FEMNZMN KKENLER VE TARHSEL GELM

Tarih boyunca kadn cinsi dnya zerinde bugn grdmz ve

tank olduumuz gibi; zel alanda ve kamusal alanda smrlen,
iradesiz braklan, erkein soyadn tayan, snflara ayrlan tarzda
yaamamtr. nsanlk da bugn tankln ettiimiz gibi; eitsiz,
adaletsiz, iddetle i ie, smrlen, snflatrlan, iradesizletirilen
tahakkme maruz bir tarzda yaamamtr.
Doa da bu denli tahrip edici, ksrlatrc, dengesizletirici bir tarzda
insan tahakkmne uramamtr. nsanlk tarihinde kadn eksenli
topluluklarn farkl yerlerde farkl ama birbirine yakn zamanlarda, i
ie bark, snfsz, smrsz, iddetsiz, tahakkmsz, eitliki,
adaleti, iyilik, gzellik, drstlk ve sevgi lleri ierisinde yaam
srd toplumsal dzenler de vardr. Bu toplumsal dzen tarih ve
sosyal bilimin eitli dallarnn ok snrl aa kard verilerin
yorumlan nda giderek netlik kazanyor. Bilimin, bir trl erkek
egemenlikli tahakkmc paradigmann snrlarndan kurtulamay,
tarih ve sosyal bilimin bamsz duruunu kukusuz daima
snrlamaktadr. Ancak gnmz bilimsel ve tekniksel dzeyi, yine
dnya toplumlarnn ve kadnn ksmen bilinlenip aydnlanmas
ynnde verilen mcadeleler, baz tarihi gerekleri artk gn yzne
karmann koullarn oluturuyor. inde bulunduumuz toplumsal
zaman artk bizlere, kadnn insann insan olmasndaki ve
toplumsalln olumasndaki roln aklamaktadr. Kadn eksenli
oluan bu ilk toplumsallamay doal toplum veya kadn eksenli
toplumsal dzen olarak adlandryoruz. Bu ilk ve ok uzun bir sreci
kaplayan kadn eksenli toplum zaman, kadn dourganlnn,
insann insanlamasnda ve toplumsallamasnda birincil rol
oynadnn kabul grd ve kutsand bir zaman olmutur. Bu
toplumsal zamann ahlak, hukuku, yaam rengi ve doaya yaklam
ise kadnn ortaya kard etik deerler nclnde gelimitir. Bu
toplumsal biime ve zamana damgasn vuran, erkein deil kadnn
etrafnda ekillenen ve belirlenen diil etik deerler olmutur. lk
koruma, ilk aidiyet, ilk sevgi, ilk topluluk ortaklamas, ilk topluluk
hukuku, ilk kolektif reticilik, ilk ahlak ve etik deerler bu zaman
diliminde inaa edildi. Daha sonra analarn yani kadnlarn belirledii
yasalar erevesinde erkek de bu toplulua kabul edildi. Analar
topluluuna belli kurallar ekseninde kabul edilen erkek kendini eksik
hissetti ve bu eksikliini tamamlamak iin enerjisini farkl alanlarda
yetenek gelitirmeye harcad. Erkein edindii bu yetenekler

kendisine belli olanaklar deerlendirme frsat tand. Bu frsatlar

kendi lehine kullanan erkek zamanla kendisini toplulua kabul eden
analk imgesinin reddine gtrd. Erkein erkekliini glendirmesi
kadnn diillik deerlerinin reddi zerine gelitirilmitir. nk
iyiliin, gzelliin, sevginin, hogrnn, barn, adaletin, doayla
barkln karsna; iddeti, fkeyi, kskanl, kurnazl,
smry, doa tahakkmn, lmeyi ve ldrmeyi koyarak g ve
alternatif olmaya yneldi. Psikanalist adan yaanan gereklik byle
aklanabilir. Tabii bu konuyu salt psikolojik izahlarla aklamak eksik
bir tahlil olacaktr. Konunun derinlii ve genilii asndan, psikolojik,
sosyolojik, epistemolojik, politik, hukuki analizlerinin gereklilii
kendisini dayatmaktadr. Ancak gnmzde tm bu alardan konu
yeterince analiz edilebilmi ve net sonulara ulalabilmi deildir. Bu
konuda eitli akademik aratrma ve tartmalar gecikmeli de olsa
balam durumda, ancak kendi bana bir bilim dal olarak ele alnp
profesyonel bir analiz yaplabilmi deildir hala. Baz feminist
aratrmaclarn katklar ise konunun aydnlatlmas asndan nemli
ve anlaml bir birikime yol amtr. Ama aklanmay bekleyen birok
husus da bulunmaktadr. Kadn be bin yldr direniyor Kadnn ve
erkein rollerinin deiimi tarihin ve mitolojilerin bize anlatt
kadaryla bir rpda ve ok rahat gerekleebilmi deildir. Kadnn
erkek rahipler, tanrlar ve krallar karsnda yrtt byk
mcadeleler olmutur. Yaklak iki bin yl kapsayan bu gei sreci
ok atmal bir biimde gelimitir. Ancak sreci kendi lehine
gelitirme kararnda olan erkek rahipler ve tanr krallar btn
enerjilerini buna harcam ve eitli komplolarla iddet uygulamaya
kadar gitmilerdir. Bu komplolar fiziksel komplolar kadar dnsel ve
ruhsal adan erkein lehine yeni inan sistemlerinin gelitirilmesi
biiminde de olmutur. Tanra kltrnn yerini erillii temsil eden
tanrlarn almas ve yeni toplumun yasalarn erkek tanrlarn eril bir
mantkla oluturmas bu tezimizi glendirmektedir. Tanr ya dayal
inan sistemlerini incelediimizde diil deerlerin izine
rastlayamamak bunun ak verilerini oluturmaktadr. Bu ataerkil
inan sisteminde kadn ve etrafnda rlen pozitif etik deerler
dlanmtr. Bunun karsnda direnen kadn ise giderek kendi
deerlerini korumaya alrken, iddet ve komplolar karsnda iine
bzlm ve sre erkek lehine ilemitir. Ataerkil toplumsal dzen
zaman olarak tanmladmz bu sre ise yaklak be bin yldr yeni
toplumsal cinsiyeti roller zerinden ilemektedir. Bu ataerkil
toplumsal rollere gre; erkek insan, yurtta, hakim, otoriter, yasa
koyucu ve yrtc reistir. Kadn ise; insandan saylmayan, yurttalk

haklar olmayan, yasalarn oluumunda iradesi tannmayan, zel

alanda ise toplumsal rol erkeinin ocuklarn dourup byten,
bakmn stlenen ve mutfak ilerini yrten bir pozisyondur. 18.
yzyla kadar byk savalarn ve mcadelelerin ardndan gelien
eitli toplumsal dzenler ve tek tanrl dinler, kadnn bu toplumsal
roln ve konumunu hibir biimde deitirmemitir. Be bin yldr
kadnn yaad bu alt st edili karsndaki duruu srekli bir
direnme durumudur. Bu direnme kimi zaman fiziksel, kimi zaman
ruhsal ve dnsel anlamda gelimitir. Kleci toplum, feodal toplum
ve kapitalist toplum gerekliklerini analiz ettiimizde gryoruz ki
kadn hibir zaman kendisine belirlenen toplumsal rol ve konumu
sindirebilmi ve kabullenebilmi deildir. lahi dinlerin kadn ikinci
cins ve erkein mal olarak tanmlamasn da iten ie kabul
etmemitir. Bu tahakkmc toplumsal dzenlere ve inan
sistemlerine kar nderliimizin de belirttii gibi srekli bir kriz
ierisinde olmu ve bu baskc yaplarla btnleememitir. Kendisini
iinde bulduu tek alan zel alan yani aile ve akrabalk alandr.
Kadnn direnii srekli bu zel alann snrlar ierisinde hapsolmu
ve direniini kamusal alana taramamtr. nk iinde yaad
toplumsal yaplarn ekonomik, siyasal ve sosyal gereklii onu
kamusal alann dnda brakmtr. Dolaysyla bu tahakkmc
dzenlere kar rgtl bir k gerekletirme imkann
oluturamam ve zel alana kapanmtr. Grntde tabii olmu ama
iten ie de ruhsal bir kaosu krizi hep yaamtr. badet eder gibi
yapm, ama aslnda ibadetin gereine ikna olmamtr. sel isyan ile
dsal uyum gibi grnen bu durum kadn kiiliinde ve ruh
dnyasnda srekli bir gerginlik ve atma halinde olmutur. Devlet
ve iktidar yaplaryla hibir zaman kaynamam, mekanizmalar
iinde de yer almamtr. Bu anlamda toplumsal realite iinde devlet
ve iktidara bulamam bir gereklii vardr. Yaad isel elikiler
kendisini potansiyel bir muhalif konumunda tutmu ve kiilik yapsn
srekli esnek ve yapsalc klmtr. Bu isel eliki kadn srekli bir
zgrlk aray iinde olmasn salam, ancak toplumsal
cinsiyetiliin ar ve boucu basks yine ok kat dogmatik yaps,
kendini rgtl bir mcadele gcne dntrmesini engellemitir.
Kadnn ikinci cins konumuyla beraber erkek dnyasnda da
snflamalar katmanlamalar gelimitir. Kadn ve erkein tarihteki
en byk ortak karlar, snf, ulus ve etnik kimlikler etrafnda
gelimitir. Kan ve snf balarn ilgilendiren bu karlara ynelimin
gelitii srelerde kadn da toplumun nicel yarsn oluturduundan
bu mcadelelere dahil edilmitir. Kadna kar gelien bu siyasal

pragmatist yaklam, kadnn toplumsal aktivitelere ksmen katlmn

saladndan kendi durumuyla ilgili de bir uyan beraberinde
getirmitir. Dolaysyla tarihte gelien snfsal ve ulusal mcadeleler
ierisinde kadn da yerini almtr. Kapitalizmin kara dayal mantk
yaps, retimde kadnn da kol emeinden yararlanmay beraberinde
getirmesiyle beraber kadnn ilk defa zel alann dna kma olana
olumutur. Kadn iin ev yaamnn yan sra artk bir i yaam da
olumutur. Dolaysyla kadn emeine bu faydac yaklam sonucu
da olsa, kadnn ev ii yaamyla beraber kamu yaamna da
almasn salamtr. Feodal aristokrasiye kar gelien Fransa
burjuva devrimi srecinde kadnlar da erkeklerle beraber snf
kimliklerinden yola karak devrim ierisinde yer aldlar. Bu devrimin
temel felsefesi insan haklar doktrinine oturtulmutu. Ancak insan
haklar beyannamesi karldnda kadn bu haklarn dnda
tutulmu ve kadn insan mdr deil midir tartmalarna yol amt.
Kadn ilk defa burada bir yol ayrmna girerek bu devrimin
felsefesiyle elimeye balad. Sonradan feminizm olarak
adlandrlacak olan organizeli kadn haklar kuram bu elikiler
ierisinde ekillenmeye balad. Feminizm nedir ne deildir
Feminizm, kadn evrelerince genel bir literatr olarak; kadnla ilgili,
kadnca, kadn lehine yorumlar ve etkinlikler toplam olarak bilinir. En
genel, k itibariyle en yaygn ve en tannan tanm ise; kadnn
erkekle eit haklara ve eit frsatlara sahip olmas iin yrtt
mcadeleler ve bu mcadeleler etrafnda oluturulan kuramlar ve
rgtlenmeler biiminde tanmlanr. Feminizmi kendi bana bir
ideoloji olarak tanmlamak mmkn grnmemektedir. Dz bir izgi
de deildir. Farkl ideolojilerin kadn yorumu ve kadn haklar ynelimi
olarak da tanmlamak mmkndr. nk feminizm tek bir akm, tek
bir kuram olarak ekillenmemitir. Farkl akmlarn kadnn
ezilmiliini, dlanmln, ataerkil toplumsal cinsiyetilik rollerini
eletirme gibi konularda ortaklat bir dncedir. Liberal,
varoluu, sosyalist, marksist, ekolojist, anarist, islami gibi dnce
akmlarnn iinde gelien eitli feminist formlar ve yorumlar vardr.
Feminizm oka eletirildii gibi erkek dmanl da deildir. Ataerkil
sistem mantnn ve kurumlarnn erkek dmanl biiminde
tantmas ve bu ekilde lanse etmeye almas, feminizmin giderek
g kazanmasn kendisi asndan bir tehlike olarak grmesinden
kaynaklanmaktadr. eitli formlar biiminde gelien feminizmlerden
bazlarn yle sralayabiliriz: 1- Eitliki formlar: Eitliki feminizm
(nde gelen feminist nderleri de ieren ounluk, bunun feminizmin
gerek bir formu olmadn ileri srerler,) bireyci feminizm, liberal

feminizm. 2- Kadn merkezli formlar: Kltrel feminizm, cinsiyet

feminizmi, pop feminizm, radikal feminizm. 3- Basknn ataerkillikten
kaynaklandn kabul edenler: Anarko feminizm, radikal feminizm,
Fransz feminizmi, seks radikal feminizm 4- Basknn kapitalizmden
kaynaklandn kabul edenler: Marksist feminizm, sosyalist
feminizm. 5- Ayrmc formlar: Lezbiyen feminizm, ayrlk feminizm.
6- Afrika-Amerikan formlar: Siyah feminizm, kadnclk. 7- Bat d
formlar: nc dnya feminizmi, smrge sonras feminizm. Alt
trleri: Eko-feminizm, Fransz feminizmi, radikal feminizm, liberal
feminizm, lezbiyen feminizm, marksist feminizm, sosyalist feminizm,
pop feminizm, islamc feminizm, ruhsal feminizm, maddi feminizm,
postmodern feminizm, varoluu feminizm, pro-feminizm, post
kolonyal feminizm, amazon feminizm, kltrel feminizm, anarko
feminizm, nc dalga feminizm, kadnizm, kadnclk biiminde
sralayabiliriz. Belirgin feminizm formlar 1- Liberal feminizm: 18.
yzyl Fransasndaki aydnlanma dneminde gelien aklc felsefe,
kamuya ait olan her eyi aklc dolaysyla erkee ait; zel alan ise
akl d ve ahlaki, duygusal alan yani kadn alan olarak tanmlyordu.
nsan ve hayvan yine canl doa arasndaki temel fark insann akll
bir varlk olmasnda grlyordu. Aklclk Newtonun evreni
matematiksel yorumlayna dayandrlyordu. Bu dnceye gre
doada ve evrende her ey keskin matematik yasalaryla iliyordu.
Ahlak ve etik deerler bu yeni akln dnda grlyordu. Dnemin
siyasal politik ideolojik, felsefik argmanlar da bu manta
oturtuluyordu. Dolaysyla doa ve duygusall ahlakl olmay
simgeleyen kadn, aklcln dnda tutuluyordu. Doa ve kadn
dlayan bu yaklam kadnn insan olmasn da dlyor ve insan
terimi erkekle snrlandrlyordu. Dolaysyla kadn genel insan haklar
ve reformasyon tartmalarnn dnda tutuluyordu. 1789 Fransz
Devriminde erkekle beraber ayn ileri yapan kadnlar ise erkein
yaptklarn kadnn da yapabildiini kendi pratiksel duruuyla ortaya
koydu ve dolaysyla kadnn da insan olduu tezinin savunuculuuna
radikal bir biimde bu dnemde balad. Kadnn bu uyan ve hak
aray Fransz Devriminin byk bir hzla hazrland 18. yzyln
ortalarndan sonra belli bir evrede fikir oluturmaya balamt.
Pariste ilk insan haklar bildirgesi yaynlannca, iinde kadn
haklarna yer verilmediinin grlmesi zerine Olympe de Gouges,
bir kadn haklar bror yaynlad. De Gouges daha sonra giyotine
gnderilerek idam edildi. Feminist kuramn ilk yazl eseri olarak
birok evre tarafndan kabul edilen kadn haklarnn mdafaas ise
1792 ylnda ngiliz yazar Mary Wollstonecraft tarafndan

yaynlanmtr. Ancak bu dnemde gelien bilin, kadn isimi

konmam haklar ve talepler etrafnda belirginletiriyordu.
Feminizme kavramn ilk ortaya atan ise 1808lerde kadn
haklarnn geniletilmesini, toplumsal ilerlemenin genel ilkesi
olduunu ileri sren topyac sosyalist Charles Fourier olduu
sylenir. Oluan bu fikirler etrafnda evrelenen kadnlar, ilk
organizeli kadn haklar toplantsn 1848 de New York, Seneca
Fallsda yapt. Kadnlarn ilk rgtl sesi bu konvansiyonda
ykselmitir. Toplantnn temel iar btn kadn ve erkeklerin eit
yaratldklar ynnde gelimi ve dolaysyla eit varlklar olarak
yaratlan kadn ve erkein ayn haklara sahip olmas gerektii
savunulmutur. Feminizmin kkenini oluturan kadnn erkekle eit
haklar ve eit frsatlar talebi daha sonra liberal feminizm olarak
nitelendirilir. Birinci dalga feminizmi olarak da adlandrlan liberal
feminizm, etkilendii dnce akmlar bakmndan kendi iinde
eitli formlara ayrr. 1966da kurulan National Organization for
Women (NOW-Ulusal Kadn rgt) ama maddesinde, kadnlarn
ncelikle, toplumda erkekler ile eit haklara sahip olduu ve insani
potansiyellerini tam anlam ile gelitirme ansna sahip olmalarnn
art olduu nermesine sadk kalnmtr. Kadnlarn bu tr bir eitlie
ancak siyasi, ekonomik ve toplumsal hayatta karar verici rol alarak,
toplumdaki dier insanlarla sorumluluklar paylaarak
ulaabileceklerine inanlmaktadr. Sonuta aydnlanmac feminist
teoride baz temel problemler bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi,
liberal zmlemenin zel alan dokunmadan brakm olmasdr.
Kadnlarn, erkeklere bamllklarna, ataerkil ya da erkee hizmet
eden eitim sistemine ve toplumsal kurumlara kar bir snf olarak
niteleyen birok liberal feminist, radikal feminist durua doru
kaymtr. Liberal feminizm ataerkil devleti iktidar zemininde erkekle
eit haklar talep eden bir kuramdr. Kadnn zel alandaki smrlme
gereine kar herhangi bir zm nermemektedir. Smrnn
ataerkil kltr kaynakl olduunu grmez ve ataerkil deerler
etrafnda bir eitlik talep eder. Erkein ideolojik, siyasi, askeri ve
iktidar stnlnn kadnlara da verilmesiyle kadnn erkekle
eitleneceine inanr. Dolaysyla burjuva kkenli liberal feminizmin
duruu erkek egemen kltrle bir uzlama duruudur. Doann,
toplumun ve kadnn zgrleme kaygsndan uzaktr. 2- Kltrel
feminizm: Liberal feministler tarafndan sonusuz braklan temel
konulardan biri de, kadn ve erkek arasnda ruhsal ve ahlaki
yetenekler asndan gerekten farkn olup olmaddr. Baz liberaller
genel olarak var olan farklarn kk olduunu ve iinde bulunulan

koullar sonucu olutuunu savunmaktadrlar. Liberal feministler,

yalnzca snf farkllklarn deil, daha uzlamaz olabilen cinsiyet
farkllklarn da grmezden gelmilerdir. Dier baz feministler ise
kadnlarn erkeklerden farkl olduunu savunmulardr. Kadnlarn
erkeklerden farkl olduunu, kltrel feminizmi savunan kuramclar
vurgulamaktadrlar. Kltrel feminizm kuramn savunanlar liberal
feminizmin eletirel dnme ve kendini gelitirmenin nemini kabul
etmeye devam ederlerken, hayatn akld, sezgisel ve genellikle
kolektif yn zerinde durmaktadrlar. Kadnlarla erkekler arasndaki
benzerlikleri vurgulamak yerine, genellikle kadnlk niteliklerinin
farkllklar zerinde dururlar. Kltrel feminist kuramclara gre, aile
ilikilerine ilikin konular eril bak asndan dzenlenmitir. Kadnn
erkek himayesinde insanca gelimesi engellenmitir. Bu duruma son
vermek iin ev hayatnda radikal deiiklikler gerekmektedir. Ataerkil
bak asnn baskc, ykc ve sava deerleri yerine kadnlarn
olumlu bak alar bir kez daha ynetimin kamusal gcne ve dine
katlmaldr. Babalarn ev hayatna katlm ile zel alann
zenginleeceini ve kamusal alann annelerin varl ile ykseleceini
ne srerler. Kltrel feministler toplumsal cinsiyet kimliinin
oluumunun biyolojik farkllklardan ziyade toplumsal ina
sorunundan kaynaklandna inanmaktadrlar. 3- Varoluu feminizm:
Feminist kuramlar iinde kadnn kii olarak kendi benliini
oluturmas gerektii gr varoluuluk felsefesinden
tretilmektedir. Bu kuramn nde gelen ismi Simone de Beauvoir:
Erkein, kendisini ocukluktan itibaren hissettiren avantaj, bir insan
urann hibir ekilde bir erkek olarak yazgsna ters
dmemesidir... Buna karlk kadndan, kadnln
gerekletirebilmesi iin kendisini nesne ve kurban haline getirmesi
istenir; bu da, egemen zne olma iddialarn bir yana brakmak
zorunda kalmas demektir. zgrlemi kadnn durumuna zellikle
damgasn vuran, ite bu elikidir. Eksik olmay kabul etmedii iin
kendisini kadn rolyle snrlandrmak istemez; te yandan kendi
cinselliini yadsmak da eksik olmak anlamna gelir. Erkek, cinsellii
olan bir insandr. Kadn da ancak cinsellii olan bir insan olduu
zaman erkek ile eit bir birey olur. Kadnln yadsmas insanlnn
bir blmn yadsmas demektir der. Varoluu felsefeye gre
insan doay aabildii lde insandr. nsan olmak sadece yaamak
deil, yaama deer katacak projeler retmek, yeni aralar icat
etmek, gelecei biimlendirmektir. Var olan koullara boyun een,
insanlktan uzak yaama koullarn da benimsemi olmaktadr.
Ksacas insan yaad srece varlnn anlamn sorgulamak

zorundadr. Beauvoire gre ataerkil toplum dzeninde kadn, ensoi

ya da teki rolne mahkum edilirken, erkek poursoinin akn
ayrcalklarnn tadn karyordu. Bu balamda kadnlarn var olan
toplumsal dzende teki olarak yaamay kabul edip iselletirirlerse
izofreniye ve mitsizlie kaplacan sylemektedir. Bu ayn
zamanda nesne olmay da kabul etmek anlamna gelmektedir. Yazar
dier feminist yazarlar gibi kadnlarn kendilerini gelitirebilmek iin
aklc zelliklerini ve eletirel yetilerini glendirmelerini
nermektedir. Kiinin gereklii ve dorularnn deer grmesi,
toplumsal hayatta bakalar ile etkileimi sayesinde olmaktadr.
Bylece ataerkil kltre kar alternatif bir tanklk ile onu
tanmlamak ancak, ona kar alternatif bir teki kltr
oluturabilecektir. Alternatif teki kltrn oluumu iin ise radikal
feminist kuramclar farkl zm yollan retmektedirler. 4- Radikal
feminizm: Radikal feminizm liberal feminizmin eletiri zerinden
gelimitir. Kadnlarn smrlmesini ve bask altnda tutulmasnn
temel nedenini kadnlarla erkekler arasndaki biyolojik farkllklarda
gren bir kuramdr. Kadnn gnmzdeki durumu hakknda radikal
feministler arasnda eitli anlay farkllklar da bulunmaktadr.
Radikal feminizmin bir ksm kuramcs, kadnn bask altndaki
konumunun ve cinsler arasndaki elikinin aile kurumunda trediini
ne srerler. Aileyi ataerkil sistem iinde kadnlarn erkeklere hizmet
etme rolnn verildii mekanlar olarak ele alr ve ailenin kadn da
buna artlandrdn ileri srerler. Bu nedenle de radikal kuram aile
kurumunu reddeder. Bir ksm radikal kuramc ise kadnlarn bask
altnda tutulmasnn temelinde biyolojik cinsiyet farkllklarn yattn
savunur. Kadnlarn toplumsal cinsiyeti rollerinin dourganlk ve
ocuk bakmyla snrlandrldn savunur ve bu durumu reddederler.
ocuk dourmak ve bakmn stlenmek sadece kadnn kaderi
olmaktan kmaldr. Bu dnceyi savunan kuramclar, tp bilimine
de eitli nermelerde bulunur. Teknolojik yntemlerin kadnlar bu
kaderlerinden kurtarabileceini dnrler. Bu nermeden unu
anlyoruz; teknolojik yntemler kullanlarak erkekte kadn gibi ocuk
dourabilmelidir. Ya da doann kadna has kld dourganlk ilevi
reddedilerek, ocuun her iki cinsin de dnda suni ortamlarda
remesi biimindedir. Dolaysyla her iki biimde de hem doum ii
hem de ocuk bakm her iki cinsin kolektif ii ve ilevi olmaldr. Bu
gn teknoloji byle bir eye hazr olmad gibi, insan ve kadn
doasn yok edecei dnlebilecek bir nermedir. Dolaysyla
doann, kadnn ve toplumun zgrlemesi felsefesine ters den bir
nermedir. 5-Marsist-sosyalist feminizm: Marks ve Engelsin

grlerinin feminizmin geliimine nemli katklar olmutur.

Kadnlarn bilin ykseltmesinde zellikle de tarihsel materyalizm
nemli bir rol oynar. Bu gr, toplumlarn geliimini maddi koullarn
belirledii tezine dayanan maddeci grtr. Engelse gre anaerki
komnizminde her iki cinsin bir i blmnn olduu ama bu i
blmnn birbirini yadsmad savunulur. Evdeki retim aralar
kadnlarn ev dndakiler ise erkeklerin ellerinde olduunu syler.
Tarih ilerledike ev dndaki retimin art rne yol at ve bu art
rnn erkein elinde bir sermaye olarak biriktiini syler.
Sermayenin erkein elinde birikimi ile beraber, kadnn da erkee
baml hale geldiini ve kadnn ev iinde snrl kaldn aklar.
Dolaysyla kadnn bu toplumsal rolnn onu kamusal retim
alannn dnda braktn ve kadnn toplumsal retime erkekle
beraber katlarak zlebileceini ne srer. Kadnn ev ii rolnn de
yeni bir aile modeli ile zlebileceini ve ev ii ilerin kamusal
sanayi yntemleri ile kolektif hale getirilmesini nerir. Marks ise
toplumsal devrimin aileyi tmden ortadan kaldrmas gerektiini
belirtir. Toplumsal kolektivist ilikilerin kan bana deil, iktisadi
ilikiler erevesinde belirlenmesini syler. Marksizimden etkilenen
feministler, kapitalist retim srecinde insann emeine
yabanclamas tezini, kadnlarn da ev iinde yaadn ileri srerler.
Ev ilerinin soyutlatrc, verimsiz ve tekrarlayc karakterinin kadn
emeine yabanclatrdn sylerler. Kadn emeinin erkein
denetiminde olmasn ataerkilliin temel dayana olarak grrler.
Marksist feministler retim ilikilerine dayal olarak akladklar
toplumsal cinsiyeti rollerin deiimi iin kadnlarn bilin ykseltmesi
ve kamusal retime youn katlmn gerekli grrler. Marksistsosyalist feminizm, ataerkil iblmnn tarihsel ekonomik
zmlemesi kadnlar toplumsal cinsiyetilik konusunda
aydnlatmaya yardmc olmutur. Kadnn retime katlmas ve ev ii
ortamn ksrlatrc etkisinin krlmas gerektii nermesi pratik
anlamda kadnn toplumsal aktiviteye katlmn getirmitir. Ancak
proleter iktidar perspektifi bu dnceden etkilenen kadnn sadece
kendi snfyla snrl kalmasn getirmi ve cins elikisinin snf
elikisini aan karakterini yadsmtr. 6- Anarko feminizm: Anarko
feminizm, kadnlarn ou kendi yaamlarn ilgilendiren konularda
ve alnan kararlarda hibir hakka sahip deildir der. Buna gre
kadnlar iki eit tahakkme maruz kalrlar. Birincisi, insanlarn genel
toplumsal tahakkm, ikincisi; cinsiyetilikten kaynakl, cinsiyetleri
nedeniyle, yani kadn olmalarndan tr uradklar tahakkm
olarak ele alnr. Tahakkmn be ana biimini tanmlar. deolojik

tahakkm, kat kltrel gelenekler, din, reklamclk ve propaganda

yolu ile beyin ykama. Kavramlar maniple etme, kadnn duygu ve
hassasiyetiyle oynama. Tm alanlarda yaygn ataerkil ve otoriter
davranlar ve kapitalist zihniyet. Devlet tahakkm, insanlar
arasndaki ilikilerin ounda ve yine szde zel yaamda yukardan
aaya doru emir komuta zinciri eklindeki hiyerarik rgtlenme
biimleri. Ekonomik smr ve bask, bir tketici olarak, evde ve
kadn ilerinde dk cretli bir ii olarak. zel alanda olduu kadar,
toplumun kollamas altnda da karlalan iddet. rgtlenme
yoksunluu, sorumluluu ezip geen, zayflk ve eylemsizlii yaratan
yapszln tiranl. Bu etkenler bir arada alr ve biri dierinin
devamlln beslemek zere e zamanl olarak bir ksrdng iinde
birbirlerini beslerler. Anarko feminizme gre bu emberi kracak her
derde deva anlamnda are yoktur, ama bu ember krlmaz da
deildir. Anarko feminizm kadnlarn erkeklerle eit koullarda
bamszl ve zgrl olarak tanmlanr. Hi kimsenin bir
dierinden ne daha aa ne de daha yukar olmad hem erkein
hem de kadnn, uyumlu olduu bir toplumsal rgtlenme ve
toplumsal yaam n grr. Kadnlar ilgilendiren konularda kadnlarn
kendilerinin karar vermesini ve meselelerini kendilerinin zmesini
esas alr. Her iki cinsi ilgilendiren konularda ise kadnlar ve erkeklerin
eit koullarda karara varmalarn nerir. 7- Ekofeminizm:
Ekofeminizm 1970li yllarn sonunda feminist akmlar iinde yeni bir
kol olarak ortaya kt. Bu yllara kadar doann ve hayvanlarn
kymna deinen ve eitli akmlar iinde yer alan kiiler olsa da bu
terimi feminist literatre 1974te sokan ilk kii Francoise
dEaubonnedur. Ekoloji ve feminizmi bir potada eriterek, erkeklerin
doa ile kadnlar zde tutarak, doaya davrandklar gibi kadnlara,
kadnlara davrandklar gibi doaya davrandklarna dikkat eker. Bu
feminist dnceye gre ataerkillik ve kapitalizm sistemi iinde
doay yola getirme, smrme, doaya hakim olma, doa stnde
iktidar sahibi olarak stnlk kurma dnceleri ile erkeklerin
kadnlara bak alar arasnda bir koutluk bulunmaktadr. Kadn
doadr, erkek kltrdr eklindeki ayrma kar kan, anaerkil kabul
edilen toplumlara ait kltr rntlerini yok saymann tehlikeli
olduunu da belirtir. Kltrn de pekala kadnn retimi ile olutuu
dncesi ile ekolojik feministlerin genel itirazlar ataerkil dzende
kadnn, teknoloji karsnda doann dt duruma
drlmesidir. Kar odakl teknolojik, ekonomik ilerlemenin, evresel
felaketlerin gz ard edilmesini, doal kaynaklarn bilinsizce
tketilmesini sklkla gndeme tarlar ve bundan erkeklerin iktidarn

sorumlu tutarlar. Kadnn sorununun dolaysyla insanln

sorunlarnn temelde iktidar endeksli yaklamlarda olduunu
sylerler ve bu anlamda, insann doa zerindeki tahakkmnden
yola karak, insann insan zerindeki tahakkmn ve uygulad
hiyerariyi reddederler. Doa iinde pek ok ekosistem bulunduu
yaklamndan hareketle, farkllklar tanrlar ve bunun bir ayrcala
dnmesine kar dururlar. Bu yaklam iindeki feministlere
ekofeminist ad verilmektedir. Ayrca anarko feministlerde pek ok
noktada birleebilirler. 8- Profeminizm: Feminizm erkek
dmanldr propagandas feminist evrelerce, kadnn eitlik ve
zgrlk mcadelesini karalamaya dnk bir yaklam olarak
deerlendirilir. Oysa feminizm erkek dmanl olmad gibi,
kadnn zgrlk araynda nemli mesafeler kat etmi ve bir miras
oluturmutur. Pro d veya teki anlamndadr. Dolaysyla
profeminizm; kadnlarn haricindekilerin feminizmi anlamna
gelmektedir. Kadn olmayp, kadnlarn mcadelesine aktif ya da
dardan destek veren, kadnn cinsel smrsnn ezilmiliinden
geldiini savunan, feminist kuram bir yanyla kabul etmi olanlar iin
kullanlan bu niteleme, Eyll 1996da Quebecte gerekleen
feminizm konferansnda kabul edilmitir. Profeministlerin ou sol
grl erkekler tarafndan benimsenmektedir. k noktalar; kadn
hareketleri ve niversite bnyesindeki kadn topluluklarnn verdikleri
feminist mcadeleyi desteklemek temelindedir. kincisi ise, erkek
egemenliinin ortadan kaldrlmasn istiyorsak, erkek olarak sz
konusu egemenliin var olduunu ve anlalmas gerektiinin
bilincine varmak, toplumsal cinsiyeti gnlk ilikilerimizde hiyerarik
ve ayrmc bir faktr olmaktan karmaktr. Profeministler arasnda
nemli bir kesim ecinsel de yer almaktadr. 9-Psikanalizm ve
feminizm Psikanalizim kadn erkek ayrmn psikolojik olarak
aklamaya almaktadr. Freudun kadn ve erkein aile iinde
rollerini belirlemek amacyla yapt deneysel almas daha da
nemlisi ocuun yetime srecinde geirdii cinsel kimlik srecini
betimlemesi, ada feminist teorinin en nemli temel talarndan
birini oluturmaktadr. Freuda gre, Oidipal dnem ocuun kart
cinsteki ebeveyne ynelik cinsel fanteziler ve bunlarn bastrlmaya
uramalardr. Bu Viktoryan burjuva evlerinde cinselliin derin bir
ekilde bastrlmasnn bir paras olarak aklanmaktadr. Penise,
ocuun cinselliinin simgesi ve gelecekteki gcn kayna ya da kz
ocuklarn durumunda ise g yoksulluu olarak da nem
vermektedirler Freuda gre, erkek reme organ biyolojik bakmdan
da kadn reme organndan stndr. Feministler Freudun

grlerinin, libidonun eril olmas gibi n kabullerinin erkek yanls

olduuna inanmaktadrlar. Karen Horney, asl ihtiyacmzn kadn
psikolojisinin otantik bir betimlemesini oluturmak iin bu eril
dnme tarzndan kendimizi kurtarmamz gerektiini savunur.
Shulamith Firestone ise Cinselliin Diyalektii isimli kitabnda,
Freudun salt bilimsel gelenee uygun olarak ruhsal oluumlar
toplumsal balamlarn hi dikkate almadan gzlemlediini
savunmaktadr. Oedipus kompleksi ataerkil aile dzeninin egemenlik
ortamnda geerlidir. Freudun bu kompleksi ataerkil toplumdaki
ekirdek ailede yetien normal bireylerde grlen bir kompleks
olarak grdn, fakat ataerkinin ekirdek aile yapsnda var olan
eitsizlikleri azdran bir toplumsal dzen olduunu unutmamamz
gerekir der. Erkeklerin daha az egemen olduklar toplumlarda
Oedipus Kompleksinin etkilerinin azaldn gsteren baz kantlar
vardr. Ataerkil zayflamas da birok kltrel deiimlere yol aaca
anlamna gelmektedir. Juliet Mitchell ataerkil dzeni sembolik fallus
dzeni olarak tanmlamt ve kadn bu sembolik dzenden (dil,
yasa, kltrel dzen vs) dlanmtr. Bu dzende kadnlar ve onlarn
gerekleri reddedilip yok edilmektedir. Kadnlar, sylemin
snrlarnda, sembolik alann dnda yer aldklar iin farkl bir
mekanda kalmaktadrlar. Fransz feministler kadnn teki olarak
kendi sylemini gelitirmesinin ataerkil dzeni altst edeceini
savunmaktadrlar. Ayrca erotik preoedipal dnemi anneyi bask
altna alnmam kadns imgelimin kayna olarak grmektedirler.
Sonuta kltrn kysnda yer alan kadnlarn kendi kltrlerini
oluturmalar ancak kltrel bir devrim meselesi olmaktadr.
Psikanalist yaklam benimseyen feministler, btn kadnlar
erkeklerden baka, ancak birbirine benzer olarak ele almaktadrlar.
Farkl kltr, tabaka ve toplumlardaki kadnlarn yaam deneyimleri,
duygular, deerleri ve psikolojileri arasndaki farkllklar
grmezlikten gelinmekte, bu farkllklarn bazen ayn toplumdaki
kadn-erkek farkllndan bile daha belirgin olabilecei zerinde
durulmadn sylemektedirler.

Serxwebun.com