Richard Weikart

FROM DARWIN TO HITLER

Evolutionary Ethics, Euenics and Racis! in "er!any
#o$yriht %a &r'i(u i #rnu "oru
#)&, *eorad
Izdava
&"+,ILI, *eorad
Prevod
&vetlana &ta!enov Ra-eta
Distribucija
./010...+2/
3334c$s4or4yu
Rihard Vajkart
OD DARVINA
DO HITLERA
Evoluciona etika, eugenika
i rasiza u Nea!koj
"ADR#A$
)RED"O,OR 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5
6,OD 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 7
I + NO,I TEMEL8I ETI9E
:4 )oreklo etike i us$on !oralno relativi%!a 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 0/
04 Evolucioni ra%vo( kao Na(ve;e do'ro 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2/
<4 Orani%ovan(e evolucione etike 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 =7
II + DE,AL,A#I8A L86D&9O" >I,OTA
24 ,rednost ?ivota i vrednost s!rti 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5:
=4 6?asi in@eriornostiA devalvaci(a Bne$roduktivnihC oso'a
i oso'a sa invaliditeto! 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 D2
/4 Nauka o rasno( ne(ednakosti 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 75
III + ELIMINA#I8A BINFERIORNIHC
54 9ontrola ra%!no?avan(aA i%vrtan(e tradicionalne seksualne !oralnosti 4 4 :0.
D4 6'i(an(e Bnes$oso'nihC 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 :<=
74 Rat i !ir 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 :=.
:.4 MeEurasna 'or'a i istre'l(en(e 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 :/5
I, + 6TI#A8I
::4 Hitlerova etika 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 :D7

FA9L86GA9 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 0.5

*ELEH9E 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 0::

%RED&OVOR
*io sa! @asciniran te!o! evolucione etike dok sa! radio istra?ivan(e %a svo(u disertaci(u $od na%ivo!
Socijaldarvinizam: Evolucija u nemakoj socijalistikoj misli od Marksa do Berntajna (Socialist Darwinism:
Evolution in erman Socialist !"ou#"t$ o'(avl(eno :7774 odineI4 8edva da sa! $o!i-l(ao da ;e to uticati na tok !o
istra?ivan(a4 Dok sa! $rouJavao utica( darvini%!a u Ne!aJko(, otkrio sa! da su !noi darvinisti verovali da
darvini%a! i!a revolucionarne i!likaci(e na etiku i !oralnost, o'e%'eEu(u;i (edan novi te!el( %a etiku i $reokre;u;i
tradicionalna !oralna naJela4 Faintriiran ti! ide(a!a, u $oJetku sa! sa!o na!eravao da o$i-e! i anali%ira! ra%vo(
evolucione etike u Ne!aJko( i u drui! %e!l(a!a4 MeEuti!, kada sa! $oJeo da Jita! radove Ernesta Hekela KErnst
HaeckelI i druih ranih darvinista, @okus !o istra?ivan(a se $o!erio na (edno s$eci@iJno $ol(e etike + ono -to se
danas %ove 'io!edicinska etika4
8edan od ra%loa $o!esan(a @okusa istra?ivan(a 'ilo (e !o(e $rouJavan(e radova Ernesta Hekela, u ko(i!a + na
!o(e i%nenaEen(e + on %aovara u'i(an(e 'e'a ko(e i!a(u %dravstvene $ro'le!e4 Druo, otkrio sa! da su !noi
ne!aJki euenisti $isali ese(e i tekstove u svo(i! kn(ia!a o to!e kako $ri!eniti darvini%a! u etici4 Mo(a $rvo'itna
na!era ni(e 'ila da euenika ira va?nu ulou u !o(o( studi(i, ali nisa! !oao da (e i%'ene! + lideri eueniJko
$okreta 'ili su neki od na(istaknuti(ih $ro!otera evolucione etike4
9asni(e (e kn(ia D?e(!sa Re(Jela K8a!es RachelI Stvoreni od %ivotinja: Moralne im&likacije darvinizma
('reated (rom )nimals: !"e Moral Im&lications o( Darwinism$ OL@ord, :77.I $odstakla !o( dal(i rad4 Re(Jelovi
aru!enti da darvini%a! $otko$ava svetost l(udsko ?ivota i $odr?ava eutana%i(u i%leda(u veo!a sliJni neki!
ide(a!a %a ko(e sa! ustanovio da su $osto(ale u Ne!aJko( kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4 Re(Jelova kn(ia, %a(edno
sa oni! -to sa! ve; %nao o $oledi!a Hekela, nekih soci(aldarvinista i euenista, uka%ivali su !i na (edno novo
$itan(e ko(e te'a istra?itiA Da li su ne!aJki darvinisti koristili Darvinovu teori(u da $otko$a(u tradicionalno
$rihva;enu doktrinu o svetosti l(udsko ?ivotaM Da $ostavi!o ovo $itan(e na druaJi(i naJinA Hta su darvini%a!, ili u
na(!an(u ruku utica(ni $ro!oteri darvini%!a, hteli da ka?u o vrednosti l(udsko ?ivotaM 9ada sa! uo'liJio ovo
$itan(e na ta( naJin, ostala $itan(a ve%ana %a ?ivot i s!rt su $roi%a-la sa!a od se'e, naroJito ona ve%ana %a rat i rasni
suko'4
9ada sa! $re@or!ulisao $ruJavan(e evolucione etike da 'ih ukl(uJio diskusi(u $o $itan(u vrednosti l(udsko
?ivota, (o- (edna te!a (e $ostala nei%'e?naA utica( to uJen(a na Hitlera4 Hitler !i uo$-te ni(e 'io na u!u kada sa!
%a$oJeo ovo istra?ivan(e, a (ednostrani $oku-a( Dani(ela "as!ana KDaniel "as!anI da $ove?e Hekela i Hitlera uJinio
(e da 'ude! o$re%an4 MeEuti!, -to sa! vi-e Jitao kn(ie, Jlanke i doku!ente ko(e su $isali darvi nisti i euenisti
kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, i -to sa! vi-e Jitao -ta (e $isao Hitler i -ta su drui $isali o n(e!u, to sa! vi-e 'io
uveren da $osto(i %naJa(na istori(ska ve%a i%!eEu darvini%!a i Hitlerove ideoloi(e4 Ostavi;u Jitaoci!a da $rocene,
nakon !o i%laan(a, koliko (e $rav ili krivudav $ut od darvini%!a do Hitlera4 Mo(a na!era (e da $oka?e! ta( $ut od
darvinovo vre!ena do )rvo svetsko rata Ku sluJa(u Hitlera, $ro-irio sa! diskusi(u hronolo-ki na !alo kasni(i
$eriod, $o-to su svi Hitlerovi ovori i s$isi nastali nakon )rvo svetsko rataI4
Neki od tekstova ko(i su $re%entovani u ovo( kn(i%i $rethodno su se $o(avili u nauJni! Jaso$isi!a, $od slede;i!
naslovi!aA B)oreklo soci(aldarvini%!a u Ne!aJko( od :D=7+:D7=C KThe Oriins o@ &ocial Dar3inis! in "er!any,
:D=7+:D7=, *ournal o( t"e +istor, o( Ideas =2 K:77<IA 2/7+DDIN BDarvini%a! i s!rtA Devalviran(e l(udsko ?ivota u
Ne!aJko( od :D/.+:70.C KDar3inis! and DeathA Devaluin Hu!an Li@e in "er!any, :D/.+:70., *ournal o( t"e
+istor, o( Ideas /< K0..0IA <0<+22IN i B)rores u rasno! uni-tavan(uA soci(aldarvi ni%a!, euenika i $aci@i%a! u
Ne!aJko( od :D/.+:7:DC K)roress throuh Racial ELter!inationA &ocial Dar3inis!, Euenics and )aci@is! in
"er!any, :D/.+:7:D, erman Studies -eview 0/ K0..<IA 05<+72I4
'VOD
&uko' se ra%'uktao od!ah nakon o'(avl(ivan(a Darvinove kn(ie Postanak vrsta (.ri#in o( S&ecies/ :D=74
odine, a ras$rava se ni(e vodila sa!o oko toa da li su ?ivi orani%!i nastali na nat$rirodan ili $rirodan naJin4
Mnoi Darvinovi savre!enici $la-ili su se da 'i n(eova teori(a !ola neativno da utiJe na !oral, iako on o
evoluci(i Joveka i n(eno! utica(u na !oralnost ni(e (avno ovorio sve do :D5:4 odine kada (e o'(avio kn(iu Poreklo
oveka (!"e Descent o( Man/4
Ta( $rvo'itni ot$or $re!a darvini%!u (avio se na(ve;i! delo! %'o n(eovo $otenci(alno destruktivno utica(a
na !oralni $oredak4 Iste :D=74 odine, neduo nakon o'(avl(ivan(a Postanka vrsta, Darvinov 'iv-i !entor i% 'ioloi(e
sa 9e!'rid? univer%iteta, Ada! &ed?vik KAda! &ed3ickI, u$utio (e svo! studentu veo!a o-tro $is!o i%ra?ava(u;i
u n(e!u svo( strah u$ravo $o ovo! $itan(u4 On $i-eA BMo(e $oi!an(e !oralnosti (e 444 -okirano odlo!ci!a i% tvo(e
knie4C On dal(e o'(a-n(avaA
)riroda i!a i svo(u !oralnu ili !eta@i%iJku stranu, 'a- kao i @i%iJku4 Govek ko(i ovo $oriJe u veliko( (e %a'ludi4
9runa nauke, n(ena slava, (este u to!e -to, kro% $rvo'itni u%rok, $ove%u(e !ateri(alno i !oralnoN 444 Ti si
%ane!ario tu ve%u i, ako sa! te do'ro shvatio, $otrudio se da (e u (edno! ili dva va?na sluJa(a i $rekine-4 Misli!
da 'i, kada 'i to 'ilo !ou;e K-to, hvala *ou, ni(eI, l(udska rasa do?ivela takvu deradaci(u i $ala tako nisko
kako ni(e $ala od vre!ena o ko(i!a na! ovore $isani i%ve-ta(i o l(udsko( istori(i4
:
&ed?vik ni(e 'io (edini ko(i (e osuEivao Darvina %a $odrivan(e !orala4 9a!$an(a $rotiv darvini%!a ko(u (e u
rano! 0.4 veku u A!erici $okrenuo ,ili(a! D?enins *ra(an KWillia! 8ennins *ryanI 'ila (e na(ve;i! delo!
$otaknuta %a'rinuto-;u %'o !oralnih i!$likaci(a darvini%!a4 *ra(an (e, 'udu;i $aci@ista, 'io ra%nevl(en
Darvinovi! $o%itivni! ko!entari!a o ne!aJki! !ilitaristi!a, ko(e (e s!atrao odovorni!a %a i%'i(an(e )rvo
svetsko rata4 6?asnut okrutni! $okol(e! nai%led civili%ovanih naci(a, on se slo?io sa &ed?viko! da darvini%a! vr-i
deradira(u;i utica( na l(ude4 Ne!ci su takoEe i%ra%ili %a'rinutost %'o ovakvo utica(a darvini%!a4 Teolo Rudol@
H!id KRudol@ &ch!idI %a$isao (e u svo(o( kn(i%i o'(avl(eno( :D5/4 odine da !noi kritiJari darvini%!a ovu teori(u
s!atra(u Bsa!o nedoka%ano! $ret$ostavko! ko(a $reti da $ostane $la!en ko(i 'i na($le!eniti(a i na(u%vi-eni(a
kulturna dostinu;a $roteklo K:D4 veka $ri!4 $rev4I veka !oao da $retvori u o!ilu $e$ela4C
0
9reacionisti (o- uvek rutinski o$tu?u(u darvini%a! %a $odrivan(e !oralnih vrednosti, dok se, s drue strane, neki
darvinisti danas radu(u !oralno! oslo'oEen(u ko(e (e doneo darvini%a!4 Dani(el Denet KDaniel DennettI, vode;i
!ateri(alistiJki @ilo%o@, u%di?e Darvinovu o&asnu ideju$ ko(u na%iva Buniver%alno! kiselino!C ko(a BrastvaraC
tradicionalna shvatan(a relii(e i !oralnosti4 Guveni 'ioetiJar )iter &iner K)eter &inerI i n(eov %e!l(ak D?e(!s
Re(Jels K8a!es RachelsI tvrde da se, 'udu;i da darvini%a! us$e-no diskreditu(e (udeo+hri-;anski konce$t svetosti
l(udsko ?ivota, a'ortus, eutana%i(a i Jedo!orstvo !ou !oralno o$ravdati4 Dok &iner i Re(Jels ovo !o?da s!atra(u
!oralni! oslo'oEen(e!, veru(e! da 'i &ed?vik n(ihova shvatan(a s!atrao dra!atiJno! $otvrdo! svo(ih
$redska%an(a o neativno! utica(u darvini%!a4
&ed?vikova strahovan(a su se %aista veo!a 'r%o o'istinila4 Mnoi darvinisti su kra(e! :74 veka $oJeli da
$ri!en(u(u Darvinovu teori(u na etiJka $itan(a, ukl(uJu(u;i i $itan(a o vrednosti l(udsko ?ivota4 Ro'i 9os!an
KRo''y 9oss!annI, (edan ne!aJki %oolo ko(i (e kasni(e $ostao $ro@esor !edicine, 'io (e !o?da otvoreni(i od ve;ine
svo(ih isto!i-l(enika kada (e u svo! ese(u i% :DD.4 odine, $od naslovo! BFnaJa( ?ivota $o(edinca $re!a
darvinistiJko! shvatan(u svetaC KThe I!$ortance o@ the Li@e o@ an Individual in the Dar3inian World ,ie3I i%(avio
da darvinistiJki $oled na svet sada-n(i senti!entalni konce$t vrednosti ?ivota Joveka kao $o(edinca siurno
$os!atra kao (ednu $recen(enu ide(u ko(a sa!o o!eta ra%vo( JoveJanstva4 L(udska dr?ava, 'a- kao i svaka
?ivotin(ska %a(ednica, !ora dosti;i (o- vi-i nivo savr-enstva, ako %a to $osto(i !ou;nost, uni-tavan(e! !an(e
o'darenih $o(edinaca kako 'i oni daroviti(i i!ali vi-e $rostora %a svo(e $oto!stvo444 OJuvan(e o'dareni(ih
$o(edinaca na raJun !an(e o'darenih dr?avi !o?e doneti sa!o korist4
<
9os!anova $oi!an(a ?ivota i s!rti 'ila su -okantna i $rovokativna %a ono vre!e, ali su, kako ;e!o kasni(e
videti, !noe n(eove kolee darvinisti i%ra?avale sliJne ide(e4
)oJetko! 0.4 veka, ide(e $o$ut 9os!anove 'ile su ve; -iroko ras$rostran(ene, naroJito u vre!e $rocvata
darvinistiJki ins$irisano eueniJko $okreta O ko(i (e sa!o se'e de@inisao kao nauku o $o'ol(-an(u l(udsko
$oto!stva4 MeEuti!, nisu svi euenisti i!ali isto !i-l(en(e o to!e na -ta tre'a us!eriti svo(e na$ore4 9o se ukla$ao
u 9os!anovu kateori(u B!an(e o'darenihCM Gi(i (e ?ivot 'io !an(e vredan ili O da u$otre'i!o i%ra% oko ko(e su se
euenisti stalno ras$ravl(ali O Bin@erioranCM &a!o to $itan(e i $ret$ostavke ko(e sto(e i%a n(ea su, $o !o! !i-l(en(u,
o$asni, ali soci(aldarvinisti i euenisti su s!atrali da su ra%liJiti as$ekti !oderne civili%aci(e do$rineli 'iolo-ko(
deeneraci(i4 N(ihova ka!$an(a u 'or'i $rotiv deradaci(e ko(e su se toliko $la-ili 'ila (e us!erena $rotiv dve ru$e
ko(e su navodno $retile da uni-te %dravl(e i duoveJnost l(udske vrsteA oso'e sa invaliditeto! i $ri$adnici ne+
evro$skih rasa4 Iako se $onekad nisu slaali oko toa ko(a od te dve ru$e $redstavl(a ve;u o$asnost, !noi euenisti
O verovatno ve;ina n(ih O s!atrali su i invalide i ne+evro$ske rase Kkatkada i Evro$l(ane ko(i nisu ne!aJko $oreklaI
in@eriorni!a i 'ili %a to da se oni, 'ilo tada ili u 'udu;nosti, na neki naJin eli!ini-u4
MeEu oni!a ko(i su $rirlili soci(aldarvini%a! i rasistiJku ver%i(u euenike 'io (e i ne!aJki $olitiJar rodo! i%
Austri(e, Ji(e i!e O Hitler O auto!atski i%a%iva $o!isao na %lo i s!rt4 *udu;i da (e Hitler oliJen(e %la, dok (e Darvin,
eneralno ledano, i%u%etno cen(en, svaka ve%a i%!eEu n(ih dvo(ice !o!entalno i%a%iva nevericu, -to (e sasvi!
ra%u!l(ivo4 OJiledno (e da Darvin ni(e 'io isto -to i Hitler4 Ra%like i%!eEu ?ivota i karaktera ova dva Joveka veo!a
su velike4 Darvin se dr?ao dal(e od $olitike i $ovukao se u roditel(sku ku;u u Daunu KDo3nI kako 'i u !iru i ti-ini
vr-io 'iolo-ka istra?ivan(a i $isao4 Hitler (e kao de!ao B?iveo i disaoC $olitiku, u%'urkava(u;i strasti narodnih
!asa eneriJni! ovori!a4 )o $olitiJko! u'eEen(u, Darvin (e 'io ti$iJni enleski li'eral, $odr?ava(u;i slo'odnu
ekono!i(u i ukidan(e ro$stva4 )o$ut ve;ine svo(ih savre!enika, Darvin (e ne+evro$ske rase s!atrao in@eriorni!a u
odnosu na Evro$l(ane, ali nikada ni(e $rihvatio ari(evski rasi%a! ili @anatiJni antise!iti%a!, lavna o'ele?(a
Hitlerove $olitiJke @ilo%o@i(e4
9akve onda ve%e $osto(e i%!eEu darvini%!a i Hitlera, i da li su one %aista toliko %naJa(neM Mo?da 'i na-e $itan(e
tre'alo da lasi ovakoA Da li (e Hitler kidna$ovao darvini%a! i dr?ao a kao taoca svo(e so$stvene %lona!erne
$olitiJke @ilo%o@i(e ili (e sa!o u-ao sa n(i! u avion i $ratio a do n(eovo odredi-taM 9ada 'i se $o(ednostavio, ova(
drui stav !oao 'i da lasiA )rvo, darvini%a! (e $odrivao te!el(e tradicionalno !orala i vrednosti l(udsko ?ivota4
)oto! (e evolucioni na$redak $ostao novi !oralni i!$erativ4 To (e do$rinelo na$retku euenike, ko(a (e oJiledno i
otvoreno 'ila %asnovana na darvinistiJki! $rinci$i!a4 Neki euenisti $oJeli su da $odr?ava(u eutana%i(u i
Jedo!orstvo u sluJa(u oso'a sa invaliditeto!4 )aralelno sa ti!, neki istaknuti darvinisti su tvrdili da su !eEurasna
konkurenci(a i rat sastavni deo darvinistiJke 'or'e %a o$stanak4 Hitler (e u$i(ao ove ide(e soci(aldarvini%!a,
$o!e-ane sa otrovni! $rinci$i!a antise!iti%!a, i + tako s!o do'ili holokaust4
Mnoi uJeni l(udi su, %a$ravo, tvrdili da (e darvini%a! O ili 'ar soci(aldarvini%a! O u veliko( !eri $ri$re!io
teren %a nacistiJku ideoloi(u i holokaust4
2
6 svo(o( studi(i o utica(u soci(aldarvini%!a na @or!ulisan(e nacistiJke
ideoloi(e, Hans+"inter F!arclik KHans "Pnther F!ar%likI (e na$isao da Banali%a soci(aldarvini%!a uka%u(e na
$roces sni?avan(a standarda, tendenci(u ?rtvovan(a $o(edinca %arad vrste i devalviran(a hu!anitarne ide(e o
(ednakosti sa stanovi-ta Q$rirodneR ne(ednakosti, kao i tendenci(u $odreEivan(a etiJkih nor!i 'iolo-ki! $otre'a!aC4
=
RiJard D?4 Evans KRichard 84 EvansI (e nedavno 'ranio F!arclikov stav ko(e! su se su$rotstavili revi%ionisti ko(i
u!an(u(u %naJa( uloe soci(aldarvini%!a u stvaran(u nacistiJke ideoloi(e4
/
MeEuti!, $osto(e %naJa(ni aru!enti ko(i $odr?ava(u su$rotan stav O da Hitler (este kidna$ovao darvini%a! O (er
su !noi uJeni l(udi nala-avali da darvini%a! ni(e nadahnuo ni(ednu odreEenu $olitiJku @ilo%o@i(u ili $raksu4
&oci(alde!okrate sa 'es$rekorni! !arksistiJki! $re$oruka!a 'ili su odu-evl(eni darvini%!o!, s!atra(u;i a Jak
$otvrdo! so$stveno $oleda na svet4 )roJitav-i Darvinovo delo Postanak vrsta, 9arl Marks K9arl MarLI (e Fridrihu
Enelsu KFriedrich EnelsI na$isao slede;eA BIako (e na$isana neulaEeni! enleski! stilo!, ova kn(ia sadr?i
osnovu istori(e $rirode %a na- stav4C
5
Osi! toa, !noi $aci@isti, @e!inisti, %aovornici kontrole raEan(a i 'orci %a
$rava ho!oseksualaca O !eEu ko(i!a su neke $roonili $a Jak i u'i(ali nacisti O 'ili su odu-evl(eni darvinisti,
koriste;i darvinistiJke aru!ente da 'i $odr?ali svo(e $olitiJke i soci(alne $rora!e4 EueniJki ovori su 'ili
uo'iJa(ena $o(ava u $olitiJki! kruovi!a, %'o Jea (e istoriJarka Atina "ros!an KAtina "ross!annI $ostala
u'eEena da (e $ut od euenike i seksualne re@or!e do naci%!a Bkrivudav i i%ra%ito os$oravan $utC4
D
Naci%a! ni(e 'io
una$red odreEen ni u darvini%!u ni u euenici, $a Jak ni u n(eni! rasistiJki! @or!a!a4
Multivalentnost darvini%!a i eueniJke ideoloi(e, naroJito kada se $ri!eni na etiJku, $olitiJku i soci(alnu
!isao, tre'alo 'i da nas uJini ne$overl(ivi!a $re!a (ednou%roJni! aru!enti!a o $oreklu nacistiJko $oleda na
svet4 8evre(ski istoriJar &tiven A-ha(! K&teven Aschhei!I (e, !eEuti!, i!ao $ravo kada (e u$o%orio da, u$rkos
%astra-u(u;o( slo?enosti %adatka, nikada ne tre'a da $restane!o da tra?i!o oso'e i doktrine ko(e su i%vr-ile
intelektualni utica( na naciste4 To -to darvini%a! ne vodi nei%'e?no u naci%a! ne %naJi da a !o?e!o skinuti sa liste
utica(a ko(i su do$rineli stvaran(u Hitlerovo $oleda na svet i tako utrli $ut ka holokaustu4 A-ha(! ka?eA
8asno (e da $ut od darvini%!a, vaneri%!a, niJeani%!a $a Jak i rasi%!a i antise!iti%!a nikada ni(e 'io
(ednostavan ili direktan4 Ra%liJiti $utevi su, i$ak, vodili ka ra%liJiti! $ravci!a4 6$rkos to!e, (edan $ut (e, !a
kako krivudav 'io, %a$ravo vodio do Au-vica4 O$asnosti teleoloi(e, !a kako velike 'ile, ne tre'a da otu$e na-u
re-enost da shvati!o $rocese i i!$ulse ko(i su, 'ar u (edno! trenutku, dovele do ove destinaci(e4 &trah od
slo?enosti (e, $o !o! !i-l(en(u, nedovol(no (ak ra%lo da se na$usti kulturna istori(a4
7
Dakle, osta(u;i svesni vi-estrukih !ou;nosti darvinistiJkih, eueniJkih i rasistiJkih shvatan(a u $re+nacistiJko!
$eriodu, ne tre'a da %atvori!o oJi ni $red 'ro(ni! sliJnosti!a i $aralela!a sa kasni(i! nacistiJki! stavovi!a4
K>eleo 'ih da od sa!o $oJetka ra%(asni! i to da, dok u ovo( kn(i%i stavl(a! akcenat na istori(u $rirode, (a
$re$o%na(e! utica( $olitiJkih, soci(alnih, ekono!skih i druih @aktora u ra%vo(u ideoloi(a uo$-te, a naroJito
nacistiJke O ali te te!e nisu o'uhva;ene ovo! studi(o!4I
9evin Re$ K9evin Re$$I odr?ava istu ovu ravnote?u u svo(o( @ascinantno( kn(i%i o soci(alni! re@or!a!a u
Ne!aJko( kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4 Re$ s!atra da (e !il(e soci(alnih re@or!i u vilhel!a(nsko( Ne!aJko(
K,ilhel! II (e 'io ne!aJki car i $ruski kral( u $eriodu od :D=74 do :72:, $ri!4 $rev4I O u ko(e su 'ili ukl(uJeni !noi
re@or!atori !orala i euenisti Kod ko(ih su neki istaknuti u ovo( studi(iI O sadr?ao !noo ra%liJitih !ou;nosti, neke
do're, a neke lo-e4 Do !oderno duha novo do'a !olo se do;i !no-tvo! ra%liJitih $uteva, a ve;ina n(ih ni(e
vodila u $ravcu naci%!a4 6$rkos to!e, on $ri%na(e da su neki as$ekti ne!aJke soci(alne re@or!e sa $oJetka 0.4 veka
i$ak do$rineli ra%vo(u nacistiJke ideoloi(e, $ri Je!u (e darvini%a! u sve!u to!e irao kl(uJnu ulouA BMa koliko
'ila kon@u%na, i%o$aJena i od'o(na, nacistiJka sinte%a darvini%!a i nacionalne %a(ednice ni(e sa!o $ovr-no liJila na
analitiJki teren ko(i su vilhel!a(nski re@or!atori $oku-avali $onovo da %au%!u u $riliJno i%!en(eno( sredini
va(!arske $olitike4C
:.
I dok nas Re$ konstantno $odse;a na to da vilhel!a(nski soci(alni re@or!atori nisu 'ili $ro+
nacistiJki ori(entisani, on ih i$ak ne oslo'aEa od te o$tu?'e u $ot$unosti4 On ka?eA
Odu-evl(enost vilhel!a(nskih @e!inista i ostalih re@or!atora rasno! hii(eno! i $o$ulaciono! $olitiko! i$ak (e
$ove%ana i sa nel(udsko! 'rutalno-;u holokausta, kako ovore "reven+A-o@ K"reven+Ascho@@I i "erhard, 'udu;i
da oni takve konce$te o'avi(a(u ruho! %akonitosti, %akonitosti ko(u oni druaJi(e nikada ne 'i !oli u?ivati u
!noi! kruovi!a, a ko(a (e daleko nad?ivela $ro!enl(ive istori(ske okolnosti ko(e su na sa!o! $oJetku i
i%a%vale to odu-evl(en(e4
::
Nisu sa!o euenika i $okret soci(alnih re@or!i nosili u se'i $olitiJke i !oralne ne(asno;e, ve; i ne!aJka
antro$oloi(a O na(va?ni(i ele!ent u na-o( studi(i %'o toa -to (e %akonski $ri%nala nauJni rasi%a! na darvinistiJki!
osnova!a4 6 svo(o( studi(i o ne!aJko( antro$oloi(i sa kra(a :74 i $oJetka 0.4 veka, Endru #i!er!an KAndre3
Fi!!er!anI istiJe B!ultivalentni i kontradiktorni $otenci(alC ko(i u se'i nosi ova disci$lina4 6$rkos to!e, on
$ri%na(e da (e ne!aJka antro$oloi(a Bdala Jitav ni% o'iJa(a, teori(a i ideoloi(a %a neka od na(ve;ih %ala l(udske
istori(eA koloni(alistiJki i nacistiJki enocidC4
:0
*e% o'%ira koliko (e $ut od Darvina do Hitlera 'io krivudav, (asno (e
da su darvini%a! i euenika utrli $ut %a nacistiJku ideoloi(u, naroJito %a eks$an%i(u, rat, rasnu 'or'u i istre'l(e n(e,
ko(e su isticali nacisti4
Na- stav o to!e koliko (e $ut od darvini%!a do naci%!a 'io $rav ili krivudav %avisi i od toa na ko(e as$ekte
naci%!a !isli!o, 'udu;i da (e soci(aldarvini%a! sa!o (edna, !ada na(%naJa(ni(a, ko!$onenta nacistiJke ideoloi(e4
Ako se usredsredi!o na antise!iti%a!, ko(i (e svakako 'io va?an deo Hitlerovo $oleda na svet, Jini se da ne
$osto(i nikakva direktna ve%a i%!eEu darvini%!a i naci%!a4
:<
Neki 8evre(i su 'ili %ari?eni darvinisti, neki su 'ili
euenisti, a nekoliko n(ih ;e irati istaknutu ulou na stranica!a ove kn(ie4
:2
Gini se da ni neki drui as$ekti
Hitlerovo $oleda na svet i $olitiJke $rakse O diktatura, na $ri!er O nisu !noo $ove%ani sa darvini%!o!4
MeEuti!, ako se $a?l(ivi(e usredsredi!o na $itan(e etike, vrednosti l(udsko ?ivota i rasi%!a, kao -to ;u (a uJiniti u
naredni! $olavl(i!a, istori(ske ve%e ;e na! se Jiniti !noo %naJa(ni(i!4 )oka%av-i i doka%av-i darvinistiJke korene
eueniJko $okreta, Hila Fe(t ,a(s K&heila Faith WeissI (e verovatno u $ravu kada ka?eA
9onaJno, !oli 'is!o da doda!o, svrstavati l(ude u BvredneC i B'e%vredneC, $os!atrati ih kao (edva ne-to vi-e
od vari(a'li $odlo?nih !ani$ulaci(i radi neko Bvi-e cil(aC, kao -to su Jinili Hal!a(er K&chall!ayerI i svi
ne!aJki euenisti, %naJilo (e $rihvatiti stav ko(i (e, nakon !noih krivina i skretan(a, doveo do ro$sko rada i
loora s!rti u Au-vicu4
:=
Is$ita(!o na kratko ove ve%e i%!eEu darvini%!a i Hitlera $re neo -to $reEe!o na drue te!e4
)rvo, veo!a (e va?no da shvati!o da, o$-te u%ev-i, Hitlerov stav o etici i !oralnosti ni u ko! sluJa(u ni(e 'io
kon%ervativan ili reakcionaran, u$rkos Jin(enici da neka od n(eovih s$eci@iJnih ledi-ta !ou da $onesu ta( e$itet4
Na $ri!er, neki uJeni l(udi ko(i su se usredsredili na Hitlerovo od'acivan(e @e!inistiJkih ide(a i a'ortusa
okarakterisali su n(eovu ideoloi(u kao reakcionarnu4
:/
MeEuti!, kao -to su Ma(kl *erli KMichael *urleihI i
,ol@an ,i$er!an KWol@an Wi$$er!annI $oka%ali u kn(i%i -asistika dr%ava: 0emaka od 12334 do 1256 (!"e
-acial State: erman,$ 123371256/, nacistiJka ideoloi(a se ne !o?e tako lako $reci%no klasi@ikovati, %ato -to se
Hitler su$rotstavl(ao @e!inistiJki! ide(a!a i a'ortusu i% $ot$uno druaJi(ih ra%loa od onih ko(e su navodili
tradicionalni kon%ervativci4 On (e s!atrao da su @e!ini%a! i a'ortus 'iolo-ki $ou'ni i stoa $rotivnauJni Ki on (e 'io
$rotiv a'ortusa sa!o u sluJa(u BAri(evacaCI4 Iako su se neka n(eova $olitiJka u'eEen(a svrstavala u kon%ervativna,
Hitler (e se'e video kao revolucionara ko(i ;e doneti ra%vo( i na$redak i Ne!aJko( i celo! svetu4
:5
*erli (e $ot$uno u
$ravu kada ka?e da (e naci%a! 'io B$oku-a( stvaran(a QnovihR !u-karaca i ?ena 'risan(e! ili trans@or!aci(o!
n(ihovih QnasleEenihR etiJkih vrednosti u korist nekih druih vrednosti nastalih na osnova!a !oderni%ovane ver%i(e
$re+(udeo+hri-;ansko $ona-an(a ko(a (e u%dinuta na nivo nauke4 Drui! reJi!a, u $itan(u su 'ile drevne ili
$ri!itivne civili%aci(e $ro$u-tene kro% $rela!a(u;e oledalo Darvina i NiJea KNiet%scheIC4
:D
Hitlerovo shvatan(e etike 'i se verovatno !olo ukratko o$isati slede;i! citato!A BEtiJki ideal %ahteva od nas da
stavi!o ceo svo( ?ivot n(e!u u slu?'uN a rasni ideal (e takav da !i %aista !o?e!o ?iveti $o n(e!u4 9ada od ne-to
Jini!o ili ne Jini!o, tre'a da se %a$ita!o da li (e to na korist na-o( rasi, $a tek onda da donese!o odluku4C Ovo ni(e
na$isao ni Hitler niti i(edan od n(eovih 'li?ih saradnika, ve; (edan od vode;ih darvinistiJki ori(entisanih 'ioloa,
enetiJar Fric Lenc KFrit% Len%I + ko(i (e :70<4 odine $ostao $ro@esor euenike na Minhensko! univer%itetu O u
svo! Jlanku i% :7:54 odine $od naslovo! BRasa kao $rinci$ vrednostiA u cil(u o'nove etikeC KRace as a )rinci$le o@
,alueA To3ard Renovatin EthicsC4 "odine :7<<, Lenc se hvalio kako ta( Jlanak Bsadr?i sve osnovne karakteristike
nacional+soci(alistiJko $oleda na svetC4
:7
8edna od @unda!entalnih ko!$onenti ovo nacistiJko $oleda na svet 'ila (e ne(ednakost !eEu l(udi!a,
shvatan(e da 'iolo-ke karakteristike odreEu(u vrednost Joveka4 Hitler (e u svo! delu Moja borba KMein 8am&(/
stalno i%nova nala-avao ovo stanovi-te4 On (e o'(asnio da n(eov $oled na svet
ni u ko! sluJa(u ne veru(e u (ednakost !eEu rasa!a, ve; %a(edno sa n(ihovi! ra%lika!a $re$o%na(e i n(ihovu
vi-u ili ni?u vrednost, i to %nan(e !e o'ave%u(e da, $re!a veJno( vol(i ko(a u$ravl(a univer%u!o!, $odstiJe!
$o'edu 'ol(ih, (aJih i da %ahteva! $okoravan(e lo-i(ih i sla'i(ih4 Ona dakle u $rinci$u $rihvata aristokratski
%akon $rirode i veru(e u validnost to %akona u sluJa(u svako $o(edinaJno 'i;a4 Ona ne $re$o%na(e sa!o
ra%liJitu vrednost rasa, ve; i ra%liJitu vrednost $o(edinca444 Ali, ona nikako ne !o?e etiJko( ide(i da odo'ri $ravo
na $osto(an(e ako ta ide(a $redstavl(a o$asnost %a ?ivot rase ko(a (e nosilac na(vi-e stu$n(a etike4
0.

Ovu i%(avu ;u kasni(e Ku ::4 $olavl(u o HitleruI detal(ni(e o'(asniti, ali %a sada (e dovol(no re;i da (e Hitler
s!atrao da su ova 'iolo-ki ra%liJita l(udska 'i;a, 'a- kao i svi ostali orani%!i, uhva;eni u veJitu, nei%'e?nu
darvinistiJku 'or'u %a o$stanak4 8aki $o'eEu(u, sla'i i%u!iru4
Hitlerovi s$isi i ovori 'ili su $uni darvinistiJke ter!inoloi(e i ide(a, a koliko (a %na!, niko do sada ni(e doveo u
$itan(e ono -to uJeni l(udi o'iJno tvrde %a Hitlera, a to (e da (e on 'io soci(aldarvinista4 To (e suvi-e oJiledno da 'i
se !olo $ore;i4
0:
MeEuti!, da darvini%a! ne 'i nosio na se'i l(au naci%!a, neki istoriJari tvrde da su Hitlerovi
stavovi 'ili $seudonauJni ili ekscentriJni ili da su n(eova shvatan(a darvini%!a 'ila ru'a ili vularna4 Na $ri!er, u
svo(o( kn(i%i +itler9s :ienna (+itlerov Be/ *riit Ha!an K*riitte Ha!annI ka?e slede;eA BFa(edniJka oso'ina
otovo svih Hitlerovih o!il(enih teori(a (e ta da nisu 'ile u skladu sa akade!sko! nauko!, ve; da su 'ile $roi%vod
idiosinkretsko intelektualno ra%!i-l(an(a ne tako istaknutih o'ra%ovanih l(udi ko(i su $re%irali $ri%nate nauJnike,
ko(i takoEe nisu $ri%navali ove !an(e istaknute !islioce, i to sa (aki! ra%loo!4C
00
Na$rotiv, !noe nedavno
o'(avl(ene studi(e o nacistiJko( nauci, naroJito one ve%ane %a 'ioloi(u, !edi cinu i eueniku, $oka%u(u da (e !i-l(en(e
!noih istaknutih nauJnika, $ro@esora i lekara O ukl(uJu(u;i i one ko(i su se identi@ikovali sa $olitiJko! levico! O o
darvini%!u i euenici 'ilo veo!a sliJno Hitlerovo!4
0<
Fric Lenc ni(e 'io (edini nauJnik ko(i (e $ri!etio sliJnost
i%!eEu Hitlerovih stavova i naci%!a4 Mo(a studi(a ;e $oka%ati da !noe Hitlerove ide(e vuku korene i% s$isa cen(e+
nih nauJnika i uJenih l(udi ko(i su se uhvatili u ko-tac sa utica(e! darvini%!a na etiku i dru-tvo Kiako ih (e Hitler,
ve;ino! B$o%a(!l(ivaoC od druih !islilacaI4 MeEu n(i!a su 'ili ne sa!o istaknuti nauJnici i lekari, ve; i $ro@esori
@ilo%o@i(e, ekono!i(e i eora@i(e4
Istaknuti darvinistiJki ori(entisani nauJnici i dru-tveni !islioci $odr?avali su Jak i Hitlerove soci(aldarvinistiJke
stavove o istre'l(ivan(u $o(edinih rasa, !ada ne tako Jesto u kontekstu 8evre(a4 Mnoi darvinistiJki ori(entisani
'iolo%i i dru-tveni teoretiJari su o'(a-n(avali da (e nesta(an(e $o(edinih rasa nei%'e?no i korisno, %ato -to dovodi do
evoluciono na$retka vrste kao celine4
02
8edan veo!a istaknuti darvinistiJki ori(entisan etnolo, Oskar )e-el KOscar
)eschelI, urednik Jaso$isa Das )usland$ o'(asnio (e (o- :D5.4 odine O $re neo -to (e Darvin o'(avio Poreklo
oveka i !noo $re neo -to se Hitler rodio O da etika ne !o?e 'iti u su$rotnosti sa $rirodni! $roceso! istre'l(ivan(a
$o(edinih rasaA
&ve -to $ri%na(e!o kao $ravo $o(edinca !ora;e da se $okori neodlo?ni! %ahtevi!a l(udsko dru-tva, ako ni(e u
skladu sa n(i!a4 Nesta(an(e Tas!ani(aca stoa tre'a $os!atrati kao eolo-ku i $aleontolo-ku sud'inuA (aJa
vari(anta istisku(e sla'i(u4 Ovo i%u!iran(e (e sa!o $o se'i tu?no, ali (e (o- tu?ni(e sa%nan(e da na ovo! svetu
@i%iJki $oredak a%i !oralni $oredak4
0=
)e-el ti!e ?eli da na! na!etne !i-l(en(e da $riroda istisku(e etiku svaki $ut, $ri Je!u nas nauka uJi da se
$re$usti!o Jin(enici da ne $osto(e univer%alna l(udska $rava, Jak ni $ravo na ?ivot4 Ni(e ni Judo -to (e &ed?vik 'io
%a'rinut4
O Hitleru ;e!o detal(ni(e ovoriti u ::4 $olavl(u, de ;u o'(asniti kako (e Hitler cr$eo ide(e i% 'oato @onda
soci(aldarvinistiJkih stavova kako 'i stvorio svo(u so$stvenu rasistiJku @ilo%o@i(u4 MeEuti!, u ovo( kn(i%i se ne;e!o
toliko 'aviti Hitlero! koliko darvini%!o!, a naroJito n(eovi! utica(e! na etiku i na-e shvatan(e l(udsko ?ivota i
s!rti4 9ad koristi! reJ darvini%a! u ovo( studi(i, !isli! na teori(u evoluci(e $ute! $rirodne selekci(e kako ovori
Darvin u svo! Postanku vrsta4 MeEuti!, kra(e! :74 veka, %naJen(e i%ra%a darvini%a! Jesto (e 'ilo $riliJno
neodreEeno4 )onekad (e o%naJavao ide(u o 'iolo-ko( evoluci(i uo$-te, drui $ut se odnosio na odreEenu Darvinovu
teori(u o $rirodno( selekci(i Kko(u i (a koristi! u ovo( kn(i%iI, dok se nede drude $od n(i! $odra%u!evao celoku$ni
naturalistiJki $oled na svet sa 'iolo-ko! evoluci(o! u sredi-tu svea toa4 MeEu oni!a ko(i su kra(e! :74 veka
$rihvatili 'iolo-ku evoluci(u kao ne$o'itnu Jin(enicu do-lo (e do neslaan(a oko !ehani%!a4 Mnoi 'iolo%i su
$rihvatili la!arki%a!, teori(u u ko(u danas !alo ko veru(e, a $re!a ko(o( ?ivi orani%!i svo! $oto!stvu $renose
steJene oso'ine4 MeEuti!, la!arkistiJka o'(a-n(en(a nisu 'ila u su$rotnosti sa Darvinovo! ide(o! o $rirodno(
selekci(i KJak (e i Darvin $rihvatio neke la!arkistiJke stavoveI, a ve;ina ne!aJkih 'ioloa i% :74 veka (e $rihvatala
sinte%u darvini%!a i la!arki%!a, ko(u (e %aovarao Ernest Hekel4
Od sa!o $oJetka !ora! da na$o!ene! i to da (e ovo istori(ska studi(a4 9ada $ove%u(e! Darvina, ne!aJke
darviniste, eueniste, rasiste ili !ilitariste, (a ti!e ne $odr?ava! n(ihove stavove, ve; ostavl(a! Jitaoci!a da sa!i
odluJe da li su n(ihovi stavovi loiJni ili ne4 Ne is!eva! ni tvrdn(u da (e naci%a! loiJna i nei%'e?na $osledica
darvini%!a K'ilo direktna ili indirektnaI4 Ako 'is!o koristili @ilo%o@ske ter!ine, darvini%a! (e 'io neo$hodan, ali ne i
dovol(an u%rok raEan(a nacistiJke ideoloi(e4 MeEuti!, koliko od da su ve%e i%!eEu darvini%!a i naci%!a loiJne
ili neloiJne, one su, istori(ski ledano, tu i ne !ou se i%'risati4
Druo, !ora! da nalasi! da svo(u diskusi(u o utica(u darvini%!a oraniJava! na n(eov utica( na etiJku i
soci(alnu !isao, a naroJito na ide(e o ono!e -to se danas na%iva 'io!edicinsko! etiko!4 6sredsredi;u se
$rvenstveno na utica( darvini%!a na eueniku, eutana%i(u, teori(u o rasno( ne(ednakosti i !ilitari%!u u Ne!aJko(4 I
dok su te ide(e 'ile lavno o'ele?(e nacistiJke ideoloi(e, !isli! da ne!a nikakve svrhe etiketirati one ko(i su
$odr?avali takve ide(e kao $ro+naciste, kao da (e naci%a! ne!inovno $roistekao i% n(ihovih stavova4 Mnoe liJnosti o
ko(i!a ;u ovoriti 'ile su neka vrsta li'eralaN neki su 'ili soci(alisti, neki $aci@isti, a neki Jak i 8evre(i4 I$ak, kada
ostavi!o $o strani $olitiJku ideoloi(u i usredsredi!o se na etiku, vrednost l(udsko ?ivota i rasnu ideoloi(u, Jesto
uviEa!o da su darvinisti ko(i su 'ili su$rotnih $olitiJkih u'eEen(a i!ali !noo vi-e toa %a(edniJko neo -to na! se
na $rvi $oled !o?e Jiniti4
8o- (edan ra%lo %'o ko(e darvinistiJko uni?avan(e l(udsko ?ivota ne 'i tre'alo $os!atrati kao $ro+nacistiJko
(este ta( -to su se sliJne ide(e !ole Juti u &AD, *ritani(i i dui! de!okratski! %e!l(a!a4 8an Dau'iin KIan
Do3'iinI i Nik 9e!$ KNick 9e!$I u svo(i! e%aktni! studi(a!a o istori(i eutana%i(sko $okreta u &AD i
*ritani(i, ne%avisno (edan od druoa, nala-ava(u kl(uJnu ulou darvini%!a u iniciran(u i ideolo-ko! $odu$iran(u
eutana%i(sko $okreta4 Dau'iin ka?eA BNa(%naJa(ni(u $rekretnicu u rano( istori(i eutana%i(sko $okreta $redstavl(ao
(e dola%ak darvini%!a u A!eriku4C
0/
9e!$ se u $ot$unosti sla?e sa ti! i tvrdiA BDok s (edne strane tre'a da 'ude!o
o$re%ni kada Darvina $rika%u(e!o kao Joveka ko(i (e odovoran %a uvoEen(e sekularno do'a, tre'alo 'i da 'ude!o
isto tako o$re%ni kada $otcen(u(e!o %naJa( uloe ko(u (e teori(a evoluci(e i!ala u odu%i!an(u svetosti l(udsko!
?ivotu4C
05

Mnoe studi(e o raEan(u eueniJko $okreta u &AD, Evro$i i drude $oka%u(u da (e darvini%a! odirao %naJa(nu
$osredniJku ulou u to! $rocesu, kao i u ra%vo(u nekih druih siste!a ra%!i-l(an(a, ukl(uJu(u;i 'iolo-ki
deter!ini%a!, uJen(e o rasno( ne(ednakosti, nauJni rasi%a! i u!an(ivan(e vrednosti l(udsko ?ivota4
0D
Ide(e
Medisona "ranta KMadison "rantI, $redsednika N(u(or-ko %oolo-ko dru-tva KNe3 Sork Fooloical &ocietyI,
o'(avl(ene u n(eovo! delu Prolazak velike rase (!"e Passin# o( t"e reat -ace, :7:/I, %astra-u(u;e su sliJne
nacistiJko! naJinu ra%!i-l(an(a Ka i Hitler (e i!ao ne!aJki $revod ove "rantove kn(ieI4 "rant u to( kn(i%i $i-eA
B)ore-no u'eEen(e i senti!entalno verovan(e u 'o?anske %akone i svetost l(udsko ?ivota s$reJava i eli!inaci(u
'e'a ko(e se rode sa neki! nedostatko! i sterili%aci(u odraslih l(udi sa !ana!a i nedostaci!a, ko(i kao takvi nisu ni
od kakve koristi svo(o( %a(ednici4 Fakoni $rirode %ahteva(u istre'l(en(e nes$oso'nih, a l(udski ?ivot vredi (edino onda
kada !o?e koristiti %a(ednici ili rasi4C
07
Hte@an 9il Jak eks$licitno $oka%u(e vi-estranu $ove%anost a!eriJko
eueniJko $okreta i nacistiJko eueniJko $rora!a4
<.
Dakle, darvinistiJko u!an(ivan(e vrednosti l(udsko ?ivota
ni(e 'io sa!o ne!aJki @eno!en, ve; (e $rou%rokovao !noe traedi(e van Ne!aJke, kao -to su 'ile ka!$an(e %a
uvoEen(e o'ave%ne sterili%aci(e u &AD i &kandinavi(i4 Ova ide(a, !eEuti!, nide u svetu ni(e $rou%rokovala takve
katastro@e kao u Ne!aJko(, (er (e diktator sa!o ta!o i!ao toliku !o; da s$rovodi svo( radikalni $rora! $od
$la-to! rata4
Teori(a evoluci(e uo$-te, a $ose'no darvini%a!, i%vr-ili su neverovatno sna?an utica( na siste! ra%!i-l(an(a u
Ne!aJko(4 "odine :D/D4 Darvin (e $isao ,ilhel!u )ra(eru KWilhel! )reyerIA B)odr-ka ko(u i!a! u Ne!aJko( da(e
!i na(vi-e $ovoda da se nada! da ;e na-i stavovi na kra(u $reovladati4C
<:
Mnoi !ladi ne!aJki 'iolo%i su ve; /.+tih
i 5.+tih odina :74 veka $oJeli da $ro$aira(u darvini%a!, dok su neki istaknuti 'iolo%i i drui uJeni l(udi, $o$ut
teoloa Davida Fridriha Htrausa KDavid Friedrich &traussI i neokantovsko @ilo%o@a Fridriha Al'erta Lana KFriedrich
Al'ert LaneI, $oJeli da u darvini%!u tra?e $odr-ku %a svo(e $olitiJke i dru-tvene teori(e4
<0
7.+tih odina :74 veka,
toliko !noo 'ioloa i dru-tvenih teoretiJara (e $oku-alo da darvinistiJku 'or'u %a o$stanak $ri!eni na l(udsko
dru-tvo da (e Ludvi ,olt!an KLud3i Wolt!annI, ko(i (e u to! $eriodu svo ?ivota kritikovao takve $oku-a(e, $oJeo
da ih %ove %a(edniJki! i!eno! O soci(aldarvinisti4
<<
O utica(u darvini%!a ne !o?e!o suditi sa!o $o oro!no! 'ro(u kn(ia i Jlanaka o n(eovo( dru-tveno( i etiJko(
$ri!eni o'(avl(enih u Ne!aJko(, Austri(i i Hva(carsko( kra(e! :74 veka Kod sada $a nadal(e, kada 'ude! ovorio o
%e!l(a!a u ko(i!a se ovori ne!aJki (e%ik, koristi;u, %'o du?ine, sa!o i%ra% Ne!aJkaI, ve; i $o n(eovo! Jesto!
s$o!in(an(u u auto'iora@ski! s$isi!a4 Rihard "old-!it KRichard "oldsch!idt, :D5D+:7=DI, (edan od na( %naJa(ni(ih
enetiJara 0.4 veka, us$eo (e donekle da doJara svo( susret sa darvinistiJko! literaturo! u svo(o( rano( !ladosti4
9ada !u (e 'ilo :/ odina, o'(asnio (e on, $roJitao (e kn(iu Prirodna istorija stvaranja (!"e 0atural +istor, o(
'reation/ Ernesta Hekela
$un odu-evl(en(a4 Ginilo se da %a svaki $ro'le! i na ne'u i na %e!l(i $osto(i tako (ednostavno i tako uverl(ivo
re-en(eN $osto(ao (e odovor na svako $itan(e ko(e (e !uJilo (edan !ladi u!4 Evoluci(a (e 'ila kl(uJ %a sve i
!ola (e da %a!eni sva verovan(a i u'eEen(a ko(a (e Jovek od'acio4 Ni(e 'ilo nikakvo stvaran(a, ni(e $osto(ao
*o, ni ra( ni $akao, ve; sa!o evoluci(a i $redivni %akon reka$itulaci(e ko(i (e doka%ivao istinitost evoluciono
$rocesa i na(tvrdolavi(e! verniku4 *io sa! toliko @asciniran i u%'uEen da sa! !orao i drui!a da ovori! o
svo! novo! sa%nan(u, a to sa! Jinio u -kolsko! dvori-tu, na -kolski! i%leti!a i !eEu svo(i! $ri(atel(i!a4 >ivo
se se;a! (edne scene kada sa! na -kolsko! i%letu, okru?en svo(i! druovi!a, $ro$ovedao (evanEel(e o
darvini%!u, kako (e ovorio Hekel4
<2
"old-!it tvrdi da (e n(eovo iskustvo $rihvatan(a darvinistiJko $oleda na svet K a la HekelI 'ilo ti$iJno %a
o'ra%ovane !lade l(ude n(eovo vre!ena, o Je!u svedoJe i !noi n(eovi savre!enici4 "odine :70:, $siholo
Maks Fervorn KMaL ,er3ornI (e i%(avioA BMo?e!o, 'e% $reuveliJavan(a, re;i da ni(edan nauJnik ni(e i%vr-io ve;i
utica( na ra%vo( na-e savre!eno shvatan(a sveta od Hekela4C
<=
Ernest Hekel, na($o%nati(i ne!aJki darvinista s kra(a :74 i $oJetka 0.4 veka, sa odu-evl(en(e! (e $rihvatio
Darvinovu teori(u o $rirodno( selekci(i i u !noi! svo(i! deli!a $ri!en(ivao 'or'u %a o$stanak na l(udska 'i;a4
</
)o
n(eovo! !i-l(en(u, na(va?ni(i as$ekt darvini%!a 'ilo (e ?ivotin(sko $oreklo Joveka, -to ;e Bi%a%vati $ravu revoluci(u
u sveo$-te! shvatan(u JoveJanstvaC4 Teori(a o evoluci(i l(udskih 'i;a ;e Bne!inovno $rodreti du'l(e od 'ilo kakvo
na$retka l(udsko u!aC i do$rine;e $ove%ivan(u svih o'lasti %nan(a4
<5
Hekel (e, $ovodo! Darvinovo 5.+o
roEendana, Jestitao Darvinu na to!e -to (e B$oka%ao Joveku n(eovo $ravo !esto u $rirodi i ti!e o'orio
antro$ocentriJnu i%!i-l(otinu,C to (est ide(u da su l(udska 'i;a centar sve!ira i istori(e4
<D
On (e u svo(i! s$isi!a
Jesto kritikovao Bantro$ocentriJnu i%!i-l(otinu,C na%iva(u;i (e versko! ide(o! ko(a se u svetlu darvinistiJke nauke
vi-e ne !o?e odr?ati4
<7
Lekar Ludvi *ihner KLud3i *PchnerI, $o%nati nauJnik !ateri(alistiJkih u'eEen(a i (edan od na(%anaJa(ni(ih
$ro$aatora darvinistiJke teori(e u Ne!aJko( kra(e! :74 veka, slo?io se sa to! ide(o!4 Evo -ta (e on na$isao
Her!anu Ha@hau%enu KHer!ann &cha@@hausenI, antro$olou ko(i (e otkrio @osilne ostatke NeandertalcaA
&a $oste$eni! $reovladavan(e! ovo novo konce$ta $rirode Kto (est darvini%!aI, dola%i do, $o !o! !i-l(en(u,
(edne od na(%naJa(ni(ih trans@or!aci(a i (edno od na(ve;ih na$redaka u istori(i l(udsko %nan(a444 8asno;a i
(ednostavnost u isto vre!e, -to do sada nis!o !oli ni da %a!isli!o, $osta;e deo na-e celoku$no $oleda na
svet4
2.
Fa Hekela, *ihnera i !noe !lade l(ude i ?ene ko(i su 'ili n(i!a ins$irisani darvini%a! ni(e 'io sa!o 'iolo-ka
teori(a, ve; lavni sasto(ak novo $oleda na svet ko(i se uhvatio u ko-tac sa tradicionalno! hri-;ansko! relii(o! i
svako! dualistiJko! relii(o! ili @ilo%o@i(o!4 Al@red "rot(an KAl@red "rot(ahnI, $ro@esor soci(alne hii(ene na
*erlinsko! univer%itetu i vode;a liJnost eueniJko $okreta, s $ri(atni! e!oci(a!a se se;a vre!ena kada (e Jitao
*ihnerovu kn(iu Sila i materija (;orce and Matter/ ko(a (e u n(e!u uni-tila i $osledn(i traJak vere u *oa4 )re!a
"rot(anovi! KroEen (e :D/74I reJi!a, *ihnerov darvinistiJki !ateri(ali %a! ni(e uticao sa!o na n(ea, ve; i na !noe
!lade l(ude n(eove eneraci(eA B9ao i kod vi-e stotina hil(ada !ladih l(udi, on KdarvinistiJki !ateri(ali%a!I (e i%
!o u!a i%'risao !eta@i%iJke ide(e u ono! odluJu(u;e! ?ivotno! do'u kada se @or!ira neJi(i $oled na svet i
is$unio a $o%itivistiJki! stavovi!a i etiJki! vrednosti!a ovoa sveta4C
2:
Mnoi drui uJeni l(udi i intelektualci u
Ne!aJko( na sliJan naJin su $osvedoJili da (e n(ihov susret sa $o$ularni! darvinistiJki! s$isi!a u !ladosti O
naroJito Hekelovi! i *ihnerovi! O odirao odluJu(u;u ulou u @or!iran(u n(ihovo $oleda na svet4
20

I dok (e *ihner $odr?avao !ateri(alistiJko shvatan(e sveta O $re!a ko(e! (e u! sa!o @unkci(a !ateri(e O Hekel
(e svo(u @ilo%o@i(u na%ivao !oni%!o!, $re!a ko(o( su u! i !ateri(a neraskidivo $ove%ani u svako! as$ektu4 )o
Hekelu, Jak i ne?iva !ateri(a i (edno;eli(ski orani%!i $osedu(u $sihiJke oso'ine4 Hekel (e $onekad svo(a shvatan(a
na%ivao $antei%!o!, -to (e s!atrao sinoni!o! %a !oni%a!4 On (e i$ak $ri%nao i to da (e $antei%a! isto -to i
atei%a!4
2<
6 svako! sluJa(u, 'ilo !ateri(alistiJki, !onistiJki ili $o%itivistiJki, darvinistiJki $oled na svet ko(i se
-irio %ahval(u(u;i ovi! i ve;ini vode;ih darvinista O i svakako %ahval(u(u;i ve;ini ostalih istaknutih soci(aldarvinista +
'io (e $ot$uno naturalistiJki, to (est, o'(a-n(avao (e da svi @eno!eni + ukl(uJu(u;i i relii(u, etiku i l(udsko $ona-an(e
O i!a(u svo( $rirodan u%rok $odlo?an $rirodni! %akoni!a4
Ma koliko da se Hekel, *ihner, 9arneri K#arneriI i drui vode;i darvinisti nisu slaali oko nekih stvari, svi su se
slo?ili da $rirodni $rocesi !ou o'(asniti sve as$ekte l(udsko dru-tva i $ona-an(a, ukl(uJu(u;i i etiku4 )oricali su
svaku !ou;nost *o?(e delovan(a, $re%irali duali%a! duhovno i telesno, i od'acivali slo'odnu vol(u u korist
$ot$uno deter!ini%!a4 &!atrali su da se sve -to $osto(i u sve!iru O ukl(uJu(u;i i l(udski u!, dru-tvo i !oralnost O
!ou o'(asniti %akono! $rirodno u%roka i $osledica4 Na ta( naJin, sve (e 'ilo $odreEeno nei%'e?ni! %akoni!a
$rirode4 9ao $osledica toa, nauka (e $ostala sudi(a %a odreEivan(e -ta (e istina, a -ta ne4 Gak ni etika ili !oralnost
ni(e !ola da i%'ene $resudu nauke4
"otovo svi !islioci o ko(i!a ;u ovoriti u ovo( studi(i $rihvatili su ova( naturalistiJki darvinistiJki $oled na
svet4 MeEu n(ihovi! savre!enici!a (e, naravno, 'ilo i !noo onih ko(i su $rihvatili validnost evoluci(e u 'iolo-ki!
$rocesi!a, ali ne i n(en utica( na teoloi(u, etiku ili dru-tvenu !isao4 Ne!aJki teolo%i sa kra(a :74 veka su, deli!iJno
kao reakci(u na sna?an na$ad antireliio%nih darvinista, ali !noo vi-e na (aJan(e 'i'li(ske kritike Kko(u su oni,
eneralno, $rihvatiliI, $ovukli strou ranicu i%!eEu *oa i $rirode4 Ovo druo (e striktno $ri$adalo nauci, a ono
$rvo teoloi(i4 Ova Jin(enica (e %a teoloi(u $redstavl(ala ne$ro'o(ni B-titC kro% ko(i nisu !ole da $rodru BstreleC
nauke Kali (u (e isto tako udal(ila od stvarno svetaI4
22
Mnoi ne!aJki @ilo%o@i i !noi sociolo%i su Bteritori(uC nauke
B'raniliC na sliJan naJin, $rihvata(u;i ra%liku i%!eEu $rirodnih i dru-tvenih nauka ko(u (e isticao @ilo%o@ ,ilhel!
Dilta( KWilhel! DiltheyI4 Dilta( i n(eovi sled'enici su sa veliko! revno-;u od'acivali !ou;nost da se nauJni
!etod !o?e $ri!eniti na dru-tvene nauke, $rihvata(u;i !i-l(en(e D?4 E4 Mura K"4 E4 MooreI da $oku-ati do'iti
!oralnost i% nauke %naJi do;i u BnaturalistiJku %a'ludu4C
2=
Mada (e 'ilo onih ko(i su od'acili ova( naturalistiJki
darvinistiJki $oled na svet, !noi su a, i$ak, veo!a %du-no $rihvatili, naroJito nauJnici i lekari4 I %aista, !eEu
nauJnici!a i lekari!a (e 'ilo !noo vi-e onih ko(i su $rihvatili ovakvo shvatan(e sveta neo onih ko(i su a
od'acivali4 Na(vi-e $rotivnika (e 'ilo !eEu @ilo%o@i!a, istoriJari!a i kn(i?evnici!a4 Dakle, u ovo( kn(i%i ;e!o se vi-e
'aviti darvinisti!a+naturalisti!a, odnosno oni!a ko(i su $oku-ali da $ri!ene 'iolo-ku evoluci(u na etiku, a ne oni!a
ko(i su $oricali tu !ou;nost4
)itan(e ko(e na! se loiJno na!e;e (e slede;eA Da li su intelektualni ra%vo(i o ko(i!a ovori! u ovo( studi(i
$roi%vod neJe -to (e s$eci@iJno %a darvini%a! ili oni $roi%la%e i% o$-ti(e naturalistiJko K!ateri(alistiJko ili
!onistiJkoI $oleda na svetM Ovo (e veo!a te-ko $itan(e %ato -to su istori( ske ve%e i%!eEu darvini%!a i naturali%!a
neverovatno slo?ene4 Neki istori(ski doka%i na! ovore da darvini%a! !o?da i ni(e odirao tako veliku ulou u
$ro$airan(u naturalistiJke @ilo%o@i(eN u ove doka%e s$ada(u slede;e Jin(eniceA :I naturali%a! (e, kao ide(a, $oJeo da
se -iri $re neo -to (e Darvin o'(avio svo(u teori(u Ku Ne!aJko(, tri na(istaknuti(a $o'ornika nauJno !ateri(ali%!a O
Ludvi *ihner, 9arl Fot K9arl ,otI i 8ako' Mole-ot K8ako' MoleschottI O o'(avili su svo(a na($o%nati(a dela =.+tih
odina :74 vekaIN 0I !noi su $rihvatili darvini%a! nakon -to su $rihvatili naturali%a!, i <I !noi su $rihvatili
darvini%a!, a od'acili naturali%a! Kna $ri!er, neo+kantovski, hri-;anski teolo%iI4 MeEuti!, iako ove Jin(enice
$oka%u(u da ni(e $osto(ala nu?na ve%a i%!eEu darvini%!a i !ateri(ali%!a ili !oni%!a K(edna ide(a (e !ola, a (este
$osto(ala 'e% one drueI, darvini%a! i naturali%a! su kra(e! :74 veka $ostali istori(ski veo!a tesno $ove%ani, -to
i$ak %ahteva neko o'(a-n(en(e4 6 @aktore ko(i ih $ove%u(u s$ada(uA K:I ve;ina !ateri(alista i !onista (e s$re!no
$rihvatila darvini%a!, tvrde;i da on $odu$ire n(ihovu !ateri(alistiJku ili !onistiJku @ilo%o@i(uN K0I !noi su tvrdili da
(e darvini%a! kl(uJni @aktor ko(i ih (e $reus!erio na !ateri(ali%a! ili !oni%a!, i K<I vode;i darvinistiJki ori(entisani
'iolo%i i etiJki @ilo%o@i otvoreno su tvrdili da darvini%a! u se'i ukl(uJu(e $siholo-ki deter!ini%a!, $a stoa i
!ateri(alistiJko shvatan(e duhovno4
8o- ve;u ne(asno;u, istori(ski ledano, stvara Jin(enica da su neki lavni $ro$aatori darvinistiJke ide(e tvrdili,
-to (e $riliJno kontraver%no, da oni ne $ro$aira(u sa!o 'iolo-ku teori(u, ve; i darvinistiJki $oled na svet4 Iako su
oni !o?da svo(u !eta@i%iku $rihvatili $re neo -to su $rihvatili darvini%a!, ta !eta@i%ika (e !orala 'iti i nauJno
$otvrEena4 9ako, dakle, !o?e!o $rona;i s!isao u ovo! %a!r-eno!, Jesto kontradiktorno! i (edinstveno! s$o(u
karakteristika darvini%!a i !eta@i%ikeM )o !o! !i-l(en(u, na $rihvatan(e darvini%!a u @ilo%o@ski! kruovi!a :74
veka uticalo (e -iren(e naturalistiJke $aradi!e, dok (e $rihvatan(e darvini%!a istovre!eno uticalo na -iren(e na tu+
ralistiJke $aradi!e4 Ako neko ovo s!atra kontradiktorni!, rekao 'ih da 'i 'e% darvini%!a !ateri(ali%a! i dal(e
na$redovao u druo( $olovini :74 veka, ali 'i 'io daleko !an(e u'edl(iv, $a 'i do'io !noo !an(e $ristalica neo -to
%a$ravo (este4
2/
Iako su darvini%a! i naturali%a! $onekad 'ili veo!a tesno $ove%ani, (o- uvek !o?e!o da $ostavi!o ono isto
$itan(eA 9o(i (e od n(ih ne$osredni(e uticao na etiJke i !oralne ide(e O darvini%a! ili naturali%a!M Neke od ide(a o
!oralnosti o ko(i!a ovde ovori! s$eci@iJne su sa!o %a darvini%a!, odnosno slu?e se ele!enti!a 'iolo-ke teori(e
kako 'i se o$ravdale4 Drue, nai%led, ne!a(u nikakve darvinistiJke ele!ente, ve; se oslan(a(u na o$-ti(e natu+
ralistiJke $rinci$e4 Fani!l(ivo (e, !eEuti!, to da su !noi naturalistiJki ori(entisani darvinisti tvrdili da darvini%a!
o$ravdava i ove $rinci$e, tako da situaci(a ni(e $ot$uno (asna4
*udu;i da (e darvinistiJki naturali%a! du'oko $ro?i!ao rani eueniJki $okret, !i ;e!o se u ovo( studi(i
$o%a'aviti veliki! 'ro(e! istaknutih euenista4 Ne sa!o da su !noi vode;i darvinisti $rihvatili eueniku, ve; (e i
ve;ina euenista O nesu!n(ivo sve voEe i% rano $erioda ovo $okreta O eueniku s!atralo di rektno! $ri!eno!
darvinistiJkih $rinci$a na etiku i dru-tvo4 Darvinov roEak, Frensis "olton KFrancis "altonI, osnivaJ !oderne
euenike, ra%vio (e svo(e ide(e nakon Jitan(a Darvinovo Postanka vrsta, a voEe eueniJko $okreta u Ne!aJko( su
se takoEe u veliko( !eri oslan(ali na darvinistiJke $rinci$e4
25
OdluJu(u;i utica( na !lado Al@reda )loca KAl@red
)loet%I, ko(i (e kasni(e osnovao i Ne!aJko dru-tvo %a rasnu hii(enu K$rva eueniJka orani%aci(a na svetuI i (edan od
$rvih Jaso$isa $osve;enih ovo! $okretu, i%vr-io (e Ernest Hekel4 On (e :D704 odine (edno! svo! $ri(atel(u rekao
da (e svo(e lavne ide(e o euenici $reu%eo i% darvini%!a, a Hekela (e Jesto isticao kao nekoa ko (e i%vr-io lavni
utica( na n(eovo shvatan(e sveta4
2D
On (e Hekelu rekao i to da ;e n(eov novi Jaso$is B'iti na strani darvini%!aC, -to
se (asno !olo videti i% rekla!e ko(u (e $oslao $otenci(alni! $ret$latnici!a, a ko(a (e 'ila $re$una darvinistiJkih
ter!ina4
27
Osi! toa, (edan od )locovih kreditora 'io (e Ludvi )le(t KLud3i )lateI, darvinistiJki ori(entisan %oolo
ko(i (e do-ao na Hekelovo radno !esto $ro@esora na univer%itetu u 8eni kada (e ova( oti-ao u $en%i(u4 Ni!alo nas ne
i%nenaEu(e -to (e )loc dvo(icu vode;ih darvinista u Ne!aJko( O Hekela i Auusta ,a(s!ana KAuust Weis!annI O
uJinio $oJasni! Jlanovi!a Dru-tva %a rasnu hii(enu ko(e (e osnovao :7.=4 odine4
Tak!iJen(e %a 9ru$ovu naradu K9ru$$ )ri%e #o!$etitionI, ko(e se odr?avalo od :7..4 do :7.<4 odine, (asno
$rika%u(e tu tesnu ve%u i%!eEu darvini%!a i euenike4 Fridrih 9ru$ KFriedrich 9ru$I, istaknuti industri(alac i
revnosni naturalista+a!ater, anoni!no (e @inansirao tak!iJen(e na ko(e! se %a na('ol(u kn(iu na te!u BHta na
osnovu $rinci$a 'iolo-ke evoluci(e !o?e!o nauJiti o $olitiJko! ra%vo(u u %e!l(i i %akonodavstvu u drui!
dr?ava!aMC
=.
do'i(ala veo!a unosna narada4 Hekel (e 'io (edan od s$on%ora ovo tak!iJen(a, a n(eov -ti;enik
Ha(nrih Ernest #iler KHeinrich Ernst FielerI, %oolo ko(i (e radio sa n(i! na univer%itetu u 8eni, 'io (e (edan od
sudi(a4 )rvu naradu od :.4... !araka O -to (e 'ila le$a su!a u ono vre!e O osvo(io (e lekar ,ilhel! Hal!a(er
KWilhel! &chall!ayerI %a svo(u kn(iu 0asle<e i selekcija K+eredit, and Selection, :7.<I, ko(a (e ra%raEivala ide(e i%
n(eovo rani(e o'(avl(eno $a!@leta o euenici, Prete=a (izika de#eneracija civilizovani" naroda K!"e !"reatenin#
P",sical De#eneration o( 'ivilized Peo&les, :D7:I4 Hal!a(erova euenika se u veliko( !eri oslan(ala na
darvinistiJsku teori(u, ko(u (e on na%ivao na(ve;i! otkri;e! :74 veka4
=:
6 $is!u (edno! druo! istaknuto!
euenisti, Hal!a(er (e $ri%nao da (e euenika neraskidivo $ove%ana sa darvinistiJko! teori(o!4
=0
Euenisti nisu 'ili sa!o revnosni darvinistiN !noi od n(ih su se ?ivo interesovali %a etiJka $itan(a4 Euenika (e
%aista $redstavl(ala $okret ko(i (e $oku-avao da ra%vi(e (ednu BnauJnu etikuC ko(a se $rividno oslan(ala na
darvinistiJku teori(u4 6 uvodu svo(e $o'edniJke kn(ie Hal!a(er $i-eA BOvo shvatan(e Tdarvini%a!U (e i%vr-ilo
$ose'no sna?an utica( na etiku4 Ne sa!o -to na! (e dalo nova shvatan(a o $oreklu i evoluci(i etiJkih %a$ovesti, $a
tako i novih osnova %a n(ih, ve; (e uslovilo i $otre'u %a deli!iJno! $ro!eno! trenutno va?e;ih etiJkih shvatan(a4C
=<
,e;ina vode;ih euenista se, kao -to ;e!o videti, odu-evl(eno slo?ila sa ti!4
Na ko(e naJine (e, onda, darvini%a! uticao na etikuM 9ao $rvo, darvini%a! (e @ilo%o@sko! !ateri(ali%!u i
$o%itivi%!u $odiao uled, da(u;i ne+teistiJko o'(a-n(en(e %a $oreklo etike4 )re Darvina, neki etiJki teoretiJari su
$oricali Kili, (ednostavno, inorisaliI 'o?ansko $oreklo etike Kna $ri!er, *enta!ova utilitaristiJka shvatan(aI, ali niko
ni(e !oao da o'(asni %a-to l(udi i!a(u unutra-n(i ose;a( %a !oralnost odnosno savest, niti %a-to vole i ?ele da
$o!onu drui!a4 9ant (e, na $ri!er, $o-av-i od $ret$ostavke da $osto(i !oralnost, do-ao do %akl(uJka da $osto(e
*o, ne!oralnost i slo'odna vol(a, ali (e darvini%a! $odrivao 9antov aru!ent4 Druo, darvini%a! (e do$rineo
us$onu etiJko relativi%!a ti!e -to (e $oricao vanvre!enski i transcedentni karakter etike4 ,e;ina darvinista (e etiku
o'(a-n(avala kao $roi%vod $rirode, ko(i se, $o$ut svih ostalih $rirodnih @eno!ena, stalno ra%vi(a, odnosno evoluira4
)o n(ihovo! !i-l(en(u, ona ni(e uklesana u ka!ene $loJe, ve; %a$isana u $ro!enl(ivo! $esku vre!ena4 Tre;e,
darvini%a! (e $os$e-io $rihvatan(e stava da (e !oralni ose;a( kod l(udi 'iolo-ki instinkt O ili 'ar %asnovan na (edno!
takvo! instinktu O a ne duhovni dar Ktradicionalno hri-;ansko !i-l(en(eI ili Jisto racionalna @unkci(a K9antov stavI4
Getvrto, $rirodna selekci(a i 'or'a %a o$stanak !eEu l(udi!a uticale su na Jovekovo shvatan(e etike4 6 svo(o( studi(i
o soci(aldarvini%!u, Hans(oaki! 9oh KHanns(oachi! 9ochI $i-eA B9once$t $rirodne selekci(e (e i!ao Jak ve;i utica(
na Darvinove savre!enike neo ide(a o evoluci(iN ona T$rirodna selekci(aU (e 444 dovela u $itan(e validnost dotada-n(ih
etiJkih ideala u svi! s@era!a ?ivota, 'ilo dru-tveno(, ekono!sko( ili $olitiJko(4C
=2
9onaJno, darvini%a! (e $ro!enio
shvatan(e l(udske $rirode i vrednosti l(udsko ?ivota, -to (e i!alo dalekose?ne $osledice $o etiku Ka i na dru-tvo i
$olitikuI4
Ra%!otri!o ovu $osledn(u stavku !alo detal(ni(e4 9ako (e to darvini%a! us$eo da $ro!eni Jovekovo shvatan(e
vrednosti l(udsko ?ivotaM )rvo, darvini%a! (e $ola%io od toa da (e Jovek nastao od ?ivotin(a, a !noi su $od ti!
$odra%u!evali da Jovek ne %au%i!a ona( $ose'an $olo?a( ko(i !u (e $ri$i sivala (udeo+hri-;anska !isao4 Odatle sledi
da Jovek ni(e stvoren $o *o?(e! o'liJ(u i da ni(e $ao i% stan(a savr-enstva u reh, ve; da $otiJe od neke vrste
!a(!una4 O'(a-n(ava(u;i da su se Jovekove duhovne i !oralne oso'ine ra%vile od ?ivotin(a, Darvin i ve;ina
darvinista $oricala (e $osto(an(e ne!ateri(alne du-e, centralno uJen(a (udeo+hri-;ansko $oleda na svet ko(i (e
$otkre$l(ivalo ide(u o svetosti l(udsko ?ivota4
==
Druo, darvini%a! (e isticao $osto(an(e vari(aci(a unutar vrste, -to (e
$odra%u!evalo 'iolo-ku ne(ednakost4 )ri!en(u(u;i ovo na l(ude, !noi 'iolo%i, antro$olo%i i dru-tveni !islioci
koristili su darvini%a! da 'i o$ravdali dru-tvenu i rasnu ne(ednakost4 Tre;e, $rirodna selekci(a i 'or'a %a o$stanak u
Darvinovo( teori(i O %asnovani na Maltusovo! KMalthusI $rinci$u $o$ulaci(e O $odra%u!evali su i to da (e s!rt 'e%
$rethodno iskori-;ene re$roduktivne s$oso'nosti !erilo u oransko! svetu i da (e s!rt !no-tva B!an(e s$oso'nihC
orani%a!a korisna i da donosi na$redak4 )re toa, ve;ina Evro$l(ana (e s!rt s!atrala %lo! ko(e tre'a $reva%i;i, a ne
silo! ko(a donosi na$redak4 MeEuti!, Darvin (e u ovo! %lu video ne-to do'ro4 6 %avr-ni! $olavl(i!a svo
Postanka vrsta on (e na$isaoA BDakle, direktna $osledica 'or'e ko(a se vodi u $rirodi, direktna $osledica ladi i s!rti
(este na(u%vi-eni(a stvar ko(u !o?e!o da %a!isli!o, a to (e nastanak vi-ih, s$oso'ni(ih ?ivotin(a4C
=/
FnaJi, Darvinova
teori(a ni(e 'ila teori(a sa!o o 'iolo-ko( $ro!eni, ve; i o ?ivotu i s!rti4
Darvinova teori(a (e na ta( naJin $ostavila !noa @unda!entalna $itan(a ko(a su se $re$litala sa tradicionalni!
verski! doktrina!a, ukl(uJu(u;i osnovu etike, @or!ulisan(e !oralnih %akona i s!isao ?ivota i s!rti4 6 !noi!
nedavno o'(avl(eni! studi(a!a o $rihvatan(u darvini%!a od strane verskih voEa istiJe se $rilaoEavan(e, 'udu;i da
su !noi hri-;anski teolo%i i sve-tenici, Jak i oni ko(i su nain(ali teolo-ko! kon%ervativi%!u, 'ili s$re!ni da
$rihvate neki vid teori(e evoluci(e4
=5
MeEuti!, !o(a studi(a ;e na! $o!o;i da odovori!o na $itan(e %a-to (e
ras$rava oko darvini%!a $onekad 'ila tako o-tra4 Osi! toa, ona nas $odse;a da, koliko od da su vode;e liJnosti u
relii(ski! kruovi!a $rilaoEavale crkvena uJen(a teori(i evoluci(e, !noi vode;i darvinisti nisu 'ili 'a- tako
s$re!ni da svo(u teroi(u $rilaoEava(u relii(ski! uJen(i!a4 Mnoi su koristili darvini%a! ne sa!o da 'i na$ali
tradicionalna hri-;anska shvatan(a Juda i nat$rirodno, ve; su $odrivali i !noe du'oko ukoren(ene hri-;anske
vrednosti ko(e su 'ile $rodrle u evro$sku kulturu4 Fa !noe o'ra%ovane Ne!ce s kra(a :74 i $oJetka 0.4 veka, kako
%a$a?a Detlev )o(kert KDetlev )eukertI, nauka (e %a!enila relii(u Bkao i%vor !itoloi(e ko(a (e stvarala s!isaoC4
=D
6 $rvo!, druo! i tre;e! $olavl(u ;e!o videti na ko(e su sve naJine darvinisti $oku-ali da o'(asne i @or!uli-u
etiku i !oral4 )oto! ;e!o $re;i na odreEeni(e !oralno $itan(e vrednosti l(udsko ?ivota, naroJito oso'a sa
invaliditeto! i ne+evro$skih rasa4 )osledn(e $olavl(e ;e na! $oka%ati kako su ove ide(e do$rinele ra%vo(u Hitlerove
ideoloi(e4
I DEO
NOVI O"NOVI ETI(E
)* %ORE(LO ETI(E I
'"%ON +ORALNO& RELATIVI,+A
Darvin (e svo(e shvatan(e etike i !oralnosti kratko i (asno i%lo?io u svo(o( )utobio#ra(iji ()utobio#ra&",/,
i%(avl(u(u;i da ona( ko O $o$ut n(ea O ne veru(e u *oa ili u ?ivot $osle s!rti B!o?e kao ?ivotno $ravilo, koliko (a
vidi!, slediti sa!o one i!$ulse i instinkte ko(i su na(sna?ni(i ili ko(i !u se Jine na('ol(i!aC4
:
To (e $redstavl(alo
radikalno odva(an(e od tradicionalnih naJina odreEivan(a osnova !oralnosti, (er se hri-;anstvo oslan(alo na 'o?ansko
otkriven(e4 9ant i !noi !islioci i% $erioda $rosvetitel(stva tra?ili su korene etike u Jovekovo( racionalnosti, a Jak su
i oni 'ritanski !oralni @ilo%o@i ko(i su osnove etike tra?ili u !oralno! ose;a(u, etiku o'iJno s!atrali neotuEivi!
delo! l(udske $rirode, !a kakvo n(eno $oreklo 'ilo4 Filo%o@ De(vid Hal KDavid HullI (e u svo! delu Meta&",sics o(
Evolution (Meta(izika evolucije/ nalasio revolucionarni karakter Darvinove teori(e o $oreklu etike, rekav-i slede;eA
B*udu;i da toliko !noo !oralnih, etiJkih i $olitiJkih teori(a %avisi od toa kako shvata!o l(udsku $rirodu,
Darvinova teori(a (e dovela u $itan(e sve ove teori(e4C
0
Gak i $re neo -to (e Darvin na$isao svo(u auto'iora@i(u,
!noi $rotivnici n(eove teori(e su se $la-ili !ou;ih $osledica darvini%!a, a Darvinova i%(ava da tre'a da sledi!o
svo(e instinkte svakako ni(e u!an(ila tu %a'rinutost4
MeEuti!, dok se Darvin s (edne strane radikalno udal(io od tradicionalnih shvatan(a $orekla i o$ravdan(a etike,
on (e i$ak $oku-ao da u'la?i strahovan(a svo(ih savre!enika4 Od!ah nakon ore navedene i%(ave o to!e da tre'a da
sledi!o svo(e instinkte, Darvin u svo(o( )utobio#ra(iji doda(e da su kod l(udi dru-tveni instinkti ili etiJka ose;an(a
!noo (aJi od se'iJnih ili hedonistiJkih i!$ulsa4 6 svo(o( kn(i%i Poreklo oveka Darvin (e tvrdio da (e !oralni ose;a(
kod Joveka nastao %a(edniJki! delovan(e! dru-tvenih instinkata i racionalnosti4 Darvin dal(e o'(a-n(ava da su
dru-tveni instinkti i ru$na selekci(a kod l(udi sasvi! loiJno i $rirodno O 'e% $otre'e %a delovan(e! nat$rirodne sile
O doveli do usva(an(a ono Flatno $ravilaA Gini drui!a ono -to 'i ?eleo da oni te'i Jine4
<
Dakle, uveravao (e on
svo(e savre!enike, n(eova teori(a ni(e 'ila ne-to Jea se tre'a $la-iti, (er (e ona $otvrEivala (edno od lavnih naJela
(udeo+hri-;anske !oralnosti4
MeEuti!, nisu se svi ko(i su $odr?avali Darvina slaali sa n(i! oko !oralnih i!$likaci(a n(eove teori(e4
Darvinisti su se !eEu so'o! ras$ravl(ali oko toa da li (e darvini%a! o'orio, !odi@ikovao ili $otvrdio tradicionalna
shvatan(a !orala4 Iako su neki s $re%iro! i na sav las od'acivali celoku$nu tradicionalnu etiku i !oralnost kao
su'(ektivne i nenauJne, ve;ina (e $ristu$ila na (edan $osredniJki naJin, $otvrEu(u;i neo$hodnost altruistiJkih
i!$ulsa i 'ratske l(u'avi, a od'acu(u;i !noa s$eci@iJna naJela (udeo+hri-;anske !oralnosti4 Ovi drui darvinisti su
se nadali da ;e !o;i da s$asu sr? reliio%ne etike, a da u isto vre!e od'ace one as$ekte ko(e su s!atrali $reterani!
verski! s(a(e! ko(i u $eriodu $rosve;enosti i nauke vi-e ni(e $otre'an4 MeEuti!, ono -to (e (o- %naJa(ni(e, oni su O
'udu;i da su etiku i !oralnost s!atrali $roi%vodo! evoluci(e O celoku$nu !oralnost $os!atrali u odnosu na
evolucioni ste$en ra%vo(a, kao i na n(enu s$oso'nost oJuvan(a vrste4 FnaJi, oni su $oricali $osto(an(e 'ilo kakvo
ne$ro!enl(ivo !oralno %akona4
Fa Darvina o'(a-n(avan(e $orekla !oralnosti ni(e 'ilo neka 'e%naJa(na s$oredna stvar, ve; kl(uJno $itan(e sa
ko(i! (e !orao da se suoJi ako (e hteo da n(eova teori(a o evoluci(i Joveka 'ude uverl(iva4 6ostalo!, kro% Jitavu
istori(u, ve;ina l(udi (e !oralnost s!atrala (edinstveni! l(udski! @eno!eno! ko(i (e u%diao JoveJanstvo daleko
i%nad svih ostalih ?ivih orani%a!a4 )rvo, Darvin (e !orao da $oka?e da !oralnost ni(e svo(stvena sa!o Joveku4
Druo, !orao (e da o'(asni $roces ili !ehani%a! ko(i (u (e stvorio4 Mnoo $re neo -to (e o'(avio svo(u teori(u,
Darvin se 'orio sa $ro'le!o! $orekla etiJkih i!$ulsa kod Joveka4 Na!era darvini%!a B(e uvek 'ila da o'(asni
l(udsko dru-tvoC, o'(a-n(ava(u Adri(an De%!ond KAdrian Des!ondI i D?e(!s Mur K8a!es MooreI, 'udu;i da (e
Darvin od sa!o $oJetka u svo(o( teori(i s$a(ao ide(e o ekono!i(i i dru-tveno( @ilo%o@i(i4
2
N(eova sveska :D<D BMC
is$un(ena (e n(eovi! ra%!i-l(an(i!a o evoluci(i Joveka, ukl(uJu(u;i i !noe ide(e o !oralnosti4
=
6 svo! delu Poreklo oveka, Darvin (e $oku-ao da $oka?e da se sve l(udske oso'ine O ukl(uJu(u;i i !oralno
$ona-an(e O ra%liku(u od druih orani%a!a $o ste$enu, ali ne i $o vrsti4 On (e nalasio da ostale ?ivotin(e ?ive u
dru-tvi!a i !eEuso'no saraEu(u, a da se dru-tveni instinkt i% ko(e $roistiJe ta saradn(a nasleEu(e4 9od l(udi su se ti
dru-tveni instinkti ra%vili vi-e neo kod ve;ine druih vrsta i, %a(edno sa Jovekovi! $ove;ani! sa%na(ni!
s$oso'nosti!a, $roi%vele ono -to !i na%iva!o !oralno-;u4 Mehani%a! %a (aJan(e dru-tvenih instinkata (e, $o
Darvinovo! !i-l(en(u, 'ila $rirodna selekci(a kro% 'or'u %a o$stanak4 One ru$e Ji(i su Jlanovi 'ili $o?rtvovani(i i
s$re!ni(i %a saradn(u nad(aJa;e K'ilo direktno, kro% 'or'u ili indirektno, $ove;an(e! 'ro(a svo(ih JlanovaI one ru$e
Ji(i su Jlanovi se'iJni(i4
/
Fasniva(u;i !oralnost na 'iolo-ki! instinkti!a, Darvinovo evolucionistJko tu!aJen(e etike (e na racionalan,
nauJan naJin o'(a-n(avalo ra%vo( neracionalnih Jovekovih i!$ulsa4 & (edne strane, n(eova nauJna teori(a (e
$redstavl(ala otelovl(en(e $rosvetitel(sko racionali%!a4 Darvin (e svo(u teori(u $rika%ao kao $roi%vod istinsko
'ekonovsko e!$iri%!a, a n(eova teori(a (e o!ou;ila lak-i $rela%ak sa 'ioloi(e na $o%itivistiJku $aradi!u4
5
MeEuti!, ironi(a (e u to!e -to (e darvini%a! $odrivao i te!el(e racionali%!a, naroJito na $odruJ(u etike4 &ve ve;i
uled ko(i (e nauka uo$-te, a naroJito darvinistiJka teori(a, do'i(ala kra(e! :74 veka do$rineo (e na$retku 'iolo-ko
deter!ini%!a4 &toa su Jovekove !entalne i !oralne oso'ine O $a ti!e i l(udsko $ona-an(e O 'ile %asnovane $re na
'iolo-ki! karakteristika!a ili instinkti!a neo na l(udsko( racionalnosti4 Darvinisti, naravno, nikada nisu $oricali da
(e Jovek racionalno 'i;e, ali su, o'(a-n(ava(u;i l(udsko $ona-an(e darvinistiJko! ter!inoloi(o!, nala-avali %naJa(
instinkta %a Jovekovo $ona-an(e4 Ako (e !ou;e o'(asniti l(udsko $ona-an(e darvinistiJko! ter!inoloi(o!, onda su
l(udska 'i;a veo!a sliJna ?ivotin(a!a, a n(ihov ra%u! ni(e lavni !otiv ko(i sto(i u $o%adini n(ihovo $ona-an(a4
D
Darvin ni u ko! sluJa(u ni(e 'io $rvi ko(i (e !oralnost s!atrao uroEno! i neracionalno! oso'ino!4 6 stvari, na
n(ea su u veliko( !eri uticali rani(i 'ritanski etiJari i @ilo%o@i4 6 :D4 veku, !noi 'ritanski @ilo%o@i su i%nosili
ra%liJite teori(e $re!a ko(i!a se !oralnost %asniva na Jovekovi! ose;an(i!a4 Ha@tes'eri (e 'io kl(uJna @iura u
ra%vo(u ove @ilo%o@i(e !oralno ose;a(a i na(%aslu?ni(i %a istiskivan(e ra%u!a i% teori(e o !oralu4 Mnoe istaknute
liJnosti ukl(uJene u ra%vo( ove teori(e, $o$ut Frensisa HaJisona KFrancis HutchesonI i D?o%e@a *atlera K8ose$h
*utlerI, s!atrali su da (e *o stavio ove ose;a(e u Jovekove rudi, !ada su drui, $o$ut De(vida H(u!a KDavid
Hu!eI, !oli da $rihvate @ilo%o@i(u !oralno ose;a(a ne $ove%u(u;i ta( ose;a( sa 'o?anski! $oreklo!, ve;
(ednostavno sa l(udsko! $rirodo!4 )o-to (e ve;ina @ilo%o@a :D4 veka l(udsku $rirodu s!atrala statiJno!, ve;ina l(udi
(e verovala da su !oralna ose;an(a univer%alna i ne$ro!enl(iva4 Darvin (e 'io do'ro u$o%nat sa 'ritansko!
@ilo%o@i(o! !orala4
7
On (e :D<D4 odine $roJitao Disertaciju o razvoju etike (ilozo(ije (Dissertation on t"e Pro#ress
o( Et"ical P"iloso&",/ D?e(!sa Mekinto-a K8a!es MackintoshI, inaJe, svo roEaka4 Mekinto- (e tvrdio da (e
!oralnost i uroEena O 'udu;i da se oslan(a na !oralne $o'ude O i racionalna4
:.
Darvin se u neki! as$ekti!a slaao
sa Mekinto-ovi! $ristu$o!, ali (e odluJno od'acio n(eov stav o statiJnosti l(udske $rirode i !oralnosti4
DarvinistiJka teori(a (e 'e%'ro( $uta $oku-ala da stvori nove etiJke siste!e %asnovane na teori(i evoluci(e4 Gak
!noo $re neo -to (e Darvin o'(avio svo(u teori(u, Her'ert &$enser KHer'ert &$encerI (e ve; $oku-avao da stvori
BnauJnu !oralnostC, ali (e u n(eovo( de@inici(i etike i% :D=:4 odine *o (o- uvek 'io i%vor Jovekovo !oralno
ose;a(a4 9ada (e Darvin o'(avio svo(u teori(u, &$enser (e i%'acio *oa i% svo(e de@inici(e i dao $ot$uno naturalistiJko
o'(a-n(en(e etike4 )ored &$ensera, intelektualac i anostik Le%li &tiven KLeslie &te$henI 'io (e na($o%nati(i
$ro$aator evolucione etike u *ritani(i kra(e! :74 veka, ali su i !noi !an(e %naJa(ni !islioci u *ritani(i, &AD i
drui! %e!l(a!a $oku-ali da @or!uli-u teori(e o etici i !oralnosti %asnovane na 'iolo-ko( evoluci(i4 Evoluciona etika
(e, naravno, i!ala i isto toliko $rotivnika i kritiJara, ukl(uJ(u;i i darvinistiJki ori(entisano 'ioloa, To!asa H4
Haksli(a KTho!as H4 HuLleyI4
::
DarvinistiJka o'(a-n(en(a $orekla !oralnosti na-la su $lodno tlo u Ne!aJko(, !ada se darvinisti u to( %e!l(i nisu
uvek !eEuso'no slaali $o $itan(u utica(a darvini%!a na !oralni status kvo4 Neki su a s!atrali revolucionarni!
otkri;e! ko(e (e $ot$uno o'orilo tradicionalne etiJke siste!e, naroJito hri-;ansku etiku4 Ostali su, 'a- kao i sa!
Darvin, $oku-avali da nalase n(eovu usklaEenost sa $osto(e;o! !oralno-;u4 ,e;ina (e, i$ak, i!ala dvo(aki $ristu$,
$rave;i ra%liku i%!eEu nekih as$ekata tradicionalne !oralnosti ko(e darvini%a! $odr?ava i ostalih as$ekata ko(e
darvini%a! od'acu(e4
:0
Hekelovo !e-an(e u etiku $redstavl(a do'ar $ri!er %a ova( $osredniJki $ristu$4 Hekel (e, 'a- kao i Darvin,
vas$itavan u duhu hri-;ansko !orala kada se Flatno $ravilo u%i!alo %dravo %a otovo4 8o- $re neo -to (e $rihvatio
darvini%a!, on (e svo(o( verenici $isao da (e lavno !erilo u n(eovo! ?ivotu naJelo BGini drui!a ono -to ?eli- da
oni te'i JineC4
:<
"odine :D55, -est odina nakon -to (e Darvin o'(avio svo(a shvatan(a o l(udsko( !oralnosti u kn(i%i
Poreklo$ Hekel (e o'(avio svo( stav o !oralnosti ko(i se ni!alo ni(e ra%likovao od Darvinovo4 On (e tvrdio da svako
l(udsko 'i;e i!a neki unutra-n(i $oriv da voli drue, da se odrekne eoi%!a radi do'ra Jitave %a(ednice4 On (e, $o$ut
Darvina, ovu $otre'u %a saradn(o! na%ivao Bdru-tveni! instinkti!aC4 Fadatak teori(e evoluci(e, $o Hekelovo!
!i-l(en(u, Bni(e 'io da $ronaEe nove T!oralneU $rinci$e, ve; da onu staru %a$ovest o du?nosti $onovo dovede do
n(ene $rirodno+nauJne osnoveC4 Nauka 'i tre'alo da $ronaEe (o- !noo Jvr-;i te!el( !oralnosti neo -to (e to uJinila
relii(a4
:2

Do sada se Jini da (e sve ovo u savr-eno! skladu sa hri-;ansko! !oralno-;u, i Hekel (e %aista i dal(e isticao
Flatno $ravilo kao lavnu ko!$onentu n(eove !onistiJke etike4 MeEuti!, kada (e $oJeo vi-e i detal(ni(e da $i-e o
etici O $oJev-i :D704 u kn(i%i Monizam kao veza izme<u nauke i reli#ije (Monism as 'onnectin# Science and
-eli#ion/ O Hekelov stav $re!a hri-;ansko( !oralnosti $osta(ao (e sve ne(asni(i i neodreEeni(i4 & (eden strane, on (e
u%di%ao hri-;ansku !oralnost kao na(vi-i do tada $ro$airani o'lik !oralnosti K!ada (e u'la?avao ova( stav tvrde;i
da (e Flatno $ravilo $osto(alo $re hri-;anstva i da $osto(i i u 'udi%!uI4 On (e dal(e tvrdio da n(eova !onistiJka etika
Bni(e u su$rotnosti sa do'ri! i istinski vredni! delovi!a hri-;anske etikeC4 Ova n(eova i%(ava $odra%u!eva O a
n(eova drua dela $otvrEu(u O da (e on 'io s$re!an da se odrekne ostalih delova hri-;anske etike ko(e ni(e s!atrao
Bdo'ri! i istinski vredni!C4
:=
Hekel u svo! delu Monizam kao veza izme<u nauke i reli#ije ni(e otvoreno kritikovao hri-;ansku etiku, ali
ni(e 'io tako u%dr?an kao u svo! 'estseleru >a#onetka univerzuma K-iddle o( t"e ?niverse$ :D77I, u ko(e! veo!a
detal(no ovori o etici4 I dok se s (edne strane slaao sa ti! da (e hri-;ansko shvatan(e l(u'avi i saose;an(a u $rinci$u
is$ravno, on (e kritikovao hri-;anstvo %ato -to Jini Bveliku re-ku ti!e -to, (ednostrano, nesebinost $retvara u
%a$ovest, a od'acu(e e#oizam4 Na-a !onistiJka etika s!atra i (edno i druo (ednako vrednim i savr-enu vrlinu vidi u
$ravilno( ravnote?i i%!eEu l(u'avi $re!a svo! 'li?n(e! i l(u'avi $re!a sa!o!e se'iC4
:/
Hekel (e na ta( naJin ukorio
hri-;ansku etiku %ato -to inori-e Jovekov instinkt %a sa!oodr?an(e!, ko(i (e isto toliko va?an u evoluci(i 'a- kao i
dru-tveni instinkt4 Hekel (e s!atrao da (edan ?ivi orani%a! !ora da na$ravi ravnote?u i%!eEu eoi%!a i
nese'iJnosti kako 'i na$redovao u 'iolo-ko! s!islu, a hri-;anstvo (e $ravilo re-ku u to! s!islu -to (e isticalo ovo
druo na raJun ono $rvo4
Poverite cenu za svaki slucaj na htt$A113334@aceyu'ook4co!
Ostali as$ekti Hekelovo darvini%!a i%vr-ili su %naJa(an utica( na etiku4 )rvo, on (e s!atrao da darvini%a!
od'acu(e slo'odnu vol(u u korist stroo deter!ini%!a4 On to i (este Jinio tako -to (e davao naturalistiJko o'(a-n(en(e
$orekla l(udske $siholoi(e i $ona-an(a, doka%u(u;i da slo'odna vol(a, u stvari, ne $osto(i4 BTeori(a evoluci(eC, i%(avio
(e Hekel, BkonaJno, (asno i lasno $oka%u(e da @veni$ elini zakoni &rirode9 ko(i delu(u u neoransko! svetu va?e i
%a oranski i !oralni svetC4
:5
8o- (edna va?na stvar ko(u (e Hekel s$o!enuo, ali (e ni(e 'a- Jesto nala-avao, 'ila (e ta
da se !oralnost O 'udu;i da se ra%vila sa!o i iskl(uJivo $ute! evoluciono $rocesa O !o?e vre!eno! i !en(ati4
:D
Dakle, !oralnost ni(e 'ila ni veJna ni ne$ro!enl(iva, ve; $odlo?na stalni! $ro!ena!a4
Hekel ni(e 'io @ilo%o@ etike i $ri%nao (e, i $rivatno i (avno, da (e n(eovo tu!aJen(e etike na(sla'i(i deo n(eove
!onistiJke @ilo%o@i(e4
:7
I$ak, $o Hekelovo! !i-l(en(u, $osto(i $et naJina na ko(e (e darvini%a! uticao na etiku, a ko(i
se stalno i%nova $o(avl(u(u u s$isi!a druih naturalistiJki ori(entisanih darvinista kada se ovori o $ri!eni evoluci(e
na etikuA K:I darvini%a! $odriva duali%a! duhovno i telesno, a ide(u o ra%liJitosti Jovekove du-e i @i%iJko tela
$rika%u(e kao suvi-nu i ne$otre'nu4 K0I Darvini%a! $odra%u!eva deter!ini%a!, 'udu;i da l(udsku $siholoi(u
o'(a-n(ava $ot$uno u okviri!a $rirodnih %akona4 K<I Darvini%a! $odra%u!eva !oralni relativi%a!, $o-to se
!oralnost toko! vre!ena !en(a, a Jak i unutar l(udske rase $osto(e ra%liJiti !oralni kriteri(u!i4 K2I L(udsko
$ona-an(e, $a ti!e i !oralni karakter se, !akar deli!iJno, nasleEu(u4 K=I )rirodna selekci(a K$ose'no ru$na
selekci(aI (e u%rok i $okretaJka sila altrui%!a i !oralnosti4 &vakako da se nisu svi teoretiJari etike nadahnuti
darvini%!o! slaali sa Hekelo! u svih ovih $et taJaka, ali su ove ide(e i$ak vr-ile sna?an utica(4 6 stvari, Hekelove
kn(ie o'(avl(ene $oJetko! 0.4 veka O naroJito >a#onetka univerzuma, ali i Auda %ivota K!"e Bonders o( Ci(e$ :7.2I
i :enost KEternit,$ :7:5I O 'ile su na(verovatni(e na($o$ularni(e kn(ie i% ?anrova ne+'eletristike u vilhel!a(nsko(
Ne!aJko(, a n(eove ide(e o etici i !oralnosti su se u ti! deli!a naroJito isticale4
)rvi o%'il(an !islilac u Ne!aJko( ko(i (e siste!atiJno $ove%ao darvini%a! sa etiko! 'io (e *artolo!o(s @on
9arneri K*artholo!Vus von #arneriI, ko(i ni(e 'io akade!ski o'ra%ovani @ilo%o@, ve; aristokrata i li'eral u
austri(sko! $arla!entu4 On (e !noo $isao o ve%i i%!eEu darvini%!a i etike kada (e svo(a $rvo'itna heelovska
shvatan(a %a!enio %a, na($re $anteistiJki, a kasni(e $o%itivistiJko+!onistiJki $oled na svet4 Iako ni(e stekao
%vaniJno o'ra%ovan(e, *eJki univer%itet a (e :7.:4 odine, na n(eov D.4 roEendan, $rolasio $oJasni! doktoro!
@ilo%o@i(e kako 'i !u i%ra%io %ahvalnost i Jast %a n(eov rad o evoluciono( etici4 9arneri (e svo(e $rvo delo o etici,
Moralnost i darvinizam (Moralit, and Darwinism/, o'(avio :D5:4 odine, iste odine kada se $o(avio i Darvinovo
Poreklo oveka4 6 ovo(, kao i u !noi! drui! kn(ia!a i Jlanci!a, 9arneri (e istra?ivao utica( davrini%!a na etiku
i !oralnost, !ada (e i%'eavao da i%vodi !oralne standarde direktno i% darvinistiJke teori(e4 On (e odu-evl(eno
i%(avio da (e darvini%a! konaJno o!ou;io stvaran(e (edinstveno nauJno $oleda na svet, i da se sa!o na te!el(u
to $oleda na svet !o?e i%raditi 'ilo kakva validna etiJka @ilo%o@i(a4 Tako (e darvini%a! 'io lavna ko!$onenta
9arneri(evo $oleda na svet, a ne sa!o (o- (edna u ni%u nauJnih teori(a4 Da 'i !oao da ra%vi(e svo(u @ilo%o@i(u
!orala, 9arneri (e !arl(ivo $rouJavao Darvinove i Hekelove s$ise, a kasni(e se i te-n(e $ove%ao sa neki! istaknuti!
darvinisti!a, ukl(uJu(u;i i Hekela, ko(e! se i%u%etno divio4
9arneri (e s!atrao da (e darvini%a! u na(ve;o( !eri do$rineo ra%vo(u etiJke !isli ti!e -to (e uni-tio ide(u o
slo'odno( vol(i4 )odriva(u;i nadreali%a!, duali%a! i svrhovitost svea -to $osto(i u sve!iru, darvini%a! sve l(udske
@eno!ene + ukl(uJu(u;i i etiku + $odreEu(e %akoni!a $rirode4 9arneri (e Hekelu o'(asnioA BFa !ene (e vrednost
darvini%!a u to!e -to Jovek vi-e ne !ora da i!a nat$rirodnu du-u, i da na! vi-e nisu $otre'ni svrhovitost i s!isao
da 'is!o o'(asnili stvaran(e4C
0.
)o 9arneri(evo! !i-l(en(u, Darvinovo o'(a-n(en(e evoluci(e Joveka $odra%u!eva da
%akon u%roka i $osledice suvereno u$ravl(a ?ivoto! l(udske rase4 BL(udsko 'i;e (eC, rekao (e on, Bisto toliko $odlo?no
univer%alno! %akonu u%roka i $osledice, i !entalno i @i%iJki, 'a- kao i na('e%naJa(ni(a ;eli(a, na(sitni(i ato!C4
0:
9arneri (e (edni! delo! ?eleo da o'(asni kako etiJki ideali !ou va?iti u deter!inistiJko! svetu4
00
MeEuti!, 9arneri (e relativi%ovao !oralnost, (asno od'acu(u;i ide(u o uroEeni! l(udski! $ravi!a i !oralnosti
kao re%ultatu delovan(a $rirodnih %akona O ide(e ko(e (e $odr?avala ve;ina evro$skih li'erala u :74 veku4 "odine
:D5:, on (e i%(avio slede;eA BEtika ko(a (e u skladu sa Darvinovo! teori(o! ne $o%na(e nikakva $rirodna ili uroEena
$rava, te stoa !o?e ovoriti sa!o o steenim $ravi!a, Jak i kada su u $itan(u $le!enske %a(ednice4C
0<
I% toa sledi
da l(udska $rava nisu veJna i ne$ro!enl(iva, ve; da se $rilaoEava(u %ahtevi!a vre!ena4 &vako dru-tvo ili %a(ednica
i!a neki svo( !oralni %akon, a u darvinovsko! svetu u ko(e! ne $osto(i svrhovitost ne $osto(ie ni standardi $re!a
ko(i!a 'i se $rocenilo ko(i o'lik !oralnosti (e validni(i od druo4 6 svo(o( $rvo( kn(i%i, 9arneri (e $odr?avao ide(u O
!o?da %aostatak heelovske @ilo%o@i(e ko(u (e rani(e $rihvatao O da $osto(i Ba$solutno do'roC ko(e (e univer%alno, ali
a (e de@inisao na takav naJin da ono ni(e 'ilo Jak ni sliJno a$solutno! !oralno! %akonu4 Fa n(ea (e Ba$solutno
do'ro444 usavr-ena har!oni(a ove ide(e i n(ene $raktiJne $ri!ene 'e% o'%ira na @or!u u ko(o( se $o(avl(u(eC4 *udu;i
da B@or!a u ko(o( se $o(avl(u(eC !o?e da varira u vre!enu i $rostoru, Ba$solutno do'roC ni(e ne$ro!enl(ivi $rinci$4
02
6 svo! o'(a-n(avan(u naJina na ko(i su se $o(avili etiJki i!$ulsi, 9arneri se ra%!i!oila%i sa Darvino! i
Hekelo!4 On (e s!atrao da l(udi ne $osedu(u ni dru-tvene instinkte, ni $rirodne 'iolo-ke $redis$o%ici(e %a
altruistiJko $ona-an(e, ve; da su Jovekove $rirodne 'iolo-ke sklonosti u osnovi se'iJne i da su instinkti us!ereni ka
sa!oodr?an(u, a ne sa!o$o?rtvovan(u4 6!esto da l(udsku !oralnost %asniva na dru-tveni! instinkti!a, on (e tvrdio
da se etika %asniva na Jovekovo! naonu %a sre;o! (lDckseli#keitstrieb/4 Ova( naon se kod Joveka (avio kada su
a uslovi ?ivota $ri!orali da $oJne da ?ivi i delu(e u dru-tvu4 Dakle, ta( instinkt ni(e n(eova uroEena 'iolo-ka
oso'ina, ve; (e nastao kao $osledica ?ivota u dru-tvu4 )otre'a %a sre;o!, kako (u (e o$isao 9arneri, ni u ko! sluJa(u
ni(e hedonistiJka, (er se istinska sre;a ne nala%i u tra?en(u @i%iJko %adovol(stva, ve; u stre!l(en(u ka oni! vi-i!
cil(evi!a, naroJito oni! ko(i ukl(uJu(u do'ro druih4 9arneri(eva $onovna @or!ulaci(a Ki od'acivan(eI 9antovo
kateoriJko i!$erativa %vuJi sliJno utilitari%!uA B6vek delu( tako da !aksi!a tvo(ih ?el(a !o?e uvek istovre!eno
slu?iti i kao $rinci$ na(ve;e sre;e na(ve;e 'ro(a l(udi4C
0=
9arneri (e, !eEuti!, kritikovao utilitari%a! %ato -to ova(
ni(e u%i!ao u o'%ir !oralna ose;an(a, ko(a $redstavl(a(u osnovu l(udsko delovan(a4
0/
Ako se 9arneri(ev o$is naona %a sre;o! $onekad Jini !alo ne(asni!, (o- vi-e %'un(u(e n(eova diskusi(a o
$oreklu to naona4 Fa ra%liku od Darvinovo i Hekelovo o'(a-n(en(a $orekla !oralnosti, 9arneri(eva teori(a (e
$ot$uno inorisala darvini%a! kao !ehani%a! ko(i le?i u osnovi to naona4 Iako (e u svo(o( kn(i%i i% :D5:4 odine
$rihvatio $rirodnu selekci(u i 'or'u %a o$stanak kao kl(uJne @aktore u 'iolo-ko( evoluci(i, 9arneri(eva odu-evl(enost
$rirodno! selekci(o! Kali ne i 'iolo-ko! evoluci(o!I $oste$eno (e (en(avala4
05
On naon %a sre;o! ni(e s!atrao
$roi%vodo! 'or'e %a o$stanak, ve; naJino! na ko(i Jovek !o?e da i%'ene tu 'or'u, !akar u n(eni! od'o(ni(i!
@or!a!a4 9arneri (e otvoreno od'io da %a osnovu svo(e teori(e o etici u%!e darvinovsku teori(u, naroJito ona( deo o
'or'i %a o$stanak, iako (e u$orno $onavl(ao da svaka teori(a o etici !ora 'iti u skladu sa darvini%!o!,
$odra%u!eva(u;i $od ti! da ona !ora 'iti naturalistiJka ili deter!inistiJka4
0D
I% to $roi%la%i da se 9arneri slu?io
darvini%!o! vi-e da uni-ti status kvo u teroi(i etike O naroJito (udeo+hri-;ansko( i kantovsko( etici O neo da i%radi
nove etiJke ideale4
9arneri(eva dela su vr-ila $riliJno velik utica( u ono vre!e, deli!iJno %'o toa -to se n(eov s$o(
visoko!oralno etiJko ideali%!a i nesenti!entalno nauJno deter!ini%!a o'ra;ao !noi! n(eovi!
savre!enici!a, naroJito nauJnici!a4 Od -est %naJa(ni(ih kn(ia ko(e (e na$isao o evoluciono( etici, do :7./4 odine
n(ih Jetiri (e do?ivelo svo(e druo i%dan(e, a n(eovo na($o$ularni(e delo, Savremeni ovek (Modern Man/, do?ivelo (e
svo(e sed!o i%dan(e do :7.04 MeEuti!, u$rkos svo! utica(u, n(eova s$eci@iJna teori(a o naonu %a sre;o! nikada
ni(e i!ala us$eha4 6$rkos to!e, !noi darvinisti su s!atrali da on na $ravi lan naJin $oka%u(e da darvini%a! ne
na!e;e na$u-tan(e etike i !oralnosti, -to (e %a darviniste 'ilo veo!a va?no (er su $oku-avali da u'la?e strahovan(a
da ;e darvini%a! dovesti do ne!orala ili a!oralnosti4
07
9arneri se %'li?io sa Hekelo! i Fridriho! 8odlo! KFriedrich
8odlI, ko(i su cenili n(eov rad, kao i drui darvinistiJki ori(entisani 'iolo%i, $o$ut Oskara H!ita i ,ilhel!a )ra(era4
Arnold Dodel, darvinista i 'otaniJar sa #iri-ko univer%iteta, rekao (e 9arneri(u da !u (e $oJetko! seda!desetih
odina n(eova $rva kn(ia Moralnost i darvinizam (Moralit, and Darvinism/, u veliko( !eri $o!ola da od'aci svo(
dotada-n(i relii(ski $oled na svet i %au%!e (edan novi, nauJni $oled4
<.
Od!ah $ored 9arneri(a, a verovatno i (edan od na(utica(ni(ih !islilaca ko(i (e 5.+tih odina :74 veka $ri!en(ivao
darvini%a! na teori(u etike i dru-tva, 'io (e ekono!ista Al'ert E4 F4 He@l KAl'ert E4 F4 &chV@@leI4 N(eovo o'i!no
Jetvoroto!no delo Struktura i %ivot drutveno# tela KStructure and Ci(e o( t"e Social Bod,, :D5=+:D5DI 'ila (e (edno
od $rvih siste!atiJnih dela u o'lasti socioloi(e u Ne!aJko(4 6 ovo! delu i u 'ro(ni! ese(i!a, He@l (e is$itivao ve%e
i%!eEu darvinistiJkih $rinci$a i teori(e dru-tva4 Fa ra%liku od 9arneri(a, on (e u$orno tvrdio da (e 'or'a %a o$stanak
realnost od ko(e se ne !o?e $o'e;i, Jak i kada su u $itan(u l(udska 'i;a4 N(eova anali%a dru-tva 'ila (e $re$una
'iolo-kih analoi(a i !eta@ora, naroJito darvinistiJkih4 On (e rekaoA BEvoluci(a dru-tva se, %a$ravo, odvi(a na osnovu
ne$rekidnih vari(aci(a, ada$taci(a i nasleEa kro% re%ultate 'or'e %a o$stanak4C
<:
MeEuti!, iako (e 'io li'eralan u
$ri!en(ivan(u 'iolo-kih ide(a na socioloi(u, on (e i$ak s!atrao da se Jovekova 'or'a %a o$stanak u veliko( !eri
ra%liku(e od 'or'e !eEu ?ivotin(a!a4 Govekova 'or'a %a o$stanak $odra%u!evala (e e$i%ode nasil(a, ukl(uJu(u;i
ratovan(a, ali (e o'uhvatala i !irnodo$sko ekono!sko tak!iJen(e4
6 stvari, He@l darvinistiJku 'or'u ni(e $rika%ao kao 'rutalnu 'or'u !eEu divl(i! ?ivotin(a!a ili a!oralnu 'or'u
ti$a Bsvi!a (e sve slo'odnoC, ve; (e na$rotiv, tvrdio da (e !oralnost (edan od osnovnih ele!enata u Jovekovo( 'or'i
%a o$stanak4 )o$ut Darvina, i on (e isticao kolektivnu 'or'u %a o$stanak !eEu l(udi!a, kada se $le!e 'ori $rotiv
$le!ena i narod $rotiv naroda4 Funkci(a !oralnosti i %akona 'ila (e da s!an(i 'ro( suko'a unutar (edno dru-tva,
uJini to dru-tvo (aJi! od n(eovih suseda, da(u;i !u ti!e konkurentnu $rednost4
<0
Tako 'or'a %a o$stanak ne sa!o
-to ni(e 'ila u su$rotnosti sa !oralno-;u, ve; (e, $o He@lovo! !i-l(en(u, i stvorila !oralnostA BFakon i !oral nu?no
$roistiJu i% selektivne 'or'e %a o$stanak i nasta(u kro% n(u, $o-to oni sa!i $redstavl(a(u na(%naJa(ni(e ko!$onente
sile kolektivno sa!oodr?an(a4C
<<
Dakle, evolucioni $roces dovodi do !oralno na$retka4
<2
He@lovo o'(a-n(en(e $orekla i statusa !oralnosti (e u !noo Je!u 'ilo sliJno Hekelovo!4 On se slaao sa
Hekelo! da (e !oralnost $odlo?na stalni! $ro!ena!a, $odriva(u;i na ta( naJin 'ilo ko(i siste! ne$ro!enl(ivih
!oralnih %akona4
<=
On (e isto tako u$orno tvrdio da !oralnost ne 'i tre'alo da @avori%u(e altrui%a! do te !ere da
$ot$uno iskl(uJi eoi%a!4 BMoralno i %akonsko sa!oodr?an(e (eC, tvrdio (e on, B'a- kao i %drav ra%u!, a$solutni
%ahtev istinske etikeC4
</
&a!oodr?an(e ne 'i, ni u ko! sluJa(u, tre'alo da $revlada nad !oralno-;u, ve; 'i svaka
(edinka tre'alo da odr?ava ravnote?u i%!eEu eoi%!a i altrui%!a4
He@love ide(e o evoluciono( etici i%vr-ile su sna?an utica( na drue uJene l(ude, ali su !noi ko(i su $isali o ovo(
te!i doseli do -irih dru-tvenih kruova4 Maks Nordau KMaL NordauI, lekar i vode;i cionista, na$isao (e nekoliko
$o$ularnih dela u ko(i!a se 'avio ve%o! i%!eEu evoluci(e i !oralnosti4 6 (edno( od svo(ih $o$ularnih kn(ia,
?obiajene la%i o naoj civilizaciji ('onventional Cies o( .ur 'ivilization/, on (e $o%ivao na !oralnu re@or!u
uka%u(u;i na navodne nedoslednosti i%!eEu konvencionalno !orala i !oralno %akona %asnovano na darvini%!u4
On (e (asno i%neo svo(e $ret$ostavkeA
Mi s!atra!o da (e evoluci(a Joveka 'a- kao i ostalih vrsta !ou;a O a u svako! sluJa(u $ot$o!onuta + !o?da
(edino $ute! $rirodne selekci(e, a da 'or'a %a o$stanak o'liku(e, u na(-ire! s!islu, celoku$nu l(udsku istori(u
kao i $osto(an(e na(ne%natni(e $o(edincaN i da (e ona K'or'a %a o$stanakI osnova %a sve $o(ave u $olitiJko! kao i
u dru-tveno! ?ivotu4 To (e na- $oled na svet4 I% toa $roistiJu svi na-i ?ivotni $rinci$i i $redstave o %akonu i
!oralnosti4
<5
Ova kn(ia, $rvi $ut o'(avl(ena :DD<4 odine, $rodata (e u $reko =.4... $ri!eraka do :7.<4 odine i $revedena
na !noe strane (e%ike4 Nordau (e kasni(e, :7:/4 odine, o'(avio (ednu kn(iu ko(u (e celu $osvetio o'(a-n(avan(u
ve%e i%!eEu !orala i evoluci(e Joveka, ko(a nosi 'a- takav naslov O Moral i evolucija oveka (Morals and t"e
Evolution o( Man/4
MeEuti!, iako (e Nordau u$orno isticao da (e 'or'a %a o$stanak sve$ri sutna i univer%alna, on se ni(e slaao sa
Darvinovi! shvatan(e! !oralnosti, $o-to ni(e verovao da (e ona $roi%vod 'or'e !eEu l(udi!a4 On (e s!atrao da (e
!oralnost $roi%a-la i% $otre'e da se ?ivi u dru-tvu, %au%ev-i tako stav sliJan 9arneri(evo!4 Nordau (e, !eEuti!,
$oku-ao da sa nauJno as$ekta o'(asni %a-to su l(udi $oJeli da stvara(u dru-tvo4 On (e o'(a-n(avao da ni(e 'or'a
!eEu l(udi!a, ve; 'or'a Joveka sa ?ivotno! sredino! to -to (e dovelo do nastanka dru-tva, $a ti!e i !oralnosti4 On
(e tvrdio da su toko! navodno Ledeno do'a l(udska 'i;a vodila usa!l(eniJki ?ivot, ali da ih (e oskudica i stres ko(e
(e sa so'o! donelo navodno Ledeno do'a nateralo da se udru?u(u4 >ivot u dru-tvu (e %ahtevao !oralnost, tako da (e
!oralnost $ostala neo$hodna %a $re?ivl(avan(e4 Nordau (e $isaoA BMoralnost se !ora s!atrati $odr-ko! i oru?(e! u
'or'i %a o$stanak u ono( !eri u ko(o(, ukoliko 'udu $osto(ali sada-n(i kli!atski uslovi na %e!l(i i civila%aci(a ko(a
odatle nastane, Jovek !o?e da $osto(i sa!o u okviru dru-tva, a dru-tvo ne !o?e da $osto(i 'e% !oralnosti4C
<D
Nordau ni(e u $ot$unosti $rihvatao standardni darvinistiJki stav o instinktivno! $oreklu !oralnih i!$ulsa, ve; (e
nala-avao da (e !oralnost $re svea i%ra% Jovekove intelienci(e4 Ra%u! (e nalaao da l(udi !ora(u !eEuso'no da
saraEu(u da 'i $re?iveli, $a se !oralnost (avila kao racionalan odovor na $ritisak s$ol(a-n(e sredine4 Moralnost (e u
$oJetku i!ala %adatak da o'u%da ili oraniJi instinkte eoi%!a4 I$ak, Nordau (e verovao da se toko! $rocesa
evoluci(e !oralni ose;a( tra(no BuradioC u Jovekovu 'iolo-ku $rirodu4 Tako svi l(udi, osi! nekih i%u%etaka, $osedu(u
i%ra?eno saose;an(e ko(e s$utava n(ihove se'iJne instinkte4
<7
Iako (e Nordau s!atrao da se !oralnost %asniva na instinkti!a du'oko ukoren(eni! u saose;an(u $re!a drui!a,
on ni(e s!atrao da su !oralni %akoni veJni4 On (e i%riJito od'acivao svaki vid nat$rirodne i kantovske etike, 'udu;i
da one, o$-te u%ev-i, $odra%u!eva(u $osto(an(e ne$ro!enl(ivih !oralnih kriteri(u!a4 6!esto toa, on (e s!atrao da
evoluci(a $odra%u!eva i !oralne, 'a- kao i 'iolo-ke $ro!ene4 On (e rekao daA
sa! nastanak neke $ro!ene, n(en inten%itet i %naJa(, 'ilo da su u $ita n(u $ro!ene na ore ili na 'ol(e, %avisi od
stava %a(ednice4 One stoa nisu a$solutne, ve; $ro!enl(iveN one ne $redstavl(a(u ne$ro!enl(ivi standard usred
$ro!enl(ivih uslova JoveJanstva, $ravilo $o ko(e! su vrednost dela i cil(evi s!rtnika neos$orno odreEeni, ve; su
$odlo?ni %akoni!a evoluci(e u dru-tvu i stoa u stan(u stalno $reviran(a4 6 ra%liJito vre!e i na ra%liJi ti!
!esti!a one $redstavl(a(u na(ra%liJiti(e as$ekte4 Ono -to ovde i sada $redstavl(a vrlinu, !olo (e $re toa i na
neko! druo! !estu da 'ude %lo i o'rnuto4
2.

Moralni relativi%a! (e stoa 'io va?an deo Nordauove evolucione etike4
O$-ti stav dvo(ice na(utica(ni(ih akade!ski o'ra%ovanih @ilo%o@a :74 veka u Ne!aJko( o utica(u darvini%!u na
etiJku !isao O "eora @on "i?icko K"eor von "i%yckiI i Fridriha 8odla O 'io (e sliJan 9arneri(evo!, iako su se u
!noi! $o(edinosti!a ra%likovali od n(ea4 9ao i 9arneri, i oni su se slu?ili darvini%!o! da 'i $oru-ili $rethodne
siste!e !oralne @ilo%o@i(e, ali nisu $ri!en(ivali darvini%a! na sadr?a( !oralnosti4 Fa ra%liku od 9arneri(a, i "i?icki i
8odl su $rihvatili (edan vid utilitarne etike, Ji(e lavne $rinci$e (e *enta! $ro$airao $re neo -to se Darvin Jak 'io i
rodio4 FnaJi, n(ihova etika (e i!ala vrlo !alo ili Jak ni!alo evolucino sadr?a(a4
"odine :D5/, na $oJetku svo(e kari(ere, "i?icki (e o'(avio ese( ;ilozo(ske &osledice lamarkistiko7darvinistike
teorije evolucije (P"iloso&"ical 'onseEuences o( t"e Camarckian7Darwinian !"eor, o( Evolution/$ a devet odina
kasni(e i Jlanak u $o$ularno! Jaso$isu %a intelektualce $od naslovo! BDarvini%a! i etikaC KDar3inis! and EthicsI4
6 ovi! svo(i! deli!a, on (e tvrdio da teori(a evoluci(e i!a veliki utica( na etiJku !isao, iako se !oralnost ne !o?e
do'iti i% evolucione 'ioloi(e4 On (e rekaoA BTeori(a evoluci(e (e %a !oralnost %naJa(na ne toliko %'o s$eci@iJnih,
s$eci(alnih doktrina koliko %'o n(enih $osledica, a (o- vi-e %'o o$-te istiskivanja sve#a to je bilo u su&rotnosti ili
se su&rotstavljalo $rirodi u o'radi etiki" &itanja ko(e (e ona %ahtevala4C
2:
Fa "i?icko (e to %naJilo s$asiti etiku i
!oralnost od $ove%anosti sa relii(o!, stvaran(e! ovo%e!al(ske !oralne @ilo%o@i(e ko(a ;e %a!eniti $reovladava(u;i
ono%e!al(ski konce$t4 "i?icki (e dal(e tvrdio, 'a- kao i 9arneri, da nauJne teori(e evoluci(e O a tu (e uvrstio 9ant+
La$lasovu K9ant+La$laceI ne'ularnu hi$ote%u, uni@or!istiJku eoloi(u Garlsa La(ela K#harles LyellI i 'iolo-ku
evoluci(u O nesu!n(ivo doka%u(u da su sve $o(ave odreEene $rirodni! u%roJno+$oslediJni! %akoni!a ko(i su u
skladu sa %akoni!a nauke4 Ove nauJne teori(e Bdoka%u(u $osto(an(e nesavitl(ivih, svevlada(u;ih, ne$ro!enl(ivih
%akona, (edno Jvrsto interisano $oretka i (edinstveno kontinuiteta svea -to se doaEaC4
20
Darvini%a! (e na (edan
$ose'an naJin $oka%ao da su l(udska 'i;a $odlo?na isti! %akoni!a i da nisu odvo(ena od $rirode4
Iako (e "i?icki kritikovao Darvina %'o $reterano nala-avan(a $rirodne selekci(e i 'or'e %a o$stanak, on (e i$ak
s!atrao da su n(eni $rinci$i donekle validni4 6 stvari, on (e $o!o;u ru$ne selekci(e $oku-ao da o'(asni $osto(anost
!oralnih oso'ina u neko! dru-tvu4 Dru-tvu su $otre'ni selektivni $ritisci da 'i ostalo !oralno is$ravno, (er kad 'i se
odreklo !oralnosti, n(ea 'i uni-tilo neko druo dru-tvo Ji(i su Jlanovi se'iJni(i od n(eovih4 On (e s!atrao da
!oralne vrline odr?ava(u (edno dru-tvo, $a ti!e i ?ivot, (er Bsve ono -to ne $osedu(e ?ivotodavnu silu ni(e vrlinaC4
Rani(e u isto! ese(u, "i?icki tvrdi da nas darvini%a! uJi da tre'a da B$o-tu(e!o $o%itivna shvatan(a !oralnosti
na(us$e-ni(ih naci(a u Q'or'i %a o$stanakR4C Ovo %vuJi skoro kao da (e oJuvan(e ?ivota u 'or'i %a o$stanak sudi(a ko(i
da(e konaJnu $resudu o to!e -ta (e !oralno, a -ta ne, ali (e "i?icki ve; 'io otvoreno od'acio ova( stav %ato -to (e
B!irisaoC na teoloi(u, %a ko(u ni(e 'ilo !esta u n(eovo( naturalistiJko( darvinistiJko( $aradi!i4
2<
9o(i (e, dakle, $ravi kriteri(u! $o ko(e! 'i tre'alo ocen(ivati !oralne kriteri(u!eM "i?icki se odluJio %a
utilitaristiJku etiku, u ko(o( na(ve;a sre;a na(ve;e 'ro(a l(udi $redstavl(a na(vi-i etiJki $rinci$4 Ova( n(eov stav ni u
ko! sluJa(u ne $roistiJe i% darvini%!a, ali kao -to s!o videli, on (e s!atrao da ;e darvinistiJki $roces o(aJati
utilitaristiJku etiku i%a'iran(e! onih dru-tava ko(a su u na(ve;e! skladu sa istinski! etiJki! $rinci$i!a4
Darvini%a!, i$ak, ni(e u stan(u da $ru?i 'ilo kakve kriteri(u!e %a !oralnost, 'udu;i da sa!o $osto(an(e neke
!oralne crte ili nor!e ni(e nikakav doka% da (e ona i $rilaodl(iva4 )rilaoEavan(e nikada ni(e $ot$uno, a osi! toa i
uslovi se stalno !en(a(u, naroJito u i%ra%ito slo?eni! situaci(a!a, kao -to (e to l(udsko dru-tvo4 Darvi ni%a!, dakle,
$odra%u!eva da se !oralnost stalno !en(a O stavka ko(a (e %a "i?icko 'ila naroJito va?na O $o-to (e, kao si!$ati%er
soci(alista, $odr?avao dalekose?ne dru-tvene re@or!e4
22
Iako (e "i?icki u svo(i! na(%naJa(ni(i! deli!a o teori(i etike O ukl(uJu(u;i i ona na$isana toko! devet odina
koliko (e $roteklo i%!eEu n(eova tri ese(a o darvini%!u i etici + $redstavio darvini%a! kao na(utica(ni(i @aktor u
@or!iran(u n(eove @ilo%o@i(e, on (e otovo u $ot$unosti inorisao teori(u evoluci(e4
2=
Darvini%a! (e n(e!u i $o!oao
da $rihvati sekularnu etiku, naroJito utilitari%a!, ali evoluci(a, u su-tini, ni(e dodala ni-ta %naJa(no n(eovo!
utilitari%!u4 6 svo(o( kn(i%i na!en(eno( -iro( $u'lici, ;ilozo(ija morala KMoral P"iloso&",, 04 i%dan(e, :D7=I,
"i?icki (e s$o!enuo darvini%a! sa!o u (edno! $asusu, de eks$licitno $oriJe da !oralnost !o?e da $roistiJe i%
$rirode ili $rirodnih %akona, ukl(uJu(u;i i darvini%a!4 MeEuti!, on u isto! $asusu ka?e da ne!oralnost nikada ne;e
u%eti !aha %ato -to ;e darvinovska ru$na selekci(a iskoreniti ru$e ko(e eks$loati-u sla'i(e (edinke4
2/
"i?icki (e
vr-io i%u%etno sna?an utica( u Ne!aJko(, ne sa!o $ute! svo(ih s$isa i $redavan(a o etiJko( @ilo%o@i(i na *erlinsko!
univer%itetu, ve; i svo(i! $olo?a(e! O 'io (e (edan od osnivaJa Ne!aJko dru-tva %a etiJku kulturu i urednik
sed!iJno Jaso$isa ove orani%aci(e4
8odl, $ro@esor etiJke @ilo%o@i(e na *eJko! univer%itetu K$re :D7/4 na Ne!aJko! univer%itetu u )rauI i urednik
Jaso$isa International *ournal o( Et"ics, isticao (e, Jak vi-e od "i?icko, utica( darvini%!a na !oralni relativi%a!4
)rihvativ-i stav da (e !oralnost evoluirala, 8odl (e od'acio ide(u o ne$ro!enl(ivosti i veJnosti !oralnih %akona4
6$orediv-i staru ide(u o ne$ro!enl(ivosti vrste sa hri-;anski! i $rosvetitel(ski! stavo! o ne$ro!enl(ivosti i
veJnosti !oralnih %akona, on (e i%(avio slede;eA
Moralnost (e, takoEe, $roi%vod evoluci(e i $odlo?na (e stalni! trans@or!aci(a!a444 MeEuti!, celoku$na evoluci(a
(e O tako nas uJi 'ioloi(a O $rilaoEavan(e ?ivo orani%!a $ro!enl(ivi! uslovi!a n(eove sredine4 EtiJki
$rinci$i ili ideali, ko(i su o$-te$rihva;eni uvek i u svako! narodu, stoa ne $redstavl(a(u ni-ta druo do shvatan(e
svea onoa -to (e reci$roJno, a u $raktiJno! s!islu $otre'no %a n(eove $ri$adnike, radi na$ret ka i do'ra
%a(ednice i $o(edinaca ko(i Jine tu %a(ednicu4
25
Ako (e !oralnost, kao -to 8odl ovde tvrdi, nita dru#o do $rilaoEavan(e $ro!enl(ivi! uslovi!a sredine, onda
!oralnost ne $osedu(e stalnu i ne$ro!enl(ivu re@erentnu taJku4 Moralni %akoni ili $rinci$i ko(i su $rilaodl(ivi na
(edno! !estu i u (edno vre!e lo-e se $rilaoEava(u u neko( druo( situaci(i4 Dakle, !oralni $rinci$i nisu
ne$ro!enl(ivi i o'(ektivni, ve; $odlo?ni stalni! $ro!ena!a4
2D
Nisu sa!o !oralni $rinci$i $odlo?ni stalni! $ro!ena!a, ve; su i !oralna u'eEen(a u svako! dru-tvu Buvek %a
(edan korak u %aostatkuC, $o-to i! tre'a vre!ena da se $rilaode $ro!enl(ivi! uslovi!a, tvrdio (e 8odl4
27
To %naJi da
status kvo ne !o?e da 'ude do'ar vodiJ %a utvrEivan(e validnosti ili odr?ivosti 'ilo ko odreEeno !oralno $rinci$a4
8odl (e na ta( naJin darvinistiJko! teori(o! o$ravdao i o%akonio $oku-a(e s$rovoEen(a !oralne i dru-tvene re@or!e4
MeEuti!, on (e :D7<4 odine, u (edno! svo! ese(u, i%riJito od'acio ide(u da l(udi roEen(e! do'i(a(u 'ilo kakva
$rava, tako da dru-tvena re@or!a %a ko(u se 'orio ni(e i!ala %a cil( da dovede dru-tvo u sklad sa 'ilo kakvi!
univer%alni! $rinci$i!a4
=.
8odlova etiJka @ilo%o@i(a (e ukl(uJivala i deo $o%itivistiJko $oleda na svet ko(i (e 'io $od sna?ni! utica(e!
darvini%!a4 On ne sa!o -to (e inten%ivno $rouJavao Darvina i Hekela i $ove%ao se sa Hekelo! i 9arneri(e!, ve; (e
na$isao %naJa(na dela o dvo(ici @ilo%o@a ko(i!a se divio, ske$tiku De(vidu H(u!u i !ateri(alisti Ludviu Fo(er'ahu
KLud3i Feuer'achI4 On (e svo! $ri(atel(u ,ilhel!u *olinu KWilhel! *olinI rekao da se nada da ;e n(eov Jaso$is
International *ournal o( Et"ics B$ostati u$ori-te u 'or'i $rotiv duha teoloi(e, ko(i koraJa na-o! %e!l(o! i u'i(a
du-uC4
=:
9ada (e nekada leviJarski i heelovski o$redel(eni teolo, David Fridrih Htraus KDavid Friedrich &traussI,
$re-ao na darvinistiJki !ateri(ali%a!, 8odl (e, -to nas ni!alo ne i%nenaEu(e, $odr?ao n(eovu $ro!enu s!era4 8odl (e
svo! $ri(atel(u 9arlu @on A!iru K#arl von A!iraI, rekao da ?eli da $redstavi Bnovi $oled na svet %a narodA da 'i !u
'ilo do'ro, -to (e TD4 F4U Htraus uJinio na ne 'a- tako s(a(an naJin4 To (e na(vi-i cil( !o(e a!'ici(e, !o radaC4
=0

Htraus (e u svo(o( sen%acionalno( kn(i%i Stara i nova vera K!"e .ld ;ait" and t"e 0ew$ :D50I $oku-ao da %a!eni
hri-;anstvo naturalistiJki! nauJni! $oledo! na svet ko(i (e sadr?ao veliku do%u darvinistiJke nauke4 N(eova rani(a
kn(ia, Isusov %ivot (!"e Ci(e o( *esus, :D<=I, -okirala (e hri-;anski svet ti!e -to (e u n(o( (evanEel(a $rika%ao kao
!itolo-ki, a ne istori(ski i%ve-ta(4 On se $ot$uno odrekao hri-;anstva u svo(o( kn(i%i i% :D504 odine, ko(a se
$rodavala tako 'r%o da (e %a seda! odina do?ivela deset i%dan(a4 &a!o odinu dana nakon o'(avl(ivan(a Darvinovo
Postanka vrsta, Htraus (e ve; koristio darvini%a! da 'i od'ranio $siholo-ki deter!ini%a!4 L(udska du-a, tvrdio (e on,
ni(e ni-ta druo i ni-ta vi-e od @i%iJko !o%a, a etiJki odnosi su sa!o korisna $rilaoEavan(a u 'or'i %a o$stanak4
Htraus (e tvrdio da Jak i Deset %a$ovesti u'e svo(u svetost kada Jovek otkri(e da su one sa!o korisno oruEe u 'or'i
%a o$stanak, a ne 'o?anske %a$ovesti4
=<
9n(ia Stara i nova vera (e 'ila i%u%etno $o$ularna i Hekel (u (e $ohvalio,
iako (e 'ila u veliko( !eri kritikovana u akade!ski! kruovi!a4
=2
8odl se u stavovi!a slaao i sa darvinistiJki ori(entisani! etnoloo! Fridriho! Helvaldo! KFriedrich Hell3aldI,
Ji(a (e Istorija kulture (+istor, o( 'ulture$ :D5=I o'(a-n(avala l(udsku istori(u u darvinistiJki! okviri!a4 Helvaldova
kn(ia (e 'ila tako do'ro $rihva;ena da (u (e on $ro-irio u dvoto!no delo, ko(e (e :D7/4 odine do?ivelo svo(e Jetvrto
i%dan(e, $ri Je!u su struJn(aci i kritiJari isto tako !noo $isali o Helvaldovo! delu, ali o'iJno u isto! duhu kao i
sa! autor4 Helvald (e tvrdio da celoku$na l(udska kultura, ukl(uJu(u;i !oralnost i relii(u, @unkcioni-e kao oru?(e u
univer%alno( l(udsko( 'or'i %a o$stanak4 )oriJu;i $osto(an(e 'ilo ko vida o'(ektivne !oralnosti, Helvald (e s!atrao
da sa!o (edna stvar !o?e da Joveku da $ravo nad drui! 'i;e!A sila i us$eh ko(i ona donosi u 'or'i %a o$stanak4
Dok se Darvin ruao ovo! novinsko! Jlanku, o$tu?u(u;i a da $odr?ava $rinci$ Qsnaa da(e $ravoR, Helvald (e
$odu$irao u$ravo (edan takav stav, i%(avl(u(u;i slede;eA B)ravo (aJe (e $rirodni %akon4C
==
On dal(e ka?eA
6 $rirodi vlada sa!o 8edno )ravo, a to (e da ne $osto(i $ravo, $ravo (aJe ili $ravo nasil(a4 MeEuti!, nasil(e (e
isto tako, %a$ravo, na(ve;i i%vor $rava, u ono! s!islu da (e 'e% n(ea 'ilo kakvo %akonodavstvo ne%a!islivo4 8a
;u u ovo! svo! $rika%u veo!a lako doka%ati da Jak i u l(udsko( istori(i $ravo (aJe, u su-tini, nikada ni(e
$restalo da va?i4
=/
8odl se ni(e slaao sa Helvaldovi! ru'i! $rika%o! Jovekove 'or'e %a o$stanak, ali (e delio Helvaldovo
!i-l(en(e da darvini%a! $odriva ide(u o uroEeni! l(udski! $ravi!a ili o'(ektivni! !oralni! kriteri(u!i!a4
=5
Helvaldovi stavovi %aista %vuJe ru'o, ali on ni(e 'io (edini darvinistiJki ori(entisan dru-tveni !islilac ko(i (e s
$re%iro! od'acio l(udska $rava i 'io odu-evl(en $ravo! (aJe4 )od utica(e! Hekela i 9arneri(a, Aleksandar Tile
KAleLander TilleI (e D.+tih odina :74 veka $oku-ao da ra%vi(e doslednu evolucionu etiku4 Iako (e do :7..4 odine 'io
$ro@esor ne!aJko (e%ika i kn(i?evnosti na 6niver%itetu u "la%ovu, on (e svo( rad u o'lasti evolucione etike s!atrao
svo(i! $ravi! $o%ivo!4 "odine :D7/, on (e $red Hekelo! i%ra%io nadu da ;e svo(e dotada-n(e $ol(e rada %a!eniti %a
@ilo%o@i(u, kako 'i !oao $ot$uno da se $osveti evoluciono( etici4
=D
6 nedostatku @inansi(skih sredstava, !orao (e da
na$usti ovu ide(u, $a se, na$ustiv-i !esto $ro@esora na 6niver%itetu u "la%ovu, vratio u Ne!aJku de (e radio kao
$oslovni $redstavnik %a industri(alce4
Tile se slaao sa 9arneri(e! da, u svetlosti darvini%!a, ide(a o uroEeni! l(udski! $ravi!a vi-e ni(e odr?iva4 On
(e i%(avioA BDarvini%a! ne $o%na(e nikakva uroEena $rava, ve; sa!o steJena, a !eEu ti! steJeni! $ravi!a !oderan
$oled na svet, i%raEen na osnova!a darvini%!a, $o%na(e sa!o ona steJena so$stveni! rado!4C
=7
Tile (e s!atrao da
!noi savre!eni ideali, $o$ut slo'ode, (ednakosti i !ira, nisu u skladu sa teori(o! evoluci(e, 'udu;i da su 'ila
%asnovana na ide(i o uroEeni! l(udski! $ravi!a4 Ti ideali 'i u 'or'i %a o$stanak !orali da ustuknu $red $ravo!
(aJe, (er BsuoJeno sa $ravo! (aJe, svako istori(sko $ravo $resta(e da va?iC4
/.
Tile se sa 9arneri(e! i ostali!
istaknuti! darvinistiJki ori(entisani! etiJki! !islioci!a ni(e slaao sa!o u to!e da darvini%a! $odra%u!eva neku
vrstu !oralno relativi%!a, ve; i $o $itan(u sna?ne ve%e i%!eEu darvini%!a i deter!ini%!a4 "odine :D7=, on (e
i%(avio slede;eA B)orican(e slo'odne vol(e, ko(a $redstavl(a osnovu !itolo-ke etike, $orican(e odovornosti %loJinca,
na ko(o( se %asniva(u okrutne ka%ne, (esu direktna $osledica $rodiran(a teori(e evoluci(e u @unda!entalne $ro'le!e
etike4C
/:
Iako (e Hal!a(er, kao si!$ati%er soci(alista, 'io na neki naJin hu!ani(i u svo(i! shvatan(i!a od Tilea, on se
slaao sa n(i! da (e darvini%a! i%vr-io %naJa(an utica( na shvatan(e l(udskih $rava4 6 svo(o( kn(i%i o utica(u
darvini%!a na %akonodavstvo ko(a (e osvo(ila naradu 9ru$, on (e u$orno tvrdio da su !oralnost i %akon, kao i sva
ostala dostinu;a l(udske kulture, sa!o oru?(e u nei%'e?no( 'or'i %a o$stanak4 Dakle, oni nisu ni univer%alni ni veJni4
On (e na$isaoA BAli, $ravo (aJe, ko(e nala%i svo(u $otvrdu u $o'edi $rilaoEeni(ih @or!i u odnosu na one !an(e
savr-ene, ne vlada sa!o u $rirodi, ve; i u istori(i l(udsko dru-tva4C
/0
8o- (edan utica(ni darvinista ko(i (e isticao !oralni relativi%a! kao $osledicu darvinistiJke teori(e 'io (e Auust
Forel, svetski $o%nat -va(carski $sihi(atar ko(i (e veliki deo svo ?ivota $osvetio !oralno( i dru-tveno( re@or!i4 On (e
u auto'iora@sko! ese(u $ri%nao da se n(eov $oled na svet drastiJno $ro!enio kada (e :D/=4 odine $roJitao
Darvinovo Postanak vrsta, %ato -to (e shvatio da darvini%a! $odriva duali%a! du-e i tela, i slo'odnu vol(u Joveka4
/<
Teori(a evoluci(e (e %au%ela sredi-n(e !esto u n(eovo( kn(i%i Pitanje seksualnosti K!"e SeFual Guestion, :7.=I, u
ko(o( (e na$isao slede;eA BMoralnost (e, stoa, relativna, a na-a !o; rasuEivan(a na! nikada ne do%vol(ava da ne-to
$re$o%na!o kao a$solutno do'ro ili a$solutno lo-e4C
/2
6$rkos to!e, $o$ut !noih darvinista s kra(a :74 i $oJetka 0.4
veka, ni Forel ni(e verovao da (e !oralnost, (ednostavno, $roi%vod $o(edinca ili Jak dru-tva4 )o$ut Darvina, i on (e
s!atrao da se !oralnost %asniva na nasledni! 'iolo-ki! instinkti!a4 )re neo -to (e $ostao $sihi(atar, Forel (e $ostao
struJn(ak %a !rave i $os!atrao (e n(ihovo instinktivno dru-tveno $ona-an(e4 ,eru(u;i u evoluci(u Joveka, on (e
$ret$ostavl(ao da (e l(udsko $ona-an(e sliJno $ona-an(u !rava O da (e odreEeno instinkti!a, i to i%nad svea
dru-tveni! instinkti!a4
/=
6 svo! delu +i#ijena nerava i uma (+,#iene o( 0erves and Mind/$ Forel (e tvrdio da (e saose;an(e osnova etike i
!oralnosti4 Ova ose;an(a Bsu uroEena ili instinktivna kod l(udskih 'i;a4 Ona( ko ne $osedu(e ova ose;an(a (e
Judovi-te, !oralni idiot, roEeni %loJinacC4 Forel (e, $o$ut svo(ih $rethodnika Darvina i Hekela, s!atrao da (e Jovekov
!oralni karakter instinktivne $rirode i da se nasleEu(e, kao i to da 'iolo-ki @aktori u ve;o( !eri odreEu(u Jovekovo
$ona-an(e od @aktora sredine4 6 svo! ovoru i% :7:.4 odine, Forel (e tvrdio da sredina i o'ra%ovan(e utiJe sa!o na
s$ol(ne as$ekte Jovekovo karaktera, dok 'ioloi(a odreEu(e as$ekte ko(i le?e u n(eovo( osnovi4 On (e i%(avio
slede;eA BNasleEena, uroEena etiJka ose;an(a ne !ou se sa!a $o se'i ure%ati u u!N to (e naon, instinkt, ko(i se, u
na('ol(e! sluJa(u, !o?e o(aJati ve?'an(e!, ali i osla'iti %ane!arivan(e!4C
//
Ide(a da (e Jovekovo !oralno $ona-an(e odreEeno u na(ve;o( !eri 'iolo-ki! instinkti!a nasleEeni! od n(eovih
$redaka 'ila (e -iroko ras$rostran(ena !eEu nauJnici!a i lekari!a $oJetko! 0.4 veka, deli!iJno %ahval(u(u;i sve
sna?ni(e! utica(u darvini%!a, a deli!iJno i neus$esi!a $sihi(atri(e u leJen(u !noih $sihiJkih o'ol(en(a4 I Darvin i
Hekel su s!atrali da su karakterne oso'ine, kao -to su !arl(ivost, -tedl(ivost, iskrenost i tre%venost, 'a- kao i
intelienci(a, $rvenstveno 'iolo-ke, $a stoa i nasledne4 Darvinov roEak, Frensis "alton, i ve;ina euenista, $o$ut
Forela, $rihvatili su ovu teori(u o nasleEivan(u !oralnih oso'ina4
Ta( stav $rihvatio (e i *ihner, ko(i (e celu (ednu kn(iu $osvetio ovo( te!i4 6 svo(o( kn(i%i Sila nasle<a i nje#ov
uticaj na moralni i mentalni na&redak K!"e Power o( +eredit, and Its In(luence on t"e Moral and Mental Pro#ress o(
+umanit,, :DD0I *ihner tvrdi da (e otkri;e sile nasleEa (edno od na(ve;ih otkri;a :74 veka4 Iako (e *ihner %aslue %a
$rodor ove ide(e $ri$isivao darvini%!u, on se u veliko( !eri oslan(ao na kn(iu @rancusko $sihi(atra Teodula Ri'oa
KTheodule Ri'otI, 0asle<e K+eredit,, :D5=I da 'i $odu$ro svo(e tvrdn(e4 *ihner (e u ovo( svo(o( kn(i%i na(vi-e ?eleo
da $oka?e da se ne nasleEu(u sa!o @i%iJke, ve; i !entalne i !oralne oso'ine4 On ka?eA BNavike, sklonosti, naoni,
s$oso'nosti, talenti, instinkti i ose;a( %a estetiku $renose se nasledni! $ute!, 'a- kao i ose;an(a, strasti,
te!$era!ent, karakter, intelekt i !oralni ose;a(4C
/5
Ne nasleEu(u se sa!o sklonost ka vrlina!a i altrui%!u, ve; i
sklonosti ka $oroku i %loJinu4 &redina, $o *ihnerovo! !i-l(en(u, ira i%ra%ito s$orednu ulou u o'likovan(u
Jovekovo $ona-an(a4 6$rkos to!e, on (e i$ak s!atrao da (e o'ra%ovan(e va?no, 'udu;i da (e s!atrao da se
s$eci@iJan sadr?a( !orala ne nasleEu(e4
/D
*ihnerovo nala-avan(e Bsile nasleEaC $ose'no %'un(u(e, %ato -to (e *ihner O $o$ut Hekela i Forela O u isto
vre!e $rihvatao i la!arki%a! Kshvatan(e da se steJene oso'ine nasleEu(uI i darvinistiJku teori(u o $rirodno(
selekci(i4
/7
*udu;i da (e veliki 'ro( o'ra%ovanih l(udi us!erio $a?n(u na intelektualnu 'or'u ko(a se kra(e! :74 i
$oJetko! 0.4 veka vodila i%!eEu ,a(s!ana i la!arkista oko nasleEivan(a steJenih oso'ina K,a(s!an (e $oricao tu
ide(uI, oni su Jesto $ovlaJili o-tru ranicu i%!eEu $ro$aatora BJvrsto nasleEaC K,a(s!an i n(eovi sled'eniciI i
B!eko nasleEaC Kla!arkistiI4 I dok ova ranica !o?e $onekad 'iti od $o!o;i u ra%vrstavan(u ras$rava o $rocesu
evoluci(e, ona Jesto ostavl(a $ore-an utisak da su sled'enici la!arki%!a s!atrali da (e nasleEe kra(n(e $lastiJno4
MeEuti!, *ihner, Hekel i Forel se ne ukla$a(u 'a- tako lako u ovu dihoto!i(u, (er dok su s (edne strane od'acivali
,a(s!anove teori(e, a $rihvatali la!arki%a!, n(ihovo shvatan(e Bsile nasleEaC (e, Jini se, !noo 'li?e BJvrsto!
nasleEuC4
6 stvari, !noi darvinisti :74 veka Kukl(uJu(u;i i sa!o DarvinaI s!atrali su da (e nasleEe nede i%!eEu
B!ekoC i BJvrstoC4 Oni su !oli da %au%!u ovakav stav %ato -to su nala-avali $oste$enost4 Forel (e odliJan $ri!er
%a to, 'udu;i da (e n(eovo istican(e sile nasleEa odiralo kl(uJnu ulou u uvoEen(u euenike u Ne!aJku4 MeEuti!,
on (e ostao $ri svo! u'eEen(u da se steJene oso'ine !ou naslediti, kako (e (edno! $riliko! rekao Rihardu Fe!onu
KRichard &e!onI, 'iv-e! Hekelovo! studentu ko(i (e ra%vio la!arkistiJku teori(u evoluci(e u $rvo( deceni(i 0.4 veka4
On (e, !eEuti!, o'(asnio Fe!onu da se svaka !odi@ikaci(a do ko(e doEe nasleEivan(e! steJenih oso'ina !ora
odvi(ati veo!a s$oro, kro% !noo eneraci(a, 'udu;i da su vrste relativno konstantne4
5.
Forelov stav (e, kako se Jini,
nede i%!eEu BJvrstoC i B!ekoC nasleEa4 Fa nas (e va?no da shvati!o da su !noi evolucionisti O kakav od da su
i!ali stav o u%roci!a evoluci(e O s!atrali da $sihiJke i !oralne oso'ine !ou 'iti nasledne, a !noi su isticali
$revlast 'iolo-ko nasleEa nad @aktori!a sredine4
Istican(e nasleEivan(a !entalnih i !oralnih oso'ina $oJelo (e naroJito da se nala-ava u o'lasti $sihi(atri(e, i to
ne sa!o %ahval(u(u;i Forelovo! utica(u4 To (e 'io veliki %aokret u odnosu na rani :74 vek, kada se $sihi(atri(a, !lada
nauka %ado(ena li'eralni! ide(a!a o na$retku i $rilaodl(ivosti l(udske rase, nadala da ;e dostinu;i!a na $ol(u
$sihotera$i(e us$eti da oslo'odi JoveJanstvo $sihiJkih 'olesti i $odstakne na is$ravno $ona-an(e4 8edan od veo!a
%naJa(nih teoretiJara ko(i (e $ove%ao darvinovsku teori(u i $sihi(atri(u 'io (e itali(anski $sihi(atar &e%are Lo!'ro%o
K#esare Lo!'rosoI, Ji(i utica( se $ro-irio u celo( Evro$i4 Lo!'ro%o (e, $od sna?ni! utica(e! Darvina i Hekela, 5.+tih
odina :74 veka ra%vio svo(u teori(u o BroEeno! %loJincuC4 Lo!'ro%o (e s!atrao da su odreEeni 'iolo-ki ti$ovi
enetski $redodreEeni Kili, !o?da, Jak $risil(eniI da 'udu %loJinci4 6 nadi da ;e us$eti da otkri(e ve%u i%!eEu @i +
%iJkih i !entalnih ili !oralnih oso'ina, on (e $rouJavao @i%iJke oso'ine $o%natih kri!inalaca, naroJito o'lik n(ihove
lo'an(e i crte lica4 )re!a n(eovo( teori(i, BroEeni kri!inalciC u savre!eno( Evro$i su atavistiJki, odnosno nasledili
svo(e oso'ine od $redaka i% rani(ih $erioda evoluci(e, ko(i su 'ili okrutni(i i ne tako su$tilni u !oralno! s!islu4
Darvin (e u svo! Poreklu oveka %au%eo sliJan stav, tvrde;i slede;eA B9od l(udske rase, neke od na(orih sklonosti,
ko(e se s vre!ena na vre!e 'e% ikakvo odreEeno ra%loa $o(avl(u(u u $orodici, !ou !o?da da $redstavl(a(u
vra;an(e u stan(e divl(a-tva, od ko(e nas ne deli 'a- toliko !noo eneraci(a4C
5:
Lo!'ro%ova teori(a (e i%nedrila novo
$ol(e, kri!inalnu antro$oloi(u, i iako su !noi $sihi(atri i kri!inolo%i od'acili n(eovu teori(u atavi%!a, !noi su
odu-evl(eno $rihvatili stav da (e sklonost ka kri!inalu deli!iJno ili Jak $rvenstveno nasledna $o(ava4
50
)sihi(atar Hans 9urela KHans 9urellaI, urednik %naJa(no Jaso$isa na ovo! $ol(u, 'entralblatt (Dr
0erven"eilkunde und Ps,c"iatrie, 'io (e (edan od na(utica(ni(ih Lo!'ro%ovih uJenika u Ne!aJko( i (edan od
na($lodni(ih $isaca na te!u kri!inalne antro$oloi(e D.+tih odina :74 veka4 6 svo(o( 'iora@i(i &e%ara Lo!'ro%a i u
drui! kn(ia!a, 9urela (e nala-avao utica( darvini%!a na shvatan(a ovo itali(ansko $sihi(atra4
5<
O$isu(u;i ve%u
i%!eEu %loJinaca i B$ri!itivnihC naroda i% Lo!'ro%ove teori(e, 9urela (e ve%u i%!eEu Lo!'ro%ove teori(e i
evolucione etike o'(asnio na slede;i naJinA
Analoi(e u o'lasti $sihe u osnovi $oJiva(u na evoluciono( teori(i !oralnosti, naroJito na Darvinovo( i
&$enserovo( $ret$ostavci da trenutno va?e;a shvatan(a o !oralnosti i %akonu %avise od nasleEivan(a ose;an(a,
ko(a se do'i(a(u $rilaoEavan(e! %ahtevi!a kulture ko(a (e u us$onu, i to u dui! vre!enski! $eriodi!a4 *e%
$ravilno ra%u!evan(a evolucione etike te-ko da (e !ou;e ceniti ovu stranu Lo!'ro%ove hi$ote%eN u to! s!islu,
%loJinac 'i $onovo $redstavl(ao stadi(u! evoluciono $rocesa na ko(e! se !noi $ri!itivni narodi i dan danas
nala%e4
52
9urela ni(e $rihvatio sa!o Lo!'ro%ov stav da se BroEeni %loJinciC vra;a(u na rani(e stadi(u!e l(udske evoluci(e,
ve; (e nala-avao i @i%iJki i%led kri!inalaca ko(i B$odse;a na $ri!ateC Kvideti sliku :4:I4
5=
9urela (e s!atrao da (e
%adatak kri!inalne antro$oloi(e da trans@or!i-e teori(u o !oralu i %akonu ti!e -to ;e (e staviti $od %astavu nauke,
naroJito darvinistiJke nauke4
5/
&lika :4:4 Ilustraci(a u kn(i%i $sihi(atra Hansa 9urele Die renzen der >urec"nun#s(a"i#keit und die 8riminal7
)nt"ro&olo#ie K:7.<I, ko(a $oka%u(e navodne !a(!unolike oso'ine (eno itali(ansko kri!inalca4
8o- (edan ne!aJki $sihi(atar, $ristalica Lo!'ro%ovih ide(a, 'io (e Ro'ert Fo!er KRo'ert &o!!erI, $ro@esor
$sihi(atri(e na univer%itetu u "isenu K"iessenI ko(i (e orani%ovao &ed!i konres o kri!inalno( antro$oloi(i u 9elnu
:7::4 odine4 Fo!er (e $odr?avao Lo!'ro%ovo nala-avan(e nasledno @aktora u kri!inalno! $ona-an(u, ali ne i
ide(u da (e B%loJinaJki ti$C atavistiJki4 Iako (e u $ot$unosti $odr?avao ide(u o BroEeno! kri!inalcu,C u$o%oravao (e
na !ou;e o$asnosti ko(e 'i se !ole $o(aviti ukoliko 'i se ova teori(a na $ore-an naJin $ri!enila na $olitiku4 Gini
se da (e ovo n(eovo $redska%an(e istinito, naroJito u svetlu kasni(e nacistiJke $rakse4 Reau(u;i na !i-l(en(e nekih
da doktrina o BroEeno! kri!inalcuC $redstavl(a $retn(u %a dr?avu, Fo!er (e u$o%orio u$ravo na su$rotnu o$asnost,
ko(u (e s!atrao Jak !noo ve;o! $retn(o!4 )osta(e sve (asni(e, tvrdio (e on,
da nekritiJno! $ri!eno! ova teori(a $reti da $ostane o$asno sredstvo &olicijske dr%ave444 6 ruka!a do!atiJnih
%aovaraJa dr?avno $oretka, teori(a o roEeno! kri!inalcu !o?e $ostati %astra-u(u;e oru?(e $rotiv line slobode
&ojedinca4 )rava o$asnost ko(u sa so'o! nose ova, sa nauJno as$ekta, nei%'e?na teori(a i n(ena !ou;a
$ore-na $ri!ena, ne le?i u &si"ijatrizaciji, ve; u &risilnoj dr%avi sa zatvorom ad libitum4 9o!itet %a (avnu
'e%'ednost Francuske revoluci(e sa neoraniJeno! vla-;u nad ele!enti!a o$asni! %a sada-n(e stan(e (e o'lik
dr?avno $oretka %a ko(i (e teori(a o roEeno! kri!inalcu na($rikladni(a4
55
I dok (e Fo!er s (edne strane s!atrao da se neki BroEeni kri!inalciC !ora(u str$ati u %atvor da 'i se %a-titilo
dru-tvo, on (e ?eleo da tu ka%nu s!an(i -to (e !ou;e vi-e4
Lo!'ro%ove ide(e su u Ne!aJko( Ki drui! %e!l(a!aI ostale kontraver%ne, ali (e ide(a o BroEeno! kri!inalcu,C
ili 'ar o to!e da nasledni @aktor ira %naJa(nu ulou u !oralno! i ne!oralno! $ona-an(u, konstantno do'i(ala
$odr-ku u ne!aJko( $sihi(atri(i kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4 8edan od na(istaknuti(ih $sihi(atara u Ne!aJko(,
E!il 9re$elin KE!il 9rae$elinI, $ro@esor na univer%itetu u Minhenu Ka $re toa na univer%itetu u Ha(del'eruI,
$ri%nao (e u svo(i! !e!oari!a da (e Lo!'ro%o i%vr-io veliki utica( na n(eov intelektualni ra%vo( u rano( !ladosti4
5D
On (e u svo! veo!a cen(eno! ud?'eniku i% $sihi(atri(e $ro!ovisao ide(u da (e B!oralno ludiloC nasledno stan(e
kada dotiJna oso'a ne $osedu(e !oralna ose;an(a ko(a 'i su%'ila n(enu se'iJnost4 &tan(e takve oso'e se ne !o?e
$o$raviti ni o'ra%ovan(e! ni vas$itan(e!, 'udu;i da (e ono 'iolo-ki odreEeno4
57
6 i%dan(u 9re$elinovo teksta i%
:7.24 odine, on (e $ro!enio naslov i% BMoralno ludiloC u BRoEeni kri!inalacC, -to (o- vi-e nala-ava nasledni
karakter ne!oralno i kri!inalno $ona-an(a4
D.
)sihi(atar Oto *insvaner KOtto *is3anerI (e delio 9re$elinovo
!i-l(en(e da (e B!oralno ludiloC nasledno stan(e u ko(e! (e i $sihi(atri(ska tera$i(a ne!o;na4 6 svo! Jlanku i% :DDD4
odine Ku ko(e! $ri%na(e da (e darvini%a! i%vr-io veliki utica( na @or!iran(e n(eovih stavovaI on (e te oso'e ko(e
$ate od B!oralno ludilaC na%vao Batro@irani!, de@ektni! l(udi!a roEeni! $ute! nasledne deeneraci(eC4 Oni
otovo uvek %avr-e kao kri!inalci, tvrdio (e on4
D:
"odine :7:/, O(en *lo(ler KEuen *leulerI, Forelov naslednik na !estu direktora )sihi(atri(ske klinike
*urholcli K*urhWl%liI u #irihu, ukratko (e i%lo?io %a(edniJki stav $sihi(atri(skih kruova u svo! delu ?d%benik
&si"ijatrije (!eFtbook o( Ps,c"iatr,/, ko(i se koristio na !noi! univer%iteti!a kao ud?'enik %a narednu eneraci(u
$sihi(atara4 "ovore;i o $oreklu !entalnih o'ol(en(a, $oJeo (e od onoa -to (e s!atrao na(%naJa(ni(i! u%roko! O
nasledno @aktora4 On (e o'(asnio da se !entalni $ro'le!i $renose sa kolena na koleno, tako da (e Jovekova 'iolo-ka
konstituci(a na(%naJa(ni(i u%roJni @aktor u sluJa(u !entalnih 'olesti4 Govek ne nasleEu(e odreEenu !entalnu 'olest,
ve; sa!o sklonost ka to( 'olesti, tako da ni(e taJno da svaka oso'a ko(a i!a neke $sihiJke nedostatke $oka%u(e
si!$to!e $atolo-ke $rirode4 Neke od *lo(lerovih kateori(a !entalnih o'ol(en(a odra?avale su stav ko(i (e
$reovladavao !eEu ne!aJki! $sihi(atri!a u to vre!e, a to (e da (e !oralnost 'iolo-ka oso'ina4 Na n(eovo( listi
!entalnih 'olesnika nala%e se i rasi$nici, skitnice i B!oralni idiotiC4 On se slaao sa Lo!'ro%o! da B!oralni idiotiC
ili oni ko(i i!a(u B!oralno ludiloC i!a(u $redis$o%ici(u da $ostanu kri!inalci, da su o'iJno asoci(alni i da se $la-e
$osla4 Dok *lo(ler i ve;ina ne!aJkih $sihi(atara s $oJetka 0.4 veka ni(e s!atrala da su s$eci@iJne !oralne %a$ovesti
uroEene, oni su i$ak verovali da (e sklonost ka !oralno! $ona-an(u uroEena, 'iolo-ka oso'ina4 Oni ko(i!a nedosta(e
!oralna snaa odstu$a(u od nor!e i $redstavl(a(u o$asnost %a dru-tvo4
D0
Ide(e $sihi(atara o nasledno! karakteru !oralnih oso'ina na-le su $lodno tlo u !lado! eueniJko! $okretu
kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4 Mnoi $sihi(atri, ukl(uJu(u;i Forela, 9urelu, Fo!era i *lo(lera, $ostali su istaknuti
%aovornici euenike4 Hal!a(er, )loc i ve;ina ostalih euenista koristili su sa'lasni i%ra% BroEeni kri!inalacC ili
B!oralno %aostaoC da 'i $odstakli svo(e savre!enike da $rihvate eueniJku $olitiku4 8o- (edan vode;i euenista,
Feliks @on Lu-an KFeliL von LuschanI, $ro@esor antro$oloi(e na *erlinsko! univer%itetu, s!atrao (e da (e euenika
re-en(e %a $ro'le! %loJina, odnosno da 'i se n(eno! $ri!eno! %loJin iskorenio4 )o n(eovo! !i-l(en(u, Bkri!inalca
'i tre'alo s!atrati sa!o $ot$uni! ludako! ko(i ni(e odovoran %a svo(a dela444 9ri!inal (e u veliko( ve;ini sluJa(eva
nasledna 'olest $rou%rokovana ulavno! $i(anstvo! roditel(a ili $redakaC4 )o-to (e kri!inal nasledna 'olest, ta(
$ro'le! se re-ava H&ot&unom i trajnom izolacijom kriminalcaI4
D<
Ide(a da su !oralnost i ne!oralnost $rvenstveno nasledne 'iolo-ke oso'ine i%vr-ila (e veliki utica( na soci(alnu
$olitiku, ukl(uJu(u;i o'ra%ovan(e, sudstvo, re@or!u ka%neno $ostu$ka, $olitiku 'raka i kontrolu re$rodukci(e4 Osi!
$itan(a ve%anih %a re@or!u 'raJnih i seksualnih odnosa, na -ta ;e!o se vratiti u naredni! $olavl(i!a, (edno od
kl(uJnih $itan(a ko(e se (avilo sa us$ono! 'iolo-ko deter!ini%!a ticalo se liJne odovornosti4 9ako dru-tvo !o?e
da s!atra l(ude odovorni!a %a n(ihovo $ona-an(e, ako (e to $ona-an(e O ili 'ar $redis$o%ici(a %a takvo $ona-an(e O
u$rora!irano u n(ihovu 'iolo-ku konstituci(uM Od'acu(u;i Jovekovu slo'odnu vol(u, !noi $sihi(atri su s!atrali da
(e tradicionalno shvatan(e odovornosti $ore-no4 I$ak, oni su eneralno tvrdili da dru-tvo i!a $ravo da %a-titi se'e
od $o(edinaca ko(i Bodstu$a(uC od !oralnih nor!i, tako da oni nisu %aovarali skra;en(e i u'la?avan(e ka%ni %a
kri!inalce4 Oni su, !eEuti!, s!atrali da ka%ne tre'a odreEivati na osnovu toa koliku $retn(u %a dru-tvo $redstavl(a
dotiJni $o(edinac, a ne na osnovu $oJin(eno %loJina4 )reno-en(e kriviJno $rava u o'last i do!en !edicine !o?e
$onekad $rou%rokovati du?e ka%ne, ali i% B!edicinskihC ra%loa, a ne %'o sa!e ka%ne4
D2
Da li ili ne darvini%a! ukl(uJu(e !ateri(ali%a! ili deter!ini%a! $redstavl(a @ilo%o@sko $itan(e ko(e $rela%i okvire
ovo dela, ali (a sa! (asno $oka%ao da su toko! istori(e !noi l(udi s!atrali da ih on ukl(uJu(e4 Odrediti koliko (e
darvini%a! do$rineo us$onu !oralno relativi%!a (o- (e te?e4 &iurno (e da su !noi darvinisti tvrdili da (e
hri-;anski, kantovski ili 'ilo ko(i drui ne$ro!enl(ivi etiJki siste! !rtav, kao i to da (e !oralni relativi%a! loiJna
$osledica darvinistiJko shvatan(a !oralnosti4 Oni su u $ot$unosti od'acili tradicionalnu !oralnost ko(a (e 'ila toliko
utica(na u $eriodu $rosvetitel(stva4 Dakle, Jini se da sa siurno-;u !o?e!o re;i da darvini%a! (este odirao odreEenu
ulou u -iren(u ide(a o !oralno! relativi%!u4
MeEuti!, darvini%a! (e 'io sa!o (edan od @aktora ko(i su istori%ovali etiku i $odrivali ide(u o $rirodno! %akonu
!oralnosti u Ne!aJko( :74 veka4 6 Ne!aJko( Ki drui! delovi!a Evro$eI isticale su se i drue @or!e istorici%!a Ki
$re i $osle DarvinaI ko(e su do$rinele stvaran(u ose;a(a etiJke kri%e kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4 Istorici%a! O
ide(a da se sve ne$restano !en(a i da se $o(ave oko nas !ou shvatiti (edino kao deo istori(sko $rocesa O 'io (e
svo(stven ve;ini lavnih @ilo%o@skih siste!a u Evro$i :74 veka, ukl(uJu(u;i i heeli%a! i !arksi%a!4
D=
IstoriJar
D?e(!s 9lo$en'er K8a!es 9lo$$en'erI (e $oka%ao da su ide(u o nesiurnosti i neodreEenosti l(udsko %nan(a i isto+
ri%aci(u etike $rihvatili ulavno! oni ko(i su od'acili !ou;nost $ri!ene nauke na etiku4 Filo%o@ ,ilhel! Dilta(
KWilhel! DiltheyI, sa svo(o! stroo! $odelo! nauke na $rirodne Kukl(uJu(u;i, naravno, i darvini%a!I i dru-tvene
Kukl(uJu(u;i etikuI, od'acio (e svaki o'lik evolucione etike, 'a- kao i ve;ina neokantovskih @ilo%o@a4
D/
Heelov,
Marksov ili Dilta(ev !oralni relativi%a! ne!a(u nikakve ve%e sa darvini%!o!, ve; su $otekli od n(ihovo
istoricistiJko shvatan(a sveta4 Darvini%a! (e $redstavl(ao sa!o (edan o'lik istorici%!a, ali (e $odsticao !oralni
relativi%a!, tra?e;i %a n(ea nauJnu $otvrdu4 Fa neke kruove, ovo (e 'ilo va?ni(e od svo Heelovo ili Dilta(evo
@ilo%o@iran(a4
-* EVOL'.IONI NA%REDA(
(AO NA$VE/E DO0RO
"odine :7.2, (edan od vode;ih ne!aJkih darvinistiJki ori(entisanih 'ioloa, Arnold Dodel, i%(avio (e slede;eA
BNovi $oled na svet se, %a$ravo, %asniva na teori(i evoluci(e4 Na n(o( tre'a da radi!o novu etiku444 &ve vrednosti
'i;e $onovo $rocen(ene4C
:
Iako se %aovornici evolucione etike nisu uvek slaali oko s$eci@iJnih oso'ina te nove
!oralnosti, svi su delili !i-l(en(e da tada va?e;e !oralne nor!e tre'a $onovo is$itati u svetlu teori(e evoluci(e4 Neke
tradicionalne !oralne nor!e !o?da (o- uvek va?e, ali se ostale !ora(u revi dirati ili $ot$uno od'aciti4 N(ihov !oralni
relativi%a! (e $odra%u!evao da su neke !oralne nor!e !o?da va?ile u $ro-losti, ali da se u savre!eni! uslovi!a
vi-e ne !ou $ri!en(ivati4
Tako se evoluciona etika suoJila sa %astra-u(u;i! $itan(e!A Hta ;e %a!eniti te stare vrednostiM Dok su 9arneri,
8odl i "i?icki s!atrali da evoluci(a ne 'i 'ila od velike $o!o;i $o ovo! $itan(u, !noi %aovornici evolucione etike
se nisu slaali sa n(i!a4 8edan od uo'iJa(enih stavova, onih ko(i su kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka $isali o
evoluciono( etici, !o?e se $roJitati u %a(edl(ivo! tekstu na ra%lednici ko(u (e ,ili'ald Hent-el KWilli'ald
HerntschelI, nekada-n(i Hekelov uJenik, $oslao 9risti(anu @on Eren@elsu K#hristian von Ehren@elsI, @ilo%o@u i
odu-evl(eno! %aovorniku euenike4 Tekst lasiA BMoralno (e ono -to Juva na-e %dravl(e4 &ve ono %'o Jea s!o
'olesni ili ru?ni (e reh4C
0
Iako su !noi darvinisti u$orno tvrdili da !oralnost ni(e ne$ro!enl(iva, ve; da se
vre!eno! !en(a, i !ada su !noi isticali relativnost !oralnosti, (edan @aktor (e i dal(e osta(ao ne$ro!enl(ivA sa!
evolucioni $roces4 Tako su !noi, !eEu oni!a ko(i su $isali o evoluciono( etici, u%di%ali evolucioni na$redak O i sve
-to to!e do$rinosi O na nivo na(vi-e !oralno do'ra4 Fdravl(e i 'olest su $ostali kriteri(u!i %a !oralno
$rosuEivan(e, 'udu;i da utiJu na evolucioni na$redak4 To (e svakako velika $ro!ena stava u $oreEen(u sa
hri-;ansko! i kantovsko! etiko!, de !oralne odluke !ou da utiJu na %dravl(e odnosno 'olest, ali ni u ko!
sluJa(u ne $redstavl(a(u !oralne s!ernice4
)osto(ala su dva lavna s!era ko(i!a su %aovornici evolucione etike i evoluciono na$retka !oli da nastave
svo( @ilo%o@ski $ut4 )rvi (e 'io o!il(en !eEu ve;ino! darvinovski ori(entisanih dru-tvenih !islilaca $re devedesetih
odine :74 veka, ko(i su $rirodnu selekci(u s!atrali na(siurni(o! sta%o! ka evoluciono! na$retku4 *udu;i da (e
neo!etana konkurenci(a u svetu $rirode ve; 'ila dovela do neverovatni na$retka, l(udi se !ora(u $otruditi (edino da
a niJi! ne o!eta(u4 Ako (e neko odreEeno dru-tvo ve; $rihvatilo Bne$rirodneC instituci(e ko(e o!eta(u odvi(an(e
$rirodne selekci(e, tre'alo 'i 'r%o da ih se re-i4 Ova( stav (e o'iJno $o%nati(i $od na%ivo! soci(aldarvini%a!4 Mnoi
soci(aldarvinisti su s!atrali da se konkurenci(a (avila istovre!eno na dva nivoa O i%!eEu $o(edinaca i i%!eEu
dru-tvenih ru$a, !ada su neki soci(aldarvinisti vi-e isticali ili (ednu ili druu @or!u4
<
Drui naJin $ro$airan(a evoluciono na$retka 'io (e uvoEen(e ve-taJke selekci(e4 8edno dru-tvo ne 'i tre'alo da
se oslo'odi Bne$rirodnihC instituci(a i vrati na BvarvarskeC o'like tak!iJen(a, ve; da %adr?i svo(u vi-u kulturu,
nadoknaEu(u;i nedostatke su?ene konkurenci(e4 9ao racionalna 'i;a, l(udi 'i tre'alo da 'ira(u takvo $artnera %a
re$rodukci(u ko(i 'i $ot$o!oao evolucioni na$redak4 Ova( drui !etod $odstican(a evoluciono na$retka na%iva se
euenika4 &oci(aldarvini%a! i euenika se !eEuso'no ne iskl(uJu(u %ato -to i $rirodna i ve-taJka selekci(a !ou da
se odvi(a(u istovre!eno4 Faista, !noi %aovornici euenike su $odr?avali i !ere %a $o(aJan(e konkurenci(e !eEu
l(udi!a4
,e;ina soci(aldarvinistiJki ori(entisanih !islilaca naJela (e te!u etike i !oralnosti, i n(ihova ledi-ta su,
svakako, i!ala %naJa(ne !oralne i!$likaci(e, ali !noi !eEu n(i!a nisu ovu te!u o'raEivali siste!atiJno4 8edan od
onih ko(i (esu 'ili siste!atiJni 'io (e "ustav Racenho@er K"ustav Rat%enho@erI, austri(ski vo(ni o@icir u $en%i(i ko(i (e
!noo $isao o utica(u darvini%!a na dru-tvo4 )o$ut ostalih soci(aldarvinista, Racenho@er (e s!atrao da su l(udi
osuEeni na nei%'e?nu 'or'u %a o$stanak, ali se $o n(eovo! !i-l(en(u ta 'or'a odvi(a ulavno! i%!eEu dru-tava, a
ne $o(edinaca4
2
6 svo(o( kn(i%i Pozitivistika etika (Positivist Et"ics, :7.:I on (e $oku-ao da @or!uli-e etiku na
osnovu !onistiJko $oleda na svet4 Darvini%a! (e 'io lavna ko!$onenta Racenho@erovo !oni%!a, a n(eova
kn(ia (e 'ila $una ter!ina i $ri!era i% 'ioloi(e4 Iako ni(e verovao u veJne i univer%alne !oralne %a$ovesti, on (e
ovorio da do'ro i %lo nisu u $ot$unosti relativni4 Racenho@er (e tvrdio da se o deli!a !o?e $rosuEivati na osnovu
univer%alno standarda, a to (e n(ihov utica( na evoluci(u l(udskih 'i;a4 Ono -to $ot$o!a?e evolucioni na$redak (e
do'ro, a ono -to a s$reJava (e lo-e4 On (e rekaoA BEtiJka $riroda Joveka us!erena (e sa!o na na$redak vrste, a to se
%asniva na !eEuso'no( %avisnosti svih l(udskih 'i;a4C
=
Nala-ava(u;i %a(edniJke interese i !eEuso'nu %avisnost
!eEu $ri$adnici!a l(udsko roda, Racenho@er (e i%'eao etiku individualno eoi%!a4 *a- kao i Darvin, i on (e
s!atrao da se !oralnost $o(avila kada su $o(edinci %a!enili eoi%a! 'rio! %a drue Jlanove dru-tva, -to ;e
n(ihovo! dru-tvu $o!o;i da i%aEe kao $o'ednik u 'or'i %a o$satanak sa drui! dru-tvi!a4
8o- (edan !islilac soci(aldarvinistiJke ori(entaci(e, Tile, delio (e Racenho@erovo !i-l(en(e da evolucioni na$redak
$redstavl(a na(vi-e do'ro, ali (e n(eov soci(aldarvini%a! i!ao ve;u do%u individuali%!a neo Racenho@erov4 N(eova
evoluciona etika (e $redstavl(ala sinte%u darvini%!a i niJeani%!a4 Tile (e s (edne strane hvalio 9arneri(ev $oku-a(
$ri!ene darvini%!a na etiku, dok a (e s drue strane kritikovao %ato -to u ti! svo(i! $oku-a(i!a ni(e i-ao dovol(no
daleko4 On (e s!atrao da 9arneri ni(e dovol(no cenio centralnu ulou konkurenci(e i selekci(e, a B$ove;an(e
s$oso'nosti vrste (o- uvek ni(e lavni idealC u n(eovo( etici4
/
)o$ut NiJea, i Tile (e otvoreno o'(avio rat hri-;ansko( i
hu!anitarno( etici, ko(e su $o n(eovo! !i-l(en(u 'ile u su$rotnosti sa etiko! %asnovano! na darvinistiJko(
evoluci(i4 Moralni ideal evolucione etike 'i, $o Tileovo! !i-l(en(u, !orao da 'ude B$odi%an(e i kvalitetni(e
@or!iran(e l(udske raseC4 F'o toa !oralnost !ora da $rocen(u(e dela na osnovu n(ihovo utica(a na @i%iJku i
!entalnu hra'rost 'udu;ih eneraci(a4 Ako neko delo i%a%iva 'iolo-ko na%adovan(e, ono (e ne!oralno, Jak i ako
is$un(ava hri-ansku %a$ovest o l(u'avi i sa!ilosti4
5
Tile (e $redlo?io da se hri-;anska %a$ovest o $o-tovan(u roditel(a
%a!eni $rinci$o! i%vedeni! i% evolucione etikeA B Q)o-tu( svo(e dete da 'i $ostalo s$oso'no i da 'i $ostilo svo(e
cil(eve u ?ivotuR, uJi nas etika na nauJni! osnova!a4C
D
Tile (e $rihvatio i soci(aldarvinistiJku konkurenci(u i
eueniku kao (edan te isti naJin %a $osti%an(e evoluciono na$retka4
Tile (e NiJea s!atrao %aovorniko! evolucione etike, iako (e $ri%nao da NiJe ni(e uvek svestan da teori(a
evoluci(e $odu$ire n(eove ide(e4 Tile (e tvrdio da NiJe ne od'acu(e svaku !oralnost, ve; sa!o onu ro$sku, $o$ut
hri-;anstva i hu!anitari%!a4 MeEuti!, NiJe (e $ro$airao !oralnost ko(a ;e stvoriti &u$er Joveka, -to (e Tile
tu!aJio kao vi-i ste$en evoluci(e l(udskih 'i;a4 )re!a Tileu, B$siholo-ki u%vi-eni(e stan(e JoveJanstva u 'udu;nosti
(e n(eov TNiJeovU konaJni !oralni cil(, n(eov !oralni ideal, i otuda on i%vlaJi konaJnu etiJku $osledicu i%
darvini%!a, Ji!e $ro-iru(e teoretsko shvatan(e sveta teori(e evoluci(e i na etiJki svetC4
7
Tile (e 'io odu-evl(en
NiJeovi! od'acivan(e! sa!ilosti i saose;an(a, %ato -to one ne;e dovesti do evoluciono na$retka4 Tile (e tvrdio
slede;eA
Gak i na($a?l(ivi(a selekci(a na('ol(ih ne !o?e da $ostine ni-ta ako ni(e $ove%ana sa ne!ilosrdno! eli!inaci(o!
na(orih $ri$adnika l(udsko roda444 )rola-en(e dru-tvene eli!inaci(e stoa !ora 'iti (edna od lavnih karakte+
ristika svake etike, ko(a kao svo( ideal u%di?e cil( ko(i (e teori(a evoluci(e $oka%ala444 I% l(u'avi $re!a 'udu;i!
eneraci(a!a444 Faratustra $ro$ovedaA Ne $o-teEu(te svo 'li?n(eX 8er (e oso'a ko(a $osto(i danas ne-to -to se
!ora $reva%i;i4 No, ako !ora 'iti $reva%iEena, onda na(ori l(udi, oni $rosti i $ovr-ni, !ora(u 'iti ?rtvovani444 To,
dakle, %naJi $ostati neosetl(iv $re!a oni!a ko(i su is$od $roseka i $o'editi so$stveno saose;an(e4
:.

Tako Tile, 'a- kao i NiJe, u veliko( !eri i%vr;e hri-;ansku !oralnost, $re'acu(u;i !oralnu odovornost na sla'e i
'olesne u korist (akih i %dravih4 Tile ne sa!o -to (e od'acio l(u'av i sa!ilost kao !oralne %a$ovesti, ve; ih (e u
!noi! sluJa(evi!a s!atrao ne!oralni!a4
Mnoi @ilo%o@i se danas ne sla?u sa Tileovo! 'iolo-ko! inter$retaci(o! NiJea, istiJu;i da se NiJe $retvarao da (e
antidarvinista i da od'acu(e $o%itivi%a! i nauJni !ateri(ali%a!4
::
NiJeova l(u'av $re!a slo'odi dovela a (e u
su$rotnost sa sve sna?ni(i! talaso! 'iolo-ko deter!ini%!a kra(e! :74 veka i on svo &u$er Joveka ni(e %a!i-l(ao
kao 'iolo-ki su$eriorni(u vrstu ko(a ;e $o 'ro(u (edinki nad!a-iti !an(e vredne $ri$adnike l(udske rase, ve; kao
kreativno eni(a ko(i ;e se u%di;i i%nad druih, ne ostavl(a(u;i nu?no i%a se'e veliki 'ro( $oto!aka4 NiJe (e $re%irao
Bo!ilu,C $ri%na(u;i i$ak da osredn(e s$oso'ne i nadarene (edinke i!a(u $rednost u 'or'i %a o$stanak4
:0
6$rkos to!e, !noi istoriJari ko(i su se 'avili $rouJavan(e! euenike %a$a%ili su da (e NiJe i%vr-io utica( na
!ladi eueniJki $okret4
:<
Fa-to su euenisti, od ko(ih (e ve;ina svo( celoku$an $oled na svet %asnivala na
darvini%!u, odo'ravali stavove (edno takvo antidarviniste kakav (e 'io NiJeM Odovor na to $itan(e, naravno,
deli!iJno le?i u Jin(enici da su NiJeova dela Jesto dvos!islena i ne(asna, nude;i $o ne-to %a svakoa O 'ar %a
svakoa ko (e, $o$ut n(ea, od'acio hri-;anstvo i hri-;ansku !oralnost4 Mnoe $ristalice @e!inistiJko $okreta su
'ile s$re!ne da $reEu $reko n(eove !r?n(e $re!a ?ena!a, anarhisti i neki soci(alisti su na kra(u %a'oravili na
n(eov $re%ir $re!a !asa!a, dok su nacionalisti $rilaoEavali n(eovu @ilo%o@i(u so$stveni! $otre'a!a4 Euenisti
nisu 'ili (edini ko(i su selektivno Jitali NiJea4
:2
MeEuti!, s!atrati 'ilo kakvu $ove%anost NiJea sa evoluciono! etiko! ili sa eueniko!, $rilaoEavan(e! i
$ore-no! inter$retaci(o! (edno slo?eno !islioca, ni(e $ravilan naJin %a re-avan(e $ro'le!a NiJeovo inten%ivno
'avl(en(a 'ioloi(o!, naroJito evoluciono! etiko!4 Ridier &a@ranski KRPdier &a@ranskiI, "reori Mur K"reory
MooreI i D?in "e(on K8ean "ayonI su nedavno i%(avili da se velika do%a 'ioloi(e u NiJeovo( @ilo%o@i(i !ora shvatiti
o%'il(no, -to (e &tiven A-ha(! duo nala-avao4
:=
,eliki deo NiJeove @ilo%o@i(e !orala, %aista $redstavl(a direktnu
reakci(u na evolucionu etiku4 ,e; :D5<4 odine, on se su$rotstavio evoluciono( etici u svo! delu Prerane meditacije
(?ntimel, Meditations/ ko(e (e nastalo kao reakci(a na Htrausovu kn(iu Stara i nova vera4 NiJe ovde o-tro kritiku(e
Htrausovu @ilo%o@i(u !orala, ne %ato -to (e ova( $oku-ao da i%vede !oralnost i% darvini%!a, ve; 'a- %ato -to nije
i%vukao is$ravne etiJke i!$likaci(e i% svo darvinistiJko shvatan(a sveta4 NiJe (e %a!erao Htrausu -to (e sa!o
o$ravdao tada $rihva;ene !oralne standarde, dok 'i B$rava i dosledna darvinistiJka etika i%vlaJila !oralne $ro$ise
%a ?ivot i% krilatice bellum ominum contra omnes Trat svi $rotiv svihU i $rava (aJeC4 Osi! toa, NiJe (e sliJnost sa
darvini%!o! $oka%ao i svo(o! tvrdn(o! da darvini%a! $odra%u!eva ne(ednakost, 'udu;i da (aJi $otisku(u sla'i(e i
dovode do n(ihovo i%u!iran(a4
:/
&redino! 5.+tih odina :74 veka, NiJeovo veliko interesovan(e %a @ilo%o@i(u etike (o- vi-e (e $odstakao n(eov
'li%ak $ri(atel(, )ol Re K)aul ReYI, ko(i (e (edno vre!e ?iveo sa NiJeo! dok (e $isao svo(u kn(iu Poreklo moralni"
ose=anja (!"e .ri#in o( Moral ;eelin#s, :D55I4 Nakon o'(avl(ivan(a ove kn(ee, Re (e $isao NiJeuA BOcu ovo dela,
sa na(du'l(o! %ahvalno-;u, od n(eove !a(ke4C
:5
NiJe se uJtivo distancirao od ove Reove o$aske i D.+tih odina :74
veka (o- vi-e udal(io od $oku-a(a svo $ri(atel(a da @or!uli-e $o%itivistiJku @ilo%o@i(u !orala4 MeEuti!, NiJeovo delo
Aovek$ sve za oveka (+uman )ll7!oo7+uman/, nastalo (e kra(e! 5.+tih odina :74 veka $od sna?ni! utica(e! Rea, a
!noi NiJeovi $ri(atel(i su a kritikovali %ato -to se u to! svo! delu okrenuo $o%itivi%!u4
:D
Osnovna ide(a ko(a (e nadahnula Reovo delo Poreklo moralni" ose=anja (e ta da Darvinova i La!arkova teori(a o
'iolo-ko( evoluci(i doka%u(u da se B!oralne $o(ave O 'a- kao i @i%iJke K$o(aveI O !ou svesti na $rirodne u%rokeC,
$odriva(u;i tako 'ilo kakvo transcedentno $oreklo !oralnosti4 Re tvrdi da (e Jovekovo $ona-an(e u $ot$unosti
odreEeno %ato -to se sve !oralne oso'ine kod l(udi 'iolo-ki nasleEu(u4 L(udi su u su-tini eoisti, %ato -to svo(i! $o +
na-an(e! !aksi!alno $ove;ava(u -anse %a so$stveni o$stanak4 I neJi(e Jak BneeoistiJnoC $ona-an(e $redstavl(a
sa!o $rilaoEavan(e ko(e to( (edinki $o!a?e da o$stane u 'or'i %a o$stanak4 FnaJi, i altrui%a! se !o?e svesti na
eoi%a!4 Re (e stoa tvrdio da nikoa ne !o?e!o is$ravno $ohvali ti %a !oralno, odnosno okriviti %a ne!oralno
$ona-an(e, 'udu;i da (e takvo $ona-an(e u$rora!irano u Jovekovu 'iolo-ku $rirodu4
:7
NiJe se, naravno, ni(e slaao
sa svi! Reovi!a stavovi!a, a veliki deo n(eove kasni(e @ilo%o@i(e !orala $redstavl(a o$ovravan(e Reovih ide(a4 On
se, i$ak, slaao sa Reovi! od'acivan(e! transcedentne !oralnosti, a $rihvatio (e i deter!ini%a!4
9ada (e D.+tih odina :74 veka ra%vio svo(u @ilo%o@i(u !orala, NiJe (e !noo Jitao literaturu o evoluciono(
'ioloi(i, a naroJito o evoluciono( etici4 On (e 'io $od sna?ni! utica(e! nedarvinistiJkih teori(a evoluci(e, naroJito
kn(io! Me"aniko7&si"oloka teorija evolucije KMec"anical7Ps,c"olo#ical !"eor, o( Evolution$ :DD2I, 9arla
Neeli(a K9arl NVeliI, %ati! kn(io! Borba delova kod or#anizma KStru##le o( Parts in t"e .r#anism$ :DD:I
,ilhel!a Rua KWilhel! RouLI i delo! Biloki &roblemi: ? &ravcu razvoja jedne racionalne etike KBiolo#ical
Problems: !oward t"e Develo&ment o( a -ational Et"ic, :DD0I ,ili(e!a Rol@a KWillia! Rol$hI4 NiJe (e u svo!
$ri!erku ove Rol@ove kn(ie, ko(a (e inaJe uticala na o'likovan(e NiJeove kritike darvini%!a, %a$isao !noe
$ri!ed'e, 'ele-ke i ko!entare4 Rol@ (e O kao i NiJe O otvoreno $rihvatio 'iolo-ku evoluci(u, ali (e s!atrao da (e
Darvinova teori(a o $rirodno( selekci(i $ore-na4 L(udi se ne 'ore %a o$stanak u vre!eni!a oskudice, kao -to ka?e
Darvinova teori(a, ve; se 'ore %a $revlast i !o; u uslovi!a o'il(a i vi-ka4 NiJe (e u ovo( Rol@ovo( kn(i%i naroJito
o'ele?io odlo!ak u ko(e! $isac o'(a-n(ava $o Je!u se n(eovo shvatan(e 'or'e ra%liku(e od darvinistiJke 'or'e %a
o$stanakA
Osi! toa, 'or'a %a ?ivot stoa ni(e od'ra!'ena 'or'a, ve; rat $un aresi(e444 MeEuti!, rast i re$rodukci(a i
savr-enstvo (esu $osledica to us$e-no aresivno rata444 Dok darvinisti s!atra(u da se 'or'a %a o$stanak ne
odvi(a ta!o de o$stanak odreEene (edinke ni(e uro?en, (a !isli! da (e 'or'a %a ?ivot sve$risutnaA to (e, $re
svea, 'or'a %a $rodu?etak ?ivota, a ne 'or'a %a ?ivotX
0.
NiJe (e svakako u?ivao u 'or'i, a Rol@ovu ide(u (e utkao u svo(u @ilo%o@i(u tako -to (e tvrdio da (e Jovekova vol(a
%a !o; $okretaJka sila u n(eovo! ?ivotu4
0:
6 nekoliko sluJa(eva, on (e vol(u %a !o; svrstao u instinkte, da(u;i (o(
ti!e, kako se Jini, 'iolo-ki sadr?a(4
NiJe (e D.+tih odina :74 veka $o!no $rouJavao %naJa(na dela o evoluciono( etici, ukl(uJu(u;i Her'erta &$ensera
KJi(i (e 'io $rotivnikI i Fransisa "altona, kao i neka ne tako istaknuta dela, $o$ut Jivotinjska volja K!"e )nimal Bill,
:DD.I "eora Ha(nriha Hna(dera K"eor Heinrich &chneiderI i )ristokratija uma kao reenje socijalni" &roblema:
Prirunik za &rirodnu i racionalnu selekciju oveanstva K!"e )ristocrac, o( t"e Mind as t"e Solution o( t"e Social
Problem: +andbook o( 0atural and -ational Selection o( +umanit,$ :DD=I Erd!ana "otra(ha 9ristalera KErd!ann
"ottreich #hristallerI4 Iako se NiJe ni(e slaao sa !noi! ide(a!a ovih $isaca o evoluciono( etici, on (e u svo(a dela
svakako uneo neke od n(ihovih kl(uJnih ide(a, naroJito one o deeneraci(i i oda(an(u4 Osi! toa, !noi $asusi u
NiJeovi! deli!a u%di?u %dravl(e i @i%iJku vitalnost i%nad tradicionalnih hri-;anskih vrlina $o?rtvovanosti i
sa!oodrican(a4 NiJe (e, osi! toa, otvoreno $ro$airao i neke eueniJke ide(e, ukl(uJu(u;i i%davan(e %dravstvenih
$otvrda $re skla$an(a 'raka4 Na vi-e !esta u svo(o( kn(i%i :olja za mo= (!"e Bill to Power/ NiJe i%la?e svo(e
eueniJke ide(e4 Evo (edno ti$iJno $asusaA
)osto(e sluJa(evi kada 'i roditi dete $redstavl(alo %loJinA u sluJa(u nei%leJivih invalida i neurastenika tre;e
ste$ena444 Dru-tvo (e, kao veliki $overenik ?ivota, odovorno sa!o! ?ivotu %a svaki $ore-no %aJet ?ivot O ono
!ora i da $lati %a svaki takav ?ivotA loiJno, tre'a i da a s$reJi4 Dru-tvo 'i u veliko! 'ro(u sluJa(eva tre'alo da
s$reJi raEan(eA sa ti! cil(e!, ono !o?e da, 'e% o'%ira na $oreklo, ran ili duh, dr?i u $ri$ravnosti na(stro?e !ere
$risile, li-avan(a slo'ode, a u neki! sluJa(evi!a i kastriran(a4 *i'li(ska %a'rana BNe u'i(XC %vuJi naivno u
$oreEen(u sa o%'il(no-;u %a'rane ?ivota u$u;ene dekadentni!aA BNe raEa( seXC O &a! ?ivot ne $ri%na(e
solidarnost, nikakva B(ednaka $ravaC !eEu %dravi! i deenerisani! delovi!a orani%!a Tto se odnosi na Ruovu
teori(u evoluci(eUA ovi drui se !ora(u odstraniti, inaJe ;e ceo orani%a! nestati4 O &aose;an(e sa dekadentni!a,
(ednaka $rava %a one sa lo-o! konstituci(o! O to 'i 'ila na(ve;a ne!oralnost, to 'i 'ilo $rotivno $rirodiX
0<
9ao -to ova( citat $oka%u(e, NiJe (e 'io radikalni(i od ve;ine svo(ih savre!enika kada (e u $itan(u i%vlaJen(e
!oralnih %akl(uJaka i% so$stvenih shvatan(a evoluci(e i euenike4 On (e otvoreno od'acio hri-;anski konce$t svetosti
l(udsko ?ivota4 )re!a &a@ransko!, Bova naturali%aci(a u!a, i kao $osledica toa relativi%aci(a $ose'no $olo?a(a
Joveka, -to (e u stvari 'ilo $otcen(ivan(e Joveka, $redstavl(a sa!o (edan od dva lavna as$ekta utica(a darvini%!a Tna
NiJeaUC4
02
NiJeove i%(ave o oda(an(u l(udi su, %aista, veo!a Jesto i!ale u'ilaJki $ri%vuk, iako (e, kako ka?e &a@ranski,
NiJe o'iJno o'avi(ao svo(e stavove dvos!isleno-;u da 'i i%'eao odovornost i od'ranio se od kritika4 Faratustra, na
$ri!er, ohra'ru(e l(ude da u!ru Bu $ravo vre!eC, onda kada (e Jovek ostvario velike $o'ede u ?ivotu i kada ?eli da
u!re, a ne da nastave da ?ivotare, i onda kada ?ivot krene ni%'rdo i kada Jovek stari4 Gini se da NiJe u ovo! $asusu
ne sa!o -to $odr?ava sa!ou'istvo, ve; i%ra?ava i $erver%ni(u nadu, i%(avl(u(u;i slede;eA B&uvi-e !noo n(ih nastavl(a
da ?ivi i $reduo visi na svo(i! rana!a4 O, kada 'i do-la olu(a ko(a otresa svo to trulo i crvl(ivo vo;eXC
0=
6
NiJeovo! delu :esela nauka (!"e a, Science/, u odlo!ku ko(i nosi naslov B&veta okrutnostC KHoly #rueltyI, (edan
BsvetacC savetu(e (edno oca da u'i(e svo sina invalida tako -to !u $ostavl(a $itan(eA BNi(e li okrutni(e do%voliti !u
da ?iviMC
0/
6 NiJeovo( kn(i%i Sumrak idola (!wili#"t o( t"e Idols/ nala%i se (edan deo ko(i nosi naslov BMoralnost i
lekariC KMorality and )hysiciansI, u ko(e! on 'olesne l(ude na%iva $ara%iti!a ko(i ne!a(u $ravo na ?ivot4 On (e
naredio lekari!a da neu(u Bnovu vrstu odovornostiC oJuvan(e! Hna&redni" o'lika ?ivotaC i %ahtevan(e!
Bne!ilosrdno $otiskivan(a de#enerativni" o'lika ?ivotaC4
05
9onaJno, u svo! delu Ecce +ommo, NiJe ovori -ta ;e
se desiti u 'udu;nosti ako n(eove ide(e $reovlada(uA
Ako $oleda!o vek una$red i $ret$ostavi!o da !o( atentat na 0...+odi-n(i $eriod su$rotstavl(an(a $rirodi i
uni?avan(a Joveka urodi $lodo!, ta( novi deo ?ivota, ko(i $reu%!e na se'e na(%naJa(ni(i od svih %adataka O
u%vi-eni(i odo( JoveJanstva, ukl(uJu(u;i 'es$o-tedno uni-ten(e svih deenerika i $ara%ita O $onovo ;e o!ou;iti
ono o'il(e ?ivota na %e!l(i i% ko(e ;e $onovo !orati da se $o(ave dioni%i(ski uslovi ?ivota4
0D
KDioni%i(e (e 'io
(edan od 'oova kod starih "rka, a svetkovine u slavu ovo 'oa su se ulavno! sasto(ale u ori(an(u i
$i(anJen(u, $ri!4 $rev4I
Mo?e 'iti da NiJe u ovi! odlo!ci!a ni(e otvoreno %aovarao u'i(an(e nes$oso'nih, ali (e svakako dao vi-e neo
dovol(no alu%i(a ko(e (asno uka%u(u na n(eove stavove $o to! $itan(u4 6 svako! sluJa(u, !noi vode;i euenisti su
$rihvatili Tileovo tu!aJen(e NiJea i s!atrali su da on $odr?ava n(ihove ide(e4
Euenisti su eneralno s!atrali da etiku i !oralnost tre'a $re@or!ulisati u svetlosti teori(e evoluci(e4 Evoluciona
etika (e $odu$irala O $onekad otvoreno, a $onekad indirektno O eueniJke ide(e, ko(e su se veliko! 'r%ino! -iri le
$oJetko! 0.4 veka4 Euenika (e, na kra(u kra(eva, $redstavl(ala $oku-a( $ronala?en(a $raktiJnih !era Ji(o!
$ri!eno! 'i se $o'ol(-alo l(udsko nasleEe4 N(eni sled'enici su Jesto %ahtevali da n(ihova uJen(a do'i(u nauJni
status, ali (e, %'o nalaska na $siholo-ko! deter!ini%!u, ve;ina vode;ih euenista tvrdila i to da su sve dru-tvene
nauke $odreEene $rirodni! nauka!a4 *a- kao i n(ihov !entor, Hekel, i oni su $oku-ali da etiku i !oralnost stave u
okvire nauke4
Malo n(ih (e 'ilo u$orni(e u ti! $oku-a(i!a od Hal!a(era4 Na $oJetku studi(a @ilo%o@i(e, Hal!a(er se ra%oJarao
%'o !no-tva ra%liJitih odovora ko(e su nudili @ilo%o@i, tako da (e na$ustio @ilo%o@i(u u korist $rirodnih nauka kao
$ou%dani(e $uta ka istinsko! %nan(u4
07
6 $eriodu od :7.24 do :7.=4 odine, on (e na$isao dva Jlanka O (edan %a
)locov eueniJki Jaso$is, a drui %a (edan akade!ski Jaso$is o @ilo%o@i(i O u ko(i!a (e tvrdio da dru-tvene nauke
tre'a da $rihvate istu !etodoloi(u kao i $rirodne nauke4
<.
Hal!a(er (e u$orno tvrdio da etika i !oralnost nisu
nikakav i%u%etak, ve; da (e !ou;e i da 'i tre'alo i n(ih staviti $od utica( $rirodnih nauka4 On (e tvrdio da ukoliko
na-a shvatan(a !oralne is$ravnosti nisu u skladu sa $rirodni! %akoni!a, !ora!o da $ro!eni!o na-e stavove, B(er
s!o !i $odreEeni $rirodni! %akoni!a i oni ne $ita(u %a na-e luckaste ide(eC4
<:
Etika (e 'ila tako $ot$un sastavni deo
Hal!a(erovo eueniJko $rora!a da (e on Jesto ovorio o euenici kao o Benerativno( eticiC4
<0
&vo(u na(%naJa(ni(u
kn(iu 0asle<e i selekcija (+eredit, and Selection/$ ko(a (e do :70.4 odine do?ivela Jetiri i%dan(a, on i $oJin(e i
%avr-ava o$aska!a o neo$hodnosti !en(an(a tada-n(e etike4 Darvini%a! 'i Jinio osnovu te nove etike, 'udu;i da, $o
Hal!a(eru, Bteoretski ledano, teori(a evoluci(e ne!inovno dovodi do $otre'e %a dal(i! ra%vo(e! etike u s!islu
evolucione etikeC4
<<

Hal!a(er (e s!atrao da (e @unkci(a etike da $o!one dru-tveni! orani%!i!a da odnesu $o'edu u 'or'i %a
o$stanak ko(a se vodi i%!eEu ra%liJitih dru-tava4 Dakle, kriteri(u! %a !oralnost 'io (e o$stanak i re$rodukci(a
na(ve;e 'ro(a (edinki4 On (e kritikovao utilitarnu etiku, 'udu;i da sre;a i %adovol(stvo !ou ili ne !ora(u da se
$odudara(u sa o$stanko! i re$rodukci(o!4 On (e isticao da hedoni%a! $onekad dovodi do 'iolo-ko i dru-tveno
$ro$adan(a, kao -to (e to 'io sluJa( sa "rci!a i Ri!l(ani!a4
<2
6 (edno! svo! Jlanku o $ove%anosti etike i euenike,
Hal!a(er ukratko i%la?e svo(e kriteri(u!e %a $rocen(ivan(e !oralnih $ro$isaA
,rednost $osto(e;ih i 'udu;ih $ravila dru-tveno ?ivota, a naroJito seksualno, !o?e se, %naJi, odrediti $re svea
na osnovu n(ihovo do$rinosa us$e-no( evoluci(i l(udskih 'i;aN druo, $re!a to!e koliko su korisna %a dru-tvo, i
tre;e, na osnovu n(ihove $rilaoEenosti ?el(i $o(edinca %a sre;o! i i%'eavan(e! 'ola4
<=
Ne sa!o -to (e evolucioni $roces 'io standard %a $rocen(ivan(e !oralnih nor!i, ve; se s!atralo i da ;e $ute!
$rirodne selekci(e na kra(u $reovladati na(vi-i o'lik evolucione etike4 )rvo dru-tvo ko(e $rihvati evolucionu etiku
i!a;e $rednost u 'or'i %a o$stanak i verovatno ;e $revladati nad oni! dru-tvi!a ko(a 'udu %adr?ala tradicionalni(u
!oralnost4
</
Hal!a(er (e na$ao hri-;ansku !oralnost na%vav-i (e s!etn(o! %a evolucioni na$redak4 On (e tvrdio da
Bhri-;anska shvatan(a, ukoliko uo$-te i!a(u neki utica(, ne!a(u tendenci(u da, 'ilo svesno ili nesvesno, $o'ol(-a(u
selekci(u, ve; $rirodno i nesvesno Jine u$ravo su$rotnoC4 On (e s!atrao da neki ideali hri-;anske !oralnosti, $o$ut
$oni%nosti i !an(e vrednovan(a ovo%e!al(sko, donose -tetu u 'or'i %a o$stanak, i da su stoa nes$o(ivi sa
istinsko! !oralno-;u4
<5
9ako (e, onda, hri-;anska !oralnost $ostala tako do!inantna ako (e oni!a ko(i su (e
neovali donosila sa!o -tetuM Hal!a(er (e rekao da neki as$ekti reliio%ne etike !ou doneti $rednost u 'or'i %a
o$stanak4 I$ak, oni as$ekti hri-;anstva ko(i donose na(vi-e -tete, $o$ut ono Bl(u'i svo ne$ri(atel(aC, o$stali su sa!o
%ato -to su ostali !rtvo slovo na $a$iru i nikada nisu s$rovedeni u delo4
<D

)loc (e isto koliko i Hal!a(er 'io svestan da n(eov eueniJki $rora! $ovlaJi %a so'o! %naJa(ne $ro!ene u
shvatan(u !oralnosti4 6 $redovoru $rvo i%dan(a svo Jaso$isa on (e i%(avio da B!oderan, $rirodn(aJki 'iolo-ko+
nauJni $oled na svet nudi Jak i !oralno( @ilo%o@i(i nove taJke ra%!i!oila?en(aC4
<7
6 $rvo( reJenici $rvo Jlanka u
ovo! Jaso$isu, on (e i%lo?io $rinci$ ko(i ;e $ostati lavna s!ernica u n(eovo( etiJko( @ilo%o@i(i, a on lasiA B&vako ko
?eli da uJestvu(e u ra%vi(an(u i ostvarivan(u l(udskih ideala i ko se trudi da $rona Ee $ravu s!ernicu u to! $oslu,
naila%i;e svaki $ut i%nova na onu osnovnu Jin(enicu O da su sve duhovne vrednosti $redivno, istinsko i do'ro,
Jvrsto $ove%ani sa ?ivi! orani%!o!4C
2.
)loc (e o'(asnio da !oni%a! i $siholo-ki deter!ini%a! $redstavl(a(u
@ilo%o@sku osnovu n(eovo celoku$no $rora!a4 Dakle, ni!alo nas ne i%nenaEu(e to -to (e on O kao i !noi drui
euenisti O s!atrao da (e !oralnost u sa!o( osnovi ne!inovno $ove%ana sa @i%iJki! as$ekto! ?ivota4
)locova @or!ulaci(a na(vi-e !oralno $rinci$a 'ila (e u veliko( !eri sliJna Hal!a(erovo( i Tileovo( de@inici(i4 6
svo(o( kn(i%i o'(avl(eno( :D7=4 odine O (edino( n(eovo( kn(i%i nor!alne du?ine O )loc (e na$isaoA B)rvo !erilo %a
celoku$nu l(udsku aktivnost (este oJuvan(e %dravo, sna?no, na$redno ?ivota4C To ni(e neki individualistiJki
$oduhvat, svo(stven sa!o )locu, (er (e on s!atrao da rasna hii(ena O kako (e on na%ivao eueniku O tre'a da
$ro!ovi-e na(ve;e do'ro %a na(ve;i 'ro( l(udi4
2:
)loc ti!e ni(e $odr?avao utilitari%a!, (er ni on, $o$ut Hal!a(era, ono
-to (e do'ro ni(e shvatao u s!islu sre;e i %adovol(stva, ve; o$stanka i re$rodukci(e4 To -to (e )loc isticao da tre'a
$ro!ovisati do'ro druih, !o?e %vuJati $o!alo neo'iJno s o'%iro! da (e Jesto kritikovao neativan utica(
hu!anitari%!a na selekci(u4 MeEuti!, on (e s!atrao da n(eov eueniJki $rora! dovodi u sklad $rividne
kontradiktornosti i%!eEu hu!anitari%!a i darvini%!a4 )loc (e kao !ladi; 'io veran soci(alistiJki! ideali!a, $a (e
svo(o( kn(i%i dao $odnaslov .bjanjenje rasne "i#ijene i njena &ovezanost sa ljudskim idealima$ naroito
socijalizmom ()n EF&lanation o( -ace +,#iene and Its -elations"i& to t"e +umane Ideals$ Es&eciall, Socialism/ 4
)loc ni(e !oao da od'aci hu!anitari%a! i soci(ali%a!, ali (e s!atrao eueniku (edini! naJino! da se saJuva(u
hu!anistiJki ideali, a da se ne i%a%ove 'iolo-ka deeneraci(a4 Euenika 'i !ola da $odstakne evolucioni na$redak
$ute! racionalne ve-taJke selekci(e, uklan(a(u;i na ta( naJin $otre'u %a okrutno!, nes$utano! 'or'o! %a o$stanak
ko(a donosi na$redak $reostalo! delu $rirode4
20

)loc (e, !eEuti!, $o$ut Hekela, s!atrao da hri-;anstvo $reteru(e u svo(o( etici l(u'avi i sa!ilosti4 Mi !ora!o da
shvati!o, rekao (e on, da Bni(e dovol(no okrenuti levi o'ra% kada nas neko udari $o desno!C, ve; Hda zarad morala
u budu=nosti$ &ored ljubavi &rema bli%njem$ moraju biti za#arantovani i ouvanje i &oboljanje ovekove
s&osobnosti$ "rabrosti i le&oteI4
2<
FnaJi, !ora $osto(ati ravnote?a i%!eEu hri-;anske l(u'avi s (edne, i sa!ooJuvan(a
i 'iolo-ko na$retka s drue strane4
)locov %et i (edan od urednika Jaso$isa, sociolo Anasta%i(e Nordenholc KAnastasius Nordenhol%I, u !noo!e se
slaao sa )locovi! shvatan(e! cil(eva !oralnosti4 )re!a Nordenholcu, na(vi-i !oralni $rinci$ (e Bsve -to $odstiJe
$ove;anu re$rodukci(u $rikladni(ih rasnih ele!enata, Jak i $o cenu uni-tavan(a nes$oso'nihC4
22
On (e 'io $ot$uno
svestan okrutnih i!$likaci(a svo shvatan(a !oralnosti, tvrde;i slede;eA
&olidarnost i!a svo(e !esto i svo(e ranice u (edno! dru-tvu ko(e na$redu(e i n(eovo( $otre'i da se oslo'odi
svo(ih !an(e kvalitetnih ele!enata ili onih ko(i vi-e nisu dovol(no s$oso'ni da se $rilaode4 6 $rotivno!,
na$redak dru-tva 'i, usled stalno nao!ilavan(a 'alasta, uskoro $oJeo da hra!l(eN sa!o dru-tvo 'i se u to!
sluJa(u uu-ilo4 &olidarnost, nese'iJnost, l(u'av $re!a 'li?n(e! i JoveJnost su dru-tveni Tto (est, !oralniU sa!o u
ono( !eri u ko(o( $odstiJu na$redak dru-tva4
2=
Ova shvatan(a oJiledno $redstavl(a(u direktan atak na etiku tradicional no hri-;anstva i Jovekol(u'l(a, ali se
Nordenholc su$rotstavio $ri!ed'a!a kritiJara tvrde;i da (e, u kra(n(o( instanci, n(eova !oralnost hu!ani(a od
hri-;anske4 On (e okrutnost svo(ih shvatan(a u$oredio sa 'olno! hirur-ko! intervenci(o!, ko(a nanosi 'ol da 'i na
kra(u donela ve;e do'ro4
2/
&ude;i $o oro!no! 'ro(u novinskih Jlanaka i kn(ia na ovu te!u, interesovan(e %a etiJke i!$likaci(e
darvini%!a i euenike 'ilo (e na(ve;e u $rvo( deceni(i 0.4 veka4 ,eliku ve;inu onih ko(i su $ro!ovisali evolucionu
etiku i eueniku Jinili su nauJnici i lekari, ukl(uJu(u;i 'ioloe, antro$oloe, $sihi(atre i $ro@esore !edicine4 & drue
strane, ve;ina ne!aJkih @ilo%o@a i !noi sociolo%i nisu $odr?avali $ri!enu nauke na etiku4 Filo%o@ ,ilhel! Dilta( 'io
(e $riliJno utica(an u ne!aJki! akade!ski! kruovi!a kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4 On (e tvrdio da $rirodne i
dru-tvene nauke ne!a(u ni-ta %a(edniJko %ato -to ne!inovno $ri!en(u(u ra%liJitu !etodoloi(u4
8edini istaknuti ne!aJki @io%o@, ko(i (e $ro!ovisao etiku %asnovanu na darvini%!u, 'io (e 9risti(an @on Eren@els,
ko(i (e :D7/4 odine $oJeo da vodi katedru %a etiJku @ilo%o@i(u na Ne!aJko! univer%itetu u )rau4 Eren@els (e danas
$o%nati(i $o svo! radu o e-talt teori(i sa $oJetka svo radno veka, ali (e ve;i deo kari(ere $osvetio $ro!ovisan(u
euenike, ko(u (e s!atrao loiJno! $osledico! evolucione etike4 N(eov $rvi Jlanak o evoluciono( etici o'(avl(en (e
:D704 odine u (edno! $o%nato! Jaso$isu4 Eren@els (e u to! Jlanku $ri%nao da, u$rkos !noi! sliJnosti!a i%!eEu
n(eove i NiJeove etike, na @or!iran(e n(eovih ide(a ni(e uticao NiJe, ve; darvinistiJka nauka4 On (e otvoreno
od'acio hri-;ansku i utilitaristiJku etiku, o$redel(u(u;i se vi-e %a !oralnost ko(a se oslan(a na %drave instinkte ko(i su
us!ereni ka una$reEivan(u evoluci(e Joveka4 Ova evoluciona etika ;e nasto(ati da u!no?i i uve;a ?ivot i rast, le$otu i
snau, kako 'is!o do'ili $le!eniti(u vrstu JoveJanstva u 'udu;i! eneraci(a!a4
25
Devet odina kasni(e, Eren@els (e ne%vaniJno i 'e% !noo $u'liciteta o'(avio kn(iu u ko(o( ovori o utica(u
evolucione etike, Ji(e (e $ri!erke $odelio $ri(atel(i!a i kolea!a, oJiledno oJeku(u;i da !u ka?u svo(e !i-l(en(e o
n(o( $re neo -to otvoreno i%nese sve svo(e ide(e4 Eren@els (e u ovo( kn(i%i $ovukao o-tru ranicu i%!eEu s$oso'nosti
orani%!a i n(eove vrednosti4 &$oso'nost se !o?e utvrditi (edino na osnovu o$stanka orani%!a, dok $re!a
Eren@elsovo( de@inici(i vrednost orani%!a $redstavl(a n(eovu s$oso'nost o'avl(an(a !entalnih @unkci(a4 Dakle,
l(udska 'i;a su na(vi-i orani%!i4 Na druo! !estu u isto( kn(i%i, Eren@els (e, !eEuti!, tvrdio da (e ve;a vrednost
o'iJno $ove%ana sa ve;o! @i%iJko! snao! i %dravl(e!, ali ni(e sasvi! (asno %a-to (e to tako, osi! ako (e !islio da
se @i%iJka i !entalna snaa uo'iJa(eno (avl(a(u u isto vre!e4 6 svako! sluJa(u, Eren@els (e s!atrao da !oralnost
tre'a da odo'rava sve -to una$reEu(e %dravl(e, naroJito !entalnu snau, ali i @i%iJku s$oso'nost4
2D
*udu;i da orani%!i ko(i vi-e vrede nisu uvek u isto vre!e i s$oso'ni(i, !o?e do;i do 'iolo-ko na%adovan(a ili
deeneraci(e, tvrdio (e Eren@els4 On se $la-io da se ta( $roces deradaci(e ve; uveliko odvi(a u l(udsko! dru-tvu,
$o-to su ra%liJite dru-tvene instituci(e davale $rednost B!an(e vredni! l(udi!aC, u s!islu re$rodukci(e, nad Boni!a
ko(i vi-e vredeC4 Eren@els (e u svo(i! radovi!a stalno $ravio ra%liku i%!eEu Bin@eriornihC i Bsu$eriornihC

l(udi, a
n(eov lavni cil( (e 'io da $redlo?i naJine na ko(e 'i se Bsu$eriorni!aC dala $rednost nad Bin@eriorni!aC, kako 'i se
$o'ol(-ala l(udska rasa4 I dok (e on $redlaao nekoliko vrsta re@or!i, ukl(uJu(u;i ukidan(e nasleEivan(a ka$itala,
na(istaknuti(e !esto !eEu n(i!a %au%i!ala (e $ro!ena seksualne !oralnosti, taJni(e odo'ravan(e $olia!i(e %a
Bna(vredni(eC !u-ke (edinke4
27
"odine :7.<, Eren@els (e $oJeo o%'il(no da o'(avl(u(e svo(e ide(e, i u narednih := odina neu!orno (e $isao o
darvinistiJko( etici i euenici4 6 Jlanku o BEvoluciono( !oralnostiC, on (e $odu$irao ide(u o %a!eni hri-;anske i
hu!anistiJke etike etiko! ko(a se u $ot$unosti %asniva na darvini%!u4 )o Eren@elsu, Bteori(a evoluci(e se $o(avila, i
eneraci(u nakon n(eno o'(avl(ivan(a, na(slo'odni(i duhovi, na(dalekovidi(i $ioniri, $rola-ava(u ideal reeneraci(e
na-e krvi na(vi-i! etiJki! cil(e!, na(hitni(o! $otre'o! evoluci(eC4
=.
Toko! narednih deset odina, Eren@els (e
o'(avio veliki 'ro( Jlanaka u ko(i!a (e $ro!ovisao 'iolo-ku o'novu $ute! !oralnih re@or!i4 )o$ut ve;ine ostalih
%aovornika evolucione etike i on (e trvdio da !oralnost ne $redstavl(a ne$ro!enl(ivi siste!, 'udu;i da ono -to (e u
'iolo-ko! s!islu korisno, $od odreEeni! okolnosti!a ne !ora da 'ude korisno u neki! drui! situaci(a!a4 )o$ut
8odla, i on (e ovorio da !oralnost Jesto $redstavl(a korak una%ad u odnosu na trenutne okolnosti i da (e stoa stalno
tre'a re@or!isati4 N(eov %adatak kao !oralno @ilo%o@a 'io (e da $oku-a da $ronaEe !oralne $rinci$e ko(i ;e
odovarati trenutni! uslovi!a, $odstiJu;i na ta( naJin evolucioni na$redak4
=:
)oJetko! 0.4 veka, u lekarski! kruovi!a (e, $od utica(e! darvinistiJke 'ioloi(e i euenike, $oJela da se
nala-ava ide(a o to!e da %dravl(e tre'a da $ostane (edan od na(vi-ih !oralnih $rinci$a4 Feliks @on Lu-an, $ro@esor
@i%iJke antro$oloi(e na *erlinsko! univer%itetu i (edan od ranih voEa eueniJko $okreta u *erlinu, i%(avio (e u
svo! $redavan(u u$u;eno! Dru-tvu ne!aJkih nauJnika i lekara :7.74 odine da (e Bsvaki naJin do'ar ukoliko
$os$e-u(e $roduktivnost s$oso'nih i oraniJava $roduktivnost nes$oso'nihC4 On se nadao da ;e antro$oloi(a
do$rineti ovo! $oduhvatu i, osi! svo(e teoretske, is$uniti ti!e i svo(u $raktiJnu svrhu4
=0
Lu-an (e %aista ?eleo da ne
sa!o antro$oloi(a, ve; i ceo univer%u! do$rinesu -iren(u euenike4 On (e u (edno! $redavan(u i%(avio da
BI!$erativ %dravl(aC Kenl4 Duty o@ HealthI !ora $ostati lavni $rioriet univer%u!a, %ati! o'ra%ovno siste!a, i
konaJno, Jitave naci(e4
=<
)ro@esor $atoloi(e na 6niver%itetu u *onu, 6o Ri'ert KHuo Ri''ertI, ne sa!o -to (e s!atrao da (e una$reEen(e
@i%iJko %dravl(a !oralni i!$erativ, ve; (e uka%ivao na (o- te-n(u $ove%anost %dravl(a i !oralnosti, tvrde;i da oni ko(i
su %dravi !ora(u ne!inovno 'iti i !oralni4 To (e, na $rvi $oled, $riliJno neo'iJan stav, ali a (e Ri'ert i%neo
$ot$uno otvoreno i s!eloA
Govek ko(i (e $ot$uno %drav u svako! s!islu (ednostavno ne !o?e da se $ona-a lo-e ili ne!oralnoN n(eovi
$ostu$ci su ne!inovno do'ri, odnosno $ravilno $rilaoEeni evoluci(i l(udske rase, u skladu sa kos!oso!444 Fdra+
vo l(udsko 'i;e ne $o%na(e %lo %ato -to ni(e u stan(u da Jini ni-ta osi! onoa -to (e do'ro, odnosno, u skladu sa
cil(evi!a evoluci(e Joveka4
=2
Ri'ert (e !oao da %au%!e ovakav stav %ato -to (e O $o$ut Darvina i ve;ine euenista O s!atrao da se !oralnost
%asniva na dru-tveni! instinkti!a ko(i ;e $reovladati u svako( %dravo( oso'i4 On (e s o$ti!i%!o! tvrdio da (e
nese'iJnost $rirodno stan(e (edne %drave (edinke4 MeEuti!, $o-to Jovekov !oralni karakter odreEu(e n(eovo
%dravl(e, a n(eovo %dravl(e n(eovu !oralnost, Ri'ertov stav se Jini tautoloi(ski! K%naJi (edno te isto, $ri!4 $rev4I4
&vaki Jovek ne!oralno karaktera se auto!atski de@ini-e kao 'olestan4 6$rkos to!e, Ri'ert (e u$orno tvrdio da ;e,
ukoliko Jovek 'ude !oao da $o'edi 'olest, ne!oralnost (ednostavno i-Je%nuti4
==
Ove ide(e su se -irile veliko! 'r%ino!, i to ne sa!o !eEu nauJnici!a i lekari!a4 Teodor FriJ KTheodor FritschI,
i%u%etno utica(an antise!itski nastro(en $u'licista, ra%vio (e sliJne ide(e o darvinistiJko( etici i euenici4 6 (edno!
svo! Jlanku, on (e su$rotstavio $itan(e $orekla !oralnosti, %akl(uJu(u;i da B!oralnost i etika $roistiJu i% %akona o
oJuvan(u vrste, rase4 &ve ono -to osiurava 'udu;nost vrste, sve ono -to u%di?e vrstu na sve vi-i nivo @i%iJko i
!oralno savr-enstva + to (e !oralnoC4
=/
Fa FiJa to ni(e 'ilo sa!o neko 'e%naJa(no s$oredno $itan(e, ve; lavna
doktrina n(eovo antise!itsko $oleda na svet4 On (e stoa stalno nala-avao $rednost euenike i %dravstvene
svesti u odr?avan(u vitalnosti ne!aJke naci(e4 On (e i%(avioA BOJuvan(e %dravl(a na-e rase (esc"lec"t/ $redstavl(a
(ednu od na-ih na(vi-ih %a$ovestiC, i ne odstu$a(u;i od okrutnih i!$likaci(a ovo stava, dal(e ovoriA
Mi ne odo'rava!o 'ilo kakvu la%nu "umanost4 9o od $oku-ava da saJuva u ?ivotu i%o$aJene i $okvarene
(edinke oraniJava $rostor %a %drave i (ake, sto$ira ?ivot celoku$ne %a(ednice, uve;ava tuu i terete $osto(an(a i
li-ava ?ivot sre;e i s(a(a4 Ta!o de l(udska sila ne !o?e da nad(aJa tuu, !i slavi!o s!rt kao $ri(atel(a i
i%'avitel(a4
=5
Ide(a da (e darvini%a! ra%otkrio is$ra%nost hri-;anske i hu!anistiJke sa!ilosti $re!a $otlaJeni!a, a ko(a (e
'riu %a sla'e okarakterisala kao Bla?nu hu!anostC, $oJela (e sve vi-e da se -iri sa sve ve;o! $o$ularno-;u
eueniJko $okreta Ki niJeovske @ilo%o@i(eI u Ne!aJko( 0.4 veka4
&talno nala-avan(e @i%iJko %dravl(a u darvinistiJki! i eueniJki! kruovi!a uticalo (e na $o(avu ra%liJitih
$okreta ko(i su $ro!ovisali %drav naJin ?ivota, ko(i su Jesto liJili na !oralni krsta-ki rat4 FriJ (e, na $ri!er, ?eleo da
u svo(o( uto$i(sko( eueniJko( %a(ednici ukine u$otre'u duvana, ka@e i crno Ja(a, a i !noi drui odu-evl(eni
%aovornici euenike u%dr?avali su se od ovih i druih -tetnih su$stanci4 FnaJa( utica(a darvini%!a i euenike na
!ladi $okret %dravstvene re@or!e (este diskuta'ilan, ali (e sasvi! (asno da su irali %naJa(nu ulou u to!e4 To se Jak
!olo videti i u rekla!a!a, -to svedoJi o veliko( ras$rostran(enosti ovih ide(a4 "odine :7.D, u (edno! Jaso$isu ko(i
(e $ro!ovisao seksualnu re@or!u i eueniku, neka ko!$ani(a (e rekla!irala svo(u %a!enu %a ka@u na 'a%i slada kao
naJin da se $o'edi u darvinistiJko( 'or'i %a o$stanak4 Rekla!a (e lasila ovakoA B6 'or'i %a o$stanak !o?e se
na$redovati sa!o onda kada se i!a(u %drav orani%a! i %dravi nervi4 &toa se Juva(te svea onoa -to !o?e da uni-ti
ono na(draoceni(e -to i!ate u ?ivotu O va-e %dravl(e4C
=D
Euenika (e odirala kl(uJnu ulou i u $okretu tre%venosti4 "ustav @on *une K"ustav von *uneI, @i%iolo na
6niver%itetu u *a%elu, $ostao (e u'eEen da (e alkohol -tetan %a %dravl(e, i to ne sa!o %a %dravl(e ne$osredno
kon%u!enta, ve; i n(eovo ili n(eno $oto!stva4 On (e $ostao vode;a liJnost u rano! $eriodu $okreta tre%venosti u
Ne!aJko(, $re$oruJu(u;i $ot$uno u%dr?avan(e od alkohola kako 'i se i%'elo $reno-en(e deenerativnih oso'ina na
$oto!stvo4 Mnoi 'iolo%i s $oJetka 0.4 veka slo?ili su se sa ovi! ide(a!a, 'udu;i da (e 'ilo nauJno doka%ano da
alkohol o-te;u(e $olne ;eli(e, -to ;e navodno o-tetiti nasledno %dravl(e narednih eneraci(a4 *uneova shvata n(a
tre%venosti $ostala su $riliJno utica(na u eueniJko! $okretu, ko(i (e on u $ot$unosti $odr?avao, $rihvata(u;i titulu
$oJasno Jlana Dru-tva %a rasnu hii(enu kada (e ono 'ilo osnovano :7.=4 odine4
=7
Forel, ko(i %aslu?u(e da 'ude na%van dedo! ne!aJko eueniJko $okreta, takoEe (e 'io neu!orni %aovornik
tre%venosti4 9ao $sihi(atar, on (e video $ou'an utica( alkohola kod !noih svo(ih $aci(enata, $a se $la-io da 'i
alkohol !oao da $rou%roku(e neke nasledne 'olesti kod dece alkoholiJara4 "odine :DDD, nakon dvoodi-n(e
u%dr?avan(a od alkohola, -to (e tre'alo da $oslu?i kao eks$eri!ent, Forel (e odluJio da nikada vi-e ne kon%u!ira
alkohol4
/.
)ostao (e $redsednik -va(carsko oranka ,ite%a te!$lara, dru-tva ko(e (e $ro$airalo u%dr?avan(e od
alkohola, i uticao na odva(an(e ovo oranka od !atiJne orani%aci(e kada se ova su$rotstavila n(eovo! stavu o
relii(sko( neutralnosti4
/:
6$rkos to!e, on (e 'io neu!orni orani%ator, osniva(u;i nove lo?e ko(e su $odr?avale
u%dr?avan(e od alkohola, i to ne sa!o u Hva(carsko(, ve; i u Francusko( i &everno( A@rici4
/0
)od n(eovi! direktni!
utica(e! i drue vode;e @iure u eueniJko! $okretu su se %avetovale da ;e $restati da kon%u!ira(u alkohol,
ukl(uJu(u;i i )loca4 )loc (e 'io tako o%'il(an u doka%ivan(u -tetno utica(a alkohola na $oto!stvo da (e svakoa dana
hil(ade %eJeva kl(ukao alkoholo! kako 'i $os!atrao n(eov e@ekat, $otro-iv-i oro!nu su!u novca K:,= !ilion
!araka, ako se n(eov sin do'ro se;aI4
/<
Gini se da (e !oralni krsta-ki rat %a %dravstvenu re@or!u O ukl(uJu(u;i u%dr?avan(e od alkohola, ali i druih
-tetnih !ateri(a O loiJna $osledica u%di%an(a nasledno %dravl(a, @i%iJke snae i !entalnih s$oso'nosti na nivo novih
!oralnih i!$erativa u okviru darvinistiJko shvatan(a sveta4 MeEuti!, iako su ra%ni $okreti %dravstvene re@or!e 'ili
kontraver%ni, ve;ina ni(e o%'il(no uro?avala !oralni $oredak, a neki su 'ili odu-evl(eno $rihva;eni od strane onih
ko(i su $odr?avali tradicionalnu !oralnost4 Moralni status kvo 'i 'io vi-e uro?en kada 'i darvinistiJke i eueniJke
ide(e 'ile $ri!en(ene na drue o'lasti !oralnosti, naroJito seksualnu !oralnost i lekarsku etiku4 6 tre;e! $olavl(u
;e!o dati kratak $reled $oku-a(a orani%ovan(a evolucione etike, dok ;e!o u naredni! $olavl(i!a ovoriti
o$-irni(e o ovi! kontraver%ni(i! te!a!a4
1* OR&ANI,OVAN$E EVOL'.IONE ETI(E
7.+tih odina :74 veka i u $rvo( deceni(i 0.4 veka Ne!aJka (e %a$ala u stan(e etiJke i !oralne kri%e4 To! sve
sna?ni(e! ose;a(u klonulosti i de%ori(entisanosti na $odruJ(u !oralnosti do$rineli su !noi @aktori4 Toko! :74 veka,
intelektualni ?ivot u Ne!aJko( Ki Evro$iI $osta(ao (e sve vi-e sekulari%ovan, Je!u (e u !noo!e do$rineo
darvini%a!4 Iako su @ilo%o@i i% do'a $rosvetitel(stva :D4 veka, ko(i su kritikovali sve-tenstvo, eneralno %adr?ali ona
osnovna naJela (udeo+hri-;anske etike, !noe intelektualce :74 veka tradicionalna !oralnost vi-e ni(e %adovol(avala4
NiJeovo od'acivan(e hri-;anske !oralnosti 'ilo (e veo!a %naJa(no %a !noe !lade !islioce s $oJetka 0.4 veka4
6s$on istorici%!a u :74 veku naveo (e !noe vode;e intelektualce u Evro$i da od'ace ne$ro!enl(ivost !orala4
:
MeEuti!, iako su !noi intelektualci insistirali na o%'il(no( re@or!i !oralnosti, !alo n(ih (e ?elelo da u $ot$unosti
od'aci !oralnost4 6!esto toa, oni su tra?ili neku sekularnu %a!enu %a (udeo+hri-;ansku etiku4 Darvini%a! ;e irati
%naJa(nu ulou u ovo( $otra%i %a sekularno! etiko! i !oralno-;u, naroJito !eEu nauJno! i lekarsko! elito!4
8o- (edan @aktor ko(i (e do$rineo ovo! ose;a(u %'rke i de%ori(entisanosti 'io (e $roces ur'ani%aci(e, ko(i (e !noe
novo$rido-le stanovnike radova naveo da od'ace tradicionalnu relii(u i etiku4 )o%nati @rancuski sociolo E!il
Durkha(! KE!ile Durkhei!I s!islio (e i%ra% Bano!i(aC u $oku-a(u da o$i-e ova( sve sna?ni(i ose;a( ne!ira !eEu
stanovnici!a radova4 Ne!aJki sociolo Ferdinand Toni% KFerdinand TWnniesI anali%irao (e isti @eno!en, $ri!e;u(u;i
da u!esto tradicionalnih dru-tvenih ve%a u %a(ednica!a (emeinsc"a(t/ sada i!a!o vi-e 'e%liJno ur'ano dru-tvo
(esellsc"a(t/4 )rocvat kri!inala i $rostituci(e u radovi!a i%a%vao (e %a'rinutost %'o sveo$-te kr-en(a !oralnih
$rinci$a4
Ne!aJko dru-tvo %a etiJku kulturu, osnovano u okto'ru :D70, $redstavl(alo (e $rvi $oku-a( orani%ovan(a
sekularne etike u Ne!aJko(4 )odstica( %a osnivan(e ovo dru-tva $otekao (e od Feliksa Adlera, (edno a!eriJko
$ro@esora ko(i (e ve; 'io orani%ovao (edno sliJno dru-tvo u &AD4 "odine :D70, on (e $osetio *erlin i $odstakao svo(e
kolee u Ne!aJko( da osnu(u orani%aci(u ko(a 'i $ro$airala raskid i%!eEu etike i relii(e4 *ilo (e $ravo vre!e %a
takav $oduhvat, 'udu;i da (e :D704 odine )ruska donela novi %akon o -kola!a ko(i (e $oku-ao da na!etne
ortodoksnu veru, i%a%iva(u;i ti!e nev sekularnih intelektualaca4 To novo Dru-tvo (e !olo da iskoristi ovo
ne%adovol(stvo, $rido'iv-i veo!a 'r%o 04... Jlanova i osnovav-i lokalna dru-tva u !noi! ne!aJki! radovi!a
toko! $rvih nekoliko !eseci svo $osto(an(a4
To Dru-tvo %a etiJku kulturu ni(e 'ilo otvoreno darvinistiJko, tako da se ni(e !olo s!atrati orani%aci(o! ko(a
$ro!ovi-e evolucionu etiku4 N(eovi Jlanovi su %aista od'i(ali da $odr?e 'ilo kakav odreEeni $oled na svet4
OJiledno (e da su oni ko(i su %aovarali tradicionalni(a verska shvatan(a 'ili ne$okole'l(ivi i lasni $rotivnici,
'udu;i da nisu hteli da ra%dva(a(u etiku od relii(e4 6$rkos to!e, kada su u$itan(u sekularisti, ovo Dru-tvo (e
$oku-avalo da ukl(uJi -to (e !ou;e vi-e $ristalica, od'i(a(u;i da se stavi na 'ilo Ji(u stranu u ras$rava!a o
!eta@i%ici4 6$ravo (e ta( anostici%a! u sluJa(u $itan(a ve%anih %a !eta@i%iku 'io to -to (e otuEilo one ko(i su s!atrali
da se etika i !oralnost ne !ou ra%u!eti odvo(eno od (edno sveo'uhvatni(e $oleda na svet4 Hekel (e, na $ri!er,
$risustvovao otvaran(u ovo Dru-tva u *erlinu, ali (e od'io da $ostan(e n(eov Jlan, %ato -to (e u$orno tvrdio da
etiJka ras$rava !ora 'iti %asnovana na is$ravno! $oledu na svet Kn(eovo( !onistiJko( @ilo%o@i(iI4
0
Iako inorisani i $oni?avani od strane Hekela, ostali vode;i darvinistiJki ori(entisani @ilo%o@i su sa vi-e o$ti!i%!a
$os!atrali !ou;nosti Dru-tva %a etiJku kulturu4 Iako darvini%a! ni(e 'io lavna te!a ras$rave u ovo! Dru-tvu,
!noi Kali ne sviI intelektualci i dru-tveni re@or!atori ukl(uJeni u rad ovo Dru-tva $rihvatili su darvini%a!,
s!atra(;i da on vr-i veliki utica( na etiku i !oralnost4 ,eo!a %naJa(nu ulou u osnivan(u Dru-tva i!ao (e i "i?icki,
!oralni @ilo%o@ ko(i (e 'io $od veliki! utica(e! teori(e evoluci(e Kvidi $rvo $olavl(eI4 "i?icki se nadao da ;e Dru-tvo
istisnuti relii(u i $ostati Bcrkva 'udu;nostiC4
<
On (e, takoEe, $ostao i urednik sed!iJno Jaso$isa ovo Dru-tva,
Etie kultur4
Osi! "i?icko, vode;u ulou u osnivan(u i voEen(u Dru-tva %a etiJku kulturu i!ao (e i ,ilhel! Ferster KWilhel!
FoersterI, astrono! sa 6niver%iteta u *erlinu4 On (e $redsedavao osnivaJko! sku$u i u %avr-no! ovoru na to!
sastanku otkrio (e $risutni!a kako su $rinci$i evoluci(e uticali na n(eovu etiJku !isao4 On (e i%(avio slede;eA
6 na(du'l(e! s!islu 'iolo-ke teori(e evoluci(e, !i s!o u'eEeni da (e l(udska du-a ona( kra(n(i cil( ove evoluci(e
na %e!l(i, u ono( !eri u ko(o( ;e $roJi-;en(e n(enih Jula i o$le!en(ivan(e n(eno ra%!i-l(an(a $roi%vesti ose;a( i
$o%nan(e o'uhvatni(e $ri(atel(stva i%!eEu sre;e i nesre;e, %adovol(stva i 'ola, i onu u(edin(u(u;u svest
JoveJanstva4
2
Ferster (e tako, 'a- kao i "i?icki, l(udsku !oralnost s!atrao $roi%vodo! evoluciono $rocesa4 Ose;an(e
solidarnosti kod l(udi, ko(e (e s!atrao ne!inovno! osnovo! svake !oralnosti, nastalo (e kao $roi%vod 'iolo-ke
evoluci(e4 MeEuti!, ni(e sasvi! (asno koliko se Ferster oslan(ao na 'iolo-ku evoluci(u $riliko! i%voEen(a 'ilo ko od
svo(ih etiJkih $rinci$a4
Fersterov stari(i sin, Fridrih ,ilhel! KFriedrich Wilhel!I, Ji(a se disertaci(a i% :D7<4 odine 'avila istra?ivan(e!
kantovske etike, takoEe (e $ostao (edan od vode;ih Jlanova Dru-tva %a etiJku kulturu u $oJetku n(eovo $osto(an(a,
a nekoliko odina toko! 0.+tih odina :74 veka 'io (e i (edan od urednika n(eovo Jaso$isa4 On (e u svo(i!
!e!oari!a o'(asnio koliko (e darvini%a! i%vr-io sna?an utica( na n(ea i !lade l(ude toko! D.+tih i 7.+tih odina
:74 veka4 Odrastao (e u $ot$uno sekularno( $orodici, Ji(i do! (e 'io Bcrkva u ko(o( se o'o?avao $rirodno+nauJni
$oled na svetC4 Darvinovo Postanak vrsta, ko(e (e Jitao u svo(o( :D4 odini, i%vr-ilo (e oro!an utica( na n(ea,
u'ediv-i a da (e Jovek B?ivotin(a !eEu drui! ?ivotin(a!aC4 Nakon toa, on (e $rosto u$i(ao !noo'ro(na dela ko(a
su $ro$airala BnauJni $oled na svet,C ukl(uJu(u;i Hekelovu kn(iu Prirodna istorija stvaranja i Htrausovu Staru i
novu veru, a studirao (e Jak i 'ioloi(u kod $ro@esora ,a(s!ana na 6niver%itetu u Fra('uru4 Ferster (e na kra(u
odustao od $otrae %a sekularno! etiko!, $re-ao u katolici%a! :D774 odine i $oto! na$ustio Dru-tvo %a etiJku
kulturu4 8edan od @aktora ko(i (e uticao na Fersterovo udal(avan(e od naturalistiJko $oleda na svet 'ila (e n(eova
sve ve;a su!n(a u s$oso'nost darvini%!a da o'(asni $oreklo l(udske savesti4
=
)rvi sekretar Dru-tva %a etiJku kulturu, Rudol@ )encih KRudol$h )en%iI, ko(i (e Jesto dr?ao $redavan(a na
sku$ovi!a ovo Dru-tva -iro! Ne!aJke, a kasni(e $ostao i urednik n(eovo Jaso$isa, o$-irni(e (e ovorio o
$ove%anosti darvini%!a i etike neo Fersterovi4 On (e, $re svea, tvrdio da 'iolo-ka evoluci(a $odriva svaku versku
osnovu !oralnosti4 Moralni $rinci$i su, 'a- na$rotiv, autono!ni, do'i(a(u;i svo(e odo'ren(e od l(udi, 'ilo
individualno ili kolektivno4 Dakle, evoluci(a (e $odu$irala )encihov %ahtev %a sekulari%aci(o! etike, kao -to (e to 'io
sluJa( sa !noi! Jlanovi!a Dru-tva %a etiJku kulturu4 MeEuti!, evoluci(a (e, $o )encihovo! !i-l(en(u, i!ala (o-
(ednu ulou u @or!ulisan(u etike4 Moralnost (e u%rok Jovekove solidarnosti, ko(a donosi korist l(udsko( vrsti na ta(
naJin -to (o( o!ou;ava da o$stane4 FnaJi, Betika svo(e %akone i%vodi i% 'ioloi(e, univerzalne nauke ?ivotaA oJuvan(e
vrste kro% oJuvan(e, $rilaoEavan(e i re$rodukci(u $o(edincaC4 Iako (e u$u;ivao na $o(edinca, )encih (e s!atrao da
$o(edinci !ou na$redovati u 'iolo-ko! s!islu (edino onda kada %a(ednica i!a $rvenstvo nad $o(edince!4 On (e
i%(avioA B&a siurno-;u i 'e% ikakvo $reterivan(a !o?e!o re;i da (e na(va?ni(i %adatak na-e stole;a $ostaviti ve%u
i%!eEu (edinke i vrste na nove te!el(e4C On (e s!atrao da (e hri-;anstvo ne$ravedno u%dilo vrednost $o(edinca, dok
(e darvini%a! uka%ao na %naJa( nacionalne i rasne %a(ednice4
/
8odl, vode;i etiJki @ilo%o@ u Ne!aJko( ko(i (e 'io $od utica(e! darvini%!a, s odu-evl(en(e! se $rikl(uJio Dru-tvu
%a etiJku kulturu, u nadi da ;e !u ono o'e%'editi $rora! %a n(eovu !oralnu @ilo%o@i(u Kvidi $rvo $olavl(eI4 On (e
Jak i $re osnivan(a ovo dru-tva 'io $ri(atel( "i?icko, a 'io (e, osi! toa, u kontaktu sa dru-tvi!a %a etiJku kulturu
u &AD i *ritani(i4 9ada su "i?icki i Ferster os!islili $rora! Dru-tva, 8odl ih (e u'edio da i%!ene $rvo'itnu ver %i(u
doku!enta, $o-to (e %vuJao kao da rado $ri!a oso'e ra%liJitih verskih u'eEen(a4 8odl (e ?eleo da $ri$adnike ra%liJitih
verskih %a(ednica dr?i $odal(e od Dru-tva, kako 'i ova orani%aci(a 'ila stroo sekularna u svo! $ristu$u4
5
8odl se
:D7<4 odine $ridru?io $redvodniJko! ti!u ove !lade orani%aci(e, da 'i naredne odine $ostao (edan od osnivaJa
Austri(sko etiJko dru-tva4
D
8odl (e kasni(e istu$io i% Ne!aJko dru-tva %a etiJku kulturu %ato -to se $rotivio sve
ve;e! utica(u soci(alistiJkih ide(a u n(eovi! redovi!a, naroJito $od utica(e! "i?icko i n(eove ?ene, Lili
K$o%nati(e $o n(eno! kasni(e! i!enu Lili *raun KLily *raunII4 Nakon s!rti svo !u?a :D7=4 odine, Lili *raun se
$ovukla sa vode;e $olo?a(a u Dru-tvu i $ot$uno $osvetila $ro!ovisan(u soci(alde!okrati(e, ali 8odl ni tada ni(e hteo
$onovo da se $ridru?i Dru-tvu %a etiJku kulturu, iako (e i dal(e $odr?avao n(eove cil(eve4
7
8o- (edna va?na @iura u rano! $eriodu Dru-tva %a etiJku kulturu 'io (e i Moric @on Eidi KMorit% von EidyI,
hari%!atiJni i revnosni !oralni re@or!ator ko(i (e stekao $riliJan 'ro( $ristalica u *erlinu 7.+tih odina :74 veka4
Ova( $en%ionisani kon(iJki o@icir $ro!ovisao (e sveo'uhvatne soci(alne re@or!e a$elu(u;i na verska ose;an(a4
MeEuti!, iako (e $ro$airao Bu(edin(en(e svih hri-;anaC i koristio tu i ta!o hri-;ansku ter!inoloi(u, n(eova
shvatan(a su 'ila daleko od ortodoksnih hri-;anskih stavova4 N(eovi verski stavovi vi-e $odse;a(u na Hekelov
!oni%a! ili $antei%a!4 On o'(a-n(avaA
&ada-n(e shvatan(e *oa kao liJno *oa, *oa kao Duha, *oa kao *i;a, Tro(edino, ili Jak (edinstveno *oa,
%a!eni;e konce$t Bsveto %akona evoluci(eC444 Ide(a o Jisto! !ateri(ali%!u ne !o?e da nas %adovol(iN $otre'no
na! (e ne-to -to ;e %adovol(iti na-u ?el(u %a i!ainaci(o!, a ni(e u su$rotnosti sa o%'il(no! i iskreno! !i-l(u4
&ve to i!a!o u konce$tu Bsveto %akona evoluci(eC, konce$tu ko(i s!o rani(e %vali B)roviEen(eC4
:.

Eidi (e s!atrao da relii(a !o?e da ostane u skladu sa nauko! (edino %a!en(ivan(e! *oa Bsveti! %akono!
evoluci(eC i !islio (e, 'a- kao i veliki 'ro( n(eovih savre!enika, da (e su$rotstavl(an(e 'ilo Je!u -to nosi na%iv
nauka ravno intelektualno! sa!ou'istvu4 Eidi (e 'io $riliJno utica(an !eEu ne!aJki! dru-tveni! re@or!atori!a,
ali se sa n(eovo! s!r;u :D7D4 odine, i ra%la%o! n(eovo kru?oka, ta( utica( na kra(u $ot$uno uasio4
6 radu Dru-tva %a etiJku kulturu uJestvovale su i !noe drue vode;e liJnosti ko(e su $ro$airale darvinistiJki
$oled na svet4 9arneri, vode;i $isac o evoluciono( etici, 'io (e (edan od osnivaJa Ne!aJko dru-tva i uJestvovao (e i
u 'eJko! oranku, ali %'o odina i 'olesti nikada ni(e 'io naroJito aktivan u radu Dru-tva4 MeEuti!, on (e dao
$redlo da se lavni a$ostro@ stavi na !oralno $ouJavan(e u -kola!a, a savetovao (e i 'eJki oranak da ide 8odlovi!
sto$a!a Ka ne soci(alistiJki! stre!l(en(i!a *erlinsko dru-tvaI4
::
6 $rvo( deceni(i 0.4 veka, utica( Dru-tva %a etiJku kulturu ve; (e $oJeo da sla'i, i ono oJiledno ni(e us$elo da
stvori Bcrkvu 'udu;nostiC, Je!u se "i?icki nadao4 6 $rvih desetak odina 0.4 veka 'ilo (e (o- !noo $oku-a(a da se
utvrdi i institucionali%u(e nereliio%na etika4 Mnoe od tih orani%aci(a otvoreni(e su $ro$airale darvinistiJke ide(e
od Dru-tva %a etiJku kulturu, a 'udu;i da su i! se Jlanstvo i cil(evi u veliko( !eri $okla$ali, stalno su se tak!iJile
!eEu so'o! %a vre!e i @inansi(ska sredstva svo(ih Jlanova4
8edan od a!'icio%ni(ih $oku-a(a orani%ovan(a evolucione etike $redvodio (e i @inansirao Al'ert &a!son, (edan
'erlinski 'ankar ko(i se, stekav-i veliko 'oatstvo, $ovukao u *risel $oJetko! 7.+tih odina :74 veka4 *udu;i ?ivo
%ainteresovan %a nauku, studirao (e !edicinu na 6niver%itetu u *erlinu, iako nikada $osle toa ni(e radio kao lekar4
Na @akultetu se $rosto odu-evio darvini%!o!, $odr?ava(u;i u veliko( !eri hekelovu !onistiJku @ilo%o@i(u4 >eleo (e da
u$otre'i svo(e 'oatstvo %a $ro!ovisan(e nauJnih istra?ivan(a O naroJito u o'lasti $rirodnih nauka O ve%anih %a
evolucionu etiku4 Hteo (e da @inansira osnivan(e (edne instituci(e ko(a 'i se 'avila istra?ivan(e! evolucione etike i ta(
svo( $redlo sao$-tio (e Hekelu4 Hekel (e 'io odu-evl(en ovo! !ou;no-;u i $oJeo (e da ra%ovara sa &a!sono! o
osnivan(u Akade!i(e %a $siholo-ku !oralnost, ko(a 'i se 'avila istra?ivan(e! 'iolo-ke osnove etike i !oralnosti4
:0
I
dok se Hekel nadao da ;e se ta akade!i(a nala%iti u sklo$u univer%iteta u 8eni, &a!son (e $redlo?io da to 'ude *risel,
$o-to (e ?eleo akade!i(u internacionalnih okvira4
6 !artu :7..4 odine, Hekel (e $oslao svo asistenta, %oloa Ha(nriha Ernesta #ilera, u *risel da $reovara sa
&a!sono! o ovo! $redlou4 F'o &a!sonovo straha od !ou;e neus$eha, na kra(u su se doovorili da ulo?e
=4... !araka u osnivan(e ne-to skro!ni(e !eEunarodne orani%aci(e uJenih l(udi ko(i ;e se $osvetiti $rouJavan(u
evolucione etike4
:<
Hekel (e 'r%o ana?ovao tri istaknuta nauJnika ko(i su tre'ali da $o!onu u voEen(u ove !lade
orani%aci(eA ,ilhel!a ,alda(era KWilhel! WaldayerI, anato!a i @i%iJko antro$oloa na 6niver%itetu u *erlinu Kko(i
(e liJno $o%navao &a!sona, $o-to (e ova( $ohaEao n(eova $redavan(aI, Her!ana Munka KHer!ann MunkI,
neuroanato!a na isto! univer%itetu i )ola Fleksiha K)aul FlechsiI, neuro$siholoa na 6niver%itetu u La($ciu4
"odine :7.:, Hekel (e $oslao $is!a istaknuti! nauJnici!a %ainteresovani! %a etiJke i dru-tvene i!$likaci(e
darvini%!a u ko(i!a ih (e $o%vao da se $ridru?e Dru-tvu eto@i%is KEtho$hysis &ocietyI4 )re!a statutu ovo dru-tva,
n(eov cil( (e 'io B@or!iran(e $rirodno+nauJno $oleda na svet i na n(e!u %asnovane etikeC, naroJito $ute!
istra?ivan(a anato!i(e i @i%ioloi(e !o%a, @i%iolo-ke $siholoi(e i etiJkih i!$likaci(a druih nauJnih otkri;a4
:2
Dru-tvo eto@i%is (e, oJiledno, 'ilo !rtvoroEenJe, $o-to (e i-Je%lo ne ostaviv-i i%a se'e nikakav tra4
&a!son (e nakon toa tra?io drue naJine @inansiran(a istra?ivan(a na $odruJ(u evolucione etike4 Nede $re :7.24
odine, on (e osnovao @ondaci(u %a istra?ivan(a %a(edno sa *avarsko! akade!i(o! nauka, $ristav-i da (o( %ave-ta
=..4... !araka nakon svo(e s!rti4 &vrha ove @ondaci(e 'ila (eA BNauJno istra?ivan(e i o'(a-n(en(e !oralnosti
$o(edinca i dru-tvene !oralnosti u svetlu re%ultata nauJnih i istori(skih istra?ivan(a, naroJito e!$iri(ske i
eks$eri!entalne $siholoi(eN osi! toa, otkrivan(e utica(a re%ultata ovo istra?ivan(a na ?ivot $o(edinca i dru-tva4C
:=
On (e oJiledno s!atrao da ;e @inansiran(e ra%liJitih dru-tava uroditi $lodo!, (er (e $re $oJetka :7.24 odine
$reovarao i sa ,alda(ero! o osnivan(u sliJne @ondaci(e sa )rusko! akade!i(o! nauka na!en(ene istra?ivan(u B$ri +
rodnih, 'iolo-kih te!el(a !oralnostiC4
:/
9ada (e &a!son u!ro :7.D4 odine, *avarska akade!i(a nauka (e do'ila
svo(ih =..4... !araka, dok (e )ruska akade!i(a do'ila skoro !ilion !araka4
:5
I ,alda(er i Munk, voEe B$re!inuloC
Dru-tva eto@i%is, i!enovani su %a Jlanove od'ora &a!son @ondaci(e4 I $ored oro!nih @ondova, &a!sonove nade
ostale su neis$un(ene, (er se ve;i deo novca i% $ruske @ondaci(e u$otre'io %a @inansiran(e $ro(ekata ko(i nisu i!ali
!noo ve%e sa etiko!4 Na(%naJa(ni(i $ro(ekat @inansiran i% $ruske &a!son @ondaci(e 'io (e $os!atraJka stanica %a
Jovekolike !a(!une na ostrvu Teneri@e4 Na(ve;i deo nauJno $ro(ekta na Teneri@eu O kao -to (e Juveni rad ,ol@ana
9elera KWol@an 9oehlerI o e-talt $siholoi(i O 'io (e usredsreEen na s$o%na(u, a ne na etiku4
:D
Ni(e u $ot$unosti (asno -ta (e &a!son ?eleo da $ostine svo(o! @ondaci(o!4 On (e oJiledno 'io $rivr?en ide(i da
nauka ne sa!o -to !o?e da $ru?i uvid u $oreklo i $rirodu !oralnosti, ve; i da $raktiJno da us!eren(e $ri
@or!ulisan(u !oralnosti4 Mi ne %na!o !noo o n(eovo! liJno! shvatan(u etike, ali %na!o da (e *i'li(u s!atrao
na(vi-i! i%ra%o! !oralne $ouke i da (e i%u%etno cenio Isusovo uJen(e o !oralnosti4 ,alda(er (e &a!sonu odovorio
da *i'li(a %aista sadr?i sr? !oralne istine, ali (e tvrdio da B!i ne !o?e!o $ostavl(ati !oralne %akone ko(i ;e va?iti %a
sva vre!enaC, 'udu;i da !oralnost evoluira, 'a- kao i sve ostalo u sve!iru4 ,alda(er (e takoEe u$o%orio da se Isusovo
uJen(e ne s!e shvatiti 'ukvalno, a $ose'no (e kritikovao Isusa %'o nedovol(no nala-avan(a B%dravo eoi%!aC u
svo! uJen(u o !oralu4
:7
Iako ,alda(er u ovo! $is!u ni(e otvoreno s$o!enuo darvini%a! kao o$ravdan(e %a svo(a
shvatan(a etike, ova( ra%ovor se vodio u kontekstu evolucione etike, $ri Je!u (e ,alda(erov stav svakako 'io u
$ot$uno! skladu sa Hekelovi! shvatan(i!a etike4
6$rkos oro!ni! @ondovi!a, &a!sonovi $ro(ekti ulavno! nisu 'ili !noo us$e-ni u $ro!ovisan(u evolucione
etike, ali su %ato neki drui $oku-a(i $oJetko! 0.4 veka dali 'ol(e re%ultate4 )re svea, u isto vre!e kada (e
$reovarao sa &a!sono!, #iler (e $o!aao u orani%ovan(u Tak!iJen(a %a naradu 9ru$ $od Hekelovi!
$okrovitel(stvo!4 )o-to (e naradno $itan(e 'ilo ve%ano %a $olitiJku $ri!enu darvini%!a, uJesnici su ulavno!
!orali da ovore i o etiJki! i!$likaci(a!a darvini%!a4 6 svo! o$-irno! o'(a-n(en(u naradno $itan(a, #iler (e
'e% okoli-an(a ukl(uJio i etiJku di!en%i(u ovo $ro'le!a4 &vi! uJesnici!a (e savetovao da o'rate $a?n(u na dve
lavne stvari u svo(i! radovi!aA nasleEe i $rilaoEavan(e4 #iler (e ovde nala-avao Hekelov stav da su nasleEe i
$rilaoEavan(e dva kl(uJna ele!enta evoluci(e O $ri Je!u ova( drui dovodi do 'iolo-kih $ro!ena, a $rvi do
sta'ili%aci(e vrste4 "ovore;i o nasleEu, #iler (e s$o!enuo i nasleEivan(e karakternih oso'ina, ukl(uJu(u;i
BeoistiJne instinkte, $orodiJne instinkte, dru-tvene instinkte itdC4 To %naJi da se neke !oralne oso'ine nasleEu(u
'iolo-ki4 MeEuti!, ti instinkti nisu ne$ro!enl(ivi, (er (e #iler konstatovao da $rilaoEavan(e dovodi do $oste$enih
$ro!ena %akona i !orala4
0.
)os!atra(u;i #ilerove s!ernice, ne tre'a da nas i%nenaEu(e to -to su se Hal!a(er i ostali tak!iJari !uJili sa
etiJki! i!$likaci(a!a darvini%!a u svo(i! radovi!a4 Hal!a(er (e svo(e eueniJke $redloe s!atrao direktno!
etiJko! $ri!eno! darvini%!a na dru-tvo4 MeEuti!, nisu svi naraEeni autori delili Hal!a(erovo !i-l(en(e da etika
!o?e 'iti %asnovana na nauci4 Artur Ru$in KArthur Ru$$inI i Al'ert Hese KAl'ert HesseI, dvo(ica od tro(ice
druo$lasiranih tak!iJara, s!atrali su da darvini%a! ni(e u stan(u da $ru?i etiJke s!ernice4 Ra%lika i%!eEu
Hal!a(erovih ide(a i Ru$inovih i Heseovih stavova !o?da odra?ava i ra%liku u n(ihovo! o'ra%ovan(u, 'udu;i da (e
Hal!a(er 'io lekar, dok su Ru$in i Hese $rouJavali dru-tvene nauke, naroJito ekono!i(u4 MeEuti!, Jak su i Ru$in i
Hese tvrdili da su !oralne oso'ine nasledne, a o'o(ica su $odr?avali eueniJke ide(e4 Hese (e Jak tvrdio da ;e,
ukoliko se !oralnost (edno dru-tva su$rotstavl(a %akoni!a evoluci(e o!etan(e! $rirodne selekci(e, takvo dru-tvo
$ostati $len dru-tava Ji(a !oralnost ni(e u su$rotnosti sa %akoni!a $rirode4 Moralni %akoni dru-tava !ou se
$rirodno selektovati, 'a- kao i 'iolo-ke oso'ine $o(edinca4
0:
O'(aviv-i deset !eEu na('ol(i! $ri(ava!a %a tak!iJen(e
%a 9ru$ naradu, #iler (e u oro!no( !eri do$rineo na$retku svea onoa -to se $ro$airalo u okviru darvini%!a i
euenike4
6s$on soci(aldarvini%!a i euenike u Ne!aJko( $oJetko! 0.4 veka i%nedrio (e nekoliko orani%aci(a ko(e su
$oku-avale da $ri!ene darvini%a! na etiku i dru-tvo4 )rvo takvo dru-tvo 'ila (e Lia !onista, osnovana :7./4 odine
na Hekelov %ahtev4 Hekel (e neko vre!e ?eleo da svo(o( !onistiJko( @ilo%o@i(i da orani%acionu @or!u4 "lavni cil(
Lie !onista 'io (e %a!ena reliio%no i dualistiJko $oleda na svet O na !eti su 'ili $rvenstveno hri-;anstvo i
kantova @ilo%o@i(a O !onistiJki! shvatan(e! sveta4 FnaJa(no !esto u !onistiJko! shvatan(u sveta %au%i!ala (e
naturalistiJka etika ute!el(ena na evoluci(i4 8edna od Hekelovih te%a ko(a (e tre'alo da $oslu?i kao deo te!el(a Lie
!onista %ahtevala (e !onistiJku etiku %asnovanu na teori(i evoluci(e, u ko(o( 'i nese'iJnost 'ila dovedena u
ravnote?u sa eoi%!o!4
00
"lavni Jlanak u $rvo! i%dan(u Jaso$isa Lie !onista takoEe (e nala-avao da (e (edan od
na(va?ni(ih ra%loa %a $osto(an(e Lie $ro!ovisan(e sekularnih !oralnih $ouka %a o!ladinu4
0<
&ude;i $o oro!no! 'ro(u Jlanaka i ovora, etiJke i!$likaci(e !onistiJke @ilo%o@i(e, a naroJito teori(e evoluci(e,
$ostale su (edna od o!il(enih te!a Lie !onista u $rvo( deceni(i n(eno $osto(an(a4 8edan od %naJa(ni(ih Jlanova
Lie !onista ko(i (e $ro$airao evolucionu etiku 'io (e 8ohanes 6nold K8ohannes 6noldI, !inhenski lekar ko(i (e 'io
$ot$redsednik Lie, a nekoliko !eseci u $eriodu :7:.+:7::4 odine i n(en $redsednik4 Na$isao (e !noo kn(ia i
Jlanaka u ko(i!a (e $ro$airao !onistiJku etiku ute!el(enu na nauci, naroJito na darvinovo( teori(i4 6nold (e o-tro
kritikovao svaku etiku %asnovanu na l(udsko( sre;i, $o$ut utilitari%!a, 'udu;i da nauka $oka%u(e da (e H&rvi zakon i
najuniverzalnija svr"a celoku$no oransko sveta oJuvan(e vrste kro% ouvanje$ &rila#o<avanje i razmno%avanje
&ojedincaC4 )o 6noldovo! !i-l(en(u, etika !ora da odra?ava ova( nauJni stav ti!e -to ;e oJuvan(e vrste staviti i%nad
sre;e ili 'ilo ko(e drue vrednostiA BNa $itan(eA QHta (a treba da radi!M 9ako !i orani%u(e!o na- ?ivotMR nauJna
etika tre'a da $re svea da slede;i odovorA @-adi sve to do&rinosi tvom so&stvenom o&stanku$ ouvanju tvo#
naroda i tvoje vrsteK9 B
02
6nold (e kritikovao hri-;ansko saose;an(e %ato -to evoluci(a vi-ih o'lika ?ivota %avisi od
B$otiskivan(a i uni-tavan(a ni?ihC o'lika4
0=
6noldove ide(e, ko(e su deli!iJno $reu%ete od Racenho@era, do$rinele su
(o- ve;o( $o$ularnosti soci(aldarvini%!a $oJetko! 0.4 veka i $ro!ovisale su evolucionu etiku !eEu Jlanovi!a Lie
!onista4
Nakon -to se o$oravio od ra%oJaren(a u Dru-tvo %a etiJku kulturu, 8odl se nadao da ;e Lia !onista o'eruJke
$rihvatiti n(eove etiJke i soci(alne teori(e, iako se n(eova utilitarna etiJka @ilo%o@i(a $riliJno ra%likovala od
6noldove4 Na )rvo! !eEunarodno! konresu !onista u Ha!'uru :7::4 odine, 8odl se oku$l(eni!a o'ratio sa
te!o! BMoni%a! i kulturolo-ki $ro'le!i dana-n(iceC4 8odl (e i%(avio da (e Bsavre!eni !oni%a! $re svea dete
$rirodn(aJke nauke, dete teori(e evoluci(eC, i da on $oku-ava da $ri!eni teori(u evoluci(e na sve o'asti4 Mnoi %'o
toa !isle da se !oni%a! odriJe etike i !oralnosti u korist 'or'e %a o$stanak i o$stanka na(s$oso'ni(ih4 8odl (e
tvrdio da (e u $itan(u nes$ora%u! i da, na$rotiv, 'iolo-ka evoluci(a stvara sve vi-e i vi-e @or!e !oralnosti, $o-to se
l(udska 'i;a, kao dru-tvene ?ivotin(e, udru?u(u i stvara(u l(udsku kulturu4 L(udski !oral, !eEuti!, ni(e ne$ro!enl(iv,
ka?e 8odl, ve; nastavl(a da se ra%vi(a, $rilaoEava(u;i se uslovi!a ko(i se konstantno !en(a(u4
0/
8odlov ovor dotakao (e $ravu ?icu kod n(eovih slu-alaca, !eEu ko(i!a (e 'ilo $redstavnika Dru-tva %a etiJku
kulturu i druih orani%aci(a ori(entisanih ka dru-tveno( re@or!i4 EtiJka $itan(a ko(a (e on tada $okrenuo 'ila su
lavna te!a ras$rave toko! naredna dva odi-n(a sastanka Lie !onista, ko(a (e od tada $oJela !noo aktivni(e da
insistira na dru-tveno( re@or!i4
05
Guv-i 8odlov ovor, $redsednik Lie !onista, ,ilhel! Ostvald KWilhel! Ost3aldI,
%a!olio (e 8odla da na$i-e ud?'enik o !oralno! $ouJavan(u sa !onistiJko stanovi-ta ko(i 'i se !oao koristiti u
-kola!a4 8odl (e od'io Ostvaldov $redlo, ali na! sve to $oka%u(e koliko (e $itan(e !oralnosti 'ilo %naJa(no %a Liu
!onista4
0D
8o- (edan !onista ko(i (e 'io $odstaknut 8odlovi! ovoro! Kko(i (e $roJitao kasni(eI 'io (e #iler, ko(i (e
s!atrao da Lia !onista neo$ravdano %ane!aru(e $ro$airan(e $o%itivno etiJko $rora!a4 )o%dravio (e 8odlov
$o%iv u$u;en kolea!a !onisti!a da $oJnu da stvara(u (edan $o%itivan $ristu$ !oralno( i dru-tveno( re@or!i4
07
8odl
(e u!ro ne$une tri odine nakon to ovora i u !eEuvre!enu ni(e 'io naroJito aktivan u Lii !onista, ali (e n(eov
utica( 'io tra(an4 Ostvald (e kasni(e ovorio da (e 8odlov ovor dao Lii !onista (edno novo us!eren(e i odredio ton
n(enih 'udu;ih aktivnosti4
<.
Od svih tih orani%aci(a ko(e su insistirale na sekulari%aci(i etike u vilhel!a(nsko(
Ne!aJko(, Lia !onista (e verovatno i!ala na(ve;i utica(, 'udu;i da (e :7:24 odine i!ala /4... Jlanova4
<:
8edan istaknuti Jlan Lie !onista, svetski $o%nati $sihi(atar Auust Forel, ni(e 'io $ot$uno %adovol(an
shvatan(e! etike u ovo( orani%aci(i4 Forel se sa $ose'no! revno-;u %alaao %a !oralnu re@or!u, $a se :D7D4 odine,
u =.+to( odini ?ivota, $ovukao i% $sihi(atri(e da 'i se $ot$uno $osvetio 'or'i %a !oralnu i soci(alnu re@or!u4 "odine
:7.D, dve odine nakon -to (e od'io Hekelovu $onudu da $ostane $redsednik Lie !onista, Forel (e osnovao
MeEunarodni red %a etiku i kulturu4 Iako (e on tvrdio da ;e ova( red do$un(a vati, a ne B!iniratiC rad Lie !onista,
ove dve orani%aci(e su se u veliko( !eri $rekla$ale i u $oledu delovan(a i u $oledu Jlanstva4 Forel (e s!atrao da
Lia !onista i drue slo'odou!ne orani%aci(e na kra(u ne;e us$eti da $rido'i(u veliki 'ro( $ristalica u !noi!
dru-tveni! kruovi!a %ato -to se n(ihovi stavovi o'ra;a(u iskl(uJivo ra%u!u, %ao'ila%e;i u $ot$unosti Jovekova
ose;an(a4 On (e ?eleo da i%radi %a(ednicu etiJkih !onista @or!uli-u;i neke as$ekte svo Reda $o u%oru na hri-;anske
crkve, Ji(i su se o'redi o'ra;ali Jovekovi! e!oci(a!a4 Na $ri!er, lokalne ru$e unutar n(eovo Reda tre'alo (e da
odr?ava(u sed!iJne sastanke u cil(u !oralno $ouJavan(a i usavr-avan(a kao i da o'avl(a(u venJan(a i sahrane %a
svo(e Jlanove4 Forel se nadao da ;e !o;i da i%radi Bdo'ro orani%ovanu i stroo disci$linovanu vo(skuC ko(a ;e
%a!eniti hri-;anske crkve, ali se ta n(eova nada oJiledno ni(e is$unila, 'udu;i da n(eova orani%aci(a nikada ni(e
nad!a-ila Liu !onista ni $o 'ro(u Jlanova ni $o utica(u4
<0
8o- (edna %naJa(na @iura u ka!$an(i %a novu, sekulari%ovanu etiku, Helen Htoker KHelene &tWckerI, $o!ola (e u
osnivan(u Lie %a %a-titu !a(ki :7.=4 odine i 'ila urednik %vaniJno Jaso$isa te orani%aci(e4 *ila (e $ove%ana i sa
Lio! !onista, dr?e;i $redavan(a na n(eni! odi-n(i! sastanci!a i $i-u;i Jlanke %a n(en Jaso$is4 Ona (e u$orno
$o%ivala na stvaran(e Bnove etikeC, ovore;i o NiJeovo! od'acivan(u konvencionalne !oralnosti, dok (e u isto vre!e
$ro$airala eueniJki $rora! nadahnut darvini%!o!4 N(ena sinte%a NiJea i Darvina ni(e 'ila toliko oso'ena kao -to
se na $rvi $oled !o?e Jiniti, (er su i neki drui n(eni savre!enici O ukl(uJu(u;i i n(eno nekada-n(e l(u'avnika,
Tilea O $rolasili NiJea $roeuenisto!, kao -to s!o ve; i!ali $rilike da vidi!o Kvidi druo $olavl(eI4 9ao -to se
(asno vidi u !noi! radovi!a Helen Htoker, $raktiJna aktivnost ove Lie u korist sa!ohranih !a(ki $redstavl(ala (e
deo n(eno -ire $rora!a etiJke i !oralne re@or!e4 9ada (e :7.D4 odine, na sastanku vode;ih Jlanova ove Lie,
,erner Fo!'art KWerner &o!'artI $redlo?io da se n(en $rora! oraniJi na $raktiJne aktivnosti i da se i% n(ea
i%'ace teoretska $itan(a ve%ana %a re@or!u etike, Htokerova i neki drui vode;i Jlanovi Lie odovorili su da se
$raktiJna aktivnost Lie ne !o?e odvo(iti od n(ene teoretske osnove4 Tako (e Lia %a %a-titu !a(ki irala %naJa( nu
ulou u $okretu %a sekulari%aci(u etike u vilhel!a(nsko( Ne!aJko(4
<<
6 $eriodu oko :7..4 odine, @or!irane su i !noe drue sekularne orani%aci(e ko(e su $ro$airale ra%liJite
%dravstvene ili soci(alne re@or!e4 Neke su i!ale %a cil( da savlada(u $ri!etno 'iolo-ko o$adan(e u ne!aJko!
dru-tvu4 Neke su, o$et, svo(e na$ore us!erile ka s$reJavan(u !oralno $ro$adan(a4 &a us$ono! 'iolo-ko
deter!ini%!a kra(e! :74 veka, !noi su s!atrali da su 'iolo-ko i !oralno o$adan(e nera%dvo(no $ove%ani, te da se
o'a $ro'le!a !ora(u re-avati u isto vre!e4 Tako su !noe orani%aci(e, $o$ut )locovo Dru-tva %a rasnu hii(enu,
$ro$airale 'iolo-ku o'novu kao naJin %a !oralno $od!laEivan(e4 )locova orani%aci(a (e 'ila neverovatno utica(na
!eEu lekari!a, ali se nikada ni(e o'ra;ala -iroki! !asa!a, 'udu;i da (e davao $rednost elitistiJko! $ristu$u u
orani%ovan(u eueniJko $okreta4 Osi! )locove orani%aci(e, i !noe drue orani%aci(e ko(e su $ro$airale
dru-tvenu re@or!u nain(ale su euenici, a neki!a (e euenika 'ila lavni $rinci$4
<2
)okret %a 'or'u $rotiv alkohola u
Ne!aJko( (e, na $ri!er, 'io $odstaknut eueniJki! ide(a!a, $o-to su !noi @i%iolo%i strahovali da alkohol dovodi do
'iolo-ke deeneraci(e $olnih ;eli(a, i%a%iva(u;i tako ra%liJite vrste naslednih 'olesti, naroJito !entalna o'ol(en(a4
Osi! toa, i !noi ne!aJki $sihi(atri O !o?da Jak i ve;ina n(ih O s!atrali su da (e alkohol lavni u%roJnik !entalnih
'olesti, ne sa!o kod direktno kon%u!enta, ve; i kod n(eovo $oto!stva Kvidi druo $olavl(eI4
<=
Ne!aJka %a(ednica o'nove, ko(u (e osnovao Teodor FriJ, istaknuti antise!ita i $u'licista, 'ila (e $ot$uno
druaJi(i ti$ orani%aci(e, Ji(i (e cil( 'io o'nova !orala i $o'ol(-an(e %dravl(a i vitalnosti ne!aJko naroda4 FriJ (e
?eleo da $ro$aira !oralnu o'novu osnivan(e! 'a-tenskih %a(ednica, odnosno uto$i( skih nasel(a u $rirodi ko(a 'i
s$rovodila eueniJke ide(e i %dravstvenu re@or!u4 6 $eriodu :7.D+:7.74 odine on (e %a$ravo i ku$io (edno i!an(e i
$oku-ao da %a$oJne svo( eks$eri!ent u %a(ednici ti$a ko!une4
</
#eloku$an FriJov $oled na svet, a naroJito n(eov
nalasak na %dravstveno( i !oralno( re@or!i, 'io (e usredsreEen na n(eovo shvatan(e darvini%!a i n(eov utica( na
etiku4 Ovo oslan(an(e na evolucionu etiku i eueniku !o?e se videti u n(eovo! tekstu ko(i nosi naslov
BFunda!entalni $rinci$i Tne!aJkeU Fa(ednice %a o'novuCA
.uvanje zdravlja nae #eneracije s$ada u na-e na(u%vi-eni(e %a$ovesti444 Mi ne odo'rava!o la%nu "umanost4
&vako ko $oku-ava da oJuva u ?ivotu deenerisane i nes$oso'ne (edinke, oraniJava $rostor %a one %drave i
sna?ne, o!eta ?ivot cele %a(ednice, uve;ava ?alosti i terete $osto(an(a, i li-ava ?ivot sre;e i svetlosti4
<5
FriJovo od'acivan(e hu!anitarne etike u korist etike %asnovane na %dravl(u i 'iolo-ko( vitalnosti $oka%u(e kako
su ra%!i-l(ali i !noi drui !islioci ko(i su $ri!en(ivali darvini%a! na etiku4 6$rkos to!e, n(eova orani%aci(a ni(e
i!ala !noo sled'enika4
Iako (e !alo ovih orani%aci(a o$stalo du?e od $ar deceni(a, sa!o osnivan(e toliko veliko 'ro(a orani%aci(a
$osve;enih evoluciono( etici i euenici u $eriodu oko :7..4 odine $oka%u(e koliko su soci(alne i etiJke teori(e
ins$irisane darvini%!o! 'ile $o$ularne u to vre!e4 MeEu Jlanovi!a ovih orani%aci(a nala%ili su se !noi istaknuti
$ro@esori, lekari i $isci, ko(i su revnosno -irili svo(e ide(e $o Jitavo( Ne!aJko(4 MeEuti!, te iste orani%aci(e su
$ro$ale (edni! delo! %'o toa -to nisu !ole da se slo?e oko etiJkih i!$likaci(a darvini%!a4 Evoluciona etika ni(e
'ila (edna koherentna @ilo%o@i(a, ve; (e $oku-a( @or!ulisan(a etike na te!el(i!a teori(e evoluci(e, na$rotiv, doveo do
nesklada ra%liJitih lasova ko(i su $ro$airali kontradiktorne ide(e o dru-tveno( i !oralno( re@or!i4 &vako (e,
!eEuti!, $oku-avao da 'a- svo! $rora!u o'e%'edi $ravo na -ta!$an(e kao nauJno !ateri(ala, tvrde;i da (e on u
skladu sa %akoni!a evoluci(e4 Osi! neslaan(a oko etiJkih $itan(a, $osto(ala su i ra%!i!oila?en(a $o $itan(u o'lika
orani%aci(e ko(i 'i 'io na(us$e-ni(i u $rido'i(an(u novih Jlanova4 *ro(nost ovih orani%aci(a u!an(ila (e n(ihovu
e@ikasnost, 'udu;i da su se sve one 'orile %a Jlanove, ula?u;i dvostruko ve;e na$ore u to! s!eru4
6$rkos ovi! sla'osti!a ve%ani! %a @unkcionisan(e instituci(e, i Lia !onista i Lia %a %a-titu !a(ki o$stale su
sve do dolaska nacista na vlast4 6tica( Lie !onista (e, i$ak, u veliko( !eri osla'io nakon )rvo svetsko rata,
na(ve;i! delo! %'o Ostvaldovo $ovlaJen(a sa !esta $redsednika :7:=4 odine i Hekelove s!rti :7:74 Iako su
$odr?avale eueniku, o'e ove orani%aci(e su se $rotivile !noi! drui! as$ekti!a naci%!a, kao -to (e ukidan(e
liJne slo'ode4 O'e su, kada (e reJ o $olitici, nain(ale levici, $odr?ava(u;i !irol(u'ivost i ostale $olitiJke tekovine
di(a!etralno su$rotne od naci%!a4 )u'likaci(e Lie !onista otvoreno su kritikovale naciste $re n(ihovo dolaska na
vlast, a :7<04 odine ova Lia se $ridru?ila ostali! slo'odou!ni! orani%aci(a!a u $ot$isivan(u i%(ave u ko(o( se
su$rotstavl(a(u us$onu naci%!a4
<D
F'o svo ne$o$ustl(ivo $rotivl(en(a nacisti!a, ni(edna od ovih orani%aci(a ni(e
us$ela da $re?ivi nacistiJku Bkoordinaci(uC Kle$-i ter!in %a naci@ikaci(uI instituci(a4 MeEuti!, Dru-tvo %a rasnu
hii(enu ne sa!o -to (e o$stalo, ve; (e i cvetalo $od vladavino! nacista4 )loc (e 'io $rotiv naci%!a $re Hitlerovo
dolaska na vlast, ali (e $ostao $ristalica nacistiJko re?i!a $osredstvo! n(ihovo eueniJko $rora!a4
<7
Fa'rana delovan(a Lie !onista %a vre!e nacistiJke vladavine ni(e 'ila re%ultat neke @unda!entalne $ro!ene u
ori(entaci(i ove orani%aci(e toko! va(!arsko $erioda, kao -to (e tvrdio "as!an, ve; (e $re odra?avala $osto(an(e
%naJa(nih ra%lika i%!eEu Hekela i Hitlera4 Hekel i Lia !onista $ro$airali su !noe dru-tvene re@or!e ko(e su
Hitleru 'ile odvratne, kao -to su $rava ho!oseksualaca, @e!ini%a! i $aci@i%a!4
2.
"as!anova te%a o odnosu i%!eEu
Hitlera i Hekela na kra(u (e $ala u vodu, deli!iJno %ato -to (e on $ot$uno %ane!ario !noo'ro(na $odruJ(a na ko(i!a
su $osto(ale o-tre su$rotnosti i%!eEu ove dvo(ice4 MeEuti!, dok s (edne strane $re$o%na(e!o ta !noo'ro(na
ra%!i!oila?en(a, ne tre'a da %ane!ari!o ni !noa o'ele?(a !onistiJke ideoloi(e ko(a su %au%i!ala %naJa(no !esto
u Hitlerovo! $oledu na svet, kao -to su euenika, eutana%i(a i soci(aldarvinistiJki rasi%a!4 Hekel i Lia !onista
$riliJno su se isticali u $ro$airan(u ovih ide(a, ko(e ;e!o detal(ni(e is$itati u naredni! $olavl(i!a4 6$rkos !noi!
neslaan(i!a !eEu darvinistiJki ori(entisani! !islioci!a na $odruJ(u etike, dru-tvene re@or!e i $olitike, darvini%a!
(e %asiurno uticao na $ro!enu stava !noih l(udi o vrednosti l(udsko ?ivota4
II DEO
DEVALVA.I$A L$'D"(O& #IVOTA
2* VREDNO"T #IVOTA I VREDNO"T "+RTI
Darvini%a! (e $redstavl(ao $itan(e ?ivota i s!rti4 Niko to ni(e ra%u!eo 'ol(e od Darvina4 O'(asniv-i $rvo da svaki
orani%a! B!ora da se 'ori %a ?ivot i $retr$i velika stradan(aC, Darvin svo(e $olavl(e B*or'a %a o$stanakC %avr-ava
ute-ni(i! tono!A B9ada ra%!i-l(a!o o ovo( 'or'i, !o?e!o ute-iti sa!i se'e $ot$uni! uveren(e! da rat ko(i se vodi
u $rirodi ne tra(e ne$rekidno, da Jovek ne ose;a nikakav strah, da (e s!rt o'iJno trenutna i da sna?ni, %dravi i sre;ni
o$sta(u i u!no?ava(u se4C Ovo (e $riliJno $o%itivan $rika% i inter$retaci(a 'or'e %a o$stanak, B%akona ko(i dovodi do
na$retka svih ?ivih orani%a!a, nai!e, u!no?ava(te se, !en(a(te se, neka sna?ni ?ive, a sla'i neka u!ruC4
:
Gak i
kada (e otvoreno $oricao 'ilo kakvu svrhu ili cil( evoluci(e, Darvin ni(e !oao da odoli viktori(ansko! kultu
$roresa, kao -to to ilustru(u ovi odlo!ci ko(i ovore o $o'ol(-an(u %dravl(a, uve;an(u snae, $a Jak i sre;e4
8edno od na(%avodl(ivi(ih o'ele?(a darvini%!a, $o !o! !i-l(en(u, 'ilo (e to -to (e on nudio sekularno re-en(e
$ro'le!a do'ra i %la4 To (e, %aista, 'ilo !noo vi-e od re-en(a O ono (e darvinisti!a davalo ins$iraci(u i nadu da ;e
$atn(a i s!rt na kra(u dovesti do na$retka4 Darvin (e s!rt i uni-ten(e s!atrao $okretaJe! evoluciono na$retka, kao
-to vidi!o u $ret$osledn(o( reJenici n(eove kn(ie Postanak vrsta: BDakle, na(u%vi-eni(i $red!et ko(i !o?e!o da
%a!isli!o, nai!e, stvaran(e vi-ih ?ivotin(a, direktna (e $osledica 'or'e ko(a se vodi u $rirodi, $osledica ladi i
s!rti4C
0
Darvinova odu-evl(enost s$oso'no-;u $rirodne selekci(e da istrne $o'edu i% Jel(usti s!rti $ore-no (e
$odsetila neke ateiste na 'i'li(sko o'e;an(eA B)o'eda $ro?dre s!rt4C
<
Darvinova teori(a o $rirodno( selekci(i (e, onda,
u neku ruku 'ila sekularni odovor na (udeo+hri-;ansku teodice(u Ko$ravdan(e $osto(an(a do'ro *oa u %lo! svetuI,
'udu;i da (e ona $ru?ala o'(a-n(en(e %a $osto(an(e %la i o'e;avala da ;e %lo na kra(u doneti korist4
"odine :7.7, u ovoru sastavl(eno! u Jast :..+odi-n(ice Darvinovo roEen(a, Maks @on "ru'er KMaL von
"ru'erI, Juveni $ro@esor hii(ene na 6niver%itetu u Minhenu, ovorio (e u$ravo o to!e4 "ru'er (e svo( ovor %a$oJeo
su$rotstavl(a(u;i se uo'iJa(eno( %a'ludi da (e $riroda !irna, har!oniJna i idiliJna4 Ona (e, na$rotiv, Bis$un(ena
ne!ilosrdno!, straviJno! 'or'o!, !uJen(e! i s!r;u444 Ne sa!o -to se ?ivotin(e !eEuso'no u'i(a(u, ve; i 'il(ke
u'i(a(u (edna druuC4 Darvin (e, tvrdio (e odu-evl(eno "ru'er, otkrio da sva ta $rividno 'es!islena 'eda $oJiva na
loiJko! te!el(uA
Ne$rekidna 'or'a, $o n(eovo! TDarvinovo!U !i-l(en(u, ni(e 'eskorisna4 Ona konstantno uklan(a de@or!isane,
sla'e i lo-i(e (edinke u (edno( eneraci(i i tako o'e%'eEu(e 'udu;nost s$oso'ni! orani%!i!a4 Dakle, ona sa!o
$ute! ne!ilosrdno istre'l(ivan(a neativnih vari(anti o'e%'eEu(e ?ivotni $rostor %a one sna?ne (edinke i n(ihovo
sna?no $oto!stvo, odr?ava vrstu %dravo!, sna?no! i s$oso'no! %a ?ivot4
2
Dakle, $atn(a i s!rt nisu 'ile neka suvi-na i 'es$otre'na $o(ava, ve; su slu?ile (edno( vi-o( svrsi O oJuvan(u i
na$retku svih ?ivih orani%a!a4 Iako (e "ru'er s!atrao da l(udski ra%u! i sa?al(en(e !ou i tre'a da u'la?e 'or'u %a
o$stanak !eEu l(udi!a, darvini%a! !u (e $o!oao da $ronaEe svrhu i s!isao u !asovno! uni-ten(u ostalih
orani%a!a4
O'e;an(e ko(e (e nudio evolucioni na$redak !o?da (e $ru?alo utehu u sluJa(u s!rti i uni-ten(a, ali (e darvini%a!,
s drue strane, $oo-travao ?aoku s!rti, 'ar u kvantitativno! s!islu4 Darvin (e svo(u teori(u o $rirodno( selekci(i
@or!ulisao nakon -to (e $roJitao Juveno delo To!asa Ro'erta Maltusa Esej o &rinci&ima &o&ulacije (Essa, on t"e
Princi&le o( Po&ulation/4 Maltus (e svo( $o$ulacioni $rinci$ %asnovao na 'iolo-ko! %a$a?an(u da ve;ina orani%a!a
donese na svet !noo vi-e $oto!aka neo -to !o?e da $re?ivi4 On (e tvrdio da se, $o$ut druih orani%a!a, l(udska
$o$ulaci(a uve;ava 'r?e od koliJine hrane, osi! ako ta( rast ni(e s$utan od strane nekih druih @aktora K'olest, rat,
itdI4 6$ravo %'o ove neravnote?e i%!eEu sto$e ra%!no?avan(a i %aliha hrane, Maltus (e s!atrao da velika ve;ina
l(udi !ora u!reti 'e% $oto!stva4 &!rt O i to !asovna s!rt O 'ila (e, dakle, lavno o'ele?(e !altusovske vi%i(e ko(u
(e Darvin $risvo(io i %ati! $ro$airao4 Adri(an De%!ond ni!alo ne $reuveliJava kada u svo(o( 'iora@i(i T4 H4
Haksli(a tvrdi da, $re!a Darvinovo( teori(i, B(edino enocid !o?e doneti na$redak nekoliciniC4
=
*or'a %a o$stanak ko(a se vodi !eEu orani%!i!a (e, nesu!n(ivo, !noo Je-;e (edno !irno nad!etan(e neo
krvavi suko', ali Darvin (e s!atrao da (e i u'i(an(e O Jak i unutar vrste O uo'iJa(eni, sastavni deo te 'or'eA
Iako na! (e to !o?da te-ko, !i tre'a da se divi!o divl(o( instinktivno( !r?n(i $Jele !atice, ko(a (e naoni da 'e%
oklevan(a uni-ti svo(e ;erke, !lade !atice, Ji! se rode, ili 'i u $rotivno! nastradala u to( 'or'iN ona to, 'e%
su!n(e, Jini %a do'ro'it cele %a(edniceN i%!eEu !a(Jinske l(u'avi i !a(Jinske !r?n(e, i $ored toa -to (e ovo
druo, na svu sre;u, veo!a retka $o(ava, ne $osto(i ra%lika kada (e u $itan(u ne!ilosrdni $rinci$ $rirodne
selekci(e4
/
Darvin se !o?da divio instinktivno( !r?n(i i Jedo!orstvu Kako !ou da se i%ra?ava! antro$o!or@noI $Jele
!atice, ali on to, svakako, ni(e s!atrao !odelo! %a Jovekovo $ona-an(e, $o-to (e s!atrao da l(udski instinkti vi-e
nain(u ka l(u'avi i nese'iJnosti4 Ali, -ta ako su kod l(udskih 'i;a ti aresivni instinkti i%ra?eni(i od onih
altruistiJkihM Darvin (e u$orno od'acivao ovu !ou;nost, ali nisu svi darvinisti sledili $ri!er svo uJitel(a4
DarvinistiJka ide(a o s!rti kao $okretaJko( sili evoluciono na$retka $redstavl(ala (e radikalno udal(avan(e od
hri-;ansko konce$ta s!rti kao ne$rirodno, %lo ne$ri(atel(a ko(i ;e na kra(u 'iti $o'eEen4 Ovo udal(avan(e ;e
doneti sa so'o! Jitav ni% ide(a ko(e ;e $ro!eniti Jovekov stav o u'i(an(u i B$ravu na ?ivotC4 )re neo -to (e
darvini%a! stu$io na scenu sredino! :74 veka, ide(a o svetosti l(udsko ?ivota do!inirala (e u evro$sko! %akonu i
@ilo%o@i(i K!ada, kao -to (e to sluJa( sa svi! etiJki! $rinci$i!a, ne uvek i s$rovoEena u $raksuI4 8udeo+hri-;anska
etika %a'ran(ivala (e u'i(an(e nevinih, a hri-;anske crkve su otvoreno %a'ran(ivale u'istvo, Jedo!orstvo, a'ortus, $a
Jak i sa!ou'istvo4
5
&vetost l(udsko ?ivota (e u klasiJno( li'eralno( ideoloi(i l(udskih $rava $oJela da se tu!aJi kao
B$ravo na ?ivotC, ko(e (e $o D?onu Loku K8ohn LockeI i a!eriJko( Deklaraci(i o ne%avisnosti $redstavl(alo (edno od
na(vi-ih $rava svako $o(edinca4 &ve do drue $olovine :74 veka, a u veliko( !eri Jak i u 0.4 veku, otovo sve
hri-;anske crkve i ve;ina antikleriJki nastro(enih evro$skih li'erala u%di%ali su ide(u o svetosti l(udsko ?ivota, iako
se !o?da nisu slu?ili to! ter!inoloi(o!4 To se !olo videti u evro$ski! %akonski! $ro$isi!a, ko(i su stroo
%a'ran(ivali sauJesni-tvo u sa!ou'istvu, Jedo!orstvo i a'ortus4 )re!a istoriJaru 6du *encenho@eru K6do
*en%enhW@erI, u sredn(evekovno( i savre!eno( Evro$i $re drue $olovine :74 veka niko ni(e %aovarao sauJesni-tvo u
sa!ou'istvu K(edini !ou;i i%u%etak (e To!as Mor KTho!as MooreI, !ada *encenho@er tvrdi da Mor ni(e o%'il(no
%aovarao eutana%i(u, ve; da (e to 'ila $arodi(a4
D
De'ata o $itan(i!a ve%ani! %a svetost l(udsko ?ivota, naroJito %a Jedo!orstvo, eutana%i(u, a'ortus i
sa!ou'istvo, ra%'uktala se tek kra(e! :7, a naroJito $oJetko! 0.4 veka4 To -to su se ova s$orna $itan(a $o(avila u
isto vre!e kada (e i darvini%a! do'i(ao sve ve;i utica( ni(e $uka sluJa(nost4 Darvini%a! (e irao %naJa(nu ulou u
ovo( de'ati, %ato -to su !noi l(udi $od n(eovi! utica(e! $ro!enili svo( stav o %naJa(u Jovekovo ?ivota, kao i
s!rti4 Neki istoriJari, ko(i su $isali o eutana%i(i i euenici u Ne!aJko(, ko!entarisali su ova( @eno!en, ali se !alo
n(ih u$u-talo u neke du'l(e anali%e4
7
9o(i su as$ekti darvini%!a $rou%rokovali ovu $ro!enu !i-l(en(a $o $itan(u vrednosti l(udsko ?ivotaM )rvo,
darvini%a! (e kod nekih uticao na $ro!enu stava o Jovekovo! $olo?a(u u sve!iru i oransko! svetu4 T4 H4 Haksli (e
ovo $itan(e BkrstioC kao BGovekovo !esto u $rirodiC, a !noi ne!aJki darvi nisti, ukl(uJu(u;i i Ernesta Hekela,
s!atrali su da (e to (edan od na(%naJa(ni(ih as$ekata darvini%!a4
:.
Tradicionalno hri-;ansko shvatan(e vrednosti
l(udsko ?ivota 'ilo (e (edna od ide(a ko(e (e Hekel hteo da $re@or!uli-e u svetlosti evoluci(e4 6 svo(o( kn(i%i Auda
%ivota (!"e Bonders o( Ci(e/, o'(avl(eno( :7.24 odine, on (e i%(avio da se Bvrednost l(udsko ?ivota na!a danas, na
Jvrsti! te!el(i!a teori(e evoluci(e, $o(avl(u(e u sasvi! druaJi(e! svetlu od ono u ko(e! s!o (e $os!atrali $re
$edeset odinaC4
::
9ako se, $o Hekelovo! !i-l(en(u, ona to $ro!enilaM Da skrati!o $riJu, Hekel l(udski ?ivot ni(e
s!atrao ne-to naroJito vredni!, niti (e $o n(e!u svaki Jovek vredeo isto4 Ova( n(eov stav i%'i(a i% !noih n(eovih
s$isa, a on a (e $riliJno otvoreno iska%ao ve; :D/24 odine u (edno! $is!u u$u;eno! svo! ocu, inaJe veo!a
$o'o?no! hri-;aninuA
Mo(e shvatan(e ?ivota se u osnovi ne ra%liku(e od tvo, drai oJe, sa!o -to (a l(udski ?ivot i sa!e l(ude ne
s!atra! toliko vredni!a kao ti444 Fa !ene (e $o(edinac sa!o $rivre!eni Jlan u ovo! duaJko! lancu, $o$ut
$are ko(a 'r%o nesta(e444 Meni se $o(edinaJno $osto(an(e liJnosti Jini tako u?asno 'edni!, 'e%naJa(ni! i
'e%vredni!, da a s!atra! na!en(eni! (edino %a uni-ten(e4
:0
Hekel i !noi drui ne!aJki darvinisti ne$rekidno su se 'orili $rotiv svih dualistiJnih shvatan(a o l(udsko( vrsti,
ko(a su l(udsko! ?ivotu davala !noo ve;u vrednost od ?ivota ?ivotin(e4 )re!a Hekelu i ve;ini ne!aJkih darvinista,
l(udi se nisu !noo ra%likovali od ?ivotin(a, i oni su Jesto kritikovali hri-;ane i dualiste %ato -to su u$orno tvrdili da
i%!eEu l(udi i ?ivotin(a $osto(e %naJa(ne kvalitativne ra%like4
:<
Od'acivan(e! duali%!a duha i tela, Hekel (e otvoreno $oricao $osto(an(e ne!ateri(alne l(udske du-e4 Hekel (e
tvrdio da sve te aktivnosti ko(e su tradicionalno $ri$isivane l(udsko( du-i nisu ni-ta druo do !ateri(alni $rocesi ko(i
$otiJu i% centralno nervno siste!a4
:2
On (e Jak $ri%nao da (e n(eova $siholoi(a !ateri(alistiJka, 'udu;i da (e
s!atrao da se $siholoi(a !o?e u kra(n(o( instanci svesti na @i%ioloi(u4
:=
Iako (e verska ter!inoloi(a %a n(ea 'ila
kli%av teren, !o?e se %akl(uJiti da (e Hekel nesu!n(ivo 'io redukcionista ko(i (e neirao slo'odnu vol(u i insistirao na
!ehanicistiJki! o'(a-n(en(i!a svea $osto(e;e, ukl(uJu(u;i i l(udsku du-u4 Iako Darvin K'ar u svo(i! o'(avl(eni!
deli!aI nikada ni(e 'io tako otvoren u svo! od'acivan(u duali%!a du-e i tela kao Hekel, on (e i$ak $rihvatio
redukcioni%a! ti!e -to (e $onudio naturalistiJko o'(a-n(en(e %a sve l(udske oso'ine, ukl(uJu(u;i i one, $o
tradicionalno! shvatan(u, (edinstvene as$ekte l(udske du-e ili duha, kao -to su racionalnost, e!oci(e, savest,
!oralnost, $a Jak i relii(a4
Forelova $sihi(atri(a O i n(eova euenika O 'ila (e direktno %asnovana na n(eovo! od'acivan(u duali%!a du-e i
tela, ko(i (e, tvrdio (e on, darvinovska teori(a $rodr!ala i% te!el(a4 Darvini%a! (e, $o n(eovo! !i-l(en(u, $redstav +
l(ao na(ve;e dostinu;e :74 veka, $o-to (e B$ot$o!oao %aJetak ide(e o identiJnosti l(udske du-e i !o%a kao orana,
%adav-i ti!e s!rtni udarac duali%!u du-e i telaC4 9ada (e $roJitao Darvinovo Postanak vrsta, n(e!u kao da su se,
kako (e on to sa! o$isao, Botvorile oJiC i on (e $oJeo da veru(e da se l(udska $siholoi(a !o?e svesti na @i%ioloi(u
!o%a4
:/
Na od'rani svo(e ha'ilitaci(e Kdrua $o redu disertaci(a ko(a o!ou;ava oso'i da $reda(e na ne!aJki!
univer%iteti!aI Forel (e 'ranio darvinistiJku te%uA B&ve oso'ine l(udske du-e $otiJu od oso'ina vi-ih o'lika
?ivotin(a4C
:5
Forel (e Hekelu o'(asnio da (e, $o n(eovo! !i-l(en(u, !oni%a! BnauJni doka% su-tinske identiJnosti
i%!eEu $siholo-kih aktivnosti l(udi i ?ivotin(a i neuro$siholo-ko as$ekta n(ihovo orani%!a4C
:D
)otko$ava(u;i
(udeohri-;ansku i kantovsku tvrdn(u da l(udska 'i;a i!a(u (edinstven !oralni status %asnovan na ne!ateri(alno!
duhovno! ele!entu, Hekel, Forel i ostali darvinisti do$rineli su $otko$avan(u ide(e da (e l(udski ?ivot u svo(o(
su-tini svet i ne$ovrediv4
,e;ina vode;ih ne!aJkih $sihi(atara $rihvatila (e ide(e o l(udsko! u!u sliJne Hekelovi! i Forelovi!4 Oni su
od'acili duali%a! du-e i tela i $rihvatili deter!inistiJko shvatan(e l(udske $sihe4 MeEuti!, ni(e uvek sasvi! (asno
ko(u (e ulou darvini%a! odirao u @or!iran(u ovih stavova4 ,e;ina ne!aJkih $sihi(atara ni(e na! ostavila nikakav
detal(an auto'iora@ski %a$is o svo! intelektualno! ra%vo(u4 8edan od onih ko(i (esu, 9re$elin K9rae$elinI, otkrio (e
u svo(i! !e!oari!a da se on (o- u detin(stvu %ainteresovao %a 'iolo-ku evoluci(u4 Na?alost, on nikada ni(e o'(asnio
da li (e i na ko(i naJin ono uticalo na ra%vo( n(eovih stavova o $sihi(atri(i4 MeEuti!, ono -to %na!o (este da (e
9re$elin $rihvatio $oled na svet ko(i (e ukl(uJivao darvinistiJku evoluci(u i deter!inistiJko shvatan(e u!a4 On (e
kritikovao tradicionalno shvatan(e duali%!a du-e i tela tvrde;i da ono o!eta nauJno is$itivan(e u!a4
:7
Mnoi drui
istaknuti ne!aJki $sihi(atri i!ali su sliJne stavove, ko(i su $oricali $ose'an status l(udsko u!a ili du-e4
Da li darvini%a! $ovlaJi %a so'o! od'acivan(e duali%!a du-e i tela, na Je!u su insistirali Hekel i Forel, i da li
$orican(e takvo duali%!a $ovlaJi %a so'o! devalvaci(u l(udsko ?ivota, (esu $itan(a ko(a $re$u-ta! @ilo%o@i!a4
0.
Ono -to (e interesantno sa istori(ske taJke ledi-ta (este to da Hekel ni(e 'io (edini ko(i (e s!atrao da evoluci(a
u!an(u(e vrednost l(udsko ?ivota4 "odine :DD., %oolo Ro'i 9os!an Kko(i (e kasni(e $ostao $ro@esor !edicineI
o'(asnio (e o'iJni! Jitaoci!a utica( darvini%!a na %naJa( l(udsko ?ivota u svo! Jlanku BFnaJa( ?ivota $o(edinca u
darvinistiJko! shvatan(u svetaC4 9os!an (e, 'a- kao i Hekel, tvrdio da darvini%a! tre'a u $ot$unosti da $ro!eni
Jovekov celoku$an $oled na svet4 Evoluci(a (e i%vr-ila sna?an utica( na %naJa( l(udsko ?ivota %ato -to (e B$oru-ila
ranice i%!eEu ?ivotin(sko i Jovekovo svetaC4
0:
Darvinovski $oled na svet (e, $o 9os!anovo! !i-l(en(u,
$odredio $o(edinca %a(ednici, 'udu;i da svi $o(edinci (edno! !ora(u da nestanu O !no-tvo n(ih u!re $re neo -to
$ostane s$oso'no %a re$rodukci(u O ali vrsta nastavl(a da $osto(i4 To %naJi da (e ?ivot $o(edinca vredan sa!o onoliko
koliko (e on do$rineo do'ro'iti %a(ednice4 9os!an se Jvrsto dr?ao ove loike, o'(a-n(ava(u;i slede;eA
,idi!o da darvinovski $oled na svet ovu sada-n(u senti!entalnu $redstavu o vrednosti ?ivota $o(edinca !ora
$os!atrati kao $reterivan(e ko(e o!eta i %austavl(a na$redak JoveJanstva4 L(udska dr?ava !ora, 'a- kao i svaka
?ivotin(ska %a(ednica, dosti%ati sve vi-i i vi-i nivo savr-enstva O ako i!a ta( $otenci(al O &utem unitavanja manje
nadareni" &ojedinaca kako 'i oni! o'dareni(i! $o(edinci!a o'e%'edila vi-e $rostora %a stvaran(e $oto!stva444
Interes dr?ave (e (edino u to!e da saJuva kvalitetni(e ?ive orani%!e na raun manje kvalitetni"4
00
9os!an (e ti!e o'(avio rat tradicionalno( ide(i o svetosti l(udsko ?ivota, $o-to (e s!atrao da sa!o neke
$o(edince vredi odr?ati u ?ivotu4 9os!an (e kasni(e na$isao Jitavu kn(iu u ko(o( istu loiku $ri!en(u(e na dr?avnu
$olitiku4 6kratko reJeno, on (e s!atrao da $olitiku tre'a $odrediti darvinistiJki! $rinci$i!a, ukl(uJu(u;i i eueniJke
ide(e4
0<
Iako (e Dodel 'io daleko hu!ani(i u svo(i! shvatan(i!a etike od Hekela i 9os!ana, i on (e s!atrao da (e
darvini%a! odu%eo JoveJanstvu ona( $ose'an status ko(i !u (e davala relii(a4 Dodel (e, kao i Darvin i ve;ina ranih
euenista, shvatio da ;e, ako ?eli da u'edi svo(e savre!enike da (e Jovek evoluirao od ?ivotin(a, !orati da s!an(i
udal(enost i%!eEu n(ih4 L(udska 'i;a KnaroJito B$ri!itivniC l(udiI ;e !orati da $ostanu sliJni(a ?ivotin(a!a, a
?ivotin(e sliJni(e Joveku4 Is$itav-i na($re sliJnosti i%!eEu l(udi i ?ivotin(a na $ol(u anato!i(e, e!'rioloi(e i druih
o'lasti, Dodel (e $ostavio slede;e $itan(eA BDa li (e Jovek ne-to $ose'noMC Odovor na to $itan(e, B%asnovan na
nauJni! re%ultati!a do'i(eni! u $osledn(e dve deceni(eC, uveravao (e on, lasi BodluJnoA neXC
02
Mnoi darvinisti su se slo?ili sa Hekelo! i 9os!ano! da se l(udska 'i;a !ou svesti na ?ivotin(e, a $riliJan 'ro(
n(ih (e svodio ?ivotin(e na n(ihove @i%iJke i he!i(ske ko!$onente4 Ova vrsta darvinistiJko redukcioni%!a 'ila (e,
svakako, %astu$l(eni(a !eEu nauJnici!a i lekari!a, ali (e ostavila o%'il(ne $osledice $o vrednost l(udsko ?ivota kada
(e $ri!en(ivana na ?ivot l(udskih 'i;a4 Euenisti su, na $ri!er, Jesto u$oreEivali selektivno u%a(an(e ?ivotin(a O ko(e
su oni s!atrali racionalni! i nauJni! O sa ra%!no?avan(e! l(udi, ko(e se Jinilo iracionalni! i $roi%vol(ni!4 Oni su
?eleli da ka?u da 'i l(udi!a 'ilo !noo 'ol(e kada 'i (edni drue tretirali onako kako tretira(u ?ivotin(e, !akar na
$odruJ(u ra%!no?avan(a4 &eks (e na ta( naJin 'io sveden na Jisto 'iolo-ku @unkci(u4 )ravnik i $ro$aator eueniJkih
ide(a, Hans @on Henti KHans von HentiI, rekao (e, na $ri!er, slede;eA BIde(a da 'i se l(udi !oli u%a(ati, 'a- kao
-to !i u%a(a!o ?ivotin(e, radi odreEenih korisnih oso'ina $osta;e %naJa( na, $rirodna i korisna, iako se danas
%ra?ava!o nad n(o!4C 6ostalo!, l(udi su na(korisni(i ?ivi orani%!i, doda(e Henti, $a %a-to da se onda ne $o+
na-a!o BnauJniJkiC i ne u%a(a!o ih %'o ?el(enih karakteristika4 Henti (e tvrdio da cela n(eova kn(ia$ 8rivini
zakon i selekcija (Penal Caw and Selection/ $redstavl(a $oku-a( da se l(udska 'i;a $odvedu $od $rirodne i nauJne
%akone4
0=
Hentiov $ristu$ (e 'io $riliJno uo'iJa(en !eEu euenisti!a, (er se u euenici sve vrtelo oko stvaran(a 'ol(ih
$ri$adnika l(udske vrste4 Oto A!on KOtto A!!onI, ne%avisni antro$olo i (edan od $rvih $ro$aatora euenike,
u$oreEivao (e l(ude sa ?ivotin(a!a u% (o- %loslutni(i $ri%vuk4 On (e o'(a-n(avao da Bu svako! krdu $osto(e lo-e
ra%vi(eni $o(edinciC4 Fa$a%iv-i da u%a(ivaJi ?ivotin(a u'i(a(u takve (edinke da 'i n(ihovo stado ostalo sna?no i
%dravo, on u (edno! $asusu, $uno! ironi(e, navodi slede;eA
9ada su u $itan(u l(udi, ova vrsta $lanirane selekci(e ni(e !ou;a4 Mi s!o hu!ani u ono! s!islu da nesretne
(edinke tera!o i% stada u s$ol(a-n(i svet i do$u-ta!o da one, on(ene i% !esta u !esto, $oste$eno nesta(u, ili ih
stavl(a!o u instituci(e u ko(i!a ne !ou na$raviti nikakvu direktnu -tetu4 &$reJavan(e n(ihovo ra%!no?avan(a
$redstavl(a %naJa(an interes %a dru-tvo, Je!u se !o?da ne $rotivi ni %akonodavstvo, ni ad!inistraci(a, ni $rivatna
do'rotvorna dru-tva4
0/
Ironi(a (e (o- u$adl(ivi(a kada se tekst Jita na oriinalno! ne!aJko! (e%iku, u ko(e! se reJi BteratiC i BonitiC
o'iJno koriste u kontekstu lova4 6 ovo! $asusu i na drui! !esti!a u svo(i! deli!a, A!on (e $rika%ao hu!a +
nitari%a! kao ne-to $ore-no, $a Jak i okrutno, -to ni(e 'ilo ni!alo neuo'iJa(eno !eEu soci(aldarvinisti!a i
euenisti!a4
Ni(e sa!o o$-ta ide(a o 'iolo-ko( evoluci(i uticala na naJin na ko(i su l(udi shvatali vrednost l(udsko ?ivota, ve;
(e i $ose'na Darvinova teori(a evoluci(e $ute! $rirodne selekci(e O u% !altusovski $o$ulacioni $rinci$ O do$rinela
devalvaci(i l(udsko ?ivota4 Mnoi ne!aJki darvinisti, ukl(uJu(u;i i 9os!ana, tvrdili su da !asovno uni-tavan(e
orani%a!a, ukl(uJu(u;i i l(ude, $oka%u(e da ?ivot $o(edinca i ni(e toliko va?an4 6 svo! davinistiJko! ?uJno!
na$adu na dru-tvenu (ednakost i% :D5D4 odine, Hekel (e O %asniva(u;i svo(e aru!ente direktno na !altusovsko!
ele!entu u darvinistiJko( teroi(i O tvrdio da ve;ina l(udskih 'i;a ne!inovno $ro$adne u 'or'i %a o$stanak4 &$oso'ni(i
$re?ive i ra%!no?ava(u se, dok !an(e s$oso'ni u!iru4 Hekel (e uvideo da 'i ovakvo shvatan(e 'or'e !olo da
$ovredi i ra%l(uti neke l(ude, ali a (e on i$ak $otvrdio slede;i! reJi!aA
Okrutna i 'es$o-tedna B'or'a %a o$stanakC, ko(a 'esni O a ona, sasvi! $rirodno, !ora da 'esni O svuda u
'ios@eri, ovo ne$restano i ne!ilosrdno nadmetanje svih ?ivih orani%a!a, $redstavl(a ne$orecivu Jin(enicuN sa!o
(e i%a'rana !an(ina $rivileovanih s$oso'nih (edinki u stan(u da o$stane i us$e u ovo! tak!iJen(u, dok velika
ve;ina tak!iJara ne!inovno !ora u!reti u 'edi4 Mi !o?e!o du'oko ?aliti %'o ove traiJne injenice, ali (e ne
!o?e!o ni $ore;i niti i%!eniti4
05
Hekel nala-ava svo(u s!irenost $ri $o!isli na neuodan $olo?a( u ko(e! se nala%e nes$oso'ni orani%!i +
ukl(uJu(u;i tu i veliku ve;inu l(udi O citira(u;i *i'li(u van konteksta u% $ri%vuk ironi(e4 BMnoi su %vaniC, ka?e
$odrul(ivo Hekel, Bali (e !alo i%a'ranihXC Hekelova vi%i(a evoluciono na$retka K'a- kao i DarvinovaI %ahtevala (e
neverovatnu ?rtvu O ukl(uJu(u;i i !no-tvo l(udskih ?rtava O $o-to o$stanak nekolicine i%a'ranih $odra%u!eva
Buni-ten(e ve;ineC4
0D
Fi%iolo ,ilhel! )ra(er, Hekelov kolea sa 6niver%iteta u 8eni, %du-no se %alaao %a $ri!enu darvinistiJke 'or'e
%a o$stanak na l(udsko dru-tvo4 6 osnovi n(eove anali%e BTak!iJen(a u $rirodiC K#o!$etition in NatureI, Jlanka
o'(avl(eno :D574 odine u (edno! $o$ularno! Jaso$isu, le?i !altusovski ele!ent Darvinove teori(e4 F'o oskudice,
Bna(ve;i Jovekov ne$ri(atel( (e drui JovekC, a B(edan deo JoveJanstva 'io (e, (este i uvek ;e 'iti siro!a-an i
'olestan, a ona( drui deo 'oat i %dravC4 6 ve;e! delu ovo Jlanka, kao i u (edno! $rethodno! Jlanku na te!u
B*or'a %a o$stanakC, )ra(er sa o$ti!i%!o! ovori o na$retku do ko(e dovodi nad!etan(e !eEu orani%!i!a4 On (e
$ri%nao da to nad!etan(e Bodu%i!a ?ivotC, ali (e na-ao utehu u Jin(enici da ono i$ak i Bdonosi ?ivotC4 )ra(er (e, -to se
i dalo $ret$ostaviti, !noo vi-e nala-avao korisne as$ekte tak!iJen(a neo s!rt i uni-ten(e ko(e ono donosi4 &!rt,
siro!a-tvo i 'eda !o?da (esu ?alosne $o(ave, ali na kra(u donose na$redak4
07
6 *ihnerovi! deli!a se takoEe !o?e %a$a%iti ovo darvinistiJko shvatan(e s!rti4 On se slo?io sa Hekelo! da (e
darvini%a! %adao s!rtni udarac Bantro$ocentriJno( 'a(ciC, odnosno ide(i da l(udi $redstavl(a(u centar sve!ira4 *ihner
(e tvrdio da su oro!ni vre!enski $eriodi evoluciono ra%vo(a u!an(i li va?nost $o(edinca4 B)o(edinac (e ni-ta u
odnosu na te vre!enske $eriodeC, $isao (e on :DD04 odine, Bvrsta (e sveN a istori(a, kao i vre!e, o'ele?ava(u svaki
korak una$red, Jak i ona( na(!an(i, ne'ro(eni! o!ila!a le-evaC4
<.
FnaJi, $o *ihnerovo! shvatan(u darvinistiJke
evoluci(e, o!ile u!iru, a s!rt $o(edinca %naJa(na (e sa!o %'o toa -to $ro!ovi-e na$redak vrste4
*a- kao i Hekel, )ra(er i *ihner, i darvinistiJki ori(entisani etnolo Helvald $ri!en(ivao (e 'or'u %a o$stanak na
l(ude u svo(o( veo!a utica(no( kn(i%i Istorija kulture (!"e +istor, o( 'ulture, :D5=I4 N(eovo darvinistiJko shvatan(e
istori(e odiralo (e odluJu(u;u ulou u o'likovan(u n(eovo shvatan(a l(udsko ?ivota i s!rti4 Helvald (e l(udsku
'or'u %a o$stanak s!atrao B$okretaJki! $rinci$o! evoluci(e i savr-enstva, u to! s!islu da sla'i $osta(u iscr$l(eni i
$ri!orani da ustu$e !esto (aJi!aN dakle, u istori(i sveta, istre'l(ivan(e sla'i(ih naroda od strane (aJih $redstavl(a
$reduslov %a na$redakC4 Helvald (e $oka%ivao !alo saose;an(a $re!a $otlaJeni! u'itnici!a darvinis tiJke 'or'e, (er
(e s!rt $rirodna Jin(enica4 Do na$retka ;e do;i kada $o'ednici u l(udsko( 'or'i B'udu hodali $reko le-eva $o'eEenihN
to (e %akon $rirodeC4
<:
Dakle, %a Helvalda i !noe drue darviniste, s!rt vi-e ni(e 'ila ne$ri(atel(, kao -to su ovorili
hri-;ani, ve; sila ko(a donosi na$redak4 9arneri (e i%neo svo( stav $o ovo! $itan(u kada (e rekao da s!rt ni(e Bni-ta
druo do neiscr$ni i%vor ne$rekidno $od!laEivan(aC4
<0
"i?icki se slo?io sa n(i!, na%vav-i s!rt Bdo'ro!C, 'udu;i da
odr?ava ova( svet !ladi! i sna?ni!4
<<
Ne sa!o -to (e s!rt $odsticala na$redak, ve; (e, $o !i-l(en(u !noih darvinista, vi-e s!rti O u kvantitativno!
s!islu O donosilo ve;i na$redakX Neki darvinisti su sa!o indirektno $otvrEivali ovu Jin(enicu, dok su drui, $o$ut
Hekela, otvoreno o'(a-n(avali da u osnovi toa le?i darvinistiJka loika4 )rirodna selekci(a !o?e da delu(e (edino ako
$osto(e vari(aci(e, a -to se rodi vi-e (edinki, to (e ve;a verovatno;a da ;e 'iti i vi-e vari(aci(a4 Osi! toa, -to vi-e
(edinki uJestvu(e u to( !eEuso'no( 'or'i %a o$stanak, to ;e 'iti ve;i i $ritisak selekci(e4 Na ta( naJin 'i visoka sto$a
ra%!no?avan(a tre'alo da dovede do 'r?e evoluciono na$retka4 MeEuti!, -to (e $o$ulaci(a 'ro(ni(a, to ;e i vi-e
(edinki !orati da u!re $re neo -to stine da i%a se'e ostavi $oto!stvo4 )o to( loici, s!rt donosi korist, 'udu;i da
vi-e !rtvih %naJi ve;i na$redak4 Ovakav naJin ra%!i-l(an(a naveo (e !noe darviniste i eueniste da $ro$aira(u
eks$an%i(u stanovni-tva4 Ne-to $re $oJetka )rvo svetsko rata, kada (e ne!aJka $o$ulaci(a rasla s!an(eno!
'r%ino! K'ro( Ne!aca se i dal(e $ove;avao, ali ne vi-e takvo! 'r%ino!I, vode;i euenisti, $o$ut "ru'era i "rot(ana,
$redvodili su ru$u %a'rinutih intelektualaca ko(i su %ahtevali da se $redu%!u odreEene !ere kako 'i se %austavio
$ad sto$e re$rodukci(e4
<2
Ide(a da (e $o(edinac daleko !an(e va?an od vrste, a ko(u su $ro$airali *ihner i 9os!an, kao i sa! Darvin
K!ada (u (e on $ove%ivao sa!o sa $Jela!aI, 'ila (e uo'iJa(ena te!a u deli!a ne!aJkih darvinista kra(e! :74 i
$oJetko! 0.4 veka4 )o n(i!a se !olo videti koliko (e kolektivi%a! 'io $o$ularan, a koliko (e li'eralni
individuali%a! u'io na svo(o( $o$ularnosti4 To (e u %naJa(no( !eri do$rinelo devalvaci(i ?ivota $o(edinca, (er se on
sada s!atrao sa!o onoliko vredni! koliko (e do$rinosio do'ro'iti Jitave %a(ednice, -to 'i !olo da %naJi
celoku$no! JoveJanstvu ili Jitavo( rasi, u %avisnosti od evolucioniste ko(i (e ta( $rinci$ $ri!en(ivao4 Tile (e, u svo(o(
oru;o( ?el(i da s$o(i Darvina i NiJea, ova( $rinci$ @or!ulisao na slede;i naJinA BL(udska 'i;a $ri$ada(u $rirodi, 'a-
kao i 'il(ke i ?ivotin(e, a $riroda ne %na %a !ilost4 Ona na 'rutalan naJin ?rtvu(e $o(edinca da 'i oJuvala vrstu4C
<=
Forel se slo?io sa n(i!, i%(aviv-i da se Binteres celine TvrsteU !ora staviti i%nad interesa $o(edinca444 6 veliko! 'ro(u
sluJa(eva, ?ivot (edno l(udsko 'i;a va?ni(i (e od ?ivota nekoliko druih l(udi4C
</
6nold (e takoEe stalno i%nova
ovorio o to!e, (er evoluci(a $oka%u(e koliko (e Bo$stanak tra(ne %a(ednice KvrsteI %naJa(ni(i u odnosu na $rola%ni
?ivot $o(edincaC4
<5
Fa ove darviniste, $o(edinaJni ?ivot, %naJi, ni(e 'io sa! $o se'i va?an4 Do'ro'it $o(edinca 'ila (e
$odreEena do'ro'iti vrste4
)o%nati darvinistiJki ori(entisani 'iolo Auust ,a(s!an $rotu!aJio (e ovu ide(u na (edan $ose'an n(e!u
svo(stven naJin, tvrde;i da s!rt $redstavl(a evoluciono $rilaoEavan(e ko(e vrsti donosi korist4 6 svo! $redavan(u i
ese(u i% :DD:4 odine, . du%ini %ivota (.n t"e Duration o( Ci(eI, on (e tvrdio da se $ri is$itivan(u du?ine 'iolo-ko
?ivota Bu ra%!atran(e u%i!a samo interes vrste, a ne &ojedincaI4 )o(edinac slu?i vrsti sa!o ti!e -to se ra%!no?ava,
ali nakon toa on B$resta(e da 'iva od 'ilo kakvo %naJa(a %a vrstuC, tako da on $osle ra%!no?avan(a u!ire4 &!rt i!a
veo!a %naJa(nu 'iolo-ku @unkci(u O odr?ava vrstu sna?no! O 'udu;i da odstran(u(e (edinke sa nedostaci!a, Bko(e
vrsti ne donose nikakvu korist, a Jak su i -tetneC4
<D
Nekoliko odina kasni(e, on (e na$isao . %ivotu i smrti (.n Ci(e
and Deat"/, o$-iran ese( u ko(e! ra%raEu(e istu ide(u4 Ovde on $onovo tvrdi da s!rt donosi korist vi-e;eli(ski!
vrsta!a, 'udu;i da svaku vrstu oslo'aEa (edinki sa o-te;en(i!a ko(e su $ostale B'e%vredne $a Jak i -tetneC4
<7
I dok
@i%iJko telo !ora da u!re, re$roduktivne ;eli(e vrste i dal(e $osto(e, (er se $renose sa (edne eneraci(e na slede;u,
tako da (e ra%!no?avan(e, na neki naJin, (edini $ut %a BveJni ?ivotC4 ,a(s!an ni(e direktno $o!in(ao l(ude u ovi!
ese(i!a, ali se u n(eovi! tvrdn(a!a (asno naove-tava(u ide(e !noih euenista, $re!a ko(i!a su interesi
$o(edinaca $odreEeni interesi!a vrste4 ,a(s!an (e svo(u $odr-ku eueniJko! $okretu $oka%ao i ti!e -to se, kao
$oJasni Jlan, $rikl(uJio )locovo! Dru-tvu %a rasnu hii(enu :7.=4 odine kada (e to dru-tvo 'ilo osnovano4
8edan od vode;ih euenista, Hal!a(er, otvoreno se $o%ivao na ,a(s!anova shvatan(a s!rti i odnosa i%!eEu
$o(edinca i vrste kako 'i $odu$ro svo(u eueniJku ideoloi(u4 Hal!a(er (e tvrdio da evoluci(a $oka%u(e da su
$o(edinaJni interesi va?ni sa!o onoliko koliko do$rinose do'ro'iti vrsteA BOva( $rirodni %akon O $ot$una $odreEenost
$o(edinaJnih interesa interesi!a vrste O !ora va?iti i %a evoluci(u Joveka4C Dakle, $o(edinac, sa! $o se'i, ne!a
nikakvu svrhu4 Oni ko(i Bnisu korisniC %a vrstu O u!iru4 Hal!a(er (e kritikovao evro$sku kulturu %'o $reterano
nala-avan(a vrednosti $o(edinca, ko(i $onekad uro?ava(u interese vrste4 Hal!a(er i !noi drui euenisti su na ta(
naJin u!an(ili vrednost l(udsko ?ivota, ko(a (e, $o n(ihovo! !i-l(en(u, %avi sila od toa koliko Jovek do$rinosi
evoluciono! na$retku4
2.
6 svo(o( kn(i%i Mojsije ili DarvinL (Moses or DarvinL/, Dodel (e i%neo ide(u veo!a sliJnu ,a(s!anovo(4 Dodel
$rvo ovori o !altusovsko! $o$ulaciono! $rinci$u i 'or'i %a o$stanak ko(a i% toa $roistiJe, a %ati! ka?eA B&!rt
$redstavl(a kra( $o(edinca, ali %ato donosi korist celini4 *e% s!rti ne!a na$retka, a 'e% na$retka ne!a ?ivotaN %naJi,
s!rt $o(edinca (e $reduslov %a ?ivot celine4C On (e ova( $rinci$ $ri!en(ivao na l(ude, kao i na drue orani%!e4 On
dal(e tvrdi da ;e is$ravno shvatan(e i odnos $re!a $rirodi O ko(u (e on na%ivao Bna-o! !a(ko!C O $o!o;i l(udi!a da
savlada(u strah od s!rti4
2:
6 (edno( od svo(ih rani(ih kn(ia, Dodel (e $isao o to!e da neke ?ivotin(e O ukl(uJu(u;i
BvarvarskeC $ri$adnike l(udske vrste O !ora(u da se ukl(uJe u ?estoko nad!eta n(e %a $artnera kako 'i !ole da se
ra%!no?ava(u4 BDakle, $riroda uni-tavaC, ka?e on, Bda 'i !ola da stvaraC4
20
)oJetko! 0.4 veka, ove darvinistiJke ide(e o vrednosti l(udsko ?ivota i s!rti $rona-le su $lodno tlo !eEu
nauJnici!a, lekari!a i neki! dru-tveni! teoretiJari!a, uhvativ-i koren i i%nikav-i u vidu eueniJko $okreta4
9l(uJna ide(a euenike, kako su tvrdili svi vode;i euenisti kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, $otiJe i% darvini%!a4
Lekar i euenista Eduard David, Jlan &oci(alde!okratske $arti(e u Ne!aJko! $arla!entu, o'(asnio (e kratko i (asno
ve%u i%!eEu darvini%!a i euenike na naJin ko(i $odse;a na ,a(s!anaA
&na?nu $rotivte?u deenerativno! utica(u ove neravnote?e i atro@i(e Jovekovo oransko stan(a $redstavl(a
ra$idna s!rt o-te;enih $o(edinaca, kao i svih n(eovih ne(akih $oto!aka4 Ova( $roces $rirodne selekci(e o!eta(u
instituci(e soci(alne $o!o;i, Ji(i (e cil( da saJuva(u u ?ivotu o-te;ene orani%!e, do%vol(ava(u;i i! da se
ra%!no?ava(u i odr?ava(u;i u ?ivotu n(ihove 'ole-l(ive $oto!ke4
2<
Davidov strah da ;e savre!ene instituci(e, naroJito one $odstaknute saose;an(e! i hu!anitarni! $o'uda!a,
dovesti do 'iolo-ke deeneraci(e 'io (e uo'iJa(ena $o(ava !eEu euenisti!a4
Hekel (e 'io (edan !eEu $rvi! ne!aJki! darvinisti!a ko(i su u$o%oravali na, 'iolo-ki $os!atrano, $ou'an
utica( savre!enih instituci(a4 *udu;i da (e $rirodnu selekci(u u 'or'i %a o$stanak s!atrao $o%itivno! silo! u
l(udsko! dru-tvu, Hekel (e strahovao da 'i $ru?an(e $o!o;i sla'i!a, 'olesni!a i neintelientni!a !olo da i!a
$ou'an utica(, da(u;i i! $rednost u odnosu na sna?ne, %drave i intelientne (edinke4 Mnoi darvinisti i euenisti su
takve tendenci(e okarakterisali kao kontraselektivne, $o-to su oda'irale B$ore-neC l(ude4 Ovi darvinisti su inorisali
Kili su neki otvoreno $oricaliI Jin(enicu da se sud o to!e ko Btre'aC da $re?ivi ne !o?e i%vesti i% e!$iri(ske nauke4
&troo ovore;i, reJ kontraselektivan ne!a nikakvo s!isla u svetlu Darvinove de@inici(e s$oso'nosti, $o-to su, $o
de@inici(i, oni ko(i $re?ive s$oso'ni(i4 6 svako! sluJa(u, Hekel (e :D5.4 odine i%dvo(io nekoliko u%roka
kontraselekci(eA savre!ena !edicina, celi'at !eEu neki! sve-tenici!a i savre!ene ratove4 &va tri su, $o Hekelovo!
!i-l(en(u, 'ili ve-taJki o'rasci $ona-an(a ko(i su ili una%adili one (edinke sa Bdo'ri!C 'iolo-ki! karakteristika!a ili
$o!oli oni! orani%!i!a sa Blo-i!C oso'ina!a4
22
Hekel (e, i$ak, sa o$ti!i%!o! ledao na 'udu;nost evoluciono
na$retka i nikada ni(e %a$adao u oJa(an(e slute;i $ro$ast 'iolo-ko! deeneraci(o! $o$ut $roroka s kra(a :74 veka4
On (e verovao da (e, u kra(n(o( instanci, $rirodna selekci(a sila ko(a (e dovol(no (aka da $o'edi ove kontraselektivne
o'rasce $ona-an(a4
,a(s!an (e, $o$ut Hekela, verovao da ;e $rirodna selekci(a s$reJiti !noe -tetne $osledice kontraselektivnih sila,
ali (e, u$rkos to!e, u veliko( !eri i%a%vao (o- ve;u %a'rinutost %'o 'iolo-ke deeneraci(e4
2=
On (e :DD/4 odine
na$isao (edan veo!a va?an ese( $od naslovo! BO reresi(i u $rirodiC KBOn Reression in NatureCI, u ko(e! (e
$ose'no nalasio da evoluci(a ne donosi uvek na$redak, 'udu;i da !noi orani%!i i%u'e @unkcionalne delove i na
ta( naJin na%adu(u, $rilaoEava(u;i se druaJi(i! uslovi!a sredine4 ,a(s!an (e o'(asnio da kada o$stanak i
re$rodukci(a neko orani%!a vi-e ne %avisi od $risustva neko orana, selektivna sila ne vr-i nikakav $ritisak na ta(
orani%a! da %adr?i ta( oran, tako da ta( oran, kro% !noo eneraci(a, $oste$eno nestane4 Na $ri!er, ,a(s!an
s!atra da JoveJi(a ri'ica, kao vrsta, ni(e i%u'ila vid $od direktni! utica(e! sredine ili usled nekori-;en(a, ve; %ato
-to o$stanak i re$rodukci(a n(enih $redaka nisu %avisili od $osedovan(a Jula vida4 F'o toa su $o(edinaJne (edinke
ove vrste sa sve sla'i(i! i sla'i(i! vido! !ole da se ra%!no?ava(u, -to (e na kra(u dovelo do u'itka @unkci(e4
)ri!en(u(u;i ovu svo(u ide(u na l(udska 'i;a, ,a(s!an (e tvrdio da necivi li%ovani narodi i!a(u i%o-treni(e Julo
sluha, vida i !irisa od civili%ovanih naci(a, ko(e se vi-e oslan(a(u na i%o-trenost svo u!a i tehnoloi(u4 Osi! toa,
oslan(an(e na tehnoloi(u !o?e 'iti -tetno u 'iolo-ko! s!islu4 Na $ri!er, ,a(s!an (e tvrdio da no-en(e naoJara
$odstiJe kratkovidost, a odla?en(e kod %u'ara sla'i %u'e, na ta( naJin -to sla'ovidi!a i oni!a sa lo-i! %u'i!a
o!ou;ava da se ra%!no?ava(u vi-e neo -to 'i !oli kada 'i 'ili ostavl(eni sa!o sa oni! -to i! (e $riroda dala4
,a(s!an (e do-ao do %akl(uJka da se Btoko! ra%vo(a civili%aci(e, @i%iJka konstituci(a civili%ovanih l(udi $oor-ala sa
vi-e as$ekata i da ;e se verovatno sve vi-e $oor-avatiC4
2/
)sihi(atri ko(i su u svo! radu $ri!en(ivali darvinistiJku $aradi!u takoEe su u veliko( !eri do$rineli sve ve;e!
interesovan(u i %a naslednu deeneraci(u4 Iako (e %aJetnik ide(e o $sihi(atri(sko( deeneraci(i, @rancuski $sihi(atar
Auustin Morel, svo(u teori(u o'(avio dve odine $re dolaska darvini%!a, do D.+tih i 7.+tih odina :74 veka ve;ina
ras$rava ve%anih %a deeneraci(u Kkako unutar tako i van $sihi(atri(skih kruovaI tra?ila (e $ot$oru u darvinovski!
$rinci$i!a4
25
9urela (e, slede;i Lo!'ro%ov $ri!er, 'e% ikakvo $re!i-l(an(a s$o(io Morelovu teori(u o deeneraci(i i
darvini%a!, kritiku(u;i $re+darvinistiJki karakter Morelovo !odela4
2D
6 (edno! svo! Jlanku i% :7.D4 odine,
9re$elin (e na$isao da (e %a 'iolo-ku i $sihi(atri(sku deeneraci(u kriv $ou'an utica( civili%aci(e, ko(a (e, donose;i s
(edne strane !noe udo'nosti, u!an(ila $o%itivan e@ekat $rirodne selekci(e4 On (e i%(avio da !ere soci(alne %a-tite
odr?ava(u u ?ivotu one sla'e i 'olesne (edinke ko(e 'i u neko! rani(e! $eriodu i%u!rle4
27
7.+tih odina :74 veka,
$sihi(atri su Jesto iska%ivali svo(u %a'rinutost %'o deeneraci(e4
9ako su $sihi(atri sve vi-e i%ra?avali svo(u %a'rinutost %'o deeneraci(e i neativnih $osledica !oderne
civili%aci(e $o !entalno %dravl(e, ne!aJke vlasti su $oJele da $redu%i!a(u konkretne !ere u cil(u oJuvan(a
'e%'ednosti i do'ro'iti dru-tva4 6 $eriodu i%!eEu :DD=4 i :7..4 odine, $ruska dr?ava (e, na $ri!er, $ove;ala 'ro(
du-evnih 'olnica sa 5: na :.=4 )o-to su te nove du-evne 'olnice 'ile ve;e od ve;ine ve; $osto(e;ih instituci(a te
vrste, od ko(ih su neke 'ile i $ro-irene, 'ro( $aci(enata u du-evni! 'olnica!a se %a tih := odina $ove;ao %a 207Z,
dok se uku$an 'ro( )rusa $ove;ao %a 2DZ4 Ove ci@re se ni!alo ne ra%liku(u od situaci(e u Ne!aJko( i drui!
evro$ski! dr?ava!a u to! $eriodu4 Neverovatno $ove;an(e 'ro(a hos$itali%ovanih oso'a 'ilo (e $osledica sve
sna?ni(e utica(a !edicine, ukl(uJu(u;i i $sihi(atri(u, kao i sklonost ka sve ve;o( 'irokrati%aci(i i dru-tveno( kontroli4
Takav trend ni(e $oka%ivao sve ve;i 'ro( i sve ve;u uJestalost !entalnih o'ol(en(a, ali to !noi!a u ono vre!e ni(e
'ilo (asno, $ootovo %ato -to su !noi $sihi(atri tada u$o%oravali na !ou;e $osledice deeneraci(e4 Mou;e (e Jak i
to da (e strah od deeneraci(e do$rineo $ove;an(u 'ro(a $aci(enata u du-evni! 'olnica!a4
=.
)sihi(atri(a (e odirala kl(uJnu ulou u -iren(u straha od 'iolo-ke deeneraci(e !eEu -iro! $u'liko!, naroJito
!eEu oni!a ko(i su ve; 'ili $rihvatili darvini%a!4
=:
Dve vode;e liJnosti u ne!aJko! eueniJko! $okretu O )loc i
Hal!a(er O 'ili su o'o(ica lekari na ko(e (e odluJu(u;i utica( i%vr-io kontakt sa $sihi(atri(o! Ko utica(u darvini%!a na
n(ihova shvatan(a ve; s!o ovorili u 6voduI4 "odine :DD=, na kra(u svo (ednoodi-n(e sta?iran(a u (edno( du-evno(
'olnici u Minhenu, Hal!a(er (e na$isao disertaci(u na te!u BOd'i(an(e hrane i ostali $ore!e;a(i ve%ani %a uno-en(e
hrane kod u!o'olnihC KThe Re(ection o@ Food and Other Disorders reardin Food Intake 'y the InsaneI4 &lede;e
odine (e na$isao $rvu ver%i(u svo(e kn(ie . o&asnoj (izikoj de#eneraciji civilizovano# oveanstva (.n t"e
!"reatenin# P",sical De#eneration o( 'ivilized +umanit,, :D7:I, ko(a (e 'ila $rva kn(ia u $ot$unosti $osve;ena
euenici ko(a (e o'(avl(ena u Ne!aJko(4 Hal!a(er (e svo(u anali%u deeneraci(e %asnivao na svo! shvatan(u da neke
dru-tvene instituci(e Buna$reEu(u selekci(u u 'or'i %a o$stanakC, dok (e neke drue o!eta(u4 )od Hekelovi!
utica(e!, on (e s!atrao da savre!ena !edicina i vo(ska delu(u kontraselektivno, ali (e, %a ra%liku od Hekela,
kritikovao i ka$italistiJki $rivredni siste! kao (o- (edan deenerativni @aktor4
=0

)loc (e, $o$ut Hal!a(era, svo(a shvatan(a deeneraci(e @or!irao $od utica(e! $sihi(atri(e4 Toko! svo(ih studi(a
!edicine u #irihu kra(e! D.+tih, )loc (e do-ao u kontakt sa Forelo!, $od Ji(i! utica(e! (e $rihvatio eueniJke ide(e4
*a- kao i !noi drui $sihi(atri s kra(a :74 veka, i Forel (e nala-avao nasledni karakter !entalnih o'ol(en(a4 On (e
s!atrao da sa ra%vo(e! civili%aci(e $o%itivan e@ekat $rirodne selekci(e sve vi-e sla'i, uslovl(ava(u;i tako ve;u
uJestanost !entalnih o'ol(en(a4
=<
Forel ne sa!o -to (e ovorio da (e euenika re-en(e %a $ro'le! 'iolo-ke
deeneraci(e, ve; (e )loca i n(eove $ri(atel(e vodio u o'ila%ak )sihi(atri(ske klinike u *urholcli(u K*urhWl%liI, kako
'i se na licu !esta uverili u strahote !entalnih o'ol(en(a4 Forel (e, takoEe, i%vr-io sna?an utica( na ostale rane
eueniste, !eEu ko(i!a su $sihi(atar Ernest Ridin KErnst RPdinI i lekarka Anes *lu! KAnes *luh!I, ko(i su 'ili u
isto( ru$i sa )loco! na ciri-ko! univer%itetu, kao i )locov $ri(atel( "erhart Hau$t!an K"erhart Hau$t!annI, Ji(i (e
$rvi us$e-an $o%ori-ni ko!ad, Pre svitanja (Be(ore Dawn, :DD7I ovorio o 'iolo-ko( deeneraci(i i euenici K!noi
s!ara(u da (e lavni lik O %aovornik euenike O s!i-l(en $o u%oru na )locaI4
=2
9ao -to s!o videli, darvini%a! (e u veliko( !eri do$rineo $o(avi novih shvatan(a ?ivota i s!rti kra(e! :74 i
$oJetko! 0.4 veka, ko(a su ve;inu darvinista u Ne!aJko( navela da u!an(e %naJa( l(udsko ?ivota4 To ne %naJi da su
svi ko(i su $rihvatili darvini%a! l(udski ?ivot s!atrali 'e%vredni!4 Ide(e o svetosti l(udsko ?ivota, ko(i (e vekovi!a
do!inirao evro$ski! !isaoni! tokovi!a, nisu se !ole i%'risati tako lako4 8edan od vode;ih $ro$aatora
darvini%!a, ,ilhel! *ol-e KWilhel! *WlscheI, Jak se i $o'unio $rotiv devalviran(a l(udsko ?ivota ko(e (e %a$a%io u
s$isi!a nekih svo(ih kolea darvinista4
==
FnaJi, neki savre!enici su $re$o%nali ta( trend devalviran(a l(udsko ?ivota
u darvinistiJki! kruovi!a, Jak i $ored toa -to su se to!e $rotivili4 MeEuti!, *ol-eova shvatan(a vrednosti
l(udsko ?ivota nisu $reovladala !eEu vode;i! darvinisti!a ko(i su darvini%a! s!atrali sredi-te! novo nauJno
$oleda na svet4
,e;ina darvinista (e, u stvari, %au%ela u$ravo su$rotan stav, !ada (e nekolicina n(ih 'ila isto tako ekstre!na u
svo(i! ide(a!a $o$ut rasno teoretiJara i niJeovca Ha(nriha Dri%!ansa KHeinrich Dries!ansI, ko(i (e, u svo(o( kn(i%i
Demonska selekcija: .d teoretsko# do &raktino# darvinizma KDemon Selection: ;rom !"eoretical to Practical
Darwinism, :7.5I darvini%a! na%vao !e@isto@elski! oslo'oEen(e! od %alu$l(u(u;e hu!anitari%!a :74 veka4
Dri%!an (e $rirodnu selekci(u na%vao BnauJni! de!ono!C, (er (e n(ena svrha B$oste$ena eli!inaci(a i istre'l(ivan(e
onih ko(i $ostanu sla'iC4 )o n(eovo! !i-l(en(u, B!i s!o %ahval(u(u;i darvini%!u sa%nali da ako ne svi, ono 'ar
veliki deo (adnih i 'ednih (edinki ko(i!a s!o $oku-avali da $o!one!o, a ko(i umanjuje kvalitet %ivota, (e odreEen
$o %akoni!a $rirode da 'ude eli!inisan, kako 'i 'ilo dovol(no !esta %a one %dravi(e, i da ona( ko(i $rodu?ava n(ihov
?ivot i n(ihovu 'olest ne Jini usluu ni (edni!a ni drui!aC4
=/
)ouka ko(u (e Dri%!ans i%vukao i% darvini%!a (este ta
da %dravi tre'a da uni-te 'olesne4 "lavni $ro'le! sa ko(i! su se suoJli euenisti 'io (e kako eli!inisati
Bnes$oso'neC, ali na($re su !orali da doEu do toa ko su ti Bnes$oso'niC4 O ovo! druo! $itan(u ;e!o se $o%a'aviti
kasni(e u $eto! i -esto! $olavl(u4
3* '#A"I IN4ERIORNO"TI5 DEVALVA.I$A
NE"%O"O0NIH I 6NE%ROD'(TIVNIH7
&vo(i! uvodo! %a @rancusko i%dan(e Hekelovo dela Monizam kao veza izme<u reli#ije i nauke (Monism as
'onnectin# -eli#ion and Science/ i% :D754 odine, @rancuski soci(aldarvinista >or? ,aher de La$u? K"eores ,acher
de La$oueI na(avio (e $ro$ast tri lavna ideala Francuske revoluci(eA slo'ode, (ednakosti i 'ratstva4 Da 'i %a!enio
ove navodno %astarele i nenauJne li'eralne do!e, on (e tvrdio da (e darvinistiJka revoluci(a uvela (edno novo, 'ol(e
tro(stvoA deter!ini%a!, ne(ednakost i selekci(u4
:
La$a? se slo?io sa 9le!enso! Ro(ero! K#le!ence RoyerI, ko(i (e
:D/04 odine u svo! uvodu %a @rancuski $revod Darvinovo Postanka vrsta na$isaoA B9akve su $osledice ove
iskl(uJive i neintelientne %a-tite ko(a se $ru?a sla'i!a, 'ole-l(ivi!a, nei%leJivi!a, ne!oralni!a O svi!a oni!a
$re!a ko(i!a $riroda ni(e 'ila naroJito naklon(enaM *olesti od ko(ih oni 'olu(u nastavl(a;e se i u!no?avati u
nedoledN %lo ;e se uve;avati u!esto da se s!an(u(e, i to na -tetu do'ra4C
0
La$u?ove ide(e su i%vr-ile !noo sna?ni(i
utica( u Ne!aJko( neo u n(eovo( rodno( Francusko(, verovatno deli!iJno i %'o $ose'no nalaska na 'iolo- ko(
ne(ednakosti u deli!a ostalih ne!aJkih soci(aldarvinista i euenista, ko(i su $ri$re!ili tlo %a -iren(e La$u?ovih ide(a
u ovo( evro$sko( %e!l(i4
9ra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, !noi ne!aJki nauJnici i drui uJeni l(udi shvatili su da (e 'iolo-ka
ne(ednakost osnovni ele!ent darvinistiJke teori(e4 6ostalo!, do evoluci(e ne 'i ni !olo do;i 'e% %naJa(nih
vari(aci(a4 Neke (edinke su 'ile s$oso'ni(e od druih, $a su i o$stale i ra%!no?avale se, dok su drue 'ile !an(e
s$oso'ne, $a su nestale ne ostaviv-i i%a se'e $oto!stvo4 Ovo istican(e 'iolo-ke ne(ednakosti navelo (e !noe
nauJnike i lekare da l(ude dele na Bin@eriorneC i Bsu$reriorneC, one ko(i Bvi-e vredeC ili one ko(i B!an(e vredeC4
Mnoi euenisti su !uku !uJili tra?e;i naJin da na nauJno( osnovi svrsta(u l(ude u odreEene kateori(e, neki !ere;i
Jovekovu lavu, a drui o$et, delove tela4 MeEuti!, te kateori(e in@eriornih i su$eriornih 'ile su na(Je-;e i%ra%ito
su'(ektivne i $o!alo neodreEene, iako su, eneralno ledano, 'ile usredsreEene na intelienci(u i %dravl(e4
*udu;i da (e 'iolo-ka ne(ednakost $redstavl(ala kl(uJnu $ret$ostavku darvinistiJke teori(e, nala-avan(e $rirodne
ne(ednakosti odiralo (e veo!a %naJa(nu ulou u retoriJko! s!islu4 Da 'i us$eli da u'ede svo(e savre!enike da su
orani%!i O ukl(uJi(u;i i l(udska 'i;a O evoluirali, darvinisti s kra(a :74 veka !orali su da $oka?u da se orani%!i u
veliko( !eri !eEuso'no ra%liku(u, odnosno da unutar vrste $osto(i veliki 'ro( vari(anti4 Da 'i evoluci(a Joveka
i%ledala uverl(ivo, oni su tvrdili da l(udska 'i;a %aista nisu !noo Budal(enaC od na('li?e srodne vrste kao -to (e
ve;ina l(udi !islila4 Osi! toa, oni su !orali da $oka?u da unutar l(udske vrste $osto(i veliki 'ro( vari(anti4
Darvini%a! (e, uostalo!, $odra%u!evao da se $o$ulaci(e $oste$eno odva(a(u kako 'i @or!irale $odvrste, a kasni(e i
$ose'ne vrste4 Darvini%a! (e i% ovih ra%loa $ri$re!io !o;no oru?(e ko(i! ;e se slu?iti oni ko(i %aovara(u
ne(ednakost !eEu l(udi!a, a !noi darvinisti su to 'e% ra%!i-l(an(a i Jinili4
Hekel (e redovno na'ra(ao sve darvinistiJke aru!ente ko(i su $odu$irali neravno$ravnost4 6 svo(o( kn(i%i
Prirodna istorija stvaranja on (e o'(asnio da
i%!eEu na(ra%vi(eni(e ?ivotin(ske i na(nera%vi(eni(e l(udske (edinke $osto(i !ala ra%lika, i to sa!o u
kvantitativno!, a ne u kvalitativno! s!islu, i da (e ta ra%lika !noo !an(a u odnosu na ra%liku i%!eEu na(ni?e i
na(vi-e l(udske (edinke ili i%!eEu na(vi-e i na(ni?e ?ivotin(e4
<
Na!a danas (e, !o?da, te-ko da %a!isli!o da (edan o%'il(an nauJnik %aista !o?e da veru(e da su ra%like unutar
l(udske vrste ve;e od ra%lika ko(e $osto(e i%!eEu l(udi i druih ?ivotin(a, ali Hekel (e %aista $ro$airao ovakve ide(e,
$onavl(a(u;i ih u !noi! $u'likaci(a!a4
Ne sa!o -to (e darvinistiJka neravno$ravnost us$ela da u'edi l(ude to vre!ena u validnost darvini%!a, ve; (e
$oslu?ila i kao !o;no oru?(e u intelektualno( 'or'i $rotiv soci(ali%!a kra(e! :74 veka, u ko(u se ukl(uJio ne !ali 'ro(
darvinista4 ,e;ina soci(alista (e, nesu!n(ivo, rado $rihvatila ide(u o 'iolo-ko( evoluci(i, 'udu;i da (e ona 'ila u skladu
sa n(ihovi! !ateri(alistiJki! $oledo! na svet i $odu$irala n(ihovu ka!$an(u $rotiv relii(e4 MeEuti!, veliki 'ro(
soci(alista ni(e $rihvatio Darvinovu teori(u o $rirodno( selekci(i, a !noi su s!atrali da se ta teori(a ne !o?e
$ri!eniti na l(udsko dru-tvo4 )o%nati $atolo i $olitiJar, Rudol@ ,irhau KRudol@ ,ircho3I, (edan od Hekelovih
$ro@esora, ali kasni(e $rotivnik darvini%!a, $okrenuo (e ras$ravu o ve%i i%!eEu darvini%!a i soci(ali%!a4 6 svo!
ovoru ko(i (e :D554 odine u$utio Jlanovi!a Dru-tva ne!aJkih nauJnika i lekara, on u$o%orava da 'i $oku-a(
uvoEen(a darvini%!a u dr?avne -kole, naroJito na do!atski naJin svo(stven Hekelu i n(eovi! sled'enici!a, !oao
da $roi%vede $rotivreakci(u $rotiv nauJnika uo$-te4 On (e toko! svo ovora ve-to u'acio su!n(u da darvini%a! vodi
ka soci(ali%!u, nada(u;i se da ;e se n(eovi slu-aoci u$la-iti !ou;ih lo-ih $osledica uJen(a darvini%!a na to!
o$-te! nivou4
2
Hekel, ko(i (e $re toa $red isti! ti! sku$o! odr?ao $redavan(e o darvini%!u, ali ni(e ostao da Ju(e ,irhauov
ovor, 'io (e oorJen %'o onoa -to (e ,irhau i%neo4 Hekel (e, is$rovociran ,irhauovi! stavovi!a, o'(avio tekst u
ko(e! $re%rivo o$ovrava n(eove ide(e, %avr-ava(u;i ?estoki! na$ado! na soci(ali%a!4 Hekel (e tvrdio da
soci(ali%a! ne!a nikakve koristi od darvini%!a, ve; da darvini%a! %a$ravo o$ovrava soci(ali%a!4 On (e s!atrao da
(e darvini%a! na('ol(i $rotivotrov $rotiv soci(ali%!a, $o-to (e doka%ao neo$hodnost ne(ednakosti i tak!iJen(a4 To se
odnosi na l(udsko dru-tvo, o'(asnio (e on, 'a- kao i na $rirodu4 Dakle, ako darvini%a! $odr?ava 'ilo ko(i $olitiJki
siste!, onda on, na neki naJin, !ora 'iti aristokratsko karaktera4 Hekel ni u ko! sluJa(u ni(e $odr?avao
%e!l(o$osedniJku aristokrati(u, $re!a ko(o( ni(e ose;ao ni-ta osi! $re%ira, ali (e O u skladu sa svo(i! li'eralni(i!
$olitiJki! stavovi!a O $odr?avao aristokrati(u talenta ili stvaran(e u$ravl(aJke elite iskl(uJivo $re!a s$oso'nosti!a4
=
)oku-a(i o$ovravan(a soci(ali%!a $o%ivan(e! na darvinistiJku teori(u 'ili su veo!a uo'iJa(ena $o(ava u
Ne!aJko( kra(e! :74 veka4 &$orna taJka o'iJno (e 'ila soci(alistiJka doktrina o l(udsko( (ednakosti4 )o$ut Hekela, i
darvinovski ori(entisani 'iolo Oskar H!it KOscar &ch!idtI l(utito (e od'acio 'ilo kakvu $ove%anost darvini%!a i
soci(ali%!a, $a (e na 9on@erenci(i Dru-tva ne!aJkih nauJnika i lekara :D5D4 odine odr?ao ovor u ko(e! o$ovrava
,irhauove ide(e4 6 svo! $oku-a(u da o$ovrne soci(ali%a! na snovu darvini%!a, H!it (e i%!eEu ostalo rekaoA
B)rinci$ evoluci(e nesu!n(ivo $oni-tava $rinci$ (ednakosti4C
/
8o- (edan istaknuti 'iolo, ,ilhel! )ra(er, ko(i (e dr?ao
$redavan(a i $isao o utica(u darvini%!a na nad!etan(e u o'lasti $rivrede, slo?io se sa Hekelo! i H!ito! da
darvini%a! $oka%u(e Bda (e ne(ednakost !eEu l(udi!a, $o %akoni!a $rirode, neo$hodnaC4
5
Helvald (e, isto tako,
$re%rivo od'acio ide(u o ravno$ravnosti Bko(a ?eli da sve -to na ovo( %e!l(i nosi i!e QJovekR tretira na isti naJinC4
D
Ha(nrih Ernest #iler, darvinistiJki ori(entisani 'iolo ko(i (e kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka dosta $isao o $ri!eni
darvini%!a na l(udsko dru-tvo, na$isao (e (ednu kn(iu ko(a (e u $ot$unosti 'ila $osve;ena o$ovravan(u soci(ali%!a
na osnovu darvini%!a4 6 ovo( svo(o( kn(i%i, kao i u ostali! svo(i! deli!a, on (e stalno isticao ne(ednakost !eEu
l(udi!a kao loiJnu $osledicu darvinistiJke teori(e4
7
MeEuti!, nisu svi darvinisti $odr?avali Hekelov anti+soci(alistiJki stav4 Neki su Jak tvrdili da soci(ali%a! i!a
vi-e dodirnih taJaka sa darvini%!o! neo ka$itali%a!4 *ihner (e, na $ri!er, u $olitiJko! s!islu, se'e s!atrao
leviJare! i $isao (e Hekelu da (e u?ivao Jita(u;i n(eovu kn(iu u ko(o( (e ukorio ,irhaua, osi! ono dela u ko(e!
ovori o soci(ali%!u4
:.
Iako (e konstantno insistirao na ve;o( dru-tveno+ekono!sko( (ednakosti, *ihner se, i$ak, slo?io
sa Hekelo! da darvini%a! $odra%u!eva 'iolo-ku ne(ednakost4 6 stvari, (edna od n(eovih na(ve;ih %a!erki
ka$italistiJko! siste!u 'ila (e ta -to (e ta( siste! davao $rednost ne na osnovu 'iolo-ke ne(ednakosti, ve; na
ekono!ski! osnova!a4 9a$itali%a!, o'(a-n(ava on Hekelu, i!ovinu %ave-tava oni!a ko(i nisu uvek u $rednosti u
'iolo-ko! s!islu4 Na ta( naJin, on 'or'u %a o$stanak us!erava u korist onih ko(i $osedu(u i!ovinu, 'e% o'%ira na
n(ihovu 'iolo-ku raEu4
::
B9oren %laC, rekao (e *ihner, Ble?i u oro!no( ra%lici u oru?(u ili sredstvi!a Ks$ol(a-n(i!,
'a- kao i unutra-n(i!I ko(i!a svaki $o(edinac !ora da se 'ori u nei%'e?no( 'or'i %a o$stanakC4 Da 'i 'o(no $ol(e i
'or'a %a o$stanak 'ili @er %a sve uJesnike, *ihner (e $redlaao ukidan(e nasledstva i !era sveo'uhvatni(e soci(alne
%a-tite4 6 *ihnerovo( u$ravl(aJko( eliti, intelientni(i i talentovani(i 'i $o?n(eli ve;i rod u ekono!sko! s!islu, ali ne
'i !oli da a ostave u nasledstvo svo(o( deci4
:0
*iolo-ka ne(ednakost (e na ta( naJin $redstavl(ala sastavni ele!ent
*ihnerove sinte%e darvini%!a i soci(ali%!a4
Nordau (e 'io (o- (edan %aovornik darvinistiJkih $rinci$a ko(i (e od'acivao ide(u o l(udsko( (ednakosti,
na%iva(u;i (e B'a(ko!C i B%a'ludo! ka'inetskih uJen(aka i san(araC, %ato -to ni(e u skladu sa na(%naJa(ni(i!
$rinci$i!a darvinistiJke nauke4 6 (edno( svo(o( kn(i%i, ko(a (e %a'ele?ila i%u%etnu $roda(u, on (e na$isao da (e
(ednakost
u su$rotnosti sa svi! %akoni!a ?ivota i evoluci(e u oransko! svetu4 Mi, ko(i %aovara!o nauJni $oled na svet,
u ne(ednakosti ?ivih 'i;a $re$o%na(e!o $okretaJku silu celoku$ne evoluci(e i savr-enstva4 8er -ta (e 'or'a %a
o$stanak, ta( i%vor $rekrasne ra%nolikosti u $rirodi, ako ne stalna $otvrda ne(ednakostiM &$oso'ni(i orani%a!
otvoreno $oka%u(e svo(u su$eriornost u odnosu na ostale Jlanove svo(e vrste, u!an(u(e n(ihov deo o'roka ko(i i!
$riroda da(e, one!ou;ava(u;i i! da se u $ot$unosti ra%vi(u i tako se i%'ore %a vi-e $rostora %a so$stveno
$oto!stvo444 Na(nesavr-eni(e (edinke 'i;e uni-tene u 'or'i %a $rvo !esto i nesta;e444 Ne(ednakost stoa
$redstavl(a $rirodni %akon444
:<
Ne sa!o -to (e Nordau ti!e o$ravdao ne(ednakost kao sastavni ele!ent $rirode ko(i donosi evolucioni na$redak,
ve; (e uvideo da 'or'a %a o$stanak $odra%u!eva s!rt %a !no-tvo !an(e o'darenih (edinki4
&a -iren(e! darvini%!a i (aJan(e! n(eovo utica(a kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, ide(a o 'iolo-ko(
ne(ednakosti, kao n(eovo! sastavno! ele!entu, %ado'ila (e veliki 'ro( $ristalica i $ostala uaoni ka!en eueniJko
$okreta, $odu$iru;i celoku$nu n(eovu doktrinu4 )loc (e konstantno is!evao hri-;anstvo, hu!anitari%a! i
de!okrati(u %'o n(ihovih ideala o (ednakosti4
:2
9ada (e osnovao Dru-tvo %a rasnu hii(enu, on se nadao da ;e ovo(
orani%aci(i $ristu$iti sa!o oni i% redova 'iolo-ki su$eriornih, ko(i Jine (ednu Jetvrtinu $o$ulaci(e4 To se $oka%alo
kao veo!a ne$raktiJno, (er ni(e %nao na ko(i naJin 'i i%!erio 'iolo-ku su$eriornost, ali od Jlanova se %ahtevalo da se
$re skla$an(a 'raka $odvrnu lekarsko! $reledu i testovi!a kako 'i se utvrdilo da li su s$oso'ni da nastave vrstu4
:=
Hal!a(er (e s $re%ren(e! od'acio ide(u o (ednakosti4 B&!atrati ne(ednake (ednaki!aC, $isao (e on, B!o?e 'iti ideal
sa!o onih sla'ihC4
:/
Eren@els (e iska%ao !i-l(en(e velike ve;ine svo(ih kolea euenista kada (e rekaoA BLi'eralno+
hu!ana i%!i-l(otina da su svi l(udi (ednaki 'ila (e, nesu!n(ivo, (edna od na(sa!ovol(ni(ih i na(lu$l(ih stvari ko(e (e
JoveJi(i u! ikada !oao da s!isli4C
:5
DarvinistiJka ide(a o ne(ednakosti 'ila (e toliko ra-irena $oJetko! 0.4 veka da se uvukla Jak i u redove soci(alista
i druih $olitiJkih radikala4 6 stvari, $rve voEe eueniJko $okreta O i%!eEu ostalih, Forel, )loc, Hal!a(er, Eren@els,
"rot(an, Maks @on "ru'er i ,olt!an O nain(ali su ka levo( $olitiJko( ori(entaci(i4 Neki su se'e na%ivali soci(alisti!a,
a nekoliko n(ih se Jak i $rikl(uJilo soci(alistiJki! $olitiJki! $arti(a!a, !ada se ve;ina dr?ala $odal(e od stranaJke
$olitike4 DarvinistiJki ori(entisani 'otaniJar i soci(alista Dodel i!ao (e sliJan stav o ne(ednakosti i 'or'i %a o$stanak
kao i *ihner4
:D
Lekar i soci(alista Al@red *la-ko KAl@red *laschkoI na$isao (e Jlanak %a (edan vode;i soci(alistiJki
Jaso$is u ko(e! se su$rotstavl(a A!onovo! $oku-a(u da u$otre'i darvinistiJke aru!ente %a $o'i(an(e soci(ali%!a4
On (e, !eEuti!, u to! Jlanku $odr?ao stav ko(i se o$asno $ri'li?ava Hekelovo! i A!onovo!A
Ne !o?e se $ore;i da (e darvinovska teori(a i%ra%ito aristokratska, aristokratska s (edne strane, %ato -to $ro$aira
ne(ednakost svih onih ko(i nose l(udski lik, a s drue strane %ato -to, $ola%e;i od te ide(e o ne(ednakosti, ova
teori(a $ro$aira $ravo (aJe, ono ko(i (e 'ol(e o$re!l(en %a 'or'u %a o$stanak4
:7
MeEuti!, dok (e s (edne strane $ri%nao ne!inovnost 'iolo-ke ne(ednakosti, *la-ko ni(e s!atrao da %'o toa
tre'a da $osto(i i dru-tvena ili ekono!ska ne(ednakost, kao -to su !islili Hekel, A!on i drui soci(aldarvi nisti4 E!il
Ra(h KE!il ReichI, $ro@esor na univer%itetu u *eJu, takoEe (e nalasio 'iolo-ku ne(ednakost u (edno! druo!
soci(alistiJko! Jaso$isu, i%(aviv-i slede;eA B&a evolucione taJke ledi-ta, (edinke nisu (ednako vredne, ve; i!a(u
(ednaka $rava da i! se do%voli da ra%vi(a(u svo(e s$oso'nosti4C
0.
Gak (e i 9arl 9aucki K9arl 9autskyI, vode;i
!arksistiJki teoretiJar nakon Enelsove s!rti :D7=4 odine, $odr?avao eueniJke $rinci$e, iako (e s!atrao da se oni
!ou s$rovesti sa!o u uslovi!a soci(alistiJke ekono!i(e4
0:

Ni Lili *raun, vode;a @e!inistkin(a i soci(alista, ni(e u $ot$unosti $rihvatala ide(u o (ednakosti4 Ona se ?estoko
$rotivila stroo( (ednakosti $o%iva(u;i se na $rirodu, naroJito na teori(u evoluci(e, ali (e u isto vre!e O $o$ut *ihnera
O %ahtevala ve;u dru-tveno+ekono!sku (ednakost, da 'i sa!o 'iolo-ke ra%like uticale na us$e-an ishod 'or'e %a
o$stanak4 Ona (e u svo(i! !e!oari!a o$tu?ila soci(aliste da uJe -iroke narodne !ase da su Bsvi l(udi (ednaki $o
vrednosti i $o ra%vo(no( s$oso'nostiC4 6 $rirodi (e svaka vlat trave druaJi(a, nastavl(a ona, a $riroda (e l(udi!a
$odarila (o- ve;u vari(a'ilnost4 Dakle, da 'is!o delovali u skladu sa $rirodo! i evoluci(o!, !ora!o $o-tovati
$rirodne ra%like u!esto da $odstiJe!o Bsvaku 'udalu da "etea na%iva svo(i! 'rato!C4
00
*raunova (e svo( stav o
'iolo-ko( su$eriornosti i in@eriornosti @or!irala i $od utica(e! darvini%!a i niJeovsko individuali%!a4
)rodor darvinistiJke ide(e o neravno$ravnosti u redove soci(alista $o!a?e na! da shvati!o %a-to (e sve vi-e
soci(alista $oJetko! 0.4 veka $rihvatalo eueniku4 Gak (e i 9arl 9aucki, vode;i !arksistiJki teoretiJar u Ne!aJko(,
$rihvatio eueniku i koristio ter!inoloi(u 'iolo-ke ne(ednakosti u svo(i! deli!a, iako (e !noo vi-e isticao
uvoEen(e soci(alistiJke ekono!i(e u cil(u $o'ol(-an(a Jovekovo $olo?a(a4
0<
"rot(an, $ro@esor soci(alne hii(ene na
univer%itetu u *erlinu i vode;i euenista, $rikl(uJio se &oci(alde!okratsko( $arti(i K&)DI kao student 7.+tih odina
:74 veka, i nakon kratkotra(no istu$an(a i% stranke toko! $rve deceni(e 0.4 veka $onovo se $ridru?io &)D+u Ji(i (e
$redstavnik 'io i u $arla!entu4 Eduard De(vid KEduard DavidI 'io (e (o- (edna %naJa(na @iura u &D)+u ko(a (e
$ro$airala eueniJke ide(e4
Iako su $rihvatili eueniku, 9aucki i ve;ina soci(alistiJki o$redel(enih euenista Jesto su 'ili hu!ani(i od
euenista su$rotnih $olitiJkih u'eEen(a4 8edan od antisoci(alistiJki nastro(enih $ro$aatora eueniJkih ide(a, ko(i (e
sa otovo okrutno! otvoreno-;u $isao o utica(i!a darvinistiJke ne(ednakosti, 'io (e Tile4 "odine :D7=, on (e $isaoA
I% uJen(a da su svi l(udi *o?(a deca i da su svi $red N(i! (ednaki $roistekao (e hu!anistiJki i soci(alistiJki ideal
da svi l(udi i!a(u (ednako $ravo na ?ivot i da su svi (ednako vredni, i ta( ideal (e u veliko( !eri utucao na
Jovekovo $ona-an(e u $rotekla dva veka4 Ova( ideal (e nes$o(iv sa teori(o! evoluci(e444 Ona Kevoluci(aI
$re$o%na(e sa!o s$oso'ne i nes$oso'ne, %drave i 'olesne, eni(e i $ri!itivne4
02
6 (edno( od svo(ih rani(e o'(avl(enih kn(ia, on (e kritikovao Isusa i Bhu!anitarne @anatikeC :D4 veka %ato -to su
isticali (ednakost !eEu l(udi!a4
0=
Tile (e, 'a- kao i !noe n(eove kolee, retko $oku-avao da de@ini-e te ne(asne
kateori(e s$oso'no i nes$oso'no, ali su oni 'ili u'eEeni da neki l(udi vrede vi-e od druih %'o svo(ih @i%iJkih i
!entalnih oso'ina4 6 svetlu evoluci(e, te in@eriorne (edinke, $re!a Tileu, ne!a(u Jak ni B$ravo na ?ivotC4
)oJetko! 0.4 veka, darvinovska ne(ednakost se !ola videti u sve Je-;o( i -iro( u$otre'i ne!aJko i%ra%a
B!inder3ertiC K-to 'ukvalno %naJi Bin@erioranC, ali u kn(i?evno! (e%iku B!an(e vredanCI u o$isu odreEenih
kateori(a l(udi4 Ne u%i!a(u;i u o'%ir ne+evro$ske rase Ko ko(i!a ;e!o ovoriti u -esto! $olavl(uI, dve kateori(e
l(udi ko(e su se !eEuso'no $rekla$ale, s!atrane su Bin@eriorni!aC ili Bnes$oso'ni!aCA invalidi KnaroJito !entalno
o'oleliI i oni ko(i su ne$roduktivni u ekono!sko! s!islu4 6 svo! ovoru odr?ano! na sku$u Dru-tva %a ne!aJke
nauJnike i lekare :7.74 odine, antro$olo i euenista Feliks @on Lu-an (e na $itan(e B9o (e in@erioranMC odovorio
slede;o! listo!A B*olesni, sla'i, ne!i, lu$avi, alkoholiJari, skitnice, kri!inalciN svi oni su in@eriorni u odnosu na
%drave, (ake, intelientne, $a!etne, tre%vene, Jiste4C )o Lu-anovo! !i-l(en(u, na(va?ni(i $raktiJni %adatak
antro$oloi(e (e da shvati -ta tre'a da uradi sa Bin@eriorni!C ele!enti!a dru-tva4
0/
)rvi ne!aJki 'iolo ko(i (e $ri!enio darvinistiJku ne(ednakost na invalide 'io (e 9arl Fot, ko(i (e %'o svo
uJe-;a u revoluci(i :D2D4 odine $roteran u Hva(carsku $o $olitiJko( osnovi4 Fot, $ro@esor na univer%itetu u >enevi,
'io (e (edan od $rvih ne!aJkih 'ioloa ko(i su $rihvatili darvini%a!4 6 svo(o( dvoto!no( kn(i%i, Cekcije o oveku
KCectures on Man$ :D/<I, ko(a se s!atra takvi! klasiko! u o'lasti antro$oloi(e da (e do?ivela $onovno i%dan(e
0..<4 odine, on (e i%(avio da su neki !entalno o'oleli l(udi Kon (e u$otre'io i%ra% BidiotiCI $o @unkci(i svo !o%a i
!entalni! s$oso'nosti!a 'li?i !a(!uni!a neo na(ni?i! nor!alni! l(udski! 'i;i!a4 On (e tvrdio da (e (edan
BidiotC u 'iolo-ko! s!islu 'li?i !a(!unu neo svo(i! so$stveni! roditel(i!a4
05
"odine :D/5, Fot (e i%(avio da l(udi
sa i%u%etno !ali! !o%o! doka%u(u verodosto(nost darvinistiJke evoluci(e, 'udu;i da $redstavl(a(u $ri!ordi(alne
$oto!ke ko(i su tu oso'inu nasledili od $redaka i% rani(ih @a%a evoluci(e4 On ih (e $os!atrao kao (ednu vrstu
savre!ene karike ko(a nedosta(e u lancu ko(i s$a(a !a(!una i Joveka4 On (e %a$a%io da (e n(ihov !o%ak otovo iste
veliJine kao i kod !a(!una hvataJa, a kasni(e (e tvrdio da su oni i%u%etno ve-ti u $en(an(uX KDarvin se, kad ve; o
to!e ovori!o, slo?io sa Foto! $o ovo! $itan(u4I
0D
Iako Fot ni(e %aovarao u'i(an(e dece invalida, on u svo(o(
kn(i%i Cekcije o oveku (este tvrdio da (e !oralnost relativna kateori(a, $odu$iru;i svo(u tvrdn(u (edni! u$eJatl(ivi!
$ri!ero!A BAko (e u civili%ovano! svetu s!rtni %loJin u'iti svo staro hro!o oca, $osto(e neka indi(anska
$le!ena ko(e ova( Jin s!atra(u i%u%etno $ohvalni!4C
07
Fotova relativi%aci(a u'i(an(a sla'ih i 'olesnih, kao i n(eova
tvrdn(a da su neki !entalno o'oleli l(udi 'li?i ?ivotin(a!a neo l(udi!a, $rocveta;e i doneti svo( rod u kasni(e!
$eriodu eueniJko $okreta4
Fot ni(e 'io (edini ko(i (e odreEene neti$iJne $o(edince okarakterisao kao $ri!ordi(alne4 Ova ide(a (e, u stvari,
'ila veo!a ras$rostran(ena u $o$ularno( kulturi u vidu B$oka%ivan(a $rirodnih naka%aC, ko(a su $redstavl(ala (edan
od na(o!il(eni(ih vidova %a'ave u Ne!aJko(, i to ne sa!o %a neo'ra%ovanu $u'liku4 Neke od Bnaka%aC ko(e su
uJestvovale u ovi! $redstava!a u Ne!aJko( i!ale su redak enetski $ore!e;a( ko(i i%a%iva $reterani rast !al(a $o
Jitavo! telu4 #irkuske ko!$ani(e ne sa!o -to su ovakve oso'e iskori-tavale da 'i $rivukle $u'liku, ve; su ih
$oni?avali rekla!ira(u;i ih kao Bkarike ko(e nedosta(uC u evoluciono! lancu i%!eEu !a(!una i Joveka4 Neki lekari
su neke ano!ali(e, $o$ut i%raslina u korenu kiJ!e, s!atrali re$ovi!a, ko(i, ovorili su oni, $redstavl(a(u o'ele?(a
rani(ih evolucionih @a%a4
<.
9ra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, eueniJki $okret (e (o- vi-e us!erio $a?n(u na evolucioni %naJa( nedostataka i
ostalih ati$iJnih l(udskih oso'ina4 Ni(e $otre'no $roJitati veliki 'ro( dela ne!aJkih euenista da 'is!o $ri!etili da
oni nisu sve l(ude s!atrali (ednako vredni!a4 Oni su o !entalno i @i%iJki hendike$irani! oso'a!a stalno ovorili u
kontekstu in@eriornih, ni?ih, 'eskorisnih, $a Jak i $ot$uno 'e%vrednih (edinki, ko(e $redstavl(a(u teret %a dru- tvo4 Na
$ri!er, Ervin *aur KEr3in *aurI, istaknuti !endelistiJki enetiJar i %aovornik euenike, na kra(u svo Jesto
kori-;eno teksta o enetici, navodi ra%like i%!eEu in@eriornih i su$eriornih l(udi4
<:
)o%nati neuro@i%iolo 9urt
"old-ta(n K9urt "oldsteinI na$isao (e kn(iu o euenici, u ko(o( (e tvrdio da (e rast $o$ulaci(e koristan, ali sa!o ako
Bsvaki $o(edinac vrediC4 To %naJi da neki $o(edinci ne!a(u nikakvu vrednost, -to "old-ta(n od!ah $oto! i
eks$licitno i%nosi, i%(avl(u(u;i slede;eA B)orast 'ro(a 'e%vrednih $o(edinaca (e, %aista, veo!a -tetan4C
<0
&liJni i%ra%i o
in@eriornosti, $a Jak i !an(o( vrednosti nekih oso'a O o'iJno invalida O !ou se u veliko! 'ro(u na;i u s$isi!a
'ioloa, $sihi(atara i lekara s $oJetka 0.4 veka4
Neki euenisti su Jak tvrdili da su oso'e sa @i%iJki! ili !entalni! nedostaci!a ne sa!o 'e%vredne, ve; i
neativne4 Na $ri!er, "i?icki, ko(i (e $odr?avao eueniku Jak i $re raEan(a eueniJko $okreta u Ne!aJko(, 'ranio
(e ova( stav (o- :DD<4 odine4 On (e u$o%orio dru-tvo u ko(e! (e ?iveo da su%'i(e stvaran(e dece ko(a ;e 'iti Botovo
$ot$uno 'e%vrednaC, (er ona nanose vi-e 'ola neo sre;e O -to (e $redstavl(alo s!rtni reh u n(eovo( utilitarno(
etici4
<<
Ironi(a (e u to!e -to (e "i?icki 'io ne$okretan, !ada (e, i $ored toa, 'io vis$reno duha i intelekta4 6o
Ri'ert, $ro@esor $atoloi(e na univer%itetu u *onu, koristio se sliJno! ter!inoloi(o! u svo(i! s$isi!aA
*ria %a oso'e ko(e su od sa!o roEen(a !entalno i @i%iJki 'eskorisne, ko(e svo(i! 'li?n(i!a i se'i $redstavl(a(u
sa!o teret, oso'e 'e% ikakve vrednosti, ne donosi JoveJanstvu 'a- nikakvu korist, ve; na$rotiv, sa!o -tetu4
<2
Ri'erove kitn(aste @ra%e na!a danas %vuJe $riliJno -okantno, ali su u ono vre!e, $oJetko! 0.4 veka, 'ile sasvi!
uo'iJa(ene !eEu euenisti!a i to ne sa!o u Ne!aJko(4 "rot(an (e takoEe 'io %a'rinut %'o ovih 'iolo-ki
Bin@eriornihC ele!enata, $roceniv-i da (e (edna tre;ina celoku$ne svetske $o$ulaci(e @i%iJki ili !entalno Bin@eriornaC
ili Bo-te;enaC4
<=
Iako su se 'orile %a ve;u (ednakost !eEu $olovi!a, ne!aJke @e!inistkin(e takoEe nisu ostale i!une na
darvinistiJko nala-avan(e ne(ednakosti i in@eriornosti4 6 stvari, !noe vode;e @e!inistkin(e O Rut *re KRuth *rY,
Helen Htoker KHelene &tWckerI, Henri(et Firt KHenriette FPrthI, Adela Hra('er KAdele &chrei'erI i "ertruda *o(!er
K"ertrud *Vu!erI, da na$o!ene!o sa!o neke O 'ile su ne$okole'l(ivi %aovornici euenike4 One su, kao i !noi
euenisti, 'e% uste%an(a koristile ter!inoloi(u in@eriornosti i o!alova?avale invalide na naJine ko(ih 'is!o se danas
stideli4
</
Na $ri!er, Adela Hra('er, vode;a @iura u Lii %a %a-titu !a(ki, a kasni(e i deleat &oci(alde!okratske
$arti(e u ne!aJko! $arla!entu, tvrdila (e da se sa!o $ute! kontrole raEan(a B!o?e $osti;i 'ol(i i vi-i odo( i
selekci(a, od'acivan(e 'e%vrednih i lo-ih ele!enata, i stvaran(e dru-tva 'e% nesnosno tereta nes$oso'nih (edinki
ra%liJite vrsteC4
<5

*re, $rvo'itni osnivaJ Lie %a %a-titu !a(ki, ?estoko se nal(utila kada su Htokerova i n(ene sled'enice u'la?ile
eueniJke cil(eve ove orani%aci(e4 "odine :7.=, ne$una dva !eseca nakon -to (e deklaraci(a Rut *re usvo(ena kao
osnova %a ovu novu orani%aci(u, Htokerova i ve;ina Jlanova Lie %a %a-titu !a(ki i%ra%ila (e svo(e neslaan(e sa
$rvo'itni! doku!ento! ko(i (e na$isala Rut *re4 One su, i%!eEu ostalo, ?elele da se i% to doku!enta i%'aci reJ
B%draveC i sva $ove%ivan(a sa eueniko! ve%ana %a tu reJ, uka%u(u;i ti!e na to da 'i one $o!ole svi! ?ena!a, 'e%
o'%ira na n(ihovo %dravstveno stan(e4 *re se ose;ala i%nevereno!, $a (e l(utito odovorila da su u osnivaJko(
deklaraci(i Lie, ko(a (e $rvi $ut o'(avl(ena u ,olt!anovo! Jaso$isu Kko(i (e $ro$airao rasistiJku @or!u euenikeI,
eueniJki cil(evi eks$licitno i%lo?eni4 OsnivaJka deklaraci(a (e, $re!a *reovo(, Bnala-avala oda(an(e Q%dravihR, a
ne !a?en(e i $a?en(e 'olesnih i 'ole-l(ivihC4 Ona (e ukorila svo(e koleinice, tvrde;i da su one, $o!a?u;i
Bin@eriorni!aC, na$ustile eueniJke $rinci$e4 *re se toliko u%ru(ala %'o ovih $ro!ena da se vrlo 'r%o $ovukla sa
svo(e $o%ici(e i osnovala rivalsku orani%aci(u ko(a (e 'ila kratko veka4
<D
9akva od da su neslaan(a $osto(ala $o drui! $itan(i!a, *re (e verovatno $reterala kada (e u $itan(u euenika4
Htokerova i n(ene isto!i-l(enice uo$-te nisu na$ustile eueniJku doktrinu4 One su se, (ednostavno, u$la-ile da 'i
oraniJavan(e $o!o;i na B%draveC !a(ke dovelo do $roi%vol(no odreEivan(a ko(a (e !a(ka dovol(no do'ra da $ri!i
$o!o;4 Na savetodavno! od'oru Lie, u !a(u :7.=4 odine, ras$ravl(alo se o ra%lo%i!a i%'acivan(a eueniJke
@ra%eoloi(e i% $rora!a ove orani%aci(e4 Glanovi od'ora (ednolasno su se slo?ili da 'i, u$rkos $ro!ena!a u
%vaniJno! $rora!u, ova orani%aci(a u svo(i! $raktiJni! aktivnosti!a O $o$ut osnivan(a do!ova %a nevenJane
!a(ke O tre'alo da $ru?i $odr-ku sa!o Bs$oso'ni! !a(ka!a i deci, ali oni! ko(e 'olu(u od neke %ara%ne ili nasledne
'olesti, naroJito od si@ilisa ili tu'erkulo%e, ne;e 'iti do%vol(eno da $ri!e $o!o; i neuC4 Oni su, osi! toa, tra?ili od
)loca, ko(i (e (o- uvek 'io Jlan savetodavno od'ora Lie, da na$i-e $raktiJne savete o to!e na ko(i 'i naJin Lia
!ola da $ri!eni eueniJke $rinci$e4
<7
Gak i nakon -to su )loc i nekoliko druih euenista istu$ili i% Lie, Htokerova, Hra('erova i ostali Jlanovi ove
orani%aci(e nastavili su da $ro$aira(u eueniku4 Htokerova (e na !eEunarodno( kon@erenci(i Lie !onista :7:<4
odine i%(avila da oni ko(i $rihvata(u nauJni $oled na svet ne !ou da i%'enu $itan(eA 9o tre'a da se rodiM Ona (e
rekla slede;eA B)o-to ?eli!o ra%vi(eni(a l(udska 'i;a, $otre'ne su na! euenika i rasna hii(ena4C
2.
6 svo! ovoru na
eneralno! %asedan(u Lie %a %a-titu !a(ki :7.74 odine, ona (e i%ra%ila nadu da ;e se "altonova vi%i(a eueniJke
relii(e is$uniti u 'udu;nosti, kada ;e se svako roditi %drav i sre;an4 Ona (e $ose'no nalasila da l(ude tre'a
in@or!isati o Benerativno( eticiC ko(a ;e u%di;i JoveJanstvo na vi-i nivo, ti!e -to ;e one!ou;iti raEan(e
nes$oso'nih (edinki4 Iako (e lavni cil( n(eno ovora 'io $ro!ovisan(e leali%aci(e a'ortusa, euenika (e odirala
kl(uJnu ulou u n(eno! o$ravdavan(u a'ortusa, 'udu;i da Bdeci Ji(i roditel(i 'olu(u od %ara%nih 'olesti ili deci
hroniJnih 'olesnika, kao i deci Ji(i roditel(i $ate od kardiovaskularnih ili !entalnih o'ol(en(a, ne 'i tre'alo do%voliti
da se rodeC4
2:
Htokerova (e u !noi! $u'likaci(a!a nala-avala $otre'u $o'ol(-an(a l(udsko nasleEa ti!e -to ;e se
s$reJiti re$rodukci(a @i%iJki i !entalno nes$oso'nih oso'a, BJi(e $osto(an(e ne!a nikakvu vrednost niti o'oa;u(e
dru-tvo kao celinuC4
20
I%(ave $o$ut Htokerove O ali i sliJnih i%(ava Rut *re i Adele Hra('er O do$rinele su devalvaci(i
invalida i li-ile ih, !akar deli!iJno, l(udsko dosto(anstva4
&a'last in@eriornosti O iako (e 'ila $ove%ana sa ide(o! deeneraci(e O nide ni(e uhvatila tako du'oke korene kao
u $sihi(atri(i4 ,ode;i $sihi(atri stalno su o$isivali svo(e $aci(ente kao Bin@eriorneC, BdeenerisaneC ili Bde@ektneC4
"odine :DDD, 8uli(us 9oh K8ulius 9ochI uveo (e $o(a! B$siho$atska in@eriornostC (H&s,c"o&at"isc"e
Minderwerti#keitenI/ da 'i o$isao !entalne $ro'le!e ko(i su se raniJili sa !entalno! 'ole-;u, ali nisu 'ili tako
o%'il(ni4
2<
Ova ter!inoloi(a $ostala (e uo'iJa(ena !eEu $sihi(atri!a, ko(i su ter!in Bin@erioranC $oJeli da
$ri!en(u(u ne sa!o na stan(e $aci(enta, ve; i na sa!o Joveka ko(i se nala%i u takvo! stan(u4 6tica( $sihi(atri(e
$osta(ao (e sve sna?ni(i u Ne!aJko( kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, kada su se !asovno $odi%ale ustanove %a
!entalno %dravl(e i sve vi-e l(udi s!e-talo u n(ih4 To (e $o(aJalo strah (avnosti da se !entalne 'olesti sve vi-e -ire,
!ada (e to, verovatno, $re 'ila $osledica $odro'ni(e is$itivan(a od strane vladinih slu?'enika i lekara4 6 svako!
sluJa(u, ova $ore-na $redstava o $ravo! stan(u stvari $o!ola (e $sihi(atri!a da %ado'i(u (o- ve;i uled i kontrolu
nad dru-tvo!4
22
&vi su $a?l(ivo slu-ali n(ihova u$o%oren(a o deeneraci(i i in@eriornosti, kao i $redloe %a leJen(e
ovih 'olesti4
DarvinistiJka neravno$ravnost ni(e 'ila (edini @aktor ko(i (e do$rineo devalvaci(i invalida4 Tu (e 'io i novac4
Mnoi euenisti su ?alili %a novce! ko(i se, na -tetu ostalih Jlanova dru-tva, tro-i na !entalno i @i%iJki hendike$irane
oso'e, tvrde;i da one $redstavl(a(u teret %a $rivredu4 "odine :7::, (edan veo!a %a$a?en nauJni Jaso$is, ?msc"au,
o'e;ao (e novJanu naradu od :40.. ne!aJkih !araka O -to (e tada 'ila $riliJno velika su!a O %a na('ol(i ese( na
te!u B9oliko dr?avu i dru-tvo ko-ta(u lo-i rasni ele!entiMC 6$utstva data $ri ras$isivan(u konkursa nala-avala su
da 'iolo-ki Bin@eriorneC oso'e $redstavl(a(u o$tere;en(e %a $rivredu i da 'i i! B'ilo 'ol(e da se nisu ni rodileC4
MeEuti!, iako su euenisti u svo(i! s$isi!a redovno s$o!in(ali kako Bin@eriorneC (edinke $redstavl(a(u teret %a
$rivredu, niko nikada ni(e saku$io statistiJke $odatke $o!o;u ko(ih 'i se ta( teret i%!erio4 9o!isi(u na ovo!
konkursu Jinili su urednik Jaso$isa ?mau i (o- dvo(ica euenista, "ru'er i A4 "ot-ta(n K"ottsteinI4
2=
"ru'er,
$ro@esor hii(ene na univer%itetu u Minhenu, inaJe $o%nat -iro! sveta $o svo(i! otkri;i!a u o'lasti seroloi(e,
s!atrao (e da invalidi ne $redstavl(a(u sa!o Bteret %a $rivreduC, ve; i Bstalnu o$asnost %a %drave oso'eC4
2/
)o'edniJki ese( autora Ludvia 8ensa KLud3i 8ensI, ko(i (e o'(avl(en u (edno! %a$a?eno! Jaso$isu o dru-tveno(
hii(eni :7:<4 odine, sadr?ao (e $odatak da s!e-ta( Bin@eriornihC oso'a u institutici(e %a !entalno %dravl(e sa!o u
Ha!'uru ko-ta <:4/:54D0< !araka odi-n(e4
25
Lekci(a (e 'ila oJilednaA Ne-to se !ora uJiniti kako 'i se s!an(ili
ovi oro!ni tro-kovi4 )ro@esor anato!i(e na univer%itetu u *eJu, 8uli(us Tandler, i%vukao (e u$ravo ova( %akl(uJak4
&$o!enuv-i 8ensovu studi(u u svo! ovoru i% :7:/4 odine, on dal(e ka?eA BMa kako ru'o to %vuJalo, !ora!o re;i
da (e stalna i sve (aJa &odrka ovim ne#ativnim varijantama nekorektna sa as&ekta ljudske &rivrede i u su&rotnosti sa
uenjima eu#enike4I
2D

)odstaknut te!o! konkursa o'(avl(eno u Jaso$isu ?mau, In(ac 9au$ KIna% 9au$I, $ro@esor dru-tvene
hii(ene i "ru'erov saradnik na univer%itetu u Minhenu, na$isao (e Jlanak na te!u B9oliko dr?avu i dru-tvo ko-ta(u
in@eriorni ele!entiMC 9au$ (e is$itao tro-kove s!e-ta(a i leJen(a Bin@eriorneC o!ladine, %akl(uJiv-i da dr?ava tre'a da
i%dvo(i Bin@eriorneC, odnosno invalide, kako ne 'i !oli da se ra%!no?ava(u4 6$o%orio (e na o$asnost la?no
saose;an(a $re!a Bin@eriorni!aC, 'udu;i da Bna-e %dravo $oto!stvo i!a $rava da 'ude %a-ti;eno od $ro$adan(a
$ute! !e-an(a sa oni!a ko(i delu(u $ou'no $o enetski !ateri(al (8eimsc"Mdlin#e/$ a svaka na$redna naci(a du?na
(e da s!an(i teret tro-kova in@eriornostiC4
27
I%ra% ko(i sa! (a u ovo! citatu $reveo sa B$ou'noC (Sc"Mdlin#e/ Jesto
o%naJava -tetoJine, $ara%ite ili a!ad4 Iako se $onekad koristi i u o$isivan(u l(udi, ta reJ se o'iJno odnosi na
$okvarene oso'e ko(e vr-e $ou'an utica( na drue4 6$otre'a ovo ter!ina O kao i reJi BteretC O u o$isivan(u
invalida $oka%u(e sa kakvi! su $re%iro! euenisti $os!atrali invalide4
9au$ ni(e 'io (edini euenista ko(i (e invalide na%ivao B$ara%iti!aC4 6 (edno! Jlanku i% :D7=4 odine, u ko(e! (e
$ro$airao eueniJke ide(e, 9urela (e tvrdio da su ne sa!o @i%iJke, ve; i !entalne i !oralne oso'ine ulavno!
nasledne4 9urelin stav da su B$siho$atska in@eriornostC, kao i $i(anstvo, len(ost i sklonost ka kri!inalu + nasledne
oso'ine, delio (e veliki 'ro( n(eovih savre!enika, naroJito Jlanova eueniJko $okreta4 9urela (e ove oso'e na%vao
B$ara%iti!aC ko(i i!a(u Bantisoci(alneC karakterne oso'ine i Bdru-tveno 'eskorisnu i $ou'nu T'iolo-kuU
konstituci(uC4
=.
6 (edno! od svo(ih rani(ih dela, Prirodna istorija kriminala K!"e 0atural +istor, o( t"e 'riminal,
:D7<I, 9urela (e o$-irno ovorio o oni!a ko(i su %a'u-avali na $oslu, uvek ih na%iva(u;i B$ara%iti!aC4
=:
&lika @i%iJki,
a naroJito !entalno nes$oso'nih ko(i cr$e ?ivotne sokove dru-tva kao svo Bdo!a;inaC, o-te;u(u;i ti!e, a !o?da Jak
i $ot$uno uni-tava(u;i svo Bdo!a;ina,C 'ila (e $riliJno ra-irena, Jak i !eEu oni!a ko(i takve oso'e nisu otvoreno
na%ivali B$ara%iti!aC4
Ha(nc )otho@ KHein% )ottho@@I, Jlan Lie !onista i Nacionalnih li'erala u ne!aJko! $arla!entu, inaJe struJn(ak
%a dru-tveno+ekono!ske $oslove, da(e na! (o- (edan $ri!er naJina na ko(i se darvinistiJka ne(ednakost !e-ala sa
ekono!ski! $itan(i!a u cil(u devalvaci(e ?ivota invalida4 Reau(u;i na )locov ovor sa )rvo konresa ne!aJkih
socioloa, )otho@ (e u$orno tvrdio da !noi $o(edinci u Ne!aJko( nesta(u ne %ato -to su 'iolo-ki in@eriorni, ve; %'o
ekono!skih ne(ednakosti4 On se, i$ak, u $ot$unosti slo?io sa )loco! da oni ko(i su 'iolo-ki Bnes$oso'niC ne 'i
tre'alo da $ri!a(u $o!o; dr?ave, ko(u (e on s!atrao luksu%o! ko(i Ne!aJka vi-e ne !o?e da $riu-ti4 On (e $ose'no
kritikovao soci(alno osiuran(e ko(e (e -titilo Bidiote i 'oal(eC4 )otho@ s!atra da 'i, u ekono!sko! s!islu, 'ilo
!noo odovorni(e $otro-iti ta sredstva na siro!a-ne, ali ne i 'iolo-ki Bnes$oso'neC4 Fa$isnik sa ovo sastanka
$oka%u(e da su )otho@ovi $redlo%i da se invalidi!a ukine novJana $o!o; doJekani a$lau%o!, a ne sa %ra?avan(e!4
=0
)otho@ (e o$-irni(e o ovi! ide(a!a ovorio u svo! Jlanku BFa-tita sla'ihMC u ko(e! (e $otvrdio da Bnisu sla'i ti
ko(i su na(draoceni(i u ovo( dr?avi, ve; (aki, s$oso'ni %a ?ivot i radN a soci(alna $olitika ko(a ?eli da %a-titi sla'e si +
urno vodi ovu dr?avu $ore-ni! $ute!C4 On (e vi-e $uta $onovio da !ere soci(alne %a-tite tre'a da 'udu u korist
onih ko(i su u lo-e! ekono!sko! $olo?a(u, a ne onih ko(i su 'iolo-ki sla'i4 *udu;i da toliko !noo n(ih u!ire %'o
siro!a-tva, on (e i%(avio da
!i ne!a!o $rava da i! uskrati!o ono -to tro-i!o na one ko(i su nes$oso'ni %a ?ivot, 'eskorisni i nesre;ni4
Nesre;niX ,elikani JoveJanstva ne tre'a da %a'orave da 'i doneli ne sa!o $raktiJnu korist, ve; i !noo vi-e sre;e
i 'laostan(a, kada 'i n(ihov hu!anitari%a! dostiao ona( kra(n(i ste$en ra%vo(a onda kada 'i dali s!rt oni!a
ko(i u!iru, a ?ivot oni!a ko(i su s$oso'ni %a ?ivotX
=<
Iako (e )otho@ otvoreno i%(avio da ne tre'a intervenisati u s!islu 'ukvalno u'i(an(a Bsla'ihC, on (e uvideo da
ukidan(e $o!o;i takvi! oso'a!a $redstavl(a s!rtnu ka%nu4 Ali, 'udu;i da su takvi Jlanovi dru-tva 'ili B'eskorisni i
nesre;niC, on se radovao n(ihovo! nestanku4 )otho@ (e otvoreno $odr?avao Darvinov stav da se sre;a $ove;ava
uni-tavan(e! Bnes$oso'nihC u 'or'i %a ?ivot4 N(eovi stavovi se na!a danas Jine $riliJno ekstre!ni! i %vuJe veo!a
ru'o, ali su kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka 'ili sasvi! uo'iJa(eni4 Mnoi euenisti i!ali su sliJne ide(e4
Ekono!ska $itan(a uticala su na ras$ravu o invalidi!a na (o- (edan sliJan naJin4 Mnoi euenisti $oJeli su da
koriste ekono!sku $roduktivnost kao !erilo %a odreEivan(e Jovekove vrednosti4 Forel (e tvrdio da l(ude tre'a
vrednovati $re!a n(ihovo( s$oso'nosti da 'udu $roduktivni raEani4 On (e Bs$oso'nuC (edinku o$isao kao onu ko(a
vi-e do$rinosi dru-tvu neo -to od n(ea $ri!a4
=2
B&!atra!C, i%(avio (e Forel, Bda dvo(e enetski s$oso'ne dece
$redstavl(a(u &lus %a dru-tvo, a dvo(e lo-e dece minus4 Ova $rva ;e svakako na$redovati i &roizvoditi vi-e neo -to
$otro-e, dok ;e ona drua raditi u$ravo su&rotnoI4
==
To %naJi da !o?e!o !ate!atiJki da i%raJuna!o vrednost
neJi(e ?ivota tako -to ;e!o odrediti koliko (e ta oso'a do$rinela ekono!sko! ra%vo(u dru-tva i koliko (e odovorna
$re!a n(e!u4 Hal!a(er (e isto tako !islio da se, i% $raktiJnih cil(eva, Bnasledna vrednostC oso'e !o?e na('ol(e
i%raJunati na osnovu n(ene ekono!ske $roduktivnosti4
=/
6tica(ni 'eJki sociolo Rudol@ "old-a(d, vode;a @iura u austri(sko! oranku Lie !onista, ra%vio (e celoku$nu
svo(u socioloi(u na osnova!a ide(e o Bl(udsko( ekono!i(iC4 "old-a(d (e 'io du'oko %ainteresovan %a etiku i vrednost
l(udsko ?ivota4 BEtika !o?da nikada do sada, u celoku$no( l(udsko( istori(iC, i%(avio (e on, Bni(e 'ila tako nisko
vrednovana kao danasC4 On se nadao da ;e, istiJu;i evolucionu i ekono!sku vrednost $ri$adnika l(udske vrste, $odi;i
n(ihovu vrednost i status4 "old-a(d (e 'io ?alostan i nevan %'o un(etavan(a radniJke klase od strane ka$italista, a
'udu;i da verska i !oralna uJen(a nisu us$ela da s$reJe takvu $raksu, on se nadao da ;e n(eova nauJna socioloi(a
!o;i da o$ravda i aru!entu(e $restanak un(etavan(a4 9ada dru-tva 'udu shvatila da l(udi i!a(u ekono!sku
vrednost, da $redstavl(a(u ka$ital ko(i se ne s!e $rotra;iti, dru-tvo vi-e ne;e tolerisati ka$ita listiJko un(etavan(e,
!islio (e "old-a(d, a soci(ali%a! ;e tri(u!@ovati4 BEvoluciona vrednost l(udskih 'i;a u n(ihovo( sada-n(o( @or!i na ta(
naJin $redstavl(a drutvenu svojinuI$ o'(asnio (e on4 B9o od (o( i% o'esti nanosi -tetu, nezakonito unitava
drutveni ka&ital4I
=5
"old-a(d (e u$orno tvrdio da (e n(eova socioloi(a nauJno karaktera i da (e evoluci(a n(en sastavni deo4
MeEuti!, "old-a(dovi stavovi su odstu$ali od stroo darvini%!a ko(i su %aovarali !noi drui euenisti4 I dok (e s
(edne strane $o-tovao Darvina %'o n(eovih nauJnih dostinu;a, "old-a(d (e od'acio !altusovski ele!ent u
darvinistiJko( teori(i4 On (e %'o toa u$orno tvrdio da l(udska $o$ulaci(a ne !ora da se $ove;ava niti da $rirodna
selekci(a !ora da se $oo-tri4 Tak!iJen(e i selekci(a, 'a- na$rotiv, tre'a da se u'la?e da 'i se $ove;ao kvalitet l(udske
vrste4 I dok su !noi vode;i euenisti u$orno tvrdili da ;e $ove;ana sto$a re$rodukci(e dovesti do ve;e 'iolo-ko
na$retka, "old-a(d (e tvrdio u$ravo su$rotno4 )o n(eovo! !i-l(en(u, Bsa s!an(en(e! nataliteta, 'a- kao i sa
$ove;an(e! korisnosti, 'iolo-ka i ekono!ska vrednost ?ivota svako $o(edinca konstantno se $ove;avaC4
=D
Fa ra%liku
od ve;ine euenista, on (e nala-avao da sredina ira !noo %naJa(ni(u ulou u o'likovan(u karaktera od nasledno
@aktora4
"old-a(d (este od'acivao neke 'itne ele!ente i%vorne euenike, ali (e i$ak $rihvatao !noe od n(enih osnovnih
$ret$ostavki i cil(eva4 On se nadao da ;e n(eova socioloi(a do$rineti $o'ol(-an(u Jovekovo 'iolo-ko kvaliteta i
tako dovesti do evoluciono na$retka, %'o Jea se :7.D4 ili :7.74 odine $ridru?io Dru-tvu %a rasnu hii(enu4
=7
*eJko &ociolo-ko dru-tvo, Ji(i (e osnivaJ i $redsednik 'io "old-a(d, takoEe (e i!alo Odsek %a soci(alnu 'ioloi(u i
eueniku4 Na Jelu ovo odseka, ko(i (e nain(ao $olitiJko( levici vi-e neo Dru-tvo %a rasnu hii(enu, nala%ili su se
$o%nati la!arkistiJki ori(entisani 'iolo )ol @on 9a!erer K)aul von 9a!!ererI i $ro@esor hii(ene 8uli(us Tandler4
/.
"old-a(dovi stavovi nesu!n(ivo otkriva(u !noo vi-e hu!anosti i saose;an(a od stavova ve;ine euenista, ali n(eov
nalasak na $o'ol(-an(u 'iolo-ko kvaliteta i vrednosti l(udskih 'i;a, a naroJito n(eova usredsreEenost na
ekono!sku vrednost Joveka, i$ak $ret$ostavl(a da neki l(udi vrede vi-e od druih4 Osi! toa, n(eovi stavovi nas
navode da $ostavi!o i ono %a'rin(ava(u;e $itan(eA A -ta ;e!o sa oni! l(udi!a ko(i ne!a(u nikakvu Bekono!sku
vrednost,C kao -to su invalidiM )o!alo (e Judno to -to "old-a(d nikada ni(e dotakao ovo $itan(e, 'udu;i da (e 'io
'lisko $ove%an sa eueniJki! $okreto!, ko(i (e u$orno $ostavl(ao ovo $itan(e4 Mo?da ni(e !oao da natera se'e da
se suoJi sa to! te!o!, $o-to (e n(eov racionalni konce$t l(udske ekono!i(e, kada se $ri!eni na invalide, i%leda
'io u su$rotnosti sa n(eovo! hu!ano! $rirodo!4 "old-a(d se nadao da ;e, kao %a-titnik un(etavanih, $odi;i
vrednost l(udsko ?ivota O -to (e veo!a $le!enit cil( O ali !i se Jini da (e n(eov stav da vrednost l(udsko ?ivota
%avisi od n(eove ekono!ske vrednosti uJinio u$ravo su$rotno4
Mnoi darvinisti su $ro$airali ide(u da (e ne(ednakost ne!inovan %akon $rirode4 )ri!en(u(u;i to na l(udsko
dru-tvo, oni su nala-avali @i%iJke, !entalne, $a Jak i !oralne ra%like !eEu l(udi!a, na%iva(u;i neke l(ude
su$eriorni!a, a neke in@eriorni!a4 Dok su %aovornici ove ideoloi(e oJiledno $ri$adali intelektualno su$eriorno!
se!entu dru-tva, invalidi, naroJito oni !entalno nes$oso'ni, na%ivani su in@eriorni!a i !an(e vredni!a4 MeEuti!,
$osto(ala (e (o- (edna kateori(a navodno in@eriornih l(udi ko(e su !noi darvinisti i euenisti s!atrali (ednako
o$asni! O ili !o?da Jak i o$asni(i! O od invalida4 &ada ;e!o na-u $a?n(u us!eriti na tu slede;u kateori(uA ne+
evro$ske rase4
8* NA'(A O RA"NO$ NE$EDNA(O"TI
Invalidi i kri!inalci nisu 'ili (edini Ji(i ?ivot (e, $od utica(e! darvinistiJkih ide(a, 'io $ot$uno devalviran4 Mnoi
soci(aldarvinisti i euenisti su ve;inu svetsko stanovni-tva str$ali u kateori(u Bin@eriornihC4 Oni su ne+evro$ske
rase s!atrali vari(anta!a l(udske vrste O a $onekad Jak i $ot$uno ra%liJito! vrsto! O ko(e u svo! evoluciono!
ra%vo(u nisu 'ile (ednako na$redne kao Evro$l(ani4 &vakako da darvini%a! ni(e 'io (edini krivac %a sve sna?ni(i talas
nauJno rasi%!a kra(e! :74 veka, ali (e i$ak odirao kl(uJnu ulou u sve!u to!e4
:
Rasi%a! (e oJiledno $osto(ao i $re darvini%!a, ali (e toko! :74 veka O deli!iJno $od utica(e! darvini%!a O
$retr$eo %naJa(ne $ro!ene4 6 $eriodu $re :74 veka, $reovladava(u;i utica( hri-;anstva s$reJavao (e i%'i(an(e nekih
od na(orih o'lika rasi%!a4 Hri-;anska teoloi(a $ro$ovedala (e univer%alno 'ratstvo svih rasa, ko(e $otiJu od
%a(edniJkih $redaka O Ada!a i Eve4 ,e;ina hri-;ana (e verovala da su sva l(udska 'i;a, 'e% o'%ira na rasu, stvorena
$o *o?(e! o'liJ(u i da (e n(ihova du-a veJna4 To (e %naJilo da su svi l(udi i%u%etno draoceni, %'o Jea su hri-;ani
slali svo(e !isionare u ra%liJite kra(eve sveta kako 'i stanovnike tih dalekih %e!al(a $reo'ratili u hri-;anstvo4 &a
us$ostavl(an(e! ve%a sa !noi! drui! rasa!a toko! :74 veka, $rotestantski !isi onski $okret (e cvetao, -al(u;i
oro!an 'ro( !isionara na drue kontinente kako 'i ne+evro$ske narode $reo'ratili u hri-;anstvo, 'a- kao -to (e
katoliJka crkva nekada Jinila u -$anski! i $ortualski! koloni(a!a4 Iako su neke hri-;anske ru$aci(e, naroJito u
oni! %e!l(a!a de su ro'ovi 'ili ulavno! $ri$adnici ne+evro$skih rasa, teolo-ki o$ravdavale rasnu ne(ednakost,
ve;ina hri-;anskih crkava (e s!atrala da su $ri$adnici druih rasa dovol(no vredni i s$oso'ni da $rihvate evro$sku
veru i kulturu4
I $ored toa -to (e i%'eavalo !noe ele!ente hri-;anstva, $rosvetitel( stvo (e $odr?avalo ve;inu as$ekata (udeo+
hri-;anske !oralnosti4 6 neki! sluJa(evi!a, !islioci ko(i su $odr?avali $rinci$e $rosvetitel(stva 'ili su !noo
dosledni(i u $ri!eni (udeo+hri-;anske !oralnosti na dru-tvo od hri-;anskih crkava4 Mnoi !eEu n(i!a nala-avali su
kos!o$oliti%a! i l(udsku (ednakost, -to (e uslovilo sna?ni(e $rotivl(en(e ro$stvu i s$reJavalo un(etavan(e ostalih
rasa4 Ovakav stav !o?e!o uoJiti i u s$isa!a ne!aJko @ilo%o@a i sve-tenika i% :D4 veka, 8ohana "ot@rida @on Herdera
K8ohann "ott@ried von HerderI4 On (e $isaoA BAli ti, o JoveJe, $o-tu( sa!oa se'eN ni $ono ni i'on nisu tvo(a 'ra;a,
ali A!erikanac i crnac (esuN stoa ne tre'a da ih un(etava-, u'i(a- ili $l(aJka-N (er oni su l(udi, 'a- kao i tiN !a(!un
ne !o?e $ostati tvo( 'rat4C
0
Oslan(a(u;i se na $rosvetitel(ske ideale, !noi li'erali :74 veka nala-avali su (ednakost !eEu l(udi!a,
ukl(uJu(u;i i rasnu (ednakost4 To naroJito va?i %a one ko(i su $rihvatili shvatan(e da sredina na(vi-e utiJe na ra%vo(
Joveka, ko(e (e $rivuklo !noe intelektualce :74 veka4 &!atra(u;i da (e l(udski u! (edna $ra%na $loJa Kta'ula ra%a,
ako ;e!o da se $oslu?i!o Lokovo! ter!inoloi(o!I, oni su ra%like !eEu l(udi!a $ri$isivali ra%lika!a u iskustvu,
uve?'anosti i o'ra%ovan(u4 Oni su stoa !islili da se Bnecivili%ovaneC rase !ou -kolovan(e! u%di;i na nivo
Evro$l(ana4 Mnoi istaknuti ne!aJki antro$olo%i :74 veka, naroJito do!inantne @iure kao Rudol@ ,irhau, Adol@
*asti(an KAdol@ *astianI i 8ohanes Ranke K8ohhanes RankeI, $odr?avali su ova( li'eralan stav i eneriJno se $rotivili
$rodoru 'iolo-ko rasi%!a Ka i darvini%!aI u n(ihovo $odruJ(e rada4
MeEuti!, $rosvetitel(stvo (e i!alo i svo(u !raJnu stranu ko(a ;e naovestiti $o(avu nauJno rasi%!a4 6 :D4 veku
do-lo (e do $o(ave $olieni%!a O uveren(a da rase nisu $otekle od %a(edniJkih $redaka O ko(i se suko'io sa
!onoeni%!o!, ko(i (e $reovladavao vekovi!a, %ato -to se, $re!a hri-;ansko! uJen(u, do tada s!atralo da svi l(udi
vode $oreklo od (edno (edino $ara stvoreno u ne tako davno( $ro-losti4 ,olter i (o- neki drui !islioci do'a
$rosvetitel(stva koristili su $olieni%a! kao oru?(e u na$adu na hri-;anske, navodno %astarele do!e4 )olieni%a! (e
vr-io veo!a sna?an utica( sve do $red kra( :74 veka, kada a su a nad(aJala darvinistiJka o'(a-n(en(a o $oreklu rasa4
Iako (e darvini%a! uJio da svi l(udi i!a(u %a(edniJko $oreklo, 'ar ako se osvrne!o dovol(no daleko u $ro-lost, to
ni u ko! sluJa(u ne %naJi da (e on $ro$airao i (ednakost !eEu l(udi!a4 Daleko od toaX Mnoi darvinisti su tvrdili
da darvini%a! doka%u(e ne(ednakost !eEu l(udi!a, ukl(uJu(u;i i rasnu ne(ednakost4 Darvin i ve;ina darvinista (e, kao
-to s!o ve; videli, nala-avala 'iolo-ke vari(aci(e unutar svake vrste4 O'(a-n(ava(u;i evoluci(u Joveka, Darvin (e
!orao da $onudi odovor oni!a ko(i su u$orno tvrdili da su Jovekov ra%u!, ovor i !oralnost svo(stveni sa!o
l(udski! 'i;i!a i da ne !ou 'iti $roi%vod evoluci(e4 Da 'i nad(aJao ove $riovore, Darvin (e, s (edne strane,
$oku-ao da $oka?e da ?ivotin(e, naroJito $ri!ati, i!a(u $ri!itivnu !o; rasuEivan(a, ovora i !oralno $ona-an(a,
dok (e, s drue strane, tvrdio da neke rase i!a(u !noo sla'i(e intelektualne i !oralne s$oso'nosti od Evro$l(ana4
Nala-avan(e rasne ne(ednakosti (e na ta( naJin iralo veo!a %naJa(nu ulou u Darvinovo! $oku-a(u da $re!osti (a%
i%!eEu !a(!una i Joveka4 Iako se $rotivio ro$stvu i $onekad i%ra?avao saose;an(e sa ne+evro$ski! rasa!a, Darvin
(e i$ak s!atrao da $osto(i oro!an (a% i%!eEu Bna(vi-ih rasaC i, kako ih (e on na%ivao, Bna(ni?ih divl(akaC, ko(i su u
intelektualno! s!islu in@eriorni, a u !oralno! sliJni Evro$l(ani!a4 To ni(e 'ila sa!o neka s$oredna te!a u
Darvinovo! Poreklu oveka, (er (e on u sa!o! uvodu otvoreno i%(avio da (e (edan od tri cil(a n(eove kn(ie da
ra%!otri Bkolike i kakve ra%like $osto(e i%!eEu tako%vanih l(udskih rasaC4
<
Osi! toa, %ar teori(a evoluci(e ni(e $odra%u!evala da rase !ou da se !en(a(u, $ru?a(u;i tako nadu da se ni?e
rase !ou u%di;i na vi-i nivoM 8este, na neki naJin, ali 'i $oste$enost evoluciono na$retka, o ko(o( (e ovorio
Darvin, uJinila ova( $riovor $ot$uno 'e%naJa(ni!4 Darvin i ve;ina darvinista s!atrala (e da se l(udska rasa @or!irala
!ileni(u!i!a4 Toko! to relativno kratko $erioda %a'ele?ene l(udske istori(e, $ro!ene unutar (edne rase nisu se
!ole ni $ri!etiti4 Ludvi ,olt!an i ostali darvinisti ko(i su se 'avili $itan(e! rasnih ra%lika, kao i kasni(i nacistiJki
teoretiJari, nisu stoa 'ili ni!alo nedosledni kada su insistirali i na evoluci(i l(udske rase Kko(a se odvi(ala u
oro!ni! vre!enski! $eriodi!aI i na osnovno( statiJnosti rasnih ti$ova Ktoko! l(udske istori(eI4
Darvin (e nala-avao da nasleEe i!a silu da saJuva 'iolo-ke karakteristike toko! oro!no vre!ensko $erioda,
i to ne sa!o @i%iJke, ve; i !entalne, $a Jak i !oralne4 On (e oso'ine $o$ut nese'iJnosti, se'iJnosti, hra'rosti, kuka +
viJluka, !arl(ivosti, len(osti, -tedl(ivosti i !noih druih, s!atrao nasledni! 'iolo-ki! instinkti!a4 FnaJi,
od'acu(u;i utica( o'ra%ovan(a, ve?'an(a i sredine u o'likovan(u Jovekove $rirode, Darvin se $ridru?io ostali!
'iolo-ki! rasisti!a4 To (e $ou'no uticalo na ras$ravu o $oreklu rasa, 'udu;i da 'i, da (e to taJno, svaki $oku-a(
dono-en(a evro$ske kulture Bnecivili%ovani!C narodi!a sveta 'io u%aludan4 Ovo nisu 'ile oriinalne Darvinove
ide(e, ali su on i ve;ina darvinista eneriJno $ro$airali ovu vrstu 'iolo-ko rasi%!a, i ve;ina 'iolo-kih rasista nakon
Darvina s!atrala (e ovu n(eovu teori(u $otvrdo! so$stvenih stavova4
Hekel i !noi n(eovi sled'enici u Ne!aJko( nala-avali su rasnu ne(ednakost Jak vi-e od sa!o Darvina4 9ada
od (e Hekel u svo(i! deli!a ovorio o evoluci(i Joveka O %a n(ea (e evoluci(a Joveka 'ila i%u%etno %naJa(na, $a (e
stoa 'ila i (edna od n(eovih na(Je-;ih te!a O on (e stalno nala-avao ne(ednakost !eEu l(udi!a, naroJito rasnu4 On
(e ve; u svo(o( $rvo( struJno( kn(i%i o evoluci(i, o'(avl(eno( :D//4 odine, i%(avio slede;eA H-azlika izme<u najvii" i
najni%i" ljudski" bi=a ve=a je od razlike izme<u najni%e# oveka i najvie %ivotinje4C
2
On (e toko! svo(e kari(ere
stalno i%nova nala-avao ovu ide(u4
=
Anali%ira(u;i ra%vo(ne stu$n(eve i%!eEu ?ivotin(a i l(udi, Hekel (e u svo(o(
$o$ularno( kn(i%i i% :D/D4 odine i%neo slede;u tvrdn(uA BAko ?elite da $ovuJete o-tru ranicu, !orate (e $ovu;i
i%!eEu na(ra%vi(eni(e civili%ovano naroda s (edne strane, i na(sirovi(e $ri!itivno naroda s drue strane, i ova(
drui s$o(iti sa ?ivotin(a!a4C
/
Da 'i evoluci(a Joveka %vuJala u'edl(ivo, Hekel (e $oku-ao da $oka?e da se (a% i%!eEu l(udi i n(ihovih na('li?ih
roEaka !eEu ?ivotin(a!a !o?e $re!ostiti otovo ne$ri!etni! ra%vo(ni! stu$n(evi!a4 Na $oJetku $rvo i%dan(a
n(eove $o$ularne kn(ie Prirodna istorija stvaranja K0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te$ :D/DI nala%ila se ilustraci(a
ko(a (e $rika%ivala dvanaest $ro@ila, $oJev-i od evro$sko, $o o$ada(u;e! redosledu $reko istoJnoa%i(sko,
(u?noa!eriJko @ueo indi(anca, australi(sko, crnoa@riJko do tas!ani(sko4 Redosled slika tre'alo (e da $oka?e
$oste$enu $ro!enu u o'liku lo'an(e i da (e $ro@il $osledn(e Joveka u to! ni%u, Tas!ani(ca, veo!a sliJan $ro@ilu
orile $od 'ro(e! seda!4 )osle orile 'ilo (e $oreEano (o- $et slika !a(!una Kvidi sliku /4:I4 Hest Bstu$n(evaC
i%!eEu Bna(vi-eC i Bna(ni?eC l(udske rase i sa!o (edan Bstu$an(C i%!eEu Bna(ni?eC l(udske rase i orila uka%u(e na
nedvos!islen i (asan %akl(uJak4 MeEuti!, da se sluJa(no ne 'i desilo da neko ne shvati -ta (e on ovo! ilustraci(o!
hteo da ka?e, Hekel u tekstu is$od slike ka?e slede;eA BRa%like i%!eEu na(ni?ih l(udskih 'i;a i na(vi-ih !a(!una
!an(e su od onih ko(e $osto(e i%!eEu na(ni?ih i na(vi-ih l(udskih 'i;a4C
5
,re!enska 'liskost Bin@eriornihC ili Bni?ihC rasa i !a(!una Jesta (e te!a Hekelovih s$isa4 On (e australi(ske
a'orid?ine i (u?noa@riJke 'u-!ane s!atrao sliJni! !a(!uni!a (a((enM"nlic"/4 On (e, osi! toa, neke rase u A@rici i
A%i(i o$isao kao l(ude ko(i ne $o%na(u ide(u 'raka ili $orodiceN oni, $o$ut !a(!una, ?ive u Jo$ori!a, $en(u se $o
drve;u i (edu vo;e4 Te rase nisu u stan(u da nauJe i $rihvate evro$sku kulturu, %ato -to (e Bne!ou;e usaditi l(udsko
o'ra%ovan(e (Bildun#/ ta!o de ne $osto(i neo$hodno tlo %a n(eov rast, odnosno de ne!a ra%vo(a l(udsko !o%a444
One (edva da su se u%dile i%nad ono na(ni?e stu$n(a $relaska od Jovekolikih !a(!una do Joveka+!a(!unaC4
D
Hekel (e ra%like i%!eEu rasa nala-avao na (o- (edan naJin O u$orno tvrde;i da ra%liJite l(udske rase $redstavl(a(u
ra%liJite vrste4 "odine :D/D, on (e istu$io sa svo(o! teori(o! da $osto(i deset ra%liJitih l(udskih BvrstaC, ko(e (e
$oreEao $o rasno( hi(erarhi(i %asnovano( na n(ihovo( navodno( in@eriornosti i su$eriornosti4 On (e $odelio l(udske
BvrsteC na dve lavne ru$e, na BravnokoseC i Bkovrd?avokoseC4 Ova drua ru$a o'uhvatala (e $ri!itivne, ve;
i%u!rle l(ude, )a$uance, Hotentote i a@riJke crnce, $oreEane od na(ni?ih ka na(vi-i!4 )o ovo! Hekelovo! siste!u
klasi@ikaci(e, Bkovrd?avokose raseC su, eneralno ledano, in@eriorne u odnosu na Bravnokose,C u% i%u%etak Bravnoko+
sihC australi(skih a'orid?ina, ko(i su $redstavl(ali na(ni?u $osto(e;u l(udsku BvrstuC4 Ostale Bravnokose vrsteC Kod
na(ni?ih ka na(vi-i!I 'ile suA )oline?ani, Eski!i, a!eriJki Indi(anci, Monoli KOri(entalciI i 9avka%i, ko(e (e na%ivao
i !editeransko! Bvrsto!C4 9asni(e (e $oJeo da detal(i-e, $a (e $ove;ao 'ro( BvrstaC na :0, ali (e ide(a o rasno(
hi(erarhi(i O i i%!eEu BvrstaC i i%!eEu rasa unutar svake BvrsteC O ostala stalno $risutna4
8o- (edna vrsta doka%a ko(o! se slu?io Hekel 'ila (e linvistika4 Hekel (e tvrdio da (e%ici, i%leda, ne!a(u
%a(edniJko $oreklo, tako da su se !orali ra%viti ne%avisno (edan od druoa4 )o-to (e u$otre'a (e%ika svo(stvena sa!o
l(udski! 'i;i!a, to %naJi da su l(udske rase !orale evoluirati od ra%liJitih $redaka4 Ako 'is!o se vratili dovol(no
daleko u $ro-lost, svakako 'is!o $rona-li neko %a(edniJko $retka, $ri%nao (e on, ali (e s!atrao da ta( %a(edniJki
$redak ne 'i 'io $ot$uno Jovek4
7
Hekel (e to Joveka+!a(!una ko(i ni(e u!eo da ovori na%vao )itekantro$us alalus
K)itecanthro$us alalusI, i !islio (e da ;e on liJiti na Joveka sa slike ko(u !u (e $ro@esor "a'ri(el Maks K"a'riel MaLI
dao :D724 odine %a n(eov /.4 roEendan Kvidi sliku /40I4
:.
Dakle, iako (e %vaniJno $ri%nao !onoeni%a!, Hekel (e
nain(ao $olienistiJko! o'(a-n(en(u $orekla Joveka4
Iako na! (e, !o?da, te-ko to da %a!isli!o, Hekel (e kasni(e toko! svo(e kari(ere (o- vi-e nala-avao rasne
ra%like, da(u;i sve $rovokativni(e i%(ave $o to! $itan(u4 6 svo(o( sen%acionalno $o$ularno( kn(i%i >a#onetka
univerzuma K!"e -iddle o( t"e ?niverse$ :D77I, on (e i%(avio slede;eA
Ra%lika i%!eEu ra%u!a (edno "etea, 9anta, La!arka, Darvina i ra%u!a na(ni?e $ri!itivno l(udsko 'i;a,
(edno ,ede, Ake, australi(sko crnca i )ataon(ana, !noo (e ve;a od $oste$enih ra%lika i%!eEu ra%u!a ovo
druo i Qna(ra%u!ni(eR sisara, Jovekolikih !a(!una i Jak TdruihU !a(!una, $asa i slonova4
::
"odine :7::, Hekel nala-ava !eEurasne ra%like na (o- (edan naJin, nai!e dele;i ovih :0 l(udskih BvrstaC na
Jetiri %ase'na rodaX
:0
On (e takoEe $re$oruJio da svako ko ?eli da shvati rasnu ne(ednakost tre'a da $roJita s$ise
ro@a Artura de "o'inoa KArthur de "o'ineauI, @rancusko !islioca ko(i se 'avio $itan(e! rasne ne(ednakosti i ko(i
(e $rivukao $a?n(u ne!aJkih rasnih ideoloa s $oJetka 0.4 veka4
:<
6 svo! delu Auda %ivota i% :7.2, inaJe nastavku n(eove kn(ie >a#onetka univerzuma, Hekel (e Jitavo (edno
$olavl(e, $od naslovo! B,rednost ?ivotaC, $osvetio $itan(u rasne ne(ednakosti4 6 to! $olavl(u on otvoreno tvrdi da
ni(e taJno da ?ivot svih l(udi i!a (ednaku vrednost4 Iako (e ukratko $o!enuo validnost ove tvrdn(e unutar svako
dru-tva, sredi-te n(eovo interesovan(a 'ile su raseA BIsto tako, nisu ni sve rase i sve naci(e (ednako vredne %a
svetsku istori(u4C Hekelovo !erilo %a odreEivan(e vrednosti ?ivota 'io (e nivo kulturnih dostinu;a, ali (e s!atrao da
ra%vo( kulture %avisi od uroEenih 'iolo-kih, intelektualnih i !oralnih oso'ina4 Dakle, ?ivot Bcivili%ovanihC naroda sa
n(ihovi! navodno ve;i! intelektualni! s$oso'nosti!a vredi vi-e od ?ivota B$ri!itivnihC naroda4 )re!a Hekelu,
B?ivot ovih ni?ih, divl(ih naroda vredi isto koliko i ?ivot Jovekolikih !a(!una ili ne-to !alo vi-e od n(ihovoC4
:2
Hekelovo uni?avan(e B$ri!itivnihC rasa, stavl(an(e! istih u isti ran sa ?ivotin(a!a, 'io (e $rvi korak ka enocidno!
!entalitetu, kao -to ;e!o videti u $olavl(u BRasna 'or'a i istre'l(en(eC4
Ins$irisan Hekelovi! shvatan(e! evoluci(e Joveka, *ernelo Moen K*ernelot MoensI, uJitel( i% Holandi(e,
%atra?io (e :7.=4 odine od Hekela savet u ve%i sa nauJni! eks$eri!ento! ko(i (e hteo da i%vede, a ko(i (e tre'alo da
$oka?e 'lisku ve%u i%!eEu l(udi i !a(!una4 On (e hteo da $ute! ve-taJke o$lodn(e ukrsti Jovekoliko !a(!una sa
Bcrnce!C Kni(e sasvi! (asno na ko(u crnu rasu (e !islio O Hekel (e crne Australi(ance s!atrao na(ni?o! raso!, ali (e
reJ BcrnacC Je-;e o%naJavala crne A@rikanceI4 Hekel (e s!atrao da Moenov $ro(ekat i!a velikih i%leda da us$e i
$odsticao a (e da krene u reali%aci(u svo(e ide(e, ali ni(e hteo da $odr?i ta( $ro(ekat4 "odine :7:/, (edan ne!aJki
seksolo, H4 Roleder KH4 RohlederI, $ri-ao (e Hekelu sa sliJni! $redloo! i ova( !u (e rekao da $oku-a da o$lodi
-i!$an%u s$er!o! crno A@rikanca4
:=
Hekel ni(e 'io (edini rani darvinista ko(i (e $ro$airao uJen(e o rasno( ne(ednakosti4 6 stvari, vrlo (e !ou;e da (e
n(eov nauJni rasi%a! 'io $od utica(e! 9arla Fota, %ooloa ko!e se Hekel divio4
:/
9arl Fot, %aovornik nauJno
!ateri(ali%!a ko(i (e %'o svo uJe-;a u revoluci(i :D2D4 odine 'io u e%ilu na >enevsko! univer%itetu, 'io (e
$o%nat (o- $re neo -to (e Darvin o'(avio svo(u teroi(u4 On (e od'acivao sve $rethodne teori(e o evoluci(i, ali (e 'io
!eEu $rvi! ne!aJki! nauJnici!a ko(i su $rihvatili darvini%a! i $ri!enili a na l(ude4 Fot (e $ostao i vode;i
antro$olo, do$rinev-i osnivan(u Ne!aJko antro$olo-ko dru-tva :D5.4 odine4
Fot (e ve; nakon Jetiri odine od o'(avl(ivan(a Darvinovo Postanka vrsta, $ri!enio darvini%a! na l(ude u svo!
na(%naJa(ni(e! delu u o'lasti antro$oloi(e, dvoto!no! delu Cekcije o oveku4 On (e, $o$ut Hekela, konstantno
nala-avao rasnu ne(ednakost i !entalnu in@eriornost ne+evro$skih rasa4 Fot (e tvrdio da nauJni doka%i $oka%u(u Bda
su ra%like !eEu odreEeni! l(udski! rasa!a ve;e neo ra%like i%!eEu $o(edinih vrsta !a(!una, tako da ra%liJite
l(udske rase stoa !ora!o s!atrati ra%liJiti! vrsta!aC4 Fot (e $rona-ao darvinovsko o'(a-n(en(e %a !eEuso'nu
udal(enost l(udskih rasa, tvrde;i da su tri lavne l(udske rase verovatno evoluirale od tri ra%liJite vrste !a(!una4
MeEuti!, crni A@rikanci su i$ak 'li?i svo! !a(!unsko! $oreklu neo Evro$l(ani4
:5
Fotovo shvatan(e Jovekovo
$orekla (e, na ta( naJin, 'ilo u (o- ve;o( !eri $olienistiJko od Hekelovo4
Hekelov i Fotov darvinovski rasi%a! 'io (e i%u%etno utica(an kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, (avl(a(u;i se uvek
i%nova u svo! $re$o%natl(ivo! o'liku u s$isa!a darvinistiJki ori(entisanih etnoloa i ostalih soci(aldarvinista4
Hekelov $ri(atel( 9arneri 'io (e (o- radikalni(i od Hekela u svo(i! tvrdn(a!a o 'lisko( srodnosti Bni?ihC l(udskih rasa
sa ostali! ?ivotin(a!a4 On (e u svo(o( kn(i%i Moralnost i darvinizam i% :D5:4 i%(avio da su Bsva l(udska $le!ena na
ni?e! stu$n(u ra%vo(a od ?ivotin(a4 Ne sa!o -to (e !entalna aktivnost slonova, kon(a i $asa !noo ra%vi(eni(a od
!entalne aktivnosti na(ni?ih l(udskih vrstaC, ve; ni ovorna s$oso'nost nekih l(udskih rasa ni(e ni-ta ve;a od
$a$aa(ske4 Eto, takvo (e 'ilo %a$an(u(u;e kratkovido shvatan(e vode;e darvinistiJki ori(entisano !oralno @ilo%o@a
s kra(a :74 veka4
:D
9arneri (e, $o$ut Hekela, s!atrao da su %'o !entalne ne(ednakosti rasa sa!o odreEene rase
s$oso'ne da ra%vi(u vi-e o'like kulture4 On (e naroJito nala-avao da &loveni nisu u stan(u da stvore vi-i o'lik
kulture, ve; da u $ot$unosti %avise od kulturnih dostinu;a Ne!aca4
:7
9arneri(ev rasni -ovini%a! (e, i%leda, naroJito
ras$al(ivao strasti, 'udu;i da (e on 'io li'eralni $olitiJar u Austro+uarsko! carstvu, ko(e (e i!alo oro!an 'ro(
stanovnika slovensko $orekla4
Ni(edan vode;i darvinista ni(e tako nisko $ao i $oka%ao takvo ne%nan(e kao -to (e to uJinio 9arneri u svo(i!
shvatan(i!a l(udskih rasa, ali su !u se neki o$asno $ri'li?ili u to!e, $a (e 'iolo-ki rasi%a! cvetao u darvinovski!
kruovi!a4 9rause i *ihner, dvo(ica na(utica(ni(ih darvinistiJki ori(entisanih $u'licista u Ne!aJko( :74 veka K$ored
HekelaI $ro$airali su nauJni rasi%a! u $ri'li?no isto( @or!i kao i Hekel4 6 svo! $o$ularno! delu Aovek i nje#ov
&olo?aj u &rirodi KMan and +is Position in 0ature, :D5.I, *ihner (e tvrdio da su crni A@rikanci, A%i(ati i Evro$l(ani
Kko(e (e $onekad na%ivao Ari(evci!aI tri ra%liJite vrste4
0.
9asni(e, u svo! $rilou Helvaldovo( Istoriji kulture, *ihner
(e i%(avioA
Istori(a i etnoloi(a na! $oka%u(u da se rase, u sa!o( osnovi, i u @i%iJko! i u !entalno! $oledu toliko
!eEuso'no ra%liku(u, da na $rvi $oled ne !o?e!o da $re$o%na!o n(ihovo %a(edniJko $oreklo ukoliko ne
odvo(i!o dovol(no due vre!enske $eriode %a $oste$eni ra%vo(4
0:

Iako (e s!atrao da se steJene oso'ine nasleEu(u Kla!arki%a!I, *ihner (e u svo(o( kn(i%i Mo= nasle<a (!"e Power
o( +eredit,, :DD0I tvrdio da su @i%iJke, !entalne i !oralne oso'ine u osnovi konstantne, 'udu;i da se tako s$oro
!en(a(u4 Dakle, o'ra%ovan(e i ve?'e ne!a(u neki naroJiti utica(A B9ao -to (e te-ko na$raviti $ravo hri-;anina od
(edno 8evre(ina, ili 9avkasca od (edno &e!ita, isto (e tako te-ko na$raviti civili%ovanu oso'u od (edno $ri$adnika
divl(e rase4C Rasni karakter (e, %naJi, uroEen, i !ada *ihner nikada i ni na ko(i naJin ni(e otvoreno $oka%ao svo(
antise!iti%a!, on (e i$ak s!atrao da 8evre(i i!a(u druaJi(i rasni karakter od Ne!aca4
00
Etnolo Oskar )e-el, urednik Jaso$isa Das )usland, vode;e ne!aJko Jaso$isa o eora@i(i i etnoloi(i, 'io (e
verovatno $rvi ne!aJki intelektualac ko(i (e o'(avio (ednu %naJa(ni(u diskusi(u o novo( Darvinovo( teori(i4
0<
Ne sa!o
-to (e )e-el $ostao (edan od $rvih $ro$aatora darvinistiJke teori(e, ve; (e !o?da 'io i $rvi Ne!ac ko(i (e
darvinovski! $rinci$i!a o$ravdavao rasnu ne(ednakost4 "odine :D/:4 i (o- (edan$ut :D/<, on (e na$isao dva Jlanka
u Jaso$isu Das )usland $od isti! naslovo! BGovek i !a(!unC4 6 o'a ta Jlanka )e-el (e hteo da u'edi Jitaoce u
verovatnost l(udske evoluci(e u$oreEu(u;i l(ude i !a(!une4 Neke rase su, $o n(eovo! !i-l(en(u, 'li?e !a(!uni!a
od nekih druih rasaA
#rnci su !noo daleko od Evro$l(ana, a 'li%u !a(!una $o svo(o( sitni(o( raEi, relativno !alo( -irini lo'an(e, $o
svo(i! relativno dui! orn(i! ekstre!iteti!a i relativno kratki! 'edri!a444 #rnci su sliJni(i ?ivotin(a!a i $o
to!e -to e!itu(u odvratan s!rad, iskrivl(u(u svo(e lice $rave;i ri!ase, a i las i! i!a hra$av i -kri$av ton4
02
6 )e-elovo( na(%naJa(ni(o( kn(i%i, Etnolo#ija (Et"nolo#,/, te!a rasne ne(ednakosti stalno i%'i(a na $ovr-inu4
0=
)e-elov rad u o'lasti etnoloi(e ocen(en (e tako visoko da (e :D5:4 odine i!enovan %a $rvo $ro@esora eora@i(e na
La($ci-ko! univer%itetu, %'o Jea (e te odine na$ustio $osao urednika Jaso$isa Das )usland4
)e-elov naslednik na $o%ici(i urednika, darvinistiJki ori(entisani etnolo Helvald, nastavio (e da nala-ava rasnu
ne(ednakost, i u Jaso$isu Das )usland$ i u (edno( od svo(ih %naJa(ni(ih kn(ia, Istorija kulture i% :D5=4 )o$ut ve;ine
%aovornika nauJno rasi%!a, i on (e isticao nasledni karakter ra%liJitih rasa4 Enle%i su, $o Helvaldovo! !i-l(en(u,
$o $rirodi $redu%i!l(ivi, dok stanovnici 8u?ne A!erike i ostrva u 8u?no! !oru i!a(u uroEenu sklonost ka len(osti4
Iako (e s!atrao da sve l(udske rase $ri$ada(u isto( vrsti, on ne sa!o -to (e isticao !entalnu in@eriornost a@riJkih
crnaca, ve; (e tvrdio i da se udal(enost !eEu rasa!a stalno $ove;ava4 Osi! toa, iako se vi-e 'io usredsredio na
rasnu in@eriornost o'o(enih rasa, Helvald (e 'io (edan od nekolicine darvinistiJki ori(entisanih etnoloa ko(i su u
$eriodu $re 7.+tih odina :74 veka otvoreno $oka%ivali antise!iti%a! u svo(i! deli!a4 8evre(ski rasni karakter (e, $o
Helvaldovo! !i-l(en(u, one!ou;avao 8evre(e da i!a(u 'ilo kakvo veliko dr?avnika ili u!etnika Kosi!
!u%iJaraI4
0/
"odine :DD0, Helvald (e uredniJku stolicu $re$ustio (edno! istaknuto! darvinistiJki ori(entisano! etnolou i
eora@u, Fridrihu Racelu KFriedrich Rat%elI, ko(i (e kasni(e $ostao $ro@esor eora@i(e na La($ci-ko! univer%itetu4
)re neo -to se $reori(entisao na eora@i(u, Racel (e $ostao doktor %ooloi(e, a Jak (e na$isao i $o$ularni ko!entar
na darvini%a! $od naslovo! Biti i &ostati u or#anskom svetu (Bein# and Becomin# in t"e .r#anic Borld$ :D/7I, ko(i
(e ostao relativno ne$o%nat $o-to a (e Hekelov $o$ularni $rika%, o'(avl(en $rethodne odine, 'acio u %asenak4
)ri$re!a(u;i se da na$i-e ovo delo, Racel se u veliko( !eri oslan(ao na Hekelovu .&tu mor(olo#iju (eneral
Mor&"olo#,/, i !ada se on kasni(e ni(e slaao sa neki! as$ekti!a Hekelovo o'lika darvini%!a, i$ak (e :D504
odine $ri%nao da Bu svo! nauJno! radu, (a ?ivi! u $ot$unosti u teori(i evoluci(eC4 7.+tih odina :74 veka, on se
Hekelu (o- uvek o'ra;ao kao svo! $ri(atel(u i uJitel(u, i nadao se da svako ko Jita n(eova dela !o?e (asno da
$re$o%na da (e on 'io Hekelov uJenik4
05
Faista ni(e te-ko uoJiti utica( darvinistiJke teori(e na Racelove ide(e o
'ioeora@i(i, (edno( od n(eovih o!il(enih te!a4
Racelovo tretiran(e rase, naroJito u n(eovi! kasni(i! s$isi!a i $redavan(i!a, !noo vi-e (e i%ni(ansirano neo u
)e-elovi! ili Helvaldovi! deli!a4 On (e od'acio i%ra%ito -ovinistiJki 'iolo-ki rasi%a! ko(i (e $osta(ao sve nala-eni(i
kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, $rihvativ-i u!esto toa li'eralno shvatan(e antro$oloi(e ko(e su %aovarali Adol@
*asti(an i Rudol@ ,irhau4 On se ?estoko su$rotstavl(ao ari(evski! rasni! teoretiJari!a, na%iva(u;i ih Brasni!
@anatici!aC4 6 svo(i! $redavan(i!a o etnoloi(i ko(a (e dr?ao na La($ci-ko! univer%itetu kra(e! :74 veka, on (e
naroJito u$o%orio na o$asnost od o$-te tendenci(e ka stvaran(u ve;ih ra%lika !eEu rasa!a neo -to to arantu(u
$a?l(iva nauJna is$itivan(a4 On (e kritikovao one antro$oloe ko(i Btra?e l(ude sa re$ovi!aC i ko(i $oku-ava(u da
a@riJki! crnci!a $ri$i-u karakteristike !a(!una4
0D
&u$rotstavl(a(u;i se oni!a ko(i istiJu sliJnost Bni?ihC l(udskih
rasa sa !a(!uni!a, Racel (e 'io u raskoraku sa !noi! vode;i! darvinisti!a u Ne!aJko(4
MeEuti!, iako (e 'io !noo !an(e rasista od !noih svo(ih savre!enika, i iako (e $oku-avao da svede rasne
$redrasude na na(!an(u !ou;u !eru, Racel ni(e 'io u $ot$unosti u'eEen u 'iolo-ku (ednakost svih l(udskih rasa4 6
kn(i%i Biti i &ostati u or#anskom svetu, Racel (e $odsetio svo(e savre!enike na oro!ne ra%like ko(e $osto(e i%!eEu
l(udi i !a(!una4 6$rkos to!e, on (e u isto( reJenici $ri%nao da su Bni?iC narodi 'li?i !a(!uni!a od svo(ih Bvi-ih
druovaC4
07
6 svo(i! kasni(i! utica(ni(i! deli!a, Racel (e Jesto koristio ter!ine Bvi-iC i Bni?iC kada (e ?eleo da
uka?e na ra%liJite ru$e naroda, ali ih (e Je-;e $oredio kulturolo-ki neo 'iolo-ki, %'o Jea (e !noo Je-;e koristio
reJ BnarodiC (:Nlker/ neo BraseC4 I $ored toa, on (e u neki! svo(i! s$isi!a i univer%itetski! $redavan(i!a
$oka%ivao ele!ente 'iolo-ko rasi%!a4 6 (edno! od svo(ih na(%naJa(ni(ih dela u o'lasti etnoloi(e, Istoriji
oveanstva (+istor, o( Mankind/$ Racel (e %aovarao istinsko (edinstvo !eEu l(udski! rasa!a i i%(avio da kulturna
dostinu;a nisu $ove%ana sa 'iolo-ki! ra%lika!a4 6$rkos to!e, ovore;i o ukr-tan(u Evro$l(ana sa ne+evro$ski!
rasa!a, on (e otvoreno $rika%ao Evro$l(ane kao 'iolo-ki su$eriorne, ne+evro$ske rase kao 'iolo-ki in@eriorne, a
ukr-tene vrste kao sredn(e4 Osi! toa, kada (e ovorio o odreEeni! rasa!a, $o$ut australi(skih a'orid?ina, on ih (e
$onekad $rika%ivao kao, u intelektualno! s!islu, in@eriorne u odnosu na Evro$l(ane4
<.
Racel (e (edno! $riliko!
kritikovao (edno svo koleu %ato -to (e ova( tvrdio da $ri!itivni narodi toa do'a i!a(u Bisto tako do'ar l(udski
!ateri(alC kao -to su a civili%ovani narodi i!ali $re $ar hil(ada odina4
<:
To $onovo $oka%u(e da (e, u$rkos svo!
neodovan(u i u'eEen(u u su$rotno, Racel B$ri!itivne narodeC s!atrao ne sa!o kulturolo-ki, ve; i 'iolo-ki
in@eriorni!a4 6 svo! univer%itetsko! $redavan(u $od naslovo! B*ioeora@i(a i antro$oeora@i(aC on (e $ri!etio da
Brasa naroda ko(u s!atra!o na(stari(o!, na(na%adni(o! u s!islu evoluciono ra%vo(a, odnosno, crna, kovrd?avokosa
rasaC, ?ivi na (uu, dok Bna(!laEa, na(na$redni(aC 'ela rasa ?ivi na severu4
<0
Racel (e, takoEe, s!atrao da 'i rasne ra%like tre'alo da dovedu do $raktiJnih $olitiJkih !era rasne
diskri!inaci(e4 I dok (e, s (edne strane, (adikovao %'o ekstre!nih stavova nekih rasnih teoretiJara svoa vre!ena, on
i$ak ni(e u $ot$unosti od'acio n(ihove stavove4 6 svo(o( ulavno! neativno( recen%i (i kn(ie (edno rasno
teoretiJara, on (e i%(avio slede;eA BMi se i$ak sla?e!o sa svi! ovi! rasni! $olitiJari!a da 'udu;nost (edno naroda
u veliko( !eri %avisi od vas$itan(a iskl(uJivan(e! (edne TrasneU !e-avine i $ro$airan(e! one drueN i !i ;e!o i!
Tt(4 rasni! teoretiJari!aU 'iti %ahvalni na !udri! $raktiJni! $redlo%i!a u na('ol(e! interesu na-e so$stveno
naroda4C On dal(e $ohval(u(e &(edin(ene Dr?ave -to su oraniJile $rava Indi(anaca i crnaca i uvele oraniJe n(a %a
i!irante i% A%i(e4 Ne!aJka ;e $ros$erirati, !islio (e on, ako 'ude $oJela da s$rovodi rasnu $olitiku ko(a 'i
$odstakla dosel(avan(e &kandinavaca, a oraniJila dola%ak i!iranata i% )ol(ske4
<<
Racel se svakako $rotivio
na(ekstre!ni(i! rasni! teori(a!a svoa vre!ena, ali ni(e %aovarao $ot$unu (ednakostN osi! toa, n(eov rasi%a! (e
'io usko $ove%an sa n(eovi! ra%u!evan(e! darvinistiJke 'ioloi(e, -to ;e $ostati (o- oJiledni(e kada 'ude!o
ra%!otrili n(eovo shvatan(e istre'l(ivan(a rasa Ku deseto! $olavl(uI4
<2
6 $eriodu $re 7.+tih odina :74 veka, otovo svi utica(ni darvinistiJski ori(entisani antro$olo%i i etnolo%i O
%a(edno sa ve;ino! darvinovski ori(entisanih 'ioloa i $ro$aatora darvini%!a O $rihvatali su nauJni rasi%a!4 Faista,
darvinistiJki ori(entisani !ateri(alisti i !onisti 'ili su vode;i a$ostoli nauJno rasi%!a u Ne!aJko(4 Iako u
@or!alno! s!islu ni(e %avisio od darvinistiJke teori(e, nauJni rasi%a! (e na-ao $ristalice !eEu darvinisti!a %ato -to
(e nala-avao 'iolo-ki deter!ini%a! i ne(ednakost4 NauJni rasi%a! svakako ni(e $otekao od darvinistiJke teori(e, ali
(e i!ao %naJa(nu ulou u darvinistiJko! diskursu kao doka% ko(i (e $ove;avao uverl(ivost ide(e o evoluci(i Joveka4
6kratko, rasi%a! i! (e $o!oao da Bdoka?uC svo(u teori(u4 & drue strane, darvini%a! (e $ove;avao uverl(ivost
nauJno rasi%!a, da(u;i o'(a-n(en(e %a $oreklo rasa i n(ihovu navodnu ne(ednakost4
,e%a i%!eEu darvini%!a i nauJno rasi%!a $osta(e (o- uoJl(ivi(a kada u$oredi!o darvinistiJki ori(entisane
antro$oloe i etnoloe sa n(ihovi! kolea!a ko(i nisu $odr?avali darvinistiJke $rinci$e4 Do!inantne @iure u
ne!aJki! antro$olo-ki! kruovi!a kra(e! :74 veka 'ili su $o%nati $atolo Ki li'eralni $olitiJki liderI Rudol@
,irhau, Adol@ *asti(an i 8ohanes Ranke, sva tro(ica $rotivnici darvinistiJke teori(e4 ,irhau (e :D554 odine i%a%vao
nev svo nekada-n(e uJenika, Hekela, ti!e -to (e doveo u $itan(e is$ravnost uJen(a evoluci(e u -kola!a, 'udu;i da
(e ova teori(a 'ila i%u%etno s$ekulativna4 On se, takoEe, su$rotstavl(ao uJen(u da (e Neandertalac $ri!itivni Jovekov
$redak, tvrde;i da on, %a$ravo, $redstavl(a sa!o (ednu $atolo-ku vrstu4 Ranke (e takoEe 'io $o%nat $o svo(i!
antidarvinistiJki! stavovi!a, %a$an(iv-i Her!ana 9laJa KHer!ann 9laatschI na 9onresu antro$oloa :D774 odine
ti!e -to (e n(eovo darvinistiJko shvatan(e evoluci(e Joveka na%vao 'a(ko!, a ne nauko!4
<=
Od'acu(u;i davrini%a!,
,irhau, *asti(an i Ranke su od'acili i 'iolo-ki rasi%a!4 6!esto toa, oni su nala-avali rasnu (ednakost,
!onoeni%a! i utica( sredine i o'ra%ovan(a na Joveka4 NauJna antro$oloi(a ni(e nu?no $roi%vela veliki 'ro( teori(a o
'iolo-ko( ne(ednakosti, kao -to $oka%u(e ne!aJka antro$oloi(a4
)oJetko! 0.4 veka, !laEa eneraci(a antro$oloa ko(a (e nasledila ,irhaua, *asti(ana i Rankea, $oJela (e da
nala-ava i darvini%a! i nauJni rasi%a!4 Anato! Her!an 9laJ, "ustav Hval'e K"ustav &ch3al'eI i "ustav FriJ
K"ustav FritschI, ko(i su svi $rihvatili darvini%a! kra(e! :74 veka, $ostali su vode;e @iure u ne!aJki!
antro$olo-ki! kruovi!a, !ada ni(edan od n(ih ni(e 'io naroJito $o%nat van akade!i(e4 &va tro(ica su nala-avala
rasnu ne(ednakost i 'iolo-ki deter!ini%a!4 9laJ i FriJ su Jak $redlaali darvinistiJki o'lik $olieni%!a sliJan
Fotovo!, osi! -to su, $o n(ihovo! !i-l(en(u, $osto(e;e l(udske rase $otekle od dva, a ne od tri ra%liJita !a(!unska
$retka4
9laJove rasne teori(e naroJito su %ani!l(ive, $o-to (e on otvoreno $ri!en(ivao svo( $olieni%a! na etiJka $itan(a4
6 svo! ovoru odr?ano! $red 9onreso! kri!inalne antro$oloi(e u 9elnu :7::4 odine, on (e $oku-ao da o'(asni
%a-to su n(eove studi(e o $ri!itivni! rasa!a %naJa(ne %a ra%u!evan(e kri!inala4 9laJ (e u $eriodu od :7.24 do
:7.54 odine 'oravio u Australi(i kako 'i $a?l(ivo $os!atrao ta!o-n(e a'orid?ine, ko(e su Hekel i !noi drui
s!atrali na(ni?o! raso! na svetu4 "odine :7::, on ih (e (o- uvek s!atrao Bi%olovani! ostatko! na(stari(ih l(udiC, ali
(e nakon detal(no $rouJavan(a %akl(uJio da su oni, u !entalno! i @i%iJko! $oledu, sliJni Evro$l(ani!a, $ose'no
@osili%ovani! ostaci!a Joveka i% Orin(aka KAurinacI4 On (e s!atrao da $reci Evro$l(ana $ronaEeni u Orin(aku i
australi(ski a'orid?ini i!a(u isto rasno $oreklo4 & drue strane, on (e s!atrao da su a@riJki crnci u veliko( !eri
in@eriorni i u odnosu na Evro$l(ane i na australi(ske a'orid?ine4 A@rikanci, $o n(eovo! !i-l(en(u, i!a(u %a(edniJke
oso'ine sa neandertalsko! raso!, ko(u (e u veliko( !eri $otisnula orin(aJka rasa u Evro$i4
</
Australi(ski a'orid?ini su ostavili veo!a sna?an utisak na 9laJa, naroJito u $oledu svo !oralno karaktera4 On
(e tvrdio da oni nikada ne kradu i da (e l(u'av $re!a 'li?n(e! Bosnovna karakteristika n(ihovo 'i;a4C To, $o 9laJo+
vo! !i-l(en(u, doka%u(e da (e $ri!itivno stan(e JoveJanstva O 'ar ona( oranak JoveJanstva ko(i ukl(uJu(e n(ih i
Evro$l(ane O u !oralno! s!islu do'ro4 9arakteristike A@rikanaca i Neandertalaca su, s drue strane, i$ak sliJni(e
B?ivotin(ski!C4 9laJ (e $ret$ostavl(ao da evro$ski kri!inalci verovatno i!a(u neke %aostatke neandertalskih
karakternih crta ko(e su nadvladale one do're !oralne oso'ine svo(ih $redaka i% Orin(aka4
<5
9laJ (e (edno! $riliko! i%(avio da B!oderna nauka ni(e u stan(u da $otvrdi $reterani hu!anitari%a! ko(i vidi
'ra;u i sestre u svi! ni?i! rasa!aC4
<D
9o(e $raktiJne %akl(uJke (e 9laJ i%vukao i% ovo darvinistiJko rasi%!aM )rvo,
on ni(e odo'ravao !e-an(e crne i 'ele rase4 Druo, on (e $oricao tvrdn(u da crnci !ou ste;i neki vi-i nivo
o'ra%ovan(a, tako da koloni(alne sile ne 'i tre'alo $revi-e da ula?u na$ora u to! $ravcu4 9onaJno, on (e od'acio
ide(u da $ri$adnici ra%liJitih rasa tre'a da i!a(u ista $rava4 B*es!islicu hu!anitari%!aC, i%(avio (e on, Bko(a
arantu(e (ednaka $rava svi! l(udi!a $od $ret$ostavko! (edinstveno JoveJanstva tre'a osuditi sa nauJne taJke
ledi-taC4 9laJ (e, kao i !noi drui darvinisti n(eovo vre!ena, s!atrao da nauka ra%otkriva 'es!islenost
ravno$ravnosti, naroJito rasne (ednakosti4 On (e takoEe i%(avio da (e ro$stvo korisno ne sa!o %a ro'ovlasnike 'elce,
ve; i %a ro'ove crnce4
<7
9laJ i n(eovi sled'enici, darvinovski nadahnuti antro$olo%i, na ta( naJin su sru-ili li'eralnu
tradici(u ne!aJke antro$oloi(e4
Gak su i neke stari(e eneraci(e antro$oloa, ukl(uJu(u;i Lu-ana i ,alda(era, B$re-le naC darvini%a! $oJetko! 0.4
veka, $rihvata(u;i u isto vre!e i nauJni rasi%a!4 Ta( istovre!eni $rela%ak i na darvini%a! i na nauJni rasi%a! 'io (e
toliko nala-en da istoriJar *enoa Masin K*enoit MassinI %akl(uJu(eA
A %a one ko(i $rihvata(u novi darvinovski $ristu$ u ne!aJko( antro$oloi(i, i!$likaci(e rasnih evolucionih
hi(erarhi(a 'ile su (o- radikalni(eA %a!ena $rethodne hu!anitarne etike 'iolo-ki! i selekcionistiJki!
!ateri(ali%!o! vi-e se ticao evolucionih ne(ednakosti neo univer%alno 'ratstva duhovno (edinstveno
JoveJanstva4
2.
)rihvatan(e! darvini%!a, ne!aJki antro$olo%i su rasnu ravno$ravnost %a!enili neravno$ravno-;u, a li'eralnu,
hu!anitarnu etiku evoluciono! etiko!4
Darvini%a!, svakako, ne !ora nu?no da $odra%u!eva i nauJni rasi%a!, a nauJni rasi%a! ni(e nu?no %avisio od
darvini%!a, ali su i (edan i drui i!ali neke %a(edniJke oso'ine ko(e su ih Jinile ne sa!o ko!$ati'ilni!, ve; i
!eEuso'no $rivlaJni!4 Darvini%a! i nauJni rasi%a! su, u istori(sko! s!islu, tesno $ove%ani, kao -to su !noi
istoriJari i $oka%ali4 9ra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, !i ih otovo uvek nala%i!o u tande!u4
Faista, kada (e darvini%a! osvo(io ne!aJke intelektualce kra(e! :74 veka, 'iolo-ki rasi%a! (e eskalirao i u o'i!u
i u inten%itetu4 6 $eriodu $re 7.+tih odina :74 veka, ras$rave o 'iolo-ko! rasi%!u o'iJno su se svodile na kratke
$asuse u du?i! kn(ia!a i Jlanci!a, naroJito oni!a ko(i su se direktno 'avi li evoluci(o! Joveka ili etnoloi(o!4
MeEuti!, kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, rasa (e $ostala centralna te!a Jitavo !ora kn(ia i Jlanaka4 Osi! toa,
$re 7.+tih odina :74 veka, $o'ornici 'iolo-ko rasi%!a su se ulavno! usredsreEivali na ra%like i%!eEu Evro$l(ana
s (edne strane, i a@riJkih crnaca, a%i(ata, a!eriJkih Indi(anaca i australi(skih a'orid?ina s drue strane4 )red kra( :74
veka, $riliJno velik 'ro( %aovornika 'iolo-ko rasi%!a radikali%ovao (e rasne ra%like istiJu;i nad!o; ne!aJke ili
Bari(evskeC rase i istovre!eno ocrn(u(u;i 8evre(e4 Mnoi od ovih ari(evskih rasista i anti+se!ita O !eEu ko(i!a (e
'ilo !noo nauJnika i lekara O %aodenuli su se ruho! darvinistiJke nauke kako 'i se n(ihovo uJen(e Jinilo
is$ravni(i!4
DarvinistiJki rasi%a! do'io (e neverovatan $odstica( $o(avo! eueniJko $okreta $oJetko! 0.4 veka4 )o-to su
euenisti 'ili revnosni darvinisti, !noi od n(ih su usvo(li ide(e 'iolo-ko rasi%!a od Hekela, Fota, *ihnera i druih
vode;ih darvinista4 Osi! toa, euenika (e nala-avala %naJa( nasleEa u odreEivan(u @i%iJkih, !entalnih i !oralnih
oso'ina4 &a!o (edan korak delio (e ova( o$-ti 'iolo-ki deter!ini%a! od rasno deter!ini%!a4 Dal(e, euenika (e
%asnovana na $ret$ostavci da nisu svi l(udi (ednako vredni, i iako rasna ne(ednakost ni(e 'ila nei%'e?an loiJan
%akl(uJak ovo stava, ve;ina euenista (e $rihvatila uJen(e o rasno( ne(ednakosti4 Faista, eueniJari su u diskusi(a!a
o rasno( KneI(ednakosti konstantno $o$ulari%ovali (edan od svo(ih o!il(enih ter!ina O Hminderwerti#I Kin@erioranI4
9ao lavni orani%ator ne!aJko eueniJko $okreta, )loc (e 'io veo!a o$re%an kada (e u $itan(u (avno
i%no-en(e n(eovih stavova o rasno( KneI(ednakosti4 On (e shvatio da 'i @anatiJni rasi%a! !oao da od'i(e neke
Jlanove ne!aJkih nauJnih i lekarskih kruova, a on (e ?eleo da oku$i -to (e !ou;e vi-e nauJnika i lekara $od svo(
veliki eueniJki -ator4 )o-to (e u (avni! ovori!a !alo u'la?avao svo(e stavove, )locov rasi%a! (e Jesto 'io
$otcen(ivan4 6$rkos to!e, )locova shvatan(a rase 'ila su sastavni deo n(eovo $rora!a, $redstavl(a(u;i lavni
!otiv %a n(eove eueniJke aktivnosti4 )loc (e u svo(o( !ladosti, sa svo(i! $ri(atel(i!a 9arlo! i "erharto!
Hau$t!ano! osnovao (ednu orani%aci(u Ji(i (e cil( 'io oJuvan(e ne!aJke rasne Jisto;e4 To (e 'io $oJetak (edno
$ro(ekta ko(i ;e tra(ati do kra(a n(eovo ?ivota, o'(asnio (e on u svo(i! neo'(avl(eni! !e!oari!aA
Dok sa!, (o- kao uJenik, Jitao dela Darvina, Hekela i ostalih 'ioloa, kao i neke ro!ane Feliksa Dana KFeliL
DahnI i druih autora ko(i su veliJali antiJko i sredn(evekovno do'a ne!aJko naroda, 'io sa! odu-evl(en
er!ansko! raso!444 i Jvrsto re-en da !o( ?ivotni %adatak 'ude da u Ne!aJko( i ostali! dr?ava!a de se ovori
ne!aJki (e%ik $o!one! to! narodu da $onovo dostine ona( ste$en Jistote i u%vi-enosti ko(i (e i!ao u $rvo!
!ileni(u!u4
2:
To ni(e 'io sa!o cil( n(eovo !ladalaJko uto$i(sko klu'a, ve; i n(eovih kasni(ih aktivnosti u eueniJko!
$okretu4
On (e do kra(a svo ?ivota a(io nes!an(eno %ani!an(e %a nad!o; er!anske rase4 "odine :D7., on (e i% )ari%a
$isao 9arlu Hau$t!anu da (e uvereni(i neo ikada u rasnu su$eriornost Ne!aca u odnosu na Francu%e4
20
)locova
?el(a da ne!aJko! eueniJko! $okretu da na%iv )okret %a rasnu hii(enu (-assen",#iene/ kasni(e (e 'ila
$odstaknuta rasi%!o!, iako su )loc i drui euenisti kasni(e uveravali (avnost u su$rotno, a dvos!islenost to na%iva
'ila (e lavni $odstica( rasno! diskursu4 N(e!u se vi-e sviEao ter!in Brasna hii(enaC %ato -to
Hii(ena celoku$ne l(udske vrste $okla$a se sa hii(eno! ari(evske rase, ko(a, osi! nekoliko !an(ih rasa, $o$ut
(evre(ske O ko(a (e, u svako! sluJa(u, verovatno na(ve;i! delo! ari(evska O $redstavl(a civili%ovanu rasu $ar
ekselansN una$rediti n(u Tari(evsku rasuU %naJi una$rediti Jitavo JoveJanstvo4
2<
To da )locova rasna hii(ena ni(e tre'alo da donese korist svi! rasa!a !olo se lako %akl(uJiti i na osnovu
n(eove i%(ave da l(u'av $re!a JoveJanstvu Bni(e ni-ta druo do l(u'av $re!a n(eovo! ari(evsko! deluC4
22
Ra%+
!i-l(a(u;i o vre!enu kada (e osnovano Dru-tvo %a rasnu hii(enu, on (e, kao $ri!er ne(ednakosti !eEu l(udi!a,
istakao udal(enost i%!eEu Bni?ih $le!enaC australi(skih a'orid?ina i Bna($le!eniti(ih oranaka 'ele raseC4
2=
"odine :7.5, )loc (e Jak osnovao i (ednu ta(nu orani%aci(u $od na%ivo! Nordi(ski $rsten, ko(a (e tre'alo da
$ro$aira o'lik euenike sa !noo ve;o! do%o! rasi%!a4 Getiri odine kasni(e, )loc (e na$isao (edan kra;i traktat
ko(i (e $o%ivao ne!aJku o!ladinu da se $rikl(uJi Nordi(sko! $rstenu, a u ko(e! (e on o$-irni(e i%neo svo(a shvatan(a
rasne KneI(ednakosti4 O'(asniv-i na($re %a-to veru(e da (e nordi(ska rasa na(na$redni(a na svetu, on (e $oto! i%(avio
da B%a nas, direktna osnova %a ostvarivan(e na-ih ideala !o?e 'iti (edino nordi(ska rasa444 6kratko reJeno, !i !ora!o
raditi na hii(eni nordi(sko+er!anske raseC4
2/
Iako (e $onekad u!eo da 'ude u%dr?l(iv, )loc (e svo(a shvatan(a rase Jesto i%nosio $ot$uno otvoreno4 6 svo(o(
(edino( kn(i%i, on ne sa!o -to (e nala-avao rasnu in@eriornost a@riJkih crnaca, ve; (e tvrdio i da su B%a$adni ari(evciC
na(na$redni(a rasa na svetu4
25
6 svo! Jlanku i% :7.04 odine, on (e istakao i su$eriornost er!anske rase, Ji(i
$ri$adnici su B$ot$uno druaJi(i od (edno kinesko ili indi(sko nadniJara ili *antu crncaC4
2D
N(eov Jlanak BO
ne!aJko+$ol(sko( 'or'iC K:7./I u$o%oravao (e na $orast $ol(ske $o$ulaci(e u istoJno( Ne!aJko( na -tetu Ne!aca, -to
(e uro?avalo o$stanak Bna(draoceni(e l(udske rase, 'ele raseC, %ato -to su )ol(aci, u s!islu rasne $ri$adnosti,
in@eriorni u odnosu na Ne!ce4
27
Na )rvo! konresu ne!aJkih socioloa :7::4 odine, )loc (e i%(avio da su a!eriJki
crnci neintelientni i ne!oralni4
=.
Nisu svi euenisti 'ili toliki rasisti kao )loc4 Hal!a(er (e od'acivao rasi%a! i u%di%ao 9ine%e %'o n(ihove
ra%vi(ene kulture4 Iako (e 'io !an(i rasista od )loca, on i$ak ni(e verovao u $ot$unu (ednakost rasa4 On (e u (edno!
Jlanku i%(avioA BRa%liJite l(udske rase se, nesu!n(ivo, ra%liku(u $o svo(o( !entalno( s$oso'nosti, 'a- kao i $o svo(o(
@i%iJko( konstituci(i4C
=:
On (e u ra%ni! svo(i! s$isi!a o$isivao rase kao ni?e i vi-e, naroJito nala-ava(u;i !entalnu
in@eriornost a@riJkih crnaca u odnosu na Evro$l(ane, kao i n(ihovu nes$oso'nost da $rihvate vi-i o'lik kulture4
=0
6
svo! $is!u a!eriJko! 'iolou i $aci@isti De(vidu &taru D?ordanu KDavid &tar 8ordanI, Hal!a(er (e i%(avio da su
crnci i istoJni Evro$l(ani, u $oledu rasne $ri$adnosti, in@eriorni u odnosu na $roseJne A!erikance4
=<
Osi! toa, on
se u $ri(atel(sko! ra%ovoru sa Ludvio! He!ano! KLud3i &che!annI, osnivaJe! dru-tva "o'ino, $o%itivno
i%(asnio o n(eovi! s$isa!a, iako se distancirao od ,olt!ana i "o'inoa4
=2
I dok Hal!a(er i nekolicina druih euenista nisu nala-avali rasu u toliko( !eri kao )loc, neki %aovornici
euenike su s!atrali da se sve vrti oko $itan(a rase4 6 svo(o( dvoto!no( kn(i%i 8ulturna istorija rasni" instinkta
('ultural +istor, o( -acial Instincts/ Dri%!ans (e o'(asnio da (e rasa kl(uJni @aktor ko(i odreEu(e istori(ski ra%vo(,
$o-to su sa!o neke rase s$oso'ne %a stvaran(e kulture4 Iako (e nala-avao rasnu ne(ednakost, on se odvo(io od
"o'inoa od'aciv-i ide(u o Jisto( ari(evsko( rasi, a %aovara(u;i !e-an(e rasa, ali sa!o u okviru rasa (ednake
vrednosti4 Dri%!ans (e ukl(uJio evoluci(u u svo(u rasnu ideoloi(u ti!e -to (e tvrdio da ;e rase ko(e $roEu kro%
na(?e-;i suko' sa $rirodni! sila!a na$redovati 'r?e od ostalih4 Dakle, rase ko(e ?ive u hladni(i! kli!atski!
uslovi!a su, eneralno ledano, su$eriorne u odnosu na one u tro$ski! $redeli!a, a Ne!ci su svo(u rasnu
su$eriornost $ostili ti!e -to su i%dr?ali navodno Ledeno do'a, dok su a )ersi(anci, &loveni i 9elti i%'eli4
==
Ova
ide(a o navodno! Ledeno! do'u kao sredstvu u evoluci(i Joveka $otiJe (o- od Morica ,anera KMorit% WanerI, ko(i
(e :D5:4 odine i%neo $ret$ostavku da (e Ledeno do'a oruEe l(udske evoluci(e, tako da kolevka l(udske civili%aci(e
ni(e 'ila A@rika ili A%i(a, ve; Evro$a4
=/
8o- istaknuti(i i utica(ni(i od Dri%!ansa 'io (e Ludvi ,olt!an, lekar ko(i (e :7.04 odine osnovao Jaso$is
Politisc"7)nt"ro&olo#isc"e -evue4 ,olt!an (e 'io dina!iJan i siste!atiJan voEa, ko(i (e nasto(ao da s$o(i lavne
tokove evro$ske !isli4
=5
On (e svo(u kari(eru nauJnika %a$oJeo tako -to (e $oku-ao da uskladi 9anta i Darvina,
usredsrediv-i se nakon toa na Marksa i Darvina, da 'i na kra(u to( !e-avini dodao i "o'inoaN "o'ineov rasi%a! (e
na kra(u nad(aJao n(eov !arksi%a!, iako (e on u$orno tvrdio da (e ostao veran Marksovo( teori(i4
=D
"odine :7.:,
,olt!an (e $oku-ao da $okrene (edan eueniJki Jaso$is sa )loco! i "rot(ano! kao %a(edniJki! urednici!a, ali kada
(e osnovao svo( so$stveni Jaso$is, ova dvo(ica su, na n(eovo veliko ra%oJaren(e, $okrenuli svo(e Jaso$ise ko(i su
$redstavl(ali konkurenci(u %a ,olt!anov list4 N(eova svaEa sa Hal!a(ero! oko 9ru$ove narade odvo(ila a (e ne
sa!o od Hal!a(era, ve; i od druih euenista ko(i su cenili Hal!a(erov rad4
=7
#entralna te!a ,olt!anove anali%e u n(eovo! radu sa ko(i! (e uJestvovao na tak!iJen(u %a 9ru$ovu
naradu, Politika antro&olo#ija (Political )ntro&olo#,, :7.0I, u ko(e! (e $ri!enio darvinistiJku teori(u na
dru-tvenu !isao i %akonodavstvo, 'ila (e rasa4 On (e s!atrao da (e nordi(ska ili er!anska rasa, ko(u odliku(u $lava
kosa, $lave oJi i i%du?en o'lik lave Kili dolikoce@alna, kako su (e tada na%ivali antro$olo%iI Bna(vi-i $rodukt oranske
evoluci(eC i Bsto?er svetske civili%aci(eC4 Ovo ni(e 'ila ,olt!anova oriinalna ide(a, ali (e on $ostao (edan od n(enih
na(utica(ni(ih $ro$aatora4 )o-av-i od ove $ret$ostavke, on $oto! $oku-ava da uklo$i celoku$nu istori(u u okvir u
ko(e! su nordi(ske rase $okretaJi svih %naJa(ni(ih kulturnih na$redaka4 )o ,olt!anovo! !i-l(en(u, Indi(anci,
)ersi(anci, "rci i Ri!l(ani su $rvo'itno i!ali svetlu $ut i $lavu kosu, a n(ihov $ad na rasno( lestvici $osledica (e
!e-an(a sa ta!ni(i! rasni! ele!enti!a4 6 svo(o( revnosti da $ronaEe ari(evske korene %a sva %naJa(na kulturna
dostinu;a, on (e Jak tvrdio da Isus verovatno $otiJe od $lavokosih A!ore(a K!ada !i ni(e (asno %a-to 'i (edan
!ateri(alista ?eleo da $rolasi Isusa svo(i! ari(evski! 'rato!I4
/.
)o o'(avl(ivan(u Politike antro&olo#ije, on (e
o'i-ao silne !u%e(e $o Itali(i i Francusko( $oku-ava(u;i da doka?e da su itali(anska renesansa i @rancuska kulturna
dostinu;a ulavno! delo l(udi sa $lavo! koso! i $lavi! oJi!a4
/:
Poverite cenu za svaki slucaj na htt$A113334@aceyu'ook4co!
,olt!an (e oko svo Jaso$isa oku$io ru$u intelektualaca isto!i-l(enika, ko(i su se'e na%ivali socio+
antro$olo-ko! -kolo!4 N(eni na(istaknuti(i Jlanovi 'ili su antro$olo Bslo'odn(akC A!on, @rancuski soci(aldarvinista
>or? ,a-e de La$u? i Ludvi ,il%er KLud3i WilserI4 &va tro(ica su se $redstavl(ala kao e!$iri(ski nauJnici ko(i su na
osnovu darvinistiJke 'ioloi(e $oku-avali da doka?u nad!o; nordi(ske ili er!anske rase K%'o Jea (e, -to se i
!olo $redvideti, La$u? 'io $o$ularni(i u Ne!aJko( neo u svo(o( rodno( %e!l(iI4 A!on (e tvrdio da su dolikoce@alni
Ne!ci aristokratsko $orekla, dok su oni sa lavo! ovalno o'lika s$oso'ni sa!o %a $ol(o$rivredu i !anuelni rad4
/0
6 (edno! svo! o'(avl(eno! ovoru $od naslovo! 0admo=nost #ermanske rase K!"e Su&eriorit, o( t"e ermanic
-ace, :7:=I, ,il%er, ko(i (e darvinistiJku antro$oloi(u usvo(io od Aleksandra Ekera KAleLander EckerI na
6niver%itetu u Fra('uru, $odelio (e l(ude na Jetiri raseA svetlokose severne Evro$l(ane, ta!nokose (u?ne Evro$l(ane,
A@rikance i A%i(ate4
/<
,olt!an i n(eov socio+antro$olo-ki kru?ok i!ali su i%u%etno veliki utica(, naroJito !eEu
nauJnici!a, lekari!a i antro$olo%i!a4 Iako (e s $re%ren(e! od'io tre;u naradu na tak!iJen(u 9ru$, ta $o%ici(a !u
(e $ove;ala uled u nauJni! kruovi!a4 ,olt!anove kn(ie $ostale su (o- $o$ularni(e kada (e Ernest Ridin, $sihi(atar
ko(i (e i!ao i%u%etno %naJa(nu ulou u Dru-tvu %a rasnu hii(enu, na$isao $o%itivnu kritiku o n(i!a u )locovo!
eueniJko! Jaso$isu4
/2
8edan od istaknutih $oklonika ,olt!anove rasistiJke euenike 'io (e O(en Fi-er KEuen FischerI, !ladi anato! i
antro$olo ko(i (e $ostao (edan od na(utica(ni(ih ne!aJkih antro$oloa toko! va(!arsko i nacistiJko $erioda4 Fi-er
(e :7.74 odine $oJeo da dr?i $redavan(a o Bsoci(alno( antro$oloi(iC + n(eov ter!in %a rasnu hii(enu O na
6niver%itetu u Fra('uru4 On (e "o'inoa s!atrao $reteJo! !oderno shvatan(a rase, ko(e (e on $ro$airao na svo(i!
$redavan(i!a i% o'lasti !edicine4
/=
On (e isticao ,olt!ana, A!ona, ,il%era i La$u?a, kao i )loca i Hal!a(era, %ato -to
su utrli $ut !oderni! rasni! i eueniJki! shvatan(i!a4
//
F'o svo interesovan(a %a $osledice !e-an(a rasa, Fi-er (e
'io (edan od $rvih ko(i (e, u svo(o( kn(i%i :anbrana deca -e"obota i &roblem ukrtanja me<u ljudima K!"e -e"obot"
Bastards and t"e Bastardization Problem amon# +umans, :7:<I, !endelistiJku enetiku $ri!enio na l(ude4
Fa(ednica Reho'ota u ne!aJko( (uo%a$adno( A@rici sasto(ala se od $oto!aka !u-karaca Evro$l(ana i a@riJkih ?ena4
Fi-erova $odro'na studi(a o %a(ednici Reho'ot, ko(u (e radio 'orave;i !eEu n(i!a, dala (e nauJni kredi'ilitet
n(eovi! rasni! $redrasuda!a4 Iako (e $ri%nao da su stanovnici Reho'ota $riliJno intelientni i, $o n(eovo!
!i-l(en(u, su$eriorni u odnosu na Jistokrvne a@riJke crnce, on ih (e u $oledu n(ihovih kreativnih s$oso'nosti, i$ak
s!atrao in@eriorni!a u odnosu na Evro$l(ane4 F'o delovan(a $rinci$a !endelistiJko nasleEa, neke oso'e !e-ovito
$orekla %aista vrede, $ri%nao (e on, Bali se !o?e oJekivati isto toliko $ot$uno 'e%vrednih (edinki, dok (e ve;ina n(ih
in@eriorna (minderwerti#/I4 Fi-er (e s!atrao da se ukr-tan(e! rasa ulavno! do'i(a(u $oto!ci ko(i su ne-to i%!eEu
te dve rase ko(i!a $ri$ada(u n(ihovi roditel(i4 On se ti! svo(i! stavo! $rotivio !e-an(u rasa, a $odr?avao rasnu
sereaci(u u ne!aJki! koloni(a!a4
/5
Fric Lenc, sekretar @ra('ur-ko oranka Dru-tva %a rasnu hii(enu i student !edicine na 6niver%itetu u Fra('uru,
de (e slu-ao i Fi-erova $redavan(a, takoEe (e $ostao (edan od utica(nih $ro$aatora rasistiJke euenike4 6 svo(i!
studentski! dani!a $re )rvo svetsko rata, Lenca su !uJila !noa @ilo%o@ska $itan(a, a naroJito oru;i $ro'le!
%asnivan(a etike na sekularno( osnovi4 On (e u to vre!e na$isao Jak i (edan $odu?i traktat $od naslovo! B,ol(a %a
vredno-;u, osnova rasne etikeC KBThe Will to ,alue, Foundation o@ a Racial EthicsCI4 "odine :7:5, on (e u Jaso$isu
Deutsc"land Erneuerun#, Ji(i (e 'io urednik %a(edno sa H(ustono! &t(uarto! Ge!'erleno! KHouston &te3art
#ha!'erlainI, o'(avio Jlanak o svo! shvatan(u etiJkih vrednosti %asnovano! na rasno( $ri$adnosti4 On (e isti ta( ese(
$onovo o'(avio :7<<4 odine u% $redovor u ko(e! o'(a-n(ava da n(eov Jlanak sadr?i na(%naJa( ni(e ele!ente
nacistiJko $oleda na svet4 Lenc (e u svo! Jlanku tvrdio da Bsve $otiJe od ideala raseA kultura, evoluci(a, liJnost,
sre;a, otku$l(en(e444 Hta od da radi!o ili ne radi!o, !i !ora!o se'i $ostaviti slede;e $itan(eA Da li to donosi korist
na-o( rasiM I u skladu sa ti! doneti odovara(u;u odlukuC4
/D
Lencova shvatan(a rase u?ivala su veliki uled u nauJni!
kruovi!a, verovatno %ahval(u(u;i uledu ko(i (e i!ao kao $ro@esor !edicine na 6niver%itetu u Minhenu O on (e
$ostao $rvi univer%itetski $ro@esor rasne hii(ene u Ne!aJko( :70<4 odine O naroJito kada (e $rinci$e svo(e
rasistiJke euenike uneo u na(%naJa(ni(i tekst o l(udsko( enetici ko(i (e na$isao %a(edno sa Fi-ero! i Ervino!
*auro!4 On (e rasi%a! uneo i u svo(a univer%itetska $redavan(a4 Na se!inaru o rasno( hii(eni ko(i (e odr?ao :7:74
odine, on (e $una dva sata $osvetio "o'inovo( rasno( teori(i4
/7
Fani!l(ivo (e, !eEuti!, to -to (e Lenc otvoreno tvrdio
da n(eova shvatan(a rase nisu %asnovana na nauci, ve; da su to sa!o etiJki $ostulati ko(e (e, u su-tini, ne!ou;e
doka%ati4
5.
Lencov rasi%a! se, dakle, %asnivao na veri, sliJno( Hitlerovi! stavovi!a i%neti! u kn(i%i Moja borba
(Mein 8am&(/, kao -to (e Lenc i sa! $ri%nao4 NacistiJki re?i! naradio (e Lenca $ostaviv-i a %a direktora odseka %a
eueniku na 9a(%er ,ilhel! K9aiser Wilhel!I institutu i %a $ro@esora na *erlinsko! univer%itetu4
8o- (edan veo!a istaknuti rasista ko(i se tesno $ove%ao sa ,olt!anovi! socio+antro$olo-ki! kru?oko! 'io (e
Ludvi He!an, osnivaJ Dru-tva "o'ino :D724 odine i neu!orni $ro$aator "o'inoovih dela4 He!anova orani%aci(a
(e 'ila %naJa(na i %a $ove%ivan(e vode;ih nauJnih rasista i %a -iren(e rasne $ro$aande4 ,e;ina rasnih !islilaca ko(i su
uticali na He!anova shvatan(a i sa ko(i!a (e on 'io $ove%an 'ili su soci(aldarvinisti i euenisti4 He!an (e (ednu svo(u
kn(iu $osvetio A!onu, ko(i (e, $o n(eovo! !i-l(en(u, i%vr-io na(ve;i utica( na n(ea, ali se otvoreno divio i
,olt!anu, ,il%eru, La$u?u, Dri%!ansu i drui!a n(ihovo so(a4 On (e $ro$airao i eueniku i odr?avao ve%e sa
istaknuti! euenisti!a, naroJito sa Fi-ero!, 'udu;i da su o'o(ica ?iveli u Fra('uru4 6tica(na )an+ne!aJka lia 'ila
(e $lodno tlo %a He!anove na$ore u -iren(u $ro$aande4 )an+ne!aJka lia, kao i neke n(ene voEe, $o$ut Ha(nriha
9lasa KHeinrich 9lassI i Adol@a Fika KAdol@ FickI, $ridru?ili su se Dru-tvu "o'ino i @inansi(ski a $o!aali, dok (e
He!an 'io vode;a @iura @ra('ur-ko oranka )an+ne!aJke lie4
5:
8o- (edan istaknuti $ro$aator soci(aldarvini%!a $oJetko! 0.4 veka 'io (e 8uli(us Le!an K8ulius Leh!annI, (edan
od lavnih i%davaJa !edicinskih kn(ia i (edno od na(%naJa(ni(ih !edicinskih Jaso$isa u Minhenu4 9ra(e! 7.+tih
odina :74 veka, Le!an se $rikl(uJio )an+ne!aJko( lii i $oJeo da o'(avl(u(e kn(ie i $a!@lete u ko(i!a (e
$ro$airao stavove ove orani%aci(e4 On (e takoEe $oku-ao da naovori H(ustona &t(uarta Ge!'erlena da $i-e %a
n(eovu i%davaJku ku;u, ali (e ova( to od'io4 )od utica(e! eueniJke literature :7.D+:7.74 odine, on se srce! i
du-o! ukl(uJio u eueniJki $okret, o'(avl(u(u;i nakon toa 'ro(na dela vode;ih euenista, ukl(uJu(u;i i Juveni tekst
o enetici Ji(i su autori 'ili Lenc, Fi-er i *aur4 On (e 0.+tih odina 0.4 veka o'(avl(ivao i dela $o%nato teoretiJara o
nordi(sko( rasi, Hansa F4 94 "intera KHans F4 94 "PnterI kao i drua rasistiJka dela4
50
Mnoi od $o!enutih rasnih teoretiJara 'ili su, u !an(o( ili ve;o( !eri, antise!iti, a sve ve;a $li!a antise!iti%!a
'ila (e u na(ve;o( !eri $odstaknuta 'iolo-ki! rasi%!o!4 Ne !o?e!o tvrditi da (e sve to 'ilo direktno $ove%ano sa
darvini%!o!, ali (e veliki deo toa 'io na neki naJin $odstaknut darvinistiJko! soci(alno! !i-l(u4 Na $ri!er,
,ili'ald HenJel KWilli'ald HentschelI, istaknuti antise!itski ori(entisani teoretiJar, 'io (e Hekelov uJenik na
studi(a!a 'ioloi(e kra(e! 5.+tih i $oJetko! D.+tih odina :74 veka, !ada kasni(e ni(e radio kao 'iolo, ve; kao
he!iJar4 )oJetko! 0.4 veka, on (e us$e-no orani%ovao (ednu akci(u da 'i odao Hekelu Jast i $ri%nan(e, na$raviv-i
n(eovu 'ron%anu statuu4
5<
#entralne taJke n(eove rasistiJke socio$olitiJke ideoloi(e 'ile su sliJne Hekelovi!
shvatan(i!a raseA l(udska 'i;a su $o svo(o( $rirodi $odel(ena na rase, a ne!aJka ari(evska rasa i!a na(vi-u Bvrednost
?ivotaC4
52
HenJel (e s!atrao da (e darvinova teori(a doka%ala $odlo?nost l(udskih 'i;a $rirodni! %akoni!a, a to 'i
tre'alo da dovede do novih vrednostiA B8edno od takvih novih Juda (este i 'iolo-ko vrednovan(e ?ivota, ko(e nas (e
dovelo do konce$ta rase i selekci(e4C Dakle, HenJel (e odreEivao vrednost Jovekovo ?ivota $re!a n(eovi!
'iolo-ki! oso'ina!a, a rasa (e, $o n(eovo! !i-l(en(u, (edna od na(%naJa(ni(ih odrednica 'iolo-ke vrednosti4 Rasa,
ukl(uJu(u;i i antise!iti%a!, i selekci(a %aista su 'ili osnovni konce$ti HenJelovo lavno teoretsko dela, :aruna
K:7.:I K,aruna (e (edan od 'oova "ota ko(i (e 'io odovoran %a $rirodno i !oralno ureEen(e kos!osa, $ri!4 $rev4I,
ko(e (e :70=4 odine do?ivelo svo(e Jetvrto i%dan(e4
5=
)itan(a rase do!inirala su i uto$i(sko! %a(ednico! ko(u (e
o$isao u svo(o( $o$ularno( kn(i%i Mitt#art, ko(a (e do :7:/4 odine do?ivela -est i%dan(a4
HenJel (e aktivno uJestvovao u antise!itsko( $olitici i $ro$aandi, a n(eov $ri(atel( i i%davaJ Teodor FriJ,
istaknuti antise!itski ori(entisani $u'licista, eneriJno (e $ro!ovisao HenJelovo delo :aruna, na%iva(u;i a
na('ol(i! do tada dostu$ni! teori(ski! rado! o rasi4 FriJ (e u$orno tvrdio da (e HenJel u%diao antise!iti%a! na
nauJni nivoA B&a%nan(a o ra%lika!a i%!eEu l(udskih vrsta i rasa duu(e!o na(novi(i! re%ultati!a nauJnih
istra?ivan(a4 Mora!o $ri%nati da sloan o (ednakosti svih ko(i i!a(u l(udski lik ne !o?e i%dr?ati rioro%na
is$itivan(a4C
5/
FriJ (e, $reko svo(ih kn(ia, svo Jaso$isa Aeki= (+ammer/ i svo(e istoi!ene orani%aci(e, irao
centralnu ulou u antise!itsko! $okretu u Ne!aJko(4 On (e $ro$airao o'lik antise!iti%!a sa darvinistiJki!
ele!enti!a rasne 'or'e i euenike4
Antise!iti%a!, naravno, ni(e $otekao direktno od darvinistiJke teori(e4 6$rkos to!e, on (e u 'iolo-ko! rasi%!u s
kra(a :74 i $oJetka 0.4 veka $rona-ao s$re!no save%nika, ulavno! $reko s$isa revnosnih darvinista4 &na?an $rodor
rasi%!a $oJetko! 0.4 veka ni(e 'io ni Jisto nauJno ni Jisto darvinovsko ti$a, !ada veliki! delo! (este4 )o$ularna
rasistiJka kn(ia 8uli(usa Lan'ena K8ulius Lan'ehnI, -embrant kao edukator K-embrandt as Educator$ :D7.I, 'ila
(e Jak otvoreno antinauJna i antidarvinistiJka4 Neki rasni teoretiJari su racionali%a! $erioda $rosvetitel(stva s!atrali
$ovr-ni! i is!evali us$on nauJno !ateri(ali%!a i $o%itivi%!a, -to (e Jesto $oricalo $osto(an(e slo'odne vol(e i na
ta( naJin ukidalo l(udsko delovan(e4 6!esto toa, oni su u%di%ali intuici(u i vol(u4
55
Iako su neki od ovih rasnih
teoretiJara, $o$ut Lan'ena, od'acivali nauJnu racionalnost u korist iracionalni(ih naJina ra%!i-l(an(a, drui su
ko!'inovali ele!ente racionali%!a i iracionali%!a4 Darvini%a! (e do$rineo nastanku ovo s$o(a racionali%!a i
iracionali%!a %ato -to su !noi darvinisti $rihvatili naturalistiJko o'(a-n(en(e l(udsko $ona-an(a, ali su !oralnost i
$ona-an(e %asnivali vi-e na instinkti!a neo na ra%u!u4
Ove ne(asno;e unutar darvini%!a, kao i neodreEen stav nekih rasnih teoretiJara $re!a darvini%!u, navele su Jak
i neke ta(anstveni(e rasne teoretiJare da ukl(uJe darvinovske ele!ente u svo(u ideoloi(u4 H(uston &t(uart Ge!'erlen,
(edan od na($o%nati(ih antise!itski ori(entisanih $isaca s kra(a :74 i $oJetka 0.4 veka, i!ao (e $riliJno nede@inisan
stav $re!a darvini%!u4 Dok (e otvoreno od'acivao darvinovsku teori(u sa @ilo%o@skih osnova, na%iva(u;i (e suvi-e
!ateri(alistiJko!, Ge!'erlen (e i$ak $rihvatio n(ene kl(uJne ele!ente4 On (e u svo(i! !e!oari!a o'(asnio da (e,
kao !ladi; na studi(a!a 'ioloi(e na 6niver%itetu u >enevi KFot (e ta!o 'io n(eov $ro@esor %ooloi(eI, sa
odu-evl(en(e! $rihvatio darvinistiJku teori(u4 9asni(e se, !eEuti!, okrenuo $rotiv n(e4 )rihvatio (e neo+kantovski
ideali%a! i vitali%a!, ko(i $o n(eovo! !i-l(en(u, nisu u skladu sa $rinci$i!a darvini%!a, naroJito otkada (e $oJeo
da s!atra da orani%!i $oka%u(u odreEene @or!e (estalt/ ko(e se !ou shvatiti sa!o u stroo odreEeni! ranica!a4
6$rkos to!e, Ge!'erlenova teori(a rase %adr?ala (e %naJa(ne ele!ente darvinovske @ilo%o@i(e, kao -to (e on sa!
rekao4 6 svo! $o%nato! dvoto!no! delu !emelji deventaesto# veka K;oundations o( t"e 0ineteent" 'entur,, :D77I,
on (e $ri%nao da (e Darvin do-ao do dve kl(uJne ide(e %naJa(ne %a teori(u raseA 'or'a %a o$stanak i selekci(a $ute!
vas$itan(a4 9ada (e u $itan(u 'or'a, Ge!'erlen (e u $osledn(e! $olavl(u $rvo to!a ovorio o !eEurasno( 'or'i,
ko(a se !o?e voditi na vi-e ra%liJitih naJina, od ko(ih ne ukl(uJu(u nasil(e4 6$rkos to!e, Ge!'erlen uverava Jitaoca u
slede;eA BNikakvi! nakla$an(e! o hu!anosti ne !o?e se %ao'i;i Jin(enica da ona T!eEurasno nad!etan(eU
$odra%u!eva 'or'u O8am&(P444 Ova tiha 'or'a (e Jak !noo vi-e od 'ilo ko druo nad!etan(a, 'or'a %a ?ivot i
s!rt4C 9asni(e u svo(i! !emeljima on (e i%(avio da (e iracionalno $oku-avati okonJati tu !eEurasnu 'or'u, kao -to su
ovorili neki dru-tveni !islioci4 Dakle, Ge!'erlen (e !eEurasnu 'or'u s!atrao (edni! ne!inovni! $roceso!4
5D
MeEurasna 'or'a (e irala kl(uJnu ulou u Ge!'erlenovo( @ilo%o@i(i, 'udu;i da (e on s!atrao da su teutonske rase i
8evre(i osuEeni na veJitu 'or'u na ?ivot i s!rt4
Drui as$ekt darvinistiJke teori(e ko(i (e Ge!'erlen s!atrao kl(uJni! %a ra%u!evan(e teori(e rase 'io (e
oda(an(e4 On (e svi!a to$lo $re$oruJivao da $roJita(u Darvinovu kn(iu Pri&itomljavanje %ivotinja i biljaka
()nimals and Plants under Domestication/, ko(a (e otkrivala B$rilaodl(ive !ou;nosti ?ivotaC4 6$oredio (e ra%liJite
vrste do'i(ene do!a;i! u%o(e! O $o$ut ra%liJitih rasa $asa ili kon(a O sa l(udski! rasa!a4 *a- kao -to se rase $asa
!eEuso'no ra%liku(u, i to ne sa!o $o @i%iJki! karakteristika!a, ve; i $o naravi, tako se i l(udske rase !eEuso'no
ra%liku(u u @i%iJko!, !entalno!, $a Jak i !oralno! s!islu4 Ge!'erlen (e nala-avao da su te ra%liJite rase u
'iolo-ko! s!islu ne(ednake4 Hto (e (o- %naJa(ni(e, da 'i se $roi%vele 'ol(e ?ivotin(ske ili l(udske rase, one se ne
s!e(u tretirati $od(ednako, ve; se !ora(u i%a'rati na('ol(i $ri!erci ko(i ;e se ra%!no?avati4 *udu;i da (e Ge!'erlen
u%diao l(udski u! i vol(u i%nad Jisto !ateri(alnih $rocesa, ne tre'a da nas i%nenaEu(e to -to (e on svrhovito( selekci(i
ili euenici davao $rednost u odnosu na oJuvan(e ili $o'ol(-an(e karaktera rase4 On (e, !eEuti!, $esi!istiJki ledao
na ve;inu rasnih ukr-tan(a, !ada (e i$ak tvrdio da neka oraniJena rasna ukr-tan(a !ou da $roi%vedu 'iolo-ki
$o'ol(-ane vrste4
57
I dok (e kra(e! :74 veka rasi%a! !oao da se ra%vi(e kao o$ravdan(e %a evro$ski i!$eri(ali%a!, 'ilo sa ili 'e%
darvini%!a, sasvi! (e (asno da (e darvini%a! irao kl(uJnu ulou u silni! ras$rava!a i s$isi!a na te!u rase Kvidi
sliku /4<I4 NauJni rasi%a!, -to (e $o stu$an(u darvini%!a na scenu 'io sinoni! %a darvinovski rasi%a!, $ru?ao (e
sna?ne aru!ente %a rasnu ne(ednakost, istisnuv-i shvatan(a li'eralnih ne!aJkih antro$oloa s $oJetka 0.4 veka ko(i
su %aovarali ve;u ravno$ravnost !eEu l(udski! rasa!a4 Darvini%a! (e do$rineo i radikali%aci(i rasi%!a, naroJito
!eEu nauJno! i lekarsko! elito! u Ne!aJko(4 6 54 i D4 $olavl(u ;e!o ra%!otriti $redloe istaknutih darvinista i
euenista %a tretiran(e invalida, a u 74 i :.4 $olavl(u, ko(a ovore o darvinovsko! !ateri(ali%!u i istre'l(ivan(u rasa,
is$ita;e!o $ose'ne naJine tretiran(a ostalih rasa4
III DEO
ELI+INA.I$A 6IN4ERIORNIH7
9* (ONTROLA RA,+NO#AVAN$A5
I,VRTAN$E TRADI.IONALNE "E("'ALNE +ORALNO"TI
Maltusovsko nala-avan(e !asovne s!rti i uni-ten(a ko(e (e Darvin $rihvatio u svo(o( teori(i evoluci(e
$ret$ostavl(alo (e visoku sto$u ra%!no?avan(a4 Dakle, ra%!no?avan(e (e lavni ele!ent darvinovsko shvatan(a
$rirode i JoveJanstvaA orani%!i ko(i $osedu(u oso'ine ko(e i! do%vol(ava(u da se ra%!no?e u ve;e! 'ro(u od svo(ih
konkurenata, o$sta(u i $renose te oso'ine na svo(e $oto!ke4 Osi! toa, seksualni instinkti i seksualna selekci(a irali
su veo!a va?nu ulou u Darvinovo! o'(a-n(en(u evoluci(e Joveka4 )ostavl(a se $itan(e da li (e Fro(d $od Darvinovi!
utica(e! K!o?da nesvesnoMI @or!ulisao svo(u teori(u o tesno( $ove%anosti naona li'ida i tanatosa, odnosno seksa i
s!rti4
:
6 svako! sluJa(u, dana-n(i socio'iolo%i i $siholo%i+evolucionisti redovno se $o%iva(u na darvini%a! kada
ovore da seks i ra%!no?avan(e $redstavl(a(u na(va?ni(e o'(a-n(en(e l(udsko $ona-an(a4 6 svo! i%u%etno utica( no!
Kali kontraver%no!I delu, Sociobiolo#ija: nova sinteza (Sociobiolo#,: !"e 0ew S,nt"esis/$ Edvard O4 ,ilson KEd3ard
O4 WilsonI (e i%(avioA
&a darvinistiJko as$ekta, orani%a! ne ?ivi sa!o %a se'e4 N(eova $ri!arna @unkci(a ni(e Jak ni da se
ra%!no?ava i stvara nove orani%!eN on re$roduku(e ene i slu?i kao n(ihov $rivre!eni $renosilac444 orani%a! (e
sa!o naJin na ko(i DN9 $ravi (o- vi-e DN94 )reci%ni(e reJeno, hi$otala!us i li!'iJki siste! su os!i-l(eni tako
da $rodu?ava(u DN94
0

Ovde se ne ovori direktno o rasi, ali (e $oruka i$ak (asnaA Ra%!no?avan(e i seks $redstavl(a(u kl(uJne ele!ente
%a darvinovsko shvatan(e ?ivota i l(udsko $ona-an(a4
&klonost ka istican(u seksa i ra%!no?avan(a u o'(a-n(avan(u !noih o'lika l(udsko $ona-an(a, kao -to to danas
Jine neki socio'iolo%i i $siholo%i+evolucionisti, ni(e ni-ta novo4 DarvinistiJki ori(entisani 'iolo%i i $siholo%i na-e
vre!ena o?ivl(ava(u ide(e ko(e su 'ile $o$ularne kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4 &tavl(a(u;i ra%!no?avan(e u
sredi-te $a?n(e, darvini%a! (e doveo do $rodora novih shvatan(a seksualnosti i seksualne !oralnosti4 9ao -to s!o ve;
videli, darvini%a! (e doveo do nastanka eueniJko $okreta, Ji(i (e lavni cil( 'io $o'ol(-an(e 'iolo-ko kvaliteta
l(udske $o$ulaci(e $ute! kontrole ra%!no?avan(a4 )o-to su !noi darvinisti hteli da revidira(u sve l(udske instituci(e
kako 'i u'r%ali evoluci(u O ili 'ar s$reJili 'iolo-ku deradaci(u ko(a se, kako su !noi !eEu n(i!a strahovali, ve;
doaEa O evoluci(a (e $ostala novi ar'itar %a seksualnu !oralnostA sve ono -to $o'ol(-ava 'iolo-ki kvalitet u
!oralno! s!islu (e do'ro, dok (e sve ono -to a una%aEu(e %lo4 "odine :7::, Eduard David (e na kon@erenci(i
seksualnih re@or!atora i%(avio slede;eA B9ada (e u $itan(u seksualnost, !oralno (e sve ono -to slu?i evoluciono!
na$retku date vrste4C
<
Mnoi darvinisti su se slo?ili sa Davido! i na osnovu tih n(eovih tvrdn(i %ahtevali o%'il(nu
revi%i(u O a $onekad i $ot$unu $ro!enu O tradicionalnih shvatan(a seksa, 'raka i $orodice4
Devalvaci(a l(udsko ?ivota o ko(o( s!o ve; ovorili irala (e @unda!entalnu ulou u eueniJki! ras$rava!a o
seksualno( !oralnosti4 6 svo! $oku-a(u da $onovo @or!uli-u seksualnu etiku, kl(uJno $itan(e ko(e su euenisti sa!i
se'i $ostavili 'ilo (e slede;eA 9ako se na na('ol(i naJin re-iti Bin@eriornihC ili Bnes$oso'nihC l(udiM & drue strane,
oni su ?eleli da $ronaEu naJine na ko(e 'i $ro$airali ra%!no?avan(e Bna(s$oso'ni(ihC4 9ao -to (e "ru'er kratko i
(asno rekaoA B&$oso'ni !ora(u na$redovati, nes$oso'ni !ora(u nestati4C
2
Neki euenisti su se vi-e 'ili usredsredili
na !ere eli!inaci(e onih sa Blo-i!C nasleEe!, dok su drui $oku-avali da $ronaEu naJine da $ove;a(u 'ro( onih sa
Bdo'ri!C nasleEe!4 ,e;ina (e $odr?avala o'a ova $ristu$a4 I dok se euenisti nisu uvek slaali oko toa ko(i!
$raktiJni! !era!a 'i na na('ol(i naJin !oli da $ostinu svo(e cil(eve, oni su 'ili (edinstveni u svo(o( ?arko( ?el(i da
$odrede seksualnu !oralnost i $ona-an(e (edno! cil(u + evoluciono! na$retku4
Iako su se euenisti, u lo'alu, slaali oko toa da tradicionalna hri-;anska seksualna !oralnost ne donosi korist
l(udsko( rasi, oni nisu !oli da se slo?e oko toa ko(a 'i seksualna etika na na('ol(i naJin $o'ol(-ala Jovekovo
%dravl(e i vitalnost4 Dok su se, s (edne strane, slo?ili oko %a(edniJko cil(a O evoluciono na$retka JoveJanstva O i
dok su svi oni s!atrali da (e kontrola ra%!no?avan(a na('ol(i naJin %a $osti%an(e to cil(a, euenisti nisu !oli da se
slo?e oko konkretnih !era4 N(ihovi $redlo%i %a seksualnu re@or!u su se, u stvari, u veliko( !eri !eEuso'no
ra%likovali, idu;i od slo'odno seksa do !onoa!i(e K!ada Jesto sa ra%ni! o$ravdan(i!a i i%u%eci!aI i $olia!i(e4
Neki su se Jak $o%ivali na evolucionu etiku da 'i o$ravdali ho!oseksualnost4 Gini se, dakle, da (e evoluciona etika
nudila seksualnu !oralnost %a svaJi(i ukus4
&eksualna re@or!a (e 'ila %naJa(an ele!ent Forelove 'or'e %a novu etiku %asnovanu na nauci4 On (e u svo(o(
auto'iora@i(i $ri%nao da !u se, kada (e $ostao $sihi(atar,
uJinilo da sa! Juo las ko(i !e (e $o%ivao444 QMora- $ostati a$ostol istine4 9akva (e korist ostati veJno ta!o de
si sad, neu(u;i i%u'l(ene ?rtve l(udske lu$osti, o'iJne oronule ostatke, i%a %idova va-ih du-evnih 'olnica i
!irno do%vol(avati u%roku sve te 'ede da i dal(e $osto(iM To (e kukaviJlukXR &oci(alna hii(ena (e %ahtevala
$ot$unu revoluci(u !i-l(en(a, ako ?eli!o da saseJe!o %lo u korenuN ona (e, i%nad svea, %ahtevala racionalnu
seksualnu selekci(u l(udskih 'i;a4
=
Ova Bracionalna seksualna selekci(aC ko(u (e %aovarao Forel 'ila (e %asnovana na darvinovinistiJko( $re!isi o
'iolo-ko( ne(ednakosti l(udskih 'i;a4 Forel (e ovorio da 'i dru-tvo tre'alo konce$tualno $odeliti na dve kateori(eA
Bsu$eriornu, dru-tveno korisni(u, %dravi(u ili sre;ni(u, i onu in@eriornu, !an(e dru-tveno korisnu, !an(e %dravu i
sre;nu4C Oni ko(i s$ada(u u Bsu$eriornuC kateori(u tre'alo 'i da se ra%!no?e u veliko! 'ro(u, dok 'i oni u
Bin@eriorno(C ru$i tre'alo da se u%dr?ava(u od ra%!no?avan(a4
/
Forel ni(e $reci%irao kako 'i to tre'alo s$rovesti, niti
(e %aovarao intervenci(u od strane vlastiN !o?da se nadao da ;e naovor unutra-n(e !oralno ose;a(a 'iti dovol(no4
*udu;i da (e Bracionalna seksualna selekci(aC %ahtevala ko!$letnu revi%i (u seksualne !oralnosti, Forel (e to!
$itan(u $osvetio celu (ednu kn(iu, Pitanje seksualnosti, ko(a (e $ostala toliko $o$ularna da (e do :7<:4 odine
do?ivela -esnaest i%dan(a na ne!aJko! (e%iku, kao i 'ro(na i%dan(a na enlesko! i @rancusko!4 Forel u ovo( svo(o(
kn(i%i seksualnu !oralnost %asniva na evoluci(i Kcelo druo $olavl(e te kn(ie $osve;eno (e 'iolo-ko( evoluci(iI,
tvrde;i da se l(udsko( sre;i na(vi-e do$rinosi $o'ol(-an(e! Jovekovih 'iolo-kih oso'ina, ukl(uJu(u;i i !oralne i
!entalne4 On (e svo(e viEen(e seksualne !oralnosti kratko i sa?eto i%neo da(u;i na! slede;e u$utstvoA Ne!o(
na-koditi drui!a svo(o! seksualno! aktivno-;u, ve; $o!o%i da oni 'udu sre;ni(i4 Moralnost, $o Forelovo!
!i-l(en(u, !ora u%eti u o'%ir ne sa!o one ko(i su sada ?ivi, ve; i 'udu;e eneraci(e, 'udu;i da (e Bna(u%vi-eni(i
%adatak etiJko $ostu$ka raditi %a do'ro'it naredne eneraci(eC4
5

Ocen(u(u;i seksualno $ona-an(e (edino $re!a to!e da li $o'ol(-ava ili $oor-ava 'iolo-ke oso'ine 'udu;ih
eneraci(a, Forel (e %ahtevao radikalnu $ro!enu seksualne etike4 Iako (e, eneralno ledano, $odr?avao !onoa!i(u,
a $rotivio se $olia!i(i, on (e $ri%nao da u neki! sluJa(evi!a $olia!i(a, ili 'ar divl(i 'rakovi, !ou 'iti korisni i na
ta( naJin !oralno $rihvatl(ivi4 Ako 'i se, na $ri!er, !u? sa Bdo'ri!C 'iolo-ki! oso'ina!a o?enio nerotkin(o!, on 'i
svo(e Bdo'reC oso'ine !oao da $renese slede;o( eneraci(i (edino tako -to 'i u%eo (o- (ednu ?enu ili konku'inu4
Forel (e takoEe tvrdio da u neki! sluJa(evi!a, kao kad !u-karac sa Bdo'ri!C 'iolo-ki! karakteristika!a o?eni ?enu
sa Blo-i!C 'iolo-ki! karakteristika!a, $rel(u'a !o?e 'iti do'ra sa !oralno as$ekta4 )o-to ho!oseksualnost i seks
sa ?ivotin(a!a ne utiJu -tetno na do'ro'it JoveJanstva u 'iolo-ko! s!islu, Forel ih (e s!atrao !oralno neutralni!,
dok (e $rito! kritikovao $osto(e;e %akonske odred'e ko(i!a se ka?n(ava(u oni ko(i u$ra?n(ava(u ovakve seksualne
aktivnosti4 &vode;i seksualnost na n(ene 'iolo-ke $osledice O naroJito $o $oto!stvo O Forel (e %ahtevao radikalnu
$ro!enu (udeo+hri-;anske seksualne etike4
D
Nisu se svi euenisti slaali sa svaki! detal(e! Forelovo shvatan(a seksualne !oralnosti, ali (e otovo ve;ina
n(ih $odr?avala n(eove lavne cil(eve4 Hal!a(er (e i%(avio slede;eA B,rednost $osto(an(a i $redlo?enih $ravila
dru-tveno ?ivota, a naroJito seksualno ?ivota, !o?e se i%!eriti $rvenstveno na osnovu toa kako dovodi do
na$retka raseC, $a tek onda na osnovu toa koliko do$rinosi dru-tveno( ili individualno( koristi i sre;i4
7
Mnoi
euenisti su ovorili da (e stvaran(e 'olesnih ili sla'a-nih (edinki reh $rotiv JoveJanstva4 "ustav @on *une,
$siholo sa *a%elsko univer%iteta i $oJasni Jlan Dru-tva %a rasnu hii(enu, $rorekao (e da ;e 'iti $otre'no !noo
vre!ena da se u l(udski u! usadi istina Bda (e stvaranje bolesne$ de#enerisane dece najve=i zloin koji bi ovek
ikada mo#ao da &oiniI4
:.
)o novo( eueniJko( de@inici(i, seksualni reh vi-e ni(e 'io van'raJna seksualna ve%a, ve;
svaka seksualna ve%u O ukl(uJu(u;i i 'rak O ko(a da(e Bin@eriornoC $oto!stvo4
Htokerova i Lia %a %a-titu !a(ki slaali su se sa Forelo! da su euenika i seksualno oslo'oEen(e deo
sveo'uhvatno $rora!a seksualne re@or!e4 9ada (e tek 'ila @or!irana, ova lia (e do'ila $odr-ku na(istaknuti(ih
darvinista i euenista, ukl(uJu(u;i, i%!eEu ostalo, Hekela, Forela, )loca, ,olt!ana, Al@reda Heara i Eren@elsa,
!ada se $riliJan 'ro( euenista kasni(e distancirao od seksualno radikali%!a Helen Htoker4 Htokerova (e koristila
svo( Jaso$is kao i !noe svo(e ovore s$on%orisane od strane ove lie da 'i $ro$airala svo(u Bnovu etikuC, ko(a (e
'ila %asnovana na shvatan(u sveta ko(i (e $redstavl(ao s$o( darvi nistiJko !oni%!a i niJei%!a4 Gine;i sve to, ona (e
sa!o sledila $ri!er Tilea, koa (e u$o%nala i %al(u'ila se u n(ea u $eriodu od :D754 do :D774 odine4 9ada (e
Tileova ?ena i%nenada u!rla, on (e %a$rosio Htokerovu, ali (e, 'udu;i da ona ni(e htela da 'ude s$utana uloo! !a(ke
Tileovo( deci, svako krenuo svo(i! $ute!4
6tica( darvini%!a na etiJka shvatan(a Ane Htoker sasvi! (e oJiledan4 6vodna reJenica n(eno Jlanka, BO novo(
eticiC KBOn Ne3 EthicsCI, (asno $oka%u(e utica( teori(e evoluci(e na n(ene ide(eA BAko veru(e!o u veJno )osta(an(e, u
tok evoluci(e, i 'ori!o se %a oca svea $osto(e;e, onda (e !oralni %adatak JoveJanstva $otraa %a novi!, vi-i!
@or!a!a !oralnosti4C
::
&liJnost n(enih ide(a sa darvinistiJki! !oni%!o! doveo (e n(u i n(enu liu u 'lisku ve%u sa
Hekelovo! Lio! !onista4 Ona ne sa!o -to (e ovorila na neki! od n(ihovih konresa, ukl(uJu(u;i i )rvi
!eEunarodni konres !onista u Ha!'uru :7::4 odine, ve; (e redovno $isala i Jlanke %a Jaso$is $o!e nute lie4
Ona (e svo(i! isto!i-l(enici!a !onisti!a o'(asnila da n(ena orani%aci(a $oku-ava da se $o%a'avi re@or!o! seksa i
'raka Bu duhu !oderne teori(e evoluci(eC4
:0
6 svo! ovoru na 9onresu !onista :7:<4 odine ona (e u$orno tvrdila
da ra%!no?avan(e !ora da doEe $od utica( nauJno racionali%!a4
:<
6$rkos to!e -to (e nain(ala ka soci(ali%!u, Htokerova (e, $o$ut ve;ine euenista, nala-avala 'iolo-ku
ne(ednakost !eEu l(udi!a4 6$o%oravala (e na o$asnost od 'iolo-ke Bin@eriornostiC, i%(aviv-i slede;eA BAko sa!o
$osto(an(e in@eriornih l(udi $redstavl(a $re$reku i o$asnost %a dr?avu, onda (e ne sa!o na-e &ravo, ve; i du%nost da to
s&reimo slu?e;i se svi! nauJni! sredstvi!a4C
:2
Ona (e s!atrala da ;e n(ene seksualne re@or!e na kra(u u%di;i
l(udsku rasu na (edan vi-i nivo4 Iako (e Htokerova nala-avala utica( sredine na 'iolo-ki kvalitet vi-e od ve;ine
euenista, ona (e i dal(e s!atrala da (e seksualna re@or!a %naJa(no sredstvo %a $osti%an(e 'ol(e 'iolo-ko kvaliteta4
8edan od as$ekata n(ene seksualne re@or!e, ko(i (u (e doveo u suko' sa neki! istaknuti! euenisti!a, 'ila (e
n(ena ne$okole'l(iva $odr-ka sa!ohrani! !a(ka!a, odnosno takvo! ti$u roditel(stva4 Htokerova se su$rotstavl(ala
tradicionalno! ?iosan(u ?ena ko(e raEa(u decu van 'raJne %a(ednice4 Ona se nadala da ;e u skoro( 'udu;nosti
?ena!a ne sa!o 'iti do%vol(eno da i!a(u decu, 'e% o'%ira da li su udate ili ne, ve; da ;e %a to do'i(ati i @inansi(sku
$odr-ku4 &!atrala (e da ;e to na kra(u dovesti do $o'ol(-an(a u 'iolo-ko! s!islu, $a (e konstantno $o%ivala eueniste
da $odr?e ova( n(en stav4 MeEuti!, )loc se us$rotivio ide(i o $ru?an(u @inansi(ske $od-ke svi! sa!ohra ni!
!a(ka!a, i to ne sa!o %ato -to (e $odr?avao !onoa!i(u kao na(%dravi (i o'lik re$rodukci(e4 )loc (e, u stvari, u
$oJetku $odr?avao Liu %a %a-titu !a(ki, $o-to (e !ani@est ove orani%aci(e $redviEao $ru?an(e @inansi(ske $o!o;i
sa!o %dravi! !a(ka!a4 9ada su Htokerova i n(ene $ristalice i%'acili reJ B%draveC i% $lat@or!e ove lie i insistirale
na to!e da sve sa!ohrane !a(ke tre'a da $ri!e novJanu $o!o;, )loc se us$rotivio tvrde;i da ti %ahtevi vi-e nisu u
skladu sa eueniJki! ideali!a4
:=
Htokerova (e, u stvari, i dal(e $odr?avala eueniJke ide(e, ali (e, %'o svo
nala-eno niJeovsko individuali%!a, seksualno oslo'oEen(e ili Bslo'odnu l(u'avC cenila vi-e od )loca, a to (e
$onekad u!elo da nad(aJa n(ene sna?ne eueniJke $rinci$e4
&tokerova i ostale @e!inistkin(e su se sa voEa!a eueniJko $okreta $re$irale i oko $itan(a kontrole raEan(a4
9ada (e $oJetko! 0.4 veka $oJeo da delu(e $okret %a kontrolu raEan(a, ili neo+!altusovski $okret, neke @e!inis tkin(e
ko(e su %aovarale eueniJke $rinci$e, ukl(uJu(u;i i Htokerovu, 'ile su $rve n(eove voEe4 Iako (e lavni !otiv
n(ihove $odr-ke 'ilo seksualno oslo'oEen(e, ove @e!inistkin(e su takoEe tvrdile da ;e $ristu$aJnost kontroli raEan(a
una$rediti i eueniJke cil(eve4 Htokerova se nadala da ;e, osi! toa, -iroka $ri!ena kontrole raEan(a odvo(iti
seksualnu l(u'av i stvaran(e $oto!aka, do%vol(ava(u;i l(udi!a da na$rave racionalni(i i%'or kada (e u $itan(u
ra%!no?avan(e4 Oni ;e tek tada !o;i da is$une svo(u !oralnu du?nost u%dr?avan(a od re$rodukci(e ukoliko 'i
interesi 'udu;e eneraci(e ti!e 'ili uro?eni4
:/
Osi! toa, ove @e!inistkin(e su, $o$ut ostalih euenista, u$o%oravale
na to da ;e ni?e klase, ko(e su one s!atrale Bin@eriorni!aC u odnosu na vi-e dru-tvene slo(eve, $re$laviti svet svo(i!
Blo-i!C nasleEe!, ukoliko nastave da se ra%!no?ava(u isti! te!$o!4 )ri$adnice vi-ih dru-tvenih slo(eva ve;
$ri!en(u(u !ere kontrole raEan(a, tako da ;e lak-i $ristu$ sredstvi!a %a kontrolu raEan(a, tvrdile su ove
@e!inistkin(e, $re svea s!an(iti re$rodukci(u !eEu 'iolo-ki Bin@eriorni!aC4
)loc (e, !eEuti!, i!ao druaJi(i stav $o to! $itan(u4 On (e, $o$ut svih euenista, u $ot$unosti $odr?avao
kontrolu ra%!no?avan(a4 Euenika se, u stvari, sa!o oko toa i vrtela4 MeEuti!, )loc (e 'io $rotiv toa da !ere
kontrole raEan(a $ri!en(u(e kako ko stine $ovode;i se %a so$stveni! hirovi!a, -to 'i se, $o n(eovo! !i-l(en(u, i
desilo ako 'i neo+!altusovski $okret ostvario svo(e cil(eve4 )loc (e ovu vrstu kontrole raEan(a s!atrao
kontra$roduktivno!, 'udu;i da ni(e 'ila %asnovana na eueniJki! kriteri(u!i!a4 )loc (e hteo da kontrola raEan(a
'ude u ruka!a !edicinskih struJn(aka, a ne $o(edinaca, ko(i 'i u to!e !oli da se $ovode %a se'iJni! cil(evi!a,
$o$ut %adovol(stva, novca ili ta-tine, a ne 'iolo-ki! %dravl(e! naci(e i 'udu;ih eneraci(a4 On ni(e 'io o$ti!ista
$o$ut Htokerove, ko(a (e verovala da ;e ve;ina l(udi $ri!eniti !ere kontole raEan(a na (edan eueniJki odovoran
naJin4
:5
)loc (e neo+!altusovsku kontrolu raEan(a s!atrao tako o%'ilno! $retn(o! da (e svo( ovor na )rvo!
!eEunarodno! konresu euenike u Londonu :7:04 odine $osvetio ovo( te!i, u$o%orava(u;i na neativne $osledice
neo+!altusovskih ide(a $o eueniku4
:D
9ada su neke radikalne @e!inistkin(e, kao i Lia %a %a-titu !a(ki $odnele
$ri(avu %a Jlanstvo n(eovo! Dru-tvu %a rasnu hii(enu, on se eneriJno i us$e-no us$rotivio n(ihovo! $ri(e!u u
Jlanstvo n(eove orani%aci(e4
:7
8o- (edan ra%lo %'o ko(e se )loc $rotivio $ristu$aJnosti kontrole raEan(a 'io (e ta( -to (e on O %a ra%liku od
Htokerove O s!atrao da (e kvantitet $ove%an sa 'iolo-ki! kvaliteto!4 )loc (e s!atrao da (e %drava $o$ulaci(a ona
ko(a se 'ro(Jano u!no?ava, 'udu;i da ve;i 'ro( (edinki $odra%u!eva i ve;i 'ro( Bdo'rihC vari(aci(a i%!eEu ko(ih se
!o?e na$raviti i%'or4 On se $la-io da ;e oraniJavan(e rasta $o$ulaci(e s!an(iti 'ro( 'iolo-ki Bdo'rihC l(udi, kao i da
;e $reterana $ri!ena kontrole raEan(a u!an(iti s$oso'nost Evro$l(ana da se u sveo$-to( 'or'i %a o$stanak 'ore $rotiv
ostalih rasa Kvidi :.4 $olavl(eI4
"ru'er i Ridin, )locove kolee u Minhenu, takoEe su s!atrali da (e individualna $ri!ena kontrole raEan(a veo!a
o$asna4 N(ih dvo(ica su u (edno! %a(edniJko! radu i%ra%ili du'oku %a'rinutost $o to! $itan(uA B&lede;i i na(ve;i
$ro'le! rasne hii(ene O !noo ve;i od relativno $ove;an(a 'ro(a in@eriornih l(udi O $redstavl(a savre!en neo+
!altusovski $okret, svrsishodno oraniJavan(e 'ro(a $oroEa(a, T$onekadU Jak do $ot$uno steriliteta4C Oni su,
naravno, $odr?avali reulisan(e ra%!no?avan(a, ali ne na osnovu eoi%!a $o(edinca4
0.
"ru'er (e kasni(e na$isao celu
(ednu kn(iu kako 'i se su$rotstavio o$asni! ide(a!a o s!an(en(u 'ro(a stanovnika, ko(a (e u veo!a kratko!
vre!ensko! $eriodu do?ivela tri i%dan(a4 On i ostali euenisti 'ili su u$la-eni $o$ulaciono! statistiko! s $oJetka
0.4 veka ko(a (e $oka%ivala us$oren rast ne!aJke $o$ulaci(e4 Oni su se $la-ili da su Ne!ci $rihvatili @rancuski
Bsiste! dvo(e+deceC, ko(i (e ve; 'io us$orio rast @rancuske naci(e kra(e! :74 veka4 "ru'er (e lavni! krivce! %a
us$oren rast ne!aJke naci(e s!atrao individuali%a!, $redlo?iv-i !ere %a $odstican(e 'r?e rasta $o$ulaci(e4
0:
MeEuti!, iako (e 'io $rotiv neo+!altusovskih ide(a, "ru'er se, kao -to (e o'(asnio "rot(anu, u $rinci$u ni(e $rotivio
ve-taJko( kontroli raEan(a4 On (u (e u neki! sluJa(evi!a s!atrao korisno! %a %dravl(e i do'ro'it $oto!stva4 6$rkos
to!e, dodao (e "ru'er, dok Breulaci(a raEan(a dece $redstavl(a nalo racionalno l(udsko $oretka, svesno
i%'eavan(e raEan(a dece kod nor!alnih l(udi $redstavl(a %loJinC4
00
Mnoi euenisti su se slaali sa )loco! i "ru'ero! da 'i kontrola raEan(a !ola da uro%i 'iolo-ki kvalitet
naci(e i rase4 Lu-anova u$o%oren(a na neativne $osledice na!erno oraniJavan(a raEan(a $okatkad su %vuJala
otovo histeriJno4 On a (e s!atrao Bna(ve;o! $retn(o! %a 'elo Joveka i civili%ovane raseC i Bni-ta !an(i! od
nacionalno# samoubistvaC4
0<
Ri'er se takoEe $la-io neativnih $osledica kontrole raEan(a, u$o%orava(u;i da na!erno
oraniJavan(e 'ro(a Jlanova $orodice $redstavl(a Bo%'il(nu o$asnost %a evoluci(u JovekaC4
02
Fa istaknute radikalne @e!inistkin(e, $rotivl(en(e neo+!altusovsko( kontroli raEan(a od strane )loca i druih
euenista 'ilo (e $rosto neshvatl(ivo4 Adela Hra('er, 'liska saradnica Htokerove u Lii %a %a-titu !a(ki, a kasni(e i
Jlan soci(alistiJke $arti(e K&)DI u ne!aJko! $arla!entu, 'ila (e $ot$uno $osve;ena eueniJki! ide(a!a i
$re$oruJivala Jitan(e )locovih i Ridinovih dela4 MeEuti!, ona (e 'ila ra%oJarana neativni! stavo! !noih
euenista $re!a neo+!altusovski! $rinci$i!a4 Ona (e s!atrala da se eueniJki cil(evi ne !ou ostvariti 'e%
$ristu$aJne kontrole raEan(a i da se B(edino $o!o;u n(e !o?e $osti;i kvalitetno vas$itan(e i selekci(a, i%vr-iti
eli!inaci(a 'e%vrednih i lo-ih ele!enata, i stvoriti dru-tvo oslo'oEeno na$orno tereta u vidu ra%liJitih vrsta
nes$oso'nih (edinki4C
0=
&osi(alistiJka @e!inistkin(a Henri(et Firt delila (e !i-l(en(e Hra('erove da ;e kontrola raEan(a
$o'ol(-ati 'iolo-ki kvalitet l(udske rase4
0/
9ao i toliko !noo euenista, i Firtova (e eueniku uJinila ar'itro!
celoku$ne seksualne !oralnosti, i%(aviv-i slede;eA BFdravo stvaran(e $oto!stva !ora;e da 'ude svetili-te i !erilo
'udu;e seksualno $oretka4C
05
Ova $o(ava ni(e 'ila karakteristiJna sa!o %a Ne!aJku, (er su %aovornice kontrole
raEan(a !eEu @e!inistkin(a!a druih %e!al(a, $o$ut Mararet &aner u &AD i Mari &tou$s KMarie &to$esI u ,eliko(
*ritani(i, i!ale neverovatno sliJna shvatan(a4 "odine :7:7, &anerova (e Jak i%(avilaA B,i-e dece od s$oso'nih,
!an(e od nes$oso'nih O to (e su-tina kontrole raEan(a4C
0D
Fe!inistiJki nastro(eni re@or!atori seksualnosti su, dakle,
i!ali iste cil(eve kao i euenisti, osi! -to se sa n(i!a nisu slaali $o $itan(u na('ol(e naJina %a $osti%an(e 'iolo-ko
$o'ol(-an(a4
07
MeEuti!, nisu svi euenisti %au%eli tako o-tar stav $re!a neo+!altusovski! ide(a!a kao )loc i "ru'er4 "rot(an
(e u !noo ve;o( !eri $odr?avao @e!inistiJke ide(e i kritikovao "ru'era %'o n(eovo o-tro su$rotstavl(an(a
kontroli raEan(a, ali (e Jak i on u$o%oravao da $ri!ena kontrole raEan(a 'e% ra%!atran(a n(enih $osledica $o 'iolo-ku
vrednost (edinke $redstavl(a %lou$otre'u4
<.
6 (edno( kn(i%i na$isano( sa cil(e! da se su$rotstavi sve ve;o( $retn(i
o$adan(a $o$ulaci(e, "rot(an (e i%(avio da on ni(e neo+!altusovac, iako se su$rotstavl(ao oraniJen(u kontrole raEan(a
na!etnuto! od strane vlasti4 On se na kra(u slo?io sa )loco! da (e rast $o$ulaci(e neo$hodan uslov %a $osti%an(e
visoko 'iolo-ko kvaliteta, $a (e $ro$airao visok natalitet4
<:
Forel ni(e 'io toliko u'eEen kao )loc ili "rot(an da (e rast $o$ulaci(e neo$hodan @aktor4 On (e s!atrao da
euenisti tre'a vi-e da se usredsrede na kvalitet neo na kvantitet4 MeEuti!, on ni(e $odr?avao ni neo+!altusovski
$okret, %ato -to neselektivna $ri!ena kontrole raEan(a ni(e dovol(no u%i!ala u o'%ir 'iolo-ki kvalitet4 MeEuti!,
Forel, u $rinci$u, ni(e 'io $rotiv ve-taJke kontrole raEan(a, %ato -to (e s!atrao da se B'olesni, hendike$irani,
i!'ecili, lo-i l(udi i in@eriorne rase !ora(u konstantno uJiti neo+!altusovski! $rinci$i!aC4
<0
Forel (e, $o$ut skoro
svih euenista, s!atrao da kontrola raEan(a tre'a da se $ri!en(u(e na odreEeni! l(udi!a, odnosno na oni!a ko(i su
okarakterisani kao Bin@eriorniC4 Iako (e 'io $rotiv oraniJavan(a 'ro(a Jlanova $orodi ce $ute! kontrole raEan(a, Ri'er
(e i$ak i%(avio da, kada (e u $itan(u kontrola raEan(a, ne s!e!o s!etnuti s u!a $riliJnu 'e%vrednost oro!no 'ro(a
l(udi, %a ko(e 'i kontrola raEan(a 'ila od velike koristi4
<<
&uko' i%!eEu !noih istaknutih euenista i neo+
!altusovsko $okreta ni(e i%'io oko toa da li (e kontrola raEan(a do$ustiva, ve; oko toa $od Ji(o! kontrolo! tre'a
da se nala%i i na ko(i! osnova!a4 Radikalne @e!inistkin(e su vi-e 'ile %a Bde!okrat ski(uC kontrolu ra%!no?avan(a,
dok (e ve;ina istaknutih euenista ?elela da dr?ava i1ili !edicinski struJn(aci ira(u u to!e odluJu(u;u ulou4
MeEuti!, svi %aovornici euenike 'ili su (edinstveni u shvatan(u da nisu svi l(udi (ednako kvaliteta, da su neki
Bin@eriorniC, a neki Bsu$eriorniC i da 'i odluke ve%ane %a seksualnu !oralnost tre'alo da $odrede $o(edinaJne
interese interesi!a 'udu;ih eneraci(a ili vrsta4
&vi euenisti, ukl(uJu(u;i i @e!inistkin(e, $odr?avali su neku vrstu kontrole raEan(a %a oso'e sa uroEeni!
!ana!a i de@or!iteti!a, ili %a, kako su ih oni na%vali, Bin@eriorne l(udeC4 MeEuti!, s$orno $itan(e (e 'ilo kako
oraniJiti ra%!no?avan(e Bin@eriornihC4 Ne !ali 'ro( %aovornika euenike s!atrao (e da (e !oralni naovor
dovol(anN (ednostavno u'editi Bin@eriorneC da (e n(ihova !oralna o'ave%a da ostanu 'e% $oto!stva i $ro'le! ;e 'iti
re-en4 &ociolo Artur Ru$in, (edan od istaknuti(ih @iura cionistiJko $okreta, tvrdio (e u uvodu svo rada sa ko(i! (e
nastu$ao na tak!iJen(u %a 9ru$ naradu da tre'a s$reJiti re$rodukci(u onih sa uroEeni! @i%iJki! ili !entalni!
'olesti!a4 MeEuti!, on (e 'io $rotiv $risilnih !era od strane dr?ave, %aovara(u;i u!esto toa da se u !oralne
%akone uvedu oraniJen(a ve%ana %a skla$an(e 'raka4 Restriktivne !ere ve%ane %a 'rak na!etnute od strane dr?ave, u
svako! sluJa(u, ne 'i i!ale nikakvo e@ekta, s!atrao (e Ru$in, 'udu;i da 'i oni na ko(e se ta oraniJen(a odnose
!oli, (ednostavno, da se ra%!no?ava(u van ranica 'raJno %aveta4
<2
8o- (edan intelektualac ko(i (e s!atrao da (e
!oralni naovor na('ol(i $ut do us$eha u euenici 'io (e istaknuti dru-tveni teoretiJar 9arl 9autski K9arl 9autskyI4
<=
,e;ina euenista (e, !eEuti!, o'ra%ovan(e i u'eEivan(e s!atrala sa!o (edni! $ravce! vi-estrano $ristu$a
euenici ko(i (e ukl(uJivao kako $risilne tako i do'rovol(ne !ere4 8edan $redlo, ko(i (e 'io veo!a $o$ularan !eEu
euenisti!a, 'io (e da se hendike$irani, a naroJito !entalno 'olesni, %atvore u du-evne 'olnice kako 'i se s$reJilo
n(ihovo ra%!no?avan(e4 Oni su ?eleli da $lan o n(ihovo( hos$itali%aci(i, ko(i (e $re!a $rvo'itno( na!eri tre'alo da
'ude tera$eutske $rirode i1ili da -titi $aci(enta i dru-tvo, $ro!ene ili 'ar do$une, $retvara(u;i a u naJin s$reJavan(a
re$rodukci(e !entalno o'olelih4 Istaknuti $sihi(atar 9re$elin iska%ao (e uo'iJa(eno !i-l(en(e !eEu svo(i! kolea!a
kada (e :D774 odine i%(avio da (e nasleEe B!o?da lavni u%rok !entalnih o'ol(en(aC, te da 'i dr?ava tre'alo da
s!esti !entalno o'olele u odovara(u;e instituci(e, s$reJava(u;i na ta( naJin n(ihovo ra%!no?avan(e4
</
9au$ (e Jak
$redlo?io osnivan(e radnih koloni(a %a Bin@eriorne l(udeC, u ko(i!a 'i !u-karci 'ili odvo(eni od ?ena kako ne 'i i!ali
decu4
<5

*udu;i da (e ve;ina euenista kri!inalne o'like $ona-an(a O ili 'ar sklonost ka kri!inalu O s!atrala nasledni!,
!noi euenisti su $redlaali i tra(nu hos$itali%aci(u hroniJnih kri!inalaca4 Ri'ert (e, na $ri!er, s!atrao da hroniJne
kri!inalce tre'a tretirati na isti naJin kao i !entalno o'olele, odnosno %auvek ih dr?ati %akl(uJane u du-evni!
'olnica!a4
<D
Lu-an se slo?io sa n(i!, $o-to (e Bkri!inal u veliko( ve;ini sluJa(eva nasledna 'olestC, $a 'i Bkri !inalca
stoa tre'alo s!atrati sa!o $ot$uni! ludako!, ko(i ni(e odovoran %a svo(a %lodelaC4 To -to se kri!inalci ne 'i
s!atrali krivi!a %a svo(a dela ni(e, !eEuti!, %naJilo da ;e se oni i%vu;i 'e% ikakve ka%ne4 N(ihova Bka%naC (e, $re!a
novo! eueniJko! konce$tu, u stvari, 'ila (o- ora neo $re!a ide(a!a staro siste!a4 Lu-an (e %ahtevao H&ot&unu
i trajnu izolaciju kriminalacaI, %a ra%liku od $rivre!eno s!e-tan(a u instituci(e O $re!a odred'a!a tada-n(e
siste!a O -to (e o!ou;avalo kri!inalci!a da i!a(u $olne odnose i stvore decu u $eriodi!a kada nisu u %atvoru4
Lu-an (e verovao da ;e se dosledno! $ri!eno! eueniJkih !era kri!inal na kra(u iskoreniti i% dru-tva4
<7
Osi! vari(ante radnih koloni(a O ko(a %vuJi isto tako u?asno kao i radni loori O 'ria o hendike$irani!a u
du-evni! 'olnica!a 'ila (e sku$a, tako da su neki euenisti tra?ili naJine s$reJavan(a re$rodukci(e ko(i nisu
$odra%u!evali %atvaran(e u instituci(e4 8edna od !era ko(a (e 'ivala sve $o$ularni(a !eEu $sihi(atri!a i lekari!a
'ila (e sterili%aci(a, ko(a (e tada 'ila $rotiv%akonita, Jak i na do'rovol(no( osnovi4 )sihi(atar )ol Neke K)aul NVckeI
$oveo (e ka!$an(u %a o'ave%nu sterili%aci(u hroniJnih kri!inalaca, alkoholiJara i !ental no o'olelih, s!atra(u;i da su
ti de@or!iteti nasledno karaktera4 &terili%aci(a (e, tvrdio (e on, e@ikasni(i i (e@tini(i !etod od 'ilo ko druo !etoda
oraniJavan(a re$rodukci(e4 Fa'rana skla$an(a 'raka !ola 'i da se $rekr-i ra%!no?avan(e! u okviru van'raJnih
%a(ednica, a %atvaran(e u odreEene instituci(e (e $riliJno sku$o4 )o-to tada (o- uvek ni(e $osto(ao 'e%'edan !etod
sterili%aci(e ?ena, on (e s!atrao da 'i ta !era tre'alo da se $ri!en(u(e sa!o na !u-karce i%!eEu 0= i == odina
starosti4
2.
Nekeov $redlo o o'ave%no( sterili%aci(i (e u ono vre!e 'io kra(n(e kontraver%an, ali (e veo!a 'r%o %ado'io veliki
'ro( $ristalica !eEu euenisti!a4 Ridin, $ro@esor $sihi(atri(e na Minhensko! univer%itetu i (edna od na(%naJa( ni(ih
@iura u okviru rano eueniJko $okreta, 'io (e !eEu $rvi!a ko(i su %aovarali sterili%aci(u4 6 svo! ovoru o
alkoholi%!u i% :7.<4 odine, on (e $redlo?io o'ave%nu sterili%aci(u alkoholiJara ko(i na!erava(u da se o?ene4 To 'i
s$reJilo -iren(e alkoholi%!a, ko(i (e, $o n(eovo! !i-l(en(u, kao i $o !i-l(en(u ve;ine euenista ono do'a, 'io
nasledna 'olest4
2:
Austro+uarski di$lo!ata u &(edin(eni! Dr?ava!a, "e%a @on Ho@!an K"e%a von Ho@@!annI, $isao
(e u $o%itivno! svetlu o %akoni!a o sterili%aci(i u neki! dr?ava!a &AD u svo(o( kn(i%i o a!eriJko! eueniJko!
$okretu4 On (e takoEe %aovarao dono-en(e sliJnih %akona u Ne!aJko( i Austro+uarsko( da 'i se dru-tvo oslo'odilo
Blo-e nasleEaC4
20
I ostali istaknuti euenisti $oJeli su da $odr?ava(u ide(u o o'ave%no( sterili%aci(i $re i%'i(an(a
)rvo svetsko rata, ukl(uJu(u;i Lu-ana, Maksa Hir-a KMaL HirschI, Ri'era i Euena *lo(lera, Forelovo naslednika
na !estu direktora klinike *urholcli4
2<

Ras$rave o re@or!i 'raka !eEu euenisti!a 'ile su isto tako ?ustre kao i ras$rave na te!u kontrole raEan(a4 Dok
su neki euenisti %ahtevali sa!o neke !an(e $ro!ene tradicionalnih ide(a o 'raku i $orodici, drui su ?eleli $ot$unu
revoluci(u ovih svetih instituci(a4 Fa ra%liku od nekih @e!inistiJki ori(entisanih $ristalica euenike ko(e su %aovarale
$ot$unu seksualnu slo'odu, ne !ali 'ro( !u-kih $ristalica eueniJkih ide(a $redlaao (e da se !onoa!i(a %a!eni
$olia!i(o!4 ,e;ina euenista (e, !eEuti!, 'ila !noo skro!ni(a u svo(i! %ahtevi!a ve%ani! %a re@or!u 'raka4 &vi
su oni, i$ak, 'ili (edinstveni u to!e da su eueniJki $rinci$i ti ko(i tre'a da odira(u odluJu(u;u ulou u re@or!i
'raka, a ne relii(a ili tradici(a4 "otovo svi su se u $ot$unosti slo?ili sa &tokerovo! kada (e rekla da se B'rak !ora
o%'il(ni(e shvatiti u interesu raseC4
22
&tokerova, %aovornica slo'odno seksa ko(a se nikad ni(e udavala niti i!ala
decu Kiako (e ovorila da (e !aterinstvo na(u%vi-eni(i $o%iv %a ?enuI, takvi! svo(i! i%(ava!a ni(e htela da ka?e da svi
tre'a da se ?ene odnosno uda(u, ve; da oni ko(i to uJine tre'a da $odrede svo(e liJne interese interesi!a %a(ednice4 )o
!i-l(en(u ve;ine euenista, 'rak, dakle, ni(e sa!o Jovekova liJna stvar, ve; stvar od i%u%etno %naJa(a %a 'iolo-ku
vitalnost n(eove naci(e ili rase4
8edna od na(Je-;ih $ri!eda'a od strane euenista na raJun instituci(e 'raka 'ila (e ta da (e tada-n(i siste!
oda'ira 'raJno drua 'iolo-ki kontra$roduktivan i da do$rinosi deeneraci(i4 Mnoi euenisti su isticali da ekono!+
ski i soci(alni @aktor Jesto !noo vi-e utiJu na i%'or 'raJno drua neo 'iolo-ki @aktor4 To (e oni!a sa 'ol(i!
dru-tveno+ekono!ski! statuso! davalo ne$o-tenu $rednost, iako !o?da nisu 'ili 'iolo-ki Bsu$eriorniC4 Da 'i 'ilo
siurno da ;e enetski Bna(kvalitetni(eC oso'e !eEuso'no sklo$iti 'rak, oni su $redlo?ili da i%'or 'raJno drua 'ude
oslo'oEen 'ilo kakvih s$ol(nih $ritisaka4
2=
MeEuti!, euenisti nisu i!ali $ot$uno (asnu $redstavu o to!e na ko(i
naJin 'i l(udi tre'alo da 'ira(u svo(e 'raJne druove4 Oni su Jesto ovorili da ;e, kada se oslo'odi s$ol(nih $ritisaka,
seksualna selekci(a sa!a re-iti stvar, odnosno Bsu$eriornaC (edinka ;e se siurno B%al(u'itiC u istu takvu (edinku i
n(ih dvo(e ;e sklo$iti 'rak4 FnaJi, oni su eneriJno $odr?avali ide(u da 'rak tre'a da se %asniva na o'ostrano(
$rivlaJnosti4 MeEuti!, euenisti su savetovali i u$otre'u ra%u!a u i%'oru 'raJno drua4 )re neo -to se odluJi na
'rak, oso'a 'i tre'alo $a?l(ivo da ra%!otri %dravstveno stan(e svo 'udu;e 'raJno drua i n(eove ili n(ene
$orodice4
Lekar i sociolo F4 Miler+La(er KF4 MPller+LyerI, Jlan Hekelove Lie !onista, (asno (e stavio do %nan(a u svo!
ese(u B*rakC KMarriaeI i% :7:04 odine da se svaka re@or!a 'raka !ora %asnivati na eueniJki! $rinci$i!a4 N(eov
lavni cil( u to vre!e 'io (e da in@or!i-e (avnost o neo$hodnosti $ri!ene euenike u cil(u s$reJavan(a dal(e 'iolo-ke
deeneraci(e4 Neke %akonske odred'e ;e na kra(u !o?da i 'iti neo$hodne, ovorio (e on, ali tek kada $rido'i(e
(avnost na svo(u stranu4 8edan od Miler+La(erovih cil(eva 'io (e ra-iriti ide(u da (e %aJeti dete sa 'olesno! ili
'ole-l(ivo! oso'o! otovo isto tako nusan %loJin kao i u'istvoX
2/
Mo?da (e ova n(eova i%(ava 'ila !alo i $reuveli+
Jana, ali Jak i da (este tako, ona otkriva (edan uvrnut stav o vrednosti l(udsko ?ivota ko(i (e 'io karakteristiJan %a
eueniste4
8edan od o!il(enih $redloa euenista u ve%i sa re@or!o! 'raka 'io (e o'avl(an(e lekarskih $releda $re 'raka
kako 'i se utvrdile nasledne oso'ine ve%ane %a %dravl(e 'udu;e su$rua odnosno su$rue4 Glanovi Dru-tva %a rasnu
hii(enu sveJano su se o'ave%ali da ;e se $odvrnuti $red'raJno! lekarsko! $reledu kako 'i se utvrdilo da li su
Bs$oso'niC %a 'rak4 6koliko 'udu B$ali na is$ituC, od n(ih ;e se %ahtevati da se u%dr?ava(u od 'raka i re$rodukci(e4
25
Lia !onista, slede;i Hekelov $ri!er u odo'ravan(u eueniJkih ide(a, takoEe (e $odr?ala ide(u o i%davan(u
$red'raJnih %dravstvenih $otvrda4 Oni su na svo! konresu :7.D4 odine Ki $onovo :7:04I odluJili da %atra?e od
vlade da %ahteva od $arova da se $odvrnu lekarski! is$itivan(i!a $re stu$an(a u 'rak i da (edno druo! da(u svo(u
%dravstvenu $otvrdu, kako 'i doneli is$ravnu odluku4 Ova( $redlo $odra%u!eva da dr?ava ne;e %a'ran(ivati 'rak,
ve; da ;e konaJnu odluku ostaviti sa!o! $aru4
2D
Na $redlo i $odstica( lekara Maksa Markusa KMaL MarcuseI, (edne
od na(istaknuti(ih liJnosti u $okretu %a seksualnu re@or!u, Lia %a %a-titu !a(ki (e na svo! konresu :7.54 odine
donela sliJnu odluku o %akonski o'ave%ni! $red'raJni! lekarski! $otvrda!a4 Ova orani%aci(a se, 'a- kao i Lia
!onista, $rotivila 'ilo kakvi! %a'rana!a ve%ani! %a skla$an(e 'raka4
27
Restriktivni(e !ere !ora;e da saJeka(u
!asovni(e $rihvatan(e eueniJkih $rinci$a4
6$rkos eneriJni! na$ori!a, euenisti nisu i!ali !noo -ansi da u to vre!e o%akone i%davan(e $red'raJnih
lekarskih $otvrda, tako da su !orali da s!isle neke drue naJine da u'ede Bin@eriorneC da se ne ?ene odnosno ne
uda(u4 8edan od !etoda 'io (e osnivan(e *raJnih savetovali-ta u ko(i!a 'i se o'avl(ala is$itivan(a na do'rovol(no(
osnovi i de 'i $arovi ko(i $lanira(u 'rak !oli da se in@or!i-u o nasleEu i euenici4 Lokalni oranci Lie !onista u
Dre%denu i 9onis'eru K9Wnis'erI su, u% $o!o; Lie %a %a-titu !a(ki, ne%vaniJno osnovali takve instituci(e u
svo(i! radovi!a $re :7:24 odine4
=.
MeEuti!, euenisti su tek 0.+tih odina 0.4 veka !oli da osnu(u nekoliko
takvih 'raJnih savetovali-ta s$on%orisanih od strane vlade4 &ve te instituci(e 'ile su na $ot$uno do'rovol(no( osnovi,
ali su -irile eueniJke ide(e i savete4 )rvo takvo savetovali-te osnovano (e u *eJu :7004 odine na $odstica( $ro@esora
!edicine 8uli(usa Tendlera, ko(i (e na Jelo te instituci(e $ostavio sina 9arla 9aucko, takoEe lekara i soci(alistu4
Mnoe ne!aJke $okra(ine i radovi sledili su $ri!er austri(ske $restonice, tako da (e do :7<.4 odine sa!o u
)rusko( osnovano 0.. 'raJnih savetovali-ta4
=:
Mnoi euenisti O ukl(uJu(u;i Forela, )loca, Hal!a(era i Ri'era O nisu verovali da ;e !ere na Jisto do'rovol(no(
osnovi 'iti dovol(no us$e-ne u s$reJavan(u re$rodukci(e !eEu Bin@eriorni! ele!enti!aC ne!aJke $o$ulaci(e, tako da
su 'ili %a neku vrstu %a'rane 'raka %a one sa uroEeni! de@or!iteti!a4 Eduard David (e otvoreno $ro$airao ide(u da
niko ne !o?e stu$iti u 'rak 'e% do%vole lekara4
=0
Al@red Hear, $ro@esor inekoloi(e na Fra('ur-ko! univer%itetu i
$oJasni Jlan Dru-tva %a rasnu hii(enu, nerado (e %ahtevao ve;e uJe-;e dr?ave, 'udu;i da 'i to naru-ilo liJnu slo'odu
i i%a%valo $rotivl(en(e (avnosti4 On (e vi-e 'io %a !ere na do'rovol(no( osnovi neo %a one o'ave%ne, nada(u;i se da
;e o'ra%ovan(e i u'eEivan(e 'iti dovol(no us$e-ni u $osti%an(u eueniJkih cil(eva4 6$rkos to!e, on (e s!atrao da 'i u
neki! sluJa(evi!a !entalnih o'ol(en(a i Binstinktivne sklonosti ka kri!inaluC dr?ava tre'alo da %a'rani skla$an(e
'raka4 Hear (e s!atrao da svako ko 'i odo'rio 'rak i%!eEu takvih Bde@ektnih oso'aC Jini reh $rotiv JoveJanstva4
=<
Neki euenisti su, !eEuti!, 'ili $rotiv %a'rane 'raka, ne %ato -to su s!atrali da svako i!a slo'odu da sklo$i 'rak,
ve; %ato -to su se $la-ili da ;e se ona u $raksi $oka%ati kontra$roduktivno!4 Fa'raniti, (ednostavno, Bin@eriorni!C
oso'a!a da se venJa(u ne !ora da %naJi da ;e se one u%dr?avati od re$rodukci(e4 BIn@eriorniC !u-karci 'i Jak !oli
da ostave i%a se'e vi-e van'raJnih $oto!aka neo -to 'i uJinili da su u 'raku4
=2
De(vid (e ovu $ri!ed'u $reva%i-ao
tako -to (e $ro$airao $ri!enu kontrole raEan(a %a one ko(i!a ni(e do%vol(eno da stu$a(u u 'raJnu %a(ednicu4
Ako su re@or!e 'raka u cil(u s$reJavan(a Bin@eriornihC $rou%rokovale neke !an(e ras$rave, Jak i !eEu sa!i!
euenisti!a, $redlo%i %a %a!enu !onoa!i(e $olia!i(o! 'ili su (o- kontraver%ni(i4 "lavni %aovornik $olia!i(e
'io (e Eren@els, ko(i (e svo(e re@or!e 'raka %asnivao na svo! tu!aJen(u darvini%!a4 )o-to (e verovao da u
darvinistiJko( 'or'i %a o$stanak oni B!an(e vredniC !ou $onekad da odnesu $o'edu nad vredni(i! (edinka!a, on se
$la-io da ;e trenutno va?e;i siste! !onoa!i(e dovesti do 'iolo-ke deeneraci(e4 Monoa!i(a (e do%vol(avala
B!an(e vredni!C (edinka!a da se ra%!no?ava(u isti! ili Jak 'r?i! te!$o! O -to se, kako su strahovali !noi
euenisti, i doaEalo $oJetko! 0.4 veka O od Bvredni(ihC Jlanova dru-tva4 BDokle od 'ude vladao o'iJa(
!onoa!i(eC, i%(avio (e Eren@els, Bni-ta se 'itno ne !o?e $ro!eniti u devalvira(u;o( tendenci(i selekci(eC4
==
6 svo(o( ?el(i da ukine !onoa!i(u, Eren@els se na-ao u isto( ru$i sa neki! radikalni(i! seksualni!
re@or!atori!a svoa do'a4 Nordau se, na $ri!er, u svo(o( kn(i%i ?obiajene la%i civilizacije (!"e 'onventional Cies
o( 'ivilization/ eneriJno su$rotstavl(ao konvencionalno( @or!i !onoa!no 'raka4 Iako (e Nordauovo shvatan(e
sveta 'ilo usredsreEeno na nauku, naroJito na darvini%a!, on se ni(e slu?io eueniJki! aru!enti!a u $ro$airan(u
$olia!i(e4 MeEuti!, on se i$ak slo?io sa Eren@elso! da su Jovekovi instinkti O naroJito, ali ne i iskl(uJivo kod
!u-karaca O i%ra%ito $olia!ni4 Nordau (e tvrdio da ve;ina ?ivih orani%a!a, ukl(uJu(u;i i vi-e o'like sisara, ?ivi u
$aru (edino u vre!e se%one $aren(a ili $onekad dok se !ladunci ne i%leu4 On (e s!atrao da se l(udski instinkti ne
ra%liku(u od ?ivotin(skih, tako da nakon !edeno !eseca, ili !o?da roEen(a $rvo deteta, 'rak $osta(e (edna $ra%na i
o$tere;u(u;a instituci(a4 Nordau (e s!atrao da, u$rkos !oralni! %a'rana!a, !u-karci Evro$l(ani, u svako! sluJa(u,
i!a(u vi-e $artnerki4 Nordau (e $redlaao Bla'avi(uC 'raJnu ve%u kako 'i 'ila u ve;e! skladu sa $rirodo!4 On (e
otvoreno ovorio da 'i l(udi tre'alo da $oJnu da 'udu sliJni(i ?ivotin(a!a u svo! seksualno! ?ivotu4
=/
MeEuti!, %a ra%liku od Nordaua i !noih druih seksualnih re@or!atora, Eren@els se u$orno $rotivio
%a!en(ivan(u !onoa!i(e ve;i! seksualni! slo'oda!a4 On (e to s!atrao (o- oro! $o(avo! od Bistro-eneC
!onoa!ne !oralnosti ko(o( se $rotivio, %aovara(u;i uvoEen(e o'lika $olia!i(e ko(i ;e Bvi-e vredni!C !u-karci!a
do%vol(avati da i!a(u vi-e su$rua4 Eren@els (e $olia!i(u s!atrao B$rirodni(i!C o'liko! 'raka od !onoa!i(e,
$o-to !u-karci, $o svo(o( $rirodi, !ou da se ra%!no?ava(u vi-e od ?ena, a s!atrao (e da %dravi !u-ki 'iolo-ki
instinkti %ahteva(u aktivni(i seksualni ?ivot neo -to (e to sluJa( kod ?ena4 )olia!i(a 'i na ta( naJin do%volila
!u-karci!a O ali sa!o oni!a sa Bsu$eriorni!C 'iolo-ki! oso'ina!a O da slede svo(e $rirodne instinkte, ko(i su u
darvinistiJko( 'or'i %a o$stanak $rilaodl(ivo karaktera4
=5
Fa Eren@elsa (e $olia!i(a 'ila univer%alni lek %a 'iolo-ku
deeneraci(u, 'e% ko(e 'i reeneraci(a i konaJna $o'eda nad drui! rasa!a u 'or'i %a o$stanak 'ila ne!ou;a4
8edini drui euenista, kod koa (e $olia!i(a 'ila sredi-te n(eovih eueniJkih re@or!i, 'io (e rasni teoretiJar
HenJel, Ji(e su re@or!e 'raka 'ile (o- radikalni(e od Eren@elsovih4 Gak (e i Eren@els sa neodovan(e! $ri!etio da (e
HenJelov raskid sa tradici(o! suvi-e radikalan, ali HenJel (e od'acio svako $o%ivan(e na istori(u i tradici(u slede;o!
i%(avo!A BMi smo istori(a4C
=D
On se nadao da ;e osnovati uto$i(ske %a(ednice sa naroJiti! cil(e! stvaran(a 'ol(ih
l(udi4 On (e svo(u u%or+%a(ednicu na%vao Mittart, u ko(o( Bna('ol(iC rasni ele!enti !ou da se oku$e kako 'i
s$roveli u $raksu Bari(evskuC eueniku4 9andidati ko(i ?ele da $ostanu Jlanovi %a(ednice Mittart ;e, naravno, 'iti
$a?l(ivo $reledani kako 'i se utvrdio n(ihov 'iolo-ki kvalitet4 )o HenJelovo! !i-l(en(u, ta( kvalitet (e o'uhvatao
Bari(evskeC rasne karakteristike, $o-to (e on u'ra(ao 'o(u ko?e i oJi(u u %naJa(ne @aktore $riliko! ocen(ivan(a
Jovekove 'iolo-ke Bs$oso'nostiC da se $rikl(uJi Mittartu4 Ova( $roces selekci(e tre'alo (e na(vi-e da do$rinese
stvaran(u sna?no i %dravo $oto!stva u %a(ednici Mittart4
=7
#entralno !esto u HenJelovi! eueniJki! $redlo%i!a %au%i!ao (e Mittart 'rak, ko(i (e i!ao isti cil( kao i
Eren@elsova $olia!i(aA da !aksi!alno $ove;a re$roduktivni $otenci(al Bna('ol(ihC !u-kih (edinki4 Mittart 'rak (e
$redstavl(ao eksklu%ivnu ve%u i%!eEu (edno !u-karca i (edne ?ene, Ji(i (e (edini cil( 'io stvaran(e %dravo i sna?no
deteta4 *raJni $ar, !eEuti!, ne ?ivi %a(edno, 'udu;i da svi !u-karci, ukl(uJu(u;i i o?en(ene, ?ive u ko!una!a4 Fa
ra%liku od tradicionalne !onoa!i(e, Mittart 'rak (e $rivre!eno karaktera4 On tra(e sa!o dotle dok !u-karac ne
o$lodi svo(u $artnerku, nakon Jea !u-karac %asniva novi 'rak4 *rak 'i se $rekinuo i u sluJa(u da ?ena ne ostane u
druo! stan(u u (edno! $rihvatl(ivo! vre!ensko! $eriodu4 Ako 'i se is$ostavilo da (e neki Jlan ove %a(ednice (alov,
on, odnosno ona, 'ili 'i iskl(uJeni i% n(eno Jlanstva4 HenJel (e $rocenio da ;e ova( siste! %ahtevati deset $uta vi-e
?ena neo !u-karaca4
/.
Iako (e tvrdio da i!a nekoliko revnosnih $ristalica, ukl(uJu(u;i i Joveka ko(i (e 'io s$re!an
da @inansira Jitav $ro(ekat, n(eovi $redlo%i nisu na-li veliko od(eka u Ne!aJko(4 HenJelove ;erke 'ile su %ro?ene i
u?asnute oJevi! ide(a!a4
/:
Gak (e i n(eov 'liski $ri(atel(, Teodor FriJ, od koa (e HenJel usvo(io ide(u o osnivan(u uto$i(skih %a(ednica,
od'acio n(eovu ide(u o Mittart 'raku4 FriJ se slo?io sa HenJelo! da (e sada-n(i K!onoa!niI o'lik 'raka kriv %a
sve o%'il(ni(i $ro'le! 'iolo-ke deeneraci(e, 'udu;i da Bse sud'ina $o(edinca odluJu(e u vre!e n(eovo %aJe;aC4
MeEuti!, $ro'le! ni(e 'io u !onoa!i(i, ve; u to!e -to veliki 'ro( l(udi svo 'raJno drua 'ira i% $ore-nih
ra%loa O $o$ut !ateri(alno ili dru-tveno statusa O $oni-tava(u;i na ta( naJin navodno $o%itvne e@ekte seksualne
selekci(e4 9ako 'i se ta( $ro'le! !oao re-itiM FriJ (e s!atrao da (e !onoa!i(a, u kra(n(o( instanci, na('ol(i o'lik
'raka, ali sa!o ako Bna(kvalitetni(iC l(udi !ou da sklo$e 'rak, a takvih, koliko (e on us$eo da $ri!eti, ne!a
dovol(no4 &toa, s!atrao (e on, $o-to B!asa l(udi ko(a vredi sa!o $olovinu ili Jetvrtinu Joveka ni(e s$oso'na %a
(edan nor!alan 'rakC, $olia!i(a ;e, !o?da, 'iti neo$hodna neko vre!e kako 'i se $onovo us$ostavila ravnote?a4
FriJ (e $oto! $itao da li (e to !oralnoM Naravno da (este, tvrdio (e on, %ato -to B!oralnost $roistiJe i% %akona o
oJuvan(u vrste, oJuvan(u rase4 Moralno (e sve -to osiurava 'udu;nost vrste, sve -to !o?e da u%di?e rasu na sve vi-i i
vi-i nivo @i%iJko i !entalno savr-enstvaC4 Fa FriJa su, %naJi, seksualna !oralnost i instituci(a 'raka 'ile $odreEene
vi-e! cil(u evoluciono na$retka4 Osi! toa, na%iva(u;i neke l(ude sa!o B$olovino!C ili BJetvrtino!C Joveka, FriJ
(e $oka%ao $ot$uni $re%ir $re!a vrednosti Joveka kao $o(edinca4
/0
HenJelove re@or!e 'raka nisu i!ale $odr-ku u eueniJki! kruovi!a, ali (e ne !ali 'ro( euenista $odr?avao
Eren@elsov %ahtev %a $olia!i(o!4 MeEuti!, niko od n(ih ni(e $olaao tolike nade u ostvaren(e te ide(e kao Eren@els4
Hal!a(er (e 'io na(utica(ni(i euenista ko(i (e odo'ravao $olia!i(u, ali su $o n(eovo! !i-l(en(u ostale re@or!e 'ile
!noo %naJa(ni(e4 6$rkos to!e, on (e u svo(o( kn(i%i i% :7.<4 odine s$o!enuo da 'i $olia!i(a !ola da 'ude
korisna sa eueniJke taJke ledi-ta ako 'i 'ila do%vol(ena sa!o Bkvalitetni(i!C !u-karci!a4
/<
Ne %na se taJno da li
(e Hal!a(er ve; %nao %a Eren@elsove $redloe kada (e ovo na$isao, 'udu;i da (e ve;ina Eren@elsovih Jlanaka o
$olia!i(i o'(avl(ena nakon -to (e Hal!a(er na$isao $o!enutu kn(iu4 Hal!a(er (e kasni(e !noo detal(ni(e $isao o
$olia!i(i4 )o$ut Eren@elsa, i on (e s!atrao da (e $olni naon kod !u-karaca $olia!no karaktera, a on (e i% toa
%akl(uJio da (e $olia!i(a, verovatno, korisna u 'iolo-ko! s!islu4 MeEuti!, !orao (e da o'(asni (ednu ne$ravilnost,
a to (e $o'eda !onoa!i(e u !noi! dru-tvi!a, ukl(uJu(u;i i na(na$redni(a dru-tva u svetu K%a n(ea (e to, naravno,
'ila Evro$aI4 )re!a n(eovo( $ret$ostavci, ni(e, u stvari, !onoa!i(a odnela $revau nad $olia!i(o!, ve; (e u
$itan(u 'ila $o'eda de!okrati(e nad aristokrati(o!4 Hal!a(er (e s!atrao da !onoa!i(a $rati de!okrati(u, a da
aristokrati(a vi-e nain(e $olia!i(i, -to, sa istori(ske taJke ledi-ta KHal!a(er, naravno, ni(e 'io istoriJarI, !o?e
%vuJati $o!alo Judno4 On (e verovao da, Bkada (e u $itan(u kvalitet re$rodukci(e (edno naroda, $olia!i(a
nesu!n(ivo i!a oro!ne $rednosti u odnosu na !onoa!i(uC, sve dotle dok (e sa!o oni! !u-ki! (edinka!a sa
su$eriorni! oso'ina!a do%vol(eno da $raktiku(u $olia!i(u4 Hal!a(er se, dakle, slo?io sa Eren@elso! da $olia!i(a
O ukoliko se %asniva na eueniJki! $rinci$i!a O $redstavl(a veo!a %naJa(nu re@or!u, iako se on, i%leda, ni(e !noo
nadao da ;e (e n(eovo dru-tvo $rihvatiti u neko doledno vre!e4
/2
Ostali euenisti nisu 'ili toliko B%al(u'l(eniC u $olia!i(u, !ada su neki $ri%nali da u neki! sluJa(evi!a ona
!o?e 'iti korisna4 Forel (e, kao -to s!o videli, 'io $rotiv $olia!i(e u ve;ini sluJa(eva, ali (e ni(e od'acio u
$ot$unosti, $o-to (e s!atrao da $onekad !o?e 'iti i korisna4 6 svo(o( doktorsko( disertaci(i i% :7:04 odine, Lenc (e
$olia!i(i dao svo( 'laoslov, na%vav-i (e korisno! eueniJko! !ero!, ali (e, %a ra%liku od Eren@elsa, shvatio da ne
$osto(e i%ledi %a n(enu $ri!enu u 'li?o( 'udu;nosti, tako da se on usredsredio na drue !ere4
/=
Miler+La(er (e
$ri%nao da su Eren@elsovi $redlo%i, sa eueniJke taJke ledi-ta, i%ra%ito loiJni, ali (e i$ak od'acivao $olia!i(u kao
suvi-e uto$i(sku ide(u4
//
Iako su neki euenisti od'acivali $olia!i(u kao suvi-e ne$raktiJnu ili $revi-e radikalnu, drui su (e, o$et,
s!atrali $ore-no! sa eueniJko as$ekta4 "ru'er (e u%di%ao tradicionalnu !onoa!i(u i ?estoko se su$rotstavl(ao
seksualni! re@or!atori!a $o$ut &tokerove i %aovornici!a $olia!i(e $o$ut Eren@elsa4 On (e tvrdio da se 'iolo-ko
%dravl(e naci(e u na(ve;o( !eri !o?e $o'ol(-ati (aJan(e! 'raka i $orodice4 On (e i% to ra%loa $ro$airao ra%liJite
re@or!e da 'i $odstakao %drave su$ru?nike da i!a(u vi-e dece4 8edan od "ru'erovih $redloa, ko(i ;e kasni(e 'iti
$ri!en(en %a vre!e nacistiJko re?i!a, 'io (e dodel(ivan(e $oJasnih titula ili narada udati! !a(ka!a ko(e rode
!noo dece4
/5
)loc se slo?io sa "ru'ero! da ;e euenici na(vi-e koristi doneti $ro$airan(e !onoa!i(e4 Iako (e
o'(avio neke Eren@elsove Jlanke i do$isivao se sa n(i! kao $ri(atel(, )loc se dr?ao na distanci od Eren@elsa i ni(e !u
do%volio da se $rikl(uJi Dru-tvu %a rasnu hii(enu4
/D
MeEuti!, )locova shvatan(a 'raka nisu 'ila u $ot$unosti tradicionalna, 'udu;i da (e $redlaao lak-e do'i(an(e
ra%voda, naroJito i% eueniJkih ra%loa4 On se od svo(e $rve ?ene ra%veo %ato -to (e !islio da ona $oku-ava da
i%'ene raEan(e dece4 On (e, takoEe, svo! $ri(atel(u "erhartu Hau$t!anu na$isao da savre!eni l(udi ne 'i tre'alo da
'udu ve%ani %a svo(e su$ru?nike $roti svo(e vol(e4
/7
MeEuti!, kakvi od da su 'ili n(eovi liJni stavovi o ra%vodu,
koliko (a %na!, )loc nikada ni(e (avno $odsticao ra%vod4 & drue strane, neki euenisti (esu (avno %ahtevali lak-e
do'i(an(e ra%voda u sluJa(evi!a kada (e 'rak 'io ne%drav sa eueniJko as$ekta4 Lu-an (e $redlaao da se su$rua!a
alkoholiJara do%voli da se ra%vedu, $o-to (e O $o$ut ve;ine euenista O s!atrao da (e alkoholi%a! nasledna 'olest4
5.
Hir- (e takoEe $odr?avao ra%vod kao eueniJku !eru4
5:
9ao -to s!o videli, euenisti nisu i!ali (edinstven stav o 'raku i seksualnosti4 MeEuti!, !o?da (e ono -to i! (e
'ilo %a(edniJko 'ilo %ani!l(ivi(e od taJaka $o ko(i!a su se ra%!i!oila%ili4 &vi su oni $rocen(ivali seksualnu
!oralnost $re!a n(eni! $osledica!a $o nasledno %dravl(e 'udu;ih eneraci(a4 Ova( stav ih (e doveo u su$rotnost sa
tradicionalni! (udeo+hri-;anski! seksualni! !oralo! i otvorio vrata radikalni! seksualni! re@or!a!a4 Gak su i
euenisti ko(i su ostali verni !onoa!i(i, eneralno, u%di%ali eueniJke $rinci$e i%nad tradicionalne seksualne etike4
)o n(ihovo! !i-l(en(u, seksualna !oralnost (e O 'a- kao i svaka !oralnost O validna sa!o onoliko koliko (e korisna
%a una$reEen(e evoluciono $rocesa4 *e% o'%ira koliko su se neki od n(ih (o- uvek dr?ali (udeo+hri-;anske tradici(e,
oni su *oa us$e-no %a!enili evoluci(o! kao i%voro! i ar'itro! seksualno !orala4
:* '0I$AN$E 6NE"%O"O0NIH7
6 svo(o( revnosti da oslo'ode svet Bnes$oso'nihC ili Bin@eriornih l(udiC, neki euenisti nisu 'ili %adovol(ni!
$oloviJni! !era!a4 )re!a darvinistiJki! $rono%a!a, Bnes$oso'niC su ionako osuEeni na $ro$ast i $ot$uni
nestanak u 'or'i %a o$stanak4 Neki su s!atrali da se $rirodna selekci(a !o?e $ot$o!o;i ne sa!o s$rovoEen(e!
re@or!i seksualnosti i 'raka, ve; i u'i(an(e! onih ko(i su ocen(eni kao Bin@eriorniC, Bnes$oso'niC, B'e%vredniC ili
BneativniC4 )o-to su !noi darvinisti i ve;ina ranih euenista kritikovali hri-;anske vrline sa!ilosti i sa?al(en(a
$re!a sla'i!a i 'olesni!a, oni su 'ili $rvi ko(i su krenuli u na$ad na (udeo+hri-;ansku %a'ranu odu%i!an(a nevinih
l(udskih ?ivota4
)re $o(ave darvini%!a $olovino! :74 veka, u Evro$i se ni(e vodila nikakva o%'il(ni(a ras$rava o svetosti l(udsko
?ivota, ko(a (e uhvatila du'oke korene u evro$sko( !isli i %akonu K!ada, $o$ut svih etiJkih $rinci$a, ne uvek i
s$rovoEena u $raksiI4 8udeo+hri-;anska etika (e %a'ran(ivala u'i(an(e nevinih l(udskih 'i;a, a hri-;anske crkve su
otvoreno i nedvos!isleno %a'ran(ivale u'istvo, Jedo!orstvo, a'ortus, $a Jak i sa!ou'istvo4
:
&vetost l(udsko ?ivota
(e u klasiJno( li'eralno( ideoloi(i o l(udski! $ravi!a $ostala $o%nata kao B$ravo na ?ivotC, ko(e (e $o !i-l(en(u
D?ona Loka K8ohn LockeI, $redstavl(alo (edno od na(u%vi-eni(ih $rava svako $o(edinca4 &ve do drue $olovine :74
veka, a u veliko( !eri Jak i $oJetko! 0.4 veka, i hri-;anske crkve i ve;ina antiklerikalnih ori(entisanih evro$skih
li'erala u%di%ali su svetost l(udsko ?ivota4 )riliJno nekontraver%ni deo %akonske reulative %a nedavno u(edin(enu
Ne!aJku :D5:4 odine 'ila (e %a'rana sauJesni-tva u neJi(e! sa!ou'istvu4 FnaJa(na ras$rava o $itan(i!a ve%ani!
%a svetost l(udsko ?ivota, naroJito o Jedo!orstvu, eutana%i(i, a'ortusu i sa!ou'istvu, ras$la!sala se tek kra(e! :74 i
$oJetko! 0.4 veka4
Darvini%a! (e irao %naJa(nu ulou u ras$ravi o svetosti l(udsko ?ivota, %ato -to (e $od n(eovi! utica(e! veliki
'ro( l(udi $ro!enio svo(e shvatan(e vrednosti l(udsko ?ivota, kao i %naJa(a s!rti4 Mnoi darvinisti su tvrdili da sa
novi! ide(a!a o s!islu i vrednosti ?ivota, %asnovani! na darvinovsko( teori(i, stvara(u (edan $ot$uno novi $oled na
svet4
0
DarvinistiJki ori(entisani !onisti i !ateri(alisti $okrenuli su (avnu de'atu i 'ili na Jelu $okreta ko(i su
%aovarali a'ortus, Jedo!orstvo, sauJesni-tvo u sa!ou'istvu, $a Jak i nedo'rovol(nu eutana%i(u4 Mnoi od n(ih su,
takoEe, s!atrali da (e sa!ou'istvo $rivatna stvar ko(a $reva%ila%i okvire !oralnosti, a !noi su $odr?avali s!rtnu
ka%nu kao naJin da se dru-tvo oslo'odi Bnaslednih o'lika kri!inalaC4
Dva lavna struJn(aka u ras$rava!a o eutana%i(i ko(e su se vodile u Ne!aJko( $re )rvo svetsko rata, Hans+
,olter H!ul KHans+Walther &ch!uhlI i Mihael Hvarc KMichael &ch3art%I, $re$o%nali su utica( darvini%!a na eue+
niJke ide(e4 H!ul (e tvrdio da euenika $redstavl(a $oku-a( $ro$airan(a nove etike %asnovane na darvinistiJko(
nauci4 On (e $oto! $ri!etio i o'(asnio slede;eA BOd'acivan(e! ide(e o Jovekovo! 'o?ansko! o'liJ(u $od utica(e!
darvinovske teori(e, l(udski ?ivot $ostao (e i!ovina, Ji(a se vrednost O u su$rotnosti sa ide(o! o $rirodno! $ravu na
?ivot O !o?e odrediti u $oreEen(u sa ostali! $red!eti!a i o'(ekti!a ko(e Jovek $osedu(e4C
<
Hvarc (e, osi! toa,
s$o!enuo naon %a novo! darvinistiJko! etiko! kao %naJa(an @aktor u rano( eueniJko( ideoloi(i4
2
6 svo(o( kn(i%i
o eutana%i(i, istaknuti intelektualac ne!aJko eueniJko $okreta, 6do *encenho@er K6do *en%enhW@erI, $osvetio (e
Jitavo (edno $olavl(e ras$ravi o utica(u soci(aldarvini%!a i euenike na !ladi $okret %a o%akon(en(e eutana%i(e
kra(e! :74 veka4
=
Nedavno o'(avl(ena akade!ska studi(a o istori(i a!eriJko i 'ritansko $okreta %a o%akon(en(e
eutana%i(e takoEe nala-ava kl(uJnu ulou darvini%!a u devalvaci(i l(udsko ?ivota i nastanku $okreta %a uvoEen(e
eutana%i(e4
/
)rvi o%'il(ni(i %aovornik u'i(an(a Bnes$oso'nih,C kada (e u $itan(u Ne!aJka, 'io (e Hekel, Ji(i su stavovi o
u'i(an(u sla'ih i 'olesnih, $o n(eovo( so$stveno( $roceni, $redstavl(ali loiJnu o$sledicu n(eovo darvinistiJko,
!onistiJko $oleda na svet4 ,e; u druo! i%dan(u svo(e kn(ie, Prirodna istorija stvaranja i% :D5., on (e i%ra%io
?al(en(e %'o nekih diseniJnih $osledica Kko(e u%roku(u deeneraci(uI !oderne civili%aci(e i otvoreno $odr?ao eue+
niJke ide(e4 6 to! kontekstu, Hekel se $o%itivno i%ra%io o drevno! s$artansko! o'iJa(u u'i(an(a sla'ih i 'ole-l(ivih
'e'a, -to %naJi da (e $odr?avao tu $raksu4 On (e na$isao slede;eA
9ada 'i se neko usudio da $redlo?i da se, $o u%oru na &$artance i #rvenoko-ce, sla'a i (adna deca O ko(o( sa
siurno-;u !o?e!o $rono%irati ?ivot is$un(en 'olesti!a O u'i(u od!ah $o roEen(u, u!esto da ih saJuva!o u
?ivotu na n(ihovu so$stvenu -tetu i -tetu cele %a(ednice, Jitava na-a tako%vana Bl(udska civili%aci(aC 'ila 'i
nevna i %ro?ena4
5
Da li to Hekel $odr?ava Jedo!orstvo u ovo! $asusuM Naravno da $odr?ava, iako (e $oku-ao da (e $rikri(e4 Hekel
(e, u svako! sluJa(u, to oJiledno s!atrao $odr-ko!, 'udu;i da (e :7.2, a %ati! i :7:54 odine $ri%nao da (e %aista
%aovarao Jedo!orstvo u svo(o( rani(o( kn(i%i4
D
6 svo(i! kasni(i! kn(ia!a, Hekel (e !noo otvoreni(e %aovarao u'i(an(e novoroEenJadi sa uroEeni! !ana!a i
de@or!iteti!a, -to ;e, s!atrao (e on, 'iti korisno kako %a u'i(eno tako i %a dru-tvo u celini4 6 o$ravdavan(u svo
stava, Hekel se koristio aru!enti!a evolucionistiJke nauke4 8edan od Hekelovih liJnih do$rinosa teori(i evoluci(e
'ila (e n(eova ne 'a- sasvi! (asna tvrdn(a da ontoeni(a Ke!'riolo-ki ra%vo(I $redstavl(a reka$itulaci(u @iloeni(e
Kevoluciono $orekloI4 To %naJi da ra%vo( svako $o(edinaJno orani%!a od (edne (edine ;eli(e K$o$ut o$loEene (a(ne
;eli(eI do %relo do'a $redstavl(a, navodno, evolucione stu$n(eve kro% ko(e su $ro-li n(ihovi $reci4 Hekel (e, na
osnovu ovo stava, tvrdio da su tek roEene 'e'e (o- uvek u evoluciono! stadi(u!u ko(i (e ekvivalentan na-i!
?ivotin(ski! $reci!a4 NovoroEenJe, i%(avio (e on, Bne sa!o -to ne $osedu(e ni svest ni ra%u!, ve; (e, osi! toa, i
luvo, dok aktivnost Jula i u!a ra%vi(a(u $oste$enoC4
7
NovoroEenJad, dakle, ne $osedu(e du-u, tako da (e u'iti n(ih
isto -to i u'iti drue vrste ?ivotin(a, -to se ne !o?e i%(ednaJiti sa u'istvo!4
9ada (e u $itan(u @i%iJki ili !entalno hendike$irano novoroEenJe, $isao (e on, B!ala do%a !or@i(u!a ili ci(anida
oslo'odi;e ne sa!o to (adno stvoren(e, ve; i n(eove roEake, tereta n(eovo duo, 'e%vredno i 'olno $osto(a+
n(aC4
:.
)o Hekelovo! !i-l(en(u, (edini ra%lo i% ko(e !i ne u'i(a!o Bo-te;enuC novoroEenJad (e to -to sledi!o svo(e
e!oci(e a ne ra%u!4 BMeEuti!, u tako va?ni! etiJki! $itan(i!aC, tvrdio (e on, B emocije nikada ne 'i tre'alo da
$oni-te ra%loe ko(e na! nudi ra%u!C4
::
Dakle, Hekel (e ?eleo da u stvari!a od $resudno %naJa(a ra%u! nadvlada
e!oci(e, kako 'i saose;an(e i sa?al(en(e ustuknuli $red hladni!, nauJni! $roraJuno!4 6 to( 'e%liJno( (ednaJini,
vrednost l(udsko ?ivota varirala (e u %avisnosti od %dravl(a i vitalnosti dotiJno $o(edinca4
*udu;i da (e Hekel Jedo!orstvo $rolasio %akonito! $rakso!, ne tre'a ni!alo da nas i%nenadi to -to (e $o!o;u
sliJnih aru!enata $oku-ao da o$ravda i a'ortus4 MeEuti!, n(eovo o$ravdavan(e a'ortusa $riliJno se ra%likovalo od
aru!enata ko(i!a su se koristili %aovornici $rava na a'ortus (edan vek kasni(e4 Hekel (e ovorio da l(udski ?ivot
$oJin(e %aJe;e! i to (e s!atrao nauJno! Jin(enico!4 On (e toliko Jvrsto 'io u'eEen u to, da (e :7:54 odine
$roslavio svo( D24 roEendan sa svo(o! $orodico! devet !eseci $re vre!ena, o'(asniv-i svo! 'iv-e! studentu,
Rihardu Fe!onu, da (e svaki Jovek, u stvari, devet !eseci stari(i u odnosu na %vaniJni datu! svo roEen(a4
:0
MeEuti!, $o-to (e s!atrao da l(udski e!'rion $redstavl(a reka$itulaci(u rani(ih stadi(u!a evoluciono ra%vo(a, on ne
vredi koliko i odrastao Jovek4 On se (o- uvek nala%i na stu$n(u ostalih ?ivotin(a od ko(ih su $otekla l(udska 'i;a4 On
(e i%(avio Bda e!'rion u ra%vo(u, 'a- kao i novoroEenJe, uo$-te ne $osedu(e svest i da $redstavl(a $uku Qre@leksnu
!a-inu,R $o$ut ni?ih kiJ!en(akaC4
:<
&a Hekelove taJke ledi-ta, a'ortus se, dakle, ni!alo ne ra%liku(e od u'i(an(a
?ivotin(e4
Hekel se eneriJno su$rotstavl(ao ide(i da l(udi i!a(u du-u, tako da, $o n(eovo! !i-l(en(u, ni sa!ou'istvo ne
$redstval(a ne!oralan Jin4 On (e s!atrao da (e sasvi! loiJno da neko $rekrati se'i ?ivot ukoliko (e $ostao 'edan ili
ne$odno-l(iv4 Fa n(ea to ni(e 'ilo sa!o teori(sko $itan(e, ve; (e i!alo i $raktiJne $osledice4 On (e na svi! svo(i!
!orski! $utovan(i!a, u sluJa(u da doEe do 'rodolo!a, nosio u d?e$u odreEenu do%u ci(anida, (er 'i se on radi(e u'io
neo -to 'i se duo 'orio sa s!r;u u ra%'esneli! talasi!a4
:2
On (e 'io $rotiv ne!aJko i%ra%a %a sa!ou'istvo O
Selbstmord O (er, tvrdio (e on, suicid uo$-te ni(e u'istvo, ve; Bsa!ootku$l(en(eC4 O u'istvu, o'(asnio (e Hekel,
!o?e!o ovoriti sa!o onda kada odu%!e!o neJi(i ?ivot $rotiv n(eove vol(e4 Ova de@inici(a u'istva iskl(uJivala (e i
sauJesni-tvo u sa!ou'istvu, ko(e! Hekel takoEe ni(e nala%io nikakve %a!erke4 Mi tre'a da saose;a!o sa l(udi!a u
n(ihovo( nevol(i, 'a- kao -to Jini!o i sa ?ivotin(a!a, ko(e s $uni! $ravo! oslo'aEa!o n(ihove 'ede, tvrdio (e on4
Hekel (e %aista s!atrao da (e na-a !oralna o'ave%a da $o!one!o l(udi!a da naEu Bsa!ootku$l(en(eC, ako (e to ono
-to oni ?ele4 On (e i%(avio slede;eA BMi isto tako i!a!o $ravo O ili ako neko vi-e voli O du?nost, da okonJa!o du'oku
$atn(u na-ih 'li?n(ih, ukoliko te-ka i nei%leJiva 'olest uJini n(ihov ?ivot ne$odno-l(ivi! i ako nas oni sa!i %a!ole da
ih Qi%'avi!o oda %laR4C
:=
Hekel ni(e o$ravdavao sa!o Jedo!orstvo, a'ortus i sauJesni-tvo u neJi(e! sa!ou'istvu ili do'rovol(nu
eutana%i(u, ve; (e $odr?avao i u'i(an(e !entalno o'olelih $rotiv n(ihove vol(e4 On (e osuEivao ide(u da svako l(udsko
'i;e tre'a saJuvati u ?ivotu, BJak i kada (e ono $ot$uno 'e%vrednoC4 On (e kreteni%a! i ano!ali(u !ale lo'an(e
na%ivao BodluJu(u;i! doka%o!C @i%iJke $rirode du-e, $o-to oni ko(i 'olu(u od ovih 'olesti BJitav svo( ?ivot $rovedu
na (edno! ni?e! ?ivotin(sko! stu$n(u ra%vo(a, kada (e u $itan(u aktivnost n(ihove du-eC4 On (e s neodovan(e!
i%(avio da nisu sa!o !noe !entalno 'olesne oso'e teret %a dru-tvo, ve; da su to i u'avci, oso'e o'olele od raka i
ostalih nei%leJivih 'olesti4 Fa-to, (ednostavno, ne $o-tedi!o se'e i 'ola i novca da(u;i i! odreEenu do%u !or@i(u!a,
$itao (e on4 Da 'i se s$reJila %lou$otre'a, Hekel (e $redlo?io da u svako! $o(edinaJno! sluJa(u konaJnu odluku
donese ko!isi(a lekara, $ri Je!u $aci(ent ne 'i i!ao $ravo lasa4
:/
,ode;i darvinista u Ne!aJko( (e, dakle, sa nauJne
taJke ledi-ta do%volio u'i(an(e invalida, kako dece tako i odraslih4
Mnoi darvinisti i euenisti su 'ili $rotiv Hekelovih ide(a o o%akon(en(u sa!ou'istva, a'ortusa, Jedo!orstva i
eutana%i(e, -to nas ni!alo ne i%nenaEu(e4 Fa'rana u'i(an(a nevinih l(udi ni(e se !ola tako lako od'aciti, Jak i kada
su u $itan(u oni darvinisti ko(i su $ot$uno devalvirali l(udski ?ivot4 Iako su, !o?da, od'acivali hri-;anstvo i
hri-;anski $o%iv da i!a!o sa!ilosti $re!a sla'i!a, i iako su, !o?da, invalide s!atrali Bin@eriorni!aC i
B'e%vredni!aC, n(i!a (e, i$ak, Jesto 'ilo nusno da $redlo?e $otre'u %a odu%i!an(e! ?ivota neki! $ri$adnici!a
l(udske rase4 Mnoi su, u stvari, u$orno tvrdili da tre'a i dal(e da se 'rine!o o sla'i!a i 'olesni!a, $redu%i!a(u;i
$ri to! odreEene !ere u cil(u s$reJavan(a n(ihove re$rodukci(e4 6$rkos to!e -to (e veo!a o-tro ovorio o
Bin@eriorni!aC i B'e%vredni!aC kao o teretu %a Jitavo dru-tvo, Ri'er (e, na $ri!er, i$ak $ri%nao da 'i dru-tvo tre'alo
i dal(e da ih -titi4 BMi svakako %na!o da 'i 'ilo 'ol(e da oni ne $osto(eC, $isao (e on, Bali kada su ve; tu, !ora!o
$reu%eti odovornost %a n(ihC4
:5
"rot(an (e (ednu tre;inu $o$ulaci(e okarakterisao kao in@eriorne, ali (e on 'io ne sa!o
$rotiv eutana%i(e i Jedo!orstva, ve; i svih o'lika u'i(an(a, ukl(uJu(u;i rat i s!rtnu ka%nu4
:D
MeEuti!, iako nisu svi darvinisti i euenisti $odr?avali Hekelov $rora! BracionalnoC istre'l(en(a invalida,
%a$an(u(u;e (e to -to (e velika ve;ina onih ko(i su kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka insistirali na o%akon(en(u a'ortusa,
Jedo!orstva i eutana%i(e 'ili revnosni %aovornici naturalistiJko darvinistiJko $oleda na svet4 Neki svo(a
shvatan(a o u'i(an(u sla'ih i neot$ornih nisu otvoreno $ove%ivali sa darvini%!o!, !ada su !noi to Jinili4 Gak su i
oni ko(i se nisu direktno $o%ivali na darvini%a! svo(a shvatan(a %asnivali na te!el(i!a euenike, ko(a se %asnivala na
darvinistiJki! $rinci$i!a4
O%akon(en(e sa!ou'istva 'ila (e na(!an(e kontraver%na ide(a !eEu Hekelovi! stavovi!a ko(i su u $ot$unosti
devalvirali l(udski ?ivot4 *a- kao i u Hekelovo! sluJa(u, ni Ludvi "u!$loviJ KLud3i "u!$lo3ic%I, austri(ski
sociolo $o%nat $o svo(o( teori(i o !eEurasno( 'or'i, ni(e 'io sa!o teoretiJar kada (e u $itan(u o%akon(en(e
sa!ou'istva4 "u!$loviJ se $o%ivao na darvini%a! kao osnovu svo(e socioloi(e i svo celoku$no $oleda na svet4
On (e u svo! delu 8ratak &re#led socijalne (ilozo(ije KSocial P"iloso&", in .utline, :7:.I na ovi! darvinistiJki!
te!el(i!a radio svo( stav da svako i!a $ravo da i%vr-i sa!ou'istvoA
)okoriti se oJiledno( vol(i $rirode $redstavl(a na(vi-i !oralA )riroda ra%ovetni! laso! $o%iva u svo(e okril(e
one ko(i su 'olesni i u!orni od ?ivota4 )oslu-ati ova( $o%iv da 'i se oslo'odio $rostor %a %drave l(ude ?el(ne
?ivota svakako ne $redstavl(a %lo, ve;, na$rotiv, do'ro delo, (er na %e!l(i ne!a $re!alo, ve; $revi-e l(udi4
:7
&redi-n(e !esto u "u!$loviJevo! o$ravdavan(u sa!ou'istva %au%i!alo (e darvinistiJko nala-avan(e
$renasel(enosti $lanete kao i ide(a da 'olesni tre'a da oslo'ode $rostor %a %drave4 "u!$loviJ (e ovo na$isao nede
$red kra( svo ?ivota, (er (e 'olovao od raka4 )re neo -to su ove n(eove reJi 'ile o'(avl(ene, "u!$loviJ i n(eova
sle$a ?ena okonJali su %a(edno svo( ?ivot $o$iv-i odreEenu do%u ci(anida4
0.
Ostali istaknuti darvinistiJki ori(entisani !islioci slo?ili su se s Hekelovi! i "u!$loviJevi! stavo! o
sa!ou'istvu4 9arneri (e s!atrao da (e $ravo na sa!ou'istvo sa!o $o se'i oJiledno, u$rkos Jin(enici da a (e (udeo+
hri-;anska etika O i evro$ska kultura %asnovana na n(o( O osuEivala kao ne!oralni Jin4 BGovekovo $ravo da odu%!e
se'i ?ivotC, $isao (e on, Bne !o?e se os$oriti4 On u'i svo(, a ne tuEi ?ivotC4
0:
Hal!a(er (e s!atrao da (e sa!ou'istvo
korisno, 'udu;i da su oni ko(i a $oJine o'iJno is$od $roseka $o svo(o( !entalno( s$oso'nosti4
00
Dakle, sa!ou'istvo
(e korisno %a eueniJku selekci(u4 Eren@els se slaao sa ovo! $ret$ostavko!4 Iako (e od'acivao sa!ou'istvo i
$risilnu eutana%i(u kao ne%akonite $ostu$ke, s!atrao (e da 'i nesre;ni!a i oni!a ko(i $ate od nei%leJivih 'olesti
tre'alo do%voliti i olak-ati da $rekrate se'i ?ivot4
0<
Hentin (e s!atrao da (e sa!ou'istvo u veliko! 'ro(u sluJa(eva
$ove%ano sa kri!inalni! o'lici!a $ona-an(a, tako da (e veo!a o$-irno ovorio o %naJa(u sa!ou'istva %a eueniku4
02
Do $oJetka )rvo svetsko rata, !noi ne!aJki $sihi(atri su sa!ou'istvo tu!aJili kao 'iolo-ki, a ne sociolo-ki
@eno!en4 Nisu se usredsreEivali na soci(alne ili ekono!ske u%roke sa!ou'istva, ve; su krivili Bin@eriornuC 'iolo-ku
konstituci(u ?rtve4 Oni nisu 'a- kateoriJki tvrdili da 'iolo-ka konstituci(a i stan(e Joveka Jini odreEenu oso'u
sklono! s$eci(alno ka sa!ou'istvu, ali su %'o svo(ih Bin@eriornihC karakternih oso'ina navodno !an(e s$oso'ni da
se uhvate u ko-tac sa te-ko;a!a i $ro'le!i!a4 6$rkos Jin(enici da su $sihi(atri sa!o u !alo! 'ro(u sluJa(eva
doka%ali da (e sa!ou'ica $atio od neke !entalne 'olesti, !noi su i$ak u$orno tvrdili da (e oso'a ko(a ?eli da i%vr-i
sa!ou'istvo Bin@eriornaC4 F'o Jin(enice da (e u )rvo! svetsko! ratu u!rlo !noo !ladih @i%iJki s$oso'nih
!u-karaca, veliki 'ro( Ne!aca 'io (e $rotiv toa da se oni ko(i su ocen(eni kao in@eriorni ili B?ivi orani%!i ko(i ne
%aslu?u(u da ?iveC ostave u ?ivotu4 Do %avr-etka )rvo svetsko rata, !noi Ne!ci su $ro!enili svo( stav o
sa!ou'istvu4 6!esto da se trude da saJuva(u ?ivot oso'a ko(e ?ele da i%vr-e sa!ou'istvo, neki su sada n(ihovu s!rt
$os!atrali kao Bkorisno oslo'oEen(eC4
0=
Ako (e sa!ou'istvo $rihvatl(ivo, -ta ;e!o onda sa sauJesni-tvo! u sa!ou'istvu ili do'rovol(no! eutana%i(o!M
)re 0.4 veka, reJ eutana%i(a KBkorisna s!rtC, na rJko!N ne!aJki i%ra% (e Eut"anasie/ odnosila se sa!o na !ere ko(e
se $redu%i!a(u kako 'i s!rt 'ila !an(e 'olna i 'edna, ali ne na !ere ko(i!a se skra;u(e ?ivot $aci(enta4 Ova reJ (e
tek u 0.4 veku do'ila svo(e sada-n(e %naJen(e svrsishodne intervenci(e u cil(u u'r%avan(a s!rti 'olesnih l(udi4
Eutana%i(a !o?e 'iti ili do'rovol(na ili $risilna, a do'rovol(nu eutana%i(u !o?e o'aviti ili sa! $aci(ent Ktada se ona
Jesto na%iva Bsa!ou'istvo u% sauJesni-tvoC Kenleski, assisted suicidII ili lekar4
)rva %naJa(ni(a -ta!$ana ras$rava u Ne!aJko( na te!u do'rovol(ne eutana%i(e $o(avila se u Jaso$isu Lie
!onista4 Roland "erkan (e u $osledn(i! trenuci!a svo(e nei%leJive 'olesti na$isao (edan Jlanak u ko(e! %ahteva od
Lie !onista da $odr?i n(eov $redlo %akona o eutana%i(i, $o-to (e ta orani%aci(a uni-tavala nadu i veru u ?ivot
$osle s!rti, ko(i 'i $atn(i dao s!isao4 "erkan (e $redlaao sa!o do'rovol(nu eutana%i(u $ri Je!u oso'a $odnosi
!ol'u odovara(u;i! nadle?ni! orani!a i sa!o u sluJa(u kada kon%ili(u! sastavl(en od tri lekara $otvrdi da
$aci(ent $ati od nei%leJive 'olesti4 "erkanov $redlo ni(e ukl(uJivao sa!o one ko(i $ate od nei%leJivih 'olesti, ve; i
hroniJne 'olesnike i 'oal(e4 N(eov $redlo (e, !eEuti!, i%riJito %a'ran(ivao $risilnu eutana%i(u4
0/

"erkanov Jlanak i%a%vao (e 'ro(ne reakci(e n(eovih isto!i-l(enika u !onistiJki! kruovi!a4 ,ilhel! Ostvald,
he!iJar i do'itnik No'elove narade koa (e Hekel $ostavio %a $redsednika Lie !onista i urednika n(eno Jaso$isa,
eneriJno (e 'ranio "erkanov $redlo4
05
O(en ,ol@sdor@ KEuen Wol@sdor@I (e takoEe $odr?avao eutana%i(u, -to (e
s!atrao loiJno! $osledico! Ostvaldove etiJke $ret$ostavke, sna?no i!$erativa ko(i lasiA BNe!o( suludo tro-iti
eneri(u, ve; (e koristiXC )o ,ol@sdor@ovo! !i-l(en(u, 'ria o 'olesni! Jlanovi!a $orodice $redstavl(a !ateri(alni
tro-ak i 'acan(e eneri(e4 Dakle, on (e s!atrao da Ostvaldov eneriJni i!$erativ %a!en(u(e $rinci$ B*o (e dao ?ivot,
*o (e ta( ko(i a u%i!a natraC4
0D
8o- dva lekara u Lii !onista, A4 *raun KA4 *rauneI i Fridrih Fi'ert KFriedrich
&ie'ertI, takoEe su $odr?ali ide(u o eutana%i(i4
07
8edini !onista ko(i (e (avno o$ovrnuo "erkanovu ide(u 'io (e
,ilhel! *orner KWilhe! *WrnerI, ali Jak ni *orner ni(e %aovarao ide(u o svetosti l(udsko ?ivota4 On (e,
(ednostavno, tvrdio da ne $osto(i siuran kriteri(u! %a odreEivan(e ko 'i tre'alo da 'ude $odvrnut eutana%i(i, tako da
(e n(eov $riovor 'io ve%an %a $raktiJnu $ri!enu eutana%i(e, a ne %a vrednost ili dosto(anstvo l(udsko ?ivota4
<.
Ni(edan !onista u ovo( de'ati ni(e tvrdio da (e ?ivot 'olesne (edinke sa! $o se'i vredan4
*udu;i da (e, eneralno ledano, ide(a o do'rovol(no( eutana%i(i !an(e radikalna od nasilne eutana%i(e, !olo 'i
se $o!isiti da ;e l(udi $rvo $odr?ati do'rovol(nu, $a tek onda $risilnu eutana%i(u4 MeEuti!, eneralno ledano, u
Ne!aJko( ni(e 'ilo tako, ulavno! %ato -to su se $rve ras$rave o eutana%i(i $re$litale sa eueniJki! ide(a!a4
Do'rovol(na eutana%i(a se, naravno, odnosi na odrasle oso'e ko(e su se $ri'li?ile kra(u ?ivota4 MeEuti!, euenisti su
se u na(ve;o( !eri 'avili oraniJavan(e! re$rodukci(e, tako da su oni euenisti ko(i su ovorili o u'i(an(u
Bin@eriornihC (edinki ulavno! ?eleli to da uJine u -to rani(e! $eriodu ?ivota ovih l(udi4 Osi! toa, $o-to su !noi
od onih ko(i su okarakterisani kao Bin@eriorniC 'ili !entalno o'oleli, !alo (e verovatno da su oni !oli do'rovol(no
da $ristanu na eutana%i(u4 Dakle, euenisti su retko $oka%ivali interesovan(e %a do'rovol(nu eutana%i(u, dok su
$onekad insistirali na Jedo!orstvu i $risilno( eutana%i(i4
)osle Hekela, (edan od $rvih darvinistiJki ori(entisanih !islilaca u Ne!aJko( ko(i (e $isao i ovorio o ovi!
stvari!a 'io (e n(eov $ri(atel( Helvald, ko(i (e :D5=4 odine ovorio o s$artansko! o'iJa(u u'i(an(a novoroEenJadi,
ali a (e, eneralno ledano, $rika%ao u $o%itivno! svetlu, %adr?ava(u;i se vi-e na n(eovo! $o%itivno! uJinku u
s!islu $o'ol(-an(a kvaliteta rase neo na neativni! karakteristika!a4
<:
Helvald (e ve; 'io i%(avio da ne!a niJe
ne!oralno u ide(i o $ravu (aJih u darvinovsko( 'or'i %a o$stanak, tako da (e u'i(an(e invalida, i%leda, 'ilo u skladu
sa n(eovi! shvatan(i!a !orala4
*iolo Dodel takoEe ni(e otvoreno %aovarao Jedo!orstvo, ali se slaao sa Hekelovi! stavovi!a o $olo?a(u
novoroEenJeta, odnosno vrednosti n(eovo ?ivota4 On (e s!atrao da @etus, $a Jak ni tek roEena 'e'a, ni(e u
$ot$unosti l(udsko 'i;e, 'udu;i da se kod n(ea (o- uvek $onavl(a(u ra%vo(ni stadi(u!i n(eovih evolucionih $redaka4
Osi! toa, tvrdio (e Dodel, neke 'e'e se nikada u $ot$unosti ne ra%vi(u u l(udska 'i;a4 Iako Dodel ni(e $redlo?io da
se one u'i(u, on (e !entalno o'olele (edinke 'e% okoli-an(a li-io statusa O a verovatno i $rava O l(udskih 'i;a, -to 'i
ih dovelo u veo!a nesiuran $olo?a( sa $ravne taJke ledi-ta4
<0
Tek nakon $o'ede darvini%!a i sa us$ono! eueniJko $okreta $oJetko! 0.4 veka, ne!aJki !islioci su $oJeli
(avno da $rihvata(u ide(u o u'i(an(u @i%iJki i !entalno hendike$irane novoroEenJadi4 "odine :D7=4 )loc (e u (edino(
svo(o( %naJa(ni(o( kn(i%i naJeo te!u Jedo!orstva na (edan $rikriven i indirektan naJin4 Nede na $olovini kn(ie, on
(e o$isao eueniJku uto$i(u4 6 svo(o( revnosti da na racionalan naJin kontroli-e re$rodukci(u, dru-tvo ne;e od!ah $o
roEen(u u'i(ati sa!o sla'u ili de@or!isanu decu, ve; i sve 'li%ance, svu decu roEenu nakon -esto deteta i svako dete
ko(e rodi ?ena stari(a od 2= i !u-karac stari(i od =. odina, %ato -to dru-tvo Kto (est, )locI s!atra da $osto(i ve;a
verovatno;a da ;e ta deca 'iti @i%iJki ili !entalno 'olesna4
<<
Da li (e )loc ti!e %aovarao Jedo!orstvoM Mou;e, ali
verovatno ne4 )re svea, slika )locove uto$i(e (e neverovatno -okantna i kra(n(e ra%dra?u(u;a4 Na $ri!er, su!n(a! da
(e on oJekivao da ;e iko shvatiti u'i(an(e svih 'li%anaca kao (edan o%'il(an $redlo ko(i (e on $odr?avao4
Osi! toa, )loc, koliko (a %na!, nikada vi-e ni(e 'ranio ide(u o Jedo!orstvu, dok (e u ese(u ko(i (e o'(avl(en iste
odine kada i n(eova kn(ia %au%eo (o- !an(e (asan i otvoren stav o u'i(a(u 'olesnih4 6 svo! Jlanku u (edno!
@ilo%o@sko! Jaso$isu, on (e $rvo i%(avio da ;e
kada su u $itan(u trajno slabi Tu su$rotnosti sa $rivre!eno sla'i!aU, to (est stari(i, nei%leJivi i oni ko(i su
de@or!isani na neki drui naJin, dru-tvo 'iti u ve;o( !eri saJuvano -to se u ve;o( !eri 'ude oslo'odilo ovakvih
(edinki4 8er n(ihovo odr?avan(e u ?ivotu %ahteva veliku ?rtvu od strane onih (aJih i ti!e u!an(u(e s$oso'nost
celine da se odr?i444 &vaka nesavr-ena i o-te;ena (edinka ko(a 'i se Tkasni(eU rodila !o?e se ukloniti (edino
uni-ten(e! ili $roonstvo!4
<2
Nakon ove $rovokativne i%(ave usledila (e )locova tvrdn(a da, i $ored nekih $rednosti, u'i(an(e sla'ih na kra(u
ne;e doneti nikakvu korist, %ato -to ;e dati $ot$unu slo'odu na-i! dru-tveni! instinkti!a, ko(i su od $resudno
%naJa(a %a %dravo @unkcionisan(e dru-tva4 )loc (e s!atrao da dru-tvo ne !o?e da $osedu(e onu neo$hodnu do%u
nese'iJnosti ko(a !u (e $otre'na da 'i se odr?alo, a da u isto vre!e u'i(a stare i 'olesne4
6Jiniv-i da se u'i(an(e hendike$iranih Jini racionalni!, a $oto! se o'ra;a(u;i dru-tveni! instinkti!a da s$asu
%a'ranu u'istva, )loc (e uJinio $riliJno o$asan korak4 A -ta ako 'i neki O $o$ut Hekela O tvrdili da u ovo! sluJa(u
ne$ristrasni ra%u! tre'a da $revlada nad dru-tveni! instinkti!aM Ili -ta ako 'i neko $o!islio O kao -to (e to sluJa( sa
neki! euenisti!a O da na-i dru-tveni instinkti ne dose?u do sla'ih i 'olesnihM )locovo $rotivl(en(e u'i(an(u sla'ih i
'olesnih i!a neke loike, ali on u svo! o'(a-n(en(u ni(e $oka%ao a$solutno nikakvo interesovan(e %a ?ivot Joveka
kao $o(edinca4 6 n(eovo! ra%!i-l(an(u ni(e 'ilo !esta ni %a vrednost ni %a do'ro'it $o(edinca4
8o- $rovokativni(a, !ada !an(e utica(na od ove )locove kn(ie, 'ila (e kn(ia Pravo na smrt (!"e -i#"t to Deat"/
Adol@a 8osta, o'(avl(ena iste odine kad i $o!enuta )locova kn(ia4 Nerado sa! uvrstio 8osta u ovu studi(u %ato -to
se on ni(e direktno o'ra;ao ni darvini%!u ni euenici4 MeEuti!, on (e $ri%nao da (e n(eov B$rirodni $oled na svetC
u direktno( su$rotnosti sa relii(o!, a takoEe (e (asno stavio do %nan(a da (e na n(eovo shvatan(e vrednosti l(udsko
?ivota uticalo n(eovo od'acivan(e nat$rirodno4 Ni(e savi! (asno do ko(e !ere (e darvini%a! uticao na 8ostov
B$rirodni $oled na svetC, ali (e i%vesno da (e n(eovo shvatan(e l(udsko ?ivota 'ilo nesu!n(ivo naturalistiJko, 'a-
kao i shvatan(e darvinista o ko(i!a ovori!o u ovo( studi(i4 6 svako! sluJa(u, 8ost (e $rvi o'(avio celu (ednu kn(iu
na ne!aJko! (e%iku u ko(o( $odr?ava ide(u o eutana%i(i4 8ost u ovo( kn(i%i $o%iva ne sa!o na odo'ravan(e
do'rovol(ne eutana%i(e, ve; i na u'i(an(e !entalno hendike$iranih4 On (e u$orno tvrdio Bda %aista $osto(e sluJa(evi u
ko(i!a (e, !ate!atiJki ledano, vrednost l(udsko ?ivota neativnaC4 #ela n(eova kn(ia $redstavl(a $oku-a( da se
hladno! racionalno-;u $reva%iEu $riovori na u'i(an(e ovih Bneativnih vrednostiC4
<=
8ostove ide(e su se do$ale (edno( doktorki soci(alistiJko $olitiJko u'eEen(a, Odi Ol'er, ne$okole'l(ivo(
%aovornici euenike4 6 svo! Jlanku u (edno! $o$ularno! Jaso$isu Bslo'odnih !islilacaC ona se slo?ila sa 8osto!
da $o(edinci tre'a da i!a(u B$ravo na s!rtC, 'udu;i da 'i i n(ih sa!e i dru-tvo u celini ta s!rt $o-tedela !noih
$atn(i4 Ona (e oJiledno %aovarala i $risilnu eutana%i(u, %ato -to se BQ$ravo na s!rtR ko(e (a %aovara!, i%leda, ne
ra%liku(e od $rava $o(edinca da i%'ene 'eskorisnu $atn(u, kao i $rava dru-tva da odstrani @i%iJke ili !oralne i%vore
%ara%e ili da s$reJi n(ihov ra%vo(C4 )rika%ivan(e nekih $o(edinaca kao %ara%nih 'olesti o$asnih %a dru-tvo utiJe na to
da se u'i(an(e istih Jini neo$hodni!, $a Jak i $ravedni!4 6'i(an(e $osta(e Jin sa!ood'rane, a ne hladnokrvno
u'istvo4 Osi! -to (e %aovarala eutana%i(u O i do'rovol(nu i $risilnu O Ol'erova (e 8ostove ide(e koristila kao
odskoJnu dasku %a $ro$airan(e $rava ?ena na a'ortus4
</
Iako ni(e 'io tako otvoren kao 8ost, Forel O Ji(e se shvatan(e sveta nesu!n(ivo %asnivalo na darvini%!u O
ulavno! se slaao sa n(i!, odo'rava(u;i Jedo!orstvo i eutana%i(u4 )o$ut ve;ine euenista, on (e konstantno
u$o%oravao na $ou'an utica( re$rodukci(e Bin@eriornihC4 6 svo(o( kn(i%i Pitanje seksualnosti, u ko(o( (e o$-irno
ovorio o %naJa(u darvini%!a %a seksualnost, on (e i%(avio da $odr?ava Jedo!orstvo u sluJa(u !entalno
hendike$iranih, ko(e (e na%ivao B!ali! !a(!uni!aC4
<5
&vo(e $redavan(e $od naslovo! B>ivot i s!rtC ko(e (e
o'(avl(eno :7.D4 odine %a$oJeo (e $itan(e!A BDa li vredi ?ivetiMC Ne uvek, odovorio (e on, 'udu;i da !entalno
a'nor!alne oso'e i kri!inalci B$o enetsko( lini(iC, Ji(e $osto(an(e $redstavl(a Bkuu %a dru-tvoC, !o?da ne s!atra(u
svo( ?ivot !noo vredni!4 Iako ih ni(e otvoreno osudio, Forel (e indirektno rekao da n(ihov ?ivot ne s!atra !noo
vredni!4
<D
Dve odine kasni(e, on (e otvoreno $oJeo da %aovara u'i(an(e @i%iJki i !entalno hendike$iranih oso'a, na
-ta (e u !noi! svo(i! rani(i! deli!a o euenici sa!o indirektno uka%ivao4 On (e u$itaoA BDa li (e %aista du?nost
savesti da $o!one u raEan(u, $a Jak i %aJe;u svako 'oal(a, ko(i $otiJe od $ot$uno deenerisanih roditel(aM Da li (e
%aista du?nost saJuvati u ?ivotu svako idiota KJak i svako sle$o idiotaI, svako od onih na('edni(ih 'oal(a Ji(ih (e
tri Jetvrtine !o%a o-te;enoMC On (e (asno i lasno odovorioA NeX )re!a Forelovo! !i-l(en(u, iracionalna ide(a o
odr?avan(u takvih l(udi u ?ivotu $otiJe i% %astarele ono%e!al(ske etike4
<7
)o sve!u sude;i, urnuv-i u stranu
ono%e!al(sku Kto (est, hri-;anskuI etiku, darvini%a! (e otvorio vrata ovo%e!al(sko! u'i(an(u4
8o- nekoliko druih euenista takoEe se dotaklo te!e Jedo!orstva4 Hal!a(er ni(e otvoreno %aovarao
Jedo!orstvo, ali (e u svo(o( kn(i%i ko(a (e osvo(ila naradu 9ru$ u$orno tvrdio da evro$ska kritika kinesko o'iJa(a
Jedo!orstva sto(i na $ore-ni! osnova!a4 On (e %atra?io racionalno, nauJno istra?ivan(e ovo kinesko o'iJa(a kako
'i se utvrdilo da li (e on ori od evro$skih instituci(a, ko(e do$rinose visoko( sto$i s!rtnosti novoroEenJadi4 *udu;i
da (e 'io kritiJar ka$italistiJke $rivrede, Hal!a(er (u (e s!atrao lavni! u%roJniko! siro!a-tva i sla'o %dravl(a
evro$ske dece4 Iako ni(e $osedovao nikakve $odatke na osnovu ko(ih 'i u$oredio s!rtnost 'e'a u ova dva dru-tva, on
(e $ret$ostavio da s!rtnost 'e'a u Evro$i verovatno ni(e ni-ta B!oralni(aC od s!rtnosti dece u 9ini4
2.
Hal!a(er,
dakle, ni(e otvoreno %aovarao Jedo!orstvo, ali svakako ni(e 'io ni !i-l(en(a da ono %aslu?u(e !oralnu osudu4
6 (edno! druo! Jlanku, Hal!a(er (e otvoreno kritikovao s$artanski o'lik Jedo!orstva, ko(i (e Hekel isticao u
kra(n(e $o%itivno! svetlu4 MeEuti!, on (e 'io $rotiv toa ne %ato -to (e to s!atrao u'istvo! i stoa !oralno
ne$rihvatl(ivi! Jino!, ve; %ato -to (e ta( vid Jedo!orstva s!atrao eueniJki nee@ikasni!, 'udu;i da su &$artanci
sa!o na osnovu @i%iJko i%leda 'e'e odluJivali da li da (e u'i(u ili ne4 Hal!a(er (e s!atrao da @i%iJki i%led
novoroEenJeta ni(e do'ar $oka%atel( n(eove BeueniJke vrednostiC4 Da 'i se doneo is$ravan sud kada su takve stvari
u $itan(u, !orale 'i se is$itati nasledne oso'ine 'e'inih $redaka4 On (e $ri%nao da (e u sluJa(u vidl(ivih de@or!iteta
kod novoroEenJeta situaci(a druaJi(a, ali da Jak ni tada ni(e neo$hodno u'iti dete, a 'udu;i da se to veo!a retko
de-ava, ve;ina takvih 'e'a ni ne doJeka %relo do'a, $a ni ne ostavl(a %a so'o! $oto!stvo4 Hal!a(er Jak i u ovo!
$asusu Jedo!orstvo od'acu(e sa!o $od odreEeni! uslovi!a, a ni na (edno! !estu a ne osuEu(e otvoreno i
direktno4 On (e ostavio otvorenu !ou;nost da 'i $od neki! okolnosti!a O ako 'i 'ilo eueniJki korisno O ono 'ilo i
$rihvatl(ivo4
2:
8o- (edan euenista ko(i (e odo'ravao Jedo!orstvo 'ila (e lekarka Ines *lu!, na(%naJa(ni(a ?ena u okviru
ne!aJko eueniJko $okreta4 6 svo! ovoru na )rvo! !eEunarodno! konresu euenike ona (e $o%vala
o$stetiJare Ks$eci(aliste %a $oroEa(e, $ri!4 $rev4I da (o- (edno! ra%!isle o s$asavan(u ?ivota 'e'a $riliko! $oroEa(a,
ukl(uJu(u;i tu i Bi!'ecileC, ko(i, uveravala (e ona, $redstavl(a(u Bu'itak %a (ednu naci(uC4 Tradicionalna lekarska
etika nala-avala (e s$a-avan(e ?ivota svako $o(edinca, 'e% o'%ira na n(ihove 'udu;e %dravstvene $ro'le!e4
MeEuti!, *lu!ova se nadala da ;e, kada su u $itan(u (edinke sa te-ki! invaliditeto!, us$eti da i%!eni lekarsku
etiku4 )o n(eno! shvatan(u, o$stetiJar Bvi-e ne 'i s!eo da sle$o i 'e% ikakvo ra%!i-l(an(a nasto(i da $o!one
!a(ka!a da rode ?ivo dete, ve; se !ora %a$itati O u svako! $o(edinaJno! sluJa(u O da li on !o?e $reu%eti odo+
vornost kada (e u $itan(u Tl(udskaU rasaC4
20
Ona (e, %naJi, u'i(an(e nekih 'e'a s!atrala korisni! Jino! i nadala se da
;e lekari $restati da se trude da s$asu hendike$iranu novoroEenJad4
6 svo! Jlanku i% :7::4 odine, Hear (e takoEe, na indirektan naJin, $odr?ao ide(u o u'i(an(u !entalno
hendike$iranih oso'a4 MeEuti!, $re neo -to (e uveo ovu te!u, on (e $rvo ovorio o s!rtno( ka%ni %a kri!inalce4
9ritikovao (e tada-n(i ka%neni siste! ko(i do%vol(ava kri!inalci!a da se ra%!no?ava(u, $renose;i svo(u BetiJku
in@eriornostC 'udu;i! eneraci(a!a4 BNe !o?e!o a da ne $o!isli!oC, tvrdio (e on, Bda 'i !o?da 'ilo 'ol(e 'r%o se
oslo'oditi 'eskorisnih, iskvarenih i o$asnih (edinki, neo 'rinuti se o n(i!a u %atvoru do kra(a n(ihovo ?ivotaC4 9ada
(e Kkako se nadaoI %ainteresovao Jitaoce %a ovu te!u, $re-ao (e na !entalno o'olele4 On (e i%(avio da ne $osto(e neke
'itni(e ra%like i%!eEu !entalno hendike$iranih oso'a i kri!inalacaN i (edni i drui su o$asni i $redstavl(a(u teret %a
dru-tvo4 8edni su !entalno, a drui !oralno Bin@eriorniC4 Fa-to ne u'i(ati l(ude i u (edno( i u druo( kateori(iM
&hvata(u;i, !eEuti!, da ;e se ve;ina l(udi us$rotiviti u'i(an(u !entalno hendike$iranih oso'a, on se nadao da ;e
dru-tvo u ko(e! ?ivi %a'raniti 'ar skla$an(e 'raka takvi! $o(edinci!a, kako 'i $o!olo svetu da se oslo'odi ovih
Bin@eriornihC l(udi4
2<

Eutana%i(a (e $ostala vru;a te!a ras$rava kra(e! 0.+tih odina 0.4 veka ko(e su se (avile kao reakci(a na
$rovokativnu kn(iu Dozvola za ubijanje %ivi" or#anizama koja nisu vredna %ivljenja (Permittin# t"e Destruction o(
Ci(e ?nwort", o( Ci(e$ :70.I, ko(u su %a(edno na$isali struJn(ak u o'lasti $rava, 9arl *indin, i Al@red Hohe KAl@red
HocheI4 Hohe (e 'io $ro@esor $sihi(atri(e na Fra('ur-ko! univer%itetu, a n(eovi stavovi odra?avali su darvinistiJku
devalvaci(u l(udsko ?ivota o ko(o( s!o ve; detal(no ovorili4 6 (edno! svo! auto'iora@sko! delu, on (e i%neo svo(e
shvatan(e ?ivota, o'(a-n(ava(u;i da %a $rirodu,
kontinuirano $osto(an(e vrste %naJi sve, a $o(edinac ni-taN ona T$rirodaU nosi oro!an tovar se!ena, ali nakon -to
odraslo! $o(edincu da !ou;nost da $renese svo(e se!e u 'udu;nost, ona se vi-e ne o'a%ire na n(ea i do$u-ta
!u da u!reN to (e %a n(ene cil(eve 'e% vrednosti4
22
N(eovo shvatan(e 'es!islenosti $o(edinaJno ?ivota !olo se videti u n(eovo( kontraver%no( i%(avi da (e B%u'ar
ori od il(otineC4 Hohe (e naivno i%(avio da se ova tvrdn(a ne !o?e o$ovrnuti s nauJne taJke ledi-ta, 'udu;i da (e
il(otina 'e%'olna4
2=
)o$ut !noih svo(ih savre!enika ko(i su svo(e shvatan(e sveta radili na te!el(u nauke, ni on
ni(e us$eo da shvati da ta( nauJni te!el( $oJiva na @ilo%o@ski! $ret$ostavka!a ko(e nisu i%vedene i% e!$iri(ske
nauke i o ko(i!a nauka ne 'i !ola da sudi4
Hoheovo stalo?eno i s!ireno $rihvatan(e s!rti dovelo a (e $red !noe etiJke dile!e4 9ada (e 'io !ladi lekar u
Ha(del'eru, !eEu Hoheovi! $aci(enti!a (e 'ila i (edna :.+oodi-n(a devo(Jica ko(a (e u!irala od ne$o%nate 'olesti4
Da 'i !oli da $os!atra(u i $rouJava(u tu 'olest, Hohe i n(eove kolee su hteli da %adr?e devo(Jicu u 'olnici, dok (e
otac devo(Jice tra?io da !u do%vole da (e odvede ku;i da ta!o u!re4 Hohe (e na$unio -$ric !or@i(u!o!, 'ore;i se sa
!i-l(u da u'i(e dete $re neo -to (e otac odvede, kako 'i !oli da i%vr-e o'dukci(u4 Na kra(u (e re-io da (e ne u'i(e,
%ato -to (e O vaa(u;i interese O %akl(uJio da rado%nalost sa nauJne taJke ledi-ta ne $redstavl(a dovol(no sna?no
o$ravdan(e %a u'i(an(e Ka !o?da i %ato -to se $la-io %akonskih $osledica, !ada to ni(e naveo kao ra%loI4 6$rkos
to!e, $re$riJava(u;i ovu $riJu u svo(i! !e!oari!a, Hohe (e tvrdio da B$osto(e okolnosti $od ko(i!a u'istvo ko(e
$oJini lekar ne $redstavl(a %loJinC4 8edan $ri!er de 'i takvo u'istvo 'ilo do%vol(eno 'io 'i Bako 'i se skra;ivan(e!
ovo (edno i%u'l(eno ?ivota !olo do;i do direktnih sa%nan(a ko(a 'i s$asla neke drue, korisni(e ?ivoteC4
2/
Hohe
(e, dakle, u$oredio interese vrste sa interesi!a $o(edinca, $ri Je!u su ovi $rvi nadvladali one drue, Jak i $o cenu
s!rti4
6 kn(i%i ko(u (e na$isao %a(edno sa *indino!, Hohe (e i%(avio da !u (e ?ao -to su tada-n(i !oralni %akoni
%a'ran(ivali u'i(an(e onih ko(i su B$ot$uno 'e%vredniC4 On (e %atra?io revi%i(u !oralnih %akona, ko(i su, $od utica(e!
hu!anitari%!a, $recenili vrednost l(udsko ?ivota4 On (e konstantno li-avao invalide n(ihovo dosto(anstva na%iva(u;i
ih B!entalno !rtvi!aC4 Lekarska etika se, tvrdio (e on, vre!eno! !en(a, tako da kada dru-tvo odluJi da do%voli
u'i(an(e nei%leJivih $aci(enata, lekarska etika to!e ne !o?e da se su$rotstavi4
25
Od $sihi(atri(e, ko(a (e i nastala sa
cil(e! da $o!one !entalno hendike$irani! oso'a!a, sada se %ahtevalo da $o!one u n(ihovo! uni-tavan(u4
Hoheova shvatan(a su 'ila radikalni(a od ve;ine n(eovih kolea euenista, ali sve to $oka%u(e koliko (e o$asno
svoditi l(ude na $rirodu, a u! na !ateri(u4
8o- (edno $itan(e ve%ano %a vrednost l(udsko ?ivota ko(e se (avilo $od utica(e! darvinistiJko $oleda na svet
'ilo (e $itan(e a'ortusa4 &vakako da rana ras$rava o a'ortusu u Ne!aJko( ni(e uvek 'ila otvoreno $ove%ana sa
darvini%!o!, !ada (e $onekad i 'ilo tako, kao -to s!o ve; videli u Hekelovo! sluJa(u4 "odine :7.=, Fi@rid
,a(n'er K&ie@ried Wein'erI (e $o uledu na Hekela $oJeo da %aovara leali%aci(u a'ortusa i ti! $ovodo! o'(avio
(edan Jlanak u novo! Jaso$isu Helen Htoker4 On (e $ri%nao da (e !edicinska nauka us$e-no $ol(ul(ala te!el(e stare
ide(e o Bo?ivl(avan(uC e!'riona4 Ova( na$redak na $ol(u nauke ni(e i-ao u $rilo a'ortusu4 MeEuti!, ,a(n'er (e
s!atrao da (edno novi(e nauJno otkri;e O Hekelova teori(a da l(udski e!'rion $redstavl(a reka$itulaci(u o'lika svo(ih
evolucionih $redaka O $oka%u(e da e!'rion %a$ravo i ni(e u $ot$unosti l(udsko 'i;e4
2D
)ravnik Oto Ehiner KOtto
EhinerI (e kasni(e, $oslu?iv-i se isto! loiko!, %ahtevao leali%aci(u a'ortusa u svo! Jlanku o'(avl(eno! u
Jaso$isu ve; $o!enute @e!inistkin(e Htoker4 On (e svo( stav $oku-ao da $otkre$i (o- (edni! aru!ento! ve%ani! %a
darvini%a!A
)riroda na! na hil(ada!a $ri!era $oka%u(e, Jak i u $rocesu %aJe;a, da ona $otro-i !ilione se!enki da 'i sa!o
(edno( od n(ih dala da se u $ot$unosti ra%vi(e4 Far (edna !a(ka, $ootovo u sada-n(o( ekono!sko( situa ci(i, ne
sledi sa!o n(en $ri!er, ako O !o?da u% ri?u savesti i u 'olu O uni-ti svo(e se!e, %ato -to deca ko(u ve; i!a
!ora(u da ladu(u i $ro$ada(u %'o $ro-iren(a $orodiceM
27
Darvini%a! (e na(sna?ni(i utica( na ras$ravu o a'ortusu i%vr-io u$ravo $reko eueniJkih ide(a, ko(e su, kao -to
s!o videli, nastale na te!el(u darvinistiJkih $rinci$a4 Euenika (e dala veo!a %naJa(an $odstica( oni!a ko(i su
%aovarali leali%aci(u a'ortusa4 ,e;ina na(istaknuti(ih %aovornica leali %aci(e a'ortusa O Htokerova, Hra('erova,
Firtova, Ol'erova i drue O 'ile su revnosne $o'ornice darvinistiJko !ateri(ali%!a ko(e su a'ortus s!atrale ne
sa!o !ou;no-;u %a $o'ol(-an(e $olo?a(a ?ena, ve; i naJino! da se $o'ol(-a kvalitet l(udske rase i $odstakne
evolucioni na$redak4 Htokerova i n(ena Lia %a %a-titu !a(ki dosledno su se koristile eueniJki! aru!enti!a da 'i
$odr?ale leali%aci(u a'ortusa, !ada su na kra(u htele da do%vole a'ortus i i% ne+eueniJkih ra%loa4
=.
Eduard David
(e u svo! ese(u BDarvini%a! i dru-tveni ra%vo(C KDar3inis! and &ocial Develo$!entI tvrdio da euenika $redstavl(a
$ravi dru-tveni odovor na darvini%a!, a a'ortus (e odo'ravao kao (ednu od !noih eueniJkih !era4
=:
Lili *raun (e
takoEe $ostala (edna od eneriJnih %aovornika i euenike i a'ortusa4 Ona (e oJiledno i!ala $o%i tivno !i-l(en(e i o
Jedo!orstvu, (er (e (edno! $riliko! i%rdila (edno lekara %ato -to ni(e s$reJio nekoa ko (e tukao dete sa Daunovi!
sindro!o!A BAko vi lekari ne!ate dovol(no sa!ilosti da oslo'odite takvu decu tereta ?ivota na ovo( %e!l(i, tre'alo 'i
'ar da ih %a-titite od okrutnosti4C
=0
Fa *raunovu (e, 'a- kao i %a Hohea, 'ilo 'ol(e u'iti nekoa neo do$ustiti !u da
?ivi u 'olu i $atn(i4
Gak i oni darvinisti ko(i nisu 'ili %a $ot$unu leali%aci(u a'ortusa Jesto su $odr?avali takve ide(e ne %ato -to i! (e
'ilo stalo do ?ivota svako $o(edinaJno @etusa, ve; %ato -to su !islili da ;e $ristu$aJnost a'ortusa dovesti do $ada
nataliteta i 'iolo-ke deeneraci(e4 N(ih ni(e %ani!ao ?ivot $o(edinca, ve; $o'ol(-an(e 'iolo-ke vitalnosti ne!aJke
naci(e u celini4 )loc (e otvoreno kritikovao $oku-a( Htokerove i ostalih seksualnih re@or!atora da leali%u(u a'ortus,
%ato -to (e s!atrao da ;e to dovesti do $ada 'iolo-ko kvaliteta ne!aJke naci(e4 On (e, !eEuti!, $redlo?io da se
a'ortus leali%u(e sa!o u oni! sluJa(evi!a kada (e ?ena silovana ili kada ;e Bdete ko(e !a(ka oJeku(e u veliko(
verovatno;i 'iti stra-no deenerisano ili %ara?eno si@iliso!C4
=<
*lu!ova se slo?ila sa )loco! da a'ortus ne 'i tre'alo do%voliti u veliko( ve;ini sluJa(eva, %ato -to (e s!atrala da
(e rast $o$ulaci(e koristan %a dru-tvo4 Ona (e, osi! toa, $ri%nala da @etus ne $redstavl(a sa!o (edan deo !a(ke, tako
da %aslu?u(e %a-titu kao %ase'na i ne$onovl(iva (edinka4 *a- kao -to niko ne 'i tvrdio da (e sta'lo hrasta sa!o deo
%e!l(i-ta, iako svo(e hranl(ive sasto(ke do'i(a i% n(ea, isto tako niko ne 'i tre'alo da @etus s!atra sa!o delo! !a(ke
ko(a a nosi, tvrdila (e ona4 I$ak, ona (e $odr?avala leali %aci(u a'ortusa $od odreEeni! okolnosti!a, kao -to su, na
$ri!er, %dravstveni $ro'le!i !a(ke, silovan(e ili u sluJa(u kada 'i dete ko(e !a(ka nosi !olo da 'ude Bin@eriornoC4
Dakle, ona (e u sluJa(u 'e'a sa uroEeni! de@or!iteti!a a'ortus s!atrala savr-eno $rihvatl(ivi!4 Ona (e u'edila Liu
ne!aJkih ?enskih orani%aci(a, veliku !atiJnu orani%aci(u ko(a (e koordinirala sve $oku-a(e i na$ore u okviru
?ensko $okreta, da $rihvate n(en stav o a'ortusu4
=2
)oJetko! 0.4 veka, a'ortus (e $ostao $rihvatl(ivi(i na(vi-e %ahval(u(u;i utica(u eueniJkih ide(a4 To se na'ol(e
!o?e videti na $ri!eru Ane )a$ric KAnna )a$$rit%I, na(%naJa(ni(e @iure u ne!aJko! ?ensko! $okretu4 Ona se u
$ot$unosti slo?ila sa *lu!ovo! da @etus $redstavl(a %ase'nu i (edinstvenu (edinku, a ne sa!o (edan deo !a(ke4 Ona
se eneriJno $rotivila leali%aci(i a'ortusa, 'udu;i da 'i to $ou'no uticalo na evoluci(u rase4 MeEuti!, )a$ricova (e,
%a ra%liku od !noih euenista, $rihvatila (udeo+hri-;ansku ide(u o svetosti l(udsko ?ivota i $o to! osnovu se
$rotivila leali%aci(i a'ortusa4 Ona se slo?ila sa euenisti!a Bda !noi %dravi, sna?ni, vedri l(udi tro-e svo(u snau
'rinu;i se o in@eriorni!a, 'olesni!a, @i%iJki hendike$irani!a i stari!aN (edno! reJ(u, oni ko(i vrede 'iva(u
iskori-;eni radi do'ra onih ko(i ne vredeC4 MeEuti!, sve te ?rtve i ne$ri(atnosti su neo$hodne, s!atrala (e )a$ricova,
ko(a se eneriJno su$rotstavl(ala 'ilo kakvo! !i-l(en(u da 'i 'ilo 'ol(e do$ustiti hendike$irani!a da u!ru4 Ona (e
a'ortus $rika%ala kao o$asan korak na kli%avo! i str!o! o'ronku na $utu ka u'i(an(u @i%iJki i !entalno
hendike$iranih, i%(aviv-i slede;eA BAko 'ude!o dirnuli u svetost l(udsko ?ivota u (edno! trenutku, $osto(i o$asnost
da ;e na- tanani ose;a( $o to! $itan(u vre!eno! otu$eti i !i ;e!o $otonuti du'oko u divl(a-tvo i varvar stvo4C
MeEuti!, od!ah nakon ovo orl(ivo $o%iva da se ne do%voli leali %aci(a, a da se $o!one hendike$irani!a,
)a$ricova (e $otko$ala svo( so$stveni stav do%vol(ava(u;i a'ortus Bako $osto(i osnovana su!n(a da (e dete sklono
deeneraci(i %'o neke nasledne 'olestiC4 Iako (e 'ila $rotiv eueniJkih $rinci$a, oni su oJiledno na kra(u odneli
$revau nad sveto-;u l(udsko ?ivota4
==
&tav *lu!ove i )a$ricove da a'ortus tre'a leali%ovati sa!o u orani Jeno! 'ro(u sluJa(eva 'io (e uo'iJa(en u
eueniJko! $okretu4 8uli(us Tandler, $ro@esor !edicine na 'eJko! univer%itetu, takoEe se slo?io sa *lu!ovo! da
@etusi ko(i se ra%vi(a(u nisu sa!o deo !a(ke, ve; %ase'ne i ne$onovl(ive (edinke4 MeEuti!, on (e takoEe $odr?avao
leali%aci(u a'ortusa, ali sa!o ako 'i lekarska ko!isi(a utvrdila da dete ne %aslu?u(e da ?ivi4 O to!e da li ;e se @etus
u'iti ili ostaviti u ?ivotu ne odluJu(e !a(ka ve; dru-tvo4
=/
Ridin (e 'io (o- (edna istaknuta @iura u eueniJko!
$okretu ko(a (e $odr?avala o'avl(an(e a'ortusa, ali (edino u eueniJke svrhe4
=5
Dakle, !noi euenisti su se $rotivili
o'avl(an(u a'ortusa sa!o u odreEeni! okolnosti!a, a ?ena!a ko(e 'i !ole da donesu na svet Bde@ektnuC decu 'ilo
'i do%vol(eno da a'ortira(u, a Jak 'i 'ile i $odsticane na to4
Tandler ni(e 'io (edini euenista ko(i (e indirektno ili $onekad i otvoreno tvrdio da 'i a'ortuse u eueniJke svrhe
tre'alo ne sa!o leali%ovati, ve; i $rolasiti o'ave%ni!a4 Maks Hir-, ko(i (e :7:24 odine $ostao urednik (edno
%naJa(no eueniJko Jaso$isa, te iste odine (e na$isao kn(iu $od naslovo! )bortus i kontrola ra<anja u vezi sa
&adom nataliteta ()bortion and Birt" 'ontrol in -elation to t"e Declinin# Birt" -ate/4 On se na($re $otrudio da
u'edi Jitaoca da 'i tre'alo uvesti o'ave%nu sterili%aci(u kako 'i se s$reJilo raEan(e Bde@ektne deceC4 Do'ar $rora!
sterili%aci(e 'i u ve;ini sluJa(eva ukinuo $otre'u %a a'ortusi!a4 MeEuti!, ako 'i neka Bde@ektnaC oso'a i$ak
%atrudnela, tada 'i a'ortus 'io Hjedina razumna tera&ija$ kada &reventivne mere zatajeI4 Hir- (e o'e;ao da ;e
eueniJki $rora! sterili%aci(e i a'ortusa Ne!aJko( osiurati sre;u i $ros$eritet, u!an(u(u;i u isto vre!e kri!inal,
siro!a-tvo i ekono!ski BteretC du-evnih 'olnica4
=D
8o- (ednu kateori(u l(udi ko(e su neki darvinisti s!atrali 'iolo-ki in@eriorni!a, $a ti!e i $odo'ni! %a uni-ten(e,
Jinili su hroniJni, ne$o$ravl(ivi kri!inalci, naroJito oni nasilni4 To, svakako, ne $redstavl(a neku veliku $ro!enu u
evro$sko( !isli, 'udu;i da (e ve;ina verskih i svetovnih vlasti hil(ada!a odina %a'ran(ivala s!rtnu ka%nu4 )o-to su
Darvin i !noi n(eovi sled'enici s!atrali da su !oralne oso'ine, $o$ut nese'iJnosti ili se'iJnosti, !arl(ivosti ili
len(osti, $o-ten(a ili la?l(ivosti i sliJnih, nasledno karaktera, a ne $rodukti $rirode, (edini naJin da se Jovek oslo'odi
lo-ih !oralnih oso'ina 'io 'i s$reJiti kri!inalca da se ra%!no?ava4 Tako su $od utica(e! Lo!'ro%ove ide(e o
BroEeno! kri!inalcuC neki darvinisti, ukl(uJu(u;i i Lo!'ro%a, %aovarali uvoEen(e s!rtne ka%ne kako 'i se s$reJilo
kri!inalno $ona-an(e 'udu;ih eneraci(a4
Hekel (e 'io !eEu $rvi!a ko(i su %aovarali ovo novo shvatan(e s!rtne ka%ne4 6 i%dan(u svo(e Prirodne istorije
stvaranja i% :D5<4 odine, on (e kritikovao one %avedene hu!aniste ko(i su ?eleli da ukinu s!rtnu ka%nu4 Oni nisu
shvatali da (e u'i(an(e kri!inalaca Bdo'ro delo u korist 'ol(e dela JoveJanstvaC4 To va! (e isto -to i Ju$an(e korova
i% 'a-te, tvrdio (e on, (er s$reJava ne$o$ravl(ive kri!inalce u $reno-en(u lo-ih !oralnih oso'ina na $oto!stvo4
=7
Iako
su !noi euenisti vi-e 'ili %a neke drue !etode s$reJavan(a re$rodukci(e !eEu kri!inalci!a, $o$ut tra(no
u-ko$l(avan(a ili sterili%aci(e, neki su isticali da (e neo$hodno uvesti i s!rtnu ka%nu4
8edan od Hekelovih 'iv-ih studenata, HenJel, $ro$airao (e (edan od 'i%ar ni(ih stavova o kriviJno! $ravosuEu i
s!rtno( ka%ni4 6 n(eovo( uto$i(sko( Mittart %a(ednici ne 'i 'ilo svo(ine, tako da 'i to, s!atrao (e HenJel, s!an(ilo
!ou;nost i%'i(an(a suko'a4 Ako do suko'a i$ak doEe, oni ne;e 'iti re-avani !irni! $ute!4 &uko'i !eEu deJaci!a
re-ava;e se Bdrevno!C !etodo! $esnica4 O%'il(ne nesulasice !eEu odrasli!a re-ava;e se dvo'o(e! i%!eEu dve
suko'l(ene strane lako! sa'l(o!4 6koliko $o'ednik u'i(e svo $rotivnika, ne;e 'iti ka?n(en ako (e $o-tovao $ravila4
Ova( o'lik 'or'e 'io (e u skladu sa HenJelovi! stavo! da (aJi tre'a da $o'ede u 'or'i %a o$stanakA BDavan(e $rava
(aJi!a uvek istisku(e sva l(udska $rava4C
/.
)re!a HenJelovo! shvatan(u $ravde, siled?i(e 'i vladale, dok 'i sla'i(i
Jlanovi dru-tva 'ili $ot$uno $re%reni i ne%a-ti;eni od @i%iJki sna?ni(ih i okretni(ih4 Dvo'o(, svakako, ni(e 'io
ne$o%nanica u evro$sko! dru-tvu, ali se ni(e s!atrao uo'iJa(eni! naJino! re-avan(a s$orova, dok (e do $oJetka 0.4
veka 'io eneralno osuEen kao %aostatak varvarstva4
/:
&vakako da nisu svi darvinisti i svi euenisti 'ili %a u'i(an(e Bnes$oso'nihC4 ,e;ina (e tra?ila neke drue naJine
da se dru-tvo oslo'odi ovo Bo$asno teretaC, a neki su se Jak eneriJno su$rotstavili 'ilo kakvo! o'liku u'i(an(a4
*ilo 'i, i$ak, $ore-no $otceniti ulou ko(u (e naturalistiJki darvini%a! odirao u %a$oJin(an(u i $ot$irivan(u
ras$rave o sa!ou'istvu, eutana%i(i i a'ortusu4 &vode;i l(udska 'i;a na $uke ?ivotin(e, nala-ava(u;i ne(ednakost
!eEu l(udi!a i $os!atra(u;i s!rt !noih Bnes$oso'nihC orani%a!a kao neo$hodnu O $a Jak i $roresivnu O
$rirodnu $o(avu, darvini%a! (e uJinio da se s!rt Bin@eriornihC Jini nei%'e?no!, $a Jak i korisno!4 Neki darvinisti su
%akl(uJili da $o!aan(e Bnes$oso'ni!aC da u!ru O -to se hil(ada!a odina na%ivalo u'istvo! O ne $odle?e !oralno(
osudi, ve; $ohvali4
Oni ko(i su ske$tiJni $o $itan(u uloe darvini%!a u sve sna?ni(e! $ro$airan(u $risilne eutana%i(e, Jedo!orstva i
a'ortusa tre'alo 'i da u%!u u o'%ir nekoliko stvari4 )rvo, ras$rave o ovi! te!a!a nisu se ni vodile $re $o(ave i
us$ona darvini%!a, 'a- kao -to (e celoku$no evro$sko dru-tvo s!atralo da (e l(udski ?ivot ne-to sveto i da ?ivot
svako nevino l(udsko stvoren(a tre'a %a-tititi4 Druo, $rvi %aovornici $risilne eutana%i(e, Jedo!orstva i a'ortusa
u Ne!aJko( 'ili su odani darvinistiJko! shvatan(u sveta4 Tre;e, Hekel, na($o%nati(i darvinista u Ne!aJko(,
$ro$airao (e ove ide(e u neki!a od svo(ih na($rodavani(ih kn(ia, tako da su te ide(e do$rle do -iroke JitalaJke
$u'like, $ose'no !eEu oni! $ri(e!Jivi! %a darvini%a!4 9onaJno, Hekel i drui darvi nisti %asnivali su svo(a
shvatan(a s!rti i u'i(an(a na svo! naturalistiJko! tu!aJen(u darvini%!a4
Ta nova ras$rava o u'i(an(u Bnes$oso'nihC na(vi-e (e $oodila $sihiJki nes$oso'ne oso'e i kri!inalce4 Euenisti
su ih konstantno na%ivali Bin@eriorni!aC ili Bde@ektni!aC, nala-ava(u;i koliki oni teret O $a Jak i o$asnost O
$redstavl(a(u %a dru-tvo4 MeEuti!, $osto(ala (e (o- (edna kateori(a l(udi ko(a (e 'ila na udaru sve ?e-;ih ras$rava o
u'i(an(u nes$oso'nihA kateori(a Bin@eriornihC rasa4 Darvinovska 'or'a %a o$stanak ni(e dovodila u suko' sa!o
$o(edinaJne Jlanove (edno dru-tva, ve; (e u isto vre!e dovodila do suko'a i tak!iJen(a i%!eEu orani%ovanih ru$a
l(udi O $le!ena, naci(a i rasa4 &ada ;e!o se $o%a'aviti utica(e! devalvaci(e l(udsko ?ivota na ratove i !eEurasne
suko'e4
;* RAT I +IR
Darvini%a! (e do$rineo B$ri$re!an(u terena %a na(krvavi(i rat u istori(iC, i%(avio (e $aci@ista ,ili(e! D?enins
*ra(an KWillia! 8ennins *ryanI u svo(o( ka!$an(i $od'un(ivan(a A!erikanaca $rotiv teori(e evoluci(e4
:
*ra(an (e,
naravno, ovorio o u?asi!a )rvo svetsko rata4 On (e krivio darvini%a! %a stvaran(e rato'orno !entaliteta !eEu
ne!aJki! intelektualci!a i $olitiJki! voEa!a4 *ra(an ni(e 'io usa!l(en u ovakvi! tvrdn(a!a, (er (e ,ili(e! Rosko
Ta(er KWillia! RoscoeI u svo! $redsedniJko! o'ra;an(u A!eriJko! istori(sko! udru?en(u :7:D4 odine i%(avioA
Misli! da se u?asni rat u ko(i (e Ne!aJka uvukla Jitavu Evro$u u avustu :7:24 odine, a u ko(i su se kasni(e
ukl(uJile sve dr?ave i svi narodi, nikada ne 'i ni vodio, ili 'ar dostiao takve ra%!ere, da Ne!ci nisu 'ili $oludeli
%'o teori(e $re?ivl(avan(a na(s$oso'ni(ih4
0
Mnoi drui anlo+a!eriJki intelektualci o$tu?ivali su soci(aldarvini%a! %a i%'i(an(e )rvo svetsko rata, !ada
su se O %a ra%liku od *ra(ana O !noi nadali da ;e us$eti da sa darvini%!a skinu l(au !ilitari%!a4 Oni su s!atrali
da (e darvinovski !ilitari%a! %ase'na $o(ava, odvo(ena od istinsko darvini%!a4
,ernon 9elo K,ernon 9elloI, ento!olo na 6niver%itetu u &tan@ordu, $re$riJao (e ra%ovor ko(i (e vodio sa
(edni! %a$ovedniko! ne!aJke vo(ske, ko(i (e $re rata 'io $ro@esor 'ioloi(e4 Ova( %a$ovednik (e s!atrao da rat
$redstavl(a deo univer%alne 'or'e %a o$stanak ko(i ;e dovesti do na$retka JoveJanstva $ute! $rirodne selekci(e4
)re!a 9eloovo! !i-l(en(u, ide(e ovo Joveka nisu 'ile (edinstvene !eEu Ne!ci!a, %ato -to (e i%(avio slede;eA
B,era u sve!o;nost ()llmac"t/ $rirodne selekci(e %asnovane na nasilno( i s!rtonosno( rivalsko( 'or'i $redstavl(a
(evanEel(e ne!aJkih intelektualaca4C 9elo (e 'io toliko u?asnut Bvero!C Ne!aca, da (e na$ustio svo(e $aci@istiJke
stavove i $oJeo da $odr?ava ide(u o ratu $rotiv n(ih4
<
9elo se, $o$ut !noih druih darvinistiJki ori(entisanih
'ioloa, $ridru?io 'ranioci!a darvini%!a u 'or'i $rotiv navodno %astran(ivan(a4 & drue strane, *ra(an i ostali
kreacionisti su s!atrali da rat $otvrEu(e Jin(enicu da (e darvini%a! !oralno iskvaren i o$asan4
&a ove vre!enske distance vidi!o da su i *ra(an i 9elo $renala-avali ulou darvinistiJko !ilitari%!a u
$odstican(u )rvo svetsko rata, !ada, da 'ude!o $o-teni, !noi uJeni l(udi, i i% ono i sada-n(e vre!ena
Kukl(uJu(u;i i !ene sa!oI, shvata(u da (e soci(aldarvini%a! 'io (edna !o;na ideoloi(a u$otre'l(ena kao $odr-ka
!ilitari%!u u Ne!aJko( Ki drudeI $oJetko! 0.4 veka4
2
MeEuti!, soci(aldarvini%a! se !oao s!atrati sa!o
indirektni!, s$oredni! u%roko! rata4 ,e;ina ne!aJkih i austro+uarskih $olitiJara nisu 'ili soci(aldarvinisti Kneki su
Jak 'ili i ske$tiJni $o $itan(u darvini%!a kao 'iolo-ke teori(eI, a ne!aJki !ilitaristi su se slu?ili !noi! ne+
darvinistiJki! aru!enti!a u o$ravdavan(u rata4
=
*ra(an i 9elo su takoEe $ot$uno $revideli duh darvinistiJko
$aci@i%!a ko(i (e 'io veo!a nala-en u Ne!aJko( i Austri(i $re i%'i(an(a )rvo svetsko rata4 Neki istaknuti
darvinisti i neki vode;i $aci@isti u Ne!aJko( tvrdili su da darvini%a!, kada se shvati na is$ravan naJin, ne $odstiJe
!ilitari%a!, ve; %a$ravo, $odr?ava !irovni $okret4
/
Dakle, odnos i%!eEu darvini%!a i !ilitari%!a u ne!aJko( !isli uo$-te ni(e 'io iskren i otvoren4 Dok su neki
darvinisti i darvinistiJki ins$irisani dru-tveni !islioci 'ili radikalni !ilitaristi, neki od n(ihovih $aci@istiJki
nastro(enih $rotivnika O ukl(uJu(u;i !noe istaknute @iure u eueniJko! $okretu O tvrdili su da se, na$rotiv,
darvini%a! u $ot$unosti su$rotstavl(a !ilitari%!u4 Na $rvi $oled se Jini da nala-enost darvinovsko $aci@i%!a u
Ne!aJko( $odriva !o( stav da (e darvinovski naturali%a! 'io sklon devalvaci(i l(udsko ?ivota4 Relativno (e
oJiledno da !ilitari%a! u!an(u(e cenu l(udsko ?ivota, ali Jovek o'iJno $aci@i%a! i%(ednaJava sa i%u%etni!
$o-tovan(e! vrednosti l(udsko ?ivota4
MeEuti!, stvari nisu uvek onakve kako i%leda(u, 'udu;i da !noi darvi nistiJki ori(entisani $aci@isti O naroJito
oni u eueniJko! $okretu O svo(e $rotivl(en(e ratu nisu %asnivali na univer%alni! l(udski! $ravi!a ili svetosti
l(udsko ?ivota, niti su 'ili $rotiv ratova %'o $siholo-ko %ra?avan(a nad u?asi!a l(udske s!rti i $okol(a K!ada (e
to !olo da se $o(avi u $o%adini n(ihove $siheI4 Oni su 'ili $rotiv savre!enih ratova %'o toa -to se u ti! ratovi!a
u'i(a(u &o#reni l(udi O oni sna?ni i %dravi, dok sla'i i 'ole-l(ivi us$eva(u da $re?ive4 &avre!eni rat (e, $o n(ihovo!
!i-l(en(u, $odstakao deeneraci(u, a ne 'iolo-ki na$redak4 8edno! reJ(u, rat (e s$reJio evolucioni na$redak, a to (e u
oJi!a !noih darvinista 'io na(te?i reh4
)aci@i%a! !noih ne!aJkih darvinista 'io (e tanak kao @lis $a$ir, a kada (e %austilo, !noi su na$ustili svo(e
$aci@istiJke ide(e4 Fa neke (e %austilo kada (e i%'io )rvi svetski rat4 Hekel i ostali ko(i su $re rata $ro$ovedali !ir,
$atriotski su $odr?ali stu$an(e u rat, kao i ve;ina n(ihovih savre!enika KJak su i soci(alde!okrate lasale %a rat :7:24
odineI4 MeEuti!, dok Jovek ne shvati na kakvi! (e o$asni! te!el(i!a i%raEen Hekelov $aci@i%a!, !o?e i%ledati
veo!a Judno to -to (e on tako ne$okole'l(ivo $odr?avao ne!aJki eks$an%ioni %a! i ostao veran ratu do sa!e s!rti O
u$rkos u?asni! $okol(i!a u ratni! rovovi!a4 Gak i kada su se !noi Ne!ci u!orili od ratovan(a, a Ne!aJki
$arla!ent doneo Mirovnu re%oluci(u u (ulu :7:54 odine, Hekel (e is!evao ne!aJke $olitiJare %ato -to su ?eleli !ir
'e% $risilno $risva(an(a teritori(a4
Neki ne!aJki $aci@isti su, svakako, ostali ne$okole'l(ivi u svo(i! $aci@istiJki! u'eEen(i!a toko! )rvo
svetsko rata, -to ni(e 'ilo ni!alo lako, 'udu;i da su $aci@isti 'ili $re%reni i $roon(eni toko! rata4 MeEuti!, ve;ina
n(ih nisu 'ili $ot$uni $aci@isti4 6% sa!o nekoliko i%u%etaka, ve;ina darvinista, Jak i na(vatreni(ih $aci@ista, s!atrala
(e ne+evro$ske rase in@eriorni! u odnosu na Evro$l(ane i o$ravdavala rat ukoliko on dovede do uni-ten(a
Bin@eriornihC rasa4 )o n(ihovo! !i-l(en(u, $ro'le! sa )rvi! svetski! rato! 'io (e u to!e -to su se Evro$l(ani O
na(vi-a rasa O !eEuso'no u'i(ali, Jine;i sa!i se'e sla'i(i!a u odnosu na drue narode sveta4 Mi ;e!o detal(no
istra?iti ovu te!u !eEurasne 'or'e i istre'l(en(a rasa u deseto! $olavl(u, ali ;e!o se %a sada %adr?ati sa!o na
!ilitari%!u i $aci@i%!u uo$-te4
6o$-te ne tre'a da nas i%nenadi to -to su !noi ne!aJki darvinisti $odr?avali !ilitari%a!4 )ruski !ilitari%a!
vukao (e korene (o- i% :54 i :D4 veka K$a i $re toaI4 ,e;ina Ne!aca, naroJito $ri$adnika o'ra%ovane elite, 'ila (e
$rosto o$i(ena *i%!arkovi! K*is!arckI us$eho! u $okoravan(u ne!aJkih suseda toko! tri u%asto$na kratka rata u
$eriodu od :D/24 do :D5:4 odine, kada (e stvorena !o;na i u(edin(ena ne!aJka naci(a4 Ne!ci!a ni(e 'io $otre'an
darvini%a! da ih u'edi da (e rat (edan $le!enit $oduhvat4 Frederik ,eliki i *i%!ark 'ili su dovol(no u'edl(ivi4
MeEuti!, 'ilo 'i $ore-no na osnovu ovoa %akl(uJiti da darvini%a! ni(e i%vr-io nikakav utica( na ne!aJki
!ilitari%a!4 Darvinovska o$ravdavan(a rata uvela su nove naJine ra%!i-l(an(a o !eEunarodni! odnosi!a i vo(no!
suko'u4 Darvini%a! (e $ru?io nauJno odo'ren(e %a !ilitari%a! u vre!e kada (e nauka $osta(ala sve %naJa(ni(a i O %a
neke intelektualce O (edini sudi(a %a utvrEivan(e istine4
DarvinistiJki !ilitaristi su tvrdili da su $re!a univer%alni! 'iolo-ki! %akoni!a ratovi nei%'e?ni4 L(udska 'i;a,
'a- kao i sve ostale ?ivotin(e, ne !ou da se $ovuku i% 'or'e %a o$stanak, 'udu;i da se O kao -to (e Darvin, $od
utica(e! Maltusovih dela, o'(asnio O $o$ulaci(a uve;ava 'r?e neo re%erve hrane4 Rat (e, stoa, $rirodan i neo$hodan
ele!ent tak!iJen(a ko(e se odvi(a !eEu l(udi!a, odva(a Bna(s$oso'ni(eC i dovodi do 'iolo-ko $rilaoEavan(a ili O
kao -to (e ve;ina !islila O do na$retka4 Osi! Ne!aca, i !noi anloa!eriJki soci(aldarvinisti o$ravdavali su rat kao
$rirodan i nei%'e?an deo univer%alne 'or'e %a o$stanak4
5
)o%nati a!eriJki sociolo ,ili(e! "re(e! &a!ner KWillia!
"raha! &u!nerI, (edan od na(utica(ni(ih soci(aldarvinista s kra(a :74 veka, i%(avio (e slede;eA B6$ravo (e
TdarvinistiJkaU 'or'a %a ?ivot 444 to -to dovodi do rata, i u$ravo %ato (e uvek 'ilo ratova i uvek ;e ih 'iti4C Iako (e
&a!ner s (edne strane rat s!atrao, u kra(n(o( instanci, nei%'e?no! $o(avo!, on (e, $o$ut nekih ne!aJkih darvinista,
eneralno ledano, 'io $rotiv rata kao $olitike4
D
Tvrde;i da (e rat 'iolo-ki odreEen, darvinistiJki ori(entisani !ilitaristi su od'acivali !ou;nost $ri!ene !oralnih
naJela na ratovan(e4 )o n(ihovo! !i-l(en(u, ratovi nisu $osledica slo'odno Jovekovo i%'ora, ve; 'iolo-kih $rocesa4
Okriviti oso'e ili naci(e %a voEen(e ratova ne!a, dakle, nikakvo s!isla, $o-to oni sa!o !ehaniJki $o-tu(u $rirodne
%akone4 Osi! toa, Jovek 'i se u%alud o$irao ratu i !ilitari%!u, ka?u darvinistiJki ori(entisani !ilitaristi, ko(i su
stalno is!evali aktiviste !irovnih $okreta %ato -to, navodno, ne shvata(u nauJne $rinci$e4
MeEuti!, iako su $oricali !ou;nost $ri!ene !oralnosti na rat, oni su i$ak s!atrali da rat donosi na$redak,
ukl(uJu(u;i i !oralni na$redak4 Dakle, rat ne sa!o -to ni(e ne!oralan, ve; $redstavl(a sa! i%vor !oralnosti4 )re!a
Darvinovo( teori(i, $le!ena ko(a se udru?u(u sa na(vi-e nese'iJnosti i!a;e $rednost $ri selekci(i u 'or'i $rotiv svo(ih
se'iJni(ih suseda4 )o-to su Darvin i !noi n(eovi savre!enici nese'iJnost s!atrali 'iolo-ki! instinkto!, !an(e
se'iJno $le!e !o;i ;e da $renese svo(u nese'iJnost na ve;i 'ro( svo(ih $oto!aka neo neko se'iJni(e $le!e4
MeEuti!, oni ;e to $osti;i u'i(a(u;i -to (e !ou;e vi-e $ri$adnika susednih $le!enaX Na ta( naJin, ratovan(e odva(a
ne sa!o na(sna?ni(e i na(hra'ri(e, ve; i Bna(!oralni(eC4
Iako (e $ri%nao da (e rat 'io %naJa(an, $a Jak i koristan @aktor u evoluci(i Joveka u $ro-losti, Darvin se ustruJavao
da $ro$aira rat4 6 stvari, on (e %a$a%io da dru-tva i naci(e $osta(u sve ve;i i $redvideo (e da 'i (edno dana (edna
(edina naci(a !ola da o$koli Jitavu $lanetu, Ji!e 'i rat $ostao suvi-an i neu$otre'l(iv4 FnaJi, sa! Darvin ni(e 'io
!ilitarista4 MeEuti!, on (e do$rineo us$onu darvinistiJko !ilitari%!a na nekoliko naJina4 )rvo, on (e veo!a
slo'odno u$otre'l(avao ratnu ter!inoloi(u u o$isivan(u 'or'e ko(a se vodi u oransko! svetu4 *or'a %a o$stanak
$ostala (e n(eova o!il(ena @ra%a u o$isivan(u 'or'e ko(a se vodi !eEu orani%!i!a, ali (e Darvin ovorio i o 'or'i
%a ?ivot, i o ratu ko(i se odvi(a u $rirodi4 Ne!ci su to( listi dodali i @ra%u B'or'a svih $rotiv svihC4 Druo, n(eovo
oslan(an(e na !altusovske $o$ulacione $rinci$e $redstavl(alo (e do'ru $ro$aandu %a eks$an%ioni%a! u vre!e kada
se evro$ska $o$ulaci(a ra$idno uve;avala, a !ase l(udi e!irirale4 9onaJno, on (e l(udske ratove shvatao kao
$roresivnu silu K'ar u $ro-lostiI u evoluci(i Joveka4
)o-to (e Darvin nerado ovorio o evoluci(i Joveka, on ni(e 'io $rvi ko(i (e i%(avio da ratovi $redstavl(a(u (edan
o'lik 'or'e %a o$stanak4 &eda! odina nakon -to (e Darvin o'(avio svo(u teori(u i $et odina $re neo -to se $o(avio
n(eovo Poreklo oveka, eolo Fridrih Role KFriedrich RolleI, (edan od $rvih Darvinovih uJenika u Ne!aJko(,
na$isao (e $rvu !alo du?u kn(iu na ne!aJko! (e%iku o evoluci(i l(udskih 'i;a4 On (e u ovo( svo(o( kn(i%i detal(no
ovorio o ulo%i ratovan(a kao (edno dela Jovekove 'or'e %a o$stanak4 On ni(e u%eo u o'%ir nikakve !oralne o'%ire,
'udu;i da B$ravo (aJeC ne $odle?e !oralnosti4 6!esto toa, Bu 'or'i i%!eEu naroda, oduvek (e va?ila i va?i;e
$oslovicaA Q*ol(e da (a %a%i! te'e neo ti !eneR4C Osi! toa, tvrdio (e on, rat donosi na$redak tako -to da(e
$rednost na(s$oso'ni(i!a i oslo'aEa svet onih B!an(e s$oso'nihC4
7

Iste odine kada se $o(avila Roleova kn(ia, Oto @on *i%!ark KOtto von *is!arckI, kancelar )rusi(e, orani%ovao
(e rat sa Austri(o!, ko(i (e 'io drui od tri rata ko(e (e iskoristio da u(edini Ne!aJku $od okril(e! $ruske krune4
)ovodo! ovo rata i% :D//4 odine, )e-el (e o'(avio (edan Jlanak u ko(e! (e $o!o;u darvinistiJkih aru!enata
o$ravdavao *i%!arkov !ilitari%a!4 Moralni konce$ti, $o$ut $ravednosti, ne!a(u !esta u ovo( $rirodno( 'or'i, tvrdio
(e on4 6!esto toa, us$eh (akih i kre$kih u 'or'i ko(a se vodi i%!eEu naroda dola%i sasvi! $rirodno i ne tra?i
o$ravdan(e4 On (e i%(avioA
Gak i !i u Ne!aJko( tre'a da ovo -to se nedavno doodilo Tt(, ratU $os!atra!o kao %akoniti evolucioni $roces4
)ored tako veliJanstvenih doaEa(a, vi-e ni(e stvar u to!e ko (e u $ravu, a ko krivN to (e darvinovska 'or'a %a
o$stanak de savre!ene vrednosti $o'eEu(u, a %astarele odla%e u $aleontolo-ke ro'ove4
:.
)e-el se, dakle, $oslu?io darvini%!o! u o$ravdavan(u rata kao $uta ka na$retku i $roresu, kao i u od'acivan(u
svih !oralnih o'%ira4
)e-el i Role su 'ili sa!o $rvi !eEu !noi!a ko(i su rat tu!aJili kao (edan vid Jovekove 'or'e %a o$stanak4
&lede;i n(ihov $ri!er, Roleov $ri(atel(, %oolo "ustav 8eer K"ustav 8aeerI, tu!aJio (e i ona( rat $rotiv Austri(e i%
:D//4 i ona( $rotiv Francuske i% :D5.+:D5:4 odine kao deo univer%alne 'or'e %a o$stanak4 6 Jlanku o'(avl(eno!
:D//4 odine u Jaso$isu Das )usland, on (e tvrdio da se od $o(ave darvini%!a l(udska istori(a sada !o?e Bis$itivati
sa isto! o'(ektivno-;u kao i svaka drua $rirodna $o(avaC4 On (e u ovo! kratko! Jlanku doneo dva %akl(uJka na
osnovu svo 'iolo-ko is$itivan(a istori(eA K:I ratovi, naroJio savre!eni !asovni ratovi, $redstavl(a(u va?an as$ekt
'or'e %a o$stanakN K0I ratovi i%'i(a(u $ri'li?no (edan$ut u svakih :D odina, ili u $eriodu koliko tra(e (edna
eneraci(a4
::
8eerov Jlanak i% :D5.4 odine naroJito (e ras$alio strasti, ne sa!o %ato -to (e o$ravdavao rat, ve; Jak i ratove
$ot$uno uni-ten(a4 I% $rirode
nauJnik na is$ravan naJin donosi %akl(uJak da rat, $a i rat do $ot$uno uni-ten(a O (er su svi ratovi u $rirodi takvi
O $redstavl(a %akon $rirode, 'e% ko(e oranski svet ne sa!o -to ne 'i 'io ovo -to (este, ve; ne 'i uo$-te !oao
vi-e ni da $osto(i4 Osi! toa, ovo u'eEen(e a !ora naterati da $o%itivan uJinak ove univer%alne 'or'e do
$ot$uno uni-ten(a naJini $red!eto! svo istra?ivan(a4
:0
8eer (e tvrdio da (e rat neo$hodan i koristan, (er 'i 'e% n(ea svet 'io $un 'olesnih i nes$oso'nih l(udi4 N(eovo
%ani!an(e %a u'i(an(e sla'ih naove-tava to isto interesovan(e kasni(ih euenista4 8eer ni(e 'io (edini darvi nista ko(i
(e @rancusko+$ruski rat s!atrao e$i%odo! u Jovekovo( 'or'i %a o$stanak4 Anato! na Fra('ur-ko! univer%itetu,
Aleksandar Eker, istaknuta @iura u novo( o'lasti antro$oloi(e, o'(avio (e ovor $od naslovo! Borba za o&stanak u
&rirodi i %ivotu nacija, $rika%u(u;i rat i !eEurasnu 'or'u kao sasvi! $rirodan deo Jovekove 'or'e %a o$stanak4
:<
DarvinistiJki !ilitari%a! (e 5.+tih odina :74 veka do$ro do (o- -ire $u'like $reko $o$ularnih dela Davida
Fridriha Htrausa4 Htraus (e %a$oJeo svo(u kari(eru kao teolo, o'(aviv-i :D<=4 odine svo(e sen%acionalno delo Isusov
%ivot (Ci(e o( *esus/, ko(e (e i%a%valo ?estoku $ole!iku %ato -to (e n(en autor tu!aJio (evanEel(a kao !it4
O'(avl(ivan(e ove kn(ie osu(etilo (e n(eove $lanove da $ostane $ro@esor teoloi(e4 On verovatno ni(e ni $ostao
$ro@esor teoloi(e, $o-to ve; /.+tih odina :74 veka Htraus vi-e ni(e u?ivao u Jitan(u teolo-ke, ve; nauJne literature,
naroJito darvinistiJke4
:2
N(eova i%u%etno $o$ularna kn(ia, Stara i nova vera K!"e .ld and t"e 0ew ;ait"$ :D50I,
naovestila (e %a!enu hri-;anstva O stare vere O nauko!4 Darvini%a! (e, %a(edno sa $rirodno! selekci(o! i 'or'o!
%a o$stanak, $redstavl(ao kl(uJni ele!ent Htrausove nove vere4 Nei%'e?ni deo Jovekove 'or'e %a o$stanak, u'eEivao
(e Htraus svo(e Jitaoce, (este rat, ko(i vr-i selekci(u !eEu narodi!a i naci(a!a $re!a n(ihovo( vrednosti4 Iako ni(e 'ila
(edna od na(%naJa(ni(ih te!a u Htrausovo( kn(i%i, n(eova tvrdn(a da ra%liJiti narodi i!a(u ra%liJitu vrednost,
$redstavl(ala (e kl(uJni ele!ent kasni(e eueniJke @ilo%o@i(e4 Htraus (e is!evao one ko(i su $o%ivali na okonJan(e
ratova, -to (e on O oslan(a(u;i se na svo(e nauJno shvatan(e sveta O s!atrao isto tako e@ikasni! kao i kada 'i neko
$oku-ao da %austavi kli!atske $ro!ene4
:=
Htrausova shvatan(a su uticala na !noe n(eove savre!enike, ukl(uJu(u;i
i istaknute darviniste K$o$ut HekelaI ko(i su $ohvalili n(eovu kn(iu4
:/
8o- 'uJni(i od Htrausa u svo! o$ravdavan(u !ilitari%!a 'io (e Helvald, istaknuti darvinistiJki ori(entisani etnolo
i urednik Jaso$isa Das )usland, na(%naJa(ni(e o'ra%ovno Jaso$isa u Ne!aJko( $osve;eno eora@i(i i etnoloi(i, u
$eriodu od :D504 do :DD:4 odine4 Helvald (e 'io $od sna?ni! utica(e! Hekela i Ekera, i u $ot$unosti se slaao sa
Htrausovi! shvatan(i!a, !ada (e tvrdio da (e do svo(ih ide(a do-ao $re neo -to (e Jitao Htrausova dela4 6 Jlanku
o'(avl(eno! u Jaso$isu Das )usland :D504 odine, kao i u svo! i%u%etno Jitano! delu Istorija kulture i nje#ova
&rirodna evolucija K!"e +istor, o( 'ulture in Its 0atural Evolution$ :D5=I, Helvald (e l(udsku istori(u o'(asnio kao
$roces ko(i $okre;e darvinovska 'or'a %a o$stanak4 6 n(eovo! navodno nauJno! o'(a-n(en(u ra%vo(a l(udsko
dru-tva, etiJki o'%iri %a!en(eni su nasil(e!, 'udu;i da
nauka ne %na %a B$rirodno $ravoC4 6 $rirodi vlada sa!o (edno $ravo, a to (e da $rava ni ne!a, to (e $ravo (aJe,
to (e nasil(e4 MeEuti!, nasil(e (e takoEe i na(%naJa(ni(i i%vor %akona Tili $ravaU, (er (e 'e% n(ea Tto (est, nasil(aU
%akonodavstvo ne%a!islivo4 8a ;u toko! svo(e $re%entaci(e veo!a lako doka%ati da (e, is$ravno ovore;i, $ravo
(aJe oduvek va?ilo toko! celoku$ne l(udske istori(e4
:5
Helvald (e na vi-e !esta u svo(o( kn(i%i u$orno tvrdio da (e nauka $roterala !oralnost, 'udu;i da u 'or'i %a
o$stanak cil( o$ravdava sredstva O $o'ednik u 'or'i (e auto!atski u $ravu4
9ada (e Helvald urnuo u stranu sve !oralne $ri!ed'e na raJun tiranskih l(udskih instituci(a, varvarstva, $a Jak
i !asovno u'i(an(a, on (e nastu$io kao ne$ristrasni, o'(ektivni Jovek od nauke ko(i $ri!en(u(e nauku na $o(ave ko(e
se de-ava(u !eEu l(udi!a4 Nauka doka%u(e, tvrdio (e on,
da 'a- kao -to (e u $rirodi 'or'a %a o$stanak $okretaJki $rinci$ evoluci(e i savr-enstva, na ta( naJin -to se sla'i
u!ore i 'iva(u $ri!orani da na$rave !esta %a (ake, isto tako (e u svetsko( istori(i uni-tavan(e sla'i(ih naci(a od
strane (aJih $ret$ostavka na$retka4
:D
On ni(e $oka%ao ni!alo saose;an(a ili e!oci(a $re!a un(etavani!a ili oni!a ko(i u!iru, i%(aviv-i slede;eA B9o
od to !oao 'iti, on !ora a%iti $reko le-eva $o'eEenih, to (e $rirodni %akon4C
:7
6%i!a(u;i u o'%ir ovo BnauJnoC o$ravdavan(e nasilne 'or'e !eEu l(udi!a, ne tre'a da nas i%nenadi to -to (e
Helvald tu!aJio rat kao neo$hodni deo darvinovske 'or'e4 On (e s!atrao da (e ratovan(e !eEu $ri!itivni! l(udski!
'i;i!a utisnulo nei%'risivi ratniJki $eJat u karakter l(udske vrste4 On (e takoEe rat s!atrao (edni! od na(%naJa(ni(ih
@aktora ko(i su $odsticali kulturni na$redak, ilustru(u;i ova( svo( stav osva(an(e! A!erike od strane H$anaca4 Iako
$ra;eno u?asi!a i neverovatni! krvo$roli;e!, to osva(an(e (e, $o n(eovo( $roceni, u su-tini, 'io Bneo$isivi
'laoslovC %a JoveJanstvo4
0.
Helvaldovo $ot$uno %ane!arivan(e !oralnosti i n(eovo veliJan(e nasilne 'or'e i
krvo$roli;a u l(udsko( istori(i Jine a (edni! od na(radikalni(ih ranih !islilaca ko(i su $o!o;u darvinistiJkih $rinci$a
u!an(ivali vrednost l(udsko ?ivota4
Helvaldov rad su i%u%etno cenile n(eove kolee darvinisti, ukl(uJu(u;i i Hekela, !ada nisu 'a- svi !islioci
soci(aldarvinistiJke ori(entaci(e 'ili tako 'rutalni u svo(i! shvatan(i!a i s$isi!a kao Helvald4 6$rkos to!e, kako (e
darvini%a! $oJeo da hvata korene !eEu ne!aJki! intelektualci!a kra(e! :74 veka, tako (e i darvinistiJki
!ilitari%a! $oJeo nalo da se -iri4 &ve ve;i 'ro( nauJnika, lekara i dru-tvenih !islilaca i% ra%liJitih o'lasti
o$ravdavali su rat darvinistiJki! ide(a!a i od'acivali sve sna?ni(i !irovni $okret kao nenauJan4 Iako ne tako okrutni
i stroi u svo(i! shvatan(i!a kao Helvald, ta shvatan(a su i!ala otovo iste $osledice O s!rt $ute! ratova %a
Bnes$oso'neC i, kao $osledica toa, evolucioni na$redak4
8o- (edan intelektualac ko(i (e dru-tvo $os!atrao darvinistiJki! oJi!a 'io (e ekono!ista Al'ert E4 F4 He@l,
$ro@esor na 6niver%itetu u Ti'inenu, a kasni(e i na *eJko! univer%itetu4 6 nekoliko Jlanaka o dru-tveno! utica(u
darvini%!a i u svo! na(%naJa(ni(e! nauJno! delu, Jetvoroto!no! Struktura i %ivot drutva KStructure and Ci(e o(
t"e Social Bod,$ :D5=+5DI, on (e tvrdio da 'i nacionalna $rivreda tre'alo da 'ude orani%ovana tako da svodi dru- tve+
ne suko'e na na(!an(u !ou;u !eru4 On (e, dakle, $odr?avao u!ereni ti$ dr?avno soci(ali%!a4 MeEuti!, svrha
i%'eavan(a trven(a unutar dru-tva ni(e 'ila hu!anitarno karaktera, ve; $osti%an(e us$eha u kolektivno( 'or'i, ko(a
(e, $o He@lovo! !i-l(en(u, 'ila Jak va?ni(a od tak!iJen(a na individualno! nivou4 On (e s!atrao da (e rat, kao deo
'or'e %a o$stanak, B(edna $le!enita i $odstica(na silaC4
0:
He@l (e nala-avao da rat $redstavl(a !ani@estaci(u 'or'e %a o$stanak !eEu l(udi!a i%a%vane !altusovski!
$o$ulacioni! dis'alanso!4 MeEuti!, on ni(e 'io revnosni $ro$aator !ilitari%!a, %ato -to (e s!atrao da su destruk+
tivni ratovi karakteristiJni %a ni?e stadi(u!e l(udske evoluci(e, kada su l(udi 'ili sliJni(i ?ivoti n(a!a4 Na vi-i!
stadi(u!i!a !oralnosti, l(udi su ratove s!atrali ne!oralno! $o(avo!4 Osi! toa, ra%vi(eni(e civili%aci(e !ou da
oraniJe raEan(e i i%'enu $o$ulacioni 'u! i 'e% ratova4 FnaJi, 'a- kao i Darvin, i He@l (e s!atrao da ;e, kako l(udi
'udu dosti%ali vi-e stu$n(eve ra%vo(a civili%aci(e, rat $osta(ati sve !an(e va?an4 9ada civili%ovana dru-tva $ri'ea+
va(u ratu, tvrdio (e He@l, ona se vra;a(u na o'like $ona-an(a svo(stvene ?ivotin(a!a ra'l(ivica!a4 6$rkos svo!
eneralno neativno! !i-l(en(u o ratu, He@l ni(e ?eleo da ka?e da rat tre'a $ot$uno osuditi4 On (e tvrdio da se sa!o
$o(edinaJni ratovi !ou ili o$ravdati ili osuditi, 'udu;i da se rat u odreEeni! sluJa(evi!a o$ravdano $oka%ao kao
kra(n(i naJin sa!ooJuvan(a ne%avisnih naroda444 &a!o (e $ravo na sa!ooJuvan(e 'e%uslovno4C 6%i!a(u;i u o'%ir
ovakvu vrstu !oralno relativi%!a, (edino !erilo !oralno $rosuEivan(a (e !erilo $re?ivl(avan(a u 'or'i %a
o$stanak4 FnaJi, $o He@lovi! !erili!a, rat (e u !oralno! s!islu do'ar ako uJesnici!a $o!a?e da $re?ive u 'or'i %a
o$stanak, !ada (e, eneralno ledano, rat s!atrao %astareli! o'liko! te 'or'e4
00
Iako su !noi istaknuti soci(aldarvinistiJki ori(entisani !islioci 'ili nauJnici u neko( o'lasti dru-tvenih nauka,
'iolo%i su i! Jesto davali svo( alat i o$re!u4 MeEuti!, veo!a retko se de-avalo da (edan 'iolo $osveti svo(u
kari(eru i%uJavan(u utica(a darvini%!a na dru-tvo4 I$ak, (edan takav 'iolo 'io (e #iler, ko(i (e ulo?io verovatno isto
toliko na$ora kao i 'ilo ko(i 'iolo u $ro$airan(u darvinistiJko !ilitari%!a4 #iler (e 'io u?asnut Jin(enico! da su
soci(alde!okrate, naroJito n(ihov vode;i $olitiJar, Auust *e'el, $ro$ovedali dru-tveno+ekono!sku (ednakost, tako
da (e na$isao (ednu $odu?u ras$ravu u ko(o( o$ovrava soci(ali%a! $o%iva(u;i se na darvinistiJku teori(u4 On (e
$ose'no kritikovao *e'ela %ato -to (e ova( $oricao neo$hodnost rata, ko(i i%'i(e kada se svetska $o$ulaci(a $revi-e
uve;a, a dovodi do na$retka $ute! $rocesa $rirodne selekci(eA
*e'elu ni(e $o%nata ni Jin(enica da su $re!a Darvinovo( teori(i ratovi oduvek 'ili od na(ve;e %naJa(a %a o$-ti
na$redak l(udske vrste, u to! s!islu da @i%iJki sla'i(i, !an(e intelientni, !oralno ni?i i !oralno deenerisani
narodi !ora(u ustu$iti !esto sna?ni(i!a i ra%vi(eni(i!a4
0<
#iler (e na ta( naJin $rika%ao rat u veo!a $o%itivno! svetlu, ko(i ne dovodi sa!o do 'iolo-ko, ve; i do
!oralno na$retka u'i(an(e! onih na ni?e! stu$n(u !oralnosti4
Mnoi drui istaknuti l(udi od nauke ra%!i-l(ali su na sliJan naJin kao i #iler4 8edan od na(%naJa(ni(ih @i%iJkih
antro$oloa u Ne!aJko( kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka, Feliks @on Lu-an, $oku-ao (e darvini%!o! da doka?e
ne!inovnost rata4 6 svo! ovoru odr?ano! $red Jlanovi!a Dru-tva ne!aJkih nauJnika i lekara :7.74 odine, on (e
tvrdio da 'i (edan od lavnih $raktiJnih %adataka antro$oloi(e tre'alo da 'ude odr?avan(e Bna-ihC Kverovatno
ne!aJkih, !ada ni(e sasvi! (asnoI 'or'enih od'ra!'enih snaa tako -to ;e se $a%iti na 'iolo-ki kvalitet naci(e4 On
(e %a$a%io da se ratovi ne;e 'a- skoro %avr-iti, $o-to i l(udska 'i;a $odle?u $rinci$i!a 'or'e %a o$stanak4
02
Al@red
9irho@ KAl@red 9irchho@@I, $ro@esor eora@i(e na La($ci-ko! univer%itetu, slo?io se sa Lu-ano! u (edno( svo(o(
$osthu!no o'(avl(eno( kn(i%i4 On se slo?io i sa #ilero! da ratovi donose !oralni na$redak oslo'aEa(u;i svet
Bne!oralnih hordiC4
0=
&liJna ose;an(a !ou se %a$a%iti i u deli!a !noih istaknutih darvinistiJki ori(entisanih
nauJnika, $o$ulari%atora ili dru-tvenih !islilaca, naroJito na oni! !esti!a de ovore o ratovan(u i%!eEu ra%liJitih
rasa Kvidi deseto $olavl(eI4
O$ravdavan(e rata i% darvinovske $ers$ektive $ostalo (e tako %naJa(na te!a $oJetko! 0.4 veka da su dva
ne!aJka nauJnika, sociolo Fe'ald Hta(n!ec K&e'ald &tein!et%I i 9laus ,aner K9laus WanerI, celu (ednu kn(iu
$osvetili to!e4 Hta(n!ec (e, $o$ut ve;ine darvinistiJkih !ilitarista, 'io stroo deter!inistiJki ori(entisan i usvo(o(
kn(i%i ;ilozo(ija rata (!"e P"iloso&", o( Bar, :7.5I $rika%ao ratove kao nei%'e?ne $rirodne $o(ave4 On (e tvrdio da
(e rat 'io od $resudno %naJa(a u rani! stadi(u!i!a evoluci(e Joveka, $odstiJu;i ra%vo( intelienci(e i nese'iJnosti4
Da ni(e 'ilo ratova, $ri!itivni narodi 'i verovatno ostali eoisti, dok rat %ahteva nese'iJnu $osve;enost %a(ednici4
0/
Hta(n!ec (e takoEe nala-avao ulou rata u $rirodno( selekci(i4 On (e rat na%vao Bsvetski! sudo!C ko(i odluJu(e
o Buku$no( vrednosti (edno narodaC4 N(eova anali%a $oJivala (e na $ret$ostavci da ra%liJiti narodi, naci(e i rase
i!a(u ra%liJitu vrednost, a da su ratovi na($ou%dani(i naJin da se oni!a ko(i vrede vi-e da !esto ko(e i! $o $ravu i
$ri$ada4 Naravno, drua strana ove tvrdn(e (e da 'i ratovi doveli do Bistre'l(en(a na('e%vredni(ihC4 ,e;ina
Hta(n!ecovih ras$rava 'ila (e usredsreEena na vo(ni suko' i%!eEu ra%liJitih rasa, -to ;e Bnahu-katiC Evro$l(ane
$rotiv A%i(ata i A@rikanaca kako 'i se utvrdilo ko ;e kontrolisati ovu $lanetu4 MeEuti!, istovre!eno ;e se voditi
ratovi i u sa!o( Evro$i i A%i(i ko(i ;e takoEe 'iti $ravi Bselektivni ratoviC, istre'l(u(u;i na(nes$oso'ni(e i u%di?u;i
$re?ivele narode4
05
8o- @anatiJni(i u svo! !ilitari%!u od Hta(n!eca 'io (e ,aner, Ji(a se kn(ia -at: &olitiko7evoluciono is&itivanje
KBar: ) Political7Evolutionar, EFamination, :7./I $o%ivala na sve $redvidive darvinistiJke te!e kako 'i o$ravdala
rat kao univer%alni Bkreativni $rinci$C4 ,aner (e, !eEuti!, !noo vi-e od nekih darvinistiJkih !ilitarista
nala-avao $atriotsku l(u'av $re!a otad?'ini i so$stveno! narodu (:olk/, -to (e, $o n(e!u, $redstavl(alo deo
Jovekovih dru-tvenih instinkta4 Ovo instinktivno ose;an(e (edinstva sa so$stveni! narodo! (:olk/ davalo (e n(eovi!
$ri$adnici!a $rednost u kolektivno( 'or'i %a o$stanak $rotiv ostalih naroda4 Tako (e ,aner $rika%ao $atrioti%a! kao
silu ko(a $odstiJe evolucioni na$redakA BAko na-a svest o na-e! so$stveno! narodu (:olk/ do$u-ta s$oso'ni!a da
istisnu nes$oso'ne sa ove $lanete, tako da doEe do na$retka vi-e kulture, onda ;e do;i do na$retka na ovo( %e!l(i4C
0D
,aner (e isto tako direktno i otvoreno ovorio o $ove%anosti !oralnosti i rata kao i 'ilo ko(i drui darvinistiJki
ori(entisani !ilitarista, tako da n(eovi stavovi !ou us$e-no da $oslu?e kao kratak $reled etike darvinovskih
!ilitarista4 )rvo, s!atra(u;i rat $rirodno $redodreEeni! doaEa(e! ko(i se odvi(a $o darvinistiJki! %akoni!a, on (e
$oricao relevantnost !oralnih sudova o ratu4 Rat (e sada s$adao u o'last nauke, $a (e svako $rotivl(en(e ratu $o
!oralni! osnova!a 'ilo od'acivano kao nenauJno4 ,aner i ostali darvinisti takoEe su na$ali %aovornike !ira
tvrde;i da (e !oralnost sa!a $o se'i nastala kao $roi%vod ratova4 6'i(an(e u ratovi!a ni(e ne!oralno, s!atrao (e on,
ali su u $roseku $o'ednici u ratovi!a 'ili !an(e se'iJni od $o'eEene strane4
9onaJno, $o-to (e s!atrao da rat ostavl(a u ?ivotu @i%iJki na((aJe, !oralno na('ol(e i kulturno na(ra%vi(eni(e,
,aner i !noi darvinistiJki !ilitaristi $rika%ivali su rat kao korisnu i !oralno do'ru $o(avu4 On $odstiJe evolucioni
na$redak oslo'aEa(u;i svet Bin@eriornihC ele!enata4 ,aner (e i%(avio da (e B%a$an(u(u;i rehC da %e!l(e 'oate
$rirodni! resursi!a 'udu nastan(ene Bin@eriorni! narodi!aC i da Bna($le!eniti(i narodi !ora(u da koloni%u(u
svetC4
07
Tako (e %a darvinistiJke !ilitariste u'i(an(e Bin@eriornih narodaC $ostao skoro !oralni i!$erativ4 Oni,
i%leda, nikada nisu $o!islili da davan(e !oralno statusa evoluciono! $rocesu kao takvo! ni(e ni-ta vi-e nauJno od
antiratne !oralnosti ko(u su od'acivali kao nenauJnu4
&ada kada s!o is$itali na(%naJa(ni(e ide(e darvinistiJko !ilitari%!a, !ora!o $ostaviti $itan(eA 9akav utica( (e
on i!ao, naroJito na i%'i(an(e )rvo svetsko rataM 9ao -to sa! ve; rani(e na$o!enuo, darvinistiJki !ilitari%a! ni(e
'io $ri!arni @aktor O nacionali%a! i $olitika !o;i 'ili su daleko %naJa(ni(i i ni(e i! 'ila $otre'na darvinistiJka
$ot$ora4 I$ak, 'ilo 'i $ore-no u $ot$unosti od'aciti utica( soci(aldarvini%!a4 8edan od @aktora ko(i (e do$rineo
i%'i(an(u rata :7:24 odine 'ilo (e uveren(e vo(nih lica u Austri(i i Ne!aJko( da (e rat ne!inovna $o(ava, tako da su
!oli u isto vre!e i %a$oJeti O ili 'ar ri%ikovati da %a$oJnu O rat i 'iti u $rednosti K$la-ili su se da ;e Rusi(a
vre!eno! $ostati (aJa i tako sve vi-e uro?avati n(ihove vo(ne $o%ici(eI4 &oci(al darvinistiJki !ilitari%a! 'io (e (edan
od @aktora Ki%!eEu ostalihI ko(i (e $odstakao ova( ske$tici%a! $o $itan(u duotra(nih i%leda %a !ir4
,eo!a (e te-ko taJno $roceniti utica( soci(aldarvinistiJko !ilitari%!a !eEu $ersonalo! austri(ske i ne!aJke
vo(ske, 'udu;i da (e !alo vo(nih lidera (avno i%nosilo svo(e shvatan(e i svo(u @ilo%o@i(u rata4 MeEuti!, $re i%'i(an(a
)rvo svetsko rata, sve vi-e ne!aJkih i austri(skih vo(skovoEa i$ak (e $rihvatilo darvinistiJki !ilitari%a!4 Nakon
$en%ionisan(a u austri(sko( vo(sci, "ustav @on Racenho@er na$isao (e (ednu siste!atsku socioloi(u %asnovanu na
darvini%!u, ko(a (e liJila na !eEurasni suko' Kvidi deseto $olavl(eI4 Ne!aJki o@icir Oto H!it+"i'ihen@els KOtto
&ch!idt+"i'ichen@elsI $ostao (e :7.54 odine urednik Jaso$isa Politisc"7)nt"ro&olo#isc"e -evue i tu i%nosio svo(
darvinistiJki !ilitari%a!4
<.
)re!a I-tvanu Deaku KIstvan DeakI, !noi austri(ski o@iciri s $oJetka 0.4 veka Biska%ivali
su soci(aldarvinistiJka ose;an(aC4
<:
8edan od tih austri(skih o@icira ko(i (e 'io direktno $ove%an sa doaEa(i!a i% :7:24 odine 'io (e Franc 9onrad
@on Hocendor@ KFranc 9onrad von HWt%endor@I, vrhovni %a$ovednik celoku$no austri(sko vo(no oso'l(a, koa (e
n(eov 'iora@ na%vao Barhitekto! a$okali$seC Kto (est, )rvo svetsko rataI4 N(eovo shvatan(e sveta 'ilo (e
nadahnuto darvini%!o! i on (e s!atrao da 'or'a %a o$stanak o'e%'eEu(e ne$rekidno voEen(e ratnih suko'a i%!eEu
ra%liJitih naroda4
<0
On (e u !noi! svo(i! deli!a otvoreno ovorio o svo(o( darvinistiJko( vi%i(i !eEul(udske 'or'e,
ali (e u svo! dnevniku sa (o- ve;o! na!etl(ivo-;u i%nosio svo(u naturalistiJku @ilo%o@i(u4
<<
On (e (o- kao !ladi o@icir
Jitao Darvina i $ostao u'eEen u to da 'or'a %a o$stanak u$ravl(a svi! oni! -to se doaEa !eEu l(udi!a4 On (e
i%(avioA B&hvatan(e 'or'e %a o$stanak kao @unda!entalno $rinci$a svea onoa -to se doaEa na %e!l(i $redstavl(a
(edinu $ravu i racionalnu osnovu svake $olitike4C On (e s!atrao da istori(a $redstavl(a konstantno Bsilovan(e sla'ih
od strane (aJihC, ?estoki suko' ko(i se re-ava krvo$roli;e!4 )o$ut ostalih darvinistiJkih !ilitarista, i on (e od'acio
svako $o%ivan(e na !oralnost, tvrde;i slede;eA BQ)ravoR (e ono -to (aJi ?ele4C
<2
&toa nas otovo ni!alo ne Judi to -to
(e 9onrad :7:24 odine hteo da $oka?e &r'i!a de i! (e !esto4 A to !esto (e, $o n(eovo! !i-l(en(u, oJiledno 'ilo
ro'l(e4
Na(ve;i i na(utica(ni(i $ro$aator darvinistiJko !ilitari%!a !eEu vo(skovoEa!a 'io (e eneral Fridrih @on
*ernardi KFriedrich von *ernhardiI, Ji(a (e kn(ia 0emaka i slede=i rat (erman, and t"e 0eFt Bar, :7:0I i%a%vala
takve nesulasice da (e do?ivela (o- $et i%dan(a na ne!aJko! O kao i veliki 'ro( na enlesko! (e%iku O $re i%'i(an(a
)rvo svetsko rata4 Ra%(aren di$lo!atski! neus$eho! Ne!aJke u Marokansko( kri%i :7::4 odine, *ernardi (e
osuo $al('u $o aktivisti!a !irovnih $okreta i $o%vao Ne!ce da se $ri$re!e %a rat4 )rvi i na(%naJa(ni(i aru!ent
ko(i! (e $oku-ao da $odu$re svo( !ilitari%a! 'io (e ta( da darvini%a! doka%u(e da (e rat Hbioloki neo&"odanI4
)oto! (e tvrdio O $o%iva(u;i se na svo(e ra%u!evan(e darvinistiJkih $rinci$a O da (e rat neo$hodan da 'i se i%'ela
'iolo-ka i kulturna deradaci(a4 )re!a *ernardi(u, Darvin (e $oka%ao da Bsvuda vlada $ravo (aJeC, a da (e ono -to se
Jini okrutni! u su-tini korisno, $o-to Beli!ini-e sla'e i 'olesneC4
<=
Da 'i (o- vi-e $ro-irio ove !ilitaristiJke i
eks$an%ionistiJke stavove, on (e iste odine na$i sao skra;eno i%dan(e svo(e kn(ie 0aa budu=nost (.ur ;uture/4
*ernardi(eva kn(ia (e u%ne!irila strane $os!atraJe i na(vi-e od svea uticala na stav anloa!eriJkih $isaca da (e
soci(aldarvini%a! 'io lavna $okretaJka sila ne!aJko !ilitari%!a4
Nakon i%'i(an(a )rvo svetsko rata, neki nauJnici su $rotu!aJili ta( rat kao darvinovsku 'or'u %a o$stanak4
Guveni hii(eniJar "ru'er, o'(avio (e, na $ri!er, :7:=4 odine (edan ovor u ko(e! (e tvrdio da (e ta( rat re%ultat ne
$olitiJkih odluka $o(edinaca, ve; eks$an%i(e ne!aJko stanovni-tva4 "ru'er (e, na $ravi darvinistiJki naJin, tvrdio da
$rirodni resursi, (ednostavno, ne !ou da %adovol(e $orast 'ro(a stanovnikaA B8ednostavno, ne!a dovol(no %a sveXC
)o-to svako( naci(i tre'a sve vi-e ?ivotno $rostora (Cebensraum/, Bl(udi ne!inovno $osta(u ne$ri(atel(i (edni
drui!aC4
</
)o%iva(u;i se na ove stavove, "ru'er (e %a vre!e rata do$rineo osnivan(u eks$an%ionistiJke Otad?'inske
$arti(e u Minhenu4
Nisu svi darvinisti $odr?avali stav da darvini%a! $odr?ava !ilitari%a!, i !noi su, u stvari, 'ili $rotiv
!ilitari%!a4 Hekel (e $ostao aktivni uJesnik u Ne!aJko! !irovno! $okretu, a !noi ne!aJki $aci@isti $odr?avali
su darvinistiJko shvatan(e sveta4 MeEuti!, darvinistiJki $aci@i%a! ni(e uvek 'io toliko udal(en od darvinistiJko
!ilitari%!a kao -to 'i neko !oao da $o!isli4 Mnoi darvinistiJki $aci@isti su se slo?ili sa !ilitaristi!a da (e 'or'a
%a o$stanak univer%alna $o(ava !eEu ?ivi! orani%!i!a, ukl(uJu(u;i i l(ude, tako da se ona ni na ko(i naJin ne !o?e
i%'e;i4 ,e;ina n(ih (e takoEe $ri%nala da rat $redstavl(a !ani@estaci(u 'or'e %a o$stanak !eEu l(udi!a4 MeEuti!, oni
se nisu slaali sa !ilitaristi!a da (e rat neo$hodni ele!ent 'or'e %a o$stanak4 6ostalo!, i!a !noo ?ivotin(a ko(e se
ne 'ore $rotiv $ri$adnika svo(e vrste, svakako ne u veliki!, orani%ovani! ru$a!a Ka -ta (e sa 'il(ka!aMI4 Oni su
tvrdili da l(udi ne 'i $rekr-ili %akone nauke kada 'i nasilnu 'or'u %a!enili !ir ni! tak!iJen(e!4 DarvinistiJki
ori(entisani $aci@isti su o'iJno ?eleli da na$adnu darvinistiJke !ilitariste tako -to su tvrdili da darvini%a! ne sa!o
-to ne $odr?ava !ilitari%a!, ve; a, %a$ravo, $odriva4 MeEuti!, ako $o'li?e is$ita!o naJin ra%!i-l(an(a ve;ine
darvinistiJki ori(entisanih $aci@ista, $osta(e (asno da n(ihova u'eEen(a nisu 'ila %asnovana na hu!anitarno( 'ri%i %a
l(udski ?ivot4 Ironi(a (e u to!e -to su oni !noo Je-;e $odsticali devalvaci(u l(udsko ?ivota4
Hekel (e 'io (edan od $rvih darvinista u Ne!aJko( ko(i (e (avno i%neo svo(e su!n(e i strahovan(a ve%ana %a rat4
Iako (e u$orno tvrdio da l(udi ne!inovno !ora(u uJestvovati u veJito( 'or'i %a o$stanak, on (e veo!a Jesto kao
$ri!er koristio !irno ekono!sko tak!iJen(e Kiako (e u kra(n(o( instanci to 'io suko' 'li?n(e $rotiv 'li?n(e u ko(e!
nes$oso'ni na kra(u nesta(uI4
<5
Iako (e verovao u 'or'u %a o$stanak !eEu l(udi!a, Hekelovo $rotivl(en(e !ilitari%!u
$oJelo (e da i%'i(a na $ovr-inu ve; u druo! i%dan(u kn(ie Prirodna istorija stvaranja i% :D5.4 odine4 On (e u
(edno! kratko! $asusu u to( kn(i%i u$o%orio Jitaoce na neativne $osledice savre!ene Bvo(ne selekci(eC $o
civili%ovane naci(eA BHto (e !ladi; (aJi, %dravi(i i nor!alni(i, to (e ve;a verovatno;a da ;e 'iti u'i(en i% $u-ke, to$a i
druih sliJnih oruEa kulture4C MeEuti!, sla'i!a i 'olesni!a ni(e do%vol(eno da uJestvu(u u ratu, tako da oni !ou
da i!a(u vi-e dece, vode;i naci(u ka 'iolo-ko( $ro$asti4
<D
Hekelova %a'rinutost (e, dakle, 'ila %asnovana sa!o na
eueniJki! o'%iri!a4 Hekela ni(e 'rinulo u'i(an(e, ve; sa!o u'i(an(e &o#reni" l(udi, -to 'i s$reJilo evolucioni
na$redak, $a !o?da Jak dovelo i do deeneraci(e4 Da rat u'i(a sla'e i 'olesne, a Juva sna?ne i %drave, on oJiledno
ne 'i i!ao ni-ta $rotiv rata Kovo $otvrEu(e i n(eov stav o istre'l(ivan(u rasa, o Je!u ;e!o detal(ni(e ovoriti u
deseto! $olavl(uI4 6$rkos to!e, Hekel se Jitavo svo ?ivota i dal(e su$rotstavl(ao Bvo(no( selekci(iC4
Oslan(a(u;i se na svo( ne 'a- $ot$uno (asan i de@inisan stav o Bvo(no( selekci(iC, Hekel se kasni(e $rikl(uJio
!irovno! $okretu4 "odine :D7:, on (e u $is!u *erti @on &atner K*ertha von &uttnerI, (edno( od vode;ih $aci@ista u
Evro$i, i%ra%io svo(u s$re!nost da se $ridru?i !irovno! $okretu4 On se nadao da ;e krvava 'or'a !eEu naci(a!a i
narodi!a 'iti %a!en(ena !irni! tak!iJen(e!4
<7
Hekel se $ridru?io ra%liJiti! !irovni! orani%aci(a!a i nastavio da
$i-e $rotiv rata u $eriodu $re i%'i(an(a )rvo svetsko rata4 Lia !onista, ko(u (e Hekel osnovao :7./4 odine, takoEe
(e $ro$airala $aci@i%a!4 8edan od urednika Jaso$isa Lie !onista $isao (e Al@redu Fridu KAl@red FriedIA BIde(a o
svetsko! !iru sasvi! $rirodno $ri$ada kulturno! $rora!u !oni%!a4C On (e kasni(e us$eo da ana?u(e Frida da
redovno $i-e Jlanke o $aci@i%!u %a n(ihov Jaso$is, i%(aviv-i slede;eA BMi $aci@i%a! s!atra!o (edni! od
na(%naJa(ni(ih $raktiJnih %adataka Ne!aJke lie !onista4C
2.
)rva oso'a ko(a (e ovorila na kon@erenci(i Lie !onista
:7:04 odine 'ila (e Ana Ek-ta(n KAnna EcksteinI, ko(a (e $o%vala deleate da $odr?e n(enu !ol'u %a !ir u svetu4
N(en ovor (e 'io srdaJno $ri!l(en i od!ah nakon toa Ostvald (e, kao $redsednik Lie !onista, u$utio $o%iv $u'lici
da $odr?e n(ene na$ore %a us$ostavl(an(e !ira4
2:
Hekelov $aci@i%a! ni(e !oao da i%dr?i $ro'u )rvo svetsko rata iako (e :7:54 odine tvrdio da (e u $rinci$u (o-
uvek $aci@ista4 Dve sed!ice nakon i%'i(an(a rata, on (e na$isao Jlanak u ko(e! o$tu?u(e Enlesku %a to K!noi drui
Ne!ci su takoEe o$tu?ivali Enlesku %a i%'i(an(e rataI, dok (e tri !eseca nakon toa tvrdio da (e ta( rat (edna nasilna
e$i%oda u o$-to( 'or'i %a o$stanak ko(a se odvi(a !eEu l(udi!a4
20
Od :7:54 do :7:D4 odine, Hekel (e 'io $rotiv
Mirovne re%oluci(e ko(u (e doneo Ne!aJki $arla!ent, ko(a (e %ahtevala us$ostavl(an(e !ira 'e% nasilno $risva(an(a
teritori(a, a $odr?avao (e novo@or!iranu !ilitaristiJku i aneksionistiJku Otad?'insku $arti(u4
2<
)rvi svetski rat (e
otkrio krhkost te!el(a Hekelovo $aci@i%!a4
Hekelove kratke o$aske o vo(no( selekci(i i%vr-ile su neverovatno sna?an utica( na !islioce soci(aldarvinistiJke
ori(entaci(e4 ,e; :D504 odine, Ha(nrih Fik KHeinrich FickI, $ro@esor $rava na #iri-ko! univer%itetu, $redlo?io (e
re@or!e $ravno siste!a kao $rotivte?u -tetni! $osledica!a vo(ne selekci(e4 "lavni $ro'le! ko(i!a su se 'avile
n(eove re@or!e 'io (e re$roduktivna $rednost ko(u do'i(a(u oso'e nes$oso'ne %a vo(nu du?nost u dr?avi u ko(o( svi
!u-karci $odle?u vo(no( o'ave%i4 Fik (e $redlo?io da se oni!a ko(i su nes$oso'ni %a vo(sku %akono! %a'rani
skla$an(e 'raka, 'ar dotle dok ne na$une onoliko odina koliko i!a(u oni ko(i odslu?e vo(ni rok4 Dr?ava ko(a $rva
'ude uvela !ere ko(i!a ;e ukinuti re$roduktivnu $rednost svo(ih Bsla'i(ih ele!enataC ;e, uveravao (e Fik svo(e
slu-aoce, ostvariti %naJa(nu $rednost u 'or'i %a o$stanak sa ostali! naci(a!a4
22
Aleksandar Tile, (o- (edan soci(aldarvinista ko(i se uhvatio u ko-tac sa Bvo(no! selekci(o!C u svo(i! deli!a,
takoEe $redstavl(a do'ar $ri!er nede@inisanosti i neodreEenosti darvinovsko $aci@i%!a4 &$a(a(u;i darvini%a! i
niJeani%a!, Tile (e konstantno isticao $ravo (aJe u 'or'i %a o$stanak i tvrdio da sla'i(i ne!a(u $rava da nastave da
?ive4 F'o toa !o?e %vuJati Judno to -to se tako eneriJno $rotivio !ilitari%!u4 6$rkos to!e, on (e %'o svo
$odr?avan(a eueniJkih ide(a 'io kritiJki nastro(en $re!a deenerativni! tendenci(a!a savre!eno rata, a Jak (e i
$rotestovao %'o oro!nih sredstava ko(a se i%dva(a(u %a vo(sku, %'o ko(ih na kra(u tr$i nacionalna $rivreda4
)odr?avao (e &atnerovu %ato -to (e de!onstrirala $rotiv 'es!isla i ludosti rata4 Osi! toa, on (e u% $ri!etnu do%u
uto$i(sko entu%i(a%!a, $redlo?io ukidan(e nacionalnih i us$ostavl(an(e etniJkih ranica, da 'i se stanovni-tvo !olo
uve;avati na !noo $rirodni(i naJin, ne i%a%iva(u;i oru?ani suko'4 Tako 'i !irno ekono!sko tak!iJen(e !olo da
%a!eni rat $un nasil(a4 MeEuti!, Tileov $aci@istiJki stav ni(e i!ao nikakve ve%e sa 'ilo kakvi! interesovan(e! %a
l(udska $rava, ko(a (e on stalno na$adao4 Tile (e $odr?avao $aci@i%a! %ato -to (e s!atrao da ;e on $ro$airati
evolucioni na$redak 'ol(e neo !ilitari%a!4 On ;e takoEe o(aJati evro$ske naci(e, tako da ;e one !o;i da istre'e
ostale rase i osvo(e $lanetu Kstav ko(i ni(e 'io tako neuo'iJa(en !eEu soci(aldarvinisti!a i euenisti!a, kao -to ;e!o
detal(ni(e videti u deseto! $olavl(uI4
2=
Ot$or $re!a vo(no( selekci(i $ostao (e (o- (aJi sa $o(avo! eueniJko $okreta $oJetko! 0.4 veka4 Euenisti su
delili Hekelovu %a'rinutost %'o deenerativnih tendenci(a !oderne civili%aci(e, ukl(uJu(u;i i savre!eno ratovan(e4
Oni su, sliJno Hekelu, i!ali $odvo(en stav $re!a $aci@i%!u, kao -to sasvi! (asno !o?e!o da vidi!o u s$isi!a
,ilhel!a Hal!a(era4 Hal!a(er (e Jesto kritikovao savre!ene ratove i o$lakivao Brasnu -tetuC $rou%rokovanu )rvi!
svetski! rato!, ali (e $onekad u!eo i da $ri%na da ratovi i!a(u selektivnu ulou u Jovekovo( 'or'i %a o$stanak4 On
(e tvrdio da su u $ro-losti ratovi 'ili korisni na ta( naJin -to su u%di%ali l(udsku rasu, u$ravo %ato -to su dovodili do
uni-ten(a Bni?ihC naroda4 Iako (e Hal!a(er Jesto isticao ve-taJku selekci(u unutar dru-tva i sveo rasne i nacionalne
kon@likte na ne-to s$oredno, Bnacionalna e@ikasnostC %a ko(o! (e Hal!a(er Je%nuo na kra(u (e i!ala %a cil( da o(aJa
$olitiJko telo kako 'i ono ukl(uJilo tak!iJare O ostale naci(e i rase O u $o'edonosnu 'or'u %a o$stanak4
2/
Da li (e Hal!a(er !islio da ;e do to !eEunacionalno i !eEurasno tak!iJen(a do;i na $ot$uno !iran naJinM
,eo!a (e te-ko odovoriti na to $itan(e u !noi! n(eovi! deli!a4 Hal!a(er (e, i$ak, (asno i otvoreno i%neo svo(e
stavove u dva svo(a Jlanka i% :7.D4 odine4 Dok (e s (edne strane 'io $rotiv toa da se vode ratovi i%!eEu evro$skih
%e!al(a, %ato -to su oni kontraselektivni, on (e tvrdio da su ratovi i%!eEu rasa ko(e nisu (ednake $o svo(o( vrednosti O
$o$ut ratova i%!eEu Evro$l(ana i a@riJkih crnaca O korisni, naroJito ako dovode do istre'l(en(a Bni?ihC rasaX
25
N(eov
%akl(uJak o ratu 'io (e da 'i Bsve u sve!u, utica( rata na evoluci(u Joveka i$ak tre'alo s!atrati $rete?no
$o%itivni!C4
2D
Toliko o Hal!a(erovo( re$utaci(i $aci@iste i $rotivnika rasi%!a4
27
)locov stav o !ilitari%!u u osnovi se ni(e ra%likovao od Hal!a(erovo4 On (e s!atrao da (e rat u $ro-losti 'io
koristan, a da (e trenutno -tetan, 'ar !eEu evro$ski! naci(a!a4 Ako do rata i$ak !ora da doEe, )loc (e $redlo?io da
se rerutu(u svi !ladi;i, ukl(uJu(u;i i sla'e4 Fati! 'i Btoko! 'or'e 'ilo do'ro da se s$eci(alno @or!irani T'iolo-kiU
lo-i ele!enti dovedu ta!o de (e $otre'na $re svea to$ovska hranaC4
=.
Iskreno ovore;i, )loc verovatno ni(e 'io
$ot$uno o%'il(an $o $itan(u ovo svo $redloa, iako (e ova( 'io tesno ve%an %a ras$ravu o eueniJko( uto$i(i, !ada
on i$ak %vuJi $riliJno $rovokativno4 MeEuti!, 'ilo da (e ova( $ose'an $redlo 'io o%'il(an ili ne, (asno (e da su )loc i
ve;ina ostalih euenista 'ili $rotiv rata sa!o onda kada 'i on doveo do 'iolo-ke deeneraci(e, -to su, $o n(ihovo!
!i-l(en(u, uJinili evro$ski ratovi4
,elika ve;ina darvinista O 'ar oni ko(i su otvoreno i%nosili svo(e stavove o rati O ili (e $rihvatila !ilitari%a! ili
dvos!isleni $aci@i%a!4 MeEuti!, na-a ras$rava ne 'i 'ila $ot$una kada ne 'is!o o$isali te!el(ni(i i $ot$uni(i
$aci@i%a! (edne !ale ru$e darvinistiJki ori(entisanih !islilaca4 Mo?da (edini darvinistiJki ori(entisani 'iolo ko(i
ovori ne!aJki (e%ik i ko(i (e $rihvatio te!el(ni(i o'lik $aci@i%!a kra(e! :74 veka 'io (e 'otaniJar Arnold Dodel sa
#iri-ko univer%iteta4 Dodel (e tvrdio da iako ne !o?e da i%'ene 'or'u %a o$stanak, Jovek !o?e da u$otre'i ra%u! i
i%'ene n(ene ru'l(e o'like4 Dok se s (edne strane slaao sa Hekelovo! kritiko! Bvo(ne selekci(eC, on (e video i
neke drue darvinistiJke ra%loe $rotiv rata4 9ao u!ereni soci(alista, on (e i!ao $o%itivni(i stav o ravno$ravnosti i O
%a ra%liku od !noih soci(aldarvinista O ni(e $re%irao !oralne o'%ire kada (e ovorio o ratu4 On (e, na$rotiv, tvrdio da
(e evolucioni na$redak Joveka re%ultat ra%vo(a l(udsko ra%u!a i !oralnosti, $ri Je!u se i (edan i drui 'ore $rotiv
nasil(a i krvo$roli;a4 FnaJi, l(udska 'i;a su dostila ona( stu$an( ra%vo(a kada ratovi vi-e nisu neo$hodni i Dodel (e
$redvideo da ;e se l(udski ra%u! i !oralni instinkti (o- vi-e ra%viti u 'udu;nosti4
=:
Dva do'itnika No'elove narade u ne!aJko! !irovno! $okretu, &atnerova i Frid Ko'o(e i% Austri(eI, oslan(a;e
se na sliJne aru!ente kako 'i od'ranili svo(a $aci@istiJka u'eEen(a4 O'o(e su 'ili revnosni $ro$aatori
darvinistiJko shvatan(a sveta, %ahteva(u;i darvinistiJko odo'ren(e %a svo( $aci@i%a!4 &atnerova (e, %a$ravo, 'ila $od
direktni! utica(e! Dodela, ne sa!o Jita(u;i n(eove kn(ie, ve; i ra%!en(u(u;i sa n(i! duaJka $is!a4 Dodel (e, sa
svo(e strane, 'io ushi;en Jita(u;i n(ene kn(ie, naroJito n(eno na($o%nati(e delo Polo%i oru%je (Ca, Down Qour )rms,
:DD7I, ko(e (u (e u%dilo na vode;i $olo?a( u !lado! ne!aJko! !irovno! $okretu4
=0
Ova kn(ia (e ostvarila i%u%etan
us$eh, do?ivev-i </ i%dan(a do :7.=4 odine4
&atnerova (e $rvi $ut Jitala darvinistiJku literaturu kra(e! 5.+tih i $oJet ko! D.+tih odina :74 veka, -to (e
i%vr-ilo odluJu(u;i utica( na ra%vo( n(eno !ateri(alistiJko $oleda na svet4 Toko! slede;ih nekoliko deceni(a, ona (e
Jitala sve utica(ni(e darvinistiJki ori(entisane $isce O Darvina, Hekela, *ihnera, Hterna i *ol-ea O a Jesto se
do$isivala sa 9arneri(e! Ki to %aista JestoX O ra%!enili su na stotine $isa!aI, *ihnero! i Dodelo!4 6$rkos to!e,
!noo %naJa(ni(i utica( na o'likovan(e n(eno s$eci@iJno ra%u!evan(a evoluci(e l(udsko dru-tva i%vr-ili su
'ritanski !islioci Her'ert &$enser KHer'ert &$encerI i istoriJar To!as Henri *akl KTho!as Henry *uckleI4
=<
I
&$enser i *akl su uticali na n(en o$ti!istiJan stav da evolucioni na$redak uvek i!a u%la%ni tok i da uvek dovodi do
vi-e nivoa savr-enstva, ukl(uJu(u;i i !oralno4 Ti! o$ti!i%!o! odisao (e n(en ovor ko(i (e odr?ala $riliko!
$ri!an(a No'elove narade :7./4 odine, kada (e i%(avilaA BOni ko(i shvata(u %akon evoluci(e i nasto(e da una$rede
n(eovo delovan(e uvereni su da (e ono -to tek dola%i uvek %a (edan ste$en 'ol(e, $le!eniti(e, sre;ni(e od onoa -to (e
'ilo u $ro-losti4C 6 to! ovoru i !noi! svo(i! deli!a, &atnerova (e nala-avala ulou evoluci(e u stvaran(u
hu!ane etike i l(udskih $rava, naroJito $rava na ?ivot, -to (e $redstavl(alo osnovu n(enih !irovnih na$ora4
=2
Darvini%a! (e odirao lavnu ulou u !noi! n(eni! kn(ia!a, ukl(uJu(u;i i ro!an Daniela Dormes, ali (e Jak i
u kn(i%i Polo%i oru%je lavna (unakin(a Jitala Darvinovo delo Postanak vrsta i slo?ila se sa ide(a!a i%neti! u to(
kn(i%i4
==
6 dve svo(e rani(e kn(ie, &atnerova (e detal(no o'(asnila svo( !onistiJki $oled na svet, $o ko(e! evoluci(a
ili $ro!ena $redstavl(a(u s(edin(u(u;i $rinci$ kos!osa4 Ona (e s!atrala da $olitika i dru-tvo otvoreno i (asno
$oJiva(u na nauciA
)osto(e;e instituci(e su odreEene trenutni! stan(e! !oralnosti, !oralnost (e odreEena stan(e! TJovekovoU
shvatan(a sveta, a ono (e konaJno odreEeno stan(e! %nan(aN dakle, u kra(n(o( instanci, %nan(e (e, ili drui! reJi!a
nauka, ono -to $ru?a osnovu %a odreEivan(e svih dru-tvenih uslova4
=/
FnaJi, darvinovska nauka ni(e 'ila sa!o ne-to s$oredno u odnosu na n(ena $aci@istiJka interesovan(a4 Ona se Jak
slo?ila sa darvinisti!a da (e 'or'a (edan od veJnih %akona evoluci(e, ali (e nala-avala da 'or'a ne %naJi rat, ve;
sa!o tak!iJen(e4
=5
Fa &atnerovu (e darvinistiJka 'or'a %a o$stanak 'ila arant $o'ede $aci@i%!a kro%
$oste$eno istre'l(ivan(e rato'ornih $le!ena od strane !irol(u'ivih naci(aN nestanak etniJke !r?n(e $ute! (aJan(a
kos!o$olitskih ide(aN s!an(en(e vo(nih $oJasti %'o sve slavni(e %nan(a i u!etnostiN sve 'liski(a 'ratska lia
svetskih interesa nasu$rot 'e%naJa(ni! $ose'ni! interesi!a ko(i $olako nesta(u O a na ta( naJin narada veJno
!ira !o?e 'iti i 'i;e do'i(ena kro% veJnu 'or'u, -to se odvi(a $o T$rirodno!U %akonu4
=D
Evolucioni na$redak $ute! istre'l(ivan(a B$ri!itivnihC naroda i rasa 'ila (e uo'iJa(ena te!a !eEu darvinisti!a s
kra(a :74 i $oJetka 0.4 veka, ali (e $ravi -ok videti (e u deli!a (edno tako revnosno $aci@iste4 6$rkos to!e,
&atnerova (e od'acila svesnu $olitiku istre'l(ivan(a rasa, $o-to (e s!atrala da 'i ona $redstavl(ala vra;an(e na
varvarski stu$an( Bni?ihC rasa4 MeEuti!, ona (e i$ak s$o!enula da Evro$l(ani i!a(u $ot$uno $ravo da se 'rane od tih
Bdivl(ih l(udiC4
=7
)o$ut &atnerove, i Frid (e 'io odu-evl(en darvinistiJko! revoluci(o!, s!atra(u;i (e ve;o! od Francuske
revoluci(e $o svo! kra(n(e! uJinku4
/.
On (e takoEe 'io i u 'lisko! kontaktu sa istaknuti! euenisti!a, do$isu(u;i se
sa )loco! i "rot(ano!4 On (e Jak $re$oruJio )locov eueniJki Jaso$is a!eriJko! $aci@isti i euenisti De(vidu &taru
D?ordanu KDavid &tarr 8ordanI4
/:
Frid se %a eueniku ni(e interesovao sa!o teori(skiN ona (e %a n(ea $redstavl(ala
ne-to veo!a liJno, (er se :D7/4 odine, nakon kratko $erioda verid'e, o?enio devo( ko! %a ko(u se vrlo 'r%o
is$ostavilo da i!a o%'il(ne $sihiJke $ro'le!e4 "odine :7.2, %a!olio (e )loca da u$otre'i svo(e ve%e i $o!one !u
da do'i(e ra%vod, ali (e ta $o!o; 'ila u%aludna4 9asni(e (e anoni!no na$isao kn(iu u ko(o( o$isu(e svo(a u?asna
iskustva4
/0
Osi! toa, Fridov 'rat (e 'olovao od e$ile$si(e, a n(eov lekar, "rot(an, $ro$airao (e eueniku u $is!i!a
ko(a (e $isao Fridu4
/<
Iako (e i!ao $o%itivno !i-l(en(e o euenici, Frid (e retko, ako (e uo$-te to i Jinio, koristio eueniJke aru!ente u
od'rani $aci@i%!a, -to (e veo!a Judno, 'udu;i da (e %a'rinutost %'o Bvo(ne selekci(eC 'io Jesto u$otre'l(avani
aru!ent $rotiv rata4 On (e !o?da $re$o%nao $ovr-nost 'ilo kakvo $aci@i%!a %asnovano na euenici4 6 svako!
sluJa(u, on (e Jesto koristio darvinistiJke $rinci$e na neke drue naJine kako 'i una$redio ide(e %a ko(e se %alaao4
On (e $ri%nao da (e 'or'a %aista univer%alna, ali (e O $o$ut &atnerove O $oricao da 'or'a %naJi rat4 )ouka ko(u (e
i%vukao i% evoluci(e 'ila (e vi-e s$enserovska neo darvinovska Ki ovo $uta, slede;i $ri!er &atneroveIA nei%'e?ni
na$redak ka sve vi-e! nivou orani%aci(e, -to ;e na sa!o! vrhuncu dovesti do @or!iran(a svetske vlade4
/2
Frid (e
ostao veran svo(i! $aci@istiJki! u'eEen(i!a, Jak i $od sna?ni! $ritisko! toko! )rvo svetsko rata4
MeEuti!, iako (e 'io $osve;en $aci@istiJki! ide(a!a, Frid, $o$ut !noih svo(ih savre!enika, ni(e taJno %nao
kako da $ri!eni $aci@i%a! na odnose !eEu rasa!a4 On (e 'e% su!n(e verovao u rasnu su$eriornost evro$skih rasa,
tvrde;i da one i!a(u $ot$uno $ravo da koloni%u(u drue delove $lanete4 )re neo -to (e odr?ana Ha-ka kon@erenci(a o
!iru :D774 odine, on (e Jak ovorio da 'i Evro$l(ani tre'alo da $odele 9inu i%!eEu se'e, kako 'i se na kon@erenci(i
i%'ele nesulasice $o to! $itan(u4
/=
On (e $onekad 'io veo!a u$oran u svo(i! tvrdn(a!a da 'i koloni%aci(u tre'alo
s$rovesti 'e% vo(nih suko'a4 On (e verovao da 'i u(edin(ena Evro$a !ola da vr-i koloni%aci(u 'e% krvo$roli;a4
//
On
(e $o%dravio i Al(esiras KAlecirasI kon@erenci(u i% :7./4 odine ko(a ;e, s!atrao (e on, Breulisati civili%ira(u;u
eks$loataci(u Maroka, (edno naroda ko(e! (e $otre'no rukovoEen(eC4 On (e BdovoEen(e ni?ih naroda $od voEstvo
vi-ih kulturno ra%vi(enih narodaC na%vao B%adatko! u slu?'i kultureC4
/5
MeEuti!, neki odlo!ci u n(eovo( kn(i%i oda(u neke !an(e !irol(u'ive tendenci(e ka Bni?i!C rasa!a4 "odine
:7.=, on (e od'acio o$tu?'e da $aci@isti insistira(u na neko! nerealno! svetsko! !iru4 On (e tvrdio da, na$rotiv,
$aci@isti s!atra(u da (e $aci@i%a! !ou; (edino !eEu narodi!a ko(i su dostili visok nivo kulture4 BMirovni $okretC,
nastavio (e on
ni u ko! sluJa(u ne !a-ta o neko! !ou;e! idealno! stan(u ko(e ;e nastati nakon nekoliko vekova, kada ;e
Ne!ci, Francu%i, )ersi(anci, Enle%i, Turci i *u-!ani u?ivati u !iru i har!oni(i, kada ;e rat 'iti %akono!
%a'ran(en4 Mirovni $okret $odr?ava svesno sa!o se'e, $o%iva(u;i se na iskustvo istori(e, dok rat $redstavl(a
@aktor ko(i $ro!ovi-e kulturu u ?ivotu naroda ko(i su dostili odreEeni ste$en kulturno ra%vitka4
/D
Frid (e iskl(uJio ne+evro$ske rase i% $ravne %a(ednice naci(a Ji(e osnivan(e (e on %aovarao, -to ih (e dovodilo u
veo!a o$asan i nesiuran $olo?a(4 Frid (e, 'e% su!n(e, $odr?avao !irnu eks$loataci(u, ali (e (asno stavio do %nan(a
da Evro$l(ani i!a(u $ravo da se 'rane od Bnecivili%ovanih naroda van okvira $ravne %a(edniceC4
/7
To -to (e Frid,
revnosni $aci@ista, $odr?avao evro$sku koloni%aci(u i $od(ar!l(ivan(e ne+evro$skih naroda od strane Evro$l(ana,
$oka%u(e koliki (e utica( rasi%a! O naroJito nauJni rasi%a! O i%vr-io na u! Evro$l(ana kra(e! :74 i $oJetko! 0.4
veka4
Frid, &atnerova i Dodel $redstavl(a(u !alu @rakci(u !islilaca ko(i su $oku-avali da $ri!ene darvinistiJku nauku
na dru-tvena $itan(a, ali (e ve;ina darvinista na kra(u od'acila n(ihov stav4 Neki su i! se O oni ko(e (a na%iva!
darvinistiJki! !ilitaristi!a O otvoreno su$rotstavl(ali, tvrde;i da (e darvini%a! doka%ao da (e suko' $un nasil(a
ne!inovan4 Neki drui O %aovornici !irovne euenike O $onekad su $o%itivno ovorili o !irovno! $okretu, ali (e
n(ihovo $odr?avan(e $aci@i%!a Jesto 'ilo $riliJno $ovr-no4 Oni su 'ili sa!o $rotiv odreEenih vrsta rata, $ose'no onih
i%!eEu evro$skih naroda, u ko(i!a su na('ol(i (edni drue uni-tavali ne o'a%iru;i se na 'iolo-ke oso'ine svo(ih
$rotivnika4 Ova vrsta rata ;e, tvrdili su oni, dovesti do 'iolo-ke deeneraci(e4
A -ta (e sa ratovi!a u ko(i!a Bin@eriorniC l(udi u!iru u ve;e! 'ro(u od ostalihM Gak ni ve;ina %aovornika
!irovne euenike ni(e i!ala ni-ta $rotiv ovakvih ratova4 &ve dok Bin@eriorniC l(udi O sla'i i 'olesni O u!iru u ratu,
rat (e navodno koristan4 Ovo (e sa!o $o se'i dovol(no -okantan $oka%atel( devalvaci(e l(udsko ?ivota od strane
naturalistiJki ori(entisanih darvinista4 &tvari, !eEuti!, $osta(u (o- o%'il(ni(e kada us!eri!o $a?n(u na onu druu
kateori(u l(udi ko(u su soci(aldarvinisti stalno o'ele?avali kao Bin@eriorneCA kateori(u neevro$skih rasa4 Mnoi
soci(aldarvinisti i euenisti O Jak i !noi ko(i su se'e na%ivali $aci@isti!a O o$ravdavali su ili Jak otvoreno
%aovarali istre'l(ivan(e Bin@eriornihC rasa, te!u ko(u ;e!o detal(no is$itati u deseto! $olavl(u4
)<* +E='RA"NA 0OR0A I I"TRE0L$EN$E
)o-to (e ve;ina darvinista s!atrala rat (edni! o'liko! Jovekove 'or'e %a o$stanak, ukr-tan(e nauJno rasi%!a
Kko(i (e, kao -to s!o videli, 'io tesno $ove%an sa darvini%!o!I i darvinovske 'or'e %a o$stanak, done;e orke
$lodove u $eriodu o'nove evro$sko i!$eri(ali%!a4 Dok su se !noi hri-;anski !isionari i li'eralni hu!anisti nadali
da ;e stanovnike u drui! delovi!a sveta nadahnuti evro$sko! kulturo!, nauJni rasi%a! (e tvrdio da takvi na$ori
ne;e uroditi $lodo!4 6!esto toa, on (e $redviEao sasvi! druaJi(i ra%vo(ni $ut tih na$ora4 6 i%dan(u !aistarsko
rada Fridriha Helvalda i% :D7/4 odine, Jetvoroto!no( Istoriji kulture, Rudol@ 9ronau (e, oslan(a(u;i se na
soci(aldarvinistiJke aru!ente, od'acio ide(u da 'i se Bni?e raseC !ole u%di;i na neki vi-i nivoA
Trenutna ne(ednakost rasa ne$oreciva (e Jin(enica4 6 isti! $ovol(ni! kli!atski! i eora@ski! uslovi!a, vi-a
rasa uvek istisne ni?u, to (est kontakt sa kulturo! vi-e rase $redstavl(a s!rtonosni otrov %a ni?u rasu i u'i(a (e444
TA!eriJki Indi(anciU sasvi! $rirodno $odle?u u to( 'or'i, n(ihova rasa nesta(e i civili%aci(a koraJa $reko n(ihovih
le-eva444 6 to!e (o- (edno! nala%i!o %naJa(nu $ouku, a to (e da evoluci(a JoveJanstva i $o(edinaJnih naci(a
na$redu(e, ne $ute! !oralnih $rinci$a, ve; %ahval(u(u;i $ravu (aJe4
:
9ronau (e O %a(edno sa veliki! 'ro(e! istaknutih nauJnika, lekara i dru-tvenih !islilaca ko(i su $rihvatili
darvinistiJka dru-tvena o'(a-n(en(a i eueniku kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka O ti!e tvrdio da do na$retka !o?e
do;i uni-tavan(e! Bni?ih rasaC, ko(e su s$reJavale ra%vo( kulture i civili%aci(e %ato -to su 'ile !entalno nes$oso'ne
da stvore i $rihvate Bvi-u kulturuC4
Osi! toa, veliki 'ro( soci(aldarvinista (e tvrdio da ;e istre'l(ivan(e rasa, Jak iako se s$rovede u% krvo$roli;e,
dovesti do !oralno na$retka JoveJanstva4 *rutalnost ne;e nu?no odneti $o'edu u 'or'i %a o$stanak, $o-to, kao -to
(e Darvin tvrdio u Poreklu oveka, !oralnost donosi $rednost $riliko! selekci(e4
0
Dakle, $re!a ovo( iskrivl(eno(
loici, $o-to su Evro$l(ani u $oledu !orala su$eriorni u odnosu na ostale narode, istre'l(ivan(e ostalih rasa
oslo'odi;e svet ne!oralnosti4 "eora@ sa La($ci-ko univer%iteta, Al@red 9irho@, (asno (e i%neo svo( stav u svo!
$osthu!no o'(avl(eno! delu Darvinizam &rimenjen na narode i dr%ave KDarwinism )&&lied to Peo&les and States,
:7:.I4 On (e o$ravdavao istre'l(ivan(e rasa kao deo darvinistiJko $rocesa, 'udu;i da B$ravednost 'or'e %a o$stanak
to u $ot$unosti %ahtevaC4 Ova i%(ava (e dala oreol nauJne svetosti okrutni! realnosti!a
'or'e %a o$stanak !eEu narodi!a, ko(a dovodi do istre'l(ivan(a ru'ih, ne!oralnih hordi444 6 to( 'or'i ne
$o'eEu(u @i%iJki na((aJi, ve; na('ol(i Tu !oralno! $oleduU4 Da ne $osto(e ra%like !eEu narodi!a, da ne!a
!eEunarodno su$arni-tva, kako 'i se saJuvala s$oso'nost ra%liJitih naroda, a da ne s$o!in(e!o na$redak
JoveJanstvaM
<
Dakle, 9irho@ O ko(i, kao -to ;e!o videti, ni u ko! sluJa(u ni(e 'io usa!l(en sluJa( u sve!u ovo!e O ne sa!o -to
(e istre'l(ivan(e rasa s!atrao ne!inovni! s nauJne taJke ledi-ta, ve; (e uticao da se ono Jini $ravedni! i
$le!eniti!4
FnaJa( ras$rava o rasi%!u i istre'l(ivan(u rasa u Ne!aJko( u $eriodu $re )rvo svetsko rata te-ko da se !o?e
$revi-e nalasiti4 Mo?e!o diskutovati o to!e da li (e i!$eri(ali%a! 'io u%rok ili $osledica rasi%!a Kili i (edno i
druoI, ali (e rasi%a! nesu!n(ivo $oslu?io kao o$ravdan(e %a ne!aJki koloni(ali%a!, naroJito %a n(eove okrutni(e
oso'ine4 Ne!aJka (e $ostala o%lola-ena %'o u-en(a narodnih ustanaka, Ji(i (e vrhunac 'io dono-en(e
kontraver%no dekreta o uni-ten(u svih Herero !u-karaca, ?ena i dece, u ne!aJko( 8uo%a$adno( A@rici Kdana-n(o(
Na!i'i(iI :7.24 odine %a vre!e Herero $o'une4 Neki uJeni l(udi s!atra(u da (e Herero $o'una $rvi $oku-a(
s$rovoEen(a enocida u 0.4 veku4 Ni s$ol(na $olitika Ne!aJke, naroJito kontraver%na Bsvetska $olitikaC (Belt&olitik/
,ilhel!a Druo i %a'rinutost %a B>utu o$asnostC, ne !ou se ra%u!eti van konteksta rasno diskursa4 9onaJno,
Hitlerova soci(aldarvinistiJka ideoloi(a O ko(a se ra%vila 'a- nede u vre!e oko )rvo svetsko rata O i!ala (e
!noe karakteristike rasno suko'a i istre'l(ivan(a rasa, i to ne sa!o kada su u $itan(u 8evre(i4 Istre'l(ivan(e 8evre(a
(e, svakako, 'io (edan od Hitlerovih $rioriteta, ali (e istre'l(ivan(e druih rasa takoEe $redstavl(alo deo n(eovih
duoroJnih $lanova4
9ra( :74 veka, naroJito $eriod od :D7.4 do :7:24 odine, $redstavl(ao (e %naJa(nu $rekretnicu %a diskurs o
rasi%!u uo$-te, a $ose'no o istre'l(ivan(u rasa4 Ha(nc "olvicer KHein% "oll3it%erI u svo(o( studi(i $od naslovo!
Juta o&asnost (!"e Qellow Peril/ %a$a?a da (e toko! $osledn(e deceni(e :74 veka Bter!inoloi(a !eEurasne 'or'e
(-assenkam&(/ $rosto $re$lavila ne!aJku -ta!$uC4
2
,re!eno! se $ro-irila i ide(a da su rase osuEene na darvinovsku
'or'u %a o$stanak ko(a odreEu(e sud'inu JoveJanstva4 Ta 'or'a, 'ilo da se vodi na 'rutalan i krvav, ili na neki !irni(i
naJin, na kra(u ;e dovesti do uni-ten(a Bin@eriornihC rasa4 Gak ni neki ne!aJki $aci@isti, ko(i su 'ili $rotiv ratovan(a
!eEu evro$ski! naci(a!a, nisu videli ni-ta lo-e u istre'l(ivan(u onih rasa ko(e su s!atrali in@eriorni!a4 6 stvari,
neki $aci@isti su ?eleli da i%'enu ratove u Evro$i sa!o da 'i ovi narodi odneli $o'edu u 'or'i %a $revlast u Jitavo!
svetu4 )o n(ihovo! !i-l(en(u, Evro$l(ani 'i tre'alo da se okanu !eEuso'no u'i(an(a i usredsrede se na uni-tavan(e
Bin@eriornihC rasa4 Ide(e o istre'l(ivan(u rasa nisu 'ile karakteristiJne sa!o %a Ne!aJku, ve; su se -iri le i u drui!
%e!l(a!a4 I%(ava H4 "4 ,elsa KH4 "4 WellsI da B(e istre'l(en(e (edina ra%u!na i loiJna stvar ko(u tre'a uraditi sa
%aista in@eriorno! raso!C $redstavl(a idealan $ri!er utica(no anlo+a!eriJko soci(aldarvinistiJko stava4
=
)re sa!o kra(a :74 veka, u suko'i!a i%!eEu Evro$l(ana i do!a;e stanovni-tva ostalih delova sveta, dola%ilo (e
do u?asnih i %verskih krvo$roli;a4 &vi !i %na!o da hri-;anstvo ni(e us$elo da %austavi istre'l(en(e !noih $le!ena i
naroda K!ada su, da 'ude!o iskreni, !noi hri-;anski lideri, naroJito !isionari, $rotestvovali %'o un(etavan(a
do!a;e stanovni-tva od strane Evro$l(anaI4 I$ak, u% do!inaci(u hri-;ansko naJina ra%!i-l(an(a, istre'l(ivan(e rasa
nikako ni(e !olo da se ra%vi(e u (edinstvenu ideoloi(u4
/
&ve ve;a sekulari%aci(a evro$ske !isli u :74 veku, %a(edno
sa darvinistiJki! ide(a!a, otvorila (e vrata istre'l(ivan(u rasa na ta( naJin -to (e od'acila tradicionalne Khri-;anskeI
!oralne $riovore i svela Joveka na $uke 'iolo-ke orani%!e 'e% duha i du-e4 Darvini%a! (e, kao -to s!o ve; videli,
do$rineo i ra%vo(u i na$retku nauJno rasi%!a4
Ras$rava o istre'l(ivan(u rasa $o%ivala se u veliko( !eri na darvinistiJke konce$te, naroJito na 'or'u %a o$stanak4
Darvinova ide(a o $rirodno( selekci(i $ute! 'or'e %a o$stanak nastala (e na te!el(u Maltusovo stava da su
orani%!i u 'iolo-ko! s!islu skloni da se $revi-e na!no?e, dovode;i tako do toa da ve;ina orani%a!a nestane sa
lica %e!l(e i $re neo -to us$e da i%a se'e ostavi $oto!stvo4 Dakle, !asovno uni-ten(e orani%a!a, ukl(uJu(u;i l(ude,
'ilo (e, $o Maltusovo! i Darvinovo! !i-l(en(u, nei%'e?no4 &oci(aldarvi nisti su kostantno nala-avali $ritisak
$o$ulaci(e kao stalni i%vor suko'a !eEu l(udi!a, ukl(uJu(u;i i !eEurasne suko'e4 Eks$an%i(a $o$ulaci(e u Ne!aJko(
i ve;e! delu Evro$e u :74 veku dala (e verodosto(nost Maltusovo( ide(i o tendenci(i da se 'ro( l(udi $ove;ava 'r?e
neo n(ihove %alihe hrane4 9ako se 'ro( l(udi $ove;avao, Ne!ci su $oJeli da se isel(ava(u u veliko! 'ro(u, %'o Jea
su neki ne!aJki nauJnici i $olitiJari $oJeli da insistira(u na osnivan(u koloni(a u ko(e 'i odla%ili ne!aJki e!iranti4
Ova( !iracioni koloni(ali%a! sa svo(i! %ahtevo! %a osnivan(e! ne!aJkih koloni(a ne!inovno ;e dovesti Ne!ce u
suko' sa do!a;i! stanovni-tvo! ko(e (e u to! trenutku ?ivelo u ti! %e!l(a!a4
5
Darvinovska 'or'a %a o$stanak !eEu l(udi!a, nastala kao re%ultat !altusovske neravnote?e i%!eEu sto$e
ra%!no?avan(a i %aliha hrane, !ola (e da se odvi(a na individualno! nivou, ali su !noi !islioci :74 veka
nala-avali da (e nacionalno ili !eEurasno tak!iJen(e isto -to i individualno tak!iJen(e, ili Jak ne-to vi-e od toa4
&a! Darvin (e vi-e nala-avao individualnu 'or'u, ali (e i$ak na $ri!eru ru$ne 'or'e o'(asnio $oreklo dru-tvenih
instinkta, nese'iJnosti i !oralnosti kod l(udi i kod ?ivotin(a ko(e ?ive u %a(ednica!a4 Darvin (e oJiledno s!atrao da
;e 'or'a %a o$stanak !eEu l(udi!a dovesti do istre'l(ivan(a rasa4 6 Poreklu oveka on (e i%(avio slede;eA B6 neko!
$eriodu, u ne tako daleko( 'udu;nosti, %a nekoliko vekova, civili%ovane l(udske rase skoro u $ot$unosti ;e istre'iti i
%au%eti !esto nekultivisanih, divl(ih rasa u svi! kra(evi!a sveta4C
D
Darvin (e :DD:4 odine u$o%orio ,4 "re(e!a da
ne 'i tre'alo da $otcen(u(e e@ikasnost $rirodne selekci(e u una$reEivan(u l(udske civili%aci(e, $o-to su Bcivili%ovani(e,
tako%vane kavkaske rase do nou $otukle necivili%ovane Turke u 'or'i %a o$stanak4 )os!atra(u;i svet u ne tako
daleko( 'udu;nosti, civili%ovani(e i ra%vi(eni(e rase eli!inisa;e veliki 'ro( ni?ih rasa -iro! sveta4C
7
Darvin (e
(edan$ut %a$isao 'ele-ku u ko(o( ka?e da B$rirodna selekci(a sada delu(e na in@eriorne rase kada one stu$e u 'or'u sa
stanovnici!a Novo FelandaC4
:.
9ao na(istaknuti(i darvinista u Ne!aJko(, Hekel ne sa!o -to (e $ostao lavni %aovornik nauJno rasi%!a, ve; (e
nala-avao i !eEul(udsku 'or'u %a o$stanak, a !eEurasnu 'or'u o'(a-n(avao kao %naJa(an deo nauJno rasi%!a4
Hekel (e, 'a- kao i Darvin, s!atrao da (e Maltusov $o$ulacioni $rinci$ u su-tini is$ravan, ko(i $odra%u!eva da
!noi l(udi ne!inovno u!ru $re neo -to stinu da ostave i%a se'e $oto!stvo4 ,e; :D/<4 odine, Hekel (e $o $rvi
$ut (avno i%ra%io svo(u $odr-ku darvinistiJki! ide(a!a i $rinci$i!a, rekav-i da l(udi, 'a- kao i ostali orani%!i,
uJestvu(u u 'or'i %a o$stanak4
::
6 kn(i%i Prirodna istorija stvaranja, on (e i%(avio da se na(inten%ivni(a 'or'a %a
o$stanak vodi !eEu Jlanovi!a iste vrste, a u tu ru$u eks$licitno (e uvrstio i l(ude4 )ri!eri ko(e (e Hekel naveo %a
'or'u %a o$stanak !eEu l(udi!a nisu ukl(uJivali ratove i drue oru?ane suko'e4 On (e nala-avao ekono!sku, a ne
nasilnu i oru?anu 'or'u, ali (e u kra(n(o( instanci to i$ak 'ila 'or'a 'li?n(e $rotiv 'li?n(e u ko(o( nes$oso'ni na
kra(u !ora(u da nestanu sa lica %e!l(e4
:0
9akav (e utica( Hekelov stav o !eEul(udsko( 'or'i %a o$stanak i%vr-io na !eEurasne suko'eM Na osnovu
n(eovo stava o rasno( ne(ednakosti, !altusovsko $o$ulaciono $rinci$a i !eEul(udske 'or'e %a o$stanak,
$roi%la%i, Jini se, da 'i (edan as$ekt !eEul(udske 'or'e %a o$stanak 'io !eEurasna 'or'a ko(a 'i dovela do
istre'l(en(a Bin@eriornihC rasa4 Hekel (e %aovarao u$ravo ovakav stav4 6 svo(o( kn(i%i Prirodna istorija stvaranja, on
(e na$isao da Evro$l(ani %au%i!a(u ceo svet, dovode;i do i%u!iran(a ostalih rasa, $o$ut a!eriJkih Indi(anaca i
australi(skih a'orid?ina4 BGak i ako se ove rase 'udu na!no?ile vi-e od Evro$l(ana 'elacaC, i%(avio (e on, Boni ;e ih,
toko! 'or'e %a o$stanak, $re ili kasni(e, i$ak $otisnutiC4
:<
9asni(e u to( isto( kn(i%i on (e o'(asnio da (e !eEurasna
'or'a deo 'or'e %a o$stanak, ukl(uJu(u;i ovoa $uta i a@riJke rase u onu ru$u ko(u ;e $o'editi Evro$l(ani4
:2
I!a(u;i u vidu ovakve stavove o !eEurasno( 'or'i, ne tre'a da nas %aJudi i i%nenadi to -to (e Hekel $odr?avao
ne!aJki koloni(ali%a!4 On (e 'io (edan od osnivaJa )an+ne!aJke lie u $eriodu od :D7. do :D7:4 odine, a !noa
n(eova dela O ukl(uJu(u;i i ona na$isana toko! n(eovo uJe-;a u aktivnosti!a !irovnih $okreta O sadr?e
ko!entare u ko(i!a on $odr?ava ne!aJki koloni(ali%a!4
:=
6 svo(o( kn(i%i o'(avl(eno( :7:54 odine, :enost, on (e
i%(avio da (e u?asnut Jin(enico! da su ne$ri(atel(i Ne!aJke u )rvo! svetsko! ratu koristili tru$e sastavl(ene od
$ri$adnika ne+evro$skih naroda, na%iva(u;i to Bne$o-teno! izdajom bele raseI4 Ti $ri$adnici Bdivl(ihC rasa, $re!a
Hekelovo! !i-l(en(u, (ednostavno ne!a(u istu vrednost kao i Evro$l(aniA B8edan (edini do'ro o'ra%ovani ne!aJki
vo(nik O iako oni, na?alost, sada !asovno inu O vredi vi-e, u intelektualno! i !oralno! s!islu, neo stotine
nekultivisanih $ri!itivnih naroda, ko(e su Enleska i Francuska, Rusi(a i Itali(a, $ostavile $rotiv nas4C )re!a
n(eovi! $redviEan(i!a, to 'rati!l(en(e sa drui! rasa!a uni-ti;e autoritet i vlast Evro$l(ana u n(ihovi!
koloni(a!a4 Hekel (e takoEe nalasio da on $odr?ava aneksi(u $o(edinih evro$skih teritori(a od strane Ne!aJke i
stvaran(e n(enih koloni(a u A@rici4
:/
Hekel (e 'io (edan od $rvih i svakako na(utica(ni(ih darvinista ko(i su tvrdili da (e istre'l(ivan(e rasa $rirodna,
nei%'e?na $osledica !eEul(udske 'or'e %a o$stanak4 6 $eriodu od /.+tih do D.+tih odina :74 veka, veliki 'ro(
istaknutih darvinovski ori(entisanih 'ioloa, etnoloa i druih dru-tvenih !islilaca $oJeli su da o'raEu(u istu tu te!u
u svo(i! deli!a4 Iako su neki nala-avali da (e ova !eEurasna 'or'a do s!rti u su-tini !irno karaktera, neki su
$ri%nali da (e ta 'or'a Jesto $o$ri!ala o'lik nasilno oru?ano suko'a4 Nekoli cina n(ih se, Jini se, Jak i diJila
'rutalno-;u !eEurasnih suko'a, !ada su !noi ?alili %'o nei%'e?no istre'l(ivan(a Bin@eriornihC rasa4 &vi ti
darvinisti su se, !eEuti!, slo?ili da (e istre'l(ivan(e Bin@eriornihC rasa, sve u sve!u, (edan $o%itivan korak ko(i vodi
ka na$retku4
Na(rani(i $ri!er darvinovsko o$ravdavan(a istre'l(ivan(a rasa ko(i sa! $rona-ao u ne!aJki! i%vori!a $o(avio
se ne$unih odinu dana nakon -to (e Darvin o'(avio svo(u teori(u4 Oskar )e-el, urednik Jaso$isa Das )usland,
(edino nauJno+@ilo%o@sko Jaso$isa o eora@i(i i etnoloi(i u Ne!aJko( s $olovine :74 veka, $oJeo (e da $ro$aira
darvinistiJku teori(u od!ah nakon o'(avl(ivan(a Darvinovo Postanka vrsta4 "odine :D/., on (e na$isao (edan Jlanak
o rasa!a, u ko(e! (e tvrdio da su dve na(vi-e rase 9avkasci, %ato -to su na(intelientni(i, i a@riJki crnci, %ato -to su
na($rilaoEeni(a rasa %a ?ivot u tro$ski! $redeli!a4 9ada stu$e u 'or'u sa 'elci!a i crnci!a, ostale rase i%u!iru4
A!eriJki Indi(anci i )oline?ani Bnisu !oli 'iti s$a-eni, vre!e %a n(ihovo istre'l(en(e (e do-lo Ji! su se $o(avili
'elciC4 )e-el (e o$rostio H$anci!a to -to su $ou'i(ali Indi(ance, tvrde;i da to ni(e 'ila okrutnost, ve; (ednostavno
$o-tovan(e $rirodno %akona4 On (e i%(avio slede;eA
To (e istori(a4 Ako (e $os!atra!o oJi!a eoloa, i to eoloa ko(i $rihvata darvinistiJku teori(u, !i !ora!o re;i
da (e to nesta(an(e Tl(udskih rasaU $rirodan $roces, 'a- kao i nesta(an(e sekundarnih 'il(nih i ?ivotin(skih @or!i Tu
rani(i! eolo-ki! $eriodi!aU4
:5
On (e, dakle, svo to u!iran(e l(udskih 'i;a i istre'l(ivan(e rasa $rihvatio sasvi! s!ireno i stalo?eno, $rolasiv-i
svo( stav $ot$uno is$ravni! $o%iva(u;i se na $rirodne i nauJne %akone4
)e-el (e kasni(e, u (edno! od svo(ih na(%naJa(ni(ih dela, ovorio o ra%lo%i!a %a istre'l(ivan(e rasa, ko(e ;e,
s!atrao (e on, ne!inovno %adesiti sve one narode ko(i se 'ave lovo! i ?ive u $ri!itivni! %a(ednica!a, kao i neke
no!adske narode4 BOva( $aleontolo-ki doaEa( %a nas ne 'i tre'alo da $redstavl(a nikakvu ta(nuC, rekao (e on4
MeEuti!, n(eovo so$stveno o'(a-n(en(e nesta(an(a rasa (o- uvek se Jini $riliJno ta(anstveni!, %ato -to (e )e-el
i%(avio da ono ne $redstavl(a ni $osledicu okrutnosti Evro$l(ana, ni 'olesti, niti u%i!an(a alkohola4 Do!a;e
stanovni-tvo (e, (ednostavno, i%u'ilo ?el(u da ?ivi du?e4 Dola%e;i u dodir sa Bvi-i!C rasa!a, Bni?eC rase su,
(ednostavno, $restale da se ra%!no?ava(u, dok su $onekad i u'i(ale svo(e $oto!ke4 Tako su i%a%vale i so$stvenu
s!rt4
:D
)e-elov stav uticao (e na Helvalda, )e-elovo naslednika na !estu urednika Jaso$isa Das )usland, ko(i (e, 'a-
kao i )e-el, 'io darvinovski ori(entisani etnolo4 6 svo(o( kn(i%i o'(avl(eno( :DD.4 odine, Prirodna istorija ljudi (!"e
0atural +istor, o( +umans/, Helvald (e o$adan(e 'ro(a australi(skih a'orid?ina O ko(i su $o n(e!u, a i $o !i-l(en(u
!noih n(eovih savre!enika, $redstavl(ali na(ni?u rasu na svetu O Brasni! sa!ou'istvo!C, $o-to su, navodno, oni
(ednostavno $restali da se ra%!no?ava(u4 Helvald uo$-te ni(e i%ra%io nikakvu tuu ni ?al(en(e %'o nesta(an(a
australi(skih a'orid?ina, Tas!ani(aca ili nekih druih rasa osuEenih na $ot$uno istre'l(en(e4 6!esto toa, on (e u
$o%itivno! svetlu citirao (edan )e-elov Jlanak i% :D5.4 odineA
&ve ono -to $ri%na(e!o kao $ravo $o(edinca !ora;e da se $odredi hitni! %ahtevi!a l(udsko dru-tva, ukoliko
ni(e u skladu sa n(i!a4 O$adan(e 'ro(a Tas!ani(aca 'i stoa tre'alo $os!atrati kao eolo-ku ili $aleontolo-ku
sud'inuA (aJa vari(anta istisku(e sla'i(u4 To nesta(an(e (e sa!o $o se'i tu?no, ali (e (o- tu?ni(e sa%nan(e da na
ovo! svetu @i%iJki $oredak a%i !oralni $oredak4
:7
)riroda na ta( naJin svaki $ut istisku(e etiku, tako da ne!a svrhe osuEivati $rirodne $rocese kao -to (e
istre'l(ivan(e rasa4
6 (edno! od svo(ih rani(ih %naJa(ni(ih dela, Istoriji kulture i% :D5=4 odine, ko(e (e $osvetio Hekelu, Helvald (e
'io (o- 'e%o'%irni(i u svo! shvatan(u istre'l(ivan(a rasa4 On (e is!evao sve etiJke o'%ire, s!atra(u;i da cil(
o$ravdava sredstva i da Bu $rirodi vlada sa!o (edan %akon, a to (e da %akon ne $osto(i, odnosno %akon (aJe, %akon
nasil(aC4
0.
On se u $ot$unosti slo?io sa soci(aldarvinistiJki ori(entisani! $isce!, Ro'erto! *iro! KRo'ert *yrI,
navode;i slede;i n(eov citatA B9o od da (e u $itan(u, on !ora a%iti $reko le-eva $o'eEenihN to (e %akon $rirode4 9o
od ustukne i okleva da to uJini, li-ava se'e -anse da $re?ivi4C
0:
)o$ut ve;ine darvinista, Helvald (e istre'l(ivan(e
Bin@eriornihC rasa s!atrao $rirodni! ra%vo(e! neo$hodni! da 'i do-lo do na$ret ka, ali (e %a ra%liku od !noih
svo(ih savre!enika, on i%leda u?ivao u okrutnosti te 'or'e4
Dok (e s (edne strane $oricao da l(udi i!a(u 'ilo kakvu uroEenu $redstavu o %akoni!a ili $ravi!a, Helvald (e s
drue strane u$orno tvrdio da oni i!a(u aresivne instinkte ko(i ih O %a(edno sa !altusovsko! $o$ulaciono! nerav+
note?o! O ne!inovno navode na rat i !eEurasni suko'4 *rutalni !asakr a!eriJkih Indi(anaca od strane H$anaca
$redstavl(ao (e $ri!er ove !eEurasne 'or'e %a o$stanak, a Bovo osva(an(e (e sa!o $o se'i 'ilo neo$isivi 'laoslovC
Kvidi sliku :.4:I4 On (e takoEe tvrdio da su Enle%i $ore-ili -to su ukinuli ro$stvo, ko(e 'i sa!o dovelo do Bnestanka
crnacaC, ko(i !ou da $re?ive kao ro'ovi, ali ne i da se kao slo'odn(aci tak!iJe sa 'eli! rasa!a4
00
6 (edno( svo(o(
kasni(o( kn(i%i on (e okrivio a!eriJke Indi(ance O ko(e (e na%ivao ra'l(ivi! %veri!a O %a u?asni rat $rotiv
Bcivili%ovani(eC 'ele rase4 )re!a Helvaldovo! o$isu, i%leda kao da su se 'elci, kada su u'i(ali Indi(ance, sa!o
'ranili od divl(ih %veri4
0<
"eolo Fridrih Role, ko(i (e :D/54 osnovao (edan Jaso$is $osve;en $ro$airan(u darvini%!a, a ko(i (e 'io veo!a
kratko veka, 'io (e (o- (edan od $rvih Darvinovih uJenika Ji(i su stavovi o istre'l(ivan(u rasa 'ili sliJni )e-elovi! i
Helvaldovi!4 On (e u svo(o( kn(i%i o evoluci(i Joveka detal(no ovorio o ratovan(u i istre'l(ivan(u rasa kao sastavno!
delu Jovekove 'or'e %a o$stanak, u ko(o( ne(ednakost !eEu rasa!a ira veo!a %naJa(nu ulou4 On (e s!atrao da su
a@riJki crnci !noo 'li?i !a(!uni!a neo evro$ski 'elci, kako u @i%iJko! tako i u $sihiJko! s!islu4 Role (e
$ose'no s$o!enuo a!eriJke Indi(ance, australi(ske a'orid?ine i a@riJke crnce kao ni?e rase ko(e i%u!iru u 'or'i
$rotiv 'elo evro$sko stanovni-tva4 On (e od'acio svaki !oralni o'%ir, 'udu;i da B$ravo (aJeC ne $odle?e
!oralnosti4 B6 'or'i !eEu narodi!a oduvek (e va?ila i uvek ;e va?iti ona $oslovicaA Q*ol(e (a te'e neo ti !eneR4C
Osi! toa, Jak i ako (e uni-tavan(e ni?ih rasa na neki naJin tu?no, tvrdio (e on, ono $re?iveli!a u 'or'i donosi
$rednost i tako dovodi do na$retka4
02
8o- (edan darvinistiJki ori(entisani 'iolo ko(i (e $odr?avao istre'l(ivan(e rasa 'io (e Oskar H!it, $ro@esor
%ooloi(e na 6niver%itetu u &tra%'uru4 5.+tih odina :74 veka, H!it (e $isao i dr?ao $redavan(a o $ri!eni darvini%!a
na Joveka, tvrde;i da (e s nauJne taJke doka%ano da l(udi nisu !eEuso'no (ednaki i da se !eEu so'o! 'ore %a
o$stanak4 On (e tvrdio da (e $rirodna selekci(a BJisto $itan(e !o;iC, a ne $rava4
0=
)o-to (e neke rase s!atrao $sihiJki
in@eriorni!, on (e %akl(uJio slede;eA
Ako u%!e!o u ra%!atran(e etnoloi(u i antro$oloi(u divl(aka, ne kao @ilantro$i i !isionari, ve; kao tre%veni
naturalisti, uni-ten(e u 'or'i %a o$stanak kao $osledice n(ihove !entalne retardiranosti Kko(a (e sa!a $o se'i re+
ulisana univer%alni! uslovi!a ra%vo(aI $redstavl(a $rirodni tok stvari4
0/
H!it (e, dakle, u$otre'io nauku kako 'i istisnuo etiku i saose;an(e, $retvara(u;i istre'l(ivan(e rasa, kao (ednu
strahotu i u?as, u nei%'e?nu i korisnu $o(avu4
Mnoo vi-e utica(a od Rolea ili H!ita i!ao (e Ludvi *ihner, Ji(a su shvatan(a !eEurasne 'or'e do$rla do -ire
$u'like4 Iako (e 'io $rotiv rata, *ihner (e i dal(e verovao da su rase osuEene na darvinovsku 'or'u %a o$stanak ko(a
;e na kra(u dovesti do uni-ten(a Bin@eriornihC rasa4 N(eovo shvatan(e rasne ne(ednakosti i !eEurasne 'or'e 'ilo (e
sliJno Hekelovi! rani(i! stavovi!a4 )oJetko! 5.+tih odina :74 veka, on (e $isaoA B*ela ili kavkaska l(udska vrsta
TXU $redodreEena (e da do!inira ovo! $laneto!, dok na(ni?e l(udske rase, $o$ut A!erikanaca, Australi(anaca,
Hotentota i sliJnih, idu kru$ni! korako! ka svo! uni-ten(u4C *ihner ni(e 'io tako eks$licitan kao Role, ali (e
indirektno tvrdio da istre'l(ivan(e rasa $redstavl(a $o%itivan ra%vo(4
05
9ako (e, dakle, *ihner uskladio svo(e $rotivl(en(e ratu sa svo(i! stavo! o istre'l(ivan(u rasaM Nisa! sasvi!
siuran, (er iako (e Jesto ovorio o ti! dve!a te!a!a ne%avisno (edna od drue, on nikada ni(e o'(asnio odnos
i%!eEu rata i !eEurasne 'or'e4 *ihner (e na ovo $itan(e !oao da odovori na dva naJina, ko(e su $odr?avali i neki
od n(eovih savre!enika4 On (e !oao da s!atra da ;eA K:I Bin@eriorneC rase i%u!reti kro% 'or'u 'e% rata i nasil(aN ili
da (e K0I rat o$ravdan kada se vodi $rotiv Bin@eriornihC rasa, ali ne i kada se vodi $rotiv druih Bcivili%ovanihC,
odnosno evro$skih naroda4
)rvo o'(a-n(en(e $odr?avao (e Ernest 9rause KErnst 9rauseI Kko(i (e o'iJno $isao $od $seudoni!o! 9arus Hterne
K#arus &terneII, ko(i (e i%a Hekela i *ihnera 'io verovatno (edan od na(utica(ni(ih $o$ulari%atora darvini%!a u
Ne!aJko(4 9rause (e doktorirao u o'lasti 'otanike :D//4 odine, ali kako (e na ne!aJki! univer%iteti!a i nauJni!
ustanova!a kra(e! :74 veka 'ilo vrlo !alo radnih !esta to ti$a, on (e $oJeo da $i-e o nauci O naroJito o darvini%!u
O %a $o$ularnu $u'liku4 On (e takoEe 'io urednik 8osmosa, nauJno Jaso$isa $osve;eno darvini%!u ko(i (e u?ivao
$odr-ku na(istaknuti(ih darvinovski ori(entisanih 'ioloa, ukl(uJu(u;i Hekela i sa!o Darvina4 9rause (e i!ao isti
stav o rasno( ne(ednakosti kao i Hekel, $ri%na(u;i da Bin@eriorneC rase i%u!iru %'o toa -to dola%e u dodir sa
Bcivili%ovani(i!C rasa!a4 MeEuti!, to ni(e toliko $osledica krvavo suko'a koliko !irne, nenasilne 'or'e, kao -to (e
doka%ao $ri!er Tas!ani(aca4 *ritanci su, $o 9rausovo! !i-l(en(u, Jak $oku-ali da s$asu Tas!ani(ce, ali u%alud4 BFa
nauJnika (e ova i%u%etno 'olna dra!a 'ila veo!a %ani!l(iva, utoliko vi-e -to !u (e $oka%ivala kako 'or'a %a
o$stanak $od odreEeni! okolnosti!a u'i svako o'ele?(e nasil(a, a i$ak isto tako $ou%dano $odr?ava us$on
s$oso'ni(e rase4C
0D
9rause (e ostao $riliJno ne(asan $o $itan(u u%roka s!rti stanovnika Tas!ani(e, na%vav-i (e
!isterio%no!, !ada se Jinilo da se $ri$isivan(e! te s!rti 'or'i %a o$stanak n(en u%rok !o?e lak-e o'(asniti4 Dakle,
$re!a 9rausovo! !i-l(en(u, Evro$l(ani su 'ili sa!o indirektno odovorni %a s!rt Bni?ihC rasa, Ji(i ;e nestanak sa
lica %e!l(e $rodu'iti (a% i%!eEu l(udi i !a(!una4
5.+tih odina :74 veka, $riliJno velik 'ro( soci(aldarvinista ve; (e ovorio o istre'l(ivan(u rasa u svo(i! s$isi!a,
ali ;e se D.+tih odina $o(aviti dve nove stru(e ko(e su (o- vi-e $odsticale soci(aldarvinistiJki rasi%a! na ne!aJko(
akade!i(i4 )rvo, $ro@esor $rava i sociolo Ludvi "u!$loviJ ra%vio (e svo(u darvinovski ins$irisanu socioloi(u
ru$no kon@likta, usredsreEu(u;i se na !eEurasnu 'or'u u svo(o( istoi!eno( kn(i%i -asna borba (-acial Stru##le/ i%
:DD24 odine4 Druo, eora@ Racel $oJeo (e da o'(avl(u(e svo(u teori(u o Cebensraum K?ivotni $rostorI, ko(a (e, iako
su$tilni(a u tretiran(u !eEurasne 'or'e od "u!$loviJeve teori(e, i$ak do'ro $oslu?ila i!$eri(alisti!a kao o$ravdan(e
%a osva(an(e i tlaJen(e rasa4
"u!$loviJeve ide(e nisu 'ile radikalno nove4 9ao -to s!o videli, !noi soci(aldarvinisti su ve; $rika%ali
!eEurasni suko' kao deo darvinovske 'or'e %a o$stanak, 'a- kao -to (e uJinio i "u!$loviJ4 MeEuti!, "u!$loviJ (e
siste!ati%ovao i detal(no o'radio !noe ide(e ko(e s!o !i ve; is$itali, stavl(a(u;i !eEurasnu 'or'u u sredi-te svo(e
anali%e4 On (e i%(avioA BMe<urasna borba za vlast u svi! svo(i! o'lici!a, 'ilo otvorena i nasilna ili skrivena i !irna,
$redstavl(a stoa ona( $ravi &okretaki &rinci&$ &okretaku silu istorije4C "u!$loviJ (e s!atrao da se l(udi raEa(u sa
!r?n(o! $re!a drui! rasa!a u svo! srcu, ko(a se !ani@estu(e u !eEurasni! suko'i!a, ukl(uJu(u;i i nasil(e i
krvo$roli;eN nasilno $oro'l(avan(e i istre'l(ivan(e rasa (ednostavno $redstavl(a deo $rirodno $oretka4
07
Ono $o Je!u
se "u!$loviJ ra%likovao od ve;ine soci(aldarvinista svoa vre!ena O a (o- vi-e od "o'inoa i n(eovih $ristalica u
Ne!aJko( O 'ilo (e to -to (e on rasu de@inisao kao sociolo-ku, a ne kao 'iolo-ku kateori(u4
<.
9ao $ol(ski 8evre( i
$redavaJ na 6niver%itetu u "racu u !ultietniJko! Austro+uarsko! carstvu de se ovorio ne!aJki (e%ik,
"u!$loviJ (e i% $rve ruke !oao da vidi $ri!ere etniJko su$arni-tva4 )rika%u(u;i etniJku netre$el(ivost i
ne$ri(atel(stvo kao nei%'e?no i BnauJnoC, "u!$loviJ (e (o- vi-e $odstakao rasistiJki ori(entisane i!$eri(a liste4
"u!$loviJev i%ra% B!eEurasna 'or'aC $ostao (e du'oko uvre?en u ras$rava!a i s$isi!a o !eEurasno( 'or'i
$oJetko! 0.4 veka4
Fa ra%liku od "u!$loviJa, Racel (e retko u$otre'l(avao i%ra% B!eEurasna 'or'aC u svo(i! s$isi!a, !ada (e u
svo(i! $redavan(i!a na @akultetu svo(i! studenti!a ovorio da (e, $o-to rase vi-e nisu @i%iJki ra%dvo(ene $rirodni!
ranica!a u !oderno! svetu, Bceo svet $un !eEurasnih suko'aC4
<:
9once$t !eEurasne 'or'e (e, !eEuti!, 'io u
$riliJno! skladu sa n(eovi! konce$to! Cebensrauma K?ivotni $rostorI, ko(i (e $ostao !o;an intelektualni ele!ent u
slu?'i i!$eri(ali%!a i istre'l(ivan(a B$ri!itivnih narodaC, kako su ih Racel i !noi n(eovi savre!enici na%ivali4 6
svo! delu Biti i &ostajati (Bein# and Becomin#/ Racel (e tvrdio da istre'l(ivan(e B$ri!itivnih narodaC od strane
Evro$l(ana $redstavl(a sna?an $ri!er delovan(a darvinovske $rirodne selekci(eA
)a %ar i dal(e !o?e!o da dovodi!o u $itan(e $osto(an(e $rirodne selekci(e, kada Jita!o kako se $osledn(i ostaci
$ri!itivnih naroda ota$a(u kao sne na suncu Ji! doEu u dodir sa Evro$l(ani!a, i kako evro$ski narodi ve; tri
stotine odina nasel(ava(u sve velike kontinente4
<0
Racelova eora@ska teori(a, ko(a ;e, kako se on nadao, $ostati Bni-ta !an(e neo te!el( nove teori(e o l(udsko!
roduC, 'ila (e usredsreEena na !iraci(e l(udi i B'or'u %a $rostorC (8am&( um -aum/$ ili, kako a (e on kasni(e
na%vao, Cebensraum4
<<
Racel (e ovu ide(u $reu%eo od svo $ri(atel(a Morica ,anera, ko(i (e, $o n(eovo! !i-l(en(u,
od!ah $osle Hekela na(vi-e do$rineo na$retku teori(e evoluci(e !eEu ne!aJki! nauJnici!a4
<2
,aner (e 'io eora@
i etnolo ko(i (e veliki deo svo radno veka $osvetio @or!ulisan(u teori(e o 'iolo-ko( evoluci(i, $redstavl(a(u;i
!iraci(u kao na(%naJa(ni(i !ehani%a! u stvaran(u $ose'nih vrsta4 ,aner (e :D/D4 odine ve; koristio i%ra% B'or'a
%a $rostorC KRole a (e, %a$ravo, u$otre'io dve odine $re toa, ali ni(e siurno da li a (e ,aner $reu%eo od n(eaI4
<=
Iako (e ,aner svo(u teori(u o !iraci(i s!atrao alternativo! %a Darvinovu teori(u o $rirodno( selekci(i, ve;ina
darvinista (e unela n(eove stavove o !iraci(i u darvinistiJku teori(u4 6ostalo!, ni(e 'ilo ra%loa i% ko(e se i
!iraci(a i 'or'a %a o$stanak ne 'i !ole s!atrati validni! Kne s!e!o %a'oraviti da su kra(e! :74 veka i drui
!ehani%!i, $o$ut la!arki%!a, Jesto 'ili sinteti%ovani sa darvinistiJko! teori(o!I4
Racel (e tvrdio da n(eov konce$t 'or'e %a vi-e ?ivotno $rostora (Cebensraum/ (ednostavno $redstavl(a $reci%ni(i
ter!in %a o$isivan(e darvinovske 'or'e %a o$stanak4 6 svo(o( kn(i%i Cebensraum, on (e otvoreno $ri!enio ta( konce$t
na l(ude, %a$a%iv-i ve; na $rvo( stranici da antro$oeora@i(a !ora 'iti sastavni deo 'ioeora@i(e4 On (e dao $ri!ere
'or'i i%!eEu ru$a l(udi, kao -to (e istre'l(ivan(e a!eriJkih Indi(anaca od strane Evro$l(ana4 Dakle, Racelov konce$t
Le'ensrau!a nedvos!isleno (e ukl(uJivao istre'l(ivan(e B!an(e civili%ovanihC naroda ili neevro$skih rasa4
</
I!a(u;i
u vidu Racelovo nala-avan(e eks$an%i(e $o$ulaci(e kao na(%naJa(ni(e @aktora u !iraci(a!a l(udi, kao i n(eovo
istican(e kontrole %e!l(e, ni!alo nas ne i%nenaEu(e to -to (e %aovarao ne!aJki koloni(ali%a!, i u svo(i! s$isi!a, ali
i svo(i! uJe-;e! u )an+ne!aJko( lii4
<5
Racel (e 'io s!i-l(eno su$tilan u svo(i! s$isi!a, $ri%na(u;i u $is!u (edno!
svo! kolei :D754 odineA
"lavna ide(a u ovo( $olitiJko( eora@i(i ne !o?e se i%ra%iti, to (est ne u vidu -ta!$ane reJi4 8a (e !ou kratko
@or!ulisati na slede;i naJinA Ako !i Ne!ci tre'a da %au%!e!o %naJa(an $olo?a( u okviru Jitavo JoveJanstva
ko(i na! (e i odreEen, onda !i !ora!o (asno staviti do %nan(a -ta (edan narod (:olk/ na ovo( %e!l(i mo%e i treba
da uradi u $oledu svo(e situaci(e4
<D
Racel (e, dakle, i!ao na!eru da svo(o! kn(io! Politika #eo#ra(ija (Political eo#ra&",/ $okrene i $odstakne
svo(e sunarodnike Ne!ce da koloni%u(u drue delove sveta, iako (e retko kada s$o!in(ao $ose'nu ulou Ne!aJke4
MeEuti!, on (e i$ak nala-avao $otre'u evro$ske koloni%aci(eA BFa sve narode ko(i se u!no?ava(u veliko!
'r%ino!, $ronala?en(e !esta %a n(ihove e!irante $redstavl(a $itan(e ?ivota i s!rti, i $osta;e u%rok $olitiJkih
$ote-ko;a %a one ko(i ne!a(u na ras$olaan(u nikakve ve;e koloni(e4C Ali, kako ;e se ta koloni%aci(a odvi(atiM Racel
(e ovorio o tri lavna naJina koloni%ovan(a druih %e!al(aA K:I do%vol(ava(u;i do!a;e! stanovni-tvu da kontroli-e
%e!l(u i voEen(e! $rivredeN K0I $okoravan(e! do!a;e stanovni-tva i eks$loataci(o! n(ihovo radaN ili K<I
$reu%i!an(e! %e!l(e od do!a;e stanovni-tva od strane Evro$l(ana i o'raEivan(e! %e!l(i-ta4 )o-to (e (edina svrha
koloni%aci(e 'ila $ronala?en(e novo ?ivotno $rostora %a sve 'ro(ni(u $o$ulaci(u, on (e s!atrao da (e ova tre;a
vari(anta na(e@ikasni(a4 On (e takoEe otvoreno $odr?avao ratove i osva(an(a, ko(a 'r%o i u $ot$unosti $re!e-ta(u
lokalno stanovni-tvo, -to na('ol(e $oka%u(u $ri!eri &everne A!erike, (u?no *ra%ila, Tas!ani(e i Novo Felanda4 I
dok se Racel nikada ni(e $o%ivao na 'iolo-ki rasi%a! da 'i $odr?ao istre'l(ivan(e druih naroda, on (e suko' !eEu
ra%liJiti! narodi!aa i$ak $redstavl(ao kao sastavni deo darvinovske B'or'e %a $rostorC4
<7
Dakle, iako su rasu tretirali
vi-e kao kulturolo-ku ili sociolo-ku, neo 'iolo-ku kateori(u, i Racel i "u!$loviJ su istre'l(ivan(e B!an(e
civili%ovanihC naroda $rika%ali kao $rirodnu $osledicu darvinovske 'or'e %a o$stanak4
"u!$loviJeva ide(a o !eEurasno( 'or'i uticala (e na "ustava Racenho@era, $en%ionisano austri(sko vo(no
o@icira ko(i (e neovao naturalistiJki $oled na svet4 On (e $ostao na(istaknuti(i "u!$loviJev uJenik i ra%vio (e
siste!atiJnu socioloi(u %asnovanu na darvini%!u i !eEurasno( 'or'i4 "u!$loviJ (e Racenho@era na%ivao eni(e!,
Ji(i (e rad Jak $ot$uni(i od n(eovo so$stveno4
2.
Racenho@er (e, $o%iva(u;i se i na "u!$loviJevu i na Racelovu
dru-tvenu teori(u, s!atrao da $olitiku us!erava $ritisak $o$ulaci(e, i%a%iva(u;i darvinovsku 'or'u %a teritori(alno
-iren(eA BFado'i(an(e teritori(e (-aum/ (e su-tinska svrha svake $olitiJke 'or'e4C
2:
)o-to (e s!atrao da se rase u
veliko( !eri !eEuso'no ra%liku(u $o svo(i! @i%iJki!, a naroJito !entalni! s$oso'nosti!a, u !eEurasno( 'or'i %a
o$stanak neki ;e $o'editi i istre'iti svo(e su$arnike, $ove;ava(u;i ti!e ra%liku i%!eEu l(udi i !a(!una4
20
On (e
$rorekao da ;e Bcivili%ovane rase uni-titi one !an(e vredne stanovnike 'iv-ih koloni(alnih teritori(aC4 Racenho@er (e
od'acivao 'ilo kakav $oku-a( $ri!ene etiJkih standarda na $olitiku ili !eEurasnu 'or'u4 Etika i $olitika, rekao (e on,
(ednostavno ne idu %a(edno4 6 stvari, on (e, $o$ut !noih n(eovih kolea darvinista, etiku s!atrao $rodukto!
Jovekove 'or'e %a o$stanak, naroJito !eEurasne 'or'e4
2<
)osle :7..4 odine, Racenho@er (e $ot$ao i $od
Ge!'erlenov utica(, $odr?ava(u;i ari(evski rasi%a! i antise!iti%a!4 On (e s!atrao da ;e na kra(u ve;ina l(udskih rasa
na $laneti 'iti istre'l(ena, nakon Jea ;e ostati sa!o Bsu$eriornaC ari(evska rasa i 8evre(i ko(i ;e se !eEuso'no
'oriti4
22
Neki i!$eri(alisti su %du-no $rihvatili ove darvinistiJke ide(e i u$otre'ili ih u svo! $odr?avan(u ne!ilosrdne
koloni(alistiJke $olitike4 9arl )eters, $o%nat $o to!e -to (e o!ou;io Ne!ci!a vladavinu u 8u?no( A@rici Kdana-n(o(
Tan%ani(iI, s!atrao (e da (e l(udska istori(a $odlo?na $rirodni! %akoni!a, ukl(uJu(u;i i Darvinov %akon o $rirodno(
selekci(i kro% 'or'u %a o$stanak4 On (e tvrdio da ;e Bako (e Darvin u $ravu, onda verovatno do;i vre!e kada ;e oni
TNe!ci i *ritanciU 'iti (edini os$odari ove $laneteC4 Iako )eters ni(e otvoreno i direktno %aovarao istre'l(ivan(e
rasa, n(eov naJin ra%!i-l(an(a se, i%leda, kretao u to! $ravcu4 )o n(eovo! !i-l(en(u, cil( koloni(alne $olitike ni(e
'io u%di%an(e do!orodaJkih naroda, kao -to su tvrdili neki i!$eri(alisti, ve; Bne!ilosrdno i odluJno una$reEen(e
so$stveno naroda na raJun druih sla'i(ih narodaC4 Osi! toa, on (e koloni(e s!atrao i%duvni! ventilo! %a
eks$an%i(u ne!aJke naci(e, tvrde;i da ;e u 'udu;nosti $re?iveti sa!o indo+er!anska i istoJnoa%i(ska rasa4
2=
&ve u
sve!u, n(eovi stavovi indirektno ovore da ;e Evro$l(ani na kra(u istre'iti A@rikance i ostale Bin@eriorneC rase4
Do 7.+tih odina :74 i sa!o $oJetka 0.4 veka, darvini%a! (e ve; 'io du'oko ukoren(en u Ne!aJko(4 Rasno
teoretisan(e, ukra-eno ulavno! darvinovsko! ter!inoloi(o!, sve se vi-e %ahuktavalo, $rivlaJe;i sve -iru $u'liku4
)re toa, ve;ina ras$rava o !eEurasno( 'or'i i istre'l(ivan(u svodila se na krat ke $asuse u okviru du?ih Jlanaka ili
kn(ia o ra%liJiti! te!a!a K"u!$loviJ (e 'io i%u%etakI, ali (e 7.+tih odina :74 veka, a naroJito u $rvo( deceni(i 0.4
veka do-lo do $rave $o$lave kn(ia i novinskih Jlanaka o !eEurasno( 'or'i4 Rasa (e %a neke !islioce $ostala
univer%alni kl(uJ %a tu!aJen(e istori(e, dru-tva i kulture4
Fa !noe ko(i su !eEurasnu 'or'u $ri!en(ivali na istori(u, rasna deeneraci(a (e $ostala o!il(eno o'(a-n(en(e %a
$oste$eni nestanak $ro-lih civili%aci(a4 IstoriJar Oto Fek KOtto &eeckI (e u svo(o( kn(i%i Istorija &ro&asti drevno#
sveta (!"e +istor, o( t"e Down(all o( t"e )ncient Borld/ o'(asnio da su "rci i Ri!l(ani $ro$ali %ato -to su $ute!
raEanskih ratova, unutra-n(e nasil(a i koru$ci(e eli!inisali 'iolo-ki na('ol(e l(ude4 *iolo-ki nasleEen kukaviJluk (e,
$re!a Fekovo! !i-l(en(u, kasni(e $reovladao u Ri!sko! carstvu, dovode;i do n(eove $ro$asti4
2/
I dok (e Fek
$ro$adan(e $o!enute rase o'(a-n(avao unutra-n(i! ra%lo%i!a, !noi rasni teoretiJari su s!atrali da (e do $ro$asti
rJke i ri!ske civili%aci(e do-lo %'o !e-an(a sa Bin@eriorni!C rasa!a4
EueniJke ras$rave su takoEe $onekad $o!aale u -iren(u ide(a o istre'l(ivan(u rasa4 ,e; s!o videli da su
euenisti $ro$airali 'iolo-ku ne(ednakost i %aovarali oslo'aEan(e sveta od Bin@eriornihC (minderwerti#/ ili
BdeenerisanihC l(udi4 ,e;ina euenista se usredsredila na o'navl(an(e so$stvene naci(e $ute! !era ko(e su ili
$odsticale ili desti!ulisale, ili Jak %a'ran(ivale ra%!no?avan(e odreEenih $o(edinaca, u %avisnosti od toa koliko su
s!atrani 'iolo-ki vredni!a4 MeEuti!, Jak i kada rasa ni(e 'ila u sredi-tu interesovan(a, ona se Jesto !ola na%reti u
$o%adini4 *iolo-ko $o'ol(-an(e Evro$l(ana da;e i! ve;u $rednost u 'or'i $rotiv ostalih rasa, dok 'i 'iolo-ka
deeneraci(a O ko(a (e, kako su strahovali !noi euenisti, ve; u toku O !ola da dovede do $ro$asti Evro$l(ana u
lo'alno( 'or'i %a o$stanak4
,olt!an (e, $o$ut druih soci(aldarvinista ko(e s!o is$itali, verovao ne sa!o u rasnu ne(ednakost, ve; i u to da su
rase osuEene na veJitu 'or'u %a o$stanak ko(a dovodi do nestanka Bni?ihC rasa4 ,olt!an (e $ri%nao da se ta( $roces
odvi(a $re svea kro% Brat do istre'l(en(aC4 On (e s!atrao da ;e er!anska rasa, kao (edina rasa ko(a stvara kulturu,
na kra(u osvo(iti Jitavu $lanetuA B"er!anska rasa (e $o%vana da vlada Jitavo! $laneto!, da eks$loati -e $rirodna
'oatstva i radnu snau i da $asivne rase uJini slua!a svo kulturno ra%vo(a4C MeEuti!, %a ra%liku od nekih svo(ih
savre!enika, ,olt!an ni(e $o%ivao svo(e sunarodnike da se u(edine u 'or'i %a o$stanak $rotiv druih rasa4 On (e,
na$rotiv, rasnu 'or'u i !eEu ra%liJiti! oranci!a er!anske rase s!atrao korisno! %ato -to (e
er!anska rasa na(ve;i i na(o$asni(i ne$ri(atel( Ne!aca4 Oterati ovo ne$ri(atel(stvo sa lica %e!l(e %naJilo 'i
ukinuti ra%vo( kulture u sa!o! n(eno! korenuN to 'i 'io ne%reo $oku-a( kr-en(a $rirodnih %akona san(aren(e!4
25
Dakle, %a ,olt!ana (e, %a ra%liku od !noih rani(ih soci(aldarvinista, !eEurasna 'or'a ukl(uJivala i unutra-n(u
'or'u unutar er!anske rase4
La$u?, Jlan ,olt!anovo kru?oka, takoEe (e istori(u s!atrao $roceso! darvinistiJke $rirodne selekci(e i otvoreno
i%(avio da (e uni-tavan(e !iliona $ri$adnika Bin@eriornihC rasa korisno %a 'udu;nost JoveJanstva4 6 ese(u i% :DD54
odine La$a? (e i%(avioA
6 naredno! veku !ilioni l(udi 'i;e $oklano da 'i do-lo do na$retka od sa!o (edan ili dva stu$n(a na ce@alno!
indeksu Tto (est, !eren(u lo'an(e ko(e (e 'ilo $o$ularno !eEu @i%iJki! antro$olo%i!aU444 su$eriorne rase silo! ;e
%a!eniti se'e %a ru$e l(udi %aostale u evoluci(i, a $osledn(i senti !entalisti 'i;e svedoci istre'l(en(a Jitavih
naroda4
2D
D?eni@er Ma(kl Heht K8enni@er Michael HechtI tvrdi da La$u? %a$ravo ni(e %aovarao !asovno istre'l(ivan(e u
ovo! $asusu, ve; da (e, u stvari, %ahtevao !ere %a n(eovo s$reJavan(e u 'udu;nosti4 MeEuti!, Jini se da, sve u
sve!u, La$u? i$ak (este $odr?avao istre'l(ivan(e rasa4 Hehtova na to, u svako! sluJa(u, indirektno uka%u(e, (er a
$rika%u(e kao $reteJu Holokausta i nala-ava ne sa!o n(eov ari(evski rasi%a!, ve; i n(eovu Banti!oralnostC i
n(eov na$ad na %a'ranu u'i(an(a4
8o- (edan Jlan ,olt!anovo kru?oka, A!on, takoEe (e !eEurasnu 'or'u s!atrao i%u%etno %naJa(ni! i
nei%'e?ni! delo! 'or'e %a o$stanak4 On (e 'io odu-evl(en rato! kao delo! darvinovske 'or'e %a o$stanakA
)o svo! uku$no! uJinku, rat donosi dobro JoveJanstvu, %ato -to nudi (edini naJin na ko(i se !o?e i%!eriti snaa
(edno naroda i da(e $o'edu na(s$oso'ni(e!4 Rat $redstavl(a na(vi-i i najvelianstveniji o'lik 'or'e %a o$stanak
'e% ko(e (e ?ivot ne%a!isliv, $a se stoa ne !o?e ni ukinuti4
27
A!on ni(e sa!o teoretisao o ratu, ve; se i $rikl(uJio )an+ne!aJko( lii i s$on%orisao sku$ove na ko(i!a (e
$ro$airao ne!aJki navali%a! Ka ti!e i i!$eri(ali%a!I4
=.
"odine :7.., on (e na$isao Jlanak u ko(e! (e tvrdio da
%'o eks$an%i(e stanovni-tva, 'ele rase !ora(u %ado'iti novi $rostorA BIn@eriorne rase Kcrnci, Indi(anciI ;e stoa
$odle;i u 'or'i4C
=:
On (e i !e-ane rase s!atrao in@eri orni!a, $a ti!e i osuEeni!a na $ora% i Buni-ten(e $ute! 'or'e
%a o$stanak, %ato -to su one stvorene sa!o kao nei%'e?ni nus$rodukt $rocesa nastanka 'ol(ih TrasaUC4
=0
Osi! -to (e u
svo(i! s$isi!a $ro$airao ide(u o !eEurasno( 'or'i, A!on (e $oku-ao da ana?u(e austri(sko rasno teoretiJara
Matho(%a Muha KMatthVus MuchI da %a (edne 'adenske novine $i-e Jlanke o !eEurasni! 'or'a!a u Austro+
uarsko! carstvu4
=<
Iako ,olt!an i Jlanovi n(eovo kru?oka nisu 'ili %vaniJni Jlanovi akade!skih kruova, oni su i%vr-ili $riliJno
sna?an utica( na univer%iteti!a, kao i van n(ih, u$rkos $rotivl(en(u na ko(e su naila%ili4 6 $rve dve deceni(e 0.4 veka,
!noi antro$olo%i u akade!ski! kruovi!a, naroJito !laEa eneraci(a, $rihvatili su soci(aldarvinistiJki rasi%a!, dok
su !eEurasnu 'or'u i istre'l(ivan(e rasa s!atrali ne!inovni! $o(ava!a4 Istaknuti antro$olo O(en Fi-er, $o-tovalac
,olt!anovih rasnih teori(a, na$isao (e u svo(o( studi(i o tako%vano( Bko$iladiC Reho'ota K$oto!aka evro$skih oJeva i
crnoa@riJkih !a(ki u ne!aJko( 8uo%a$adno( A@riciI i% :7.D4 odine, da ;e u slo'odno! tak!iJen(u sa Evro$l(ani!a
crnci i $olu+crnci na kra(u nestati4 9ako 'i, onda, Evro$l(ani tre'alo da se o$hode $re!a ovi! Bin@eriorni!C l(udi!aM
Fi-er (e $redlo?io stroo odva(an(e od do!orodaca i tretiran(e istih na naJin ko(i na(vi-e koristi Evro$l(ani!a4 A do
tada 'i !o?da 'ilo do'ro do%voliti i! da se u!no?ava(u kako 'i o'e%'edili radnu snau %a Evro$l(ane, s!atrao (e on4
MeEuti!, kada vi-e ne 'udu 'ili od koristi, s!atrao (e on, Evro$l(ani ih se !ora(u re-iti4 On (e i%(avio slede;eA
&toa 'i n(i!a tre'alo arantovati sa!o onu %a-titnu !eru ko(a i! (e &otrebna kao rasi in@eriorno( u odnosu na
nas, kako 'i $re?iveli, ali ni-ta vi-e od toa, i to sa!o dotle dok na! koriste O a u $rotivno! Tdo%volitiU slo'odno
tak!iJen(e, -to $o !o! !i-l(en(u %naJi Tn(ihovuU $ro$astX Ova( stav %vuJi otovo 'rutalno eoistiJno O ali ko od
ra%!i-l(a u konce$tu rase i onih taJaka ko(e su $rika%ane u $rethodno! odel(ku o B)siholoi(iC, ne !o?e %au%eti
ni(edan drui stav4
=2

Tako (e Fi-er u$otre'l(avao autoritet svo(ih nauJnih is$itivan(a %a (ednu okrutnu $olitiku, $a Jak i istre'l(ivan(e
rasa4
Gak ni oni antro$olo%i ko(i su 'ili $rotiv ,olt!anovih teori(a rase nisu uvek us$evali da se odu$ru $rivlaJni!
strana!a soci(aldarvinistiJke ideoloi(e4 )rvi $ro@esor antro$oloi(e na *erlinsko! univer%itetu, Feliks @on Lu-an,
'io (e dovol(no li'eralan u svo(i! shvatan(i!a rase da (e 'io $o%van da se o'rati O$-te! konresu o rasa!a :7::4
odine, sastanku $osve;eno! $odstican(u $o!iren(a !eEu rasa!a i narodi!a4
==
Gekalo ih (e i%nenaEen(e4 Lu-an (e
svo( ovor $oJeo $ri%nan(e! da ni(edna rasa ni(e in@eriorna u odnosu na druu rasu, ali (e kasni(e u$o%orio na
o$asnost ko(o( 'i se i%lo?ili ako 'i do%volili B$rosti(i! ili !an(e ra@inirani! ele!enti!aC, kao -to su crnci, A%i(ati, $a
Jak i stanovnici istoJne Evro$e, da se dosele !eEu Bcivili%ovaneC naci(e4 )red kra( svo ovora, on se i%(asnio $rotiv
svih cil(eva konresa ko(e! se o'ra;aoA
*ratstvo !eEu l(udi!a (e do'ra stvar, ali (e 'or'a %a ?ivot !noo 'ol(a od toa4 Atina nikada ne 'i $ostala ono -to
(e $ostala da ni(e 'ilo &$arte, a nacionalne %avisti i ra%like, $a Jak i na(okrutni(i ratovi, oduvek su $redstavl(ali
$rave u%roke na$retka i !entalne slo'ode4 &ve dok se Jovek ne 'ude raEao sa krili !a, $o$ut anEela, on ;e ostati
$odlo?an veJni! %akoni!a )rirode, $a ;e stoa uvek !orati da se 'ori %a ?ivot i o$stanak4 Nikakve Ha-ke
kon@erenci(e, nikakvi MeEunarodni sudovi, nikakvi !eEunarodni uovori, ni !irovna dru-tva i nikakav es$eranto
ili neki drui internacionalni (e%ik nikada ne;e !o;i da ukine rat444 $rirodni %akon nikada ne;e do%voliti
uklan(an(e rasnih $re$reka4 Naci(e ;e dola%iti i odla%iti, ali ;e rasni i nacionalni antaoni%a! ostati4
=/

Toliko o !eEurasno! $o!iren(u4
Lu-an ni(e 'io (edini ko(i (e 'io takvo !i-l(en(a, (er su dva na(istaknuti(a teoretiJara soci(aldarvinistiJko
!ilitari%!a, Hta(n!ec i 9laus ,aner, i!ali sliJne stavove4 Hta(n!ec (e tvrdio da su ratovi svih vrsta, 'ilo oni i%!eEu
Bcivili%ovanihC naroda ili i%!eEu ra%liJitih rasa, selektivni i da stoa donose na$re dak4 On (e otvoreno ovorio o
'or'i i%!eEu Evro$l(ana, A%i(ata i A@rikanaca, ko(a se ne;e ra%re-iti !irni! $ute!, ve; rato!4 On (e $o%dravio
!eEurasni suko', %ahteva(u;i Bselekci(u i istre'l(ivan(e u A%i(i i A@rici, i i%!eEu o'a ova kontinenta, i stare, u!orne,
!irol(u'ive Evro$eXC
=5
,anerov stav 'io (e (o- ekstre!ni(i, (er (e kao sled'enik ,olt!ana i n(eovo kru?oka na(vi-e
$a?n(e $ridavao rasi4 6 'or'i i%!eEu Evro$l(ana, A%i(ata i A@rikanaca, tvrdio (e on,
sa!o (edna ru$a !o?e ostati na vlasti4 Drue dve 'i;e uni-tene ta!o de 'udu s!etale (aJo( rasi, a ta!o de (o(
!ou slu?iti 'i;e $oro'l(ene444 Mi Ne!ci i!a!o !o; da uni-ti!o i slo!i!o silu i 'udu;nost drue dve ru$e,
ako 'ude!o uvideli neo$hodnost takvo $ostu$ka, do'ro se naoru?a!o i odr?ava!o Jistotu krvi ko(a teJe u
na!a444
=D
9ao -to !o?e!o videti na ,anerovo!, Hta(n!ecovo! i Fi-erovo! $ri!eru, retorika istre'l(ivan(a rasa O iako (e
'ila u?asna ve; /.+tih i 5.+tih odina :74 veka O $osta(ala (e sve ?uJni(a4
Ona se, osi! toa, i veo!a 'r%o -irila4 Istaknuti $ro@esori, $o$ut Maksa @on "ru'era, i%u%etno %naJa(no
hii(eniJara i eueniste, %aovarali su eks$an%i(u ne!aJko stanovni-tva i i!$eri(ali%a! kako 'i se %e!l(a otarasila
do!orodaJkih naroda4 "ru'er (e od'acio rasnu (ednakost kao i%!i-l(otinu, a anti$ati(u !eEu rasa!a o'(asnio kao
$rirodnu $osledicu rasnih ra%lika4 Ni(edna etniJka ru$a, $o$ut Francu%a ili &lovena, ne vidi ni-ta lo-e u Ba?en(u tih
'e%vrednih crvaC Kto (est, druih etniJkih ru$aI, ukoliko to n(i!a liJno donosi neku $rednost4 "ru'er (e eneriJno i
indirektno ovorio da ne vidi ni-ta lo-e u Ba?en(uC druih naroda i rasa, $o-to u n(eovo! svetu !altusovske
oskudice Jovek !o?e da i%a'ere sa!o i%!eEu toa da $ora%i neko ili da neko n(ea $ora%i4
=7
Neki drui @anatiJni
Jlanovi eueniJko $okreta, $o$ut HenJela i Dri%!ansa, 'ili su i%ra%ito nacistiJki ori(entisani i vrlo su rado ovorili o
istre'l(ivan(u Bin@eriornihC rasa4
/.
*eJki okultisti i rasni teoretiJari, na Jelu sa "vido! @on Listo! K"uido von ListI i
8oro! Lanco! @on Li'en@elso! K8Wr Lan% von Lie'en@elsI, takoEe su u$o%oravali na o$asnost ko(a $reti od druih
rasa i 'laoslovi!a ko(e donosi n(ihova eli!inaci(a4
/:
&vi oni su soci(aldarvinistiJki! aru!enti!a $oku-avali da
o$ravda(u ili Jak %aovara(u istre'l(ivan(e rasa4
Fato nas ni!alo ne i%nenaEu(e to -to su darvinovski ori(entisani !ilitaristi o$ravdavali istre'l(ivan(e rasa4
MeEuti!, ono -to se Jini neloiJni! (e to -to su neki $aci@isti i $ro$aatori !irovne euenike, ko(i su Jesto
kritikovali stavove soci(aldarvinistiJki ori(entisanih !ilitarista, takoEe %aovarali istre'l(ivan(e rasa4 Ova( stav
!o?e!o ra%u!eti tek kada 'ude!o shvatili da ve;ina ne!aJkih $aci@ista nisu 'ili $ot$uni $aci@isti i da su 'ili $rotiv
rata sa!o u n(eovo! savre!eno! evro$sko! o'liku4 Mnoi $aci@isti su eks$an%i(u $o$ulaci(e s!atrali %akoniti!
u%roko! koloni%aci(e, !ada su neki, kao -to (e Oto 6!@rid KOtto 6!@ridI, istaknuta @iura u Ne!aJko! !irovno!
dru-tvu, s!atrali da koloni%aci(a !o?e da teJe !irno O Evro$l(ani tre'a sa!o da se $resele u $odruJ(a sa !alo!
ustino! nasel(enosti4
/0
MeEuti!, nisu svi ne!aJki $aci@isti 'ili odani ide(i o !irno( eks$an%i(i, naroJito u o'lasti!a
oku$irani! od strane rasa ko(e su s!atrali in@eriorni!a4 Ono -to (e u$adl(ivo %a veliki deo $aci@istiJke retorike (este
Jesto $o%ivan(e na !ir !eEu Bcivili%ovani!C naci(a!a i narodi!a, $odra%u!eva(u;i da Bnecivili%ovaniC !o?da nisu
ni ukl(uJeni u sve to4
/<
)loc (e, kao -to s!o videli u $rethodno! $olavl(u, 'io ra%liJitih stavova $o $itan(u rata, ali ne i kada (e u $itan(u
!eEurasna 'or'a4 6 svo! traktatu i% :7::4 odine, na$isano! u cil(u rerutovan(a ne!aJke o!ladine u Nordi( ski
$rsten, on (e u$o%orio na to da su Ne!ci i n(i!a sliJni nordi(ski ti$ovi ukl(uJeni u B'or'u %a o$stanak $rotiv ostalih
rasaC4 Da 'i odneli $o'edu u ovo( 'or'i, on (e $redlo?io da se $ove;a re$rodukci(a, i $oto!, ako (e neo$hodno, ta( sve
ve;i 'ro( stanovnika ekono!ski o'e%'edi voEen(e! ratova, 'udu;i da ;e Bsa!o ona rasa ko(a 'ude i!ala na(ve;i rast
nataliteta, na kra(u svih tih 'or'i, osvo(iti svetC4
/2
8o- (edan $oka%atel( da )loc ni(e 'io $osve;en us$ostval(an(u !ira !eEu rasa!a 'io (e &trel(aJki klu' ko(i (e
osnovao u Minhenu :7::4 odine, !eEu Ji(i! su se Jlanovi!a nala%ili neki od na(istaknuti(ih !inhenskih euenista4
Osi! kratko $o!in(an(a Bneovan(a vNlkisc" KetniJkoI !entalitetaC, %vaniJni status Jini se $ot$uno 'e%a%leni!4
/=
MeEuti!, Lenc, (edan od Jlanova &trel(aJko klu'a, o'avestio (e He!ana da (e cil( ovo klu'a Bneovan(e rasne
!isliC, $a (e He!anovu kn(iu o "o'inou $oklonio klu$sko( 'i'lioteci4
//
)loc (e u $overen(u rekao "erhartu
Hau$t!anu da (e $ravi cil( &trel(aJko klu'a 'io neovan(e B$ri!itivno instinkta %a oJuvan(e! ?ivotaC i (aJan(e
ne!aJke naci(e $o%ivan(e! na staru $le!ensku solidarnost4
/5
6$otre'a lukova i strela u istican(u (edinstva i snae
(edne rase uka%u(e na ratniJke na!ere4 )loc (e (o- otvoreni(e nalasio ovu Jin(enicu kada (e Jestitao Lu-anu na to!e
-to (e ova( %aovarao neo$hodnost voEen(a ratova !eEu rasa!a i naci(a!a u svo! ovoru na O$-te! konresu o
rasa!a :7::4 odine4 )loc (e 'io $rotiv ovo konresa %ato -to se na n(e!u nala-avalo $o!iren(e !eEu rasa!a4
/D
)locova %ainteresovanost %a !eEurasnu 'or'u %a o$stanak (asno se vidi u n(eovi! s$isi!a i ovori!a, !ada (e
on Jesto donekle u'la?avao svo(e stavove4 6 svo! ovoru odr?ano! $red )rvi! !eEunarodni! eueniJki!
konreso! :7:04 odine $od naslovo! BNeo+!altusi%a! i rasna hii(enaC, )loc se us$rotivio ide(i o kontroli raEan(a,
s!atra(u;i (e o$asno! $o Evro$l(ane, naroJito Bi%u%etno o'darenu nordi(sku Kteutonsku ili er!anskuI rasuC u n(eno(
'or'i $rotiv a@riJkih i a%i(skih rasa4
/7
Dakle, %a )loca (e euenika $redstavl(ala naJin na ko(i se !o?e $osti;i $o'eda u
darvinovsko( !eEurasno( 'or'i4
Iako !an(e rasistiJki ori(entisan od )loca, Hal!a(er (e takoEe eueniku s!atrao naJino! o'nove 'ele rase u
n(eno( 'or'i $rotiv druih rasa4
5.
)o$ut druih euenista, on (e o$adan(e 'ro(a B$ri!itivnihC rasa $os!atrao kro%
$ri%!u darvinovske 'or'e4 Man(e s$oso'ne rase O ovde Hal!a(er navodi do!orodaJko stanovni-tvo Australi(e i
)aci@ika, Hotentote i a!eriJke Indi(ance O Hmo#le su da &ostoje samo dotle dok su bile zati=ene od borbe sa
su&eriornom evro&skom rasomI4
5:
& drue strane, Hal!a(er (e, %a ra%liku od !noih svo(ih savre!enika, u
$o%itivno! svetlu ovorio o 9ine%i!a i %a$a%io da a@riJki crnci ne i%u!iru u uslovi!a evro$ske koloni%aci(e4
Neki euenisti su 'ili (o- aktivni(e ukl(uJeni u !irovni $okret od )loca ili Hal!a(era, ali (e i $ored toa ve;ina
n(ih i dal(e s!atrala da ;e odreEene rase na kra(u i$ak nestati u darvinovsko( 'or'i %a o$stanak4 Auust Forel,
istaknuti -va(carski $sihi(atar ko(i verovatno %aslu?u(e da 'ude na%van dedo! ne!aJko eueniJko $okreta, 'io (e
$o%nat $o svo! uJe-;u u !irovno! $okretu Kkao i u soci(alistiJko! $okretu i $okretu ?enaI4 On (e toko! )rvo
svetsko rata ostao veran svo(i! $aci@istiJki! uveren(i!a O strahote i $okol( sa!o su a (o- vi-e $odstakli da
$ro$aira !ir4 Ironi(a (e, !eEuti!, u to!e -to (e on 'io (o- ve;i rasista od Hal!a(era, koa (e kritikovao %ato -to ni(e
dovol(no nala-avao rasnu ne(ednakost4
50
On (e u svo(i! !e!oari!a $ri%nao da (e $itan(e rase %a n(ea 'ilo veo!a
va?no4 Forela su %'o n(eovo stava o rasno( ne(ednakosti i ?el(e da $ronaEe naJine %a $ro$airan(e 'iolo-ko
na$retka !uJila slede;a $itan(aA B9o(e rase !ou 'iti od koristi %a dal(i ra%vo( JoveJanstva, a ko(e su 'eskorisneM A
ako su na(ni?e rase 'eskorisne, kako 'i se one !ole $oste$eno eli!inisatiMC
5<
Iako nikada ni(e dao (asan odovor na
ovo druo $itan(e, on (e (edno! $riliko! rekao da Bin@eriorneC rase tre'a eli!inisati4 6 svo! Jlanku $od naslovo!
BO eticiC i% :D774 odine, on (e i%(avio da etika tre'a da se usredsredi na dve stvariA savladavan(e i $okoravan(e rasa
Bo$asnih $o kulturuC i $o'ol(-an(e Bna-e so$stvene raseC $ute! euenike4
52
&vakako da Forel nikada ni(e %aovarao
u'i(an(e $ri$adnika druih rasa, ali (e ?eleo da one konaJno 'udu eli!inisane4 On (e takoEe savetovao da ne tre'a
$revi-e saose;ati sa $ri$adnici!a svih rasa, $o-to su neki Bu isto vre!e i tako $lodni, ali i tako lo-e kvalitetaC da 'i,
ako 'is!o !i 'ili do'ri $re!a n(i!a i do%volili i! da se ra%!no?ava(u !eEu na!a, Boni uskoro eli!inisali nasC4 Ako
'i se to doodilo, u$o%orio (e on, B$revlada;e na(okrutni(e varvarstvo, ko(e $oJiva u n(ihovi! instinkti!aC4
5=
Dakle,
Forel (e, $o$ut toliko !noo druih soci(aldarvinista, s!atrao da ;e se eli!i naci(o! Bin@eriornihC rasa svet oslo'oditi
ne!oralnosti4
8o- (edan %aovornik !irovne euenike ko(i (e ostao veran $aci@istiJki! uveren(i!a toko! )rvo svetsko rata
'ila (e Helen Htoker, voEa Lie %a %a-titu !a(ki4 Htokerova (e neu!orno $ro!ovisala svo(u Bnovu etikuC, ko(a se u
veliko( !eri oslan(ala na darvini%a!, eueniku i NiJea4 9ada (e u $itan(u rat, ona (e i%(avi la slede;eA B8asno (e da sa
ovo kulturolo-ko stanovi-ta !i osuEu(e!o rat, ovo !asovno u'i(an(e, -to (e u su$rotnosti sa svi! eueniJki!
ideali!a4C
5/
Htokerova (e toko! )rvo svetsko rata ostala dosledna svo! $rotivl(en(u ratu, u$o%orava(u;i na n(eov
$ou'an utica( na %dravl(e i vitalnost dru-tva4 MeEuti!, Htokerovu su %ani!ala neka -ira $itan(a ve%ana %a
!eEurasnu 'or'u4 Ona (e s!atrala da
ova( rat ko(i 'ele rase vode i%!eEu se'e u oro!no( !eri uro?ava do!inaci(u 'ele rase u odnosu na ?utu i crnu
rasu4 Ako s!o $re rata !oli tako Jesto da Ju(e!o o o$asnosti!a ko(e sa so'o! donosi ?uta rasa, od tada se ta
o$asnost vi-estruko $ove;ala4
55
6 to! isto! Jlanku, ona (e i%(avila da (e cil( euenike B$revlast na(kvalitetni(e raseC, odnosno 'ele rase4
MeEuso'no (edinstvo 'elih rasa do$rinelo 'i ostvaren(u ovo cil(a4 &tokerova (e, dakle, $aci@i%a! $os!atrala kao
naJin na ko(i Evro$l(ani !ou lak-e us$ostaviti vlast nad ostali! rasa!a4
5D
,eo!a (e te-ko ra%u!eti kako 'i
Evro$l(ani !oli da do!inira(u nad ostali! rasa!a 'e% koloni(alnih ratova, ali ona (e !o?da !islila da ;e !irno
tak!iJen(e 'e% nasil(a odluJiti ishod !eEurasne 'or'e4 6 svako! sluJa(u, &tokerova (e $o %avr-etku )rvo svetsko
rata $rihvatila a$solutni $aci@i%a! ko(i (e od'acivao svaki o'lik rata, ukl(uJu(u;i i i!$eri(alistiJke ratove4
57
&tokerova ni(e 'ila (edini entu%i(asta u eueniJko! $okretu ko(i (e 'io %a'rinut %'o B>ute o$asnostiC4 Eren@els (e
'io toliko u'eEen u kontraselektivni e@ekat savre!eno ratovan(a da (e do?iveo nervni slo! usred )rvo svetsko
rata, o%lo(eEen %'o u'i(an(a onih ko(e (e s!atrao 'iolo-ki na(vredni(i!a4
D.
MeEuti!, iako (e 'io $rotiv rata, on (e
stalno u$o%oravao na B>utu o$asnostC, $o-to (e A%i(ate s!atrao na(ve;o! $retn(o! %a Evro$l(ane u !eEurasno(
'or'i4 )la-e;i se hra'rosti 9ine%a u !eEurasno( 'or'i, on (e %akl(uJio da ;e, Bukoliko ne doEe do nekih $ro!ena, ?uta
rasa $ot$uno istre'iti 'elu rasuC4
D:
Eren@elsovo tu!aJen(e !eEurasne 'or'e i uni-tavan(a rasa 'ilo (e nedvos!isleno
darvinistiJko4 On (e tvrdio da (e Bs 'iolo-ko as$ekta doka%aoC da %a$adn(aci, ko(i $o-tu(u !onoa!i(u, ne !ou da
$re?ive u 'or'i %a o$stanak $rotiv $olia!ne !onolske rase Tto (est, stanovnika IstoJne A%i(eU, ukoliko Evro$l(ani
ne $redu%!u odreEene !ere u cil(u svo(e 'iolo-ke o'nove4
D0
Eren@els (e %ahtevao uvoEen(e $olia!i(e kao
na(%naJa(ni(e @aktora 'iolo-ko $o'ol(-an(a4 Iako Eren@els ni(e 'io $ot$uno otvoren $o ovo! $itan(u, kra(n(i re%ultat
n(eovo $rora!a u%di%an(a Evro$l(ana verovatno 'i 'io uni-ten(e stanovnika IstoJne A%i(e, kao i druih rasa, ko(e
(e Eren@els s!atrao daleko ni?i! od Evro$l(ana i A%i(ata4
"4 F4 Nikola( K"4 F4 NicolaiI, $siholo sa *erlinsko univer%iteta, 'io (e toliko $osve;en $aci@i%!u da (e dos$eo i
u %atvor toko! )rvo svetsko rata %'o $ro$airan(a antiratnih ide(a u svo(i! $redavan(i!a4 Dok (e 'io u %atvoru,
na$isao (e (ednu antiratnu kn(iu, Biolo#ija rata (!"e Biolo#, o( Bar/4 Nikola( (e u ovo( svo(o( kn(i%i ostao dosledan
svo! $rotivl(en(u svi! vrsta!a rata, ukl(uJu(u;i i ratove $rotiv Bin@eriornihC rasa4 N(eov naJin ra%!i-l(an(a (e,
!eEuti!, veo!a interesantan4 Ne!a $otre'e voditi ratove $rotiv Bin@eriornihC rasa, tvrdio (e Nikola(, 'udu;i da ;e
ovi narodi nesu!n(ivo 'iti $oste$eno istre'l(eni od strane 'ele rase, ali (e ve; duo oJiledno da 'i 'ilo veo!a
lu$o $ovesti rat $rotiv ovih naroda4 Oni sa!i nesta(u kada doEu u dodir sa 'elci!a, (er (e rat 'e% krvi uvek
e@ikasni(i od ono sa !noo krvi i nasil(a4
D<
On (e $ri%nao da su u !eEurasno( 'or'i stanovnici IstoJne A%i(e na(o$asni(i $rotivnici Evro$l(ana, ali (e $redlaao
da se Evro$l(ani, u!esto eli!inaci(o! svo(ih ne$ri(atel(a u ra%liJiti! ratovi!a, 'iolo-ki usavr-ava(u kro% eueniku4
To 'i dovelo do konaJne $o'ede, dok vo(ni suko' nosi !noo ve;e ri%ike4
D2
Tre'alo 'i da na! 'ude (asno da (e !eEu ne!aJko! o'ra%ovano! elito! 'ilo -iroko ras$rostran(eno !i-l(en(e da
(e istre'l(ivan(e rasa ne!inovan $roces ko(i !o?da (este ?alostan, ali (e u kra(n(o( instanci koristan %a JoveJanstvo4
GoveJanstvo se (edino $ute! istre'l(ivan(a rasa !o?e 'iolo-ki $o'ol(-ati i u%di;i na vi-i kulturni nivo, 'udu;i da ni?e
rase nisu !entalno s$oso'ne %a stvaran(e kulture4 8a sa! $oka%ao da su ovakve ide(e $reovladavale !eEu
soci(aldarvinisti!a i euenisti!a, ukl(uJu(u;i i neke ko(i su se'e na%ivali $aci@isti!a4 Rasi%a! (e, naravno, $osto(ao
!noo $re darvini%!a, ali (e darvini%a! radikali%ovao rasi%a! kra(e! :74 veka, $ru?a(u;i nauJno o$ravdan(e %a
rasnu ne(ednakost, !eEurasnu 'or'u, $a Jak i istre'l(ivan(e rasa4
D=
Darvini%a! (e, u skladu sa sve (aJi! talaso!
$o%itivi%!a i !ateri(ali%!a, takoEe do$rineo od'acivan(u etiJkih $rinci$a, -to (e o!etalo istre'l(ivan(e rasa K!ada ne
uvek tako e@ikasnoI4
Mnoi Ne!ci su, svakako, (o- uvek 'ili $rotiv istre'l(ivan(a rasa4 Ide(a o ravno$ravnosti rasa (o- uvek (e 'ila
i%u%etno $rihva;ena u neki! kruovi!a, naroJito !eEu soci(alisti!a i katolici!a4 O'e ove ru$e su 'ile $riliJno
utica(ne u $olitiJko! s!islu i koristile su svo(e $redstavnike u ne!aJko! $arla!entu kako 'i se su$rotstavili $olitici
us!ereno( ka istre'l(ivan(u do!orodaJko stanovni-tva u ne!aJki! koloni(a!a4 8o- (edan ra%lo i% ko(e su neki
Ne!ci, ukl(uJu(u;i i !noe u$ravitel(e u ne!aJki! koloni(a!a, 'ili $rotiv istre'l(ivan(a rasa 'io (e ta( -to (e veliki
'ro( n(ih s!atrao da tro$ski kra(evi nisu $oodni %a ?ivot Evro$l(ana4 Oni ko(i su 'ili ovakvo !i-l(en(a O ukl(uJu(u;i
i !noe lekare u koloni(a!a ko(i su $odr?avali eueniJku $olitiku O 'ili su %a $ove;an(e 'ro(a do!orodaJko
stanovni-tva, kako 'i Ne!ci !oli da eks$loati-u n(ihov rad4 Tako su neki ne!aJki $ro$aatori euenike tra?ili
naJine %a $o'ol(-an(e kvaliteta ne+evro$skih rasa, kako u kvantitativno! tako i u kvalitativno! s!islu4 MeEuti!,
n(ihov kra(n(i cil( (e 'io $ros$eritet Ne!aJke, a ne do!orodaJkih naroda4
D/
6$rkos ovi! su$rotni! stru(a!a,
istre'l(ivan(e rasa (e, sa intelektualno as$ekta, $osta(alo sve $rihvatl(i vi(e $oJetko! 0.4 veka4
Iako (e antise!iti%a! %aoku$io $a?n(u !noih uJenih l(udi ko(i se 'ave $rouJavan(e! ne!aJko rasi%!a O i%
oJilednih ra%loa O !o?e!o videti da ide(e o istre'l(ivan(u rasa nisu nu?no 'ile $ove%ane sa antise!iti%!o!4 9ada
su soci(aldarvinisti i euenisti ovorili o in@eriorni! rasa!a, oni su !noo Je-;e !islili na ne+evro$ske rase, naroJito
na a!eriJke Indi(ance, australi(ske a'orid?ine, crnce i stanovnike IstoJne A%i(e4 Iako su neki soci(aldarvinisti i
euenisti, o ko(i!a sa! ovorio, 'ili u !an(o( ili ve;o( !eri antise!iti O a neki i veo!a @anatiJni O !alo n(ih (e ikada
ovorilo o istre'l(ivan(u 8evre(a4 & drue strane, neki soci(aldarvinisti su 'ili Jak i $rotiv antise!iti%!a, dok su neki
ne!aJki i austri(ski 8evre(i K"u!$loviJ, na $ri!erI o$ravdavali !eEurasnu 'or'u i istre'l(ivan(e rasa, 'a- kao -to su
Jinili drui ne!aJki !islioci4 *ilo (e, naravano, i onih antise!itski ori(entisanih !islilaca ko(i su %aovarali
eli!inaci(u 8evre(a, a nekoliko radikalnih antise!ita (e %aovaralo Jak i n(ihovo istre'l(ivan(e, na -ta nas (e $odsetio
Dani(el "oldhaen KDaniel "oldhaenI4
D5
Ide(a o istre'l(ivan(u rasa 'ila (e, !eEuti!, !noo ras$rostran(eni(a u
@or!a!a ko(e nisu $ove%ivane sa antise!iti%!o!, naroJito !eEu o'ra%ovano! elito!4
6 stvari, nisu svi istaknuti antise!iti, $a Jak ni oni ko(i su $rihvatili ide(u o darvinovsko( !eEurasno( 'or'i i
istre'l(ivan(u, s!atrali da 8evre(e tre'a eli!inisati nasilni! $ute!4 &!atra(u;i 8evre(e Bni?o! vrsto! l(udskih 'i;aC,
Teodor FriJ (e verovao da (e B'or'a $rotiv 8evre(a $itan(e na$retka i duhovno u%di%an(aC i Bsna?no u$ori-te
!oralno oJi-;en(aC4 On (e, !eEuti!, 'io $rotiv nasilnih !etoda eli!inaci(e 8evre(a, $o-to ;e 'o(kot i $roonstvo 'iti
dovol(ni4
DD
On (e vatreno $oricao tvrdn(u da on i n(eovi saradnici ?ele da istre'e 8evre(e4 On (e, na$rotiv, i%(avio
kako 'i ?eleo da i! se $ru?i $rilika da ra%vi(u so$stvenu kulturu O ali sa!o u neko( daleko( %e!l(i, ne u Ne!aJko(4
D7
Adol@ Har@ KAdol@ Har$@, $seudoni! %a Adol@a HaenaI (e $redlo?io (o- !irni(i naJin eli!inaci(e 8evre(a O
!e-ovite 'rakove i%!eEu 8evre(a i Ne!aca4 Har@ (e 'io novinar ko(i (e na$isao !noo Jlanaka i $a!@leta o
'iolo-ko! rasi%!u, ukl(uJu(u;i i nekoliko 'ro(eva Lanc @on Li'en@elsovo KLan% von Lie'en@elsI Jaso$isa .stara4 On
(e $od sna?ni! utica(e! darvinistiJke teori(e na$isao ;estsc"ri(t o darvinovsko( etici %a 9arneri(a $ovodo! n(eovo
D.4 roEendana4 )re!a Har$@ovo! !i-l(en(u, darvinovska !eEurasna 'or'a dovodi do istre'l(ivan(a svuda de rase
dola%e u !eEuso'an dodirA BIstori(a na! u svako( e$ohi da(e $ri!ere nei%'e?nih uni-titel(skih 'or'i i%!eEu l(udskih
rasa444 6kratko reJeno, svuda de naila%i!o na !eEurasnu !r?n(u, i kao ne!inovnu $osledicu toa, !eEurasni rat,
de $osto(e rasne ra%like4C Iako (e s!atrao da 8evre(i nisu i da nikada ne !ou 'iti (ednaki Ne!ci!a, on (e s!atrao
da (e (edini hu!ani naJin da se i%'ene 'or'a uni-ten(a !e-an(e rasa4
7.
Ovo re-en(e ni(e nai-lo na $lodno tle u
antise!itski! kruovi!a, ulavno! %'o toa -to (e ve;ina $o'ornika 'iolo-ko rasi%!a !e-an(e rasa s!atrala
-tetni! re-en(e! ko(e dovodi do deeneraci(e4 Har@ i FriJ su !o?da i%'eavali nasilna re-en(a %a B8evre(sko $itan(eC,
ali su n(ihova uJen(a o rasni! ra%lika!a i !eEurasno( 'or'i i$ak 'ila $ou'na4
Dakle, kakav su $raktiJan e@ekat i!ale ove ide(e o istre'l(ivan(u rasaM One su, $re svea, na(direktni(e uticale na
ne!aJki i!$eri(ali%a! i koloni(alnu $olitiku4 Ne!aJko( koloni(alistiJko( $ro$aandi nedosta(ale su one verske i
hu!anitarne @ra%e karakteristiJne %a 'ritansko $ro!ovisan(e koloni(ali%!a, a koristila se aru!enti!a
soci(aldarvini%!a i 'iolo-ko rasi%!a4 &toa ni(e nikakvo Judo -to su slu?'enici u ne!aJki! koloni(a!a Jesto
ovorili da lokalno do!orodaJko stanovni-tvo ne!a $ravo na ?ivot, osi! ako ne slu?i interesi!a Ne!aJke4
7:
I "olvicer i 6te Menert K6te MehnertI se u svo(i! anali%a!a ne!aJke de'ate o B>uto( o$asnostiC sla?u da (e
soci(aldarvini%a! $redstavl(ao osnovno o'ele?(e ovora i ras$rava o rasno( 'or'i $rotiv stanovnika IstoJne A%i(e4
,ilhel! II se slo'odno koristio ovi! i%ra%i!a i @ra%a!a, o'avestiv-i Teodora Ru%velta :7.=4 odineA
)redviEa! da ;e se u 'udu;nosti B'elciC i B?utiC 'oriti na ?ivot i s!rt %a $uku e%istenci(u4 Dakle, -to naci(e ko(e
$ri$ada(u B'elo( rasiC rani(e shvate tu Jin(enicu i $ridru?e se %a(edniJko( od'rani $rotiv %a(edniJke o$asnosti, to
'ol(e4
70

FnaJi, u osnovi Bsvetske $olitikeC ,ilhel!a II nala%i se ide(a da su !eEurasna 'or'a i istre'l(ivan(e rasa
ne!inovna $o(ava4
Dehu!ani%ira(u;e tendenci(e rasi%!a takoEe su irale (ednu od veo!a %naJa(nih uloa u enocidu nad
Hererosi!a toko! Herero 'une K:7.2+./I, $o-to (e ve;ina Ne!aca a@riJke crnce s!atrala sa!o !alo 'ol(i! od
?ivotin(a4
7<
8edan ne!aJki !isionar ?alio (e %'o toa -to
$roseJan Ne!ac ovde na do!orodaJko stanovni-tvo leda i tretira a kao stvoren(a ko(a su !an(e+vi-e na isto!
nivou kao i 'a'uni Kn(ihov o!il(eni i%ra% ko(i! su o$isivali do!oroceI i ko(a %aslu?u(u da ?ive sa!o ukoliko
donose neku korist 'elci!a444 Takav naJin ra%!i-l(an(a raEa osornost, $od!uklost, eks$loataci(u, ne$ravdu,
silovan(e, a ne tako retko i u'istvo4
72
"u-en(e Herero 'une od strane Ne!aca 'io (e $rvi $oku-a( enocida u 0.4 veku4 "eneral Trota KTrothaI, ne!aJki
vo(skovoEa u 8u?no( A@rici, naredio (e uni-ten(e svih Hererosa O !u-karaca, ?ena i dece O u, kako a (e on na%vao,
B!eEurasno! ratuC4 On (e otvoreno o$ravdavao uni-tavan(e rasa $o%iva(u;i se na darvinistiJke ide(e4 On (e u (edno!
novinsko! Jlanku i%(avio da Ne!ci ne 'i tre'alo da od'i(u n(eovo nareEen(e %a istre'l(ivan(e $o%iva(u;i se na
ekono!sku vrednost Hererosa, -to se Jesto navodilo kao aru!ent $rotiv Trote4 On (e rekaoA BMi u $oJetku ne
!o?e!o 'e% n(ih Tdo!orodacaU, ali se oni na kra(u !ora(u $ovu;i4 Ta!o de kli!atski uslovi do%vol(ava(u rad 'elo(
rasi444 @ilantro$ski stav ne;e oslo'oditi svet ore navedeno Darvinovo %akona, Q'or'e na(s$oso'ni(ihR4C
7=
Trota (e,
%naJi, $oku-ao da $o'i(e !oralnu oorJenost svo(ih $rotivnika ti!e -to (e %ahtevao nauJno odo'ren(e %a !eEurasne
'or'e4
Trotov dekret o uni-ten(u i%a%vao (e ?estoke suko'e u Ne!aJko(4 Mnoi ne!aJki %vaniJnici 'ili su u?asnuti
Trotovo! $olitiko!, ukl(uJu(u;i i uvernera koloni(e i ne!aJko kancelara *ernarda @on *ilova K*ernhard von
*Plo3I, ko(i (e i%(avio da (e ta( dekret B$rotivan svi! hri-;anski! i hu!ani! $rinci$i!aC4 MeEuti!, u Ra(hsta
de'ata!a o Trotovo! dekretu sa!o su soci(alde!okrate i 9atoliJka $arti(a centra %au%ele Jvrst stav $rotiv
istre'l(ivan(a rasaN s drue strane, ve;ina li'erala 'ila (e i%ra%ito i otvoreno rasistiJki ori(entisana4
7/
"eneral @on
Hli@en Kvon &chlie@@enI, Trotov nadreEeni, ne%vaniJno (e $odr?avao Trotu, s!atra(u;i da se B!eEurasni rat, kada
i%'i(e, !o?e %avr-iti (edino uni-ten(e! (edne od strana ko(e su u n(e!u uJestvovaleC4
75
MeEuti!, Hli@en (e i%
$raktiJnih ra%loa na kra(u i$ak u'edio neodluJno cara ,ilhel!a II da $oni-ti Trotovu odluku o uni-ten(u Hererosa4
Fa ve;inu Hereosa (e, !eEuti!, 'ilo suvi-e kasno, $o-to (e, kako se $rocen(u(e, D:Z n(ih %a$ravo nestalo toko!
okrutne $olitike Ne!aJke4 &tavovi ko(i su nadahnuli Trota u dono-en(u ovo dekreta nedvos!isleno su @or!irani $od
utica(e! ras$rava o !eEurasno! suko'u i istre'l(ivan(u rasa4
7D
9onaJno, ideoloi(a istre'l(ivan(a rasa %aoku$i;e ne sa!o Hitlerov u!, neo i u!ove !noih Ne!aca onoa
vre!ena, ko(i ;e a $odr?avati i saraEivati sa n(i! u n(eovi! $oku-a(i!a da stvori rasnu uto$i(u4 Iako nisu
%au%i!ale do!inantno !esto u ne!aJko( !isli, Hitlerove ide(e ni u ko! sluJa(u nisu 'ile ne-to -to (e sa!o n(e!u
svo(stveno4 6 (edanaesto! $olavl(u is$ita;e!o naJin na ko(i (e Hitler shvatao i $ri!en(ivao !noe ide(e ko(e s!o
o'radili u ovo( kn(i%i, naroJito ideoloi(u istre'l(ivan(a rasa, -to (e urodilo veo!a lo-i! $lodo! kada (e s$o(eno sa
n(eovo! ne!ilosrdno! loiko!4
IV DEO
'TI.A$I
))* HITLEROVA ETI(A
Da li (e Hitler uo$-te i i!ao etikuM )o-to Hitler $redstavl(a otelovl(en(e %la, neki ;e $o!isliti da (e a$surdno Jak i
ra%!atrati !ou;nost da (e !oralnost i!ala neku %naJa(ni(u ulou u n(eovo! shvatan(u sveta4 Mnoi $ret$ostav+
l(a(u da (e Hitler + da 'i $oJinio tako radikalno %lo + !orao 'iti ili ne!oralni o$ortunista ili a!oralni nihilista4 "i%ela
*ok K"isela *ockI, na $ri!er, u svo(i! deli!a o euenici i sterili%aci(i sasvi! is$ravno nala-ava da nacistiJka ideo+
loi(a devalvira l(udski ?ivot i od'acu(e hu!anu etiku4
:
MeEuti!, nala-ava(u;i sa!o ono Je!u su se nacisti
su$rotstavl(ali s !oralne taJke ledi-ta, ona na! otkriva sa!o (ednu stranu !edal(e4 Da li su oni hu!anu etiku
%a!enili nehu!ano! etiko! ili su u $ot$unosti od'acili !oralnostM
Hitler (e nesu!n(ivo 'io ne!oralan, ali (e E'erhard 8ekel KE'erhard 8VckelI u'edio ve;inu istoriJara da Hitler
ni(e 'io sa!o o$ortunista4 On (e vi-e 'io (edan $rinci$i(elni $olitiJar sa $reci%no de@inisani! shvatan(e! sveta ko(e
se Jvrsto dr?ao4
0
8ekel ni(e $ose'no anali%irao Hitlerove stavove o etici i !oralnosti, ali (e i% Hitlerovih s$isa i ovora
sasvi! (asno da on uo$-te ni(e 'io a!oralan4 On (e, na$rotiv, 'io i%u%etno !oralistiJan i dosledno (e $ri!en(ivao
svo(u vi%i(u !oralnosti na $olitiJke odluke, ukl(uJu(u;i ratovan(e i vr-en(e enocida4 Na!a (e, !o?da, te-ko to da
shvati!o, ali u Hitlerovo! shvatan(u sveta, rat i enocid ne sa!o -to su se !oli !oralno o$ravdati, ve; su 'ili i %a
svaku $ohvalu sa to isto as$ekta4 Hitler (e, dakle, u kra(n(o( instanci 'io toliko o$asan, u$ravo %ato -to su n(eova
$olitika i n(eove odluke 'ile %asnovane na koherentni!, ali $ou'ni! etiJki! ideali!a4
<

Da 'is!o shvatili oro!nu Hitlerovu $o$ularnost u Ne!aJko(, $rvo !ora!o shvatiti etiJku di!en%i(u n(eovo
$oleda na svet i n(eove $olitike4 Hitler ne!aJko! narodu ni(e o'e;ao sa!o !ateri(alni $ros$eritet, %dravl(e i !o;,
ve; i !oralni na$redak4 Mnoi uJeni l(udi uoJili su uto$i(ski $o%iv naci%!a, Ji(i (e cil( 'io stvaran(e u%vi-eni(e i 'ol(e
oso'e4 )olici(ska dr?ava ko(u (e on stvorio ni(e $roonila sa!o $olitiJke ne$ri(atel(e, ve; (e $oku-avala da odstrani i
kri!inalne o'like $ona-an(a i dru-tvenu devi(aci(u4
2
NacistiJka $ro$aanda (e naciste stalno $rika%ivala kao
$risto(ne, neiskvarene, u%orne Jlanove dru-tva4 Hitler (e ne$restano kritikovao savre!eno, ur'ano dru-tvo %'o
n(eove ra%u%dane ne!oralnosti, naroJito -iren(a seksualne ne!oralnosti i $rostituci(e4
Neke (e Hitlerovo %aovaran(e B$orodiJnih vrednostiC navelo na $ore-nu $ret$ostavku da (e Hitler 'io !oralni
kon%ervativac4 Ako is$ita!o neka odreEena !oralna $itan(a O a'ortus, ulou ?ena ili ho!oseksualnost O onda
Hitlerovi stavovi %aista odra?ava(u (edan kon%ervativan $oled na svet4 MeEuti!, sveuku$no ledano, Hitlerovi etiJki
stavovi se ne sla?u 'a- !noo sa tradicionalni! !oralo!, $o-to (e on svo( !oral %asnivao na $ot$uno druaJi(e!
te!el(u neo -to (e to Jinila ve;ina kon%ervativaca4 Hitlerova !oralnost ni(e 'ila %asnovana na tradicionalno( (udeo+
hri-;ansko( etici niti na 9antovo! !oralno! i!$erativu, ve; (e, na$rotiv, $redstavl(ala $ot$uno $o'i(an(e istih4
=
6!esto toa, Hitler (e $rihvatio evolucionu etiku $o ko(o( su darvinovska s$oso'nost i %dravl(e 'ili (edini kriteri(u!i
%a utvrEivan(e !oralnih standarda4 Darvinovska 'or'a %a o$stanak, naroJito 'or'a i%!eEu ra%liJitih rasa, $ostala (e
(edini ar-in %a !oralnost4
/
Dakle, 'ilo da Hitlera s!atra!o kon%ervativni! ili reakcionarni! u $olitiJko! s!islu, on
to siurno ni(e 'io i u !oralno! s!islu4
Hitler se u svo(i! rani! ovori!a i s$isi!a Jesto $o%ivao na $rirodu da 'i o$ravdao svo(u $redstavu o 'or'i4
5
On
(e $oricao da 'ilo ko !o?e da i%'ene uJe-;e u univer%alno( 'or'i %a o$stanak4 &vaki na$or da se i%'ene ta 'or'a na
kra(u ;e 'iti 'eskoristan, $o-to ;e $riroda $otvrditi svo(u vlast i uni-titi one ko(i ne ?ele da se 'ore %a svo( o$stanak4
8edina racionalna $olitika 'i, dakle, 'ila $odvrnuti se %akoni!a $rirode4 Hitler (e vi-e $uta $onovio da su (edina
$rava ko(a 'ilo ko(i narod i!a, $rava %ado'i(ena $o'edo! u 'or'i %a o$stanak4 On (e $re%irao hu!anost i hri-;ansku
!oralnost, ko(e 'i $odsticale sla'ost, dovode;i ti!e do 'ro(Jano o$adan(a, deradaci(e, i konaJno, nestanka l(udske
vrste4 6 svo! ovoru i% :70<4 odine, Hitler (e o'(asnio odnos i%!eEu 'or'e i $rava na slede;i naJinA
Ono odluJu(u;e Tu istori(iU (e !o; ko(u narodi O:NlkerP i!a(u u se'i sa!i!aN is$ostavl(a se da oni ko(i su $red
*oo! i sveto! (aJi i!a(u $ravo da na!e;u svo(u vol(u4 I% istori(e se vidi da (e &ravo sa!o $o se'i $ot$uno
'eskorisno, ukoliko !o;na sila ne sto(i i%a n(ea4 )ravo sa!o $o se'i ni(e ni od kakve koristi 'ilo ko!e ko ne!a
!o; da na!etne svo(e $ravo4 8aki su uvek $o'eEivali444 #eloku$na $riroda $redstavl(a (ednu konstantnu 'or'u
i%!eEu !o;i i sla'osti, stalnu $o'edu (akih nad sla'i!a4
D
)os!atrano sa!o $o se'i, van neko -ire konteksta, ovo %vuJi $ot$uno a!oralno4 Ako (e $o'eda $ute! 'or'e
(edini ar-in %a utvrEivan(e -ta (e is$ravno, a -ta ne, kao -to (e Hitler otvoreno rekao, kako onda !o?e 'iti 'ilo kakve
o'(ektivnosti ili kriteri(u!a %a !oralnostM
Faista, Hitler (e i na drui! !esti!a u svo(o( kn(i%i Moja borba (asno $oricao da !oralnost i!a 'ilo kakvo
o'(ektivno, $er!anentno $osto(an(e4 On (e tvrdio da sve ide(e ve%ane %a etiku i estetiku O i %aista, sve ide(e osi! onih
Jisto loiJkih %akl(uJaka O %avise od Jovekovo u!a i da ne !ou da $osto(e ne%avisno od Joveka, ko(i ni(e oduvek
$osto(ao4
7
Hitlerovo shvatan(e da (e !oralnost Jisto l(udska tvorevina ru-i svaki etiJki siste! ko(i tvrdi %a se'e da (e
transcedentan, kao -to su (udeo+hri-;anska ili kantovska etika4 Hitler oJiledno ni(e verovao u $osto(an(e
ne$ro!enl(ivih, univer%alnih !oralnih standarda4 I%leda da ova( as$ekt Hitlerove @ilo%o@i(e $otkre$l(u(e $redstavu o
n(e!u kao a!oralno! niJeovsko! nihilisti, $ootovo %ato -to (e on toliko Jesto ovorio o $otre'i %a $reva%ila?en(e!
$re$reka snao! vol(e, %'o Jea (e u veliko( !eri %vuJao kao NiJe sa n(eovi! konce$to! o vol(i %a !o;4
Hitler (e, !eEuti!, $o$ut !noih druih evolucionista o ko(i!a s!o ovorili u ovo( kn(i%i, i%'eavao $ot$uni
nihili%a! i !oralni relativi%a! tako -to (e $rihvatio (edan o'lik evolucione etike4 On (e s!atrao da (e l(udska
!oralnost $roi%vod evoluciono ra%vo(a i da $redstavl(a na(vi-i ste$en evoluci(e ko(i (e ikada dostinut4 N(eov stav o
evoluci(i (e, kao i u sluJa(u veliko 'ro(a n(eovih savre!enika, 'io nadahnut ide(o! o na$retku, dok (e !oralnost
s!atrao (edni! od na(ve;ih evolucionih na$redaka4 Naravno, ako (e Hitler s!atrao da !oralnost ne $osto(i van
konteksta l(udske $sihe, on ni(e i!ao nikakvu o'(ektivnu, nauJnu osnovu %a svo(u tvrdn(u da l(udska !oralnost
$redstavl(a Bvi-iC ili B'ol(iC stadi(u! evoluci(e, %ato -to ni(e i!ao ni o'(ektivni kriteri(u! %a utvrEivan(e -ta (e Bvi-eC
ili B'ol(eC4 Hitler ni(e 'io (edini ko(i (e na$ravio ovakvu re-ku (er su !noi n(eovi $rethodnici i savre!enici i!ali
isti stav o evoluciono! na$retku, dok su s drue strane $oricali $osto(an(e 'ilo kakve osnove %a utvrEivan(e kvaliteta
ra%vo(a4
*udu;i da (e Hitler evolucioni na$redak $os!atrao kao ne-to su-tinski $o%itivno i do'ro, on (e s!atrao da (e
vrhunac do'ra do$rinositi to! evoluciono! na$retku4 *or'a %a o$stanak (e stvorila l(udska 'i;a, i ako $oku-a!o da
se su$rostavi!o %akoni!a $rirode na$u-ta(u;i tu 'or'u, !i ;e!o s$reJiti $rores i $odsta;i deeneraci(u4 6 (edno!
$asusu u kn(i%i Moja borba u ko(e! ovori o $ou'ni! $osledica!a ve-taJko oraniJavan(a -iren(a $o$ulaci(e,
Hitler (e u$o%orio na o$asnost ko(o( se i%la?e!o $oku-ava(u;i da oraniJi!o Jovekovu 'or'u %a o$stanakA
Ako se re$rodukci(a kao takva oraniJi, i s!an(i 'ro( raEan(a, $rirodna 'or'a %a o$stanak, ko(a sa!o na((aJi!a i
na(%dravi(i!a o!ou;ava da $re?ive, 'i;e %a!en(ena oJiledno! ?el(o! da se $o svaku cenu s$asu Jak i oni
na(sla'i(i i na('olesni(iN tako se raEa $oto!stvo ko(e, -to se !i du?e rua!o $rirodi i n(eno( vol(i, ne!inovno
$osta(e sve (adni(e444 8aJa rasa (esc"lec"t/ %a!eni;e sla'i(u, $o-to ;e naon %a ?ivoto! u svo! konaJno! o'liku
desetkovati svaku ne$otre'nu steu tako%vane hu!anosti $o(edinaca kako 'i na$ravila !esta %a hu!anost
$rirode, ko(a uni-tava sla'e da 'i na$ravila !esta %a (ake4
:.

Hitler (e ti!e $ostavio novu de@inici(u hu!anosti li-iv-i $o(edinca svih $rava i tvrde;i da (e uni-tavan(e sla'ih od
strane (akih akt hu!anosti4 On (e na ta( naJin $ot$uno i%okrenuo tradicionalnu !oralnost4
Ali, na ko(i naJin Jovek tre'a da se 'ori u to( 'or'i %a o$stanakM )ri!en(u(u;i darvinistiJke $rinci$e na l(udska
dru-tva, darvinisti su !orali da se uhvate u ko-tac sa $riliJno veliko! te?ino! ko(u (e tre'alo dati 'or'i i%!eEu $o(e+
dinaca unutar dru-tva u su$rotnosti sa 'or'o! i%!eEu ra%liJitih ru$a ili dru-tava4 9ao -to s!o rani(e videli, !noi
darvinisti O ukl(uJu(u;i i sa!o Darvina O s!atrali su da ru$no tak!iJen(e, kao -to su rat i rasni antaoni%a!,
ira(u kl(uJnu ulou u ra%vo(u l(udskih dru-tava, $a Jak i u evoluci(i !oralnosti4 Hitler (e %au%eo ovakav $ristu$,
s!atra(u;i da (e !eEurasno nad!etan(e kl(uJni @aktor ko(i $okre;e l(udsku evoluci(u i istori(u4 FnaJi, Hitler se, u
cil(u $ro!ovisan(a evoluciono na$retka, odluJio %a dvostranu stratei(u ko(a ukl(uJu(e i ve-taJku i $rirodnu
selekci(uA eueniku unutar ne!aJko dru-tva da 'i se $o'ol(-alo %dravl(e i vitalnost Bari(evske raseC, i !eEurasnu
'or'u i ratove us!erene $rotiv onih van ne!aJke rasne %a(ednice4 Hitlerova euenika i rasna $olitika 'ile su
$ove%ane kao deo (edno -ire $rora!a %a oJuvan(e i una$reEen(e l(udske vrste, $o-to (e Ne!ce s!atrao
na(ra%vi(eni(o! raso!, i u @i%iJko!, a naroJito u intelektualno! s!islu4 Ono -to (e %a nas od (o- ve;e %naJa(a (este
to da (e Hitler Ne!ce s!atrao !oralno su$eriorni! u odnosu na sve ostale rase4 Dakle, ukoliko 'i se ostale rase
eli!inisale i %a!enile Ne!ci!a, ceo svet 'i !oralno u%na$redovao4
::
FnaJi, oni odlo!ci i% Hitlerovih ovora i s$isa u ko(i!a se nala-ava 'or'a, nisu u su-tini tako a!oralni kako
neki $ret$ostavl(a(u4 Na $ri!er, Hitler (e u kn(i%i Moja borba i%(avio da
(e ovo oJuvan(e Tkulture i rasa ko(e (e stvara(uU tesno $ove%ano sa ne$ro!enl(ivi! %akono! nu?de i $ravo! na
$o'edu na('ol(ih i na((aJih444 9o od ?eli da ?ivi !ora da se 'ori, a ko od ne ?eli da se 'ori na ovo! svetu veJite
'or'e, ne %aslu?u(e da ?ivi4 Ovo (e !o?da okrutno, ali (e (ednostavno takoX
:0
Fa$a%ite $rvo da Hitler ni(e ovorio sa!o o $o'edi na((aJih, ve; i Bna('ol(ihC, -to %naJi onih ko(i su u !oralno!
s!islu 'ol(i od druih4 Ako 'is!o $a?l(ivo is$itali kontekst ovo odlo!ka, videli 'is!o da (e Hitler tvrdio da (e sa!o
Bari(evskaC rasa odovorna %a stvaran(e l(udske kulture4 9ada (e ovorio o rasno( su$eriornosti BAri(evacaC, Hitler (e
konstantno isticao n(ihov do$rinos l(udsko( kulturi, ko(i (e + s!atrao (e on + 'io %asnovan na n(ihovi! 'iolo-ki!
oso'ina!a4 Nekoliko stranica dal(e, Hitler (e o'(asnio da (e (edan as$ekt Bari(evskeC su$eriornosti n(ihov !oralni
karakter4 On (e tvrdio da su BAri(evciC u stan(u da stvara(u kulturu %ato -to i!a(u na(ra%vi(eni(i ose;a( %a ?rtvovan(e
%arad do'ra druih4 Tako su BAri(evciC, $o Hitlerovo! !i-l(en(u, !an(e eoistiJni, a vi-e altruistiJki nastro(eni4
Hitler (e svo(u $redstavu o altruistiJki ori(entisani! Ne!ci!a, na(u%vi-eni(i! $ri!ero! l(udske !oralnosti,
su$rotstavio 8evre(i!a kao utelovl(en(u ne!oralnosti4
:<
On (e stalno o$tu?ivao 8evre(e %a $ohle$u, $revare, seksualnu
nastranost i ostala ne!oralna dela, o$ravdava(u;i ti!e svo(e !i-l(en(e o n(i!a kao o in@eriorno( rasi4 Tako se $od
in@eriorno-;u ni(e $odra%u!evala sa!o @i%iJka i !entalna, ve; i !oralna in@eriornost Kne %a'oravite da su, $re!a
Hitlerovo! !i-l(en(u, sve tri 'ile 'iolo-ki %asnovaneI4 Faista, kada (e ovorio o rasno( in@eriornosti 8evre(a, Hitler (e
daleko vi-e nala-avao n(ihove navodne !oralne nedostatke, neo n(ihove @i%iJke ili $sihiJke karakteristike4 6 stvari,
(edini ra%lo i% ko(e su 8evre(i $redstavl(ali o$asnost %a Ne!aJku K$o Hitlerovo! !i-l(en(uI 'io (e ta( -to su se
navodno koristili ne!oralni! !etoda!a kako 'i na $revaru oteli Ne!ci!a nasledstvo ko(e i! s $ravo! $ri$ada4
)o-to ih (e s!atrao ne!oralni!a, Hitler (e o 8evre(i!a Jesto ovorio kao o %ara%ni! $ara%iti!a i 'acili!a ko(i
uni-tava(u %dravl(e i vitalnost ne!aJke naci(e4 Hitler (e i%u%etno o%'il(no shvatio ovu !eta@oru, rekav-i u @e'ruaru
:72=4 odine O nakon -to su !ilioni 8evre(a nestali u Holokaustu O da !ere ko(e (e Ne!aJka $redu%ela $rotiv
8evre(a+$ara%ita B$redstavl(a(u i%u%etno va?an $roces de%in@ekci(e, ko(i s!o s$roveli do kra(n(ih ranica i 'e% ko(e
'is!o !i sa!i 'ili uu-eni i uni-teniC4
:2
Hitler (e %'o svo shvatan(a !orala, !orala %asnovano na rasno( $ri$adnosti, $onekad $rihvatao !oralna naJela
ko(a su 'ila u skladu sa tradicionalno! hri-;ansko! !oralno-;u4 Na $ri!er, Hitlerovo %aovaran(e !onoa!i(e i
od'acivan(e a'ortusa i ho!oseksualnosti 'ilo (e u skladu sa tradicionalni! kon%ervativci!a4 MeEuti!, Hitler uo$-te
ni(e $odr?avao tradicionalnu !oralnost %'o tradici(e ili relii(e, ve; (e ove !oralne stavove $rihvatao %ato -to ih (e
s!atrao na('ol(i! naJino! $ro$airan(a 'iolo-ko $o'ol(-an(a ne!aJke naci(e4 Ra%lika i%!eEu ova dva $ristu$a
$osta(e oJiledna kada ra%!otri!o Hitlerov stav o a'ortusu4 On (e 'io $rotiv a'ortusa (edino kada su u $itan(u %drave
Ne!ice, $o-to (e s!atrao da -iren(e $o$ulaci(e $redstavl(a kl(uJ 'iolo-ke vitalnosti n(eove naci(e4 On (e, !eEuti!,
do%vol(avao a'ortus kada su u $itan(u one Bin@eriorneC rase ili u sluJa(evi!a kada 'i dete na(verovatni(e i!alo neku
uroEenu 'olest4
Dok (e s (edne strane $odr?avala neke tradicionalne vrednosti, Hitlerova evoluciona etika (e nalavaJke okrenula
neke drue vrednosti4 On (e 'io u stan(u da o$ravda otovo sve s !oralne taJke ledi-ta, ukoliko (e to do$rinosilo
evoluciono! na$retku i $o'ol(-an(u JoveJanstva4 )o-to (e s!atrao da Bari(evskaC rasa $redstavl(a na(vi-i o'lik
JoveJanstva, to (e $raktiJno %naJilo da (e sve -to (e $odsticalo $o'edu Bari(evskeC rase 'ilo !oralno is$ravno4 Tako (e
Hitler u svo! ovoru i% :70<4 odine !oao da i%(avi slede;eA
Ali !i nacional+soci(alisti sto(i!o ovde Tna 8evre(sko! $itan(uU u (edno( ekstre!no( $o%ici(i4 Mi %na!o sa!o
(edan narod (:olk/$ %a ko(i se 'ori!o, a to (e na- so$stveni narod4 Mo?da s!o nehu!aniX Ali ako s$ase!o
Ne!aJku, !i s!o uJinili na(ve;e delo na svetu4 Mi !o?da Jini!o ne$ravduX Ali ako s$ase!o Ne!aJku, !i s!o
ukunuli na(ve;u ne$ravdu na svetu4 Mo?da se ne!oralniX Ali, ako (e na- narod (:olk/ s$asen, !i s!o $onovo utrli
$ut !oralnosti4
:=

Hitler (e, dakle, o$ravdavao svako ne!oralno delo uJin(eno oni!a van ne!aJke rasne %a(ednice, sve dotle dok
ono do$rinosi do'ru Bari(evskeC rase4 *ore;i se %a do'ro'it Bari(evskeC rase, $odstiJe!o konaJnu $o'edu !oralnosti4
Hitler (e ovu osnovnu ide(u o'(asnio i u kn(i%i Moja borba, kada (e o'(asnio da n(eovo shvatan(e sveta
ni u ko! sluJa(u ne $odra%u!eva veru u (ednakost rasa, dok %a(edno sa n(ihovi! ra%lika!a $re$o%na(e i n(ihovu
viu ili ni%u vrednost, -to a o'ave%u(e da, u skladu sa veJno! vol(o! ko(a u$ravl(a univer%u!o!, $ro$aira
$o'edu bolji"$ jai"$ a da od loiji" i slabiji" %ahteva $okornost4 Ono ti!e u $rinci$u $rihvata aristokratski %akon
$rirode i veru(e u validnost ovo %akona u sluJa(u svako $o(edinaJno ?ivo 'i;a4 Ono ne $re$o%na(e sa!o
razliitu vrednost rasa$ ve= i razliizu vrednost &ojedinaca444 MeEuti!, ono ni u ko! sluJa(u ne !o?e da $rihvati
$ravo $osto(e;e ide(e o etiJnosti, ukoliko ta ide(a $redstavl(a o$asnost %a ?ivot rase ko(a (e nosilac vi-e o'lika
etike4
:/
8edini Hitlerov kriteri(u! %a !oralnost 'io (e n(en udeo u $ro!ovisan(u ili o!etan(u interesa na(ra%vi(eni(e rase,
na(ra%vi(eni(e ne sa!o u @i%iJko! i $sihiJko!, ve; i u !oralno! s!islu4 Ako 'i 'ilo ko(i !oralni %akon $redstavl(ao
Bo$asnost %a o$stanak ne!aJke raseC, utoliko ore $o ta( !oralni %akon, s!atrao (e Hitler4 8asno (e, %naJi, da (e
Hitler u%di%ao rasne o'%ire i%nad 'ilo kakvih verskih, hu!anitarnih ili etiJkih standarda4
Hitler (e is!evao svaki !oral ko(i ni(e $o'ol(-avao vitalnost Bari(evskeC rase, naroJito neke tradicionalne
hri-;anske vrednosti, kao -to su $oni%nost, sa?al(en(e i saose;an(e4 On (e s!atrao da su te vrednosti ne$rirodne i
$rotivne %dravo! ra%u!u, i stoa -tetne i $ou'ne %a %drav ra%vo( i na$redak l(udske vrste4 On (e s $re%ren(e!
od'acio ide(u o l(udski! $ravi!a, na%vav-i (e $roi%vodo! sla'i;a4 BNeC, o'(asnio (e on, B$osto(i sa!o (edno
na(sveti(e l(udsko $ravo, a to $ravo (e u isto vre!e i na(sveti(a du?nost O truditi se i $a%i ti da se oJuva Jistota krviC,
kako 'i se $odstakla B$le!eniti(a evoluci(aC JoveJanstva4
:5
8o- (edan naJin na ko(i (e Hitler, kako (e sa! s!atrao, !oao da una$redi interese Bari(evskeC rase 'io (e
$odstican(e re$rodukci(e Bna(ra%vi(eni(ihC $ri$adnika te rase i eli!inisan(e Bin@eriornihC $o(edinaca4 Dakle,
euenika, Jedo!orstvo i eutana%i(a %au%i!ale su centralno !esto u n(eovo! shvatan(u dru-tveno na$retka4 Ta
shvatan(a takoEe $oka%u(u koliko (e n(eova evoluciona etika 'ila daleko od tradicionalni(e !oralnosti, a svakako i
od (udeo+hri-;anske %a'rane u'i(an(a nevinih l(udskih 'i;a4 On (e u svo(i! ovori!a Jesto ovorio o euenici i
$o$ulaciono( $olitici, a $onekad (e ovorio da se Bnes$oso'niC !ou ?rtvovati4 MeEuti!, on (e retko otvoreno ovorio
o u'i(an(u onih ko(e (e s!atrao in@eriorni!a4 I$ak, u (edno! neo'(avl(eno! ruko$isu i% :70D4 odine, Hitler (e (asno
$oka%ao koliko se euenika i Jedo!orstvo ukla$a(u u n(eovo darvinistiJko shvatan(e $rirodeA
Dok $riroda sa!o nekolicini na(%dravi(ih i na(ot$orni(ih !eEu veliki! 'ro(e! ?ivih orani%a!a do%vol(ava da
$re?ive u 'or'i %a o$stanak, l(udi oraniJe 'ro( raEan(a, a onda $oku-ava(u da odr?e u ?ivotu ono -to se rodi, ne
vode;i raJuna o to!e koliko ta 'i;a %aista vrede4 Hu!anost (e stoa sa!o ro' sla'osti i ti!e %aista na(okrutni(i
uni-titel( l(udsko $osto(an(a4
Hitler (e $oto! $ri'eao Hekelovo! o!il(eno! $ri!eru O drevni! &$artanci!a O da 'i od'ranio ide(u o u'i(an(u
nes$oso'ne dece, $o-to, $o n(eovo! !i-l(en(u, n(ihov ?ivot vredi vrlo !alo, ako uo$-te i vredi4 6'iti takve oso'e (e,
$re!a Hitleru, hu!ani(e neo do%voliti i! da ?ive4 On (e, dakle, s!atrao da u'i(an(e nes$oso'nih $redstavl(a do'ro
delo s !oralno as$ekta, $ot$uno $reokrenuv-i (udeo+hri-;anski !oralni %akon, ko(i (e -titio nes$oso'ne4
:D
Hitler (e s!atrao da darvini%a! $ru?a !oralno o$ravdan(e %a Jedo!orstvo, eutana%i(u, enocid i ostale $olitiJke
!ere ko(e su Ka, hvala *ou, (o- uvek suI s!atrane ne!oralni! u odnosu na konvencionalni(e !oralne standarde4
Evoluci(a (e $ru?ila kra(n(e cil(eve ove $olitikeA 'iolo-ki na$redak l(udske vrste4 To (e, !eEuti!, veo!a nesiuran
cil(, %ato -to %avisi od una$red stvorenih ide(a o to!e -ta (e, %a$ravo, na$redak4 Hitlerovo shvata n(e na$retka 'ilo (e
%asnovano na n(eovi! so$stveni! vrednosti!a, tako da (e on ti!e svo(e $ret$ostavke o kulturi i shvatan(e
!oralnosti na (edan ne$o-ten naJin $retoJio u to'o?e nauJni cil(4 On (e u to svo(e shvatan(e !oao da Bu'aciC i
!oralne $redrasude ti!e -to (e neke rase de@inisao kao in@eriorne, a one drue kao su$eriorne4 Darvinovski rasi%a!
(e, naravno, u oro!no( !eri do$rineo sve!u to!e4
Ako evoluci(a da(e cil(eve, darvinovski !ehani%a! $redla?e sredstvaA $ove;ati 'ro( Bna(s$oso'ni(ihC l(udi kako 'i
istisnuli ostale u 'or'i %a o$stanak4 On (e u svo(o( veliko( ?el(i da u'r%a evolucioni $roces $ro$airao i ve-taJku
selekci(u KeuenikuI i !ere inten%iviran(a $rirodne selekci(e4 Nad!etan(e i suko' delova;e u korist (aJih, s$oso'ni(ih
$o(edinaca i rasa4 Ali, tako ;e delovati i u'i(an(e onih $o(edinaca i rasa ko(e se s!atra(u in@eriorni!4 Moralnost se ne
!o?e utvrditi %akoni!a i% $ro-losti, ve; sa!o na osnovu n(enih $osledica $o evolucioni na$redak4
)a de (e Hitler do'io ove ide(e o etici i !oralnostiM I $ored neverovatno 'ro(a istra?ivan(a ko(a su raEena o
Hitleru i naci%!u, to (e (o- uvek te-ko $itan(e, (er dok s (edne strane i!a!o oro!nu koliJinu in@or!aci(a o Hitlero+
vi! ide(a!a O %asnovanih i na $rivatni! i na (avni! i%(ava!a O i!a!o vrlo !alo doka%a o to!e -ta (e uticalo na
@or!iran(e n(eovo shvatan(a sveta4 ,eliki 'ro( ras$olo?ivih doka%a o ono!e -to (e na intelektualno! $lanu uticalo
na !lado Hitlera ne$ot$un (e, ne$ou%dan ili na osnovu indici(a4 On (e retko s$o!in(ao 'ilo kakve %naJa(ni(e $isce i
kn(ie ko(e su uticale na @or!iran(e n(eovo naJina ra%!i-l(an(a4 Auust 9u'icek KAuust 9u'i%ekI, ko(i (e (edno
kratko vre!e 'io n(eov ci!er u *eJu, tvrdio (e da (e Hitler Jesto odla%io u 'eJku 'i'lioteku i !noo Jitao,
ukl(uJu(u;i dela Dantea, Hilera K&chillerI, Herdera, Ho$enhauera K&cho$enhauerI i NiJea4
:7
Hitler (e verovatno Jitao
neka velika, nauJna dela u svo(o( !ladosti, ali sude;i $o ono!e -to %na!o o n(eovo! kasni(e! ?ivotu, ta dela
verovatno nisu i%vr-ila ona( na(%naJa(ni(i utica( na @or!iran(e n(eovo $oleda na svet4 FnaJa(ni(i utica( su
verovatno i%vr-ile 'eJke novine, $olitiJki traktati i $a!@leti, ko(e (e, kao -to na! (e $o%nato, Jitao i $ratio sa veliki!
interesovan(e!4 Ako (e to taJno, Hitler (e onda svo(u evolucionu etiku i rasistiJki soci(aldarvini%a! u veliko( !eri
verovatno @or!irao i% drue ruke4 To uo$-te ne 'i tre'alo da nas i%nenadi, $o-to (e 'eJka -ta!$a 'ila $re%asi;ena
rasistiJki! soci(aldarvini%!o! u vre!e kada (e Hitler 'oravio u to! radu4
0.
MeEuti!, neki nauJnici tvrde da (e ova( ili ona( $isac i%vr-io na(ve;i utica( na @or!iran(e Hitlerovo shvatan(a
sveta4 Te-ko da (e iko 'io u$orni(i u ovakvi! tvrdn(a!a od Dani(ela "as!ana ko(i (e $otencirao svo(u hi$ote%u o
Hekelovo! utica(u na Hitlera4 "as!anovi aru!enti se na $rvi $oled !ou uJiniti uverl(ivi!, %ato -to $osto(e
ne$orecive $aralele i%!eEu nekih delova Hekelove i Hitlerov ideoloi(e4 ,e; s!o videli da (e Hekel 'io !eEu $rvi!
ne!aJki! !islioci!a ko(i su ovorili o istre'l(ivan(u Bin@eriornihC l(udskih rasa od strane su$eriornih Evro$l(ana i
u'i(an(u invalida4 Hitlerova shvatan(a l(udske 'or'e %a o$stanak i odnosa i%!eEu $rirode i dru-tva sliJna su
Hekelovi!, a neke Hitlerove i%(ave ve%ane %a evoluci(u lako su !ole 'iti $reu%ete od Hekela4 9ao (edan od !noih
$ri!era !o?e!o navesti (ednu Hitlerovu i%(avu i% :7<<4 odine ko(a (e nesu!n(ivo $reu%eta od Hekela Kali !o?da
indirektnoIA B8a% i%!eEu na(ni?e stvoren(a ko(e se (o- uvek !o?e na%vati Joveko! i na-e na(ra%vi(eni(e rase ve;i (e
od rasto(an(a ko(e deli na(ni?i ti$ Joveka od na(ra%vi(eni(e !a(!una4C
0:
MeEuti!, "as!anov $ristu$ (e suvi-e oraniJen, (er %ane!aru(e oro!ne ra%like i%!eEu Hekela i Hitlera4 Hekel
(e 'io li'eralni nacionalista :74 veka ko(i (e $odr?avao *i%!arka %ato -to (e ova( u(edinio ne!aJku naci(u, ali ko(i
nikada ni(e $rihvatao diktaturu i (edno$arti(sku vladavinu4 Hekel (e sa vi-e as$ekata 'io na strani li'eralnih $ristalica
$roresivnih ide(a svoa vre!ena, $ro$aira(u;i, $ored ostalih li'eralnih ide(a, !irovni $okret i $rava
ho!oseksualaca4 "as!an (e, sve u sve!u, na$ravio $revi-e 'uke oko Hekelovo antise!iti%!a, ko(i, iako $ore-no
us!eren, verovatno ni(e 'io i%vor Hitlerovo antise!iti%!a4 9ao $rvo, u Hekelovi! s$isi!a i ovori!a retko kada
naila%i!o na antise!itske i%(ave, a kada i naiEe!o, one su !noo 'la?e od Hitlerovih4 Osi! toa, $oJetko! 0.4 veka
'ilo (e !noo antise!itski nastro(enih !islilaca Ji(i stavovi su !noo sliJni(i Hitlerovi!4 Euenika i eutana%i(a, dva
as$ekta Hekelove @ilo%o@i(e ko(e (e Hitler verovatno $rihvatio, nisu $ri$adale iskl(uJivo nacisti!a, ve; ih (e $rihvatio
i oro!an 'ro( ra%liJitih sekularnih dru-tvenih re@or!atora4 Gak su se i !noi soci(alisti, ukl(uJu(u;i i neke
!arksiste, $ridru?ili ve;ini ko(a (e $odr?avala eueniku4
)ored toa, "as!an ne !o?e da doka?e da (e Hitler, %a$ravo, ikada i $roJitao 'ilo ko(e od Hekelovih dela, tako
da (e, !a kakav utica( da (e Hekel navodno i%vr-io na Hitlera, ta( utica( !oao 'iti vr-en $osredno, $reko druih4
Hekelova dela su se %aista !noo Jitala $oJetko! 0.4 veka i uo$-te ne 'i 'ilo i%nenaEu(u;e da (e i Hitler $roJitao
(edno ili vi-e n(ih4 MeEuti!, i !noi euenisti, rasisti i antise!iti $ro$airali su Hekelove ide(e, o ko(i!a se !noo
ovorilo i diskutovalo u $o$ularno( -ta!$i, tako da (e sasvi! !ou;e da (e Hitler te ide(e $rihvatio $reko druih4
Dakle, "as!an i!a $ravo kada nala-ava da su Hekelove ide(e u veliko( !eri uticale na Hitlera, ali one ni u ko!
sluJa(u nisu $redstavl(ale ideolo-ku $odlou %a @a-i%a!, kao -to ni Hekel ni u ko! sluJa(u ni(e 'io $ro@a-istiJki
nastro(en4
00
8o- (edna oso'a ko(u su s!atrali ovekom koji je dao +itleru svoje ideje 'io (e 8or Lanc @on Li'en@els, 'eJki
okultista i ari(evski rasista ko(i (e O %a(edno sa "vido! @on Listo! O @or!ulisao doktrinu $o%natu $od na%ivo!
ario%o@i(a Ki%veden i% korenskih reJi ko(e %naJe Bari(evska !udrostCI4 Austri(ski $siholo ,il@rid Da(! KWil@ried
Dai!I koristi dve vrste doka%a u $ove%ivan(u Lanca i Hitlera4 )rvo, on $oku-ava da $oka?e da (e Hitler Jitao Lancov
rasistiJki Jaso$is .stara, ko(i se !oao ku$iti na kiosku 'li%u Hitlerovo stana u *eJu4 De(! (e $osle Druo
svetsko rata interv(uisao Lanca, ko(i (e tvrdio da a (e Hitler (edno! $osetio i tra?io od n(ea nekoliko $ri!eraka
.stare ko(i su !u nedosta(ali da 'i u$ot$unio svo(u kolekci(u ovo Jaso$isa4 Lancu se, !eEuti!, ne !o?e u
$ot$unosti verovati, 'udu;i da (e takoEe tvrdio da (e Len(in 'io (edan od n(eovih uJenika4 Dakle, Lanc (e ovu $riJu o
Hitleru is$riJao !o?da sa!o da 'i se'e uJinio %naJa(ni(i!4 MeEuti!, !noi nauJnici, ukl(uJu(u;i i !ene sa!o,
s!atra(u da (e sasvi! !ou;e da (e Hitler Jitao Lancove s$ise u *eJu4
Druo, De(! $oku-ava da $oka?e kako $osto(e !noo'ro(ne $aralele i%!eEu Lancovih i Hitlerovih stavova4
Lancov ekstre!ni ari(evski rasi%a! (e %aista i!ao !noo dodirnih taJaka sa Hitlerovo! rasno! ideoloi(o!4 )re
svea, Lanc (e 'io odan darvini%!u i !eEurasnu 'or'u (e tu!aJio kao neo$hodni sastavni deo evoluciono $rocesa4
On (e, kao i !noi drui euenisti, 'io %a'rinut %'o 'iolo-ke deeneraci(e, ko(u (e s!atrao $rodukto! !e-an(a rasa4
On (e stalno nala-avao $otre'u %a inten%ivni(i! nad!etan(e!, kako 'i $rirodna selekci(a !ola da vr-i svo( $osao4
BAri(evskaC rasa ;e, $o Lancovo! !i-l(en(u, $o'editi u slo'odno( 'or'i, 'udu;i da ona $redstavl(a $rirodno
aristokratsku rasu ko(a $osedu(e vi-e talenata i s$oso'nosti od 'ilo ko(e drue rase4 MeEuti!, osi! %ao-travan(a
konkurentne 'or'e, on (e $ro$airao i eueniku Kve-taJku selekci(uI kao naJin $odstican(a evoluciono $rocesa4
0<
Lanc (e u%di%ao rasistiJki nastro(eno $u'licistu Adol@a Har@a, ko(i (e na$isao nekoliko Jlanaka %a Lancov
Jaso$is, %ato -to (e ova( rasi davao centralno !esto u odreEivan(u sud'ine naroda i naci(a4 Lanc (e %a$a%io da (e Brasa
$okretaJka sila ko(a sto(i i%a svea -to Jini!oC4
02
Lanc kasni(e ovori o to!e kako su n(eova shvatan(a rase uticala
na n(eovo shvatan(e !oralnostiA BFa nas l(ude, veliJanstveni Ari(evac $redstavl(a !erilo %a sve, tako da sve -to (e
korisno %a Ari(evce, te u%vi-ene $ri$adnike l(udsko roda, !ora 'iti !oralno, dok sve ono -to n(i!a -teti !ora 'iti
ne!oralno4C
0=
On (e naroJito $oricao da 'i'li(ska %a$ovest o l(u'avi $re!a 'li?n(e! o'uhvata i $ri$adnike druih
rasa4 On (e tvrdio da uJen(e o univer%alno( l(u'avi, l(u'avi $re!a svi!a, $redstavl(a i%okretan(e hri-;ansko uJen(a
ko(e su ari(evci!a na!etnuli in@eriorni B!a(!unoliki l(udiC4
0/
9ao -to ;e to nakon n(ea uJiniti i Hitler, Lanc (e
!oralnost !erio n(eni! utica(e! na Bsu$eriornuC rasu, a l(u'av (e, $o n(eovo! !i-l(en(u, 'ila re%ervisana sa!o %a
$ri$adnike so$stvene rase4
Lancova !oralnost %asnovana na rasi !ola (e da o$ravda svakakva ne!oralna dela sve dotle dok su ona 'ila
uJin(ena $rotiv Bni?ihC rasa4 On (e stalno $rotestvovao $rotiv neselektivno i ne$ristrasno !ilosrEa, $o-to ;e to
doneti korist $ri$adnici!a Bin@eriornihC rasa, a na raJun Bari(evacaC4 On (e $ri$adnike Bin@eriornihC rasa u$oredio sa
korovo! ko(i tre'a i-Ju$ati, %ato -to $redstavl(a(u @inansi(ski teret %a B'ol(eC rasne ele!ente4
05
Lanc (e shvatio da to
Ju$an(e korova ne;e uvek !o;i da se o'avi !irni! $ute!4 On (e u (edno! svo! Jlanku $ohvalio !ere ko(e su
%a$isane u *i'li(i, ko(a navodno $redstavl(a Bte-ku, rasno $onosnu i rasno svesnu kn(iu, ko(a o'(avl(u(e s!rt i
istre'l(en(e in@eriorni!a, a su$eriorni!a da ;e vladati sveto!C4
0D
Dakle, Lancove ide(e su i$ak na neki naJin
naove-tavale Hitlerovu krutu rasnu $olitiku4
MeEuti!, $ro'le! na ko(i naila%e oni ko(i $oku-ava(u da $rika?u Hitlera kao Lancovo uJenika (este to -to su
ide(e ko(e su o'o(ica $odr?avali 'ile -iroko ras$rostran(ene u *eJu i drui! delovi!a Austri(e i Ne!aJke $oJet ko!
0.4 veka4 Mi s!o se sa !noi! ti! isti! ide(a!a o darvini%!u, euenici i !oralnosti ve; susretali na !noi!
drui! !esti!a u ovo( kn(i%i, i to Jesto u deli!a ko(a su o'(avl(ena $re Lancovih4 Druo, iako (e Lanc u%di%ao
$lavokose, $lavooke Ari(evce kao na(vi-u rasu, on (e retko kad ovorio o 8evre(i!a4 Rasni ne$ri(atel(i ko(e (e Lanc
s$o!in(ao na(Je-;e su 'ile crnaJke i !onolske rase, kao i Evro$l(ani Ji(a (e krv $o!e-ana sa krvl(u ovih druih rasa4
,e;ina 8evre(a 'i se nesu!n(ivo uklo$ila u Lancov o$is in@eriornih rasa, ali antise!iti%a! ni(e %au%i!ao centralno
!esto u n(eovo( rasno( ideoloi(i4 Osi! toa, Jak i ako Lanc (este uticao na Hitlera, Hitler ni(e $rihvatao sve n(eove
ide(e4 Na $ri!er, Hitler nikada ni(e $rihvatio !istiJno tu!aJen(e *i'li(e, ko(e (e %au%i!alo lavno !esto u Lancovo(
ideoloi(i, niti (e ikada koristio Lancovu e%oteriJnu ter!inoloi(u4 Dok (e Lanc u?ivao u okultno( $rirodi svo
rasi%!a, Hitler (e svo(u rasnu ideoloi(u o'iJno $rika%ivao kao racionalnu i nauJnu4
8o- (edan okultista !eEu 'eJki! rasni! teoretiJari!a ko(i (e !oao i%vr-iti utica( na Hitlera 'io (e "vido @on
List, Lancov kolea i $rvi ari(evski rasista ko(i (e otvoreno u$otre'l(avao svastiku ili kukasti krst KLanc (u (e $rihvatio
$osle n(eaI4 Ha!anova ka?e da se Hitlerov $oled na svet !noo vi-e $odudara sa Listovi! neo sa Lancovi!4
MeEuti!, ona takoEe %a$a?a da su Listove ide(e 'ile -iroko ras$rostran(ene u 'eJko( -ta!$i, tako da (e Hitler lako
!oao da $rihvati Listove ide(e i% drue ili tre;e ruke4
07
Osi! toa, !noe Listove ide(e 'ile su $a?l(ivo $ro'rane i
$reu%ete od druih rasnih teoretiJara, tako da ih (e Hitler !oao $reu%eti i% vi-e ra%liJitih i%vora4 Nikolas "udrik+
9lark KNicholas "oodricke+#larkeI verovatno (e u $ravu kada tvrdi da Bario%o@i(a $redstavl(a vi-e si!$to! neo
utica( u to! s!islu -to (e naovestila naci%a!C4
<.
Lanc i List su !o?da i%vr-ili utica( na Hitlera O direktno ili
indirektno O ali Hitler siurno ni(e 'io (edan od n(ihovih uJenika4
)eter E!il *eker K)eter E!il *eckerI ka?e da (e (o- (edan 'eJki rasni teoretiJar kandidat %a BJoveka ko(i (e dao
Hitleru n(eove ide(eCA 8o%e@ Ra(!er K8ose@ Rei!erI4
<:
Mnoe ide(e ko(e 8o%e@ Ra(!er s$o!in(e u svo(o( kn(i%i Pan7
nemaka 0emaka K) Pan7erman erman,, :7.=I $redstavl(a(u deo Hitlerovo shvatan(a sveta4 Ra(!er (e
$ro$airao $an+ne!aJki nacionali%a! i $rioritet rase u svi! as$ekti!a Jovekovo ?ivota, i%(aviv-i slede;eA H0aa
rasa sa svojom kulturom vredi vie od ostalih naroda i rasa na ovo( $laneti4C
<0
On (e koristio darvinistiJku teori(u da
'i o$ravdao i eueniku i !eEurasnu 'or'u4 &liJnosti i%!eEu n(eovo i Hitlerovo $oleda na svet %aista su
u$adl(ive4 *eker, !eEuti!, $ri%na(e da tu $osto(i (edan $ro'le!A Mi ne!a!o doka% da (e Hitler ikada Jitao
Ra(!erovu kn(iu4 Ra(!er (e, osi! toa, $ri%nao da (e n(eova kn(ia na$isana $od sna?ni! utica(e! ostalih rasnih
!islilaca, istaknuti(ih od n(ea sa!o4 On se $re svea divio ,olt!anovi! deli!a, ali (e rekao da su i La$u?ova,
,il%erova, "o'inova i Ge!'erlenova dela takoEe uticala na n(eov naJin ra%!i-l(an(a4
<<
Ra(!er (e, $o$ut Lanca i
Lista, vi-e si!$to! do!inantnih rasistiJkih ideoloi(a u *eJu u vre!e kada (e Hitler ?iveo u n(e!u4 6vek $osto(i
!ou;nost da (e n(eova kn(ia i%vr-ila utica( na Hitlera, ali Jak i da (este, ona (e sa!o (edna od !noih druih s$isa
rasnih teoretiJara ko(e su uticale na @or!iran(e Hitlerovih ide(a4
9ada (e na$isao kn(iu Moja borba, Hitler nikada ni(e s$o!enuo Hekela, Lanca, Lista ili Ra(!era kao oso'e ko(e
su uticale na @or!iran(e n(eovo $oleda nasvet dok (e 'oravio u *eJu4 MeEuti!, (edna od istaknutih $olitiJkih
@iura u *eJu ko(u Hitler (este s$o!enuo u kn(i%i Moja borba (este "eor @on Honerer K"eor von &chWnererI, lider
austri(ske )an+ne!aJke $arti(e4 Hitler (e 'io $rosto %al(u'l(en u Honererov $an+ne!aJki nacionali%a! i O 'ar do
:7:74 odine O u n(eov 'iolo-ki antise!itski rasi%a!4 Hitler (e u kn(i%i Moja borba i%(avioA BTeori(ski ovore;i, sve
ide(e )an+ne!aJke $arti(e Tto (est, HonereroveU 'ile su is$ravne4C
<2
Mnoe Hitlerove ide(e o 'iolo-ko! rasi%!u, etici,
euenici i antise!iti%!u ve; su 'ile naove-tene Honererovi! ovori!a D.+tih odina :74 veka O $re neo -to (e
Hitler roEen4 Honerer (e tak!iJen(e i%!eEu $le!enitih BAri(evacaC i $odlih 8evre(a $rika%ao kao !eEurasnu 'or'u %a
o$stanak4 On (e s!atrao da se !oralne crte nasleEu(u, a 8evre(i svo(i! ne!oralni! 'iolo-ki! karaktero! $oku-ava(u
da uni-te !oralno u%vi-eni(e Ne!ce4 N(eov 'iolo-ki deter!ini%a! naveo a (e na %akl(uJak da (e (edino re-en(e %a
ovu etiJku dile!u uni-ten(e ne!oralnih 8evre(a4
<=
On (e ova( stav o$ravdavao sa !oralno as$ektaA B,olite sve -to (e
$le!enito, do'ro i $redivno, 'a- kao -to (e utelovl(eno u sve!u ne!aJko!, a !r%ite sve -to (e $odlo, lo-e i vularno,
'a- kao -to se !ani@estu(e na &e!iti!aX Na $o$ri-tu 'or'e %a o$stanak naci(e !ora va?iti $raviloA QOko %a oko, %u'
%a %u'XRC
</
FnaJi, Honerer (e s!atrao da ;e eli!inaci(a 8evre(a $o'ol(-ati !oralnu kli!u4
<5
8o- (edna liJnost i% *eJa ko(a se na kratko s$o!in(e u kn(i%i Moja borba, (este H(uston &t(uart Ge!'erlen, (edan
od na(utica(ni(ih antise!itski nastro(enih $isaca s $oJetka 0.4 veka4 ,ili(a! Hirer KWillia! &hirerI i Roderik
Htakel'er KRoderick &tackel'erI o'o(ica $rika%u(u Ge!'erlena kao (edno od na(%naJa(ni(ih intelektualaca ko(i su
uticali na @or!iran(e nacistiJko $oleda na svet4
<D
Hirer se se;a da su nacistiJki ori(entisani $isci <.+tih odina 0.4
veka Ge!'erlena Jesto na%ivali Bduhovni! osnivaJe!C naci%!a4 Faista, i!a(u;i u vidu koliko (e Ge!'erlen 'io
utica(an !eEu antise!iti!a s $oJetka 0.4 veka, 'ilo 'i Judno da Hitler ni(e Jitao Ge!'erlenova dela ili 'ar ras$rave
o n(eovi! ide(a!a u $o$ularno( -ta!$i4 Hans Frank (e kasni(e tvrdio da (e Hitler Jitao Ge!'erlena dok (e le?ao u
%atvoru Land%'er KLands'erI u $eriodu od :70<4 do :7024 odine4
<7
6 svako! sluJa(u, Ge!'erlen (e $re$o%nao
sliJnost svo(ih ide(a sa Hitlerovi! ide(a!a o !eEurasno( 'or'i, euenici i antise!iti%!u Kvidi -esto $olavl(eI4
Od!ah nakon -to a (e Hitler $osetio u *ierotu K*ayreuthI okto'ra :70<4 odine, 'olesni Ge!'erlen (e s odu-evl(e +
n(e! i%(avio da (e Ne!aJka konaJno na-la s$asitel(a4 MeEuti!, (edan od $oka%atel(a da Ge!'erlen ni(e 'io (edini O a
!o?da ni na(%naJa(ni(i O !islilac ko(i (e i%vr-io utica( na Hitlerovu rasnu @ilo%o@i(u (este Jin(enica da (e Ge!'erlen
stalno koristio reJ Teutonci kada (e ovorio o Ne!ci!a4 Hitler (e vi-e voleo i%ra% Ari(evci4 9akav od da (e utica(
Ge!'erlen i%vr-io na Hitlera, ta( utica( (e verovatno 'io $o!e-an sa ide(a!a druih rasnih teoretiJara4
8edan od $ro'le!a sa ko(i! su se suoJavali oni ko(i su ?eleli da doEu do sa%nan(a ko (e od ovih 'eJkih !islilaca
i%vr-io direktan utica( na Hitlerov naJin ra%!i-l(an(a 'io (e ta( -to, koliko na! (e $o%nato, Hitler verovatno ni(e 'io
%ado(en tako sna?ni! antise!iti%!o! sve do $erioda nakon )rvo svetsko rata4
2.
To na! ovori da neke od n(eovih
lavnih ide(a (o- uvek nisu 'ile $ot$uno @or!irane nakon -to (e na$ustio *eJ4 6 svo(o( studi(i $od naslovo! +itlerov
&o#led na svet (+itler9s Borld :iew/ E'erhard 8ekel tvrdi da (e u $eriodu $osle :7:D4 odine Hitler (o- uvek
doraEivao svo(e ide(e i da ih (e Jak i $ro!enio u neki! as$ekti!a KnaroJito one ve%ane %a s$ol(nu $olitikuI kada (e
na$isao kn(i%u Moja borba4
2:
Mi ne %na!o !noo o Hitlerovi! ide(a!a i% $erioda $re :7:D4 odine, !ada %asiurno
%na!o da (e u $eriodu svo 'oravka u *eJu ve; 'io $an+ne!aJki nacionalista4 8a s!atra! da (e on verovatno ve;
verovao u centralnu ulou !eEurasne 'or'e u l(udsko( istori(i4
Intelektualna sredina u Minhenu !o?da (e isto toliko do$rinela @or!iran(u Hitlerovo $oleda na svet 'a- kao i
n(eovo iskustvo u *eJu4 Ako ni-ta vi-e, ona (e 'ar uJvrstila one ide(e ko(e (e on ve; 'io $rihvatio u *eJu4 IstoriJar
Hel!ut O(er'ah KHell!uth Auer'achI (e $oka%ao da su ide(e ko(e (e Hitler $ro$airao 'ile -iroko ras$rostran(ene u
Minhenu u odina!a ne$osredno nakon %avr-etka )rvo svetsko rata4
20
Minhen (e %aista 'io %naJa(an centar %a
eueniJki $okret, a )loc (e u ovo! radu Jak osnovao i ta(ni nordi(ski rasistiJki oranak svo Dru-tva %a rasnu
hii(enu4 I dok s (edne strane ne $osto(e doka%i da se Hitler ikada sreo sa )loco! ili da (e $risustvovao neko! od
n(eovih sastanaka u Minhenu, Hitler (este 'io u 'lisko! kontaktu sa 8uli(uso! Le!ano!, (edni! od lavnih
i%davaJa !edicinskih i nauJnih kn(ia ko(i (e $ro$airao rasistiJku eueniku i 'io istaknuti Jlan )locove orani%aci(e4
Le!an (e !oao da -iri svo(e ide(e o $an+ne!aJko! nacionali%!u, euenici i rasi%!u $osredstvo! Jaso$isa
Deutsc"lands Erneuerun# Ji(i (e 'io i%davaJ4
Le!an (e ve; 7.+tih odina :74 veka $rihvatio $an+ne!aJki nacionali%a! i u%diao se do vode;e $o%ici(e u )an+
ne!aJko( lii4 )o !i-l(en(u "eri(a Htarka K"ary &tarkI, n(eov nacionali%a! (e Bodra?avao darvinistiJki duh ko(i (e
do!inirao veliki! delo! to vre!ensko $eriodaC4
2<
Le!an (e s odu-evl(en(e! Jitao antise!itske rasistiJke ide(e H4
&4 Ge!'erlena i )ola Laarda4 )oto! (e u $eriodu od :7.D4 do :7.74 odine $roJitao nekoliko dela o rasno( hii(eni i
$osvetio se to! $itan(u, $ro$aira(u;i $o!enute ide(e i -ta!$ani! !ateri(alo!4 6skoro (e do-ao u dodir sa
istaknuti! euenisti!a u Minhenu, ukl(uJu(u;i i )loca, "ru'era, a kasni(e i Ridina i Lenca4
22
)re $oJetka )rvo
svetsko rata on se $rikl(uJio i Dru-tvu %a rasnu hii(enu u Minhenu i )locovo! &trel(aJko! klu'u Kvidi deseto
$olavl(eI4
2=
0.+tih odina 0.4 veka, $ostao (e (edan od lavnih i%davaJa dela o euenici i rasno( teori(i, ukl(uJu(u;i i
Juveni tekst ko(i su %a(edno na$isali *aur, Fu-er i Lenc na te!u l(udske enetike i euenike, kao i !noo'ro(na dela
$o%natih rasnih teoretiJara, Hansa F4 94 "intera i Ludvia He!ana4
Le!an ne sa!o -to (e Jesto dola%io u kontakt sa Hitlero! od :70.4 $a nadal(e, neo (e 'io i (edna od
na(%naJa(ni(ih @iura u nacionalistiJki! i rasistiJki! kruovi!a ko(i su 'ili $re$uni nacista4 Le!an (e 'io veo!a
istaknuta @iura u Dru-tvu Tule, nacionalistiJko( orani%aci(i osnovano( u Minhenu nakon %avr-etka )rvo svetsko
rata4 Na listi Jlanova ovo dru-tva nala%e se Bkao u kn(ia!a 8o je ko rani si!$ati%eri naci%!aC, rekao (e 8an
9er-o4
2/
6 na(istaknuti(e naciste ko(i su 'ili $ove%ani sa Dru-tvo! Tule s$ada(u n(eovi %a(edniJki osnivaJi, Anton
Dreksler KAnton DreLlerI i 9arl Harer K9arl HarrerI, kao i "ot@rid Feder K"ott@ried FederI, Ditrih Ekart KDietrich
EckartI, Hans Frank, Rudol@ Hes KRudol@ HessI i Al@red Ro%en'er KAl@red Rosen'erI4 )rvo'itni vlasnik $rvih
nacistiJkih novina, :Nlkisc"er Beobac"ter, 'ilo (e Dru-tvo Tule, ko(e a (e u dece!'ru :70.4 $rodalo NacistiJko(
$arti(i4 )oJetko! :70., Le!an se, nakon -to (e Juo nekoliko Hitlerovih ovora, $rikl(uJio !lado( NacistiJko( $arti(i,
a o'(avio (e i nekoliko nacistiJkih $ro$aandnih dela4
25
0.+tih odina 0.4 veka, Le!an (e Hitleru slao ra%ne kn(ie o
euenici i rasno( teori(i, ukl(uJu(u;i i %a(edniJki tekst *auera, Fi-era i Lenca, i "interova dela4
2D
To ne doka%u(e da (e
Le!an i%vr-io veliki utica( na @or!iran(e Hitlerovo $oleda na svet, 'udu;i da su !noe kn(ie ko(e !u (e Le!an
$oslao o'(avl(ene nakon -to (e Hitler na$isao Moja borba, a ne !o?e!o 'iti siurni da li (e Hitler $roJitao sve te
kn(ie4 One su a, i$ak, uJvrstile u n(eovi! ide(a!a Kako ih (e %aista i $roJitaoI4
MeEuti!, iako ne !ou da $ru?i! uverl(iv doka%, Le!an verovatno (este i%vr-io %naJa(an utica( na Hitlerov
naJin ra%!i-l(an(a O 'ilo direktno ili indirektno4 )aralele i%!eEu Le!anovih i Hitlerovih stavova su svakako veo!a
uoJl(ive, a Le!an (e 'io dina!iJan lider u nacionalistiJki! kruovi!a u Minhenu4 On (e revnosno -irio svo(e ide(e,
Jesto o'(avl(u(u;i rasistiJku i eueniJku literaturu na u-tr' svo(e i%davaJke ku;e, $okriva(u;i tro-kove $ro@ito!
ostvareni! o'(avl(ivan(e! !edicinskih tekstova4 Osi! toa, i!a(u;i u vidu Hitlerovu $olitiJku sredinu i n(eovo
$ri(atel(stvo sa Le!ano!, 'ilo 'i %aista Judno da Hitler ni(e Jitao Deutsc"lands Erneuerun# $oJetko! 0.+tih odina4
6 $eriodu od :7:74 do :70<4 odine u ovo! Jaso$isu (e o'(avl(en veliki 'ro( Jlanaka o nacionali%!u, rasi%!u i
euenici, ukl(uJu(u;i nekoliko "ru'erovih, Lencovih, "interovih i Ge!'erlenovih4 "inter (e u (edno! od svo(ih
Jlanaka i% :70:4 odine O $od naslovo! BMr?n(aC O kritikovao etiku l(u'avi $re!a celoku$no! JoveJanstvu
(Mensc"enliebe/4 6!esto toa, on (e $ro$ovedao l(u'av sa!o $re!a $ri$adnici!a iste rase i !r?n(u $re!a oni!a van
so$stvene rasne %a(ednice4
27
6 (edno! 'ro(u Jaso$isa Deutsc"lands Erneuerun# i% :70<4 odine o'(avl(en (e Jak i
(edan Jlanak a!eriJko eueniste Lotro$a &todarda KLothro$ &toddardI $od naslovo! BO'o(ene rase $rete da
$reu%!u do!inaci(u nad sveto! od 'ele raseC4
6 (edno! 'ro(u $o!enuto Jaso$isa i% :7004 odine o'(avl(en (e Jlanak $od naslovo! BAntise!iti%a!C
nacistiJko ideoloa Ro%en'era, dok (e u (anuaru :7024 o'(avl(eno Juveno $is!o u ko(e! (e Ge!'erlen $rihvatio
Hitlera %a voEu4 Tri !eseca kasni(e, sa! Hitler (e o'(avio (edan Jlanak u ko(e! (e na$ao !arksi%a! kao oruEe ko(i!
se 8evre(i slu?e da 'i $odrivali ne!aJku kulturu4 8edan od lavnih ra%loa %a-to (e kritikovao !arksistiJku ideoloi(u
'io (e ta( -to ona B%a!en(u(e aristokratski $rirodni $rinci$ !asa!aC, a ona od'acu(e $osto(an(e nacionalnosti i rase4
9oriste;i se niJeovsko! ter!inoloi(o!, $o$ut vol(e %a !o;, i %ahteva(u;i Bo'ra;en(e ili uni-ten(e i $osledn(e
!arksisteC u Ne!aJko(, on (e takoEe u$orno tvrdio da (e to uni-ten(e etiJki !otivisanoA HMarksistiki
internacionalizam se mo%e slomiti samo (anatino ekstremnim nacionalizmom najvie drutvene etike i moralnosti 4I
=.
Tako (e Hitler $ostao !oralni voEa sla!a(u;i sile ne!orala, ko(e su $redstavl(ali !arksisti i 8evre(i4
Le!an (e osi! Jaso$isa Deutsc"lands Erneuerun# o'(avio i !noe kn(ie o rasi%!u i euenici $oJetko!
dvadesetih odina, ukl(uJu(u;i i Juveno %a(edniJko dvoto!no delo *aura, Fi-era i Lenca o l(udsko( enetici i euenici
i kn(ie -asna nauka nemako# naroda (-acial Science o( t"e erman Peo&le/ F4 94 "intera4 6 Hitlerovo( liJno(
'i'lioteci nala%io se (edan $ri!erak tre;e i%dan(a %a(edniJko *aurovo, Fi-erovo i Lencovo teksta K:705+<:4I,
kao i rani(i Lencov $a!@let -asa kao &rinci& vrednosti: .bnova etike K-ace as a Princi&le o( :alue: !"e -enovation
o( Et"ics$ :7:5I4 Ne %na!o da li (e Hitler i!ao i rani(a i%dan(a $o!enuto teksta tro(ice autora, ali ih (e verovatno
i!ao, 'udu;i da i Lenc i "inter ka?u da (e Hitler $roJitao druo i%dan(e tri(a *aur+Fi-er+Lenc dok (e 'io u %atvoru
Land%'er u $eriodu od :70<4 do :7024 Lenc ni(e ni!alo $reuveliJavao kada (e :7<:4 odine i%(avio da B!noi
n(ihovi T*aur+Fi-er+LencU $asusi nala%e svo( odra% u Hitlerovi! i%ra%i!aC4
=:
Na $ri!er, Fi-er (e u svo! odel(ku o
rasno( antro$oloi(i nalasio rasnu ne(ednakost4 On (e takoEe o'(asnio da rasa $redstavl(a B(edan od na(odluJu(u;ih
@aktora u celoku$no( istori(i (edno narodaC, ulavno! %'o $sihiJkih ra%lika !eEu rasa!a4 Lenc, ko(i (e na$isao vi-e
od $olovine $rvo i ceo drui to!, $ro$airao (e nordi(ski rasistiJki o'lik euenike4 On (e nordi(sku rasu $rika%ao
kao na(kreativni(u i intelektualno na(ra%vi(eni(u rasu na %e!l(i, i iako (e $riu-io svo( antise!iti%a! da 'i !u se
kn(ie 'ol(e $rodavale u !edicinski! -kola!a, on (e 8evre(e i$ak $rika%ao u neativno! svetlu4 On (e u$o%orio na
o$asnost ko(a na! $reti ako 'is!o -titili Bin@eriorneC $o(edince i $odsticao oraniJavan(e re$rodukci(e4 Osi! toa,
on (e $odr?avao u'i(an(e dece sa invaliditeto!, na%iva(u;i takvo u'i(an(e hu!anitarno! !ero!4
=0
Tekst tri(a *aur+
Fi-er+Lenc, ko(i (e do :72.4 do?iveo $et i%dan(a, 'io (e i%u%etno cen(en i $o%itivno ocen(en u !edicinski! i nauJni!
Jaso$isi!a, ne sa!o u Ne!aJko(, ve; i u drui! %e!l(a!a4 ,e;ina nauJnika ono vre!ena $rihvatila (e Lencovu
rasistiJku eueniku kao konvencionalnu, a ne $seudonauku, kakvo! se ona danas o'iJno s!atra4
=<
One ide(e ko(e ni(e $oku$io od Fi-era ili Lenca, Hitler (e lako !oao $reu%eti od "intera, Ji(e ide(e su 'ile
$riliJno sliJne n(ihovi! K"inter (e $re$oruJivao kn(iu tri(a *aur+Fi-er+LencI4 Le!an (e Hitleru dao (edan $ri!erak
tre;e i%dan(a K:70<I "interovo dela o ne!aJko( rasi, tako da a (e Hitler !oao i!ati u $eriodu svo 'oravka u
%atvoru Land%'er4 "inter (e 'io $ristalica darvinistiJko o'(a-n(en(a l(udske evoluci(e i tvrdio da (e n(eova studi(a
nauJna studi(a o rasi, Ji(i (e cil( 'io da B$ro'udi i us!eri na-u $a?n(u na rasno odreEeni karakter sredine i istori(eC4
Od'acio (e !arksistiJki !ateri(alistiJki konce$t istori(e, %a!eniv-i a Brasni! konce$to! istori(eC4 Dok (e s (edne
strane od'acivao ide(u da u 'ilo ko! delu Evro$e $osto(i neka $ot$uno Jista rasa, "inter (e !e-an(e rasa $rika%ao
kao ne-to $ou'no i nadao se da ;e se nordi(ska rasa truditi da se $roJisti od stranih rasnih ele!enata4 On (e tvrdio da
!e-ovite rase $osedu(u $ravu %'rku naslednih ele!enata ko(i stvara(u haos, ukl(uJu(u;i i ona( !oralni, -to uslovl(ava
$o(avu etiJko relativi%!a4 &a! "inter (e, !eEuti!, 'io $ristalica !oralno relativi%!a $o to!e -to (e s!atrao da
svaka rasa i!a svo( $ose'an !oral, ali (e !islio da ;e rasno Jistunstvo o(aJati !oralnost svake $o(edine rase4 Tako se
!oralnost nordi(ske rase !o?e o(aJati Ji-;en(e! te rase od n(enih ne+nordi(skih ele!enata4 "inter (e Jak @or!ulisao i
sveo'uhvatni !oralni i!$erativ, $o u%oru na 9antov kateoriJki i!$erativ, ali ra%liJito sadr?a(aA BTre'a da radi-
tako da sklonost tvo(e vol(e uvek !o?e 'iti osnovna sklonost %akonodavstva nordi(ske rase4C
=2
9ao -to su to
indirektno rekli Ma(kl *erli i ,ol@an ,i$er!an u kn(i%i -asna dr%ava, to i%leda ni(e $redstavl(alo su-tinu
Hitlerove etike4
==

6 (edno! veo!a duaJko! dodatku ko(i (e to'o?e 'io nauJna studi(a o (evre(sko( rasi, "inter (e u $ot$unosti
o!alova?io 8evre(e4 Dok (e nordi(sku rasu rani(e $rika%ivao kao na(kreativni(u, on (e tvrdio da 8evre(i nisu kreativni,
osi!, !o?da, u !u%ici4 )re!a "interovo! !i-l(en(u, antise!iti%a! ni(e nastao kao $roi%vod kulturno ra%vo(a, ve;
unutra-n(e $rotivreJnosti u nordi(sko( krvi, $a se stoa ni(e !oao i%'e;i4 "inter (e osuEivao !e-ovite 'rakove i%!e+
Eu Ne!aca i 8evre(a, na%iva(u;i takve ve%e Brasno! sra!oto!C (-assensc"ande/, i%ra% ko(i su nacisti kasni(e
u$otre'l(avali4
=/
*ilo da su Deutsc"lands Erneuerun# ili kn(ie ko(e (e Le!an o'(avl(ivao sa!o $otvrdile stavove ko(e (e Hitler
ve; i!ao, ili da su %a$ravo i%vr-ile utica( na n(ea, $ot$uno (e (asno, na osnovu is$itivan(a Le!anove ideoloi(e i
n(eovo i%davaJko $rora!a, da su ide(e euenike, nauJno rasi%!a i antise!iti%!a kru?ile Minheno!, u
kruovi!a 'liski! Hitleru4 9o(e od as$ekte rasistiJke euenike da Hitler ve; ni(e 'io uneo u svo(e shvatan(e sveta
dok (e 'oravio u *eJu, sada su se lako !oli na;i u Minhenu4
Le!an ni(e 'io (edini ko(i (e s$o(io eueniku, nacionali%a! i antise!iti%a!4 Mnoi istaknuti antise!itski
nastro(eni !islioci u Ne!aJko( s $oJetka 0.4 veka s!atrali su rasistiJku eueniku centralni! delo! svo $rora!a
%a o'novu ne!aJke naci(e4 Teodor FriJ (e svakako $rihvatio rasistiJku eueniku u svo! veo!a utica(no! delu
Prirunik jevrejsko# &itanja (+andbook on t"e *ewis" Guestion/4 FriJ (e do :7:D4 odine ve; 'io na(utica(ni(i
ne!aJki $u'licista ko(i (e $ro$airao antise!iti%a!, ne sa!o %'o ove svo(e kn(ie, ve; i %'o druih svo(ih dela
ko(a su i%a-la i% n(eove i%davaJke ku;e BGeki;C4 9ada se :7<:4 odine $o(avilo trideseto i%dan(e FriJovo
Prirunika, Hitler (e na $oleEini kn(ie na$isao (edan kratak rekla!ni tekst de ka?eA B8a sa! (o- kao !ladi; u *eJu
detal(no $rouJio Prirunik jevrejsko# &itanja4 6'eEen sa! da (e ovo delo na $ose'an naJin do$rinelo $ri$re!i terena
%a Nacional+soci(alistiJki antise!itski $okret4C
=5
Arhiv NacistiJke $arti(e u Minhenu 'io (e vlasnik FriJovo dela
*edna nova vera: Is&ovedanje obnovljene nemake zajednice () 0ew ;ait": 'on(ession o( t"e erman -enewal
'ommunit,/, u ko(e! (e FriJ $ro$airao Boda(an(e sna?nih i s$oso'nihC Ne!aca, a su$rotstavl(ao se !e-an(u rasa
kao neJe! -tetno!4
=D
*e% o'%ira da li (e Hitler %a$ravo Jitao FriJova dela, kako (e kasni(e tvrdio, ili ne, Jin(enica (e
da su o'o(ica i!ali sliJne ide(e o nauJno! rasi%!u, euenici i antise!iti%!u4
Ra%ni nauJnici i!ali su neke svo(e $redloe kada su u $itan(u oso'e ko(e su uticale na ra%vo( Hitlerovih ide(a o
nauJno! rasi%!u i euenici4 Mnoi su u'edl(ivi, ali na?alost, ve;ina uo$-te ni(e $ou%dana4 "odine :72., $o%nati
$ro@esor eora@i(e u Minhenu, 9arl Hausho@er, tvrdio (e da (e Hitler detal(no $rouJavao Racelovu Politiku
#eo#ra(iju dok (e 'oravio u %atvoru Land%'er od :70<4 do :7024 odine, u isto! $eriodu kada (e $isao Moju borbu4
=7
Fna!o da (e Hitler $oJeo da se slu?i Racelovi! konce$to! ?ivotno $rostora (Cebensraum/ $oJetko! 0.+tih odina
da 'i o$ravdao eks$an%ioni%a! i !eEurasnu 'or'u, tako da uo$-te ne 'i 'ilo Judno da (e Jitao Racelove s$ise4
MeEuti!, ne !o?e!o 'iti sasvi! siurni u to4
Gini na! se kao da nikada ne;e!o sa%nati ko(e su oso'e i%vr-ile direktan utica( na @or!iran(e Hitlerovo $oleda
na svet4 MeEuti!, is$itivan(e! Hitlerovo shvatan(a sveta i% kasni(e $erioda i u$oreEivan(e! isto sa stavovi!a
druih istaknutih nauJnika, lekara, $ro@esora i dru-tvenih !islilaca, $osta(e oJiledno da soci(aldarvinistiJki rasi%a!,
evoluciona etika i euenika nisu $redstavl(ale $ose'na i svo(stvena ledi-ta radikalnih B$seudonauJnihC !islilaca
ekstre!ista4 Gak i ako Hitler (este $reu%eo te ide(e od @anatiJnih $o$ulari%atora, ti $o$ulari%atori su te ide(e
$rethodno $reu%eli od reno!iranih nauJnika4 Iako nisu 'ile neos$orne, to su 'ile centralne ide(e cen(enih, istaknutih
!islilaca u ne!aJki! akade!ski! kruovi!a4 Mnoi 'iolo%i i antro$olo%i na veliki! univer%iteti!a, kao -to s!o
videli, $rihvatili su ide(e o rasno( ne(ednakosti, !eEurasno( 'or'i, euenici i eutana%i(i sliJne Hitlerovi!
shvatan(i!a4 To na! o!ou;ava da lak-e shvati!o s$re!nost Bo'iJnih Ne!aca,C $a Jak i istaknutih lekara i
nauJnika, da aktivno sauJestvu(u u nacistiJki! %verstvi!a4
Osi! toa, ako detal(ni(e ra%!otri!o kari(eru istaknutih nauJnika i lekara toko! vladavine nacistiJko re?i!a,
sauJesni-tvo nauJnika i lekara u nacistiJki! strahota!a $osta(e (o- oJiledni(a, kao -to su $oka%ale !noe nedavno
o'avl(ene studi(e4
/.
Ridin, ko(i (e i!enovan %a direktora 9a(%er ,ilhel! instituta %a $sihi(atri(u u Minhenu :7<04
odine K$re neo -to su nacisti do-li na vlastI, uJestvovao (e u sastavl(an(u %vaniJno ko!entara o nacistiJko!
%akonu o sterili%aci(i doneto u (ulu :7<<4 odine4 )osledica ovo %akona o o'ave%no( sterili%aci(i 'ila (e sterili%aci(a
$reko <=.4... l(udi %'o n(ihovih navodnih naslednih BnedostatakaC, ko(e su ukl(uJivale ne sa!o uroEene $sihiJke i
@i%iJke 'olesti, ve; i alkoholi%a!4 Ridin i !noi drui $sihi(atri i lekari uJestvovali su na &udovi!a o nasledno!
%dravl(u ko(i su donosili odluke o sterili%aci(i, dok (e !noo vi-e n(ih davalo sudovi!a struJne savete, o'iJno
%asnovane iskl(uJivo na $rethodno! lekarsko! i%ve-ta(u4 Oni o'iJno nisu Jak ni $reledali dotiJnu oso'u4 Ridin (e
'io revnosni %aovornik nacistiJke $olitiku, slu?e;i na %vaniJni! vladini! od'ori!a ve%ani! %a eueniku4 6 (edno!
Jlanku o'(avl(eno! :72<4 odine O odinu i $o nakon $oJetka Holokausta O Ridin ne sa!o -to (e hvalio nacistiJki
%akon o sterili%aci(i i nirn'er-ke rasistiJke %akone, ve; (e u%di%ao i nacistiJku B'or'u $rotiv $ara%itskih stranih rasa,
kao -to su 8evre(i i #ianiC4
/:
Fi-er i Lenc su takoEe 'ili odu-evl(eni %aovornici nacistiJko re?i!a u svo(o( eueniJko( $olitici4 )re neo -to su
Nacisti do-li na vlast, Fi-er (e ve; -est odina 'io direktor 9a(%er ,ilhel! instituta %a antro$oloi(u, l(udsku enetiku
i eueniku u *erlinu4 On (e :7<<4 odine $onudio vlada(u;e! re?i!u svo(e $ro@esionalne uslue kako 'i !u $o!oao
da o'liku(e $o$ulacionu i eueniJku $olitiku, i $o$ut Ridina, uJestvovao na &udovi!a %a nasledno %dravl(e4 9ada (e
Fi-er oti-ao u $en%i(u :72:4 odine, %a!enio a (e $a?l(ivo i%a'rani naslednik, Ot!ar @on Fer-uer KOt!ar von
,erschuerI, ko(i (e delio n(eove stavove o rasistiJko( euenici, a tri odine kasni(e na%iv Fi-erovo instituta
$ro!en(en (e u Euen+Fi-er KEuen FischerI institut n(e!u u Jast4 Lenc (e takoEe na$redovao u svo(o( kari(eri %ato
-to (e $odr?avao nacistiJku eueniku i rasnu $olitiku4 6'r%o nakon -to su nacisti do-li na vlast, on (e $ostao direktor
eueniJko sektora 9a(%er ,ilhel! instituta u *erlinu4 9asni(e (e Lenc Jak i uJestvovao u stvaran(u nacrta %akona o
eutana%i(i toko! nacistiJko re?i!a4
9ada su nacisti konaJno s$roveli svo( $rora! o Beutana%i(iC Hitlerovi! dekreto! :7<74 odine, od!ah nakon
i%'i(an(a Druo svetsko rata, oni su rerutovali !noe lekare Ji(i su stavovi o soci(aldarvini%!u, euenici i rasi%!u
'ili sliJni stavovi!a Ridina, Lenca, Fi-era i )loca i druih euenista o ko(i!a s!o ve; $riJali4 NacistiJki
$ro$aandni @il!ovi, $o$ut doku!entarca 0asledna bolest K+ereditar, Illness$ :7</I i u!etniJko @il!a *a
o&tu%ujem KI )ccuse$ :72:I, $rido'ili su Ne!ce %a ide(u o eutana%i(i <.+tih i 2.+tih odina 0.4 veka Ka!eriJki
euenisti su neke od ovih @il!ova $rika%ivali i u &(edi n(eni! Dr?ava!aI4 Ako naslov (edno od ovih @il!ova, 'eo
%ivot je borba K)ll Ci(e Is Stru##le$ :7<5I, ni(e dovol(no darvinistiJki, onda a (e ko!entar uJinio dovol(no
eks$licitni!4 )oka%u(u;i i%o'liJenu hendike$iranu oso'u, narator u @il!u Jrtva &rolosti K:ictim o( t"e Past$ :7<5I
i%(avio (e slede;eA B&ve ono u $rirodi -to (e suvi-e sla'o da 'i ?ivelo ne!inovno ;e 'iti uni-teno4 GoveJanstvo (e u
$osledn(ih nekoliko deceni(a stra-no %re-ilo $rotiv %akona $rirodne selekci(e4 Ne sa!o -to s!o odr?ali u ?ivotu one
ko(i ne %aslu?u(u da ?ive, ve; s!o i! do%volili i da se u!no?ava(u4 )oto!ci ovih 'olesnih l(udi i%leda(u ovakoXC
/0
)reko 5.4... l(udi nestalo (e u $rora!u Beutana%i(eC na ruka!a lekara, ko(i su u sve!u to!e do'rovol(no
uJestvovali, %ato -to su 'ili odani ideoloi(i rasistiJke euenike ko(u su $odr?avali nacisti4
/<
Mnoi od ovih lekara ko(i su uJestvovali u $rora!u Beutana%i(eC kasni(e su na$unili loore s!rti, $odstiJu;i
svo(i! saveti!a 'ol(e @unkcionisan(e !a-ineri(e s!rti4 Lekari ne sa!o -to su uJestvovali u Jesti! Bselekci(a!aC
%atvorenika, odluJu(u;i ko ;e ?iveti ili u!reti, ve; se od n(ih %ahtevalo i da 'udu $risutni svaki $ut kada su
%atvorenici u'i(ani u asni! ko!ora!a4 O%lola-eni 8o%e@ Menele K8ose$h MeneleI, -ti;enik Juveno eueniste
,er-uera K,erschuerI, iskoristio (e Jak svo(e %van(e lekara u Au-vicu de (e s$rovodio eks$eri!ente ve%ane %a
nasleEe4 TraiJna ironi(a Menela i n(eovih isto!i-l(enika le?i u to!e -to su se, Jine;i neka od na(orih %verstava, u
isto vre!e nadali da ;e n(eovi eks$eri!enti do$rineti $o'ol(-an(u l(udske rase4
NacistiJko varvarstvo (e %aista 'ilo !otivisano etiko! ko(a (e se'i $ri$isivala e$itet nauJnosti4 Evolucioni $roces
(e $ostao sudi(a celoku$ne !oralnosti4 &ve ono -to (e $odsticalo evolucioni na$redak JoveJanstva okarakte risano (e
kao do'ro, dok (e sve ono -to (e %austavl(alo 'iolo-ki $rores s!atrano !oralno lo-i!4 Gitavo !no-tvo u svako!
sluJa(u !ora nestati u ovo( !altusovsko( 'or'i, s!atrali su oni, $a %a-to onda ne una$rediti JoveJanstvo u'r%ava(u;i
uni-tavan(e invalida i in@eriornih rasaM )o to( loici, istre'l(ivan(e $o(edinaca i rasa ko(e se s!atra(u in@eriorni! i
Bnes$oso'ni!C ne sa!o -to (e 'ilo o$ravdano s !oralne taJke ledi-ta, ve; i %a svaku $ohvalu4 Tako su Hitler O a i
!noi drui Ne!ci O s$roveli (edan od na(stra-ni(ih $rora!a ko(i (e svet ikada video $od $la-te! ide(e da 'is!o u%
$o!o; darvini%!a !oli da otkri(e!o kako da ova( svet uJini!o 'ol(i!4
,A(L$'>A(
Od svo $o(avl(ivan(a sredino! :74 veka darvini%a! (e 'io $red!et !noo'ro(nih ras$rava %'o !noih $itan(a
ko(a su doticala u sa!u su-tinu l(udsko $osto(an(a4 8edno od %naJa(ni(ih $itan(a 'ilo (e slede;eA 9ako tre'a da
?ivi!oM I dok su !noi @ilo%o@i i teolo%i i%'acili ovo $itan(e i% do!ena nauke, ve;ina istaknutih %aovornika
darvinistiJke teori(e O ukl(uJu(u;i 'ioloe, lekare, dru-tvene teoretiJare i $o$ulari%atore O s!atrala (e da darvini%a!
vr-i !noo dalekose?ni(i utica( na etiku i !oral4 Mnoi su tvrdili da (e, da(u;i naturalistiJko o'(a-n(en(e $orekla
etike i !orala, darvini%a! %adao s!rtni udarac do!inantno( (udeo+hri-;ansko( etici, kao i 9antovo( etici i 'ilo ko!
druo! ne$ro!enl(ivo! !oralno! %akonu4 Ako (e !oral %asnovan na dru-tveni! instinkti!a ko(i su se !en(ali
toko! evoluci(e, onda !oralnost !ora 'iti $ove%ana sa uslovi!a ?ivota u 'ilo ko! vre!enu i ra%do'l(u4 Darvini%a!
(e, dakle O %a(edno sa ostali! o'lici!a istorici%!a ko(i su 'ili u us$onu u :74 veku O do$rineo us$onu !oralno
relativi%!a4
Fani!l(ivo (e, !eEuti!, da !noi darvinisti nisu 'ili s$re!ni da ?ive u uslovi!a $ot$uno !oralno relativi%!a4
Oni su (o- uvek %adr?ali (ednu ne$ro!enl(ivu re@erentnu taJku O sa! $roces evoluci(e4 )o-to (e !oralnost nastala u
$rocesu evoluci(e, oni su tvrdili da (e svrha !oralnosti una$reEen(e evoluciono $rocesa4 Oni su ti!e uneli kult
$roresa + ko(i (e 'io o$-te$rihva;en u :74 veku + u teori(u evoluci(e4 )ro'le! (e u to!e -to (e to %naJilo da su oni
una$red $ret$ostavl(ali da su neki o'lici !oralnosti B'ol(iC od druih4 MeEuti!, darvini%a! svakako ni(e $ru?ao
nikakav kriteri(u! na osnovu ko(e 'i se odredilo da li (e neki o'lik !oralnosti B'ol(iC od 'ilo ko druo, ili kada (e
to u $itan(u, ni(e davao nikakav ra%lo da 'is!o !islili da (e !oralnost, u $ravo! s!islu te reJi, B'ol(aC od
ne!oralnosti4 ,e;ina se i$ak $riliJno slo'odno slu?ila !oralistiJki! (e%iko!, oJiledno %a'oraviv-i na
kontradiktornost svea toa4
Oni darvinisti ko(i su evolucioni $roces uJinili novi! kriteri(u!o! %a !oralnost radikalno su $ro!enili naJin na
ko(i su l(udi shvatali !oral4 )o-to su oni, eneralno, $otvrdili da su do'ro %dravl(e i intelienci(a na(%naJa(ni(i @aktori
u u%la%no( $utan(i evoluci(e, $o'ol(-an(e @i%iJke vitalnosti i !entalnih s$oso'nosti O naroJito 'udu;ih eneraci(a O
$ostale su na(u%vi-eni(a !oralna vrlina4 Na(ve;i reh 'io (e do$rineti na neki naJin $ro$adan(u @i%iJko %dravl(a ili
intelektualnih s$oso'nosti4 Ova vrsta evolucione etike 'ila (e u su$rotnosti sa hri-;anski! !oralo!, u ko(e!
Jovekovo %dravl(e, vitalnost i !entalne s$oso'nosti ne ira(u nikakvu ulou u odreEivan(u !oralno ili ne!oralno
$ona-an(a4 Dok (udeo+hri-;anska !oralnost %ahteva l(u'av $re!a *ou i 'li?n(i!a, ko(a ukl(uJu(e
sa!o$o?rtvovanost, evoluciona etika 'ila (e usredsreEena na oda(an(e 'ol(ih l(udi, Jak i ako (e to $odra%u!evalo
?rtvovan(e druih l(udi4 &tara i nova !oralnost su se na neki! !esti!a !o?da i ukr-tale, i %aista, !noi %aovornici
evolucione etike su uneli dosta toa i% tradicionalne etike u tu svo(u Bnovu !oralnostC4 MeEuti!, te!el(i su 'ili
ra%liJiti4 Fahval(u(u;i to! novo! nalasku na evoluciono! na$retku i %dravl(u kao !erilu $ona-an(a, -to se otvoreno
%asnivalo na darvinistiJki! $rinci$i!a, eueniJki $okret se 'r%o -irio kra(e! :74 i $oJetko! 0.4 veka4
Darvini%a! (e, osi! toa, do$rineo i revalori%aci(i l(udsko ?ivota kra(e! :74 veka4 Da 'i evoluci(u Joveka uJinili
uverl(ivo!, istaknuti darvinisti su tvrdili da se l(udska 'i;a u kvalitativno! s!islu ne ra%liku(u od ?ivotin(a4 Osi!
toa, $o(edinaJni l(udski ?ivot ni(e se Jinio !noo vredni! kada u%!e!o u o'%ir !asovno u!iran(e i%a%vano
delovan(e! darvinovske 'or'e %a o$stanak4 Oro!an 'ro( l(udi u!irao (e $re neo -to (e i%a se'e !oao da ostavi
$oto!stvo, a to (e 'io kl(uJ evoluciono na$retka4 &!rt vi-e ni(e 'ila ne$ri(atel(, kako (e tu!aJena u (udeo+
hri-;anstvu, ve; (edna $o%itivna sila4 Darvini%a! (e, takoEe, nala-avao 'iolo-ku ne(ednakost, $o-to evoluci(a ni(e
!ola da se odvi(a 'e% %naJa(nih vari(aci(a4 L(udska 'i;a ne $redstavl(a(u nikakav i%u%etak, tvrdili su !noi
darvinisti, tako da (e ravno$ravnost !orala 'iti %a'luda4
Ova shvatan(a o ne(ednakosti !eEu l(udi!a, $ri!arno! %naJa(u evoluciono $roresa i s!rti kao $o%itivno(
$okretaJko( sili to $rocesa stvorili su $oled na svet ko(i (e $ot$uno devalvirao l(udski ?ivot4 Mnoi su se slu?ili
darvinistiJki! aru!enti!a da 'i neke l(ude svrstali u kateori(u Bin@eriornihC ili deenerisanih4 )osto(ale su,
eneralno, dve kateori(e Bin@eriornihCA hendike$irani i ne+evro$ske rase4 *udu;i da su 'ili Bin@eriorniC i da ;e s!rt
!an(e s$oso'nih u 'or'i %a o$stanak dovesti do 'iolo-ko na$retka, %a-to ne $o!o;i evoluciono! $rocesu
eli!inisan(e! tih Bin@eriornihCM
Neki darvinisti i euenisti su, svakako, (o- uvek %adr?ali dovol(no !oralno utica(a i $ouka ko(e su $ri!ili u
detin(stvu i !ladosti da 'i se odu$rli ide(i o u'i(an(u Bin@eriornihC4 6!esto toa, oni su Jesto $ro$airali ra%liJite
!ere kontrole re$rodukci(e kako 'i ostvarili svo(e cil(eve4 Euenisti nisu !oli !eEuso'no da se slo?e oko toa ko(e
su to na('ol(e konkretne re@or!e ko(i!a 'i se $o'ol(-alo 'iolo-ko %dravl(e 'udu;ih eneraci(a, ali su se eneralno
slaali da se (udeo+hri-;anski $rinci$i seksualne !oralnosti !ora(u od'aciti4 Neki su $redlaali re@or!e 'raka, drui
su vi-e 'ili %a slo'odan seks, dok (e ne !ali 'ro( n(ih Jak $odr?avao i $olia!i(u4 Oni su se, !eEuti!, slo?ili da
seksualni !oral !ora 'iti $odreEen cil(u una$reEen(a 'iolo-ko %dravl(a i $ro$airan(a evoluci(e4
8edan 'ro( darvinista i euenista (e, uleda(u;i se na Hekela, us!erio ove ide(e u (o- radikalni(e! $ravcu4 Oni su
otvoreno $ro$airali u'i(an(e hendike$iranih i $ri$adnika Bni?ihC rasa4 Oni su od'acili do!inantan (udeo+hri-;anski
stav da ?ivot sla'ih, 'olesnih i hendike$iranih oso'a vredi4 Oni su $oricali da se Bni?eC rase !ou u%di;i na nivo
civili%ovano naroda4 Takvi! l(udi!a, s!atra(u oni, ne tre'a do%voliti da tro-e draocena, oraniJena $rirodna
'oatstva ove $lanete, ve; ih tre'a u'iti kako 'i 'ilo vi-e $rostora %a %drave, sna?ne i intelientne4
Mnoi darvinisti su takoEe s!atrali da se !oralne oso'ine nasleEu(u4 Oni su !islili da su nor!alni Evro$l(ani ne
sa!o @i%iJki i $sihiJki, ve; i !oralno su$eriorni u odnosu na hendike$irane oso'e i $ri$adnike ne+evro$skih rasa4
Dakle, eli!inaci(o! tih Bin@eriornihC l(udi do;i ;e do !oralno na$retka4 Oni, naravno, nisu %a$a%illi da darvini%a!
ne nudi nikakve kriteri(u!e %a odreEivan(e -ta (e !oralno, a -ta ne, ali su u$rkos to!e tvrdili da su Evro$l(ani u
!oralno! s!islu su$eriorni Kdok su, da ironi(a 'ude ve;a, od'acivali sa!e te!el(e te !oralnostiI4
Neki s neodovan(e! !ou tvrditi da darvini%a! ni(e 'io (edini @aktor ko(i (e doveo do ove $ro!ene u shvatan(u
!orala i vrednosti l(udsko ?ivota4 8a se s ti! u $ot$unosti sla?e!4 Faista (e te-ko %nati -ta (e na(vi-e do$rinelo
devalvaci(i l(udsko ?ivota O naturalistiJki $oled na svet uo$-te ili $ose'no 'iolo-ka evoluci(a i darvini%a!4 Neko 'i
!oao da ka?e da su, u stvari, @ilo%o@ski !ateri(ali%a! i !oni%a!, a ne darvini%a! uticali na u!an(ivan(e vrednosti
l(udsko ?ivota, -to %vuJi $riliJno u'edl(ivo4 6ostalo!, @rancuski !ateri (alista i% :D4 veka, >ili(en da la Metri K8ulien
de La MettrieI, na%vao (e Joveka !a-ino!, !noo $re stu$an(a darvini%!a na scenu4
MeEuti!, %a-to !i !ora!o da i%a'ere!o i%!eEu darvini%!a i @ilo%o@sko naturali%!a da 'is!o o'(asnili
devalvaci(u l(udsko ?ivotaM I (edan i drui su svakako i%vr-ili veliki utica(4 Mislioci o ko(i!a s!o ovorili u ovo(
kn(i%i s!atrali su darvini%a! sastavni! delo! O a Jesto i sa!i! te!el(o! O svo celoku$no $oleda na svet4
N(ihovo shvatan(e Joveka se svakako u veliko( !eri oslan(alo na n(ihove darvinistiJke stavove i $rinci$e4 Osi! toa,
darvini%a! (e irao %naJa(nu ulou u us$onu !ateri(ali%!a i $o%itivi%!a kra(e! :74 kao i u 0.4 veku4
Ova studi(a (e veo!a %naJa(na, ne sa!o %ato -to $oka%u(e ukr-tan(e darvinistiJke 'ioloi(e i etike u $ro-losti,
naroJito naJin na ko(i (e darvini%a! uticao na shvatan(e vrednosti l(udsko ?ivota, ve; i %ato -to se te de'ate i danas
vode4 9ra(e! 0.4 i $oJetko! 0:4 veka, socio'ioloi(a i evoluciona $siholoi(a sliJno ovore o utica(u darvini%!a na
etiku i !oralnost4 Ti nauJnici i @ilo%o@i, i%leda, Jesto %a'oravl(a(u na !noe rani(e $oku-a(e s$a(an(a darvi ni%!a i
etike4 Osi! toa, stavovi !noih 'ioetiJara danas, sliJni su shvatan(i!a oso'a ko(e s!o $rouJavali u ovo( studi(i4
)iter &iner i D?e(!s Re(Jels su, na $ri!er, savre!eni @ilo%o@i ko(i tvrde da darvini%a! us$e-no $odriva (udeo+
hri-;ansko uJen(e o svetosti l(udsko ?ivota, Jine;i ti!e $risilnu eutana%i(u do%vol(eno! u neki! sluJa(evi!a, kao na
$ri!er u sluJa(u o%'il(no hendike$irano deteta4
Ova studi(a (e %naJa(na i %'o toa -to na! $ru?a du'l(i uvid u sa!e korene Hitlerovo shvatan(a sveta i
n(eovo enocidno !entaliteta4 Ona na!, osi! toa, o'(a-n(ava %a-to (e toliko !noo o'ra%ovanih Ne!aca,
ukl(uJu(u;i i !noe lekare i drue !edicinske radnike, htelo da saraEu(e sa nacisti!a i uJestvu(e u holokaustu4 9ada
(e $rihvatio eueniku, $risilnu eutana%i(u %a hendike$irane i ide(u o istre'l(ivan(u rasa, Hitler se oslan(ao na ide(e
ko(e su 'ile -iroko ras$rostran(ene !eEu o'ra%ovano! elito!4 9laus Fi-er K9laus FischerI (e s $ravo! i%(avioA
BHitlerova slika sveta, kada su u $itan(u rase, ni(e 'ila sa!o $rodukt n(eove so$stvene %a'lude, ve; re%ultat otkri;a
do ko(ih (e do-la Quva?enaR nauka u Ne!aJko( i drui! delovi!a sveta, ukl(uJu(u;i i &(edin(ene Dr?ave4C
:
Ove ide(e
nisu 'ile do!inantne ide(e u ne!aJko! dru-tvu, ali su i$ak 'ile $ri%nate i o$-te$rihva;ene u nauJni! kruovi!a,
naroJito !eEu lekari!a i nauJnici!a u o'lasti $rirodnih nauka4
*ilo 'i neo'(ektivno kriviti darvini%a! %a holokaust, kao da on $o loici stvari dovodi do holokausta4 Ne,
darvini%a! sa! $o se'i ni(e @or!irao Hitlerovo shvatan(e sveta, a %akl(uJci !noih darvinista o etici i dru-tveno(
!isli, ko(e su donosili oslan(a(u;i se na darvini%a!, $ot$uno su se ra%likovali od Hitlerovih4 Euenika i nauJni
rasi%a! %au%i!ali su %naJa(no !esto u nauJni! kruovi!a u !noi! evro$ski! %e!l(a!a, kao i u &(edin(eni!
Dr?ava!a, ali oJiledno ni u (edno( od n(ih darvini%a! ni(e doveo do holokausta4 MeEuti!, on i$ak (este doveo do
o'ave%ne sterili%aci(e stotine hil(ada stanovnika &(edin(enih Dr?ava, Hvedske i druih %e!al(a sredino! 0.4 veka4
9ao re%ultat $onovno o?ivl(avan(a euenike kra(e! 0.4 veka, 9ina (e donela Fakon o %dravl(u !a(ki i dece, ko(i (e
%ahtevao o'avl(an(e $red'raJnih %dravstvenih $releda i eneriJno se %alaao %a sterili%aci(u onih ko(i se s!atra(u
nes$oso'ni!a %a re$rodukci(u Kdok (e sterili%aci(a teoretski 'ila do'rovol(ni Jin, Dikoter KDikWtterI istiJe da (e u
$raksi kineska vlada ulavno! s$rovodila svo(u vol(uI4
0
Osi! toa, de'ate o eutana%i(i i Jedo!orstvu su,
%ahval(u(u;i darvini%!u, $ostale veo!a $o$ularne, i iako (e ta $raksa (o- uvek ne%akonita u ve;ini %e!al(a Kna(ve;i
i%u%etak (e Holandi(aI, ona se s$rovodi u !noo vi-e dr?ava neo -to !noi $ret$ostavl(a(u4
<
)ore;i utica( darvini%!a na Hitlera 'i, !eEuti!, takoEe 'ilo neo%'il(no, naroJito %ato -to su a otovo svi
nacistiJki ori(entisani nauJnici $ri%nali4 RiJard D?4 Evans istiJe %naJa( soci(aldarvinistiJko diskursa ne sa!o %a
Hitlera, ve; i %a one ko(i su saraEivali sa Hitlero! u s$rovoEen(u n(eovo enocidno $rora!aA
Hitler (e $rihvatio takav naJin ra%!i-l(an(a i ovora i koristio svo(u so$stvenu ver%i(u soci(aldarvinistiJke
ter!inoloi(e kao centralni ele!ent u $raksi istre'l(ivan(a444 8e%ik soci(aldarvini%!a u svo(o( nacistiJko( vari(anti
$ostao (e naJin o%akon(en(a terora i istre'l(ivan(a u suko'u sa devi(antni! oso'a!a, $rotivnici!a re?i!a i %aista
svaki! ko ni(e %du-no $rihvatio ide(u o ratu4 8e%ik soci(aldarvini%!a $o!oao (e u uklan(an(u $re$reka kod svih
onih ko(i su us!eravali re?i!sku $olitiku terora i istre'l(ivan(a, a o%akonio (e tu $olitiku u u!ovi!a onih ko(i su
(e s$rovodili, i to na ta( naJin -to ih (e u'edio da (e ono -to rade o$ravdano i sa as$ekta istori(e, i nauke i $rirode4
2
Darvini%a! sa! $o se'i ni(e i%a%vao holokaust, ali 'e% darvini%!a, naroJito n(eovo soci(aldarvinistiJko i
eueniJko as$ekta, ni Hitler ni sled'enici naci%!a ne 'i i!ali neo$hodnu nauJnu $ot$oru da u'ede i se'e i svo(e
saradnike da (edno od na(stra-ni(ih svetskih %verstava %aslu?u(e, %a$ravo, !oralnu $ohvalu4 Darvini%a! O ili 'ar neka
naturalistiJka tu!aJen(a darvini%!a O us$eo (e da $ot$uno i%okrene shvatan(e !orala4
0ELE?(E
6,OD
:4 Ada! &ed3ick to #harles Dar3in, Nove!'er 02, :D=7 Tu neki! radovi!a ovo $is!o (e $ore-no datirano na
Dece!'er 02, :D=7U, u !"e 'orres&ondence o( '"arles Darwin, vol4 5A :D=D+:D=7 K#a!'ride, :77:I, <754 8a sa!
dodato %nakove inter$unkci(e oriinalu4
04 Rudol@ &ch!id, Die Darwinisc"en !"eorien K&tuttart, :D5/I, <4
<4 Ro''y 9oss!ann, BDie *edeutun des Ein%elle'ens in der Dar3inisti schen Weltanschauun,C 0ord und SDd
:0 K:DD.IA 20.+:4 Nalasak (e !o(4
24 Te%u BOd Hekela do HitleraC Kod Hekela do @a-i%!aI (e nedavno veo!a kritiJki o'radio Daniel "as!an u !"e
Scienti(ic .ri#ins o( 0ational Socialism KLondon, :75:I, i +aeckel9s Monism and t"e Birt" o( ;ascist Ideolo#, KNe3
Sork, :77DI4 "as!anov rad ni(e !noo $rihva;en od ve;ine istoriJara, i to %'o do'rih ra%loa4 MeEuti!, drui
istra?ivaJi su $ove%ali soci(al+darvini%a! sa Hitlero! na !noo 'ol(i naJinA Mike Ha3kins, Social Darwinism in
Euro&ean and )merican !"ou#"t K#a!'ride, :775I, ch4 ::N Richard 84 Evans, BIn &earch o@ "er!an &ocial
Dar3inis!A The History and Historiora$hy o@ a #once$t,C u Medicine and Modernit, KWashinton, :775I, ==+57N
)eter E!il *ecker, Be#e ins Dritte -eic", Kvol4 :A >ur esc"ic"te dcr -assen",#ieneN vol4 0A Sozialdarwinismus$
-assismus$ )ntisemitismus und volkisc"er edankeI K&tuttart, :7DD+7.IN 8Pren &and!ann, BAnsVt%e einer
'ioloistischen Ethik 'ei Ernst Haeckel und ihre Aus3irkunen au@ die Ideoloie des Nationalso%ialis!us,C u +eilen7
:erwa"ren7:ernic"ten, ed4 "4 Wahl and W4 &ch!itt KReichen'ach, :775I, D<+70N 8Pren &and!ann, Der Bruc" mit
der "umanitMren !radition K&tuttart, :77.IN "Pntcr Altner, Beltansc"aulic"e +inter#rDnde KFPrich, :7/DI, chs4 :+0N
Mario di "reorio, BEntre MY$histo$hYlJs et LutherA Ernst Haeckel et la rY@or!e de lRunivers,C in Darwinisme et
SociRtR, ed4 )atrick Tort K)aris, :770I, 0<5+D<N #4 ,oel, BRassenhyiene+Rassenideoloie+&o%ialdar3inis!usA die
Wur%eln des Holocaust,C in Dienstbare Medizin K"Wttinen, :770I, ::+<:N "erhard *aader, B&o%ialdar3inis!us+
,ernichtunsstrateien i! ,or@eld des Nationalso%ialis!us,C u BBis endlic" der lan#erse"nte ?msc"wun# kam444C
KMar'ur, :77:I,0:+<=4
=4 Hans+"Pnter F!ar%lik, B&ocial Dar3inis! in "er!any, &een as a Historical )ro'le!,C in -e&ublic to -eic":
!"e Makin# o( t"e 0azi -evolution, ed4 Ha(o Hol'orn, trans4 Ral$h Manhei! KNe3 Sork, :750I, 2//N )eter Weinart,
8Pren 9roll, i 9urt *ayert% su dali veo!a sliJan i%ve-ta( o darvini%!u i etici u -asse$ Blut$ und ene KFrank@urt,
:7DDI, :/+:D4
/4 Evans, BIn &earch o@ "er!an &ocial Dar3inis!,C ==+574 Revi%ionisti su i%nelu ve;inu svo(ih kritika u Al@red
9elly, !"e Descent o( Darwin K#ha$el Hill, :7D:I4
54 MarL to Enels, Dece!'er :7, ID/., u MarF7En#els Berke K*erlin, :7=7 @@I, [[[A :<:4 Fa vi-e o $ri(e!u
darvini%!a od strane soci(alista u Ne!aJko(, videti Richard Weikart, Socialist Darwinism K&an Francisco, :777IN
9elly, Descent o( Darwin, ch4 5N Ted *enton, B&ocial Dar3inis! and &ocialist Dar3inis! in "er!anyA :D/. to
:7..,C -ivista di (iloso(ia 5< K:7D0IA 57+:0:N 9urt *ayert%, BNatur3issenscha@t und &o%ialis!us4 Tenden%en der
Natur3issenscha@t+Re%e$tion in der deutschen Ar'eiter'e3eun des :74 8ahrhundert,C Social Studies o( Science :<
K:7D<IA <==+72N Hans+8ose@ &tein'er, Sozialismus und deutsc"e Soziaidemokratie KHanover, :7/5I, ch4 <4
D4 Atina "ross!ann, -e(ormin# SeF KNe3 Sork, :77=I, vii4 O to!e kako su ne!aJki soci(alisti $rihvatili
eueniku $oleda(A Michael &ch3art%, Sozialislisc"e Eu#enik K*onn, :77=IN i Doris *yer, -assen",#iene und
Bo"l(a"rts&(le#e KFrank@urt, :7DDI4
74 &teven E4 Aschhei!, In !imes o( 'risis KMadison, 0..:I, :::4
:.4 9evin Re$$, Re@or!ers, #ritics, and the )aths o@ "er!an Modernity, :D7.+:7:2 K#a!'ride, MA, 0...I,
<00N )aul Weindlin takoEe $oka%u(e dvos!islenost euenike ko(a $ro!ovi-e soci(alnu re@or!u, ali takoEe $ove;ava
ovla-;en(a %dravstvenih radnika $o $itan(u dru-tvene kontrole, %asniva(u;i se na te!el(u nacistiJkih %dravstvenih
$rinci$aN videti Weindlin, +ealt"$ -ace and erman Politics K#a!'ride, :7D7I4 Richard F4 Wet%ell $oka%u(e sliJnu
dvos!islenost !eEu kri!inalo%i!a u Inventin# t"e 'riminal K#ha$el Hill, 0...I4
::4 Re$$, -e(ormers, :<.4 "eo@@ Eley da(e sliJan nalasak u uvodu kn(ie Societ,$ 'ulture$ and t"e State in
erman,$ :D5.+:7<., ed4 "eo@@ Eley KAnn Ar'or, :77/I, :24
:04 Andre3 Fi!!er!an, )nt"ro&olo#, and )nti"umanism in Im&erial erman, K#hicao, 0..:I, :.+::, 020+=N
videti takoEe )ascal "rosse, 8olonialismus$ Eu#enik und BDr#erlic"e esellsc"a(t in Deutsc"land$ :D=.+:7:D
KFrank@urt, 0...I, ko(i $oka%u(e kako (e utica( euenista na koloni(alnu $olitiku $ove%an sa ra%vo(e! nacistiJke rasne
dr?ave Kiako on neira da $osto(i $rava lini(e od (edno ka druo!I4
:<4 Hein%+"eor Marten i%nosi ve%e i%!eEu soci(al+darvini%!a, rasi%!a i antise!iti%!a u BRacis!, &ocial
Dar3inis!, Anti+&e!itis! and Aryan &u$re!acy,C International *ournal o( t"e +istor, oj S&ort :/,0 K:777IA 0<+2:4
:24 Fa vi-e in@or!aci(a o ulo%i 8evre(a u rasno( nauci, videti 8ohn E@ron, De(enders o( t"e -ace KNe3 Haven,
:772I4
:=4 &heila Faith Weiss, -ace +,#iene and 0ational E((icienc, K*erkeley, :7D5I, :=DN videti takoEe Weiss, BThe
Race Hyiene Move!ent in "er!anyC .siris, 0nd series, < K:7D5IA 0</N Detlev )eukert, BThe "enesis o@ the QFinal
&olutionR @ro! the &$irit o@ &cience,C u -eevaluatin# t"e !"ird -eic", ed4 Tho!as #hilders and 8ane #a$lan KNe3
Sork, :77<IN #hristian )ross and "Wt% Aly, eds4, Der Bert des Mensc"en K*erlin, :7D7IN Weinart et al4, -asse$ Blut$
und ene4
:/4 Renate *ridenthal et al4, eds4, B"en Biolo#, Became Destin,: Bomen in Beimar and 0azi erman, KNe3
SorkA Monthly Revie3 )ress, :7D2I4
:54 Mnoi nauJnici ra%!atra(u slo?eno $itan(e odnosa i%!eEu naci%!a i savre!eno sveta, ali videti naroJito
Michael *urleih and Wol@an Wi$$er!ann, !"e -acial State: erman,, 123371256 K#a!'ride, :77:IN Nor'ert
Frei, BWie !odern 3ar der Nationalso%ialis!us,C esc"ic"te und esellsc"a(t :7 K:77<IA </5+D5N 8e@@rey Her@,
-eactionar, Modernism K#a!'ride, :7D2IN Fy!unt *au!an, Modernit, and t"e +olocaust KIthacaA #ornell
6niversity )ress, :7D7IN Michael )rin% and Rainer Fitel!ann, eds4, Nalionalso%ialis!us und Modernisierun
KDar!stadt, :77:IN Richard Ru'enstein, BModerni%ation and the )olitics o@ ELter!ination,C in ) Mosaic o( :ictims,
ed4 Michael *eren'au! KNe3 Sork, :77.I, <+:7N and Rainer Fitel!ann, +itler: SelbstverstMndnis eines
-evolultonMrs KHa!'ur, :7D5I4 Mitchell "4 Ash, estalt Ps,c"olo#, in erman 'ulture, :DD.+:7/5A +olism and
t"e Gauest (or .bjectivit, K#a!'ride, :77=I, and Anne Harrinton, -eenc"anted Science: +olism in erman
'ulture (rom Bil"elm II to +itler K)rinceton, :77/I, o'o(e $oka%u(u da (e nauJna !isao $oJetko! 0.4 veka u
Ne!aJko( sadr?avala dvos!islenosti na ve%i !oderni%!a i racionali%!a4
:D4 Michael *urleih, BThe Leacy o@ Na%i Medicine in #onteLt,C in Medicine and Medical Et"ics in 0azi
erman,$ ed4 Francis Nicosia and 8onathan Huener KNe3 Sork, 0..0I, ::74
:74 Frit% Len%, Die -asse als Bert&rinzi&$ >ur Erneuerun# der Et"ik KMunich, :7<<I, <7, 54
0.4 Adol@ Hitler, Mein 8am&(, 0 vols4 in : KMunich, :72<I, 20.+:4 Nalasak (e !o(4
0:4 Ian 9ersha3 u svo(o( odliJno( 'iora@i(i Hitlera $onovo s$o!in(e soci(al+davini%a! kao kl(uJnu ko!$onentu
u Hitlerovo! $oledu na svetN videti +itler, 0 vols4 KNe3 Sork, :77D+0...I, :A5D, :<2+5, 07.N 0A:7, 0.D, 2.=, 5D.N
E'erhard 8ackel takoEe s!atra Darvinovu rasnu 'or'u kao va?an deo Hitlerove ideoloi(e u +itlers Beltansc"auun#
KMiddleton, #N, :750I, ch4 =N *riitte Ha!ann diskutu(e Darvinovu !isao o rasa!a u okviru Hiterovo okru?en(a u
*eJu u +itler9s :ienna KNe3 Sork, :777I, D0, D2, :.0, 0.0+<4 ,ideti takoEe *urleih and Wi$$er!ann, !"e -acial
State, ch4 04
004 Ha!ann, +itler9s :ienna, 0<<N 8oachi! Fest, +itler, trans4 Richard and #lara Winston KNe3 Sork, :752I, =2,
takoEe na%iva Hitlerov soci(al+darvini%a! kao $seudonauJan4 "as!an u Scienti(ic .ri#ins and +aeckel9s Monism
$ravi (edan sliJan $ote% distancira(u;i Hekela od Darvina K$ore-no $rika%u(u;i Hekelovu @ilo%o@i(u kao !istiJnu i
vitalistiJkuI4
0<4 Na $ri!er, Ro'ert )roctor, -acial +,#iene: Medicine under t"e 0azis K#a!'ride, :7DDIN 6te Deich!ann,
Biolo#ists under +itler K#a!'ride, MA, :77/IN *enno Muller+Hill, Murderous Science KOL@ord, :7DDI4 Michael
*urleih $oka%u(e svesnost to $ro'le!a kada ka?e da B!o?e!o da $retera!o u nala-avan(u da (e naci%a!
nenor!alna rana nauJne i!ainac(e, tako $re!a-u(u;i ras$on do koa su Jak i nauJnici 'ili in@or!isani $o $itan(u
toa -ta (e istori(sko @anta%iran(eC K*urleih, BThe Leacy o@ Na%i Medicine in #onteLt,C ::7I4
024 Richard Weikart, B)roress throuh Racial ELter!inationA &ocial Dar3inis!, Euenics, and )aci@is!, :D/.+
:7:D,C erman Studies -eview 0/ K0..<IA 05<+724
0=4 #itirano u Friedrich Hell3ald, 0atur#esc"ic"te des Mensc"en, 0 vol4\4 K&tuttart, :DD.I, :A//4
0/4 Ian Do3'iin, ) Merci(ul End KOL@ord, 0..<I, D4
054 N4 D4 A4 9e!$, BMerci@ul ReleaseC KManchester, 0..0I, :74
0D4 "reta 8ones, Social Darwinism and En#lis" !"ou#"t K&usseL, :7D.IN Ha3kins, Social Darwinism in
Euro&ean and )merican !"ou#"tN Daniel 84 9evles, In t"e 0ame o( Eu#enics K*erkeley, :7D=IN Diane *4 )aul,
'ontrollin# +uman +eredit,$ 1ST6 to t"e Present KAtlantic Hihlands, N8, :77=IN "unnar *ro'er, and Nils Roll+
Hansen, eds44 Eu#enics and t"e Bel(are State KEast Lansin, MI, :77/IN Nancy &te$an, H!"e +our o( Eu#enicsI:
-ace$ ender and 0ation in Catin )merica KIthaca, NS, :77:IN Willia! H4 &chneider, Gualit, and Guantit,
K#a!'ride, :77.IN Frank Dikotter, Im&er(ect 'once&tions KNe3 Sork, :77DI4
074 #itirano u )aul, 'ontrollin# +uman +eredit,, :5N )hilli$ "assert and Daniel &4 Mattern, eds4 !"e +itler
Cibrar,: ) Biblio#ra&", KWest$ort, #T, 0..:I4
<.4 &te@an 9Phl, !"e 0azi 'onnection KOL@ord, :772I4
<:4 !"e Ci(e and Cetters o( '"arles Darwin, ed4 Francis Dar3in KNe3 Sork, :7:7I, 0A05.4
<04 David Friedrich &lrauss, Der alte und der neue laube KLei$%i, :D50IN Friedrich Al'ert Lane, Die
)rbeiter(ra#e in i"rer Bedeutun# (Dr e#enwart und >ukun(t KDuis'ur, :D/=N r$rt4 Duis'ur, :75=I4
<<4 I4ud3i Wolt!ann, Die Darwinsc"e !"eorie und der Sozialismus KDPsseldor@, :D77I4 Fa (ednu !noo
$reci%ni(u de@inici(u soci(al+darvini%!a, videti Ha3kins, Social Darwinism in Euro&ean and )merican !"ou#"t, ch4
:4 Fa !noo oraniJeni(u de@inici(u, videti 9urt *ayert%, BDat3inis!us als )olitikA Fur "enese des
&o%ialdar3inis!us in Deutschland :D/.+:7..,C in BeltrMtsel und Cebenswunder KLin%, :77DI, 02:4
<24 Richard "oldsch!idt, Portraits (rom Memor, K&eattle, :7=/I, <24
<=4 #itirano u 8Pren &and!ann, BErnst Haeckels Ent3icklunslehre als Teil seiner 'ioloistischen
Weltanschauun,C in Die -eze&tion von Evolutionst"eorien im 124 *a"r"undert, ed4 Eve+Marie Enels KFrank@urt,
:77=I, <<.4
</4 Ernst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K*erlin, :D/DI, :/, :0=+D,0./N !noi nauJnici $ore-no
tvrde da (e Hekel, %ato -to (e 'io la!arkista, od'acivao $rirodnu selekci(u O videti )eter *o3ler, !"e 0on7Darwinian
-evolution K*alti!ore, :7DDI, D<N and *ritta Ru$$+Eisenreich, BLe dar3inis!e social en Alle!ane,C in Darwinisme
et Societe, ed4 )atrick Tort K)aris, :770I, :/7+0</4 ,erovatno na(i%'alaransirani(i $ortret Hekela (e dala Erika
9rausse, Ernst +aeckel, 0nd cd4 KLei$%i, :7D2I4
<54 Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te, =, ]uote at 2D54
<D4 Ernst Haeckel to #harles Dar3in, Fe'ruary 7, :D57, in "eor 6sch!ann, Ernst +aeckel: Bio#ra&"ie in
Brie(en K"Ptersloh, :7D<I, :=/4
<74 Na $ri!er, videti Haeckel, Die BeltrMt"sel, ,olksausa'e K*onn, :7.<I, ::4
2.4 Lud3i *Pchner to Her!ann &cha@@hausen, 8uly ::, :D/<, in Autora$hen, & 0/0.a, Handschri@tena'teilun,
6niversity o@ *onn Li'raryN videti takoEe *Pchner, Der Mensc" und seine Stellun#$ 0nd ed4 KLei$%i, :D50I, =+/4
2:4 Al@red "rot(ahn, Erlebtes und Erslrebtes K*erlin, :7<0I, 224
204 Heinrich &ch!idt, ed4, Bas wir Ernst +aeckel verdanken, 0 vols KLei$%i, :7:2IN 9elly, Descent o( Darwin4
2<4 Ernst Haeckel, Der Monismus als Band zwisc"en -eli#ion und Bissensc"a(t K*onn, :D70I, :.N Haeckel, Die
Be"rMt"sel, ::/+:54 "as!an nekorektno inter$retira He(elov $antei%a! kao !istiJan u Scienti(ic .ri#ins o( 0ational
Socialism, Liii+LivN and +aeckel9s Monism and t"e Birt" o( ;ascist Ideolo#,, :=, <24 Niles Holt takoEe nala-ava
Hekelovu $anteistiJku stranu u BErnst HaeckelRs Monistic Reliion,C *ournal o( t"e +istor, o( Ideas <0 K:75:IA 0/=+
D.4 "as!anova $o%ici(a (e Judna, $o-to (e ceo Hekelov ovor na odi-n(e! !onistiJko! konresu :7:<4 odine 'io
neativan $re!a !istici%!u O videti Ernst Haeckel, BMonis!us und Mystik,C in Der DDsseldor(er Monistenta#$ ed4
Wilhel! *loss@eldt KLei$%i, :7:2I, 7<+D4 8Pren &and!ann ne sa!o da inter$retira Hekelov !oni%a! kao
!ateri(alistiJki u svo(o( su-tini, ve; navodi da sva sekundarna literatura $rati ovu lini(u O videti &and!ann, Der
Bruc" mit der "umanitMren !radition$ =0, /.+:4 8edna i%u%etna diskusi(a na te!u Hekelove !isli i%!eEu
!ateri(ali%!a i $antei%!a (e O4 *reid'ach, BMonis!us u! :7.. + Wissenscha@ts$raLis oder WeltanschauunMC in
BellrMtsel und Cebenswunder: Ernst +aeckel 7 Berk$ Birkun#$ und ;ol#en, ed4 Etna Aescht et al4 KLin%, :77DI, 0D7+
<:/4 Fa dal(u diskusi(u $o ovo! $itan(u, videti Richard Weikart, B QEvolutionVre Au@klVrunRM Fur "eschichte des
Monisten'undes,C in Bissensc"a(t$ Politik$ und U((entlic"keit, ed4 Mitchell "4 Ash and #hristian H4 &ti@ter K,ienna,
0..0I, :<:+2D4
224 Frederick "reory, 0ature CostL 0atural Science and t"e erman !"eolo#ical !raditions o( t"e 0ineteent"
'entur, K#a!'rideA Harvard 6niversity )ress, :770I4
2=4 O Diltheyu, videti Rudol@ A4 Makkreel, Dilt"e,: P"iloso&"er o( t"e +uman Studies K)rincetonA )rinceton
6niversity )ress, :770IN o neo+kantiani%!u videti 9laus #hristian 9Whnke, !"e -ise o( 0eo78antianism K#a!'ride,
:77:I4
2/4 Annette Wittkau+Hor'y, Materialismus K"Wttinen, :77DI, chs4 5+D, sla?e se sa !o(i! $oledo!4
254 Weindlin, +ealt"$ -ace and erman PoliticsN Weinart et al4, -asse$ Blut$ und eneN )aul, 'ontrollin#
+uman +eredit,, ch4 0N 9evles, In t"e 0ame o( Eu#enicsN *ecker, Be#e ins Drittc -eic"4
2D4 Al@red )loet% to #arl Hau$t!ann, 8anuary :2, :D70, in #arl Hau$t!ann $a$ers, 9 :0:, Akade!ie der 9Pnste
Archives, *erlinN Al@red )loet% to Ernst Haeckel, A$ril :D, :7.0, in Ernst Haeckel $a$ers, Ernst+Haeckel+Haus, 8enaN
%a vi-e o )loet%+u videti W4 Doeleke, BAl@red )loet% K:D/.+:72.IA &o%ialdar3inist und "esellscha@ts'ioloe,C
dissertation, 6niversity o@ Frank@urt, :75=4
274 Al@red )loet% to Ernst Haeckel, Octo'er :7, :7.<, u radovi!a Al@red )loet%a, $rivatno o'(avio Wil@ried
)loet%, Herrschin a! A!!erseeN BAu@@orderun %u! A'onne!ent4 Archiv @Pr Rassen+ und "esellscha@ts+*ioloie,C
Auust :7.<, in FeliL von Luschan $a$ers Ka!on Al@red )loet%Rs lettersI, in &taats'i'liothek )reussisch3r
9ultur'esit%, *erlin4
=.4 Heinrich Ernst Fieler, BEinleitun %u de! &a!!el3erke Natur und &taat,C in 0atur und Staat, vol4 : K'ound
3ith Heinrich Mat%at, P"iloso&"ie der )n&assun#I K8ena, :7.<I, :+0N 9laus+Dieter Tho!ann and Werner Friedrich
9P!!el, BNatur3issenscha@t, 9a$ital und WeltanschauunA Das 9ru$$sche )reisausschrei'en und der
&o%ialdar3inis!us,C Medizin"istorisc"es *ournal <. K:77=IA 77+:2<, 0.=+2<4 &heila Faith Weiss o'e%'eEu(e (ednu
do'ru diskusi(u o tak!iJen(u %a 9ru$ovu naradu u -ace +,#iene and 0ational E((icienc,, /2+524
=:4 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, iL+L4
=04 Wilhel! &chall!ayer to Al@red "rot(ahn, 8une <, :7:., in Al@red "rot(ahn $a$ers, Hu!'oldt 6niversity
Archives, *erlinN &chall!ayer i%nosi sliJnu tvrdn(u u BRassedienst,C SeFual7Probleme 5 K:7::IA =254
=<4 &chall!ayer, :ererbun# und )uslese, iL+LN videti takoEe &chall!ayer, BeitrM#e zu einer 0ationalbiolo#ie
K8ena, :7.=I, :024
=24 Hanns(oachi! W4 9och, Der Sozialdarwinismus Denken KMunich, :75<I, /24
==4 Fa do'ru @ilo%o@sku diskusi(u $o $itan(u i!$likaci(a duali%!a telo+du-a %a 'io!edicinsku etiku, videti 84 )4
Moreland and &cott Rae, Bod, and Soul: +uman 0ature and t"e 'risis in Et"ics KDo3ners "rove, IL, 0...I4
=/4 Dar3in, !"e .ri#in o( S&ecies KLondonA )enuin, :7/DI, 2=74
=54 Rad ko(i nala-ava $rilaoEavan(e ukl(uJu(e David N4 Livinstone, Darwin9s ;or#otten De(enders K"rand
Ra$ids, :7D5IN 8a!es R4 Moore, !"e Post7Darwinian 'ontroversies K#a!'ride, :757IN 8ohn Hedley *rooke,
Science and -eli#ionA Some +istorical Pers&ectives K#a!'ride, :77:IN Hol!es Rolston III, Science and -eli#ion: )
'ritical Surve, K)hiladel$hia, :7D5IN David Lind'er and Ronald Nu!'ers, eds4, od and 0ature K*erkeley, :7D/IN
David N4 Livinstone, D4 "4 Hart, and Mark A4 Noll, eds4, Evan#elicals and Science in +istorical Pers&ective KNe3
Sork, :777I4
=D4 )eukert, BThe "enesis o@ the QFinal &olutionR @ro! the &$irit o@ &cience,C 02., 0254
:4 )ORE9LO ETI9E I 6&)ON MORALNO" RELATI,IFMA

:4 #harles Dar3in, )utobio#ra&", KNe3 SorkA Norton, :7/7I, 724
04 David Hull, !"e Meta&",sics o( Evolution KAl'anyA &tate 6niversity o@ Ne3 Sork )ress, :7D7I, 5=4
<4 Dar3in, !"e Descent o( Man KLondon, :D5:N r$rt4 )rinceton, :7D:I, :A:./4
24 Adrian Des!ond and 8a!es Moore, Darwin KLondon, :77:I, LLi, 02<, 0/<, 0/74
=4 #harles Dar3in, Meta&",sics$ Materialism$ and t"e Evolution o( Mind: Earl, Britin#s o( '"arles Darwin$ ed4
)aul H4 *arrett K#hicaoA 6niversity o@ #hicao )ress, :752I4
/4 Dar3in, Descent, :A5:+D.4
54 Neal "illes$ie, '"arles Danwin and t"e Problem o( 'reation K#hicao, 6niversity o@ #hicao )ress, :757I4
D4 Ro'ert 84 Richards, Darwin and t"e Emer#ence K#hicao, :7D5I, :.D+7N Ro'ert 84 Richards, BDar3inRs
Ro!antic *ioloyA The Foundations o@ His Evolutionary Ethics,C in Biolo#, and t"e ;oundation o( Et"ics, ed4 8ane
Maiensehein and Michael Ruse K#a!'rideA #a!'ride 6niversity )ress, :777I, ::<+=<4 ,ideti takoEe )aul
La3rence Far'er, !"e !em&tations o( Evolutionar, Et"ics K*erkeley, :772I, ch4 :4
74 Michael *radie, !"e Secret '"ain:Evolution and Et"ics KAl'anyA &uny )ress, :772I, ch4 04
:.4 Richards, Darwin and t"e Emer#ence K#hicao, :7D5I, ::/+:54
::4 )aul La3rence Far'er, !"e !em&tations o( Evolutionar, Et"ics K*erkeley, :772IN #4 M4 Willia!s, ) -eview o(
t"e S,stems o( Et"ics (ounded on t"e !"eor, o( Evolution KLondon, :D7<I4
:04 9urt *ayert%, BDar3inis!us als )olitikA Fur "enese des &o%ialdar3inis!us in Deutschland :D/.+:7..,C in
BeltrVtsel und Cebenswunder: Ernst +aeckel7 Berk$ Birkun# und ;ol#en, ed4 Erna Aescht et al4 KLin%, :77DI, 025+74
:<4 Ernst Haeckel to Anna &ethe, 8uly :2, :D/., in Ernst +aeckel: ;orsc"er$ 8Dnstler$ Mensc", ed4 "eor
6sch!ann KLei$%i, :7/:I, //4 Fa i%u%etan i%ve-ta( o Hekelovo( etici, videti 8Pren &and!ann, Der Bruc" mil der
"umanitMren !radition K&tuttart, :77.I4
:24 Ernst Haeckel, B6e'er die heutie Ent3ickelunslehre i! ,erhVltnisse %ur "esa!t3issenscha@t,C in
)mtlic"er Beric"t der 6W KMunich, :D55I, :7+0.4
:=4 Ernst Haeckel, Der Monismus K*onn, :D70I, <.4
:/4 Ernst Haeckel, Die BeltrMt"sel, ,olksausa'e K*onn, :7.<I, :<2+2.N ]uote at :<=+/4
:54 I'id4, ==, ]uote at :2.4
:D4 Ernst Haeckel, ott70atur (!"eo&",sis/$ in emeinverstMndlic"e Berke, ed4 Heinrich &ch!idt KLei$%iA
Al@red 9rWner, :702I, <A 2/D4
:74 Haeckel, WeltrVthsel, :/=N Ernst Haeckel to Arnold Dodel, 8une 0/, :7./, in Arnold Dodel $a$ers, FPrich
Fentral'i'liothek4
0.4 *artholo!Vus von #arneri to Ernst Haeckel, &e$te!'er 2, :DD<, in Bart"olomMus von 'arneri9s Brei(wec"sel
mit Ernst +aeckel und ;riedric" *odl KLei$%i, :700I, <.4
0:4 *artholo!Vus von #arneri, Sittlic"keit und Darwinismus K,ienna, :D5:I, :0<+24
004 *artholo!Vus von #arneri, rundle#un# der Et"ik, ,olksausa'e K&tuttart, :DD:I, :+7N #arneri, BFur
"lPckselikeitslehre,C 9os!os :: K:DD0IA 020+<4
0<4 #arneri, Sittlic"keit und Darwinismus, 5, 05=, ]uote at <.D4
024 I'id4, :D/4
0=4 *artholo!Vus von #arneri4 BDie Ent3ickelun der &ittlichkeitsidee,C 8osmos : K:DD2IA 2./4
0/4 *artholo!Vus von #arneri, Der moderne Mensc", ,olksausa'e K&tuttart, :7.:I, vii+viii4
054 *artholo!Vus von #arneri to )ro@4 &$it%er, Auust 0D, :DD/ KA'schri@tI, in *artholo!Vus von #arneri $a$ers
K9ry$tonachlassI, in Wilhel! *Wrner $a$ers, 9arton :, in Handschri@tensa!!lun, Wiener &tadt+ und Landes+
*i'liothek,
0D4 #arneri, Der moderne Mensc", 5+DN videti takoEe #arneri to Lud3i Fleischer, n4d4 KA'scri@tI, in
*artholo!Vus #arneri $a$ers in Wilhel! *Wrner $a$ers, in Handschri@tensa!!lun, Wiener &tadt+ und Landes+
*i'liothek4
074 Friedrich 8odl, B*artholo!aus von #arneri,C in :om Cebenswe#e: esammelte :ortrM#e und )u(sMtze$ ed4
Wilhel! *Wrner, 0 vols4 K&tuttart, :7:/+:5I, :A 2=:+04
<.4 Arnold Dodel to *artholo!Vus von #arneri, May :/, :DD/, in Aut4 :5D4077, Handschri@tensa!!lun, Wiener
&tadt+ und Landes+*i'liothek4
<:4 Al'ert E4 F4 &chV@@le, BDar3inis!us und &o%ial3issenscha@t,C in csammelte )u(sMtze KTP'inenA H4
Lau$$Rsche *uchhandlun, :DD=I, :A04
<04 Al'ert E4 F4 &chV@@le, Bau und Ceben des Socialen 8or&ers, 2 vols4 KTP'ien, :DD:I, :A =D=N &chV@@le,
BDar3inis!us und &o%ial3issenscha@t,C in esammelte )u(satze, :A :+</N &chV@@le, B6e'er die Entstehun der
"esellscha@t nach den Anschauunen einer socioloischen Fucht3ahltheorie,C ,iertel(ahrsschri@t @Pr
3issenscha@tliche )hiloso$hie : K:D55IA =2.+=<4
<<4 Al'ert E4 F4 &chV@@le, B6e'er Recht und &itte vo! &tand$unkt der socioloischen Er3eiterun der
Fucht3ahltheorie,C :iertelja"rssc"ri(t (Dr wissensc"a(tlic"e P"iloso&"ie 0 K:D5DIA //4
<24 &chV@@le, Bau und Ceben, 0A 272+=4
<=4 I'id4, 0A 2724
</4 I'id4, :A =D/+D4
<54 MaL Nordau, Die konventionellen CD#en der 8ulturmensc""eit KLei$%i, :7.7I, 0/4
<D4 MaL Nordau, Morals and t"e Evolution o( Man Ttrans, o@ Biolo#ie und Et"ikU KLondon, :700I, =/+5<N ]uote at
=74
<74 I'id4, 2D+==, ::<, :20, 0<74
2.4 I'id4, 5., ]uote at 5<4
2:4 "eor von "i%ycki, P"iloso&"isc"e 'onseEuenzen der Camarck7Darwin9sc"en Entwicklun#st"eorie KLei$%i,
:D5/I, <7N videti takoEe "i%ycki, BDar3inis!us und Ethik,C Deutsc"e -undsc"au 2< K:DD=IA 0//4
204 "i%ycki, P"iloso&"isc"e 'onseEuenzen, ]uote at 27, videti takoEe 5.N "i%ycki, BDar3inis!us und Ethik,C
0/54
2<4 "i%ycki, BDar3inis!us und Ethik,C 057+D., 0/<+2, 0/7+5:4
224 I'id4, 0/<+24
2=4 "eor von "i%ycki, rundzD#e der Moral KLei$%i, :DD<I4
2/4 "eor von "i%ycki, Moral&"iloso&"ie #emeinverstMndlic" dar#estellt, 0nd ed4 KLei$%i, :D7=I, =:2+:54
254 Friedrich 8odl, BMorals in History,C International *ournal o( Et"ics : K:D7:IA 0.D+7N nalasak (e !o(4
2D4 Friedrich 8odl, )ll#emeine Et"ik, ed4 Wilhel! *Wrner K&tuttart, :7:DI, :<2+=4
274 I'id4, 0:.4
=.4 Friedrich 8odl, B6e'er das Wesen des Naturrechts und seine *edeutun in der "een3art,C in :om
Cebenswe#e: esammelte :ortra#e und )u(satze, 0A 5.+:4
=:4 Friedrich 8odl to Wilhel! *olin, &e$te!'er :, :D7., in ?nter uns #esa#t: ;riedric" *odls Brie(e an Bil"elm
Bolin, ed4 "eor "i!$l K,ienna, :77.I, 7D4
=04 Friedrich 8odl to #arl von A!ira, A$ril :<, :DD2, in Friedrich 8odl $a$ers K9ry$tonachlassI, in Wilhel!
*Wrner $a$ers, 9arton 0, in Wiener &tadt+ und Landes+*i'liothek, Handschri@tensa!!lun4 For !ore on 8odl, see
Wilhel! *Wnier, ;riedric" *odl K&tuttart, :7::I4
=<4 David Friedrich &trauss, Der alte und der neue laube KLei$%i, :D50I, 0.0+5, 0<.+:,0=0+24
=24 David Friedrich &trauss to Ernst Haeckel, Auust 02, :D5<, in )us#ewM"tle Brie(e von David ;riedric"
Strauss, ed4 Eduard Fellcr K*onn, :D7=I, ==24
==4 Friedrich von Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te KAus'ur, :D5=I, ]uote at 05, videti takoEe 05D, =/74
=/4 I'id4, 22+=4
=54 Friedrich 8odl, Die 'ultur#esc"ic"tssc"reibun# KHalle, :D5DI, //+D:4
=D4 AleLander Tille to Ernst Haeckel, 8une :0, :D7/, in Ernst Haeckel $a$ers, Ernst+Haeckel+Haus, 8ena4
=74 AleLander Tille, :on Darwin bis 0ietzsc"e KLei$%i, :D7=I, 0.2N videti takoEe Tille, :olksdienst K*erlin,
:D7<I, D0N and Tille, BDie 6e'er3indun des Malthusianis!us,C Die >ukun(t 7 K:D72IA :/24
/.4 Tille, :olksdienst K*erlin, :D7<I, </4
/:4 Tille, :on Darwin bis 0ietzsc"e, 0:4 Fa vi-e o Tilleu, videti Wil@ried &chunel, )leFander !ille K:D//+:7:0IA
Ceben und Ideen eines Sozialdarwinisten KHusu!, :7D.IN and )eter E!il *ecker, Be#e ins Dritte -eic", vol4 0A
Sozialdarwinismus, -assismus$ )ntisemitismus und volkisc"er edanke K&tuttart, :77.I, ch4:.4
/04 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, 0:<+:24
/<4 Auust Forel, BAuust ForelC Tauto'iora$hyU, in ;D"rende Ps,c"iater in Selbstdarstellun#en KLei$%iA FeliL
Meiner, :7<.I, ==N videti takoEe Forel, .ut o( M, li(e and Bork, trans4 *ernard Miall KNe3 Sork, :7<5I, =<4
/24 Auust Forel, Die seFuelle ;ra#e KMunich, :7.=I, 22.N videti takoEe Forel, B6e'er Ethik,C >ukun(t 0D
K:D77IA =5D4
/=4 Forel, .ut o( M, Ci(e and Bork, =<, 0=/N Forel, BAuust Forel,C ==4
//4 Auust Forel, 8ulturbestrebun#en der e#enwart KMunich, :7:.I, D+7, ]uote at :=4
/54 Lud3i *Pchncr, Die Mac"t der :ererbun# und i"r Ein(luss au( den moralisc"en und #eisti#en ;ortsc"ritt
der Mensc""eit KLei$%i, :DD0I, <74
/D4 Niles Holt i 8Pren &and!ann na%iva(u *Pchnera etiJki! relativisto! O videti Holt, BThe &ocial and )olitical
Ideas o@ the "er!an Monist Move!ent, :D5:+:7:2C K)h4D4 dissertation, Sale 6niversity, :7/5I, 5.N 8Pren
&and!ann, 8Pren, Der Bruc" mit der "umanitMren !radition, </4 Fa vi-e o *Pchneru, videti Frederick "reory,
Scienti(ic Materialism in 0ineteent" 'entur, erman, KDordrecht, :755IN and Richard Weikart, Socialist Darwinism
K&an Francisco, :777I, ch4 <4
/74 9ao dodatak !noi! *Pchnerovi! o'(avl(eni! i%(ava!a o ovo! $itan(u, videti Lud3i *Pchner to Ernst
Haeckel, Dece!'er :2, :D7=, u Ernst Haeckel $a$ers, Ernst+Haeckel+Haus, 8enaN o Haeckel+u, videti u Ernst Haeckel
to Richard &e!on, &e$te!'er 05, :7.= and Octo'er <:, :7./, in Richard &e!on $a$ers, *ayerische &taats'i'liothek,
Munich4
5.4 Auust Forel to Richard &e!on, Dece!'er =, :7.=, in Richard &e!onRs $a$ers, *ayerische &taats'i'liothek,
Munich4
5:4 Dar3in, Descent, :A :5<4
504 Mariacarla "ade'usch *ondio, Die -eze&tion der kriminalant"ro&olo#isc"en !"eorien von 'esare Combroso
in Deutsc"land von 1SSW71215 KHusu!, :77=IN Hans 9urella, 'esare Combroso KNe3 Sork, n4d4 T:7::UIN Richard F4
Wet%ell, Inventin# t"e 'riminal K#ha$el Hill, 0...I, ch4 04
5<4 9urella, 'esare Combroso, ::/+:DN 9urella, Die renzen der >urec"nun#s(M"i#keit und die 8riminal7
)nt"ro&olo#ie KHalle, :7.<I, <D4
524 Hans 9urella, 0atur#esc"ic"te des :erbrec"ers: rundzD#e der criminellen )nt"ro&olo#, und
'riminal&s,c"olo#ie K&tuttart, :D7<I, 0==4
5=4 I'id4, :<+0=4
5/4 9urella, Die renzen der >urec"nun#s(M"i#keit, 7D4
554 Ro'ert &o!!er, 8riminal&s,c"olo#ie und stra(rec"tlic"e Ps,c"o&at"olo#ie au( naturwissensc"a(tlic"e
rundla#e KLei$%i, :7.2I, <.74
5D4 E!il 9rae$elin, Cebenserinnerun#en K*erlin, :7D<I, 054
574 E!il 9rae$elin, Ps,c"iatrie: Ein kurzes Ce"rbuc", 2th ed4 KLei$%i, :D7<I, /5.+0, /., :D74
D.4 Wet%ell, Inventin# t"e 'riminal, =74
D:4 Otto *ins3aner, B"eistesstWrun und ,er'rechen,C Deutsc"e -undsc"au =5 K:DDDIA 20<4
D04 Euen *leuler, Ce"rbuc" der Ps,c"iatrie K*erlin, :7:/I, :<7+2<, 200+=N videti takoEe *leuler, Der e'orene
,er'recherA Eine kritisc"e Studie KMunich, :D7/I, :+0, 0.4
D<4 FeliL von Luschan, B#ulture and Deeneration,C n4d4 Ta@ter :7::U, in FeliL von Luschan $a$ers, 9asten :2,
&taats'i'liothek )reussischer 9ultur'esit%, *erlin4
D24 Wet%ell, Inventin# t"e 'riminal, chs4 0+<4
D=4 Maurice Mandel'au!, +istor,$ Man$ and -eason: ) Stud, in 0ineteent"7'entur, !"ou#"t K*alti!ore, :75:I,
chs4 0+54 Mnoi radovi ovore o to!e da istorici%a! $otko$ava tradici(u $rirodno %akona o !oralnosti, na $ri!erA
"eor Iers, !"e erman 'once&tion o( +istor,: !"e 0ational !radition o( +istorical !"ou#"t (rom +erder to t"e
Present KMiddletonA #T, :7D<IN Iers, BHisioricis!A The History and Meanin o@ the Ter!,C *ournal o( t"e +istor,
o( Idea =/ K:77=IA :07+=0N Leonard 9rieer, !"e erman Idea o( ;reedom: +istor, o( a Political !radition K*ostonA
*eacon )ress, :7=5IN Friedrich Meinecke, +istorism: !"e -ise o( a 0ew +istorical .utlook KNe3 SorkA Herder and
Herder, :750I4
D/4 8a!es T 9lo$$en'er, ?ncertain :ictor,: Social Democrac, and Pro#ressivism in Euro&ean and )merican
!"ou#"t$ :D5.+:70. KOL@ord, :7D/I, 2, :<<+2:4
04 E,OL6TI,NI NA)REDA9 9AO NA8,E^E DO*RO
:4 Arnold Dodel, )us Ceben und Bissensc"a(t K&tuttart, :D7/+:7.=I, 0A 2D4
04 Willi'ald Hentschel to #hristian von Ehren@els, n4d4, in #hristian von Ehren@els $a$ers, Forschunsstelle und
Doku!entations%etru! @Pr Oesterreichische )hiloso$hie, "ra%4
<4 Richard Weikart, BThe Oriins o@ &ocial Dar3inis! in "er!any, :D=7+:D7=,C *ournal o( t"e +istor, o( Ideas
=2 K:77<IA 2/7+DD4
A4 "ustav Rai%enho@er, Besen und >weck der Politik KLei$%i, :D7<I, :A < and $assi!4
=4 "ustav Rat%enho@er, Positive Et"ik KLei$%i, :7.:I, <7, ]uote at //4
/4 AleLander Tille, BF3ei ethische Welten,C Die >ukun(t 2 K:D7<IA 0==N Tille, :on Darwin bis 0ietzsc"e KLei$%i,
:D7=I, :50+<4
54 Tille, :on Darwin bis 0ietzsc"e, 0<+24
D4 AleLander Tille, BDeutsche Dar3inisten als &o%ialethiker,C Die >ukun(t D K:D72IA =:74
74 Tille, :on Darwin bis 0ietzsc"e, 0:24
:.4 I'id4, 0<0+24
::4 ,ideti na $ri!er, Walter 9au@!ann, 0ietzsc"e: P"iloso&"er$ Ps,c"olo#ist$ )ntic"rist$ 2th ed4 K)rinceton,
:752IN AleLander Neha!as, Nietzsc"e: Ci(e as Citerature K#a!'ride, MA, :7D=IN Le3is #all, BAnti+Dar3in, Anti+
&$encerA Niet%scheRs #riti]ue o@ Dar3in and QDar3inis!,R B +istor, o( Science </ K:77DIA :+004
:04 8ean "ayon, BNiet%sche and Dar3in,C in Biolo#, and t"e ;oundation o( Et"ics, eds4 8ane Maienschein and
Michael Ruse K#a!'ride, :777I, :=2+754
:<4 )eter Weinart, 8Pren 9roll, and 9urt *ayert%, -asse$ Blut$ und ene4 KFrank@urt, :7DDI, 5.+04
:24 Na('ol(i rad o selektivno! $rihvatan(u NiJea (e &teven E4 Aschhei!, !"e 0ietzsc"e Ce#ac, in erman,,
:D7.+:77. K*erkeley, :770I4
:=4 RPdier &a@ranski, 0ietzsc"e: ) P"iloso&"ical Bio#ra&",, trans4 &helley Frisch KNe3 Sork, 0..0IN "reory
Moore, 0ietzsc"e: Biolo#, and Meta&"or K#a!'ride, 0..0IN 8ean "ayon, BNiet%sche and Dar3inCN &teven E4
Aschhei!, In !imes o( 'risis KMadison, WI, 0..:I, chs4 :+04
:/4 Friedrich Niet%sche, David Strauss: in ?nzeit#emMsse Betrac"tun#en, _ 54 #itira;u $olavl(a u NiJeovi!
kn(ia!a, $re neo 'ro(eve strana (er $osto(i !noo ra%liJitih edici(a i $revoda n(eovo rada4 &vi $revodi NiJeovih
citata su !o(i, osi! citata i% kn(ie !"e Bill to Power4
:54 Tho!as *ro'(er, 0ietzsc"e9s Et"ics o( '"aracter K6$$sala, :77=I, :<=4
:D4 *rendan Donnellan, BFriedrich Niet%sche and )aul RYeA #oo$eration and #on@lict,C *ournal o( t"e +istor, o(
Ideas 2< K:7D0IA =7=+/:04
:74 )aul RYe, Der ?rs&run# der moralisc"en Em&(indun#en K#he!nit%, :D55I, 5, :0+:<, 0<, 07, <2, 20+2, :</+DN
]uote at vii+viii4
0.4 #itirano u Moore, 0ietzsc"e: Biolo#, and Meta&"or, =<4
0:4 Friedrich Niet%sche, Die (rN"lic"e Bissensc"a(t, _ <27 K(edan odel(ak (e dodat u i%dan(e i% :DD54 odineI4
004 Tho!as H4 *ro'(er, BNiet%scheRs Readin and )rivate Li'rary, :DD=+:DD7,C *ournal o( t"e +istor, o( Ideas =D
K:775IA //<+7<N Moore, 0ietzsc"e: Biolo#, and Meta&"or, chs4 :+04
0<4 Niet%sche, !"e Bill to Power, trans4 Walter 9au@!ann KNe3 Sork, :7/5I, _ 5<24
024 &a@ranski, 0ietzsc"e, 0/04
0=4 Niet%sche, >tirat"ustra, )art :, BOn ,oluntary Death4C
0/4 Niet%sche, Die (rN"lic"e Bissensc"a(t, _ 5<4
054 Niet%sche, "Wt%en+DV!!erun, _ I[, </4
0D4 Nid1silie, Ecce Ho!o, BDie "e'urt der TraWdie,C _ 24
074 Wilhel! &chall!ayer to Lud3i &che!ann, &e$te!'er /, :7:0, in Lud3i &che!ann $a$ers, I, * :10,
6niversity o@ Frei'ur Li'rary, Handschri@tensa!!lun4
<.4 Wilhel! &chall!ayer, BFu! Ein'ruch der Natur3issenscha@t in das "e'iet der "eistes3issenscha@ten,C
Archiv @Pr Rassen+ und "esellscha@ts'ioloie I K:7.2IA =D/+75N &chall!ayer, BFur so%ial3issenscha@tlichen und
so%ial$olitischen *edeutun der Natur3issenscha@ten, 'esonders der *ioloie,C :iertelja"rssc"ri(t (Dr
wissensc"a(llic"e P"iloso&"ie 07 K:7.=IA 27=+=:04
<:4 Wilhe! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese im Cebenslau( der :Nlker K8ena, :7.<I, <004
<04 Wilhel! &chall!ayer, B"enerative Ethik,C )rc"iv (Dr -assen7 und esellsc"a(tsbiolo#ie / K:7.7IA :77+0<:N
&chall!ayer, B6e'er die "rund'edeutun der Ethik und ihr ,erhVltnis %u den Forderunen des Rassedienstes,C Die
neue eneration / K:7:.IA 27<4
<<4 &chall!ayer, :ererbun# und )uslese$ iL+L, <D:, ]uote at 02<4
<24 I'id4, 0<=, 02=, 0=.N &chall!ayer, B"enerative Ethik,C 0.:+:.4
<=4 &chall!ayer, B6e'er die "rund'edeutun der Ethik,C 27=+/4
</4 Wilhel! &chall!ayer, BeitrM#e zu einer 0ationalbiolo#ie K8ena, :7.=I, :0<N &chall!ayer, "enerative Ethik,C
0<.4
<54 &chall!ayer, ,erer'un und Auslese, <.5, ]uote at 005N &chall!ayer, B"enerative Ethik,C 0..+:4
<H4 &chall!ayer, B"enerative Ethik,C 0.74
<74 Al@red )loel%, B,or!ort,C )rc"iv (ur -assen7 u$ esellsc"a(tsbiolo#ie : K:7.2IA viN videti takoEe
BAu@@orderun %u! A'onne!ent4 Archiv @Pr Rassen+ und "esellscha@ts+*ioloie,C Auust :7.<, in FeliL von Luschan
$a$ers, &taats'i'liothek )reussischer 9ultui'esit%, *erlin4
2.4 Al@red )loet%, BDie *eri@@e Rasse und "esellscha@t und die davon a'eleiteten Dis%i$linen,C )rc"iv (Dr
-assen7 und esellsc"a(tsbiolo#ie : K:7.2IA 04
2:4 Al@red )loet%, Die !Dc"ti#keit K*erlin, :D7=I, :.+::4
204 I'id4, ::, :2/, :75+D, 002+=N Al@red )loet%, BDie *eri@@e Rasse und "esellscha@t und einie
%usa!!enhVnende )ro'le!e,C :er"andlun#en des Ersten Deutsc"en Soziolo#enta#es : K:7::IA :<A=+/4
2<4 Al@red )loet%, BDenkschri@t P'er die "rPndun der Internationalen "esellscha@t @Pr Rassen+Hyiene,C n4d4, in
Al@red )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried )loet%, Herrschin a! A!!ersee4
224 A4 Nordenhol%, B`'er die "e@Vhrdun unserer nationalen TPchtikeit i! !odernen &taat,C )nnalen der
0atur&"iloso"ie :: K:7:0IA D.4
2=4 I'id4, 5:4
2/4 I'id4, D.+:4
254 #hristian von Ehren@els, BWerdende MoralitVt,C ;reie BD"ne < K:D70IA :.27, :.=<+/4
2D4 #hristian von Ehren@els, B"edanken P'er die Reeneration der 9ultur!enschheitC K$rivately $u'lished,
:7.:I, <, 5, 0=+7N availa'le at the Forschunsstelle und Doku!entations%entru! @Pr aesterreichische )hiloso$hie,
"ra%4
274 I'id4, =0+<, /., 504
=.4 #hristian von Ehren@els, BEnt3ickluns!oral,C Politisc"7ant"ro&olo#isc"e -evue 0 K:7.<+2IA 0:D4
=:4 #hristian von Ehren@els, rundbe#ri((e der Et"ik KWies'aden, :7.5I, 7, :<, :5, 0., 004
=04 FeliL von Luschan, BDie een3Vrtien Au@a'en der Anthro$oloie,C :er"andlun#en der csellsc"a(t
KLei$%i, :7:.I 0A0.:+D, ]uote at 0./4
=<4 FeliL von Luschan, B#ulture and Deeneration,C n4d4 Ta@ter :7::U, $4 :=, in FeliL von Luschan $a$ers, 9asten
:2, &taats'i'liothek )reussischer 9ultur'esit%, *erlin4
=24 Huo Ri''ert, +eredit,$ Disease and +uman Evolution KNe3 Sork, :7:DI, 0:2, 0<54
==4 I'id4, 2., 02:+04
=/4 Theodor Fritsch, BDie rechte Ehe4 Ein Wort %u! Fuchtuns+"edanken und Mittart+)ro'le!C Kn4d4I, $4 /, in
Reichsha!!er'und Flu'lVtter und Fluschri@ten, F&4 :+0/<1<, *undesarchiv 9o'len%4
=54 Theodor Fritsch, :om neuen lauben KLei$%i, :7:2I, 02.N dostu$no u Deutsche Erneuerunse!einde
$a$ers, F&4 :+0/<1/, *undesarchiv 9o'len%N interesantno (e da ko$i(a u arhivu *undesarchiv i!a $eJat unutra -to
uka%u(e da $ri$ada arhivu Hau$t+Archiv dcr N&DA) MPnchen4
=D4 Advertise!ent @or 9athreiners Mal%ka@@ee, Die neue eneration 2 K:7.DIA <7D4
=74 "ustav von *une to Al@red )loet%, A$ril 07, :7.<, in Aided )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried )loet%,
Herrschin a! Ain!erseeN B:4 und 04 8ahres'ericht der "esellscha@t @Pr RassenhyieneC K:7./I, in Deutsche
9onress Fentrale, *oL 0==, in Hoover Institution Archives, &tan@ord 6niversity4
/.4 Auust Forel to #arl Hau$t!ann, 8une <., :DDD, in #arl Hau$t!ann $a$ers, 9=D, in Archiv der Akade!ie der
9unste, *erlin4
/:4 Auust Forel to Ernst Haeckel, May :2, :7./, in Ernst Haeckel $a$ers, *estand A+A'teilun :, Nr4 :<<7, in
Ernst+Haeckel+Haus, 8ena4
/04 Auust Forel to Richard &e!on, May :, :7.7, in Richard &e!on $a$ers, *ayerische &taats'i'liothek,
Munich4
/<4 )ersonal conversation 3ith Wil@ried )loet% KAl@red )loet%Rs sonI, 8une :/, :777, Herrschin a! A!!ersee4
<4 OR"ANIFO,AN8E E,OL6#IONE ETI9E
:4 8a!es T4 9lo$$en'er, ?ncertain :ictor, KNe3 Sork, :7D/I, intro4 and ch4 24
04 Ernst Haeckel to Wilhel! *Wlsche, Octo'er 0/, :D70, in Wilhel! *olsche $a$ers, *ol4Hae4 0:, in 6niversity o@
Wrocla3 Li'raryN Wilheh! Foerster, Cebenserinnerun#en und Cebens"o((nun#en K*erlin, :7::I, 00=+7N Ernst
Haeckel, BEthik und WeltanschauunC Die >ukun(t : K:D70IA <.7+:=4
<4 BEthische 9ulturC T"eor von "i%yckiU to *ertha von &uttner, May :D, :D7<, in &uttner+Fried #ollection,
Leaue o@ Nations Archives, 6nited Nations Li'rary, "eneva4
24 Wilhel! Foerster, Cebenserinnerun#en und Cebens"o((nun#en K*erlin, :7::I, 0074
=4 Friedrich Wilhel! Foerster, Erlebte Belt#esc"ic"te, :D/7+:7=<4 Memoiren KNurn'er, :7=<I, /=+7, 5D+7, ::0,
:==4
/4 Rudol$h )en%i, BDar3inis!us und Ethik,C in Darwin4 Seine Bedeutun# im -in#en um Beltansc"auun# und
Cebenswert, ed4 MaL A$el K*erlin, Hil@e, :7.7I, D7+7:4
54 Friedrich 8odl to Wilhel! *olin, 8une 02+0=, :D70, in ?nter uns #esa#t, :024
D4 BAuto'iora$hie von )ro@4 Dr4 Friedrich 8odl,C in &a!!lun Dar!staedter, 0a :D5D K:.I, in &taats'i'liothek
)reussischer 9ullur'esit%, *erlin4
74 Friedrich 8odl to Wilhel! *olin, 8une ::, :D7= and Dece!'er ::, :D7=, in ?nter uns #esa#t, :=7, :/04
:.4 Morit% von Eidy, BWeltanschauunN )@instenC K:D7=I, in MOoritzP4 von E#id,4 Sein Ceben und Birken, ed4
Heinrich Dries!ans, 0 vols4 KDresden, 94 )iersonRs, :7..I, :A ::.4
::4 "eor von "i%ycki to *artholo!Vus von #arneri, &e$te!'er :2, :D70N *artholo!Vus von #arneri to Lud3i
Fleischer, Fe'ruary :0, :D70 KA'schri@tIN and *artholo!Vus von #arneri to TWienerU Ethische "esellscha@t, 8anuary
0/, :D7=, in *artholo!Vus von #arneri $a$ers Kin Wilhel! *Wrner $a$ersI, 9arton I, in &tadt+ und Landes+
*i'liothek, ,ienna4
:04 Ernst Haeckel to Wilhel! *Wlsche, March 02, :D77, in Wilhel! *Wlsche $a$ers, *ol4Hae4 =<, in Wrocla3
6niversity Li'raryN Ernst Haeckel to Frida von 6slar+"leichen, Dece!'er 0., :D77, in ;ranziska von )lten"ausen4
Ein -oman aus dem Ceben eines berD"mten Mannes in Brie(en aus den *a"ren 1S2SX12W3, ed4 8ohannes Werner
K*i'erach, :705I, :5:4
:<4 Heinrich Ernst Fieler to Ernst Haeckel, March :2, :7.., March 0=, :7.., Nove!'er ::, :7.., in Ernst
Haeckel $a$ers, Ernst+Haeckel+Haus, 8ena4
:24 B&tatuten der Etho$hysis "esellscha@tC in Ernst Haeckel to Friedrich Rat%el, n4d4 TNove!'er :7.:U, in
Friedrich Rat%el $a$ers, Rat%eliana &u$$le!ent, *ayerische &taats'i'liothek, Munich4
:=4 &a!sonRs Testa!ent, 8uly 0., :7.2, in Al'ert+&a!son+&ti@tun $a$ers, II+[I, :0<, $4 0/, at Archiv der *erlin+
*randen'urischen Akade!ie der Wissenscha@ten, *erlinN Wilhle! Waldeyer to 9oniliche $reussischer Akade!ie
der Wissenscha@ten, &e$te!'er D, :7.D, in Al'ert+&a!son+&ti@tun $a$ers, II+[I, ::=, $4 274
:/4 BAus%u aus de! )rotokoll der &it%un der "esa!t+Akade!ie vo! :/4 Fe'ruar :7.=,C in Al'ert+&a!son+
&ti@tun $a$ers, II+[I, ::=, $$4 :+0, 02+= in Archiv der *erlin *randen'urische Akade!ie der Wissenscha@ten,
*erlin4
:54 Wilhel! Waldeyer to 9Wniliche $reussischer Akade!ie der Wissenscha@ten, &e$te!'er D, :7.D, in Al'ert+
&a!son+&ti@tun $a$ers, II+[I, ::=, $4 27 in Archiv der *erlin *randen'urische Akade!ie der Wissenscha@ten,
*erlin4
:D4 Wilhel! Waldeyer to 9Wniliche $reussische Akade!ie der Wissenscha@t, 8uly 0<, :7:<, in Al'ert+&a!son+
&ti@tun $a$ers, II+[I, ::=, $4 D0, in Archiv der *erlin *randen'urischen Akade!ie der Wissenscha@ten, *erlin4
:74 Wilhel! Waldeyer to Al'ert &a!son, May =, :7.=, 8une 0, :7.=, Fe'ruary 02, :7.D, in Al'ert+&a!son+
&ti@tun $a$ers, II+[I, ::5 in Archiv der *erlin *randen'urischen Akade!ie der Wissenscha@ten, *erlin4
0.4 Heinrich Ernst Fieler4 BEinleitun %u de! &a!!el3erke Natur und &taat,C in 0atur und Staat, vol4 : K8ena,
:7.<I K'ound 3ith Heinrich Mat%at, P"iloso&"ie der )n&assun#I4
0:4 Al'ert Hesse, 0atur mid essellsc"a(t K8ena, :7.2I, 50+=, ::0+:2, :<.+2N Arthur Ru$$in, Darwinismus und
Sozialwissensc"a(t K8ena, :7.<I, :0, /.+=, D7+7:4
004 Ernst Haeckel, BThesen %ur Oranisation des Monis!us,C Das (reie Bort 2, :< KOcto'er :7.2IA 2D:+74
0<4 BWas 3ill der Deutsche Monisten'undMC BlMtter$ des Deutsc"en Monistenbundes, Nr4 : K8uly :7./IA 5+74
024 8ohannes 6nold, )u(#aben und >iele des Mensc"enlebens KLei$%i, :D77I, ]uotes at <D, 22N videti takoEe
6nold, .r#anisc"e und soziale Cebens#esetze KLei$%i, :7./I, v+vii, <, 5=+54
0=4 8ohannes 6nold, Der Monismus und seine Ideale KLei$%i, :7.DI, ]uotes at 7.+:4
0/4 Friedrich 8odl, BDer Monis!us und die 9ultur$ro'le!e der "een3art,C in Der erste Internationale
Monisten78on#ress in +ambur# vom S47114 Se&tember 1211, ed4 Wilhel! *loss@eldt KLei$%i, :7:0I, ::5+<., ]uote at
:0.4
054 Wilhel! Ost3ald to Friedrich 8odl, &e$te!'er :<, :7:<, Aut4 :554D/7, in Handschri@tensa!!lun, &tadt+ und
Landes+*i'liothek, ,iennaN Wilhel! *loss@eldt, ed4, Der Ma#debur#er Monistenta# vom T4724 Se&t4 121Y KMunich,
:47:<I, 54
0D4 Wilhel! Ost3ald to Friedrich 8odl, &e$te!'er 0:, :7::, Aut4 :554D/D, and &e$te!'er 07, :7::, Aut4 :554D2D
in Handschri@tensa!!lun, &tadt+ und Landes+*i'liothek, ,ienna4
074 Heinrich Ernst Fieler to Friedrich 8odl, Fe'ruary :, :7:0, Aut4 :5545D/, in Handschri@tensa!!lun, &tadt+
und Landes+*i'liothek, ,ienna4
<.4 Wilhel! Ost3ald to Mararete 8odl, Fe'ruary :, :7:2, Aut4 :5D4:/5, in Handschri@tensa!!lun, &tadt+ und
Landes+*i'liothek, ,ienna4
<:4 Andreas W4 Dau!, Bissensc"a(ts&o&ularisierun# im 124 *a"r"undert KMunich, :77DI, 0:/+:74 "as!anov rad
u lii !onista (e (ednostran, ali videti takoEe Richard Weikart, B QEvolutionVre Au@klVrunM Fur "eschichte des
Monisten'undes,C in Bissensc"a(t$ Politik$ und U((entlic"keit K,ienna, 0..0I,
:<:+2DN Frank &i!on+Rit%, Die .r#anisation einer Beltansc"auun# K"Ptersloh, :775IN Horst "roscho$$,
Dissidenten: ;reidenkerei und 8ultur in Deutsc"land K*erlin, :775I, 02=+70N "anol@ HP'iner, BDie !onistische
*e3eunA &o%ialinenieure und 9ultur$redier,C in 8ultur und 8ulturwissensc"a(ten um 12WW K&tuttart, :775I,
02/+=74
<04 Auust Forel to )aul "erson 6nna, Nove!'er 7, :7::, in )u#ust ;orel: Brie(e, 'orres&ondance, 1ST5712YZ
K*ern, :7/DI, 2:/+:5N videti takoEe Auust Forel, BAu@ru@C K@Pr den Internationalen Orden @ur Ethik und 9ulturU, in
Adele &chrei'er $a$ers, L@d4 Nr4 :D, *undesarchiv 9o'len%N Auust Forel to Wilhel! Ost3ald, Nove!'er 0., :7::,
in Wilhel! Ost3ald $a$ers, 57., *erlin *randen'urische Akade!ie der Wissenscha@t, *erlinN Auust Forel,
BInternationaler Orden @Pr Ethik und 9ultur,C 0ac"ric"ten des Internationalen .rdens (Dr Et"ik und 8ultur, Nr4 0+<
KMarch :7::IA 7+:.4
<<4 B)rotokoll der Aussschusssit%un des *undes @Pr Mutterschut% a! /4 Fe'r4 .D,C in Adele &c'rei'er $a$ers,
L@d4 0=, *undesarchiv 9o'len%N BFur Au@klVrunC March 0., :7.D, in Adele &chrei'er $a$ers, L@d4 02, *undesarchiv
9o'len%N Helene &tWcker, BFur Re@or! der scLuellen Ethik,C Muttersc"utz I K:7.&IA <+:0N &tWcker, B,on neuer
Ethik,C Muttersc"utz 0 K:7./IA <+::N &tWcker, B6nsere &ache,C Die neue eneration I K:7.DIA :+/4
<24 9evin Re$$, -e(ormers$ 'ritics$ and t"e Pat"s o( erman Modernit,, :D7.+:7:2 K#a!'ride, MA, 0...I4
<=4 E!il 9rae$elin, Die &s,c"iatrisc"e )u(#aben des Staates K8ena, :7..I, 0, (e sa!o (edan $ri!er !eEu
!noi!a4
</4 Theodor FritschRs Rund'rie@ to Lud3i &che!ann, Octo'er :2, :7.DN B,orlVu@ie "rundsat%e To@ Deutsche
Erneuerunse!eindeU,C n4d4N BMitteilunen der Erneueruns+"e!einde,C 8uly <:, :7.7, in Deutsche
Erneuerunse!einde $a$ers, II D, in Lud3i &che!ann $a$ers, 6niversity o@ Frei'ur Li'rary4
<54 :om neuen lauben: Bekenntnis der Deutsc"en Erneuerun#s7emeinde KLei$%iA Ha!!er+,erla, :7:2I,
02.N availa'le at *undesarchiv 9o'len%, F&4 : + 0/<1/, Deutsche Erneuerunse!eindeN nalasak u oriinalu4
<D4 BAulru@ der Reichsar'eitse!einscha@t @reieistier ,er'ande,C Die Stimme der :ernun(t :5K:7<0IA =2+/4
<74 )rivatan ra%ovor sa Wil@ried )loet% KAl@red )loet%Rs sonI, 8une :/, :7774
2.4 "as!an inori-e to $itan(e u !"e Scienti(ic .ri#ins o( 0ational Socialism KLondon, :75:I4
24 ,REDNO&T >I,OTA I ,REDNO&T &MRTI
:4 Dar3in, .ri#in o( S&ecies KLondonA )enuin, :7/DI, :07, 0/<4
04 I'id4, 2=74
<4 :4 9orin;ani!a :=A=24
24 MaL von "ru'er, B,erer'un, Auslese und Hyiene,C Deutsc"e Medizinisc"e Boc"ensc"ri(t <= K:7.7IA :77<4
=4 Adrian Des!ond, +uFle,: ;rom Devil9s Disci&le to Evolution9s +i#" Priest KReadin, MA, :775I, 05:4
/4 Dar3in, .ri#in o( S&ecies, 0<.4
54 Ed3ard 84 Larson and Darrel W4 A!undsen, ) Di((erent Deat" KDo3ners "rove, IL, :77DIN AleLander Murray,
Suicide in t"e Middle )#es, vol4 0A !"e 'urse on Sel(7Murder KNe3 SorkA OL@ord 6niversity )ress, 0...I4
D4 6do *en%enhW@er, Der #ute !odL KMunich, :777I, //, 5:4
74 Na('ol(i rad ko(i ra%!atra to $itan(e (e 8Pren &and!ann, Der Bruc" mit der "umanitMren !radition K&tuttart,
:77.I, es$4 chs4 2+/N *en%enhW@er, Der #ute !odL, ch4 2N and 9urt No3ak, HEut"anasieI und Sterilisierun# im
HDritten -eic"I K"ottinen, :755I, ::+0/N kratka diskusi(a se takoEe !o?e na;i u Hans Walter &ch!uhl,
-assen",#iene$ 0ationalsozialismus$ Eut"anasie K"ottinen, :7D5I, :D+:7N and Michael &ch3art%, BQEuthanasieR +
De'atten in Deutschland K:D7=+:72=IC :iertelja"rs"e(te (ur >eit#esc"ic"te 2/ K:77DIA /:D+:7, /00, /=<4
:.4 Hekel na%iva ovo kao B$itan(e svih $itan(aC, u B6e'er die heutie Ent3ickelunslehre i! ,erhVltnisse %ur
"esa!t3issenscha@t,C in )mtlic"er Beric"t KMunich, :D55I, :24
::4 Ernst Haeckel, Die Cebenswunder K&tuttart, :7.2I, 22=4
:04 Ernst Haeckel to his @ather, March 0:, :D/2, ]uoted in Heinrich &ch!idt, Ernst +aeckel4 Ceben und Berke
K*erlin, :70/I, 0.<+24
:<4 Ernst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K*erlin, :D/DI, =2/N David Friedrich &trauss, Der alte und
der neue laube KLei$%i, :D50I, 0..+04
:24 Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te, :D74
:=4 Haeckel, Die BeltrMt"sel K*onn, :7.<I, <7+2.4
:/4 Auust Forel, .ut o( M, Ci(e and Bork KNe3 Sork, :7<5I, =<, ]uote at 0=/N videti takoEe Auust Forel to
)aul "erson 6nna, Nove!'er 7, :7::, in )u#ust ;orel: Brie(e$ 'orres&ondence K*ern, :7/DI, 2:2+:=4
:54 Auust Forel, BAuust ForelC Kauto'iora$hyI, in ;D"rende Ps,c"iater in Selbstdarstellun#en KLei$%iA FeliL
Meiner, :7<.I, /.4
:D4 Auust Forel to Ernst Haeckel, Auust 0<, :7.=, in Ernst Haeckel $a$ers, Ernst+Haeckel+Haus, 8enaN videti
takoEe Auust Forel to )aul "erson 6nna, Nove!'er 7, :7::, in )u#ust ;orel: Brie([ 'orres&ondance, 2:2+:=4
:74 E!il 9rae$elin, Cebenserinnerun#en K*erlin, :7D<I, 0+<N 9rae$elin, Ps,c"iatrie: ;in kurzes Ce"rbuc"$ 2th
cd4 KLei$%i, :D7<I, :+04
0.4 Interesantno (e da !noi dana-n(i hri-;anski @ilo%o@i ko(i $rihvata(u Darvinovu evoluci(u od'acu(u duali%a!
dela i duha4
0:4 Ro''y 9oss!ann, BDie *edeutun des Ein%elle'ens in der Dar3inistischen Weltanschauun,C 0ord und SDd
:0 K:DD.IA 2:24
004 I'id4, 20.+:4 Nalasak (e !o(4
0<4 Ro''y 9oss!ann, >Dc"tun#s&olitik K&ch!arendor@, :7.=I4
024 Arnold Dodel, Die 0euere Sc"N&(un#s#esc"ic"te KLei$%i, :D5=I, 2:54 Fa vi-e o Dodelu i n(eovo! utica(u,
videti Werner *eyl, )rnold Dodel K:D2<+:7.DI KFrank@urt, :7D2I4
0=4 Hans von Henti, Stra(rec"t und )uslese K*erlin, :7:2I, :, ]uote at 0:D4
0/4 Otto A!!on, Die esellsc"a(tsordnun# und i"re natDrlic"en rundla#en, <rd ed4 K8ena, :7..I, 0DD4
054 Ernst Haecket, ;reie Bissensc"a(t und (reie Ce"re K&tuttart, :D5DI, 5<+24
0D4 I'id4, 524
074 Wilhel! )reyer, Die 'oncurrenz in der 0atur K*reslau, :DD0I, :<, 05N )reyer, Der 8am&( um das Dasein
K*onn, :D/7I4
<.4 Lud3i *Pchner, Die Mac"t der :ererbun# KLei$%i, :DD0I, :..4
<:4 Friedrich Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te in i"rer natDrlic"en Entwicklun# bis zur e#enwart KAus'ur, :D5=I,
=D, 05N BDer 9a!$@ u!s Dasein i! Menschen+ und ,Wlkerle'en,C Das )usland 2= K:D50IA :.=4
<04 *artholo!Vus von #arneri, Sittlic"keit und Darwinismus K,ienna, :D5:I, :74
<<4 "eor von "i%ycki, Moral&"iloso&"ie #emeinverstMndlic" dar#estellt KLei$%i, :D7=I, </<, <=5+/:4
<24 MaL von "ru'er, ?rsac"en und BekMm&(un# KMunich, :7:2IN Al@red "rot(ahn, ebertenrDck#an# und
eburtenre#elun# K*erlin, :70:I4
<=4 AleLander Tille, :olksdienst K*erlin, :D7<I, 0D4
</4 Auust Forel, B6e'er Ethik,C >ukun(t 0D K:D77IA =D2N videti takoEe Forel, Die seFuelle ;ra#e KMunich, :7.=I,
2<74
<54 8ohannes 6nold, Der Monismus und seine Ideale KLei$%i, :7.DI, D<4
<D4 Auust Weis!ann, B6e'er die Dauer des Le'ens,C in )u(sMtze Dber :ererbun# K8ena, :D70I, ::, 05+D4
E!$hasis in oriinal4
<74 Auust Weis!ann, B6e'er Le'en und Tod,C in i'id4, :D<+24
2.4 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, 02:+0N &chall!ayer, BeitrM#e zu einer
0ationalbiolo#ie K8ena, :7.=I, :07+<:4
2:4 Arnold Dodel, Moses oder DarwinL KFurich, :DD7I, 7.+:4
204 Arnold Dodel, Die Neuere &chW$@unseschichte KLei$%i, :D5=I, :=.4
2<4 Eduard David, BDar3inis!us und so%iale Ent3icklun,C in MaL A$el, ed4, Darwin K*erlin, :7.7I, 2D4
224 Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K:D5.I, :=2+=4
2=4 &ee Daniel )ick, ;aces o( De#eneration: ) Euro&ean Disorder$ c4:D2D+c4:7:D K#a!'ride, :7D7I4
2/4 Auust Weis!ann, B6'er den RPckschritt in der Natur,C in )u(sMtze Dber :ererbun# K8ena, :D70I, =27, =//,
]uote at =52+=4
254 )ick, ;aces o( De#eneration, 04
2D4 Hans 9urella, 0atur#esc"ic"te des :erbrec"ers K&tuttart, :D7<I, ::+:<, 0=7+/.4
274 Mariacarla "ade'usch *ondio, Die -eze&tion der kriminalant"ro&olo#isc"en !"eorien von 'esare Combroso
in Deutsc"land von 1SSW71215 KHusu!, :77=I, :75+D, :D04
=.4 Dirk *lasius, ?m#an# mit ?n"eilbarem K*onn, :7D/I, /.4
=:4 Fa $itan(e deeneraci(e i euenike, videti )eter Weinart, 8Pren 9roll, and 9urt *ayert%, -asse$ Blut$ und
ene KFrank@urt, :7DDI, ch4 04
=04 Wilhel! &chall!ayer, Die dro"ende &",sisc"e Entartun# der 'ulturvNlker, 0nd ed4 T:st ed4 had title, 6e'er
die drohende kWr$erliche Entartun der #idtur!enschheitU, K*erlin, :D7:I, :, 2, 5, :5+:74
=<4 Auust Forel, 8ulturbestrebun#en der e#enwart KMunich, :7:.I, :7N Forel, +,#iene o( 0erves and Mind
KNe3 Sork, :7.5I, 007+<.4
=24 Fa utica( darvini%!a i euenike na "erharta Hau$!anna, videti "Pnter &ch!idt, Die Citerarisc"e -eze&tion
des Darwinismus K*erlin, :752I4
==4 Wilhel! *Wlsche, Stirb und BerdeK K8ena, :70:I, :254
=/4 Heinrich Dries!ans, DMmon )uslese K*erlin, :7.5I, Liv, 0/24
=4 6>A&I INFERIORNO&TIA DE,AL,A#I8A
NE&)O&O*NIH I BNE)ROD69TI,NIHRR
:4 8enni@er Michael Hecht, BThe &olvency o@ Meta$hysicsA The De'ate over Racial &cience and Moral )hiloso$hy
in France, :D7.+:7:7,C Isis 7. K:777IA =+/4
04 #itirano u Mike Ha3kins, Social Darwinism in Euro&ean and )merican !"ou#"t, :D/.+:72= K#a!'ride,
:775I, :074
<4 Ernst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K*erlin, :D/DI, =2/4
24 Rudol@ ,ircho3, Die ;rei"eit der Bissensc"a(t im modernen Staat K*erlin, :D55I, /+D, :0+:=, <:+04
=4 Ernst Haeckel, ;reie Bissensc"a(t und (reie Ce"re K&tuttart, :D5DI, 504
/4 Oscar &ch!idt, BDar3inis!us und &ocialde!okratie,C Deutsc"e -undsc"au :5 K:D5DIA 0D7+7.4
54 Wilhel! )reyer, B*rie@e von Dar3in,C Deutsc"e -undsc"au /5 K:D7:IA <D0N videti takoEe )reyer, Der 8am&(
um das Dasein K*onn, :D/7I, and Die 'oncurrenz in der 0atur K*reslau, :DD0I4
D4 Friedrich Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te in i"rer natDrlic"en Entwicklun# bis zur e#enwart KAus'ur, :D5=I,
50.4
74 Heinrich Ernst Fieler, Die 0autrwissensc"a(t und die Socialdemokratisc"e !"eorie K&tuttart, :D7<I, :=DN
BFu den 9ritikern P'er das 8enenser )reisausschrei'en,C Politisc"7ant"ro&olo#isc"e -evue < K:7.2+.=IA 2<D4
:.4 Lud3i *Pchner to Ernst Haeckel, Octo'er 0:,:D5D, in Ernst Haeckel $a$ers, Ernst+Haeckel+Haus, 8ena4
::4 Lud3i *Pchner to 84 )h4 *ecker, Auust 0D, :D//, in 84 )h4 *ecker $a$ers, International Institute @or &ocial
History, A!sterda!4
:04 Lud3i *Pchner, Danwinismus und Sazialismus KLei$%i, :D72I, $assi!N *Pchner, ;remdes und Ei#enes
KLei$%i, :D7.I, 00/+<.N ]uote at 0=:4
:<4 MaL Nordau, Die konventionellen CD#en KLei$%i, :7.7I, ::0+:/4
:24 Al@red )loet%, Die !Dc"ti#keit K*erlin, :D7=I, :72+/4
:=4 Al@red )loet%, BDenkschri@t P'er die "rPndun der Internationalen "esellscha@t @Pr Rassen+HyieneCN and
B&al%unen der Deutschen "estllscha@t @Pr Rassen+Hyiene,C March 5, :7::, in Al@red )loel% $a$ers, $rivately held
'y Wil@ried )loet%, Herrschin a! A!!eisee4
:/4 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, <5:4
:54 #hristian von Ehren@els, SeFualet"ik KWies'aden, :7.5I, 7=4
:D4 Arnold Dodel, Moses oder DarwinL KFurich, :DD7I, :.0+<4
:74 Al@red *laschko, BNatPrliche Auslese und 9lassentheilun,C Die neue >eit :<, : K:D72+7=IA /:=4
0.4 E!il Reich, BEvolutionistische Aus'licke,C Doku!ente des Fortschritts :K:7.DIA 5::4
0:4 9arl 9autsky, :erme"run# und Entwicklun# in 0atur und esellsc"a(t K&tuttart, :7:.I, 0./, 0/.+24
004 Lily *raun, Memoiren einer Sozialistin, vol4 0A 8am&(ja"re KMunich, :7::I, 252, =D7, /<=4
0<4 9arl 9autsky, BMedi%inisches,C Die neue >eit :., : K:D7:+70IA /22+=N 9autsky, :erme"run# und Entwicklun#
in 0atur und csellsc"a(t K&tuttart, :7:.I, 0./, 0/.+24
024 AleLander Tille, :on Darwin bis 0ietzse"e KLei$%i, :D7=I, 0:+04 E!$hasis in oriinal4
0=4 AleLander Tille, ,olksdienst K*erlin, :D7<I, =54
0/4 FeliL von Luschan, BDie een3artien Au@a'en der Anthro$oloie, :er"andlun#en der esellsc"a(t
KLei$%i, :7:.I, 0A0.=4
054 #arl ,ot, :orlesun#en Dber den Mensc"en K"iessen, :D/<I, :A0:2,0=/,
0D4 Andre3 Fi!!er!an, )nt"ro&olo#, and )nti"umanism in Im&erial erman, K#hicao, 0..:I,5=4
074 ,ot, :orlesun#en Dber den Mensc"en, :A07=4
<.4 Fi!!er!an, Anthro$oloy and Antihu!anis!, 55+D<N videti takoEe Niel Roth@els, Sava#es and Beasts
K*alti!ore, 0..0I, ch4 <4
<:4 Er3in *aur, Ein(D"run# in die eF&erimentelle :ererbun#sle"re, 0nd ed4 K*erlin, :7:2I, <20+=4
<04 9urt "oldstein, \ber -assen",#iene K*erlin, :7:<I, 52+=4
<<4 "eor von "i%ycki, rundzD#e der Moral KLei$%i, :DD<I, 7.+:4
<24 Huo Ri''ert, +eredit,$ Disease and +uman Evolution KNe3 SorkA #ritic and "uide, :7:DI, =54
<=4 Al@red "rot(ahn, BDas )ro'le! der Entartun,C )rc"iv (Dr soziale +,#iene / K:7:.IA 524
</4 Ed3ard Ross Dickinson, BRe@lections on Fe!inis! and Monis! in the 9aiserreich, :7.. :7:<,C 'entral
Euro&ean +istor, <2 K0..:IA :7:+0<.N Ann Taylor Allen, B"er!an Radical Fe!inis! and Euenics, :7..+:7:D,C
erman Studies -eview II K:7DDIA <:+=/N 9evin Re$$, BMore #or$oreal, More #oncreteCA Li'eral Hu!anis!,
Euenics, and "er!an )roressives at the Last Fin de &iecle,C *ournal o( Modern +istor, 50 K0...IA /D<+5<.N
Anette Herlit%ius, Erauenbe(reiun# und -assenideolo#ie KWies'aden, :77=I4
<54 Adele &chrei'er, BMiss'rauchte und un3illko!!ene Mutterscha@t,C in Muttersc"a(t, ed4 Adele &chrei'er
KMunich, :7:0I, 0.04
<D4 buotes in Ruth *re, BDer erste deutsche *und @Pr Mutterschut%,C Die neue +eilkunst KMay D, :7.=I, in Adele
&chrei'er $a$ers, N ::5<, 07N videti takoEe *re, BRuth *re und der Q*und @Pr Mutterschut%,R B March :7.=N and
BAu@ru@C Tdes *und @Pr Mutterschut%U, 8anuary :7.=, in Adele &chrei'er $a$ers, N ::5<, :5, *undesarchiv 9o'len%4
<74 B*und @Pr Mutterschut%4 )rotokoll der Ausschuss+&it%un vo! :=4 Mai :7.=4C in Adele &chrei'er $a$ers, N
::5<, 0=4
2.4 Helene &tWcker, B"e'urtenrPckan und Monis!us,C in Der DDsseldor(er Monistenta#, ed4 Wilhel!
*loss@eldt KLei$%i, :7:2I, 2.4
2:4 BRe@erat P'er den ,ortra von Dr4 $hil4 Helene &tWcker, Mutterschut% und A'trei'unsstra@e,C A$ril :7.7N and
BLeitsVt%e %u! Re@erat von Dr4 $hil4 Helene &tocker au@ der "eneralversa!!lun des Dcutschen *undes @Pr
Mutterschut% in Ha!'ur :7.7,C in Adele &chrei'er $a$ers, N ::5<, 0D4
204 buote in Helene &tWcker, B"e'urtenrPckan und Monis!us,C in Der DDsseldor(er Monistenta#, 25N videti
takoEe Helene &tWcker, B,on neuer Ethik4C Muttersc"utz 0 K:7./IA <+::N &tWcker, BMutterschut% und &eLualre@or!,C
Das monistisc"e *a"r"undert 0 K:7:<IA :2+:DN &tWocker, B&taatlicher "e'Vr%3an oder RassenhyieneMC Die neue
eneration :. K:7:2IA :<2+27N &tWcker, BRassenhyiene und Eheatteste,C Die neue eneration :< K:7:5IA 27+=:4
2<4 Richard F4 Wet%ell, Inventin# t"e 'riminal K#ha$el Hill, 0...I, 2D+74
224 Dirk *lasius, ?m#an# mit ?n"eilbarem K*onn, :7D/I, /.+/N )aul Weindlin +ealt"$ -ace and erman
Politics K#a!'ride, :7D7I4
2=4 B)reisausschrei'en,C Die ?msc"au := K:7::IA :05+D4
2/4 MaL von "ru'er, B,erer'un, Auslese und Hyiene,R Deutsc"e Medizinisc"e Boc"ensc"ri(t <= K:7.7IA :77<,
0.=:+04
254 Lud3i 8ens, BWas kosten die schlechten Rassenele!ente den &taat und die "esellscha@t,C )rc"iv (Dr soziale
+,#iene D K:7:<IA <004
2D4 #itirano u 9arl &a'lik, *ulius !andler K,ienna, :7D<I, :004
274 Ina% 9au$, BWas kosten die !inder3ertien Ele!ente de! &taat und der "esellscha@tMC )rc"iv (Dr -assen7
und esellsc"a(tsbiolo#ie :. K:7:<IA 5254 For !ore on 9au$, see Doris *yer, -assen",#iene und Bo"l(a"rts&(le#e
KFrank@urt, :7DDI4
=.4 Hans 9urella, B&o%iale Anthro$oloie,C >ukun(t :0 K:D7=IA <:0+:24
=:4 Hans 9urella, 0atur#esc"ic"te des :erbrec"ers K&tuttart, :D7<I, 0:.4
=04 Al@red )loet%, BDie *eri@@e Rasse und "esellscha@t und einie %usa!!enhVnende )ro'le!e,C
:er"andlun#en des Ersten Deutsc"en Soziolo#enta#es I K:7::IA :2/+D4
=<4 Hein% )otthol@, B&chut% der &ch3achenMC )rc"iv (Dr -assen7 und esdlsc"a(tsbiolo#ie DK:7::IA D7+7.4
=24 Auust Forel, Die seFuelle ;ra#e, 2=54
==4 Auust Forel, B,o! Neo!althusianis!us,C Muttersc"utz : K:7.=IA 2574
=/4 Wilhel! &chall!ayer, BRassedienst,C Mensc""eitsziele < K:7.7IA 07/4
=54 Rudol@ "oldscheid, +N"erentwicklun# und Mensc"enNkonomie KLei$%i, :7::I, =/=, ]uotes at =72, =5DN
videti takoEe Rudol@ "oldscheid, Entwicklun#st"eorie$ Entwicklun#sNkonomie$ Mensc"enNkonomie KLei$%i, :7.DI,
:5+00, 0.=4
=D4 Rudol@ "oldscheid, Darwin als Cebenselement unserer modernen 8ultur K,ienna, :7.7I, :/, 27, =0, ]uote at
//N oldsc"eid$ +N"erentwicklun# und Mensc"enNkonomie, Lv+Lvi4
=74 B<4 *ericht der Internationale "esellscha@t @Pr Rassen+HyieneC K:4:4:7.D+04<4:7.7I, in Deutsche 9onress
Fentrale, *oL 0==, Hoover Institution Archives4
/.4 )is!o )aul 9a!!erer and 8ulius Tandler, March :7:2 Ksadr?ano u @a(lu sa $is!i!a od Rudol@a "oldscheida
%a MaLa HirschaI, MaL Hirsch $a$ers, &taats'i'liothek )reussischer 9ultur'esit%, *erlin4
/4 NA69A O RA&NO8 NE8EDNA9O&TI
:4 Neki nauJnici tvrde da (e evro$ski !ateri(ali%a! $roi%veo soci(al+darvinistiJki rasi%a! + videti Woodru@@ D4
&!ith, !"e Ideolo#ical .ri#ins o( 0azi Im&erialism KNe3 Sork, :7D/I, ch4 5N Hans+6lrich Wehler, Das deutsc"e
8aiserreic" :D5:+:7:D, 0nd ed4 K"Wttinen, :75=I, :57+D:N Hannah Arendt, !"e .ri#ins o( !otalitarianism KNe3
Sork, :75<I, :D<+2N %a drue aru!ente da soci(al+darvinistiJki rasi%a! $odr?ava i$reri(ali%a! videti H4 W4 9och,
B&ocial Dar3inis! as a Factor in the QNe3 I!$erialis!R,C in !"e .ri#ins o( t"e ;irst Borld Bar, ed4 H4 W4 9och
KNe3 Sork, :750IN 9och $oka%u(e da ove ide(e nisu iskl(uJivo Ne!aJke u Der Sozialdarwinismus KMunich, :75<I4
04 #itirano u Leon )oliakov, !"e )r,an M,t" KLondon, :752I, :=D4 8a sa! $ri!etio da Herder ni(e 'io $ravi
$ri!er do!inantnih ide(a do'a $rosvetitel(stva, ali u ovo! sluJa(u, on (e odra?avao $olede koi( su 'ili -iroko
$rihva;eni !eEu @ilo%o@i!a4
<4 Dar3in, !"e Descent o( Man, KLondon, :D5:N r$rt4, )rinceton, :7D:I, :A <=, 75N ]uote at :A <4 9ako (e $rthodno
$osto(e;i rasi%a! !oao da utiJe na Darvina, videti *arry W4 *utcher, BDar3inis!, &ocial Dar3inis! and the
Australian A'oriinesA A Reevaluation,C in Darwin9s Caborator, KHonolulu, :772I, <5:+<724 O$se Darvinovo
liJno rasi%!a (e te!a -iroke de'ate4 Mnoi istra?ivaJi $ri%na(u da (e Darvin 'io rasista i da (e ukl(uJivao rasni
konce$t u l(udsku 'or'u %a o$stanak O videti Adrian Des!ond and 8a!es Moore, Darwin KLondon, :77:IN 8ohn
"reene, BDar3in as a &ocial Evolutionist,C in &cience$ Ideolo#, and Borld :iew K*erkeley, :7D:I, 7=+:05N Ro'ert
Soun, BDar3inis! Is &ocial,C in !"e Darwinian +erita#e, ed4 David 9ohn K)rinceton, :7D=I, /.7+<DN Hein%+"eor
Marten, BRacis!, &ocial Dar3inis!, Anti+&e!itis! and Aryan &u$re!acyC International *ournal o( t"e +istor, o(
S&ort :/, 0 K:777IA <0N Drui istra?ivaJi $ore-no tvrde da Darvin ni(e 'io $ravi rasista i da su kasni(e !ani@estaci(e
social+darvinistiJko rasi%!a 'ile udal(avan(e od Darvinovo liJno $oleda + videti Ro'ert #4 *annister, Social
Darwinism K)hiladel$hia, :757I, :=N "loria Mc#onnauhey, BDar3in and &ocial Dar3inis!,C .siris 7 K:7=.IA 2:0N i
!noi drui4
24 Ernst Haeckel, enerelle Mor&"olo#ie, 0 vols4 K*erlin, :D//I, IIA 2<=4 Nala-eno u oriinalu4
=4 Ernst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K*erlin, :D/DI, =2/, =2D+7N Haeckel, Der Monismus als Band
zwisc"en -eli#ion und Bissensc"a(t K*onn, :D70I, ::N Haeckel, BeltrMt"sel K*onn, :7.<I, :<N Haeckel, Die
Cebenswunder K&tuttart, :7.2I, <054
/4 Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K:D/DI, =274
54 I'id4, @rontis$iece, ===4
D4 I'id4, =:2, =2/+7N ]uote at =254
74 I'id4, =::4
:.4 Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te ::th ed4 K*erlin, :7::I, lLviii+lLiL4
::4 Haeckel, BeltrMt"sel, =<N sliJan ko!entar (e i%neo i u Cebenswunder, </24
:04 Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K:7::I, 5=2+/4
:<4 Haeckel, Cebenswunder, 2=.4
:24 I'id4, ]uotes at 227, 2=:+04 Rol@ Winauov $rika% Hekelovo rasi%!a (e ulavno! sliJan !o! $rika%u u BErnst
Haeckels ,orstellunen von Wert und Werden !enschlicher Rassen und 9ulturen,C Medizin"istorisc"es *ournal :/
K:7D:IA 05.+7 Kiako ni(e uvek (asno de on $i-e svo( tekst, a de citira HekelaI4
:=4 )iet de Rooy, BIn &earch o@ )er@ectionA The #reation o@ a Missin Link,C in )&e$ Man$ )&eman, ed4 Ray!ond
#or'ey and *ert Theunissen KLeiden, :77=I, $$4 :7=+0.54
:/4 Ernst Haeckel to 9arl ,ot, Auust D, :D7/, in 9arl ,ot $a$ers, Ms4 @r4 0:D7, "eneva 6niversity and )u'lic
Li'rary Archive4
:54 #arl ,ot, :orlesun#en Dber den Mensc"en, 0 vols4 K"iessen, :D/<I, :A 020+2, 0A 0D0N ]uote at 0A 0554
:D4 *artholo!Vus von #arneri, Sittlic"keit und Darwinismus K,ienna, : D5:I, 074
:74 I'id4, <:<4
0.4 Lud3i *Pchner, Der Mensc" und seine Stellun# 0nd ed4 KLei$%i, :D50I, :<D+74
0:4 Lud3i *Pchner, in Friedrich Hell3ald, 8ultur#esc"ic"te, 2th ed4 KLei$%i, :D7/I, :A754
004 Lud3i *Pchner, Die Mac"t der :ererbun# KLei$%i, :DD0I, 27+=., ]uote at =74
0<4 Oscar )eschel, BEine neue Lehre P'er die &chW$@unseschichte der oranischen Welt,C Das )usland <<, =
K8anuary 07, :D/.IA 75+:.: and <<, / KFe'ruary =, :D/.IA :<=+2.4
024 Oscar )eschel, BMensch und A@@e,C Das Ausland </ K:D/<IA =0:4 The earlier article 3as BMensch und A@@e,C
Das Ausland<2 K:D/:IA D<<+=4
0=4 Oscar )eschel, :Nlkerkunde, 0nd ed4 KLei$%i, :D5=I, :27, <2:, =:/4
0/4 Friedrich Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te in i"rer natDrlic"en Entwicklun# KAus'ur, :D5=I, ==, /:, /<+=, :<2+=,
00:+04
054 Friedrich Rat%el to Ernst Haeckel, &e$te!'er 0=, :D/7, Fe'ruary :=, :D7:, Fe'ruary :=, :D72, ]uote in
March 02, :D50, in Ernst Haeckel $a$ers, Ernst+Haeckel+Haus, 8ena4
0D4 Friedrich Rat%el, ,orlesunen P'er B,Wlkerkunde, ins'esondere ,Wlker'e3eunen,C ca4 :D7=+:7.., in
Friedrich Rat%el $a$ers, @older D., Institut @Pr LVnderkunde, 6niversity o@ Lei$%i4
074 Friedrich Rat%el, Sein und Berden der or#anisc"en Belt KLei$%i, :D/7I, =.54
<.4 Friedrich Rat%el, !"e +istor, o( Mankind, trans4 A4 84 *utler, < vols4 KLondon, :D7/I, :A<+0., <204
<:4 Friedrich Rat%el, revie3 o@ &4 R4 &tein!et%Rs article, BDer er'liche Rassen+ und ,olkscharakter,C in Friedrich
Rat%el $a$ers, Rat%eliana III, *ayerische &taats'i'liothek, Munich4
<04 Friedrich Rat%el, ,orlesunen P'er B*ioeora$hieA *ioeora$hie und Anthro$oeora$hie,C :D7/175+:7.0,
in Fricdrich Rat%el $a$ers, @older :=<, Institut @ur LVnderkunde, 6niversity o@ Lei$%i4
<<4 Friedrich Rat%el, revie3 o@ Heinrich Dries!ans, -asse und Milieu in +istorisc"e :iertelja"rssc"ri(t K:7.2IA
<72N in Friedrich Rat%el $a$ers, Rat%eliana :::, *ayerische &taats'i'liothekN videti takoEe Hein% "oll3it%er, Die
#elbe e(a"r K"Wttinen, :7/0I, 0.<4
<24 Mark *assin, BI!$erialis! and the Nation &tate in Friedrich Rat%elRs )olitical "eora$hy,C Pro#ress in
+uman eo#ra&", :: K:7D5IA 2D7, n4 :0, $ri%na(e veliki utica( Darvina na Rat%ela, ali $ore-no neira da (e Rat%el
'io nacista u svo(i! kasni(i! s$isi!a4
<=4 Adol@ Heil'orn, in Her!ann 9laatsch, rundzD#e der Ce"re Darwins, 2th ed4 KMannhei!, :7:7I, 5+D4
</4 Her!ann 9laatsch, BDie Mor$holoie und )sycholoie der niederen Menschenrassen in ihrer *edeutun @Pr
die )ro'le!e der 9ri!inalistik,C in Beric"t Dber den :II4 Internationalen 8on#ress (Dr 8riminalant"ro&olo#ie$ 8Nln
a4 -"ein4 247134 .ktober 1211, ed4 "ustav Ascha@@en'ur and Dr4 )arthei!er KHeidel'er, :7:0I, =D+5:, 5<4
<54 I'id4
<D4 #itirano u *enoit Massin, BFro! ,ircho3 to FischerA )hysical Anthro$oloy and QModern Race TheoriesR in
Wilhel!ine "er!any,C in :olks#eist as Met"od and Et"ic, ed4 "eore W4 &tockin KMadison, :77/I, :0.4
<74 9laatsch, BDie Mor$holoie und )sycholoie,C 5:+<4
2.4 Massin, BFro! ,ircho3 to Fischer,C 774 Massin ra%!atra ve%u i%!eEu darvini%!a i rasi%!a u ne!aJko(
antro$oloi(i4 Andre3 Fi!!er!an takoEe diskutu(e $o!ak $re!a darvini%!u u ne!aJko( antro$oloi(i u
)nt"ro&olo#, and )nti"umanism in Im&erial erman, K#hicao, 0..:I,5,0.0, 0:24
2:4 #itirano u "unter Mann, BRassenhyiene+&o%ialdar3inis!us,C in Biolo#ismus im 124 *a"r"undert, ed4
"unter Mann K&tuttart, :75<I, D<4
204 Allied )loet% to #arl Hau$t!ann, 8une 0<, :D7., in #arl Hau$t!ann $a$ers, 9 :0:, Archiv der Akade!ie del
9Pnste, *erlin4
2<4 Allied )loet%, Die !Dc"ti#keit K*erlin, :D7=I, =4
224 I'id4, :.
2=4 Al@red )loet%, BDenkschri@t P'er die "rPndun der Internationalen "esellscha@t @Pr Rassen+Hyiene,C n4d4, in
Al@red )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried )loet%, Herrschin a! A!!ersee4
2/4 Al@red )loet%, B6nset We,C :7::, in Al@red )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried )loet%, Herrschin a!
A!!ersee4
254 )loet%, TPchtikeit, 5D, 7:+=, :<.+04
2D4 Al@red )loet%, B&o%ial$olitik und Rassenhyiene in ihre! $rin%i$iellen ,erhVltnis,C )rc"iv (Dr soziale
esetz#ebun# und Statistik :5 K:7.0IA <774
274 Al@red )loet%, BFu! deutsch+$olnischen 9a!$@,C )rc"iv (Dr -assen7 und esellsc"a(tsbiolo#ie < K:7./IA 7004
=.4 Al@red )loet%, BDie *eri@@e Rasse und "esellscha@t und einie %usa!!enhVnende )ro'le!e,C
:er"andlun#en des Ersten Deutse"en Soziolo#enta#es : K:7::IA :/<4
=:4 Williel! &chall!ayer, BRassedienst,C SeFual7Probleme 5 K:7::IA 2<=4
=04 Wilhel! &chall!ayer, BDer 9rie als FPchter,C )rc"iv (Dr -assen7 und esellsc"a(isbiolo#ie = K:7.DIA </5,
<D5N &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, :5D4
=<4 Wilhel! &chall!ayer to David &tarr 8ordan, Nove!'er 0, :7:<, in David &tarr 8ordan $a$ers, Hoover
Institution Arhives, &tan@ord 6niversity4
=24 Wilhel! &chall!ayer to Lud3i &che!ann, A$ril 0:, :7:0 and May <, :7:0, in Lud3i &che!ann $a$ers, I,
* :10, 6niversity o@ Frei'ur Li'rary Archive4
==4 Heinrich Dries!ans, 8ultur#esc"ic"te der -asseninstinkte, 0 vols4 KLei$%i, :7..+.:I, 0Av+viiN Driesmans$
-asse und Milieu K*erlin, :7.0I, 2+=, 0:, 2.N Dries!ans, DMmon )uslese K*erlin, :7.5I, 02.+:, 0=<, 0/.4
=/4 Morit% Waner, Die Entste"un# der )rten K*asel, :DD7I, :/7+504
=54 &ee Al@red "rot(ahnRs descri$tion o@ Wolt!ann in Erlebtes und Erstrebtes: Erinnerun#en eines sozialistisc"en
)rztes K*erlin, :7<0I, /=4
=D4 Richard Weikart, Socialist Darwinism K&an Francisco, :777I, 0:.+:<N Lud3i Wolt!ann, BMarLis!us und
Rassetheorie,C Politisc"7)nt"ro&olo#isc"e -evue 2 K:7.=+./IA 0/D+0D.4
=74 Lud3i Wolt!ann to Al@red )loet%, 8une /, :7.:, March :2, :7.0, March <., :7.0 Tno date ivenU Dece!'er
:7.0, in Al@red )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried )loet%, Herrschin a! A!!ersee4
/.4 Lud3i Wolt!ann, Politise"e )nt"ro&olo#ie K8ena, :7.<I, 0D74
/:4 Lud3i Wolt!ann, Die ermanen und die -enaissance in Italien KLei$%i, :7.=IN Wolt!ann, Die ermanen
in ;rankreic" K8ena, :7.5I4
/04 Otto A!!an, Die 0atDrlic"e )uslese beim Mense"en K8ena, :D7<I, :55, :D=4
/<4 Lud3i Wilser, Die 6e'erleenheit der er!anischen Rasse K&tuttart, :7:=I, 5+D4
/24 Ernst RPdin, revie3 o@ Wolt!ann, Die ermanen und die -enaissance in Italien, in )rc"iv (Dr -assen7 und
esellsc"a(isbiolo#ie : K:7.2IA <.7N revie3 o@ Wolt!ann, )olitisc"e )nt"ro&olo#ie, in )rc"iv (ur -assen7 und
esellsc"a(isbiolo#ie 0 K:7.=IA /.7+:7N revie3 o@ Wolt!ann, Die ermanen in ;rankreic", in )rc"iv (ur -assen7
und esellsc"a(ilsbiolo#ie 2 K:7.5IA 0<2+D4
/=4 Euen Fischer to Lud3i &che!ann, 8anuary :/, :7:., in Lud3i &che!ann $a$ers, I, * :10, 6niversity o@
Frei'ur Li'rary Archives4
//4 Euten Fischer, Sozialant"ro&olo#ie und i"re Bedeutun# (Dr den Staat KFrei'ur, :7:.I, :D+:7N Eucn
Fischer, B&o%ialanthro$oloie,C in +andwNrterbuc" der 0aturwissensc"a(ten K8ena, "ustav Fischer, :7:0+:<I, 7A :55,
:D2+=4
/54 Euen Fischer, Die -e"obot"er Bastards K8ena, :7:<I, 07/+<./, ]uote at <.04 Fa vi-e od Fischera, videti
Niels LWsch, -asse als 8onstrukt KFrank@urt, :775I4
/D4 Frit% Len%, Die -asse als Bert&rinzi& KMunich, :7<<I, =+5, ]uote at <74
/74 Frit% Len% to Lud3i &che!ann, Dece!'er :, :7:7, in Lud3i &che!ann $a$ers, I, * :104
5.4 Frit% Len%, BFur Rasse+ und Rassen3ertun,C )rc"iv (ur -assen7 und esellsc"a(tsbiolo#ie :: K:7:2+:=IA
=..+:4 ,ideti i Renate Risso!, ;ritz Cenz und die -assen",#iene KHusu!, :7D<I4
5:4 Lud3i &cheniaun to Wilhel! &ehall!ayer, May D, :7:0N Lud3i &che!ann to Otto A!!on, A$ril :D, :7.7,
in Lud3i &che!ann $a$ers, 6niversity o@ Frei'ur Li'rary Archives, I, * :10N BErster *ericht P'er die "o'ineau+
,ereiniun,C K:D7=IN "o'ineau+,ereiniun Mitleider ,er%eichnis, Fe'ruary :7.0+&e$te!'er :7.<N "o'ineau+
,ereiniun Mitlieder ,er%eichnis, Fe'ruary :7.=+Dece!'er :7./N BEl@ter *ericht u'er die "o'ineau+,ereiniunC
K:7::IN"o'ineau+,ereiniun Mitlieder ,er%eichnis, 8anuary :7::+&e$te!'er :7:0N in "o'ineau+,ereiniun
$a$ers, D II, 6niversity o@ Frei'ur Li'rary ArchivesN Lud3i &che!ann, Cebens(a"rten eines Deutsc"en KLei$%i,
:70=I, 07=+5, <2/+5N Lud3i &che!ann, Die -asse in den eisteswissensc"a(ten: Studien zur esc"ic"te des
-assen#edankens, vol4 <A Die -assen(ra#en im Sc"ri(ttum der 0euzeit, 0nd ed4 KMunich, :72<I, Lvi, 007+<=, 027,
2<24
504 "ary &tark, Entre&reneurs o( Ideolo#, K#ha$el Hill, :7D:I4
5<4 Willi'ald Hentschel to #arl Hau$t!ann, Auust 0<, :7.< and A$ril :/, :7.2, in #arl Hau$t!ann $a$ers, 9
7:, Archiv der Akade!ie der 9unste, *erlin4
524 Willi'ald Hentschel, Mitt#art, 0nd ed4 KLei$%i, :7./I, =4
5=4 Willi'ald Hentschel, :aruna KLei$%i, :7.5I, :+0, ]uote at /..4
5/4 Theodor Fritsch, +andbuc" der *uden(ra#e, 05th ed4 KHa!'ur, :7:.I, 0<D, ]uote at /N Theodor Fritsch to
Lud3i &che!ann, Fe'ruary ::, :7.D, in Lud3i &che!ann $a$ers, I, * :10, Frei'ur 6niversity Li'rary Archives4
554 "eore Mosse, t"e 'risis o( erman Ideolo#, KNe3 Sork, :7/2IN "eore Mosse, !owards t"e ;inal Solution
KNe3 Sork, :75DIN Frit% &tern, !"e Politics o( 'ultural Des&air: ) Stud, in t"e -ise o( t"e ermanic Ideolo#,
K*erkeley, :7/<I4 Mosse nala-ava iracionalne korene nacistiJko rasi%!a i $otcen(u(e va?nu ulou nauJno rasi%!a
u o'likovan(u nacistiJke ideoloi(e4
5D4 Houston &te3art #ha!'erlain, Die rundla#en des neunze"nten *a"r"underts, 0 vols4 KMunich, :D77I, 0A
5:5, ]uote at :A =<:4
574 I'id4, :A 0/=+/, 05D+7, 0D24
54 9ONTROLA RAFMNO>A,AN8AA
IF,RTAN8E TRADI#IONALNE &E9&6ALNE MORALNO&TI
:4 O Fro(dovo! $rihvata(u darvini%!a, videti Lucille *4 Ritvo, Darwin9s In(luence on ;reud KNe3 Haven, :77.IN
and Frank &ullo3ay, ;reud: Biolo#ist o( t"e Mind KNe3 Sork, :757I4
04 Ed3ard O4 Wilson, Sociobiolo#,: !"e 0ew S,nt"esis K#a!'ride, MAA Harvard 6niversity )ress, :75=I, <4
<4 Helene &tWcker, BFur E!anci$ation des MannesC K:7.2I, in Die Ciebe und die ;rauen, 0nd ed4 KMinden4:7./I,
:004
24 MaL von "ru'er, 8rei#$ ;rieden und Biolo#ie K*erlin, :7:=I, 0/4
=4 Auust Forel, .ut o( M, Ci(e and Bork, trans4 *ernard Miall KNe3 Sork, :7<5I, :7:+04
/4 Auust Forel, +,#iene o( 0erves and Mind, trans4 Her'ert Austin Aikins KNe3 Sork, :7.5I, 0554
54 Auust Forel, Die seFuelle ;ra#e KMunich, :7.=I, 2, 222, ]uote at 22:4
D4 I'id4, <D7+7., <7=, 22=+/, =0/4
74 Wilhel! &chall!ayer, B6e'er die "rund'edeutun der Eihik und ihr ,erhVltnis %u den Forderunen des
Rassedienstes,C Die neue eneration / K:7:.IA 27=+/4
:.4 "ustav *une, Die zune"mende ?n(M"i#keit der ;rauen, 5th ed4 KMunich, :7:2I, </+54
::4 Helene &tWcker, B,on neuer Ethik,C Muttersc"utz 0 K:7./IA <4
:04 Der erste internationale Monisten+9onress, ed4 Wilhel! *loss@eldt KLei$%i, :7:0I, 2=4
:<4 Helene &tWcker, B"e'urtenrPckan und Monis!us,C in Der DDsseldor(er Monistenta#4 54
Hau$tversa!!lun des Deutschen Monisten'unedes vo! =4+D4 &e$te!'er :7:<, ed4 Wilhel! *loss@eldt KLei$%i,
:7:2I, 2.+:4
:24 Helene &tWcker, B&taatlicher "e'Vr%3an oder RassenhyieneMC Die neue eneration :. K:7:2IA :22
:=4 Al@red )loet%, B*und @Pr Mutterschut%,C )rc"iv (ur -assen7 und esellsc"a(tbiolo#ie 0 K:7.=IA :/2+/N )loet%,
B*und @ur Mutterschut%,C )rc"iv (ur -assen7 und esellsc"a(tsbiolo#ie 0 K:7.=IA <:/+:54
:/4 Helene &tWcker, B&taatlicher "e'Vr%3an oder RassenhyieneMC Die neue eneration :. K:7:2IA :<74
:54 Al@red )loet%, Die !Dc"ti#keit K*erlin, :D7=I, /24
:D4 Al@red )loet%, BNeo+Malthusianis! and Race Hyiene,C in Problems in Eu#enics: -e&ort o( Proceedin#s o(
t"e ;irst International Eu#enics 'on#ress, vol4 0 KLondonA Euenics Education &ociety, :7:<I4
:74 Al@red )loet% to MaL von "ru'er, Nove!'er :7, :7::, in Al@red )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried
)loet%, Herrschin a! A!!ersee4
0.4 MaL von "ru'er and Ernst RPdin, ;ort&(lanzun#$ :ererbun#$ -assen",#iene, 0nd ed4 KMunich, :7::I, :5:4
0:4 MaL von "ru'er, ?rsac"en und BekMm&(un# des eburtenrDck#an#s im Deutsc"en -eic", <rd ed4 KMunich,
:7:2I4
004 MaL von "ru'er to Al@red "rot(ahn, 8une 7, :7:., in Al@red "rot(ahn $a$ers, Hu!'oldt 6niversity Archives,
*erlin4
0<4 FeliL von Luschan, B#ulture and Deeneration,C n4d4, $4 :., in FeliL von Luschan $a$ers, 9asten :2,
&laats'i'liothek )reussischer 9ultur'esit%, *erlin4
024 Huo Ri''ert, +eredit,$ Disease and +uman Evolution KNe3 Sork, :7:DI, 0024
0=4 Adele &chrei'er, BMiss'rauchte und un3illko!!ene Mutterscha@t,C Muttersc"a(t: Ein Sammelwerk ed4 Adele
&chrei'er KMunich, :7:0I, 0.04
0/4 Henriette FPrth, BDei Neo!althusianis!us und die &o%ioloie,C Sozialistisc"e Monats"e(te :5 K:7::IA ://=+
504
054 Henriette FPrth, BDie Lae der Mutter und die Ent3icklun des Mutterschut%es in Deutschland,C in
Muttersc"a(t: Ein Sammelwerk$ 0D24
0D4 Diane *4 )aul, 'ontrollin# +uman +eredit,, 1ST6 to t"e Present KAtlantic Hihlands, N8, :77=I, 0.4
074 Ann Taylor Allen, BFe!inis! and Euenics in "er!any and *ritain, :7..+:72DA A #o!$arative )ers$ective,C
erman Studies -eview 0< K0...IA 255+=.=
<.4 MaL von "ru'er to Al@red "rot(ahn, 8une 7, :7:., in Al@red "rot(ahn $a$ersN Al@red "rot(ahn, BDas )ro'le!
der Entartun,C )rc"iv (Dr soziale +,#iene / K:7:.IA D.4
<:4 Al@red "rot(ahn, eburtenrDck#an# und eburtenre#elun#, 0nd ed4 K*erlin, :70:I, :D/4
<04 Forel, SeFuelle ;ra#e, 2==+/4
<<4 Huo Ri''ert, +eredit,$ Disease and +uman Evolution, trans4 Eden and #edar )aul KNe3 Sork, :7:DI, 0024
<24 Arthur Ru$$in, Danwinismus und Sozinlwissensc"a(t K8ena, :7.<I, D7+7:4
<=4 Fa 9autskyeve $olede na eueniku, videti Richard Weikart, Socialist Darwinism: Evolution in erman
Socialist !"ou#"t (rom MarF to Bernstein K&an Francisco, :777I, eh4 /4
</4 E!il 9iae$elin, Die &s,c"iatrisc"e )u(#aben des Staates K8ena, :7..I, :/+:54
<54 Ina% 9au$, BWas kosten die !inder3ertien Ele!ente de! &taat und der "esellscha@tMC )rc"iv (ur -assen7
und esellsc"a(tsbiolo#ie :. K:7:<IA 5254
<D4 Huo Ri''ert, -assen",#iene: Eine #emeinverstdndlic"e Darstellun# K*onn, :7:.I, /24
<74 FeliL von Luschan, B#ulture and DeenerationC Kn4d4I, $4 2, in FeliL von Luschan $a$ers4
2.4 )aul NVcke, BDie 9astration 'ei e3issen 9lassen von Deenerirten als ein 3irksa!cr socialer &chut%,C
)rc"iv (ur 8riminal7)nt"ro&lo#ie und 8riminalistik < K:7..IA =D+D24
2:4 Ernst RPdin, BDer Alkohol i! Le'ens$ro%ess der Rasse,C Politisc"7)nt"ro&olo#isc"e -evue 0 K:7.<+.2IA ==<+
//4
204 "e%a von Ho@@!ann, Die -assen",#iene in den :ereini#ten Staaten von 0ordamerika KMunich, :7:<I, :.D+.7
and $assi!4
2<4 FeliL von Luschan, B#ulture and DeenerationC Kn4d4I, in FeliL von Luschan $a$ers, 9asten :2, $4 =N MaL
Hirsch, ;ruc"tabtreibun# und PrMventivverke"r KWPr%'ur, :7:2I, 0:.+:<N
224 Helene &tWcker, B,on neuer Ethik,C Muttersc"utz 0 K:7./IA 74
2=4 8edan $ri!er !eEu !noi!a (e Wilhel! &chall!aycr, Die dro"ende &",sisc"e Entartun# der 'ulturvNlker,
0nd ed4 K*erlin, :D7:I, :D+:74
2/4 F4 MPler+Lyer, BDie Ehe,C in Muttersc"a(t: Ein Sammelwerk, :=:+==4
254 B&at%unen der Deutschen "esellscha@t @ur Rassen+Hyiene,C March 5, :7::, in Al@red )loet% $a$ers4
2D4 BDie 8ahresversa!!lun des Deutschen Monisten'und,C Monismus < K:7.DIA <5D +D.N Der Ma#debur#er
Monistenla# vom T4 7 24 Se&t4 121Y, ed4 Wilhel! *loss@eldt KMunich, :7:<I, ::.4
274 B*und @ur Mutterschut%,C SeFualre(orm 0 K:7.5IA 0+<4
=.4 Das Monistisc"e *a"r"undert 0 K:7:<IA :.0/+D4
=:4 Fa Tandlerovu eueniku, videti Doris *yer, -assen",#iene und Bo"l(a"rts&(le#e KFrank@urt, :7DDIN and 9arl
&a'lik, *ulius !andler K,ienna, :7D<I4
=04 Eduard David, BDar3inis!us und so%iale Enr3icklun,C in Darwin, ed4 MaL A$el K*erlin, :7.7I, =D4
=<4 Al@red Hear, Der esc"lec"tstrieb: Eine Social7Medicinisc"e Studie K&tuttart, :D72I, :2=+54
=24 Na $ri!er, videti Hirsch, ;ruc"tabtreibun# und Praventivverke"r, 0.D+.74
==4 #hristian von Ehren@els, B"edenken u'cr die Reeneration der 9ultur!enschheit,C K$rivately $u'lished,
:7.:, availa'le at the Forschunsstelle und Doku!entations%entru! @ur Oesterreichischer )hiloso$hie, "ra%I, 0=,
0D, ]uote at =0+<4
=/4 MaL Nordau, Die konventionellen CD#en der 8ullurmensc""eit KLei$%i, :7.7I, 07:+<.<4
=54 #hristian von Ehren@els, SeFualet"ik KWies'aden, :7.5I, :.+::N Ehren@els, BA )rora! @or *reedin Re@or!C
KDece!'er 0<, :7.DI in Minutes o( t"e :ienna Ps,c"oanal,tic Societ, ed4 Her!an Nun'er and Ernst Federn KNe3
Sork, :7/5I, 0A 7/+54
=D4 Willi'ald Hentschel to #hristian von Ehren@els, 8uly 0<, :7.5 and Auust :=, :7.5, in #hristian von
Ehren@els $a$ers, Forschunsstelle und Doku!entations%entru! @ur Oesterreichischer )hiloso$ie, "ra%4
=74 Willi'ald Hentschel, Mitt#art: Ein Be# zur Erneuerun# der #ermanisc"en -asse, 0nd ed4 KLei$%i, :7./I4
/.4 Hentschel, Mitt#art, :/7+5:4
/:4 Willi'ald Hentschel to #hristian von Ehren@els, 8uly 0<, :7.5 and Octo'er 05, :7.5N Al@red )loet% to
#hristian von Ehren@els, Fe'ruary :5, :7.D, in #hristian von Ehren@els $a$ersN Theodor Fritsch to Lud3i &che!ann,
Fe'ruary :5, :7.D, in Ha!!er+,erla $a$ers, I, A :10, Frei'ur 6niversity Li'rary Archives4
/04 Theodor Fritsch, BDie rechte Ehe4 Ein Wort %u! FPchtuns+"edanken und Mittart+)ro'le!,C n4d4, in
Reichsha!!er'und Flu'lVtter und Fluschri@ten, F&4 :+0/<1<, *undesarchiv 9o'len%4
/<4 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, <2:4
/24 Wilhel! &chall!ayer, BRassedienst,C SeFual7Probleme : K:7::IA 22.+:4
/=4 Frit% Len%, \ber die krank"a(ten Erbanla#en des Mannes und die Bestimmun# des esc"lec"tes beim
Mensc"en K8ena, :7:0I, :<D4
//4 F4 MPller+Lyer, BDie Ehe,C in Muttersc"a(t: Ein Sammelwerk, :=<+24
/54 MaL von "ru'er, ?rsac"en und BekMm&(un#, <rd ed4 KMunich, :7:2I, =:, =2, =7, /<+2N
/D4 Al@red )loet% to MaL von "ru'er, Nove!'er :7, :7::, in Al@red )loet% $a$ersN Al@red )loet% to #hristian von
Ehren@els, 8uly :2, :7.5, in #hristian von Ehren@els $a$ers4
/74 Al@red )loet% to "erhart Hau$t!ann, Octo'er 2, :7.2, in "erhart Hau$t!ann $a$ers, &taats'i'liothek
)reussischer 9ultur'esit%, *erlin4
5.4 Luschan, B#ulture and Deeneration,C in FeliL Luschan $a$ers, 9asten :24
5:4 Hirsch, ;ruc"tabtreibun# und PrMventivverke"r, 0254
D4 6*I8AN8E BNE&)O&O*NIHRR
:4 Ed3ard 84 Larson and Darrel W4 A!undsen, ) Di((erent Deat": Eut"anasia and t"e '"ristian !radition
KDo3ners "rove, IL, :77DI4
04 Richard Weikart, BDar3inis! and DeathA Devaluin Hu!an Li@e in "er!any, :D/.+:70.,C *ournal o( t"e
+istor, o( Ideas /< K0..0IA <0<+224
<4 Hans Walter &ch!uhl, Rassenhyiene, Nationalso%ialis!us, Euthanasie K"Wttinen, :7D5I, :D+:7, ]uote at
:./4
24 Michael &ch3art%, B QEuthanasieR+De'atten in Deutschland K:D7=+:72=I,C :iertelja"rs"e(te (ur >eit#esc"ic"te
2/ K:77DI, /0<4
=4 6do *en%enhW@er, Der #ute !odL KMunich, :777I, ch4 2N %a $ove%anost i%!eEu darvini%!a I eutana%i(e, videti
takoEe Ernst 9lee, HEut"anasieI im 0S7Staat KFrank@urt, :7D=I, ch4 :
/4 Ian Do3'iin, ) Merci(ul End KOL@ord, 0..<IN N4 D4 A4 9e!$, HMerci(ul -eleaseI KManchester, 0..0I4
54 Ernst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te, 0nd ed4 K*erlin, :D5.I, :=0+=N ]uote at :==4
D4 Ernst Haeckel, Die Cebenswunder K&tuttart, :7.2I, :<=+/N Haeckel, Ewi#keit, K*erlin, :7:5I, <<+24
74 Haeckel, Cebenswunder K&tuttart, :7.2I, 004
:.4 Haeckel, Ewi#keit K*erlin, :7:5I, <<+24
::4 Haeckel, Cebenswunder K&tuttart, :7.2I, :</4
:04 Ernst Haeckel, Der Monismus als Band zwisc"en -eli#ion und Bissensc"a(t K*onn, :D70I, 0/N Ernst Haeckel
to Richard &e!on, May 0., :7:5, in Richard &e!on $a$ers, *ayerische &taats'i'liothek, Munich4
:<4 Haeckel, Le'ens3under K&tuttart, :7.2I <5=4
:24 Ernst Haeckel to Frieda von 6slar+"leichen, 8anuary 00, :7.., in Fran%iska van Altenhausen4 ed4 8ohannes
Werner, /th ed4 KLei$%i, :705I, :2=4
:=4 Haeckel, Cebenswunder, :0D, ]uote at :<04
:/4 I'id4, 0:+0, :<2+=4
:54 Huo Ri''ert, +eredit,$ Disease and +uman Evolution KNe3 Sork, :7:DI, :57+D.4
:D4 Al@red "rot(ahn, BWahre und @alsche Euthanasie,C n4d4 Kca4 :7:7I, in Al@red "rot(ahn $a$ers, <.<, Hu!'oldt
6niversity Archives, *erlin4
:74 Lud3i "u!$lo3ic%, Sozial&"iloso&"ie im ?mriss K:7:.I, in Lud3i "u!$lo3ic% oder die "esellscha@t als
Natur, ed4 E!il *riL K,ienna, :7D/I, 050+<4
0.4 *riL, ed4, Cudwi# um&lowicz oder die esellsc"a(t als 0atur K,ienna, :7D/I, 20+<4
0:4 *artholo!Vus #arneri, Der moderne Mensc", ,olksausa'e K&tuttart, :7.:I, :204
004 Wilhel! &chall!ayer, BeitrM#e zu einer 0ationalbiolo#ie K8ena, :7.=I, 2/4
0<4 #hristian von Ehren@els, B"edanken P'er die Reeneration der 9ultur!enschheitC K$rivately $u'lished,
:7.:N dostu$no u Forschunsstelle und Doku!entations%entru! @Pr Osterreichische )hiloso$hie "ra%, AustriaI, 2:4
024 Hans von Henti, Stra(rec"t und )uslese K*erlin, :7:2I, 02+2/4
0=4 &usanne Hahn, B QMinder3ertie, 3iderstandlose individual444RA Der erste Weltkrie und das
&el'st!ord$ro'le! in Deutschland,C in Die Medizin und der Ersten Beltkrie#$ ed4 Wol@an Eckert et al4
K)@a@@en3eiler, :77/I, 05<+754
0/4 Roland "erkan, BEuthanasie,C Das monistisc"e *a"r"undert 0 K:7:<IA :/7+524
054 I'id4, Wilhel! Ost3aid, BEuthanasie,C Das monistisc"e *a"r"undert 0 K:7:<IA <<5+2:4
0D4 Euen Wol@sdor@, BEuthanasie und Monis!us,C Das monistisc"e *a"r"undert 0 K:7:<IA <.=+.74
074 A4 *raune, BEuthanasie und Ar%t,C Das monistisc"e *a"r"undert 0 K:7:<+:2IA D5:+<N Friedrich &ie'ert, in
Bas wir Ernst +aeckel verdanken, ed4 Heinrich &ch!idt KLei$%i, :7:2I, IA <<7+=:4
<.4 Wilhel! *Wrner, BEuthanasie KEine Er3iderunI,C Das monistisc"e *a"r"undert 0 K:7:<IA 027+=24
<:4 Friedrich Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te in i"rer naturlic"en Entwicklun# KAus'ur, :D5=I, 05/4
<04 Arnold Dodel, Moses oder DarwinL KFurich, :DD7I, 50+<4
<<4 Al@red )loet%, Die !Dc"ti#keit K*erlin, :D7=I, :22+=4
<24 Al@red )loet%, BA'leitun einer Rassenhyiene und ihrer *e%iehun %ur Ethik,C :iertelja"ressc"ri(t (ur
wissensc"a(ilic"e P"iloso&"ie :7 K:D7=IA <5.4
<=4 Adol@ 8ost, Das -ec"t au( den !od K"ottinen, :D7=I, 2, :7, ]uote at :D4
</4 Oda Ol'er, BDas Recht au@ den Tod,C >ukun(t :D K:D75IA 27< =.0N ]uote at 2724
<54 Auust Forel, Die seFuelle ;ra#e KMunich, :7.=I, <77+2..4
<D4 Auust Forel, Ceben und !od KMunich, :7.DI, <4
<74 Auust Forel, 8ulturbestrebun#en der e#enwart KMunich, :7:.I, 0/+54
2.4 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, 0:.4
2 I4 Wilhel! &chall!ayer, BRassedienst,C SeFual7Probleme 5 K:7: :IA 2<54
204 Anes *luh!, BEuenics and O'stetrics,C in Problems in Eu#enics: Pa&ers 'ommunicated to t"e ;irst
International Eu#enics 'on#ress KLondonA Euenics Education &ociety, :7:0N r$rt4 Ne3 SorkA "arland, :7D2I, <7=4
2<4 Al@red Hear, BDie Wiederkehr des "leichen und die ,ervollko!!nun des Menscheneschlechtes,C )rc"iv
(ur -assen7 und esellsc"a(isbiolo#ie D K:7::IA 50+D=N ]uote at D.+:4
224 Al@red Hoche, *a"resrin#e: Innenansic"t eines Mensc"enlebens KMunich, :7<=I, 004
2=4 I'id4, 07:4
2/4 I'id4, 0D7+7.4
254 9arl *indin and Al@red Hoche, Die ;rei#abe der :ernic"tun# lebensunwerten Cebens KLei$%i, :70.I, 27+/04
2D4 &ie@ried Wein'er, BDie ,ernichtun des kei!enden Le'ens,C Muttersc"utz I K:7.=IA <:0+:74
274 Otlo Ehiner, BDer "rund der A'trei'uns'estra@un,C Die neue eneration D K:7:0IA 0<5+D4
=.4 *und @Pr Mutterschut%, untitled declaration on a'ortion, n4d4N BRe@erat u'cr den ,ortra von Dr4 $hil4 Helene
&tWcker a! 054::4.D, F3ans!utterscha@t und 9ulturCN BLeitsV@%e %u! Re@erat von Dr4 $hil4 Hclcnc &tWcker au@ der
"eneralversa!!lun des Deutschen *undes @ur Mutterschut% in Ha!'ur :7.7,C A$ril :7.7
=:4 Eduard David, BDar3inis!us und so%iale Ent3icklun,C in Darwin, ed4 MaL A$el K*erlin, :7.7I, =74
=04 buoted in Al@red Meyer, !"e ;eminism and Socialism o( Cil, Braun K*loo!inton, :7D=I, :254
=<4 Al@red )loet% to Helene &tWcker, n4d4, in Al@red )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried )loet%, Herrschin
a! A!!ersee4
=24 Anes *luh!, BFrauen'e3eun, &tra@recht, und Rassenhyiene,C )rc"iv (Dr -assen7 und
esellsc"a(isbiolo#ie / K:7.7IA :<2+7
==4 Anna )a$$rit%, BDie ,ernichtun des kei!enden Le'ens,C SeFual7Problceme = K:7.7IA 27=+/, 27D4
=/4 Doris *yer, -assen",#iene und Bo"l(a"rts&(le#e KFrank@urt, :7DDI, :0:+<4
=54 Ernst RPdin, Rassenhyiene und ko!!unaler &chut% der Minder3ertien,C )rc"iv (ur -assen7 und
esellsc"a(isbiolo#ie = K:7.DIA :=<+2
=D4 MaL Hirsch, ;ruc"tabtreibun# und PrMventivverke"r KWPr%'ur, :7:2I, 0:.+:<N ]uote at 0:24
=74 Ernst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te, 2th ed4 K*erlin, :D5<I, :==4
/.4 Willi'ald Hentschel, Mill#art4 0nd ed4 KLei$%i, :7./I, :24
/:4 Fa duel, videti 9even McAleer, Duelin#: !"e 'ult o( +onor in ;in7de7Siecle erman, K)rincetonA )rinceton
6niversity )ress, :775I4
74 RAT I MIR
:4 Willia! 8ennins *ryan, In +is Ima#e KFrce$ort, NS, :700, r$rt4 :75:I, :02+=4
04 #itirano u Antonello La ,erata, BEvolution and War, :D5:+:7:D,C 0uncius 7 K:772IA :2D4
<4 ,ernon 9ello, +eadEuarters 0i#"ts K*oston, :7:5I, 00+<04
24 H4 W4 9och, B&ocial Dar3inis! as a Factor in the QNe3 I!$erialis!,C !"e .ri#ins o( t"e ;irst Borld Bar
KNe3 Sork, :750I, <07+=2N Daniel )ick, Bar Mac"ine KNe3 Haven, :77<I, ch4 D4
=4 La ,erata, BEvolulion and War,C :2<+:/<N 9laus &ch3a'e, Bissensc"a(t und 8rie#moral K"Wttinen, :7/7I,
<2
/4 Roer #hickerin, Im&erial erman, and a Borld wit"out Bar K)rinceton, :75=I4 6 stvaran(u svo sluJa(a %a
anlo+a!eriJku B'ioloi(u !iraC, )aul #rook $otcen(u(e eneralni utica( soci(al+darvini%!a i naroJito soci(al+
darvinistiJko !ilitari%!a O videti Darwinism$ Bar and +istor, K#a!'ride, :772I4 On the *ritish scene, videti
takoEe Nancy Leys &te$an, BQNatureRs )runin HookRA War, Race and Evolution, :7:2+:7:D,C in !"e Political 'ulture
o( Modern Britain, ed4 84 M4 W4 *ean KLondon, :7D5I4
54 Hanns(oachi! W4 9och, Der Sozialdarwinismus KMunich, :75<I, ch4 D4
D4 Mike Ha3kins, Social Darwinism in Euro&ean and )merican !"ou#"t$ 1STW71256 K#a!'ride, :775I, ::.4
74 Friedrich Rolle, Der Mensc" KFrank@urt, :D//I, :.7+:7, :20+2N ]uote at ::04
:.4 Oscar )eschel, BEin RPck'lick au@ die (Pnste ,eranenheit,C Das )uland 7, </ K&e$te!'er :D//IA D524
::4 "ustav 8aeer, BEin 'ioloisches Mo!ent der neueren ,Wlkereschichte,C Das )usland <7 K:D//IA :.02+/N
]uote at :.024
:04 "ustav 8aeer, BNatur3issenscha@iliche *etrachtunen P'er den 9rie,C Das )usland 2< K:D5.IA ::/:4
:<4 Friedrich Hell3ald, BDer 9a!$@ u!s Dasein i! Menschen+ und ,Wlkerle'enC Das )usland 2= K:D50IA :.<+/,
:2.+2
:24 David Friedrich &trauss to #hristian 9Vserle, 8anuary :/, :D/7, in )us#twM"tle Brie(e von David ;riedric"
Strauss K*onnA Enul &traus, :D7=I, =./4
:=4 David Friedrich &trauss, Der idle und der neue laube KLei$%i, :D50I, :D=+5, 0=0+/4
:/4 Ernst Haeckel to Friedrich Hell3ald, Fe'ruary 02, :D52, in *rie@3echsel %3ischen Ernst Haeckel und
Friedrich von Hell3ald K6l!, :7.:I, 7
:54 Friedrich Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te KAus'ur, :D5=I, 22+=4
:D4 I'id4, =D4
:74 Friedrich Hell3ald, BDer 9a!$@ u!s Dasein i! Menschen+ und ,olkerle'en,C Das )usland 2= K:D50IA :.=4
0.4 Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te <0=, /=/4
0:4 Al'eit &chV@@le, BDar3inis!us und &ocial3issenscha@t,C in esammelte )u(sMtze KTP'inen, H4 Lau$$Rsche
*uchhandlun, :DD=I, :A <+/N ]uote in Ban und Ceben KTP'inen, :DD:I, 0A <=<4
004 &chV@tle, Bau und Ceben, 0A 00D+7, 02D+=:, </:, </7, ]uote at <5<4
0<4 Heinrich Ernst Fieler, Die 0aturwissensc"a(t und die Socialdemokratisc"e !"eorie, i"r :er"Mltnis dar#ele#t
au( rund der Berke von Darwin und Bebel K&tuttart, :D7<I, :/5+D4
024 FeliL von Luschan, BDie een3Vrtien Au@a'en der Anthro$oloie,C :er"andlun#en KLei$%i, :7:.I, )art 0,
0.=+./4
0=4 Al@red 9irchho@@, Darwinismus an#ewandt au( :Nlker und Staaten KFrank@urt, :7:.I, D5
0/4 &e'ald Rudol@ &tein!et%, Die P"iloso&"ie des 8rie#es KLei$%i, :7.5I, 0.+<, 2<+=4
054 I'id4, ch4 5N ]uotes at 000, 0=0+<,
0D4 9laus Waner, 8rie# K8ena, :7./I, =<4
074 I'id4, :.74
<.4 Otto &ch!idt+"i'icheu@els, BDer 9rie als 9ultur@aktor,C Politisc"7)nt"ro&olo#isc"e -evue :: K:7:0IA <7<+
2.5, 227+/:4
<:4 Istvan Deak, Be,ond 0ationalism KNe3 Sork, :77.I, 5<4
<04 #onrad von HWt%endor@, )us meiner Dienstzeit, vol4 : K,ienna, :70:I, 5+:24
<<4 La3rence &ondhaus, ;ranz 'onrad von +Ntzendor( K*oston, 0...I, =, :=+:/, D0, $assi!4
<24 #onrad von HWt%endor@, Private )u(zeic"nun#en, ed4 9urt )e'all K,ienna, :755I, <:5, ]uotes at :2D, <.=,
<.54
<=4 Friedrich von *ernhardi, Deutsc"land und der nMc"ste 8rie#, /th ed4 K&tuttart, :7:<I, ::+0:N ]uotes at
::,=54
</4 MaL von "ru'er, 8rei#$ ;rieden und Biolo#ie K*erlin, :7:=I, 5+::4
<54 Ernst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K*erlin, :D/DI, 0:D+:74
<D4 Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te, 0nd ed4 K*erlin, :D5.I, :=<+24
<74 Ernst Haeckel to *ertha von &uttner, Octo'er <:, :D7:, in *ertha von &uttner, Memoirs o( Bert"a von
Suttner: !"e -ecords o( an Event(ul Ci(e K*ostonA "inn, :7:.I, <254 &tranely, this letter is not in the &uttner+Fried
#ollection at the Leaue o@ Nations Archive in "eneva4
2.4 BDas Monistische 8ahrhundertC Ksined 'y W4 *loss@eldt, RedaktionI to Al@red Fried, 8une :D, :7:0 and
Octo'er <, :7:0, in &uttner+Fried #ollection, Leaue o@ Nations Archives, 6nited Nations Li'rary, "eneva
2:4 Wilhel! *loss@eldt, ed4, Der Ma#debur#er Monistenta# KMunich, :7:<I, 7+:<4
204 Ernst Haeckel, BEnlands *lutschuld a! Weltkriee,C Das monistisc"e *a"r"undert < K:7:2+:=IA =<D+2DN
Haeckel, BWeltkrie und Natureschichte,C 0ord und SDd :=: KNove!'er :7:2IA :2.+54
2<4 Ernst Haeckel to Richard Hert3i, &e$te!'er :7, :7:5 and 8anuary :0, :7:D, in Ernst +aeckel4 Sein Ceben$
Denken$ und Birken K8ena, :72<+22I, :A/2,//4
224 Heinrich Fick, B6e'er den Ein@luss der Natur3issenscha@t au@ das Recht,C in Helene Fick, +einric" ;ick4 Ein
Cebensbild, 0 vols4 KFurich, :D75+:7.DI, 0A 070, <.2+=4 Fickov ovor (e takoEe o'(avl(en u *a"rbDc"er (ur
0ationalNkonomie und Statistik :D K:D50IA 02D+554
2=4 AleLander Tille, :olksdienst K*erlin, :D7<I, =+5, ::+:<, 0:, 0=+5, </, <D+7, 2<4
2/4 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, :::+:=, :55+D, 02=, 0=., 07/N
254 Wilhel! &chall!ayer, BDie Auslese3irkunen des 9riees,C Mensc""eitsziele 0 K:7.DIA <D:+=4
2D4 Wilhel! &chall!ayer, B9rie als FPchter,C <7=+/4
274 6 svo! i%u%etno! radu o &chall!ayeru, &heila Faith Weiss, -ace +,#iene and 0ational E((icienc, K*erkeley,
:7D5I, <D+7, 25+D, :2:+0, nala-ava n(eov anti!ilitari%a!, ali na !noo i%'alansirani(i naJin, videti )ascal "rosse,
8olonialismus$ Eu#enik und BDr#erlic"e KFrank@urt, 0...I, 0::+:24
=.4 Al@red )loet%, Die !Dc"ti#keit K*erlin, :D7=I, /:+<, ]uote at :25N Ro'ert )roctor in -acial +,#iene
K#a!'ride, :7DDI, 0D, nala-ava )loet%ov anti!ilitari%a!4
=:4 Arnold Dodel, B#harles Ro'ert Dar3in, sein Le'en, seine Werke und sein Er@ol,C Die neue >eit : K:DD<IA
::5+:D4
=04 Arnold Dodel to *ertha von &uttner, Octo'er D, :DD7, A$ril :/, :D7., etc4, in &uttner+Fried #ollection, Leaue
o@ Nations Archives, 6nited Nations Li'rary, "eneva4
=<4 *ertha &ettner, Cebenserinnerun#en, ed4 Frit% *otter, 2th ed4 K*erlin, :7504I4 :D5, <=:4
=24 *eatriL 9e!$@, Boman (or Peace K)ark Ride, N8, :75<I, :5<4
==4 *ertha von &uttner, Die Ba((en niederX, ,olksausa'e KDresden, :7..I, <:, 0.2
=/4 *ertha von &uttner, Masc"inenzeitalter K:D7DN r$rt4 DPsseldor@, :7D<I, 05.4
=54 *ertha von &uttner, Inventarium einer Seele KLei$%i, :DD<I, :.D4
=D4 I'id4, :.D4
=74 *riitte Ha!ann, Bert"a von Suttner KMunich, :7D/I, 0=2+/
/.4 Al@red Fried, B6nser 8ahrhundert,C Die ;riedenswarte 0 K:7..IA 04
/:4 Al@red Fried to David &tarr 8ordan, Dece!'er :/, :7:., in David &tarr 8ordan $a$ers, *oL 0., @older 25,
Hoover Institution Archives, &tan@ord 6niversity4
/04 Al@red Fried to Al@red )loet%, &e$te!'er :2, :7.2, in Fried+&uttner #ollection4 Leaue o@ Nations Archive,
6nited Nations Li'rary, "enevaN Fried K$u'lished anony!ouslyI,4 EF&erimental7E"en: Ein HDocument "umainI als
Beitra# zur E"erec"tsre(orm KMunichA Ernst Reinhardt, :7./I4
/<4 Al@red "rot(ahn to Al@red Fried, Dece!'er <, :7.7, in Fried+&uttner #ollection, Leaue o@ Nations Archive,
6nited Nations Li'rary, "eneva4
/24 Al@red Fried, Die rundla#en des revolutionaren Paci(ismus KTP'inen, :7.DI, <=4
/=4 Ha!ann, Bert"a von Suttner, 0=2c/4
//4 Al@red Fried, B6nd 3ieder ein 9rieXC Die ;riedenswarte 0 K:7..IA 75+74
/54 Al@red Fried, Der kranke 8rie# KLei$%i, :7.7I, :2:4
/D4 Fried, +andbuc" der ;riedensbewe#un#, 0<+24
/74 I'id4, 004
:.4 MEd6RA&NA *OR*A I I&TRE*L8EN8E
:4 Friedrich Hell3ald, 8ultur#esc"ic"te KLei$%i, :D7/I, 2A /:=+:/4
04 #harles Dar3in, Descent o( Man, 0 vols4 KLondon, :D5:N r$rt4 )rinceton, :7D:I, :A ://4
<4 Al@red 9irchho@@, Darwinismus KFrank@urt, :7:.I, 5<, D/+54
24 Hein% "oll3it%er, Die #elbe e(a"r K"ottinen, :7/0I, :/7
=4 #itirano u Diane *4 )aul, 'ontrollin# +uman +eredit, KAtlantic Hihlands, N8, :77=I, 5=
/4 8aco' 9at% ras$ravl(a o ovo!e u relaci(i sa antise!iti%!o! u ;rom Prejudice to Destruction K#a!'ride, MA,
:7D.I, 0.4 <0<4
54 Woodru@@ D4 &!ith, Ideolo#ical .ri#ins o( 0azi Im&erialism KNe3 Sork, :7D/I4
D4 Dar3in, Descent, :A 0.:4
74 Francis Dar3in, '"arles Darwin: +is Ci(e !old in an )utobio#ra&"ical '"a&ter$ and in a Selected Series o(
+is Publis"ed Cetters KLondon, 8ohn Murray, :7.0I, /24
:.4 buoted in Adrian Des!ond and 8a!es Moore, Darwin KLondon, :77:I, =0:4
::4 Ernst Haeckel, B6e'er die Ent3ickelunstheorie Dar3ins,C in )mtlic"er Beric"t Dber die 3S4 :ersammlun#
Deutsc"er 0atur(orsc"er und ]rtze K&tettin, :D/2I, 0D4
:04 Frnst Haeckel, 0atDrlic"e Sc"N&(un#s#esc"ic"te K*erlin, :D/DI, 0:D+:74
:<4 I'id4, 0./
:24 I'id4, =0.4
:=4 Ernst Haeckel, BeltrMt"sel K*onn, :7.<I, :2:N Haeckel, Indisc"e -eisebrie(e K*erlin, :DD<I, <=2+=4
:/4 Haeckel, Ewi#keit K*erlin, :7:5I, <=+/, ::.+::, :0.+<N ]uotes at D=+/, <=4
:54 Oscar )eschel, B6rs$run und ,erschiedenheit der Menschenrassen,C Das )usland << K:D/.IA <7<4
:D4 Oscar )eschel, :Nlkerkunde, 0nd ed4 KLei$%i, :D5=I, :=<+=4
:74 Friedrich Hell3ald, 0atur#esc"ic"te des Mensc"en, 0 vols4 K&tuttart, :DD.I, :A=2+//N ]uote at //
0.4 Friedrith Hell3ald, 'ultur#esc"ic"te in i"rer natDrlic"en Entwicklun# bis zur e#enwart KAus'ur, :D5=I,
22+=4
0:4 buoted in i'id4, 575+D4
004 I'id4, /=/, 5==4
0<4 Friedrich Hell3ald, Die Erde und I"re :olker, 0 vols4 0nd ed4 K&tuttart, :D55+5DI, :A ::D4
024 Friedrich Rolle, Der Mensc"$ seine )bstammun# und esittun# im Cic"te der Darwin9sc"en Ce"re KFrank@urt,
:D//I, :.7+:7, :20+2N ]uote at ::04
0=4 Oscar &ch!idt, BDar3inis!us und &ocialde!okratic,C Deutsche Rundschau :5 K:D5DIA 0D24
0/4 Oscar &ch!idt, !"e Doctrine o( Descent and Darwinism, 2th ed4 KLondon, #4 9ean )aul, :DD:I, 07/+54
054 Lud3i *Pchner, Der Mensc" und seine Stellun# in der 0atur, 0nd ed4 KLei$%i, :D50I, =<, :<5+7, :=2, ]uote
at :254
0D4 #arus &terne K$seudony! o@ Ernst 9rauseI, Berden und :er#e"en, /th ed4 K*erlin, :7.=I, 0A <D:4
074 Lud3i "u!$lo3ic%, Der -assenkam&( KInns'ruck, :DD<I, /=+/, :/.+72, 0<2+DN ]uote at 0:D4
<.4 Lud3i "u!$lo3ic% to Lester F4 Ward, 8une :., :7.5, in Cetters o( Cudwi# um&lowicz KLei$%i, :7<<I, 02+
=4
<:4 Friedrich Rat%el, ,orlesunen P'er B)olitische "eora$hieA "rund%Pe der $olitischen Ethnora$hieA ,Wlker
und RasseA Rassen@raenC :D7=+77, in Friedrich Rat%el $a$ers, Folder <02, Insitut @ur Landerkunde Archives,
6niversity o@ Lei$%i4
<04 Friedrich Rat%el, Sein und Berden der or#anisc"en Belt KLei$%i, :D/7I, 2/74
<<4 Friedrich Rat%el to Eisi, May 0., :DD=, ]uoted in "erhard H4 Muller, ;riedric" -atzel K&tuttart, :77/I, 52
<24 Friedrich Rat%el, BMorit% WanerC K:D7/I, in 8leine Sc"ri(ten KMunich, :7./I, :A2/D4
<=4 Morit% Waner, BDie Dar3inRsche Theorie und das Mirationseset% der Oranis!enC K:D/DI, in Die
Entste"un# der )rten durc" rMumlic"e Sonderun# K*asel, :DD7I, 5D+74
</4 Friedrich Rat%el, Cebensraum KTP'inen, :7.:I, :, =:+/.4
<54 Friedrich Rat%el, Politisc"e eo#ra&"ie, 0nd ed4 KMunich, :7.<I, ch4 /4
<D4 buoted in "erhard MPller, ;riedric" -atzel K&tuttart, :77/I, 5/4
<74 Rat%el, Politisc"e eo#ra&"ie, 22, :07+=<, <5:+2N ]uotes at :=<, :2<4
2.4 Lud3i "u!$lo3ic% to Lester F4 Ward, Auust 5, :7.0, in Cetters o( Cudwi# um&lowicz KLei$%i, :7<<I, :.+
::4
2:4 "ustav Rat%enho@er, Besen und >weck der Politik KLei$%i, :D7<I, :A <N 0A 0=, </0N <A /N ]uote at :A :054
204 "ustav Rat%enho@er, Positive Et"ik KLei$%i, :7.:I, <:7+0.4
2<4 "ustav Rat%enho@er, Soziolo#ie KLei$%i, :7.5I, 25, /D+5., 00DN ]uote at :/4
224 Rat%enho@er, Positive Et"ik KLei$%i, :7.:I <:7+0.4
2=4 9ail )eters, Deutsc"7national: 8olonial&olitisc"e )u(sMtze, 0nd ed4 K*erlin, :DD5I, 2/, =0+<, 77N ]uotes at D+7
and :.<4 6 druo! citatu, )eters citira 9arl von der Heydta, sa ko(i! se $ot$uno sla?e4
2/4 Otto &eeck, esc"ic"te des ?nter#an#s der antiken Belt, 2th ed4 K&tuttart, :70:N r$rt4 :7//I, vol4 l4 ch4 <4
254 Lud3i Wolt!ann, Politisc"e )nt"ro&olo#ie K8ena, :7.<I, $assi!, es$4 0/:+5N ]uotes at 0/5, 07D4
2D4 #itirano u 8enni@er Michael Hecht, B,acher de La$oue and the Rise o@ Na%i &cience,C *ournal o( t"e +istor,
o( Ideas /: K0...IA 0D54
274 Otto A!!on, Die esellsc"a(tsordnun#, <rd ed4 K8ena, :7..I, :/24 Nala-eno u oriinalu4
=.4 Otto A!!on to Lud3i &che!ann, Nove!'er 05, :D77, in Lud3i &che!ann $a$ers, I, * :10, 6niversity o@
Frei'ur Li'rary Archives4
=:4 buoted in "oll3it%er, Die #elbe e(a"r K"Wttinen, :7/0I :/7+5.4
=04 Otto A!!on, Die 0atiirlic"e )uslese beirn Mensc"en K8ena, :D7<I4 <:=4
=<4 Otto A!!on to MatthVus Much, 8anuary 00, :D75, Aut4 :02472:, in Wiener &tadt+ und Landes'i'liothek4
=24 Euen Fischer, Die -e"obot"er Bastards K8ena, :7:<I, 07/+<./N ]uote at <.04
==4 BFirst 6niversal Races #onressC announce!ent and $rora!, in Deutsche 9onress Fentrale, *oL 0=/,
Hoover Institution Archives, &tan@ord 6niversity4
=/4 FeliL von Luschan, BAnthro$oloical ,ie3 o@ Race,C in Pa&ers on Inter7-acial Problems KLondon, :7::I, 0<N
Luschan %au%i!a sliJan stav u BDie een3Vrtien Au@a'en der Anthro$oloie,C :er"andlun#en der esellsc"a(t
deutsc"er 0atur(orsc"er und ]rzte KLei$%i, :7:.I, )art 0, 0.:+D4
=54 &e'ald Rudol@ &tein!et%, Die P"iloso&"ie des 8rie#es KLei$%i, :7.5I, 02/+//N ]uote at 0=24
=D4 9laus Waner, 8rie# K8ena, :7./I, :=.+:4
=74 MaL von "ru'er, 8rei#$ ;rieden und Biolo#ie K*erlin, :7:=I, :2+:5, ]uote on :=
/.4 Heinrich Dries!ans, DMmon )uslese K*erlin, :7.5I, Liv, 0/.+2N Willi'ald Hentschel, :aruna KLei$%i, :7.5I,
:2+:=, <<4
/:4 8Wr Lan%+Lie'en@els, BRasse und Wohl@ahrts$@lee, ein Anru@ %u! &treik der 3ahllosen WohltVtikeit,C
.stara He@t :D KDece!'er :7.5I, <+=, :/
/04 Roer #hickerin, Im&erial erman, and a Borld wit"out Bar K)rinceton, :75=I, <./+5, <0.+=4
/<4 )rouJava(u;i vode;i $asici@stiJki !aa%in u Ne!aJko(, ;riedenswarte, Ji(i (e urednik 'io Al@red Fried, nisa!
!oao da $ronaEe! ni(edan Jlanak $o $itan(u na(ve?ih ne!aJkih koloni(alnih ratova O Herero $o'unu i $o'unu Ma(i
Ma(i O u $rvo( deceni(i 0.4 veka4
/24 Al@red )loet%, B6nser We,C in Al@red )loet% $a$ers, $rivately held 'y Wil@ried )loet%, Herrschin a!
A!!ersee4
/=4 BMPnchener *oenklu' &ar%unen,C in Al@red )loet% $a$ers4
//4 Frit% Len% to Lud3i &che!ann, Dece!'er :=, :7:/, in Lud3i &che!ann $a$ers, I, * :104
/54 Al@red )loet% to "erhart Hau$t!ann, Dece!'er 02, :7:<, in "erhart Hlau$t!ann $a$ers, &taats'i'liothek
)reussischer 9ultur'esit%, *erlin4
/D4 Al@red )loet% to FeliL von Luschan, Nove!'er :D, :7::, in FeliL von Luschan $a$ers, &taats'i'liothek
)reussischer 9ultur'esit%, *erlin4
/74 Al@red )loet%, BNeo+Malthusianis! and Race Hyiene,C in Problems in Eu#enics: -e&ort o( Proceedin#s o(
t"e ;irst International Eu#enics 'on#ress KLondonA Euenics Education &ociety, :7:<I, 0A :D74
5.4 Wilhel! &chall!ayer, BDie Er'ent3icklun 'ei ,Wlkern,C Mensc""eitsziele : K:7.5IA 7=4
5:4 Wilhel! &chall!ayer, :ererbun# und )uslese K8ena, :7.<I, :5D4
504 Auust Forel, Die seFuelle ;ra#e KMunich, :7.=I, =D2N videti takoEe =:74
5<4 Auust Forel, .ut o( M, Ci(e and Bork KNS, :7<5I, :7<4
524 Auust Forel, B6e'er Ethik,C >ukun(t 0D K:D77IA =D.+:4
5=4 Forel, Die SeFuelle ;ra#e KMunich, :7.=I 22.4
5/4 Helene &tWcker, B&taatlicher "e'Vr%3an oder RassenhyieneMC Die neue eneration :. K:7:2IA :2=4
554 Helene &tWcker, BRassenhyiene und Mutterschut%,C Die neue eneration :< K:7:5IA :<D+204
5D4 I'id4, :2:N the neuroloist 9urt "oldstein took a si!ilar $osition in \ber -assen",#iene K*erlin, :7:<I, 70+=4
574 Reina *raker, BHelene &tWckerRs )aci@is! in the Wei!ar Re$u'licA *et3een Ideal and Reality,C *ournal o(
Bomen9s +istor, :< K0..:IA 5.+754
D.4 #hristian von Ehren@els to his @riends KRund'rie@I, Nove!'er :70., in #hristian von Ehren@els $a$ers,
Forschunsstelle und Doku!enlations%entru! @ur Ostereichische )hiloso$hie "ra%4
D:4 #hristian von Ehren@els, BA )rora! @or *reedin Re@or!C KDece!'er 0<, :7.DI in Minutes o( t"e :ienna
Ps,c"oanal,tic Societ,, ed4 Her!an Nun'er and Ernst Federn KNe3 Sork, :7/5I, 0A 72+5, ]uote at 72
D04 #hristian von Ehren@els, BEin FPchtuns@anatiker,C SeFual7Probleme = K:7.7IA 70:4
D<4 "4 F4 Nicolai, Biolo#ie des 8rie#es KFurich, :7:5I, D<4
D24 I'id4, D0+=4
D=4 Massin, BFro! ,ircho3 to Fischer,C :olks#eist KMadison, :77/I4
D/4 )ascal "rosse, 8olonialismus KFrank@urt, 0...I, :<=+/
D54 Daniel "oldhaen, +itler9s Billin# EFecutioners KNe3 Sork, :77/I4
DD4 Theodor Fritsch, +andbuc" der *uden(ra#e, 05th ed4 KHa!'ur, :7:.I, 0<D+2.4
D74 Theodor Fritsch K@or the Deutsche Antise!itische ,ereiniunI, BErklVrun der deutschen Antise!iten und
Deutsch+&o%ialen,C Flu'latt Nr4 05 K8anuary :D7.I, F&4 :+/:51=, *undesarchiv 9o'len%4
7.4 Adol@ Har$@, >ur CNsun# der brennendsten -assen(ra#e K,ienna, :D7DI, 02+=, <7, =D, ]uote at 054
7:4 Hel!uth &toecker, BThe "er!an E!$ire in A@rica 'e@ore :7:2,C in erman Im&erialism in )(rica KLondon,
:7D/I, 0.7+:04
704 Willia! II to Theodore Roosevelt, &e$te!'er 2, :7.=, ]uoted in Mehnert, Deutsc"land$ )merika und die
H#elbe e(a"rI$ 7N on the connection 'et3een the BSello3 )erilC and Dar3inis!, see $4 0.4
7<4 8on *rid!an and Leslie 84 Worley, B"enocide o@ the Hereros,C in enocide in t"e !wentiet" 'entur, KNe3
Sork, :77=I, :., 07N 8on *rid!an, -evolt o( t"e +ereros K*erkeley, :7D:I, /.+<4
724 #itirano u Horst Drechsler, Cet ?s Die ;i#"tin# KLondon, :7D.I, :/5+D, n4 /4
7=4 #itirano u )eter &ch!itt+Ener, 8olonialismus und ;asc"ismus K"iessen, :75=I, :0=4
7/4 Hel!ut Walser &!ith, BThe Talk o@ "enocide, the Rhetoric o@ MisceenationA Notes on De'ates in the
"er!an Reichsta concernin &outh3est A@rica, :7.2+:2,C in !"e Im&erialist Ima#ination KAnn Ar'or, :77DI, :.5+
0<, es$4 :0:4
754 Hel!ut *ley, Sout"7Best )(rica under erman -ule, :D72+:7:2 KEvanston, :75:I, :/<+D, ]uotes at :/<, :/=4
7D4 Til!an Dederin, BThe "cr!an+Herero War o@ :7.2A Revisionis! o@ "enocide or I!ainary Historiora$hyMC
*ournal o( Sout"ern )(rican Studies :7 K:77<IA D.+D4 8on &3an eL$licitly connects the Herero eLter!ination and the
Holocaust in BThe Final &olution in &outh3est A@rica,C M+G: !"e Guarterl, *ournal o( Militar, +istor, < K:77:IA
</+==4
::4 HITLERO,A ETI9A
:4 "isela *ock, >wan#ssterilisation im 0ationalsozialismus KO$laden, :7D/IN *ock, B&terili%ation and QMedicalR
Massacres in National &ocialist "er!anyA Ethics, )olitics, and the La3,C in Medicine and Modernit,: Public +ealt"
and Medical 'are in 0ineteent"7 and !wentiet"7'entur, erman,, ed4 Man@red *er and "eo@@rey #ocks
KWashinton, :775I, :27+504
04 E'erhard 8Vckel, +itler9s Beltansc"auun# KMiddleton, #N, :750I4
<4 8edan istra?ivaJ tvrdi da (e Hitler i!ao kon%istentnu etiku4 ,ideti u )eter 84 Haas, Moralit, a(ter )usc"witz
K)hiladel$hia, :7DDIN !eEuti!, Haas ne anali%ira Hitlerov stav adekvatno4
24 Ro'ert "ellately, Backin# +itler KOL@ord, 0..:I4
=4 Richard &tei!ann+"allRs tvrdi u !"e +ol, -eic": 0azi 'once&tions o( '"ristianit,, :7:7+:72= K#a!'ride,
0..<I da (e Hitlerova soci(alna etika %asnovana na hri-;anski! $rinci$i!a 'ila $ore-na, videti !o( $reled
&tei!ann+"all u ermam Studies -eview Kko(i uskoro slediI4
/4 Haas, Moralit, a(ter )usc"witz, $ore-no tvrdi da (e Hitlerova etika rasno rata 'ila %asnovana sa!o na ratno(
teori(i i tako $redstavl(a kontinuitet sa $rethodno! hri-;ansko! !oralno-;u4 Haas (e $ore-no ra%u!eo Hitlerovu
evolucionu etiku da rasna ideoloi(a rata i!a !alo ili ni-ta %a(edniJko sa ratno! teori(o!4
54 Mike Ha3kins, Social Darwinism in Euro&ean and )merican !"ou#"t K#a!'ride, :775I, ch4 ::
D4 Adol@ Hitler, BWelt(ude und Welt'Wrse, die 6rschuldien a! WeltkrieeC A$ril :<, :70<, in +itler4 SMmtlic"e
)u(zeic"nun#en, :7.=+:702, ed4 E'erhard 8Vckel K&tuttart, :7D.I, DD5N videti takoEe +itlers >weites Buc" K&tuttart,
:7/:I, 2/4
74 Adol@ Hitler, Mein 8am&( KMunich, :72<I, <:=4
:.4 I'id4, :22+=4
::4 Richard Weikart, B)roress throuh Racial ELter!inationA &ocial Dar3inis!, Euenics and )aci@is! in
"er!any, :D/.+:7:D,C erman Studies -eview 0/ K0..<IA 05<+724
:04 Hitler, Mein 8am&(, <:/+:54
:<4 I'id4, <0=+54
:24 !"e !estament o( )dol( +itler: !"e +itler7Bormann Documents$ ;ebruar,7)&ril 1256$ ed4 Francois "enoud
KLondon, :7/:I, =:
:=4 Adol@ Hitler, B)olilik und Rasse4 Waru! sind 3ir Antise!itenMC in +itler4 SMmtlic"e )u(zeic"nun#en, :7.=+
:702, 7.74
:/4 Hitler, Mein 8am&(, 20.+:4 E!$hasis is !ine4
:54 I'id4, 2224
:D4 +itlers >weites Buc", =/+54
:74 Auust 9u'i%ek, !"e Qoun# +itler I 8new K*oston, :7==I, :D0+<4
0.4 *riitte Ha!ann, +itler9s :ienna KNe3 Sork, :777I, ch4 54
0:4 !"e S&eec"es o( )dol( +itler$ )&ril 12YY7)u#ust 1232 KOL@ord, :720I, :A 2/24
004 Mario Di "reorio o'e%'eEu(e (edan !noo detal(ni(i $oled na Hekelov rasi%a! u BRe@lections o@ a
Non$olitical NaturalistA Ernst Haeckel, Wilhel! *leek, Friedrich MPller and the Meanin o@ Lanuae,C *ournal o(
t"e +istor, o( Biolo#, <= K0..0IA 57+:.74
0<4 84 Lan%+Lie'en@els, BRevolution oder EvolutionM Ein @reikonservative Oster$redit @Pr das Herrentu!
euro$aischer Rasse,C .stara < KA$ril :7./I
024 84 Lan% von Lie'en@els, BAdol@ Har$@ als )redier der Rassen3eisheit,C .stara : KMarch :7.5IA <D+74
0=4 84 Lan% von Lie'en@els, .stara // K:7:<IA :4
0/4 Lan%+Lie'en@els, BRevolution oder EvolutionMC, D4
054 84 Lan%+Lie'en@els, BRasse und Wohl@ahrts$@lee, ein Anru@ %u! &treik der 3ahllosen WohltVtikeit,C .stara
He@t :D KDece!'er :7.5I4
0D4 84 Lan%+Lie'en@els, BMoses als Dar3inist, eine Ein@uhrun in die anthro$oloische Reliion,C .stara 0nd ed4,
no4 2/ K:7:5IA <4
074 Ha!ann, +itler9s :ienna, 0./+:24
<.4 Nicholas "oodrick+#lark, !"e .ccult -oots o( 0azism KNe3 Sork, :770I, 0.04
<:4 )eter E!il *ecker, Be#e in Dritte -eic", vol4 0 K&tuttart, :77.I, ch4 D KAnhanI4
<04 8ose@ Lud3i Rei!er, Ein Pan#ermanisc"es Deutsc"land K*erlin, :7.=I, <04
<<4 I'id4, 04
<24 Hitler, Mein 8am&( K*oston, :72<I, 774
<=4 "eor &chWnerer, >e"n -eden eor# Sc"Nnerers aus den *a"ren 1SSY bis 1SSS K,ienna, :7:2I, :0<4
</4 I'id4, :/04
<54 For &chWnererRs $olitics, see #arl E4 &chorske, ;in7de7Siecle :ienna: Politics and 'ulture KNe3 Sork, :7D:I,
:0.+<<4
<D4 Willia! L4 &hirer, !"e -ise and ;all o( t"e !"ird -eic": ) +istor, o( 0azi erman, KNSA &i!on and &chuster,
:7/.I, :.2+.7N Roderick &tackel'er, Idealism Debased K9entA OH, :7D:I4
<74 Ian 9ersha3, +itler KNe3 Sork, :77D+0...I, :A 02.4
2.4 I'id4, :A /.+5N Ha!ann, +itler9s :ienna, <2D+=04
2:4 8Vckel, +itler9s Beltansc"auun# KMiddletonA #N, :750I4
204 Auer'ach, BHitlers $olitische Lehr(ahre und die Munchener "estllschalt :7:7+:70<,C :iertelja"rs"e(te (ur
>eit#esc"ic"te 0= K:755IA :24
2<4 "ary &tark, Entre&reneurs o( Ideolo#, K#ha$el Hill, :7D:I, ::<+<:, ]uote on :0.4
224 Melanie Leh!ann, :erle#er *4 ;4 Ce"mann KMunich, :7<=I, </4
2=4 *oenklu' Mitliederliste Kn4d4I, and Mitliederliste von Dece!'er <:, :7:<, in Al@red )loet% $a$ers,
$rivately held 'y Wil@ried )loet%, Herrschin a! A!!ersee4
2/4 Ian 9ersha3, +itler, 0A :<D+74
254 Auer'ach, +itler9s &olitisc"e Ce"rja"re$ :iertelja"rs"e(te (Dr >eit#esc"ic"te 0= K:755IA D+74
2D4 Listin o@ *ooks in HitlerRs )ersonal Li'rary, Hitler #ollection, *oL 2, Hoover Institution, &tan@ord
6niversity4
274 Hans "Pnther, BHass,C Deutsc"lands Erneureun# = K:70:IA <7D+2..4
=.4 Adol@ Hitler, BWaru! !usste ein D4 Nove!'er ko!!enMC Deutsc"lands Erneuerue# D KA$ril :702IA :77+0.5N
]uotes at 0..+.:, 0.54
=:4 buoted in Ernst 9lee, Deutsc"e Medizin im Dritten -eic" KFrank@urt, 0..:I, 0=/
=04 Er3in *aur, Euen Fischer, and Frit% Len%, rundriss der mensc"lic"en Erblic"keitsle"re KMunich, :70<I, :A
2.5+05, 0A :07, :70N ]uote at :A :<:+04
=<4 Heiner Fanerau, Etablierun# eines rassen",#ienisc"en Standardwerkes 12Y171251 KFrank@urt, 0..:I4
=24 Hans F4 94 "Pnther, -assenkende des deutsc"en :olkes$ <rd ed4 KMunich, :70<I, :5, 0<, 020+<, ch4 00N ]uotes
at :=, 2<.4
==4 Michael *urleih and Wol@an Wi$$er!ann, !"e -acial State: erman,$ 123371256 K#a!'ride, :77:I4
=/4 Hans F4 94 "Pnther, -assenkunde, 2<0, 2D5+7:, =.04
=54 #itirano u Dieter LW3en'er, BWilli'ald Hentschel K:D=D+:725IA &eine )lane %ur Menschen%Pchtun, scin
*iolois!us und Antise!itis!usC Kdissertation, 6niversity o@ Main%, :75DI, 2=4
=D4 Deutsche Erneuerunse!einde, F&4 :+0/<1/, *undesarchiv 9o'len%4
=74 9arl Hausho@er, BEinleitun,C in Friedrich Rat%el, Erdenmac"t und :Nlkersc"icksal K&tuttart, :72.I, LLvi4
/.4 9lee, Deutsc"e Medizin im Dritten -eic"N )aul Weindlin, +ealt"$ -ace and erman Politics K#a!'ride,
:7D7I
/:4 #itirano u 9lee, Deutsc"e Medizin im Dritten -eic", <<:4
/04 Michael *urleih, Deat" and Deliverance K#a!'ride, :772I, ch4 /N ]uote at :D74
/<4 Henry Friedlander, B)hysicians as 9iller in Na%i "er!anyA Hada!ar, Tre'linka, and Ausch3it%,C and Michael
H4 9ater, BK#ri!inal )hysicians in the Third ReichA To3ard a "rou$ )ortrait,C in Medicine and Medical Et"ics in
0azi erman,: .ri#ins$ Practices$ Ce#acies$ ed4 Nicosia, Francis R4 and 8onathan Huener KNe3 Sork, 0..0I, =7+70
FA9L86GA9
:4 9laus )4 Fischer, !"e +istor, o( an .bsession KNe3 Sork, :77DI, ::D4
04 Frank DikWtter, Im&er(ect 'once&tions KNe3 Sork, :77DI, :+<, :52+=4
<4 Wesley 84 &!ith, 'ulture o( Deat": !"e )ssault on Medical Et"ics in )merica K&an Francisco, Encounter,
0...I4
24 Richard 84 Evans, BIn &earch o@ "er!an &ocial Dar3inis!A The History and Historiora$hy o@ a #once$t,C in
Medicine and Modernit, KWashinton, :775I, 574