SEMINRASKI RAD IZ

VIE MATEMATIKE
Stefan Dragievi 46-12/RPI
Prof. Dr. Esad Jakupovi
Banja Luka, 14.02.2013
Sadraj:
Matrice i determinante

Asimptote

Tejlorova formula

Ograniene funkcije

Tablice osnovnih itervala
Matrice
Pojam i vrste matrica:

Ako svrstamo m n elemenata u pravougaonu semu koja
ima m redaka i n stupaca, dobit emo pravougaonu tablicu
koja slui kao izvor za dobivanje razliitih determinanata i
zove se pravougaona matrica. Kao to sam ve objasnio u
uvodu, matrica se stavlja izmeu dva paralelna pravca ili
izmeu zagrade za razliku od determinante. Matrica sama
nema numerike vrijednosti, jer je samo sustav izraunatih
veliina, najee koeficijenata jednadbi. Determinante
dobivene iz matrice zovu se minori matrice ili
subdeterminante matrice i ako je matrica oznaena sa E
onda se njen minor oznaava sa E. Npr. iz matrice
moemo dobiti tri determinante drugog reda tako da
uzastopno izostavljamo jedan od stupaca, pri emu svaki put
stavimo na prvo mjesto onaj stupac koji slijedi odmah nakon
izostavljenog:
Rangom matrice zovemo broj koji je jednak najviem redu
determinante (te matrice) koja se ne pretvara u nulu. Znai
ako je rang matrice jednak l, tada se sve determinante reda
(l+1) te matrice pretvaraju u nulu, ali postoji barem jedna
determinanta reda l koja je razliita od nule. Rang matrice
pokazuje broj linearno nezavisnih jednadbi zadanog
sustava. Ako imamo npr. sustav od tri linearne homogene
jednadbe s etiri nepoznanice:

onda matrica sastavljena od svih koeficijenata tog sustava glasi:
Raunske operacije sa matricama

1) Sabiranje:
Pod zbrojem dviju (m,n)-matrica A i B podrazumijeva se (m,n)-
matrica C. Vano je primjetiti da je mogue zbrojiti samo matrice koje
imaju isti broj redaka i isti broj stupaca. Matrica dobivena sabiranjem
tako da se posebno saberu svi pripadni elemenati tih matrica, ima isti
broj redaka i isti broj stupaca kao i polazne matrice.
2) Oduzimanje:
Razlika dviju matrica je definisana analogno kao zbirom. Dakle, umjesto
da se elementi sabiraju oni se oduzimaju, odnosno elementi suprahenda
se oduzimaju od odgovarajuih elemenata minuenda.

3) Mnoenje matrice sa matricom:
Produkt matrice A sa matricom B definise se samo za sluaj da je
broj stupaca prve matrice jednak broju redaka druge matrice.
Zanimljivo je i da produkt dviju matrica moe biti nulmatrica, a da
nijedan faktor nije nula (vidjeti o singularnim matricama), npr.:
DETERMINANTA


Determinanta je u matematici izraz predoen kvadratnom semom u
kojoj je poredano n2 lanova u n redaka i n stupaca, i to je
determinanta n-tog reda(tako postoje npr. determinante 2-og ili 3-eg
reda):
Determinante je prvi otkrio i prouavao G. W. Leibniz 1693. godine
ispitujui rjeenja sistema linearnih jednadbi. No kasnije se za
otkrivaa determinanti smatra G. Cramer koji je 1750. godine dao
pravila rjeavanja jednadbi pomou determinanata, a u meuvremenu
je Leibnizovo otkrie palo u zaborav.
Determinante drugog reda

Da bismo rijeili sistem od dviju linearnih jednadbi sa dvije nepoznate
potrebno je najprije izjednaiti jednadbe po nepoznanici y, te zato
jednadbu (1) treba pomnoiti sa b2, a jednadbu (2) sa b1. Ako
nakon toga saberemo te dvije jednadbe dobijamo:
Determinante treeg reda
Rjeavanje sistema dviju linearnih algebarskih jednadbi sa dvije
nepoznanice dovodi nas do determinanti drugog reda, a analogno tome
nas razmatranje sistema triju linearnih jednadbi sa tri nepoznate dovodi
do determinanti 3-eg reda. Tako imamo sistem:
Vidimo da se faktor uz x moe zapisati kao determinanta 3-eg reda:
Za izraunavanje vrijednosti determinante treeg reda moemo se
posluiti Sarrusovim pravilom: treba napisati determinantu i uz nju
desno jo dva prva stupca:
Za razvijanje determinante se koristimo shemom predznaka:
Determinante viih redova

Determinante n-tog reda rjeavaju se na isti nain kao i determinante
treeg reda, te ih na isti nain moemo razviti. Sema predznaka za
razvijanje determinante ponaa se analogno semi predznaka
determinanti 3-eg reda. Npr. sema predznaka determinante 4-og
reda:
a razvijanjem determinante 4-og reda dobivaju se etiri minora treeg reda.
Pod vrijednosti determinante n-tog reda
ASIMPTOTA

Asimptota je prava linija ili kriva A kojoj se druga kriva B (ona koju
prouavamo) pribliava sve blie kako idemo du nje. Kako se
kreemo du B, razdaljina izmeu nje i asimptote A tei da postaje
sve manja i manje. Kriva moe ali ne mora da dodirne svoju
asimptotu. U stvari, kriva moe da presee asimptotu beskonaan
broj puta, ali njeno maksimalno odstupanje od asimptote se
smanjuje. Asimptote se formalno definiu pomou limesa.Neka
je f funkcija. Tada je prava y = a horizontalna asimptota za f ako

, ili
Intuitivno, ovo znai da f(x) moe prii proizvoljno blizu a ako x
uinimo dovoljno velikim.
Koliko veliko je dovoljno veliko zavisi od toga koliko blizu elimo da
budu f(x) i a. Ovo znai da e daleko du krive, kriva biti vrlo blizu
prave.
Ukoliko je
, i
onda graf funkcije f ima dve horizontalne asimptote: y = a i y = b.
Primer takve funkcije je arkustangens.
Prava x = a je vertikalna asimptota funkcije f ako bilo koji od
sledeih uslova vai:
1.

2.
Asimptote grafika funkcije ne moraju da budu paralelne x ili y osi, kao to se moe
videti na grafiku f(x)=x +1/x, koji ima za asimptote y osu, i pravu y = x. Kada
asimptota nije paralelna x ili y osi, onda se ona naziva kosa asimptota. Ako
je y = mx +b, bilo koja ne-vertikalna prava, onda funkcija f(x) ima asimptotu u njoj
ako
, ili
TEJLOROVA FORMULA
Jo u radovima Njutna i Lajbnica prilikom uvoenja izvoda i
diferencijala, znamo da lei ideja o aproksimaciji, i to linearnoj, nekoj
vrsti zamene date funkcije linearnom funkcijom u okolini neke take.
Tako je samo definisanje izvoda bilo motivisano potrebom uvoenja
tangente (grafika linearne funkcije) za datu funkciju u datoj taki.
Prirodno je postaviti pitanje moe li se funkcija f, koja ima vie izvoda
u taki a, ili njenoj okolini, aproksimirati polinomom vieg stepena od
jedan. Takoe cilj te aproksimacije je da greka bude to je mogue
manja. Odgovor na ovo pitanje daje Tejlorova formula.
Tejlorova formula za polinome

Neka je P(x) = cnxn + cn1xn1 + cn2xn2 + . . . + c2x2 + c1x + c0,
c0, c1, . . .,
cn R. Naimo sada izvode ovog polinoma, sve do ntog, pa u
funkciji od njih izrazimo koeficijente.
Na kraju kada koeficijente zamenimo u funkciji od izvoda, dobijamo:
Sada polinom P(x) predstavimo u obliku
gdje
Takoe imamo da je,
Zatim ponovo odredimo koeficijente u funkciji od izvoda pa zamenimo u prethodnu
formulu,
i na kraju dobijamo,
Dobijeni polinom naziva se Tejlorovim polinomom ntog stepena,
polinoma P(x) u taki a.
OGRANIENA FUNKCIJA
Ograniena je ona funkcija kojoj je slika
ogranien skup:
Primjer ograniene funkcije je y = arcsin x. Ograniene funkcije su
i y = arccos, y = arctgx i y = arcctgx.
TABLICE OSNOVNIH INTERVALA
Kao to smo ve kazali, tablicu osnovnih integrala dobijemo itajui
tablicu osnovnih derivacija sa desna na lijevo, uz odgovarajue manje
prilagodbe. Za konstantnu funkciju i potencije vrijedi: