Kagarl Mahmudun Divan-i Lgatit Trkte kaydettii destan, ilk grnte tarihi

ynden Makedonyal skenderin ran zerinden Trkistana yapt sefer annda, Trk
Kaanlarndan Unun davranlar konu olarak ilenmekte ise de, gerekte, destann
tarihi kaynaklar ok daha nceki asrlara kmaktadr. Kagarl Mahmudun u ad ile
kaydettii destann, aslnda SAKA destan olduu anlalyor. Krgzlar ise U
kelimesini U eklinde etmektedirler. in tarihlerinde, Ularla ilgili tarihi izleri
milattan nce 1116 in tarihlerine karm olarak grmekteyiz.
u Destan hakknda kaynaklar farkl aratrma sonularna ulamaktadr. Destanlarn
ieriini Milletin szel hafzasnn oluturduu fikrinden hareketle u Destann
anlatmaya alacaz. Bu dorultuda, u Destan M.. 330-327 yllarndaki olaylarla
balantldr. Bu tarihlerde Makedonyal skender, ran ve Trkistan istil etmiti.
Bu dnemde Saka hkmdarnn ad u idi.
u Destannda mzik ve ezgi nemli bir rol oynar; ama bu mzik insan sesine deil,
sazlarn sesine dayanr. Destann kahraman gen kaan u, Trk destanlarnn yerinde
durmayan hareketli ve atak yiitlerinden daha deiik bir yapdadr. Rakibi Byk
skenderden, Kagarl Mahmud Divan Lgat-it Trkde Zlkarneyn olarak
bahseder. Kaan u, beden ve ruh yaps ile daha ok, Osmanl hakan 3. Selimi
andrr. u Kaan, 3. Selim gibi ili, sanat, dnceli ve mantkl biridir.
u Destann ilgin klan bir baka zellik ise, Trkmen isminin kaynan ne olduunu
aklamasdr. Byk skenderin, Hakan unun hakimiyetindeki blgeyi istilas
srasnda Douya ekilmeyen 22 ailenin Trkmen adyla anlmalar ile ilgili sebep
aklayc bir efsane de u Destan iinde yer almaktadr.
U DESTANI
u Kalesi; Balasagun yaknlarnda, gen bir Hakan olan u tarafndan yaplm bir
kaleydi. Ne var ki Hakann saray Balasagunda idi. Kalede ve Balasagunda, o alarn
en gl, en byk ordusu bulunuyordu. ehir varsld(zengindi). yle ki, her gn, u
Hakann saraynn nnde, ordu beyleri iin 365 nbet vurulurdu.
BYK SKENDERN DOU SEFER
Bu sralarda, bir ismine de Zlkarneyn denilen Makedonya Kral skender; nl
Dou seferine km, n Asyadan ran ilerine doru nne neresi gelmise ordusunu
yenmi, lkesini ellerinden almt. skender, Semerkanda kadar gelmi ve buray da
geip Trklerin yaad lkelere doru ilerlemiti.
skenderin, Balasaguna ve u Kalesine doru yaklamakta olduunu, gen Hakan
unun gzcleri gelip bildirdiler.
Dediler ki: skender denilen, gn batsndan kopup gelen bir kral, ordusuyla bize
yaklamaktadr. nne gelen lkeleri dize getirmi, yerle bir etmitir. Bize ne
buyurursun? Savaalm m?
Gen Hakan, ordu habercilerini dinlemez gibi grnd. nk ok daha nce, en
gvendii yiitlerden 40 kiiyi semi, Hucend Irma kylarna gzclk etsin diye
gndermiti. Yiitler kimseye grnmeden, gizlice gidip Hucend Irmann kylarna
yerletikleri iin ordu habercileri durumu bilmiyorlard. Getirdikleri haberden,
Hakanlarnn kayglanp yerinden kmldamadn grdkleri iin de amlard.
Hakann gnl rahatt.
UNUN GMTEN HAVUZU
Hakan unun bir havuzu vard; gmtendi. Bu iten ok iyi anlayan ustalara
yaptrmt. Her yere tanabilecek biimdeydi. Bunun iin Hakan da gm havuzunu,
sefere bile ksa yanna alr, konakladklar yerlerde iine su doldurtur, kazlar ve
rdekleri su dolu gm havuza salar, onlarla oyalanrd, elenirdi. Kazlarn ve
rdeklerin gm havuzda yzlerini izlemek Hakan dinlendirir, dinlenirken seferle
ulusunun gelecei ile ilgili taanlar hazrlard.
Haberciler geldikleri zaman yine gm havuzunda yzen rdeklerle kazlar izleyip
dinleniyordu. Habercilerin:
- Nasl buyurursunuz? skenderle savaalm m? Diye sorup buyruk beklemeleri
zerine onlara havuzu, havuzda yzen kazlarla rdekleri gsterdi:
- Gryor musunuz, Kazlarla rdekler suda nasl gzel gzel yzyor; nasl dalp dalp
kyorlar? Dedi.
Haberciler, Hakanlarnn bu szn olaand karladlar; ona kuku ile baktlar.
Herhlde Hakanmzn hi bir hazrl yok; ne yapacan bilemiyor. diye
dndler. O srada skender, Hucend Irman gemiti.
SKENDER BALASAGUNDA
Vakit, gece yarsna geliyordu. Hucend Irmann kylarnda gzclk yapp devriye
gezen Gen Hakann en gvendii 40 yiit, yldrm hzyla atlanp u kalesine geldiler;
gece vakti skenderin Hucend suyunu geip Balasagun yolunda ilerlemekte olduunu
Hakan uya haber verdiler. Daha nceki habercilerin haberlerini dinlerken kl bile
kprdamayan Hakan u, yiitlerin sz zerine birden gece yars g davulunun
alnmasn buyurdu. Davulun alnmasyla birlikte, Douya doru hzla yola kt.
Bu durum, halk artt. Hakann, gndzn hi bir hazrlkta bulunmadan byle gece
vakti g balatmas zerine korktular. Ellerine ne getiyse toplayp, bulduklar ata
atlayan halk Hakanla birlikte yola dt. Sabah olurken, ehirde hemen hemen hi
kimse kalmamt; bombo ve dmdz bir ova grnyordu.
U KALESNDE KALAN 22 TRK
Btn halkn, Hakan unun arkasndan gitmi olmasna karn, gece vakti binecek
hibir ey bulamayan 22 kii, ne yapacan bilemeden u Kalesinde kalmlard. Bu 22
kii, ne yapacaklarn dnrken yanlarna 2 kii daha geldi. Kap kaaklar
toplamlar, srtlarna yklenmiler, yle tayorlard. Yorgundular. Yine de pek
duracaa benzemiyorlard. nceki 20 kii, bu yeni gelenlere bir yere gitmemelerini,
kendileri gibi burada kalp beklemelerini sylediler. Ayrca: skender dedikleri her
kim ise, burada uzun sre kalamaz: geldii gibi geri dnp gider. Buras bizim
yurdumuz, yine bize kalr, diye srar ettiler.
u Destannda Trkmen isminin kkeni
skender gelip de uzun sal 22 kiiyi grnce: Trk mnend dedi. Bunlar Trke
benziyorlar demiti. Bu yzden 22 kiinin soylarnn ismi Trkmen olarak kald.
Giden iki kii gittikleri iin tam tamna Trkmen saylmadlar. 24 boydan 22si
Trkmen, kalan 2si Kala diye bilindi.
u, Byk skenderi Karlayabilecek Kadar Glendi Bu olaylar gelie dursun, te
yandan u Hakan ordusu ve yannda gidenlerle birlikte in snrna kadar
yrmlerdi. ine yakn Uygur iline vardklarnda u, skenderi artk
karlayabilecek durumda olduunu, onu asl merkezinden ok uzaklara ektiini, kendi
soydalar arasnda bulunduu iin skenderden daha gl bir duruma geldiini
dnd. Bir ksm askerini ayrarak, ilerinden en genlerini seerek skenderin
stne yollad. Veziri, gidenlerin hepsinin gen olduunu, deneyimlerinin olmadn
ileri srd. Baaramazlarsa sonucun ktye varacan syledi. u Hakan vezirine hak
verdi ve yal, deneyimli bir Suban askerleriyle birlikte gnderdi.
SKENDER VE U BRLKLER KARILAIYOR
Hakan unun setii genlerin oluturduu birlik bir zaman sonra skenderin
gnderdii nc birliklerle karlatlar. Trk Erleri, skenderin nc birliklerine bir
gece baskn yapt. ok kanl bir basknd bu; lm kalm konusuydu. skenderin nc
birlikleri bozguna urad. Trk erlerinden biri, skenderin askerlerinden birini bir
klta ikiye blm, askerin kemerine balad altn dolu bir kemer paralanarak
iindeki altnlar yere salm ve skenderin askerinin kanyla bulanmt. Ertesi sabah
gne klar, bu kanl altnlar parldatt.
Bunu gren Trk erleri birbirlerine bakp Altn Kan! Altn kan! diye bartlar. O
gnden bu yana, bu basknn yapld yere yakn bulunan bir dan ismi Altun Han
Da oldu ve yle sylenip geldi.
U VE SKENDER ARASINDA BARI
Baskndan sonra u Hakan ile skender bir daha savamadlar, bar yaptlar. Barn
sonu her iki taraf iin de iyi sonular verdi. Birbiri ardnca ehirler yaplmaya baland.
Uygurlar ile teki Trk boylar ehirlere yerleti. u Hakan da Balasaguna dnd. u
kalesini salamlatrd, ehri gelitirdi. Btn bunlar yaptktan sonra bir de tlsm
koydu. Bu tlsm yle bir tlsmd ki her yanda duyuldu. Leylekler bu ehre geldikleri
zaman tlsm yznden daha teye geemediler, ehri aamadlar.