevi
- Chezyjevoj formuli.
19. vijek razvija se podzemna hidrologija ukljuuje:
- Darcyjev zakon
- Dupuit-Thiemovu formulu istjecanja
26
20. vijek racionalne analize zamijenjuju se empirizmom
vladine agencije u dravama pokreu vlastite hidroloke istraivake programe
Posebno vani bili su:
- Shermanov hidrografski ureaj
- Hortonova teorija infiltracije
- Theisova j-na opisuje hidrauliku izvora.
Hidrologija poseban znaaj u graevinarstvu
27
Predmet izuavanja HIDROLOGIJE:
a) stvaranje i gubljenje vodene mase
- P
- infiltracija
- isparavanje
b) kretanja vode u prirodi
c) prikupljanje hidrolokih podataka razne potrebe u graevinarstvu
d) predvianje hidrolokih pojava
e) istraivanje uticaja vode na okolinu i obrnuto
f) prouavanje zakonitosti u reimu voda na Zemlji
28
ZADATAK HIDROLOGIJE:
a) Prikupljanje i obrada hidrolokih podataka osmatranja i mjerenja
b) Ekonomino dimenzioniranje objekata
c) Procjena sigurnosti objekata od VV, od podlokavanja i ruenja
d) Snabdjevanje vodom
e) Uticaj reima vodotoka, jezera i PV na objekte i razne tehnike probleme
f) Iznalaenje metoda za predvianje hidrolokih pojava
8
29
Veza hidrologije i meteorologije:
- P
- kondenzacija na povrini tla i u podzemlju
- isparavanje
Veza hidrologije i geologije:
- PV i izvori
- erozija
- ablacija (otapanje gleera)
Izuavanje PV nemogue bez geologije HIDROGEOLOGIJA
HIDROMETEOROLOGIJA
HIDROGEOLOGIJA
30
PODJELA HIDROLOGIJE
Podjela prema namjeni:
a) OPTA HIDROLOGIJA
-osnovna pitanja voda na Zemlji dio geofizike
B) INENJERSKA HIDROLOGIJA
-proraun reima voda za potrebe graenja raznih HG
C) REGIONALNA HIDROLOGIJA
-izuava hidroloke karakteristike nekog podruja (rijeni sliv)
31
Podjela hidrologije:
1) OCEANOLOGIJA: prouava vode okeana i mora
2) HIDROLOGIJA KOPNA: prouava vode na i ispod povrine Zemlje
HIDROLOGIJA KOPNA:
a) Hidrometeorologija: prouava vode u atmosferi
b) Potamologija: prouava povrinske tokove
c) Limnologija: prouava jezerske vode ili slatke stajae vode
d) Kriologija: prouava vode u vidu leda i snijega
e) Hidrogeologija: prouava PV kretanje i pojava vode u litosferi
32
Posebne grane hidrologije prema pojedinim podrujima istraivanja:
a) hidrologija kra
b) urbana hidrologija
c) hidrologija akumulacija
d) ekohidrologija (u novije vrijeme)
HIDROLOGIJA KRA:
-hidrologija u krkim naslagama i slojevima koji omoguavaju teenje vode podzemljem
URBANA HIDROLOGIJA:
-oticanje naseljenih i gradskih podruja
HIDROLOGIJA AKUMULACIJA:
-rad akumulacijskih jezera i njihov uticaj na vodni reim
EKOHIDROLOGIJA:
-izuava uticaj hidrolokih fenomena na ekoloke procese
9
33
Usmjerenja unutar hidrologije:
a) parametarska hidrologija
b) stohastika hidrologija
Parametarska hidrologija (iskustvena, deterministika ili analitika):
u analizi se koristi deterministiki pristup istraivanjima hidrolokih osobina
uz primjenu raznih parametara
Stohastika hidrologija (vjerovatnost i statistika):
hidroloki procesi i pojave opisuju se metodama teorije vjerovatnoe i
matematske statistike
34
Hidroloki ciklus = kruenje vode kroz atmosferu i na povrini Zemlje
-isparavanje iz ekeana, mora, jezera, rijeka i sa kopna
-u oblacima dolazi do kondenzacije nastaju P
-P padaju na vodne i kopnene povrine
-voda se akumulira u vodnim povrinama i
-ponovo isparava
HIDROLOKI CIKLUS
Kruenje vode u prirodi
35
Hidroloki ciklus stalan proces kruenja vode na Zemlji
Faze hidrolokog ciklusa:
1) isparavanje (E)
2) padavine (P)
3) oticaj (O)
Hidroloki ciklus odigrava se u:
-atmosferi
-hidrosferi (na povrini)
-litosferi (ispod povrine)
Voda prodire u tlo prosjeno do 1 km (u kru do 2 ili 3 km) !!!
Voda u atmosferu prodire do 15 km !!!
Prosjeno: hidroloki ciklus u amplitudi do cca 16 km !!!
36
Na povrini kopna dui t zakljuak:
ISPARAVANJE + OTICAJ = PADAVINE
Sa kopna u mora i okeane otiu koliine vode (rijekama i direktno podzemno)
postojanje kontinuiteta kretanja vodenih masa
sa mora na kopno dolazi ista koliina vode (putem P)
10
37
Vodni bilans = odreivanje vodnih koliina koje ulaze, izlaze ili se zadravaju u
slivu za neko usvojeno razdoblje
Vodni bilans: opisuje hidroloki ciklus
Hidrololoki ciklus promatra se kroz tri faze:
1) isparavanje (E)
2) padavine (P)
3) oticanje sa kopna (O) direktno (O
d
) bazno (O
b
)
VODNI BILANS:
Vodni bilans moemo pisati za:
-okeane i mora: P
okean
+O
kopno
=E
okean
-atmosferu: E
okean
+E
kopno
=P
okean
+P
kopno
-kopno: P
kopno
=E
kopno
+O
kopno
38
Opta j-na vodnog bilansa za bilo koje podruje i proizvoljni interval t:
P+Q
dd
+Q
bd
-E-O
do
-O
bo
= +/- V
P ukupne padavine
Q
dd
ukupni direktni (povrinski i brzi potpovrinski) dotok sa drugih podruja
Q
bd
ukupno bazni (spori potpovrinski i podzemni) dotok sa drugih podruja
E ukupno isparavanje
O
do
ukupno direktno (povrinsko i brzo potpovrinsko) oticanje
O
bo
ukupno bazno (sporo potpovrinsko i podzemno) oticanje
V ukupna promjena V vode
39
Hidroloki ciklus proces kretanja, gubljenja i obnavljanja vode na Zemlji
na putu od atmosfere do okeana
kao i pri suprotnom kretanju
Prosjene godinje koliine P
40
CIKLUS OTICANJA I NJEGOVE KOMPONENTE
Hidroloki ciklus proces cirkulacije i raspodjele vode na zemlji i atmosferi
Ciklus oticanja dio hidrolokog ciklusa veza izmeu P i oticaja
raspodjela vode od t kada je kia pala na tlo
do t kada je voda dospjela do vodotoka ili se vratila u atmos.
Poetak P vei dio P zadrava se na liu i vegetaciji vraa se u atmos.
Ljetni pljusak male jaine i kratkog t mali dio kie doe do tla
ako doe do tla popunjava depresije tla
ili se infiltrira u tlo
Dui pljusak kada je i kie > kapaciteta infiltracije tla POVRINSKI OTICAJ
sa povrine terena tanak sloj vode (povrinska akumulacija) otie do rijeke
11
41
Osnovne komponente j-ne vodnog bilansa
Dio infiltrirane vode tee kroz rastresit sloj tla (niz padinu) u vodotok
kasni u odnosu na povrinski oticaj
potpovrinski oticaj 42
Dio infiltrirane vode do podzemne izdani efektivna infiltracija
kao PV kod efluentnih tokova moe da postane bazni oticaj recipijenta
Dio vode koja je upijena ostaje iznad NPV u nezasienoj zoni tla zemljina vlaga
dijelom je koriste biljke (transpiracija) i dijelom isparava kao i voda sa povrine tla
J-na vodnog bilansa na slijedei nain:
P = Q + I
f
+ E +/- V
P padavine
Q oticaj (povrinski i potpovrinski)
I
f
infiltracija I
f
= I
e
+ m I
e
(efek. infiltr.) m(zemljina vlaga)
m = E
z
+ T
r
E
z
(ispar, sa tla) T
r
(transpiracija biljaka)
E isparavanje sa povrine terena, sa lia, sa vodene povrine
V promjena V vode u slivu (PV i u povrinskim tokovima)
43
J-na vodnog bilansa uvijek na odreenu slivnu povrinu F i interval vremena
J-na vodnog bilansa jednostavan oblik ciklus oticaja veoma sloen proces
svi parametri variraju u vremenu i prostoru
Ukupan oticaj u vodotoku (Q) = koliina vode na izlaznom profilu sliva
Q sastavljen od 4 glavne komponente
1. Povrinski proticaj (Q
po
)
2. Potpovrinski oticaj (Q
pp
)
3. Podzemni oticaj (Q
p
)
4. Oticaj od kie koja je pala direktno na vodotok (Q
R
)
44
12
45
Ukupno oticanje = efektivni dio P koji otiu
Ostatak P koji nakon gubitaka dolazi povrinskim, potpovrinskim i podzemnim
putem u vodotoke
Dio ukupnih ili bruto padavina (P
b
ili H
b
) koji otie efektivne ili neto P (H
e
)
Proces oticanja u hidrologiji i openito u hidrotehnici BAZNA VANOST
Vanost kod dimenzioniranja oborinske kanalizacije
46
U praksi imamo dvije komponente oticaja:
1. DIREKTNI OTICAJ (BRZI) Q
d
2. BAZNI OTICAJ (SPORI) Q
b
Q
d
= Q
po
+ Q
R
+
1
Q
pp
Q
b
= Q
p
+
2
Q
pp
1
Q
pp
brzi potpovrinski oticaj
2
Q
pp
spori potpovrinski oticaj
Svrha analize oticaja odrediti raspodjelu oticaja u t kod izlaznog profila sliva
odnosno
odrediti hidrogram oticaja koji je posljedica hijetograma pale kie
47
Hidrogram i komponente ukupnog oticanja
a) Hidrogram b) Komponente ukupnog oticanja
1 vrijeme porasta 2 vrni dio 3 vrijeme opadanja
HIDROGRAM
Grafiki prikaz promjene protoka (Q) u vremenu (t)
Oblik hidrograma tri razdoblja
1) vrijeme porasta (poveanje protoka)
2) vrni dio (kulminacijski dio)
3) vrijeme (opadanja (recesija)
48
13
49
ULOGA HIDROLOGIJE U VODOPRIVREDI
VODOPRIVREDA (tri vodoprivredne grane)
1) KORITENJE VODA
2) UREENJE VODA
3) ZATITA VODA
1) KORITENJE VODA:
a) Vodosnabdjevanje naselja, industrije
b) Navodnjavanje
c) Koritenje vodnih snaga (hidroenergija)
d) Ribogojstvo
e) Vodni saobraaj
f) Rekreacija na vodama
50
2) UREENJE VODA:
a) Ureenje veih slivova
b) Rjeavanje problema erozije i bujica
c) Regulacija vodotoka
d) Odbrana od poplava
e) Odvodnjavanje
f) Kanalisanje naselja
g) Asanacija zemljita
3) ZATITA VODA:
a) Preiavanje otpadnih voda
b) Tretman vrstog otpada na deponijama
c) Provoenje zakonskih mjera
d) Planiranje buduih resursa
51
Brana Granarevo (20 km od Trebinja) Brana Modrac
Brana Jablanica
52
Poplave
14
53
Vodoprivredne aktivnosti: obavljaju se putem vodoprivredne osnove i
vodoprivrednih planova (to su tzv. dokumenti)
Dokumenti: utvruju dugorono upravljanje planiranih aktivnosti
Dokumenti: sprovoenje aktivnosti sa tehnikog i pravnog aspekta
Na primjer ZAKON O VODAMA FBiH predvia slijedee akte:
1. Vodoprivredne uslove
2. Vodoprivredne saglasnosti
3. Vodoprivredne dozvole
4. Vodoprivredne naloge
Vodoprivredni uslovi: obaveze koje treba da ispuni projektna dokumentacija
Vodoprivredna saglasnost: kod gradnje objekata (promjene u reimu voda)
Vodoprivredna dozvola: za sve objekte kojima je izdata vodopriv. saglasnost
Vodoprivredni nalog: daje se u toku vaenja vodoprivredne dozvole