BLOK TP RIHTIM DUVARLAR N SSMK TASARIM YAKLAIMLARI

Hlya Karaku Ayen Ergin Ikhan Gler

naat Yk. Mhendisi Prof.Dr. Dr. naat Mhendisi
ODT ODT Yksel Proje Uluslararas
khulya@metu.edu.tr ergin@metu.edu.tr iguler@yukselproje.com.tr

Kemal nder etin Ahmet Cevdet Yalner
Do.Dr. Do.Dr.
ODT ODT
ocetin@metu.edu.tr yalciner@metu.edu.tr


ZET

Bu almada, geleneksel metodlarn yeniden incelenmesi ile blok tipi rhtm duvarlarn
sismik tasarm iin yeni tasarm yaklamlar ortaya konulmaktadr. Yeni tasarm
yaklamlarnda sismik toprak basnlarnn ve sismik srsarj basnlarnn tanmlanabilmesi
iin ters gen dinamik basn dalmlar uygulanmaktadr. Geleneksel tasarm
yntemlerinden farkl olarak, dinamik kuvvetler belirlenirken hidrodinamik kuvvetler de
gznnde bulundurulmu ve statik ve dinamik hesaplamalar srasnda edeer zemin birim
arl kullanlmtr. Yeni tasarm yaklamlarnn uyumluluu 1999 Marmara Depreminde
hasar gren Derince Liman blok tipi rhtm iin rnek almalar kullanlarak test edilmi ve
elde edilen saysal sonularn gzlemsel lmler ile uyum iinde olduu gzlemlenmitir.


GR

Son yllarda meydana gelen depremlerin ky yaplarnda oluturduu hasarlar kullanlmakta
olan tasarm yntemlerinin eksikliklerini ve yeni yaklamlarn gerekliliini gstermektedir.


YEN TASARIM YAKLAIMLARI

Tasarm parametrelerinin belirlenmesi aamasnda;
1. Zemin svlamasnn gz ard edildii
2. Aktif toprak basncnn olumas iin duvarn hareket ettii
3. Zeminin kohezyonsuz olduu
4. Deniz va kara blgeleri arasnda su seviyesi fark olmad
5. D1 (depremin 50 ylda alma olasl %50) deprem seviyesinin geerli olduu
6. Hesaplamalarda birim genilik kullanld
7. Denge analizi yaplrken, blok-blok aras srtnme katsays 0.5, blok zemin aras srtnme
katsays ise 0.6 alnd (OCDI, 2002)
8. Kaymaya ve dnmeye kar gvenlik katsayslarnn (FS
S
> 1.1) (FS
o
> 1.2) deerlerini
aldklar kabul edilmitir.

2. Kuvvetler
Blok tip ky yapsna etkiyen kuvvetler yatay ve dey kuvvetler olarak incelenirler.
2.1. Yatay Kuvvetler
2.1.1 Statik Kuvvetler
2.1.1.1 Aktif Toprak Kuvveti
Srarj Zemin
P
1
P
2
P
3
P
4 P
5
O

O

O

Srarj, q

BF
F
1(se)
F
2(se)
F
3(ss)
F
1(ss)
F
2(ss)
F
3(se)
h
1
h
3
P
1(se)
P
3(se)
P
2(se)
P
i
: Blok ve zemin arl
h
i
: Her bir bloun ykseklii
BF: Baba kuvveti
O: O noktasna gre hesaplanan moment deeri
F
i(ss)
: Blok i iin statik srarj kuvveti
P
i(se)
: Blok i iin statik toprak basnc
F
i(se)
: Blok i iin statik toprak kuvveti
DSS

Deniz
Taraf
kuru

batk

h
3
h
2
Coulomb Yntemi kullanlarak aktif toprak basnc katsays (K
A
) ve aktif toprak basnc
(P
A
) belirlenir (Kramer 1996).

2
A 2
2
cos ( )
K
sin( )sin( )
cos ( )cos( ) 1
cos( )cos( )

=

+
+ +

+

(2.1)
=
2
A A
1
P K H
2
(2.2)

burada, zemin birim arl (kN/m
3
), duvar arka yznn deyle kaplad a (der.),
duvar-zemin srtnme as (der.), duvar arkas zemin st yznn yatayla yapt a
(der.), isel srtnme as (der.), H yap ykseklii (m).

Her bir bloa etkiyen aktif toprak basnc (P
i(se)
) ve kuvveti (F
i(se)
) ; (izim 2.1) ;

P
i(se)
= K
A
h
i
(2.3)
i (se) i 1
i (se) i
P P
F h
2

+
=


(2.4)
kullanlarak hesaplanr. Burada; P
i(se)
blok i iin aktif toprak basnc, F
i(se)
blok i iin aktif
toprak kuvveti ve h
i
blok i iin ykseklik deeridir.

2.1.1.2 Srarj
Srarj basnc ve kuvveti her blok iin (izim 2.1);

P
i(ss)
= q K
A
(2.5)

F
i(ss)
= P
i
h
i
(2.6)

kullanlarak hesaplanr. Burada; P
i(ss)
blok i iin statik srarj basnc; F
i(ss)
blok i iin statik
srarj kuvveti ve h
i
blok i iin ykseklik deeridir.















izim 2.1: Statik durumda blok tip rhtm duvara etkiyen toprak ve srarj kuvvetleri

2.1.1.3 Hidrostatik Kuvvet

Blok tip rhtmn deniz va kara blgeleri arasnda su seviyesi fark olmad kabul edildii iin
hidrostatik kuvvet va yap tabannda oluabilecek kuvvet (kaldrma kuvveti) ihmal edilmitir.
2.1.2 Dinamik Kuvvet
2.1.2.1 Dinamik Toprak Kuvveti

Mononobe Okabe (M-O) Yntemi kullanlarak dinamik aktif toprak basnc katsays (K
AE
)
ve aktif toprak basnc (P
AE
) belirlenir (Kramer, 1996).

2
v
AE
2
2
(1 k ) cos ( )
K
sin( ) sin( )
cos cos ( ) cos( ) 1
cos( ) cos( )

=

+
+ + +

+ +

(2.7)
2
AE AE v
1
P K H (1 k )
2
= (2.8)
isel srtnme as (der.), duvar-zemin srtnme as (der.), duvar arkas zemin st
yznn yatayla yapt a (der.), H yap ykseklii, sismik a (der.) , k
v
dey sismik
katsay ( 0 ).

Parametrelerin belirlenmesinde Ky Yaplar, Demiryollar ve Hava Limanlar iin Trk
Sismik Standartlar, 2007den (TSS, 2007) yararlanlmtr.

Etkin yer ivme katsays (A
10
);
Farkl zemin snflar iin spektral ivme deeri (S
MS
) Denklem 2.9 ve Tablo 2.1 (bkz TSS,
2007de Tablo 2.1) kullanlarak hesaplanr.
MS a s
S F S = (2.9)
burada F
a
ksa periyot zemin katsays ve S
s
periyoda bal spektral ivme deeridir.

S
s
deerinin ilgili alann koordinatlarna bal olarak (TSS, 2007) hesaplanmas nerilmitir.
D1 deprem seviyesi iin nerilen (TSS, 2007);
10 MS
A 0,4 S = (2.10)

Yatay sismik katsay (k
h
);
D1 deprem seviyesi iin nerilen (TSS, 2007);
h 10
k =(2/3) A (2.11)

Edeer birim arlk (
eq
);
M-O Yntemi kuru zeminler iin gelitirilmi bir yntemdir, aktif dinamik basn (P
AE
)
deeri hesaplanrken M-O Ynteminin temel prensibine uymas bakmndan, dinamik ve
statik hesaplamalarda toprak basnc iin edeer zemin birim arlk (
eq
) kullanlmtr
(Kramer, 1996)

Edeer deprem ivmesi katsaysna bal olarak hesaplanan a ( );
Tamamen kuruda olan zemin tabakalar iin (PIANC, 2001),
h
v
k
arctan
1 k

=

(2.12)
Su altnda olan zemin tabakalar iin (PIANC, 2001),
( )

h
arctan k = (2.13)
ile hesaplanr. Edeer deprem ivmesi katsays (su altnda) (

h
k ) ise (TSS, 2007);
ND N
j j sj j o
j 1 j ND 1
h h ND N
j j bj j o
j 1 j ND 1
( h ) ( h ) q
k k
( h ) ( h ) q
= = +
= = +
+ +
=
+ +


(2.14)

burada
j
, kurudaki jinci zemin tabakasnn birim hacm arl; h
j
, jinci zemin tabakasnn
kalnl;
sj
, suya doygun jinci zemin tabakasnn birim hacm arl; q
o
dzgn yayl ek
yk (srsarj); ND yzeyden itibaren kurudaki zemin tabakalarnn says;
bj
su altndaki jinci
zemin tabakasnn birim hacim arl; k
h
, edeer deprem ivmesi katsays (kuruda).

Dinamik bileen (
AE
P )
M-O Ynteminde, toplam itme kuvveti (P
AE
), statik (P
A
) ve dinamik (
AE
P ) iki bileene
ayrlr. Buna gre dinamik bileen (Kramer 1996),
AE
P =P
AE
- P
A
(2.15)
olarak hesaplanr. Dinamik kuvvetin etki noktas M-O Yntemine gre 0,6 Hdir. Ancak, bu
ekilde belirlenen etki noktas dinamik kuvvetin tek bir noktadan yapya etkidii kabuln
beraberinde getirmektedir. Oysa, depremlerden sonra ky yaplarnda yaplan gzlemler,
yapnn st ksmnda yer alan bloklarn daha ok etkilendiklerini gstermektedir (Yksel ve
dierleri, 2002). Bu gzleme dayanarak elde edilen dinamik kuvvetin bloklara ters gen
eklinde dald kabul yaplarak, her bir bloa etkiyen dinamik kuvvet
hesaplanabilmektedir (izim 2.2) (bkz. Karaku, 2007)













izim 2.2: Blok tip rhtmlar iin dinamik toprak kuvveti
2.1.2.2 Srarj
Dinamik srarj kuvvetini bulmak iin srarj yar deeri (q/2) (bkz. Karaku, 2007).
kullanlr (izim 2.3)











izim 2.3: Blok tip rhtmlar iin dinamik srarj kuvveti
Zemin
BF
F
1(de)
F
2(de)
F
3(de)
Kronman
Blok 1
Blok 2
ae

a = ( h
3
)(90-
ae
)

h
2
h
3
b= ( h
2
) (90-
ae
)

c= ( h
1
) (90-
ae
)

a

b

c

A
1
A
2
A
3
DSS
h
i
: Tabana gre belirlenen blok ykseklikleri
Deniz
taraf
ae
: Aktif gme as
a,b,c: Zemin kamas uzunluklar
F
i(de)
: Dinamik toprak kuvveti
A
i
: Zemin kamas alanlar
h
1
H
BF
F
1(ds)
F
2(ds)
F
3(ds)
Kronman
Blok 1
Blok 2
a = ( h
3
) (90-
ae
)

h
1
h
2
h
3
b= ( h
2
) (90-
ae
)

c= ( h
1
) (90-
ae
)

a

b

c

A
1
A
2
A
3
DSS
h
i
: Tabana gre belirlenen blok ykseklikleri
a,b,c: Zemin kamas uzunluklar
F
i(ds)
:Blok i iin dinamik srarj kuvveti
A
i
: Alan
Deniz
Taraf
kuru
batk
ae

ae
: Aktif gme as
2.1.2.3 Hidrodinamik Kuvvetler

Depremde oluan hidrodinamik basn;
dw h w w
7
p k H h
8
=
(Westergaard, 1933) (2.16)
Depremde oluan hidrodinamik kuvvet;
2
dw h w
7
P k H
12
= (Westergaard, 1933) (2.17)

burada
w
deniz suyu birim arl, H
w
toplam su derinlii, h her bir blok iin yzeyden
itibaren belirlenen su derinlii (izim 2.4) (Kramer, 1996).













izim 2.4: Blok tip rhtmlar iin hidrodinamik kuvvetler

Hidrodinamik kuvvet izim 2.4de grld gibi parabolik bir dalm gsterir,ancak arlk
merkezi hesaplamalarnda karlalan glk nedeniyle, parabolik dalm gen dalm
olarak kabul edilmitir.

2.1.2.4 Yap ktlesine etkiyen deprem kuvveti

Yap ktlesine etkiyen bloktan ve zeminden kaynaklanan deprem ykleri Pseudostatik Analiz
kullanlarak belirlenir (izim 2.5) (Kramer 1996).
h
h h
a W
F k W
g
= =
(2.18)
burada; F
h
, yatay kuvvet; a
h
, en yksek yerekimsel ivme; W, blok yada zemin arl; g,
yerekim ivmesi; k
h
,yatay sismik katsay.












izim 2.5: Yap ktlesine etkiyen deprem kuvveti
P
1
P
2
P
3
P
4 P
5
BF
F
dw1
F
dw2
P
dw1
P
dw2
h
H
w
Kabul
Gerek
DSS

h: DSSye gre her bir blok ykseklii

H
W
: Toplam su derinlii

P

: Blok ve zemin arl

P
dwi
: Blok i iin dinamik su basnc

F
dwi
: Blok i iin hidrodinamik kuvvet

Deniz
Taraf

5
P
P
1
P
4
P
1
k
h
P
4

h
k

5
P

h
k
P
1
P
2
P
4
BF
P
3
P
3
k
h
P
3
P
2

5
P

5
P
DSS

5
P

h
k
P
2
k
h

5
P
k
h
: Yatay sismik katsay,
P
i
: Zemin ve blok arlklar
Statik ve dinamik toprak ve zemin kuvvetleri blok tip yapya zeminle ( ) as yapacak
izimde etkir, bu nedenle yatay (P
hi
) ve dey (P
vi
) kuvvetlerin hesaplanabilmesi iin toplam
kuvvetin (P
ti
) bileenlerine ayrlmas gerekmektedir (izim 2.6).

2.2 Dey Kuvvetler

Dey kuvvetler 3 ksmda incelenir, blok arlklar, zemin arllar ve kaldrma kuvveti.
Blok ve zemin arlklar hesaplamalarnda ise durgun su seviyesi (DSS) altnda kalan
bloklarn arlk hesaplamalarnda batk birim arlk (
sub
) deerleri kullanlr.

2.3 Denge Analizi

Blok tip rhtma etkiyen yatay ve dey kuvvetlerin belirlenmesinden sonra her bir bloun
denge analizi yaplr. izim 2.6 kronman duvara etkiyen kuvvetleri gstermektedir.












izim 2.6: Kronman duvara etkiyen yatay ve dey kuvvetler

Toplam yatay kuvvet (F
Hc
) = P
h1
+ F
h1
+ F
h4
+

h5
F
+BF

Toplam dey kuvvet F
Vc
) = P
1
+ P
v1

Dnme momenti (M
oc
) = (F
1(se)
)(
m
1se
y )+ (F
1(ss)
)(
m
1ss
y )+ (F
1(de)
)(
m
1de
y )
+ (F
1(ds)
)(
m
1ds
y )) cos + (F
h1
)(
m
w1
y )+(F
h4
+

h5
F )(

m
w4 5
y

)+(BF)(
m
BF
y )

Kar koyma momenti (M
rc
) = (P
1
)(
m
w1
x )+ (P
v1
)(
m
Pv1
x )
Kayma iin ;
v
S
H
F
FS
F

= Dnme iin ;
r
o
o
M
FS
M
=

Bu almada 4 farkl yaklam uygulanarak kaymaya ve dnmeye kar gvenlik katsaylar
hesaplanmaktadr (FS
s
ve FS
o
).

Yaklam 1de sismik hesaplamalarda edeer deprem ivmesi katsays (su altnda)
(

h
k )(Denklem 2.14) kullanlr ve yapya etkiyen deprem kuvvetlerinin bulunabilmesi iin
yaplan blok arl hesaplamalarnda bloun suyun altnda yada stnde olmas durumu gz
nnde bulundurulur.

Yaklam 2de sismik hesaplamalarda edeer deprem ivmesi katsays (su altnda) (

h
k )
(Denklem 2.14) kullanlr ve yapya etkiyen deprem kuvvetlerinin bulunabilmesi iin yaplan
blok arl hesaplamalarnda bloun kuru arl kullanlr.
BF
F
h1

m
W1
y

m
W1
x
P
1
m
BF
y

m
W4
x

P
4
m
W5
x

m
W4 5
y


Zemin Zemin
F
1(se)
F
1(ss) F
1(de)
P
v1

v1
m
P
x
P
t1
= F
1(se)
+ F
1(ss)
+ F
1(de)
+ F
1(ds)

P
h1
= P
t1
cos
P
v1
= P
t1
sin
F
hi
= P
i
k
h
F
h4
+

h5
F
m
1se
y

m
1ss
y

F
1(ds)
m
1ds
y

m
1de
y

x
i
: Yatay kuvvet moment uzunluu
y
i
: Dey kuvvet moment uzunluu

5
P

BF: Baba kuvveti
F
hi
= P
i

h
k
(blok)
(soil)
Yaklam 3de sismik hesaplamalarda edeer deprem ivmesi katsays (kuruda) (
h
k )
kullanlr (Denklem 2.11) ve yapya etkiyen deprem kuvvetlerinin bulunabilmesi iin yaplan
blok arl hesaplamalarnda bloun suyun altnda yada stnde olmas durumu gz nnde
bulundurulur.

Yaklam 4de sismik hesaplamalarda edeer deprem ivmesi katsays (kuruda) (
h
k )
kullanlr (Denklem 2.11) ve yapya etkiyen deprem kuvvetlerinin bulunabilmesi iin yaplan
blok arl hesaplamalarnda bloun kuru arl kullanlr

SONU

Derince Liman blok tip rhtm tasarm iin kulanlan parametreler;
= 40
o
, =13.33
o
, =0, = 0, H=15m, H
sub
=12.5m ,q = 30 kN/m
2
, Baba=800 (kN),
Kronman boyu=16.16 (m),
conc
=23 kN/m
3
,
b conc
=13 kN/m
3
,
dry
=18 kN/m
3
,
sub
=11
kN/m
3
,
w
=10 kN/m
3
,

Etkin yer ivme katsays (A
10
) (Denklem 2.10) ve yatay sismik katsay (
h
k ) (Denklem 2.11);

10
A 0,4 0,61 0,243 = =
h
k (2/3)(0,243) 0,16 = =
olarak hesaplanr.

Dier bilinmeyen parametrelerde hesaplandktan sonra 4 farkl yntem iin denge analizi
yaplr. Bulunan sonular Tablo 2.1, 2.2, 2.3 ve 2.4de zetlenmitir.

Tablo 2.1: Yaklam 1 iin gvenlik katsaylar Tablo 2.2: Yaklam 2 iin gvenlik katsaylar












Tablo 2.3: Yaklam 3 iin gvenlik katsaylar Tablo 2.4: Yaklam 4 iin gvenlik katsaylar









Yaklam 1
Blok FS
s
Fs
o
Kronman 0.63 2.32
Blok 1 0.64 0.95
Blok 2 0.65 0.80
Blok 3 0.69 0.79
Blok 4 0.77 0.88
Blok 5 0.75 0.89
Blok 6 0.88 1.00
Yaklam 2
Blok FS
s
Fs
o
Kronman 0.63 2.32
Blok 1 0.62 0.93
Blok 2 0.61 0.77
Blok 3 0.64 0.75
Blok 4 0.71 0.82
Blok 5 0.68 0.83
Blok 6 0.80 0.93
Yaklam 3
Blok FS
s
Fs
o
Kronman 0.80 2.74
Blok 1 0.82 1.15
Blok 2 0.81 0.98
Blok 3 0.84 0.97
Blok 4 0.92 1.08
Blok 5 0.87 1.08
Blok 6 1.00 1.20
Yaklam 4
Blok FS
s
Fs
o
Kronman 0.80 2.72
Blok 1 0.77 1.11
Blok 2 0.74 0.93
Blok 3 0.76 0.91
Blok 4 0.82 0.99
Blok 5 0.78 0.99
Blok 6 0.89 1.09
Bulunan sonulara bakldnda;

uygulanan tm yaklamlarda kaymaya kar elde edilen gvenlik katsaylarnn

dnmeye kar elde edilen gvenlik katsaylarndan daha kk olduu

sismik durumlarda st bloklarn alt bloklara gre daha riskli olduklar

Yaklam 1 ve 2nin en dk gvenlik katsaylarn vermelerinden dolay en kritik

yaklam olduklar grlmektedir.


KAYNAKLAR
Center for Civil Engineering research and Codes (CUR), (2005), Quay Wall Hand Book, 717 Pages, published
by CUR, PO Box 420, 2800 AK, Gouda, The Netherland, ISBN 0 415 364396.

International Navigation association (PIANC), (2001), Seismic Design Guidelines for Port Structures, 474
pages, ISBN 90 265 1818 8.

Kramer S.L., (1996), Geotechnical Earthquake Engineering, Editor; Hall W.J. 653 pages, ISBN 0-13-374943-
6.

Meijer E., (2006), Comparative Analysis of Design Recommendations for Quay Walls, M.Sc. Thesis, TUDelft.

Motta E., (1993), Generalized Coulomb Active Earth Pressure for Distanced Surcharge, Journal of
Geotechnical Engineering, Vol.120, No.6, June, 1994, ISSN 0733-9410/94/0006-1072, technical note No. 5597

The Overseas Coastal Area Development Institute of Japan (OCDI), (2002), Technical Standards and
Commentaries for Port and Harbor Facilities in Japan, editors for translation version: Goda, Y., Tabata, T.,
Yamamoto, S., printed by Daikousha Printing Co., Ltd.

US Army Corps of Engineers (USACE), (2003), Earthquake Forces from Backfill, EC 1110-2-6058.

Yksel Y., Alpar B., Yalner A.C., evik E., zgven O., elikolu Y., (2002), Effects of the Eastern
Marmara Earthquake on Marine Structures and Coastal Areas, Proceedings of The Institution of Civil
Engineers, Water & Maritime Engineers 156, June 2002, Issue WM2, pages 147-163.