You are on page 1of 62

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright

Nien khoa 2003-2004


Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 1 Thuc oan/Hao Thi
CHNG 10

Cac Mo Hnh o Tre Phan Phoi

Nh a e cap trong phan 6.6, tac ong do nhng thay oi ve chnh sach hau nh
khong bao gi xay ra tc th ma sau mot khoang thi gian nao o mi nhan biet
s anh hng o. Nh v du sau ay, gia s ban giam oc cuc d tr lien bang
ieu chnh ty suat chiet khau, la ty le lai suat ma cac ngan hang thanh vien phai
tra neu ho vay tien d tr t cac ngan hang chi nhanh quan thuoc cuc d tr lien
bang. Viec nang ty le lai suat len bao hieu cho thay chnh sach tien te ang c
that chat hn. Mac du s kien nay se anh hng en nen kinh te (ac biet trong
lanh vc au t, lam phat, GDP, va .v.v.) tuy nhien, no cung can mot khoang thi
gian mi thay c cac tac ong thc s. V the, tnh trang cua GDP, that
nghiep, va lam phat khong ch phu thuoc vao ty le lai suat hien tai ma con phu
thuoc vao cac ty le trong qua kh. Noi cach khac, chung ta can loai mo hnh
ong e co the ghi nhan c nhng tac ong tre nay. Trong phan 6.6, chung ta
a xem xet en nhng mo hnh ong nh the. Cac mo hnh ong cung co the co
mot so bien phu thuoc tre nh loai bien giai thch. V du, mc o tieu thu thi
iem t co the phu thuoc mot phan nao o vao mc o tieu thu tai thi iem t 1
v do co s hnh thanh cac thoi quen cung nh s pha n ng lai trc nhng thay
oi c ban trong cuoc song cua ngi tieu dung noi chung (xin xem v du 6.4).
e ghi nhan hieu ng tre trong hanh vi nay, ac trng cua nhng mo hnh chuoi
thi gian thng bao gom cac gia tr tre cua bien oc lap va phu thuoc. Chng
nay se xem xet cac van e tren va a ra cac giai phap cho chung. Cac trng
hp cua bien oc lap tre va phu thuoc tre se c xem xet mot cach rieng re.

10.1 Bien oc Lap Tre
Gia s chung ta ang xem xet mo hnh sau

Y
t
= +
0
X
t
+
1
X
t 1
+ +
p
X
t p
+ u
t
(10.1)

Mo hnh nay con c goi la mo hnh o tre phan phoi (v cac tac ong
c phan phoi theo thi gian), trong o ch co cac gia tr tre va hien tai cua
bien X, con goi la bien oc lap tre, c s dung e tien oan bien Y
t
. Nh
trong v du, goi Y
t
la mc tieu thu ien tai gi th t trong ngay va X
t
la nhiet o
tai thi iem t o. Vao mua he, neu nhiet o tr nen cao trong cac gi lien tiep
nhau th cac vat noi that cua can nha se b nong len (c goi la hieu ng tang
nhiet); va v the, mc o tieu thu ien co kha nang khong ch phu thuoc vao
nhiet o hien tai ma con phu thuoc vao nhiet o trong khoang thi gian qua kh
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 2 Thuc oan/Hao Thi
gan ay. He so tng quan
0
la trong so gan cho bien X
t
; va gia tr Y
t
/X
t

chnh la khoang gia tang trung bnh cua bien Y
t
khi X
t
gia tang mot n v. Gia
tr
0
c goi la nhan t tac ong, ngha la cac tac ong can bien cua bien X
len Y trong cung mot thi oan. Gia tr
i
bang Y
t
/ X
t i
la khoang tang
trung bnh cua Y
t
khi gia tr X
t i
tang them mot n v, ngha la khi bien X tang
them mot n v tai thi iem trc t mot khoang i thi oan. o cung chnh la
khoang gia tang trung bnh cua Y tai thi iem cach sau hien tai mot khoang i
thi oan khi bien X gia tang mot n v vao thi iem hien tai.
i
c goi la
nhan t tam thi bac i. Nhng iem nay se c trnh bay trong v du 10.1
Gia s rang nen kinh te ang trong tnh trang on nh (con goi la tnh
trang can bang dai han), trong o tat ca cac bien eu la hang so theo thi
gian. Neu bieu dien cac gia tr dai han bang dau hnh sao (*), moi quan he khi
nen kinh te on nh c viet lai nh sau (u
t
= 0 khi nen kinh te on nh)

Y
*
= +
0
X
*
+
1
X
*
+ +
p
X
*
= + X
*
(
0
+
1
+ +
p
)
(10.2)

Phng trnh tren bieu dien cac anh hng tch luy theo thi gian thong qua ai
lng Y
*
/X
*
=
0
+
1
+ +
p
, va c goi la nhan t dai han.

V DU 10.1
Ve mat ly thuyet kinh te v mo c ban, chung ta biet rang bat c s thay oi nao
nguon cung tien (M) se dan en s thay oi mc lai suat (r). Tng t, neu
khoan tham hut ngan sach (D) c huy ong von bang cach phat hanh cac
chng nhan kho bac, chung cung se anh hng en lai suat. Tuy nhien, chung
ta phai d tnh c nhng thay oi co the xay ra theo thi gian. Sau ay la mot
mo hnh ong ve lai suat, va no gia thiet hanh vi cua mo hnh co o tre bac bon:

r
t
= f(M
t
, M
t - 1
, M
t - 2
, M
t - 3
, M
t - 4
, D
t
, D
t - 1
, D
t - 2
, D
t - 3
, D
t - 4
) + u
t

(10.3)

D lieu cua nc My cho trong bang DATA10-1 (xin xem phan phu luc
D) trnh bay so lieu theo tng quy cho ba bien t quy 1 nam 1964 en quy 2
nam 1991. Bien lai suat (r) la lai suat cua trai phieu kho bac loai ba thang, bien
cung tien c tnh bang n v ty o la, vi gia tr o la co nh tnh tai thi
iem nam 1987, va khoan tham hut ngan sach cung c tnh bang n v ty o
la nhng gia tr c ieu chnh theo tng chu ky (nhng se khong c trnh
bay chi tiet cach thc hien nh the nao). Bai tap thc hanh may tnh trong phan
10.1 trnh bay chi tiet ve cach tnh toan ket qua cua phan nay. Khi mo hnh
c c lng bang phng phap OLS, tr thong ke DW la 0,269 cho thay tnh
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 3 Thuc oan/Hao Thi
chat t tng quan. Tuy nhien, v d lieu c trnh bay theo tng quy nen
chung ta ky vong mot cau truc sai so t hoi quy bac bon. V the, mot kiem nh
LM se c thc hien cho AR(4). Tr thong ke nR
2
la 82,424 vi gia tr p nho
hn 0,0001 cho thay moi tng quan chuoi bac bon rat manh. Chung ta se tiep
tuc c lng mo hnh bang thu tuc Cochrane Orcutt tong quat a c trnh
bay trong chng 9. ung nh ky vong, rat nhieu he so hoi quy la khong co
ngha v tnh chat a cong tuyen rat manh gia cac bien giai thch. Mo hnh sau
o c lam giam bang cach loai ra cac bien khong co y ngha. Cac gia tr c
lng cua mo hnh bon ra chen (mo hnh A) va cua mo hnh cuoi cung (mo
hnh B) c trnh bay trong bang 10.1 cung vi gia tr p trong ngoac n. o
thch hp c tnh toan bang cach bnh phng he so tng quan gia gia tr
lai suat quan sat c vi gia tr d bao co c t mo hnh c lng sau khi
a vao tnh toan cau truc sai so AR(4) (xin xem phng trnh 9.13).
Mot iem lu y can xem xet trong mo hnh B la tat ca cac bien tham hut
ngan sach se c loai ra va ch con lai cac bien cung tien hien tai va cung tien
tre sau mot thi oan. V the, khi cho trc cac bien nay, cac bien khac se
khong gay ra cac tac ong phu co y ngha. Nhan t dai han oi vi bien cung
tien la 0,0002 (= 0,0141 + 0,0139). Hnh 10.1 bieu dien cac iem gia tr lai
suat quan sat va d oan cho mo hnh B. Lu y rang mo hnh a ghi nhan kha
ay u mot cach tong quat cac so lieu thc te ngoai tr gia tr t 1980 en 1982,
khi o cac gia tr lai suat luon ln hn 12 phan tram.


Bang 10.1 Mo Hnh c Lng Lai Suat

Bien Mo hnh A Mo hnh B
Hang so
M(t)
M(t 1)
M(t 2)
M(t 3)
M(t 4)
D(t)
D(t 1)
D(t 2)
D(t 3)
D(t 4)
u (t 1)
u (t 2)
u (t 3)
5,001 (0,525)
- 0,013 (0,005)
0,014 (0,008)
- 0,004 (0,934)
0,003 (0,596)
- 0,001 (0,727)
- 0,004 (0,509)
0,001 (0,940)
- 0,001 (0,869)
- 0,003 (0,693)
- 0,005 (0,411)
1,157 (< 0,0001)
- 0,499 (0,0007)
0,530 (0,0003)
8,2029 (0,167)
- 0,0141(0,0005)
0,0139 (0,0006)








1,135 (< 0,0001)
- 0,471 (0,0012)
0,519 (0,0004)
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 4 Thuc oan/Hao Thi
u (t 4)
R
2
hieu chnh
- 0,264 (0,0078)
0,886
- 0,259 (0,0089)
0,893

Hnh 10.1 Gia Tr Lai Suat Quan Sat (dau +) va D oan (ng lien net)
(%)













Trong phng trnh (10.1), neu tat ca cac bien X
t
, X
t 1
, , X
t p
eu
khong tng quan vi u
t
, la bien co gia tr trung bnh bang zero khi cho trc
cac bien X, th thu tuc bnh phng toi thieu se a ra c cac gia tr c
lng co tnh chat BLUE va nhat quan. Tuy nhien, chung ta lai thng gap rat
nhieu kho khan ay. Gia tr cua p, la o tre ln nhat, thng cha biet. Trong
trng hp nay, chung ta co khuynh hng gan mot gia tr ln nao o cho p va
thong qua tieu chuan AIC hoac cac tieu chuan khac ma chon ra trong so cac gia
tr thay the oi vi o tre. Nhng ieu nay co the gay ra nhieu van e ve tnh
chat a cong tuyen do co moi quan he rat gan gia cac bien X
t
, X
t 1
, , X
t p
.
Trong v du 10.1, chung ta a gap rat nhieu van e ve tnh a cong tuyen ngay
ca khi ch s dung bon bien tre. Th hai, mot gia tr ln c gan cho p co ngha
la mot s giam bac t do ang ke v chung ta ch co the s dung cac gia tr quan
sat trong khoang p +1 en n. Nh chung ta a biet, so bac t do cang thap ngam
nh mc o chnh xac cua cac gia tr c lng (ngha la hieu qua cua chung)
cung thap theo va giam kha nang cua viec kiem nh gia thuyet. V vay ngi
ta ang tm kiem mot giai phap nao o co the lam han che cac kho khan tren.
Cach tiep can ien hnh la ap at mot vai cau truc cho cac gia tr va giam so
lng t p + 1 xuong con mot vai tham so can c c lng. ay, chung ta
se c trnh bay hai phng phap. Cac chi tiet ve cac phng phap khac c
trnh bay trong cac cuon sach cua tac gia Kmenta (1986) va Judge, Griffiths,
Hill, va Lee (1985), va Greene (2000).

Lai suat
Nam
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 5 Thuc oan/Hao Thi
o Tre Koyck (hay o Tre Hnh Hoc)
Tac gia Koyck (1954) a a ra mot gian o bieu dien hnh hoc s giam cua gia
tr , gian o nay c goi la o tre Koyck (hay o tre hnh hoc). Cu the hn,
ong ta a gia thiet rang
i
=
i 1
, vi 0 < < 1. V vay, trong so cho thi oan
i co dang phan so cua trong so cua thi oan trc. Bang cach thay the lien tuc,
chung ta co c gia tr
i
=
0

i
, tao ra mot day trong so co tnh chat giam
hnh hoc lien tuc. Neu gan cho o tre ln nhat p mot gia tr ln vo cc, chung ta
co c

Y
t
= +
0
X
t
+
0
X
t 1
+
0

2
X
t 2
+ + u
t


Hnh 10.2 o Tre Phan Phoi Koyck (hay o Tre Hnh Hoc)













Lu y rang cac he so se giam dan theo hnh hoc (xin xem hnh 10.2) va
ch co ba tham so cha biet la ,
0
, va . Gia thiet ay la tac ong ln nhat
cua X se co tac dung ngay tc th va nhng anh hng tiep theo se giam dan
en gia tr zero. Tuy nhien, v la chuoi dai vo han nen chung ta khong the dung
chung e c lng trc tiep gia tr
0
va . e n gian hoa viec nay, trc
tien chung ta hay thiet lap chuoi Y
t 1
:

Y
t 1
= +
0
X
t 1
+
0
X
t 2
+
0

2
X
t 3
+ + u
t -1


Ke o lay chuoi ban au tr i chuoi tren sau khi a nhan tng ai lng trong
chuoi vi , lc bo nhng so hang chung, chung ta co

Y
t
Y
t 1
= (1 ) +
0
X
t
+ u
t
u
t -1

hay

i
(trong so)
i (o tre)
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 6 Thuc oan/Hao Thi
Y
t
=
*
+ Y
t 1
+
0
X
t
+ v
t

(10.4)

Trong o
*
= (1 ). V vay, neu cho trc cach tnh gan ung theo phng
phap hnh hoc giam dan la hp ly th phng phap o tre Koyck la mot phng
phap co nhieu thuan li e lam giam so lng cac tham so trong mo hnh o tre
phan phoi . Trong v du ve mc o tieu thu ien, phng phap nay to ra rat
nhay nen chung ta co the ky vong mot tac ong ln nhat se xay ra do anh
hng cua nhiet o vao thi iem t, va cac tac ong sau o se nho dan do nhiet
o theo cac thi iem t 1, t 2, va .v.v.
Lu y rang phng trnh (10.4) hien ang bao gom bien Y
t 1
la bien phu
thuoc tre. Hn na, mac du so hang sai so khong co tnh t tng quan nhng
chung co cau truc khac nhau, c goi la trung bnh dch chuyen, tnh chat nay
se c e cap chi tiet trong chng tiep theo. Gia tr c lng cua mo hnh
nay gay ra mot so van e ma se c trnh bay trong phan 10.2.

BAI TAP THC HANH 10.1
Hay chng minh nhan t dai han bang
0
/(1 )

V DU 10.2
Mo hnh o tre Koyck c minh hoa bang cach s dung d lieu ve nhu cau
tieu thu ien ket hp d lieu tac ong cua nhiet o tai cac gi khac nhau trong
ngay, ay la d lieu cua mot cong ty ien lc thuoc vung tay bac Hoa Ky (xin
xem d lieu DATA10-2). D lieu thu thap t 744 gi s dung ien trong thang
gieng nam 1992. Bai tap thc hanh may tnh phan 10.2 trnh bay chi tiet dan
en ket qua. Trc tien, mot mo hnh tnh c c lng e tao moi tng
quan gia lng ien nang tieu thu trong mot gi cho trc (tnh bang n v
megawatt) vi nhiet o trung bnh trong khoang thi gian mot gi o. Mo hnh
c lng c trnh bay di ay vi gia tr p trong ngoac n.

load
t
= 3.132,369 11,133 temp
t

(<0,0001) (0,00053)

Gia tr R
2
hieu chnh oi vi mo hnh nay ch bang 0,015. Tuy nhien, khi mo
hnh bien oi trong phng trnh (10.4) c c lng th gia tr nay a tang
len 0,848. He so c lng c cho sau ay, vi gia tr p trong ngoac n.

load
t
= 405,174 + 0,916 load
t 1
4,140 temp
t

(<0,0001) (<0,0001) (0,00107)

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 7 Thuc oan/Hao Thi
Nhan t dai han oi vi temp (bien nhiet o) c cho bang cach tnh 4,140/
(1 0,916) = 49,3. V mo hnh thuoc dang chuoi theo thi gian nen chung ta
can kiem nh tnh tng quan theo thi gian. Nh a trnh bay trong phan 10.2,
do co s hien dien cua bien phu thuoc tre nen khong the ap dung kiem nh
Durbin Watson oi vi tnh chat AR(4). Tuy nhien, co the s dung kiem nh
Breusch Godfrey, ac biet oi vi tnh chat t tng quan vi bac cao hn.
Van e nay se c e cap en lan na khi chung ta quay lai v du nay trong
phan tiep theo.


BAI TOAN THC HANH 10.2
S dung tap tin d lieu cho san va phat ra cac bien tre temp
t i
khi i = 1, 2, ,
6; ngha la phat ra 6 bien oc lap tre. Sau o, hay c lng mo hnh tng t
nh trong phng trnh (10.1). Hay so sanh cac tieu chuan la chon cua mo hnh
va nhan t dai han vi cac yeu to cua mo hnh bien oi Koyck trc o.

o Tre Almon (hay o Tre a Thc)
Mot giai phap thay the khac la o tre Almon (hay o tre a thc). c trnh
bay bi tac gia Almon (1965), phng phap gia thiet rang co the tnh gan ung
he so
i
bang mot a thc theo i, v the

i
= f(i) =
0
+
1
i +
2
i
2
+ +
r
i
r


V cac ham lien tuc co the tnh gan ung mot cach tong quat bang mot a
thc nen phng phap nay to ra kha linh hoat trong viec ng dung. Hnh 10.3
minh hoa hai o th co hnh dang c gia thiet la thch ng vi nhieu trng
hp. Mot trong nhng o th nay, ngi ta a ap at cac rang buoc iem cuoi
nh
-1
=
p +1
= 0; nhng iem con lai th khong b rang buoc. Khi co mot s
thay oi ni chnh sach cua chnh phu (v du nh ban hanh mot ieu luat thue
mi) th chung ta co the ky vong nhng tac ong ngay sau o la khong ang ke.
Chung ta se cam nhan c cac tac ong chnh sau s kien nay t hai en ba
quy, va sau o cac tac ong nay co the giam dan na. Mot a thc bac hai hoac
bac ba thng c s dung e xac nh hnh dang o th bieu dien hanh vi nay.
Tuy nhien, thu tuc Almon yeu cau phai chon trc bac a thc (r) va thi oan
ma o tre ln nhat (p) s dung trong mo hnh. Khac vi thu tuc o tre Koyck,
gia tr p trong thu tuc Almon phai co gii han. Gia s chung ta chon r = 3 va p =
4, ngha la mot a thc bac ba va mot o tre cho bon thi oan. T ay, chung
ta co


0
= f(0) =
0

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 8 Thuc oan/Hao Thi

1
= f(1) =
0
+
1
+
2
+
3


2
= f(2) =
0
+ 2
1
+ 4
2
+ 8
3


3
= f(3) =
0
+ 3
1
+ 9
2
+ 27
3


4
= f(4) =
0
+ 4
1
+ 16
2
+ 64
3


The gia tr cac gia tr vao mo hnh va nhom cac tha so chung lai vi nhau,
chung ta co

Y
t
= +
0
X
t
+ (
0
+
1
+
2
+
3
)X
t 1
+ (
0
+ 2
1
+ 4
2
+ 8
3
)X
t 2
+ (
0
+ 3
1
+ 9
2
+ 27
3
)X
t 3
+ (
0
+ 4
1
+ 16
2
+ 64
3
)X
t 4
+ u
t


= +
0
(X
t
+ X
t 1
+ X
t 2
+ X
t 3
+ X
t 4
)
+
1
(X
t 1
+ 2X
t 2
+ 3X
t 3
+ 4X
t 4
)
+
2
(X
t 1
+ 4X
t 2
+ 9X
t 3
+ 16X
t 4
)
+
3
(X
t 1
+ 8X
t 2
+ 27X
t 3
+ 64X
t 4
) + u
t


Hnh 10.3 o Tre a Thc (hay o Tre Almon)














Cac gia tr cha biet, dan en cac gia tr cung cha biet, se c c
lng v cac bien trong ngoac n co the tnh toan c thong qua cac phep
bien oi thch hp. Neu gia tr
3
khong co y ngha, chung ta co the ap dung
mot a thc bac hai e tnh toan. Neu muon a them vao mot so so hang,
chung ta cung co the thc hien mot cach de dang. Chung ta co the thay oi cac
gia tr r va p e chon ra mot to hp sao cho gia tr
2
R at cc ai hoac neu thch
chung ta co the s dung cac tr thong ke chon la cua mo hnh nh AIC va
SCHWARZ.

i
(trong so)
Khong rang
buoc
i (o tre)
Vi rang
buoc iem
cuoi
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 9 Thuc oan/Hao Thi
V DU 10.3
Tac gia Almon a dung phng phap o tre a thc e c lng moi tng
quan gia chi ph s dung von trong cac nganh cong nghiep che tao va cac
khoang trch gi lai trong qua kh trong cac nganh cong nghiep nay. Cac so
lieu quan sat theo tng quy trong giai oan t nam 1953 en 1961 c s
dung. Mo hnh c cho nh sau

E
t
=
1
S
t 1
+
2
S
t 2
+
3
S
t 3
+
4
S
t 4
+
0
A
t
+
1
A
t 1
+ +
p
A
t - p
+ u
t


Trong o, E
t
la chi ph s dung von tai thi iem t (tnh bang n v trieu o la);
A
t
, A
t 1
, va .v.v. la cac khoan trch gi lai tai cac thi oan t, t 1, va .v.v.
(cung tnh bang n v trieu o la); va S
t 1
, S
t 2
, S
t 3
, va S
t 4
la cac bien gia theo
mua. Tac gia Almon a quyet nh a vao tat ca cac bien gia theo mua nay ma
khong co so hang hang so. Mo hnh c lng cho tat ca cac nganh cong nghiep
la (sai so chuan c cho trong ngoac n)

E
^
t
= 283 S
t 1
+ 13 S
t 2
50 S
t 3
+ 320 S
t 4
+ 0,048 A
t
+ 0,099 A
t 1
+ 0,141 A
t -
2

(0,023) (0,016) (0,013)
+ 0,165 A
t 3
+ 0,167 A
t 4
+ 0,146 A
t 5
+ 0,105 A
t 6
+ 0,053 A
t 7
(0,023) (0,023) (0,013) (0,016) (0,024)
2
R = 0,922 DW d = 0,890

Mo hnh c c lng vi cac rang buoc iem cuoi
- 1
=
8
= 0. Hnh
10.4 bieu dien cac trong so c lng. Mac du gia tr o thch hp cua mo hnh
rat co y ngha nhng no co the dan en ket qua khong chnh xac v tr thong ke
Durbin Watson a ham cha s hien dien cua moi tng quan chuoi. Tac gia
Almon a thc hien th mot so thay oi ni mo hnh, phan chi tiet cua nhng
thay oi se c trnh bay trong tai lieu nay. Cac sai so chuan trong ngoac n
cho thay rang cac trong so oi vi cac khoang trch von gi lai co o tre co y
ngha.


BAI TAP THC HANH 10.3
Gia s cho gia tr r = 2 va p = 4 (ngha la co o tre phan phoi bac hai) va da
tren mo hnh kinh te lng co the c lng c, hay mo ta ban se c lng
cac tham so thch hp nh the nao?



Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 10 Thuc oan/Hao Thi
Hnh 10.4 Trong So c Lng oi Vi o Tre Almon














Cac Loai Cau truc o Tre khac
Mot so ky thuat khac nham lam giam so lng cac thong so trong mot mo hnh
o tre phan phoi cung a c e ngh. Chung toi ch liet ke ay ma khong
thao luan. Cac ky thuat o bao gom o tre Pascal, o tre hp ly, o tre gamma,
o tre LaGuerre, va o tre Shiller. Kmenta (1986) cung cap mot cach van dung
hieu qua cac phng phap nay.

10.2 Cac Bien Phu thuoc Tre
Nh a e cap trc ay, s hien dien cua cac bien phu thuoc (hoac noi sinh)
tre nh la mot bien hoi qui kha pho bien trong kinh te hoc. Trong phep bien oi
tre Koyck c s dung trc ay, Y
t-1
xuat hien nh la mot bien hoi qui. Ba
ac trng pho bien khac lien quan en cac bien phu thuoc tre se c gii thieu
trong nhng phan sau.

Mo hnh Hieu chnh rieng phan
Gia s Y
t
*
la mc o ton kho mong muon cua mot cong ty, Y
t
la mc o thc te,
va X
t
la doanh so ban. Gia s rang mc o ton kho mong muon phu thuoc vao
doanh so ban theo dang

Y
t
*
= + X
t
(10.5)

Do s ma sat tren th trng, khoang cach gia cac mc o mong muon
va thc te khong the c thu hep ngay lap tc ma ch co mot so o tre va ot
bien ngau nhien. Gia s ch mot phan ty le cua khoang cach nay c thu hep
trong moi thi oan. Trong trng hp nay, lng ton kho vao thi iem t se

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 11 Thuc oan/Hao Thi
bang vi lng ton kho vao thi iem t1, cong vi mot yeu to hieu chnh, cong
vi mot so hang sai so ngau nhie n. Mot cach chuan hn ta co,

Y
t
= Y
t-1
+ ( Y
t
*
Y
t-1
) + u
t
0 < < 1 (10.6)

Mo hnh nay c goi la mo hnh hieu chnh rieng phan. Thong so
c goi la he so hieu chnh va 1/ c goi la toc o hieu chnh. He so hieu
chnh xap x mot phan ty le cua khoang cach c thu hep trong mot thi oan.
Toc o hieu chnh xap x so thi oan can thiet e viec hieu chnh dien ra. V
vay, neu
^
= 0,25, co ngha la vao khoang 25 phan tram khoang cach se c
thu hep trong mot thi oan. Neu lng ton kho mong muon Y
t
*
vt qua lng
ton kho thc te vao cuoi thi oan t 1, chung ta se ky vong thu hep mot phan
cua khoang cach vao thi oan t, va do o Y
t
se tang len mot gia tr bang ( Y
t
*

Y
t-1
) cong vi mot ot bien ngau nhien khong d oan c. Ket hp (10.5)
va (10.6), chung ta co mo hnh

Y
t
= + (1 )Y
t-1
+ X
t
+ u
t
=
1
+
2
Y
t-1
+
3
X
t
+ u
t
(10.7)

BAI TOAN THC HANH 10.4
Gia s
^
2
= 0,667 va
^
3
= 0,3. c lng va t cac gia tr nay. Tac ong
can bien cua doanh so ban len (1) mc ton kho mong muon va (2) mc ton kho
thc te la g? So thi oan trung bnh can e thu hep c 90 phan tram khoang
cach gia ton kho mong muon va thc te la bao nhieu?

V du Thc nghiem: Nhu cau Thuoc la Tho Nh Ky
Tansel (1993) a s dung khung nghien cu hieu chnh rieng phan e kiem tra
cac ac trng cua nhu cau hut thuoc la Tho Nh Ky. Cu the la co a nghien
cu cac tac ong cua cac canh bao ve sc khoe cung nh giao duc oi vi viec
tieu thu thuoc la. Trc het, lng tieu thu mong muon (Q
t
*
) c xac nh
bang phng trnh log-hai lan nh sau:

ln Q
t
*
= + lnP
t
+ lnY
t
+ D
t


trong o P la gia thuoc la tng oi so vi ch so gia cua ngi tieu dung, Y la
thu nhap phan bo theo au ngi trong nhng so hang khong oi, va D ai dien
cho hai bien gia, mot cho thi oan t 1982 tr ve sau (khi cac canh bao ve sc
khoe au tien xuat hien tren bao thuoc la) va cho thi oan t nam 1986 tr ve
sau (khi mot chien dch chong hut thuoc la ram ro c tien hanh). Lng tieu
thu thc te (Q
t
) c hieu chnh theo c che nh sau:
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 12 Thuc oan/Hao Thi

ln Q
t
= (ln Q
t
*
ln Q
t-1
) 0 < < 1

Nh trc ay, thay the Q
t
*
t phng trnh au tien vao phng trnh th hai va
sap xep lai cac so hang, chung ta thu c phng trnh co the c lng c
nh sau:

ln Q
t
=
1
+
2
lnP
t
+
3
lnY
t
+
4
lnQ
t-1
+
5
D
t
+ u
t


S dung d lieu hang nam t 1960 en 1988, Tansel a c lng mo
hnh nay va sau o a vao mot so kiem nh chan oan. Cu the la co a kiem
nh no oi vi mot cau truc sai so AR(2) va cac tac ong ARCH va cung s
dung thu tuc RESET cua Ramsey. Bien gia cho thi oan t 1986 tr ve sau la
khong co y ngha va b loai bo. Mo hnh c lng la (cac gia tr tuyet oi cua
cac ty so t trong dau ngoac n):

ln Q
t
= 0,279 + 0,411 lnY
t
0,214 lnP
t
+ 0,424 lnQ
t-1

0,087 D82
(3,36) (3,50) (2,22) (3,03)
(3,29)
Gia tr R
2
khong hieu chnh la 0,878. o co gian ve thu nhap va gia dai
han, mot cach lan lt, la 0,714 va 0,372 (kiem tra chung). He so am co y
ngha oi vi bien gia cho thay rang cac canh bao ve sc khoe a co mot tac
ong ang ke en viec lam giam sc tieu thu thuoc la.
Tansel a m rong mo hnh e tnh luon ca nhng tac ong cua giao duc.
Cu the la ty so gia so lng ang ky nhap hoc cac trng trung hoc c s va
trung hoc pho thong vi dan so trong o tuoi 12 17 va ty so gia so lng ang
ky nhap hoc cac trng ai hoc vi dan so trong o tuoi 20 24 a c them
vao nh la nhng bien giai thch. Co a phat hien ra rang ty so nhap hoc cac
trng trung hoc khong co y ngha thong ke, nhng ty so nhap hoc cac trng
ai hoc th co y ngha va co gia tr am. Ngu y ve chnh sach ro rang co ngha la
viec giao duc va viec tang gia ban thuoc la thong qua thue se giam c nhu
cau hut thuoc mot cach ang ke. e nam c ay u hn nhng thao luan ve
viec phan tch va nhng lien he chnh sach, xin oc bai bao cua Tansel. Ban
cung nen s dung d lieu a c cung cap phan DATA 7-19 va thc hien
viec phan tch cua mnh (xem Bai tap 10.14).
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 13 Thuc oan/Hao Thi
Mo hnh nhng Ky vong Thch nghi
Mot mo hnh khac co bien phu thuoc tre, o la mo hnh nhng ky vong thch
nghi. Gia s Y
t
la lng tieu thu, X
t
*
la thu nhap ky vong, va X
t
la thu nhap
thc te. Lng tieu thu c gia s la khong lien quan en thu nhap hien tai,
ma lien quan en thu nhap ky vong. V vay,

Y
t
= + X
t
*
+ u
t
(10.8)

la xu hng tieu dung can bien trong thu nhap ky vong. Phng trnh
nay khong the c c lng trong thc te bi v X
t
*
co ac trng la khong the
quan sat c va do o khong co d lieu ve no. V vay chung ta can van dung
cau truc bo sung cho mo hnh. Gia s rang ngi tieu dung thay oi ky vong cua
ho da tren nhng ky vong trc o cua ho a c nhan biet ro rang nh the
nao. S thay oi trong ky vong, X
t
*
X
*
t-1
, c gia s la phu thuoc vao khoang
cach gia X
t-1
va X
*
t-1
, nh sau:

X
t
*
X
*
t-1
= ( X
t-1
X
*
t-1
) 0 < < 1 (10.9)

Neu thu nhap thc te trong thi oan t 1 vt qua nhng mong i, chung ta
se ky vong ngi tieu dung ieu chnh nhng mong i cua ho cao hn. Phng
trnh (10.9) khi o se tr thanh

X
t
*
= X
t-1
+ (1 )X
*
t-1

Chung ta co the giai phng trnh (10.8) tm X
t
*
theo Y
t
thanh X
t
*
= (Y
t

u
t
)/. Thay the cong thc nay vao phng trnh ke tiep va sap xep lai cac
so hang, chung ta co

Y
t
u
t

= X
t-1
+ (1 )

Y
t-1
u
t-1



Nhan hai ve vi , ch gi lai Y
t
ve trai, va nhom cac so hang lai, chung ta at
c mo hnh kinh te lng co the c lng c :

Y
t
= + (1 )Y
t-1
+ X
t-1
+ u
t
(1 )u
t-1
(10.10)
=
1
+
2
Y
t-1
+
3
X
t-1
+ v
t


trong o
1
= ,
2
= 1 ,
3
= , va v
t
= u
t
(1 ) u
t-1
. So hang sai so
trong Phng trnh (10.10) dang trung bnh dch chuyen, ngc vi Phng
trnh (10.4) a c kiem tra mot cach chat che hn trong chng nay phan
ve cac thu tuc c lng cung nh trong Chng 11 ve d bao. Mot khi cac c
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 14 Thuc oan/Hao Thi
lng cua cac a at c, th cac gia tr , , va co the c c lng nh
sau:

^
= 1
^
2
,
^
=

^
1

^
,
^
=

^
3

^


ieu thu v la chung ta co the c lng xu hng tieu dung can bien
trong thu nhap ky vong mac du khong co d lieu ve thu nhap ky vong. ieu nay
minh hoa cho cach thc ma ngi ta co the phoi hp cac bien khong quan sat
c vao mot mo hnh va van con c lng cac thong so khong c biet, cau
truc bo sung c van dung.
He so hoi qui
3
la Y
t
/ X
t-1
va do o nhan t tam thi cho mot thi
oan cua X oi vi Y. e co c nhan t dai han, cho u
t
= 0, Y
t
= Y
*
, va X
t
=
X
*
, cho tat ca cac gia tr cua t. Khi o chung ta co Y
^ *
=
^
1
+
^
2
Y
^ *
+
^
3
X
*
. Moi
quan he dai han c c lng tr thanh Y
^ *
= (
^
1
+
^
3
X
*
) / (1
^
2
). T o
suy ra nhan t dai han c c lng la

Y
^ *
X
*
=

^
3
1
^
2
=
^
(10.11)

BAI TOAN THC HANH 10.5
S dung cung cac gia tr c lng cua
2
va
3
nh trong Bai toan Thc hanh
10.4, c lng nhan t tac ong, nhan t dai han va nhan t tam thi cho hai,
ba, va bon thi oan (nhan t tam thi cho thi oan i la Y
t
/ X
t-i
).

Bien Phu Thuoc Tre Nh La Mot S Tong Quat Hoa Cua Mot Mo Hnh AR
Trong chng trc, chung ta a chu y rang Sargan (1964) va Henry va Mizon
(1978) tranh luan rang cac sai so t hoi qui co the ch nh cho s ac trng sai
cua mo hnh. Chung ta ch ra ay rang mo hnh Y
t
= + X
t
+ u
t
vi u
t
=
u
t-1
+
t
co the c viet lai nh sau:

Y
t
= +
1
Y
t-1
+
2
X
t
+
3
X
t-1
+
t

1
< 1 (10.12)

Di cac sai so co tng quan theo chuoi, cac thong so cua mo hnh nay thoa
man ieu kien gii han
3
+
1

2
= 0. Chung ta de dang thay rang Phng
trnh (10.12) co bien phu thuoc tre nh la mot bien hoi qui.

Nhng He Qua Cua S Hien Dien Cua Cac Bien Phu Thuoc Tre
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 15 Thuc oan/Hao Thi

=
=

=
=

n t
2 t
2
1 t
n t
2 t
1 t t
Y
Y Y

=
=

=
=

n t
2 t
2
1 t
n t
2 t
1 t t
Y
Y u
Tai sao chung ta nen quan tam en s hien dien cua cac bien phu thuoc tre nh
la cac bien hoi qui? Tai sao khong xem chung nh la bat ky mot bien tre nao
khac? Noi cach khac, tai sao khong hoi qui Y
t
theo mot hang so, Y
t-1
, va X
t
; t
o thu c
^
1
,
^
2
, va
^
3
; va cuoi cung giai Phng trnh (10.10) tm , , va
? Cau hoi nay c kiem tra vi mo hnh n gian sau ay. Cac ket qua tong
quat hoa thanh cac mo hnh phc tap hn.

Y
t
= Y
t-1
+ u
t
< 1 (10.13)

trong o u
t
c gia s la thoa man moi gia thiet c a ra Chng 3. Cu
the la, chung ta gia s rang E(Y
t-1
u
t
) = 0 ngha la, Y
t-1
khong co tng quan
vi u
t
.
c lng cac bnh phng toi thieu cua la (hay kiem tra)

^
=


Thay the Y
t
t mo hnh va tach so hang ra, chung ta co

^
= + = +
u
2
Y
1
+ u
3
Y
2
+ . . . + u
n
Y
n-1
Y
2
1
+ Y
2
2
+ . . . + Y
2
n-1



Mac du Y
t-1
va u
t
co the khong tng quan, Y
t-1
phu thuoc vao u
t-1
(bi v Y
t-
1
= Y
t-2
+ u
t-1
, t Phng trnh 10.13) va do o nhieu so hang trong t so co
tng quan vi cac so hang trong mau so. V vay, so hang th hai trong phng
trnh tren la mot ty so gia hai bien ngau nhien va dang Z
1
/Z
2
, ma ky vong
cua no khong de tnh toan c. Cu the la, ang thc E(Z
1
/Z
2
) = E(Z
1
) / E(Z
2
).
Hurwicz (1950) cho thay rang
^
b thien lech oi vi bat ky mau hu han nao.
Trong nhng tnh huong cu the, ong a tm ra rang thien lech co the nhieu en
25 phan tram cua gia tr thc cua thong so. V du nh trng hp vi cac mau
co khoang 20 quan sat, thien lech co the vao khoang 10 phan tram.
Bi v so hang sai so u
t
khong tng quan vi tat ca cac so hang u khac va
vi Y
t-1
, theo Tnh chat 3.2 th
^
co tnh nhat quan du b thien lech trong nhng
mau nho. Thc te la, nh Rubin (1950) a cho thay, o i vi mo hnh n gian
Phng trnh (10.13), tnh chat nhat quan nay van c gi ngay ca khi
1. Neu so hang nhieu u
t
cung theo phan phoi chuan, th cac kiem nh mau ln
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 16 Thuc oan/Hao Thi
eu co hieu lc v cac sai so chuan co the c c lng mot cach on nh. Do
o chung ta co tnh chat nh sau.

Tnh chat 10.1 Neu cac o tre cua cac bien phu thuoc hien dien nh la cac bien hoi qui
nhng so hang nhieu u
t
thoa cac Gia thiet 3.2 en 3.8, khi o
a. c lng OLS cua cac thong so se b thien lech trong cac mau nho
nhng se nhat quan va co hieu qua mot cach tiem can.
b. Cac c lng cua cac phan d va cac sai so chuan eu co tnh nhat
quan, va do o cac kiem nh cua cac gia thuyet eu co hieu lc oi
vi cac mau ln. Tuy nhien trong cac mau nho, kiem nh khong co
hieu lc.

10.3 Cac Bien Phu thuoc Tre va Tng quan Chuoi
Cac tnh chat 10.1a va 10.1b khong bao am neu nh so hang nhieu u
t
phu
thuoc vao u
t-1
, hoac nh trong Phng trnh (10.4) (ngha la trung bnh dch
chuyen) hoac khi u
t
co tng quan chuoi (ngha la theo dang t hoi qui). S ke t
hp cua cac bien phu thuoc tre va s tng quan chuoi se pha bo tnh chat on
nh nay. Hn na, kiem nh Durbin-Watson oi vi tng quan chuoi la
khong co hieu lc. Gia tr DW co xu hng gan vi 2 hn (khi > 0), va do o
chung ta co the ket luan mot cach sai lam rang khong co tng quan chuoi.
Neu u
t
= u
t-1
+
t
th cac thu tuc Cochrane-Orcutt va Hildreth-Lu se cho
nhng c lng nhat quan, nhng chung se thien lech trong nhng mau nho.
Co the thay rang (xem Johnston, 1972, Phan 10-3) rang neu thu tuc OLS c
s dung, cac gii han mau nho oi vi cac thong so nh sau:

^
+
(1
2
)
1 +

^

(1
2
)
1 +


d 2(1 ) +
2(1
2
)
1 +

Do o, ngay ca vi mot mau ln, c lng
^
theo OLS khong chuyen oi
thanh gia tr thc c, he so t tng quan c c lng cung khong chuyen
oi thanh gia tr thc, va tr thong ke Durbin-Watson khong chuyen oi thanh
2(1 ). V vay chung ta co tnh chat sau ay.
Neu cac o tre cua bien phu thuoc c trnh bay nh la cac bien hoi qui,
nhng so hang nhieu u
t
phu thuoc vao u
t-1
, u
t-2
, v.v, th
a. Cac c lng OLS cua cac thong so, va cac d bao da tren chung, se b
thien lech va khong nhat quan.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 17 Thuc oan/Hao Thi
b. Cac c lng cua cac phan d va cac sai so chuan cung se khong nhat
quan, va do o kiem nh gia thuyet khong con hieu lc na ngay ca oi
vi cac mau ln.
c. Kiem nh Durbin-Watson oi vi tng quan chuoi bac nhat khong con
hieu lc na.

Kiem nh h cua Durbin
Durbin (1970) a phat trien mot kiem nh mau ln, goi la Kiem nh h Durbin,
ap dung cho tng quan chuoi bac nhat khi co s hien dien cua cac bien phu
thuoc tre. Cac bc thc hien kiem nh nh sau:

Bc 1 c lng mo hnh bang OLS va thu c cac phan d (u
^
t
).
Bc 2 c lng he so t tng quan bac 1 bang

^
=
u
^
t
u
^
t-1
u
^
t
2

hoac bang (2 d)/2, trong o d la tr thong ke Durbin-Watson.
Bc 3 Xay dng tr thong ke nh sau, goi la tr thong ke h Durbin (n = n
1, la so quan sat c s dung):
h =
^

n'
1 n' s

^
2
1/2

trong o s

^
2
la phng sai c lng cua
^
, he so cua Y
t-1
trong mo
hnh. nhng mau ln, h co dang phan phoi chuan.
Bc 4 Bac bo gia thuyet khong ve = 0 so vi gia thuyet ngc lai 0 khi
h < - z* hoac h > z*, trong o z* la iem nam tren phan phoi chuan
chuan hoa N(0,1) theo o vung ben phai la 2,5 phan tram (hay 0,5
phan tram oi vi kiem nh 1 phan tram).

Kiem nh Nhan t Lagrange Breusch Godfrey
Lu y rang kiem nh h Durbin se that bai neu ns

^
2
> 1 bi v khi o mau so se
la can bac hai cua mot so am. Kiem nh h cua Durbin cung khong ng dung
c khi cac so hang nh Y
t-2
, Y
t-3
, v.v hien dien, hoac khi s t tng quan
xay ra mot bac cao hn. Mot phng an thay the tot hn o la thu tuc kiem
nh LM BreuschGodfrey ma chung ta a thao luan Phan 9.5. Cac bc thc
hien kiem nh LM nh sau:
Bc 1 Mo hnh c gia s la

Y
t
=
1
+
2
Y
t-1
+
3
Y
t-2
+ . . . +
p+1
Y
t-p
+
p+2
X
t
+ . . . + u
t


Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 18 Thuc oan/Hao Thi
vi cau truc sai so thay the la

u
t
=
1
u
t-1
+
2
u
t-2
+ . . . +
m
u
t-m
+
t


trong o p la bac cua bien phu thuoc tre va m la bac cua so hang sai
so t tng quan (vi gia s rang p > m). Gia thuyet khong la
i
= 0
vi i = 1, 2, . . . , m, ngha la, khong co mot s t tng quan nao gia
cac u
t
.
Bc 2 c lng mo hnh bang OLS va thu c cac phan d (u
^
t
).
Bc 3 Hoi qui u
^
t
ve u
^
t-1
, u
^
t-2
, . . . , u
^
t-m
va tat ca cac bien giai thch trong mo
hnh , bao gom ca cac bien phu thuoc tre Y
t-1
, Y
t-2
, . . . , Y
t-p
, va thu
c R
2
khong hieu chnh.
Bc 4 Tnh gia tr (n p) R
2
va bac bo gia thuyet H
0
: tat ca
i
= 0 so vi gia
thuyet H
1
: khong phai tat ca gia tr eu la khong, neu no vt qua

m
2
(a), iem tren
m
2
theo o vung ben phai la . (n p c s dung
bi v so lng cac quan sat c s dung thc te la n p).

Mac du ch co X
t
c s dung ay, thu tuc nay de dang c m rong e
them vao X
t-1
, X
t-2
, . . . nh la cac bien giai thch.
Kiem nh Breusch-Godfrey cung co the c s dung e kiem nh xem
cac bien phu thuoc tre co nen hien dien hay khong. Gia s mo hnh lap ra la Y
t

= + X
t
+ u
t
va chung ta muon kiem nh xem Y
t-1
, Y
t-2
, . . . , va Y
t-p
. Nh
Bc 4, (n p) R
2
c s dung nh la mot tr thong ke kiem nh.
Mot phng phap thay the cho kiem nh Breusch-Godfrey la hoi qui u
^
t

theo tat ca cac bien X, bien tre Y, va cac bien tre u
^
va sau o thc hien mot
kiem nh F oi vi viec loai bo cac bien tre u
^
.

V DU 10.4
Trong v du 10.2 chung ta a s dung DATA10.2 va lien he viec s dung ien
vao mot thi iem c cho trong ngay vi o tre mot thi oan cua no va vi
nhiet o tc thi. Vi cac d lieu hang gi ngi ta co the ky vong co s tng
quan chuoi cua bac ln hn mot. ay chung ta ap dung kiem nh Breusch-
Godfrey oi vi s t hoi qui bac th sau (xem Phan Thc hanh tren May tnh
10.3 e thc hanh chi tiet hn phan nay). Bc au tien la c lng mo hnh
hoi qui tuyen tnh bang OLS

load
t
=
1
+
2
load
t-1
+
3
temp
t
+ u
t


Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 19 Thuc oan/Hao Thi
Hoi qui phu bao gom thu tuc hoi qui cac phan d t phng trnh nay theo
cac bien trong no cong them cac phan d tre oi vi cac o tre t 1 en 6. Tr
thong ke kiem nh LM cho phng phap nay la 583,299. Vi gia thuyet khong
cho rang khong co s tng quan chuoi, phng phap nay co phan phoi chi-bnh
phng vi bac t do la 6. Gia tr p cho kiem nh nay nho hn 0,0001, cho thay
co tng quan chuoi manh bac th sau. ieu nay co ngha la cac c lng
OLS b thien lech va khong nhat quan. Trong phan ke tiep, chung ta se phat
bieu van e ve thu tuc c lng phu hp trong trng hp nay.


10. 4 Han che cua cac Mo hnh vi cac Bien Phu thuoc tre

Mot vai thu tuc danh rieng e c lng cac mo hnh co lien quan en cac bien
phu thuoc tre. Phng phap c s dung tuy thuoc vao cac tnh chat cua cac so
hang nhieu ngau nhien.

Mot Mo hnh vi cac So hang Sai so Nhieu Trang
Nh a co e cap trong Chng 3, neu cac so hang nhieu (u
t
) thoa Gia thiet 3.2
en 3.8, chung thng c e cap en nh la cac so hang sai so co ac tnh
tot (hay thng c goi la nhieu trang). Xem xet mo hnh sau

Y
t
=
1
+
2
Y
t-1
+
3
X
t
+ u
t
(10.14)

vi cac sai so nhieu trang. Chung ta a thay rang mo hnh hieu chnh rieng
phan se dan ti mot phng trnh dang nay. Nh a phat bieu Tnh chat 10.1,
thu tuc OLS cho ta nhng c lng nhat quan va hieu qua mot cach tiem can
cua cac thong so va cac sai so chuan cua chung. Hn na, cac kiem nh cua
cac gia thuyet la co hieu lc oi vi cac mau ln. Do o, OLS la co the ap
dung, mien la c mau c cung cap la u ln (thng bac t do ln hn 30).
Tuy nhien, thien lech do c mau nho se van c ton tai, va chung ta khong the
co c nhng c lng loai BLUE. Can phai ch ra rang tr thong ke Durbin-
Watson do phan mem hoi qui in ra khong nen c dung e kiem nh tng
quan chuoi. Tot nhat la nen ap dung, hoac kiem nh h Durbin hoac kiem nh
Breusch-Godfrey a c mo ta phan trc.

Mot Mo hnh vi cac yeu to Nhieu T tng quan

Neu cac so hang sai so kem theo qua trnh AR (1), mo hnh co dang

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 20 Thuc oan/Hao Thi
Y
t
=
1
+
2
Y
t-1
+
3
X
t
+ u
t
(10.15)

u
t
= u
t-1
+
t
(10.16)

trong o so hang sai so mi
t
c gia s la nhieu trang. Chung ta biet c t
Tnh chat 10.2 rang u
t
phu thuoc vao u
t-1
, Y
t-1
va u
t
co tng quan trc tiep, va
do o viec ap dung thu tuc OLS vao (10.15) se dan en cac c lng khong
nhat quan va b thien lech. Tuy nhien thu tuc Cochrane-Orcutt (CORC) la co
the ap dung ay vi mot thay oi nho. Cac bc thc hien nh sau

Bc 1 c lng cac thong so
1
,
2
, va
3
bang OLS va lu lai cac phan d
u
^
t
= Y
t

^
1

^
2
Y
t-1

^
3
X
t
.
Bc 2 Hoi qui u
^
t
theo u
^
t-1
(s dung cac quan sat th hai en th n) va thu
c
^
.
Bc 3 Bien oi cac bien nh sau: Y
t
*
= Y
t

^
Y
t-1
, Y
*
t-1
= Y
t-1

^
Y
t-2
, va X
t
*
=
X
t

^
X
t-1
.
Bc 4 Hoi qui Y
t
*
theo mot hang so, Y
*
t-1
, va X
*
t-1
, (s dung cac quan sat th
ba en th n v Y
t
*
ch xac nh c t thi oan th 3 tr i).
Bc 5 S dung cac c lng cua cac so hang thu c t Bc 4, tnh la i
lan hai tap phan d u
^
t
. Tiep en tr lai Bc hai va lap lai cho en khi
cac c lng
^
tiep theo khong khac lam so vi mot gia tr mong
muon nao o.

Nam bc nay la ong nhat vi cac bc trong phng phap CORC. Mac du cac c ln
cach thc hien mot bc cuoi cung.
Bc 6 S dung cac c lng sau cung cua cac t Bc 4 va tnh toan cac
phan d cua mo hnh a bien oi; ngha la, thu c
^
t
. Tiep tuc hoi
qui
^
t
theo mot hang so, Y
*
t-1
, X
*
t
, va u
^
t-1
(ch khong phai
^
t-1
). Cac sai
so chuan cua cac he so hoi qui va sai so chuan cua
^
thu c t bc
nay eu nhat quan.

oc them chi tiet ve phng phap nay trong bai cua Harvey (1990).

Mot Mo hnh vi cac So hang Sai so Trung bnh Dch chuyen
Trong Phng trnh (10.4) va (10.10), so hang sai so co dang u
t
u
t-1
, trong o
la he so hieu chnh (0 < <1). Mot so hang sai so nh vay c goi la mot sai
so trung bnh dch chuyen (MA). Mot ieu ro rang la v Y
t-1
va u
t-1
eu co
tng quan, cac c lng OLS se b thien lech va khong nhat quan. Trong
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 21 Thuc oan/Hao Thi
trng hp nay, chung ta co the tien hanh nh sau. Trc tien, chung ta viet lai
Phng trnh (10.10)

Y
t
= + (1 )Y
t-1
+ X
t-1
+ [u
t
(1 )u
t-1
] (10.17)

Ke en chung ta xac nh W
t
= Y
t
u
t
. T o suy ra

W
t
(1 )W
t-1


= (Y
t
u
t
) (1 )(Y
t-1
u
t-1
) (10.18)
= Y
t
(1 )Y
t-1
[u
t
(1 )u
t-1
]
= + X
t-1
=
0
+
1
X
t-1

trong o
0
= va
1
= . Nh vay chung ta co

W
t
= (1 )W
t-1
+
0
+
1
X
t-1


Bang cach thay the lap lai oi vi W
t-1
, W
t-2
, v.v va cho = 1 , chung ta co

W
t
=
t
W
0
+
0
(1 + +
2
+ . . . +
t-1
) +
1
(X
t-1
+ X
t-2
+ . . . +
t-2
X
1
) (10.19)

=
t
W
0
+
0

1
t
1
+
1
Z
t


trong o

Z
t
= X
t-1
+ X
t-2
+ . . . +
t-2
X
1


Bi v W
t
= Y
t
u
t
, Phng trnh (10.19) co the c viet lai nh sau
Y
t
= W
t
+ u
t
=
t
W
0
+
0

1
t
1
+
1
Z
t
+ u
t
(10.20)
=
0
+
1

t
+
1
Z
t
+ u
t


trong o


0
=

0
1
va
1
= W
0

0
1


Bi v nam gia 0 va 1 (theo gia thiet), chung ta co the s dung mot thu
tuc tm kiem tng t nh thu tuc ma Hildreth va Lu. a ap dung. Co nh cac
gia tr cua (tai 0,05 hoac 0,01 trong khoang t 0 en 1) va oi vi moi , c
lng Phng trnh (10.20) bang cach hoi qui Y
t
theo mot hang so,
t
, va Z
t
. Lay
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 22 Thuc oan/Hao Thi
gia tr cua ma t o tong cac bnh phng sai so cua (10.20) la toi thieu, va
thu c cac c lng ay u oi vi o.
Con co mot vai thu tuc khac nhng khong c trnh bay ay. Xin tham khao tai lieu cu

BAI TOAN THC HANH 10.6
Hay cho thay rang neu u
t
t hoi qui, vi dang thc ac biet u
t
= (1 ) u
t-1
+

t
, trong o
t
la nhieu trang, th cac c lng OLS cua cac thong so trong
Phng trnh (10.17) se nhat quan. Hay giai thch ly do tai sao ban khong the
khang nh rang cac c lng cung la loai BLUE. Hay chng minh cac cau tra
li cua ban mot cach can than, cung cap nhng tham khao ve cac gia thiet va
cac tnh chat a c ne u trong cac chng trc.

V du thc nghiem: Lam phat va Lai suat Tiet kiem
Ngi ta a quan sat thng xuyen thay rang nhng ty le lam phat cao va
nhng lai suat tiet kiem co quan he chat che vi nhau. Davidson va MacKinnon
(1983) a kiem tra hai ly thuyet canh tranh nhau ve s anh hng cua lam phat
en lai suat tiet kiem. Ly thuyet th nhat phat bieu rang khi ty le lam phat gia
tang, th cac khoan tien tra lai cung gia tang e bu ap cho cac chu tai san ve
khoan thiet hai trong gia tr thc cua tai san. Ngi tieu dung nao mong muon
duy tr gia tr thc cua tai san cua ho se kiem che gia tang viec tieu dung, cho
du khoan thu nhap tnh c co tang len, bi v s gia tang trong thu nhap n
gian ch la mot khoan bu ap tien lai do lam phat. Cac khoan tiet kiem quan sat
c do o se tang len. V vay, cac khoan tiet kiem va thu nhap tnh c co xu
hng c lng qua mc cac khoan tiet kiem va thu nhap thc. Mot ly thuyet
th hai th lai tranh cai rang khi lam phat khong d tnh c, ngi tieu dung
se giam thieu nhu cau tieu dung, ma v vay a en ket qua la co s gia tang
trong cac khoan tiet kiem khong t nguyen.
Davidson va MacKinnon a xay dng mot mo hnh kinh te lng ma no
ket hp ca hai ly thuyet nay va a c lng no mot cach rieng biet cho Hoa
Ky va Canada. Ho a s dung cac d lieu hang qu cho cac thi oan 1954.1 va
1979.4. Mo hnh c ban nh sau (oi v i ly thuyet giai thch cho phng trnh
nay, xin xem bai cua DavidsonMackinnon):

S
t
Y
t
= a
0
+ (1 a
0
)
Z
t
Y
t
+ b
1

S
t-1
Y
t-1
Y
t
+ d
1
ln

Y
t
Y
t-1
+ d
2

t
+ u
t


trong o S
t
la nhng khoan tiet kiem thc, Y
t
la thu nhap kha dung thc,
t
la ty
le lam phat, va Z
t
la khoan thiet hai ve gia tr thc cua tai san do lam phat. Z
t

c tnh bang
t
I
t
/ r
t
, trong o I
t
la gia tr thc cua cac khoan tra lai tiet kiem
va tra co tc, va r
t
la lai suat danh ngha.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 23 Thuc oan/Hao Thi

Bang 10.2 Cac c lng cua cac Mo hnh Davidson MacKinnon

Hoa Ky Canada
IIa IIb IIab Ia Ib Iab
a
0
hay b
0
0,6476
(0,0452)
0,6728
(0,0650)
0,6310
(0,0662)
0,2485
(0,0437)
0,4861
(0,0785)
0,2976
(0,0830)
b
1
0,6387
(0,0464)
0,6669
(0,0670)
0,6209
(0,0686)
0,2179
(0,0453)
0,4594
(0,0820)
0,2690
(0,0859)
0,3935
(0,1019)
0,2708
(0,1230)
0,5339
(0,0722)
0,5909
(0,1151)
d
2
0,7202
(0,1503)
0,3223
(0,2296)
0,8077
(0,2127)
0,1641
(0,2932)
d
1
0,0228
(0,0534)
0,0528
(0,0539)

0,2603
(0,0882)
0,0683
(0,0910)
He so theo t
(x 1.000)
0,1721
(0,0412)
0,1541
(0,0398)
0,1911
(0,0423)
0,3550
(0,1716)
0,3535
(0,1938)
0,3264
(0,1755)
He so theo t
2

(x 100.000)
0,4036
(0,1368)
0,4230
(0,1584)
0,3722
(0,1438)
He so theo
S
t-2
/ Y
t

0,1828
(0,0617)
0,2178
(0,0617)
0,1894
(0,0617)

log L 380,04 378,95 381,88 343,92 333,65 344,65
Sai so chuan 0,00673 0,00684 0,00669 0,00986 0,01095 0,00991
AR (1) 0,92143
(+)
0,4193
(+)
0,5968
()
0,9490
(+)
0,0128
()
0,2727
()
AR (4) 0,0382
()
0,0286
()
0,0201
()
0,5923
()
0,8144
()
0,4497
()
AR (1, 2, 3, 4) 0,2339
( )
0,1982
(+ )
0,1444
( )
0,7504
(+ + + )
0,1495
( + )
0,6214
( + + )

Nguon: Davidson va MacKinnon, 1983. c tai xuat ban vi s cho phep cua Cong ty
Chapman va Hall, Ltd.

Neu gia thuyet o lng qua mc c tiep tuc nh vay, chung ta se ky
vong nam gia khong va 1. Neu gia thuyet cac khoan tiet kiem khong t
nguyen la ung, th ca d
1
va d
2
se dng. Davidson va MacKinnon a c lng
mo hnh cung vi cac thay oi khac nhau, bao gom cac bien gia theo mua, cac
xu hng thi gian, va cac nang lc cua chung. Bang 10.2 trnh bay cac c
lng cua cac mo hnh khac nhau vi cac sai so chuan trong ngoac n. Cac ket
qua khong ho tr cho ly thuyet rang lam phat khong d tnh trc se dan en
cac khoan tiet kiem khong t nguyen (oi vi ca Canada va Hoa Ky). Tuy
nhien co s ho tr d kien oi vi ly thuyet th nhat, rang lam phat se dan en
lai suat tiet kiem tnh c cao hn. Davidson va MacKinnon cung a kiem
nh mo hnh ve s hien dien cua tng quan chuoi cua cac bac cho ti 4. Mac
du ho a tm thay co mot s tng quan chuoi nao o, cac mo hnh a khong
c c lng lai vi phng phap tong quat hn trong Chng 9.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 24 Thuc oan/Hao Thi

10.5 ng Dung: Mot Mo Hnh ong Cua Cac Chi Ph Tieu Dung Vng Quoc
Anh

Trong ng dung xuyen suot nay, chung ta kiem tra lai ham tieu dung Anh
Quoc a c c lng trong Chng 6 (xem V du 6.4) bang cach s dung cac
ky thuat hoc c trong chng nay. Ba cong thc khac nhau c s dung
ay, cong thc th nhat la mo hnh tnh sau ay:

(Mo hnh A) C
t
= + DI
t
+ u
t


S dung d lieu trong DATA 6-3, mo hnh c clng bang OLS (xem
Phan Thc hanh tren May tnh 10.4 mo ta chi tiet hn ve viec tai tao ng dung
nay). Tr thong ke DW la 0,25, va ngi ta de dang kiem chng c rang no
rat co y ngha thong ke. Do o, chung ta a s dung ac trng AR(1) cho so
hang sai so, u
t
= u
t-1
+
t
. Nh a thay trong Phan 9.4, mo hnh tnh vi mot
ac trng AR(1) la mot trng hp ac biet cua mo hnh sau:

(Mo hnh B) C
t
=
1
+
2
C
t-1
+
3
DI
t
+
4
DI
t-1
+ v
t


vi rang buoc
4
+
2

3
= 0. Chung ta c lng Mo hnh B bang OLS va c
lng mo hnh co gii han bang thu tuc hon hp Hildreth-Lu va Cochrane-
Orcutt. Mot kiem nh ty le tng thch (xem Phan 6.A.1) khi o c thc hien
(xem Phan Thc hanh tren May tnh 10.4 ve cac bc tien hanh), tr so thong
ke kiem nh la

LR = nln(
^
2
/
2
) = nln(ESS
R
/ ESS
U
)

trong o
^
2
la phng sai sai so c c lng oi vi mo hnh khong gii han,

2
cung la phng sai o nhng la oi vi mo hnh co gii han, va ESS e cap
en tong sai so cua cac bnh phng cua cac mo hnh gii han (R) va khong gii
han (U). Vi gia thuyet khong cho rang AR(1) la mot trng hp ac biet cua
Mo hnh B, tr thong ke LR co phan phoi chi-bnh phng vi bac t do la 1.
Gia tr p cua no la 0,006, ma no ch cho thay rang chung ta bac bo gia thuyet
khong mc nho hn 1 phan tram. V vay, Mo hnh B la phu hp, va khong
phai Mo hnh A vi cac so hang sai so AR(1). Mo hnh B khi o c kiem nh
oi vi s hien dien cua s t tng quan bac nhat. Kiem nh LM a chng to
s vang mat cua ac trng AR(1) oi vi Mo hnh B.

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 25 Thuc oan/Hao Thi
Hnh 10.5 Tieu Dung Quan Sat () va D oan (ng lien net) cua Vng
Quoc Anh














Trong V du 6.4, ta a dung mo hnh sau lam ham tieu dung:

(Model C) C
t
=
1
+
2
C
t-1
+
3
(DI
t
DI
t-1
) +
t


la mot trng hp ac biet khac cua Mo hnh B, vi gii han
4
+
3
= 0. Gii
han nay co the c kiem nh bang cach dung kiem nh F Wald c mo ta
Chng 4. Tr thong ke F Wald la 0,229, vi gia tr p la 0,635, ngha la khong y
ngha. Do o, ta khong the bac bo gii han. Vay, Mo hnh C, xuc tch hn B,
ngha la thch hp hn, vi ieu kien cac thong ke la chon mo hnh xac nhan
c ieu o. Tat ca tam tr thong ke la chon thc s la thap nhat oi vi Mo
hnh C. Cung vay, kiem nh LM cho AR(1) (qua trnh t hoi qui bac nhat) cho
Mo hnh C a khong cho thay s co mat cua tng quan chuoi. Cuoi cung, nh
co the thay trong Hnh 10.5 trong o chi ph tieu dung quan sat va d oan c
ve o th, Mo hnh C bieu dien hanh vi tieu dung vo cung tot.

10.6 ng Dung: Mo Hnh Tieu Thu ien Theo Gi Co Sa oi

Trong V du 10.4, ta a dung DATA10-2 va c lng mot mo hnh tieu thu
ien theo gi co dung bien phu thuoc tre nh mot bien giai thch va a phat
hien s tng quan chuoi bac sau co y ngha. Bi v ta ang x ly d lieu theo
gi, ta co the ng rang sai so tai thi iem t co the tng quan vi 24 gi sai so
trc o. Vay, mot cau truc sai so AR(24) (qua trnh t hoi qui bac 24) co the
thch hp hn. ay trc tien ta thc hien mot kiem nh LM cho cau truc sai
so AR(24). Phan May Tnh Thc Hanh 10.5a trnh bay chi tiet cach thu c
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 26 Thuc oan/Hao Thi
ket qua in thch hp. Bc au tien la hoi qui tieu thu ien tai gi t theo mot
hang so, tieu thu ien tai gi t-1, va nhiet o tai gi t, va lu lai cac phan d
(
t
u ). Ke tiep hoi qui
t
u theo cac bien nay va cac o tre
1 t
u

en
24 t
u

. Tr
thong ke LM la 657,6, vi gia tr p nho hn 0,0001, cho thay co s tng quan
chuoi cc oan. Trong hoi qui phu, 13 trong 24 o tre la co y ngha ( mc 10
phan tram), bao gom trong o la 21, 23 va 24. V vay ro rang ta nen dung thu
tuc CochraneOrcutt tong quat e c lng mo hnh. ieu nay a c thc
hien trong Phan May Tnh Thc Hanh 10.5b. Bi v nhieu so hang AR khong co
y ngha, chung a c loai bo e co the thu c mot mo hnh suc tch vi cac
c lng hieu qua hn. Trong mo hnh cuoi cung, cac he so AR co y ngha la
cac o tre 1, 2, 5, 7, 9, 12, 13, 14, 15, 17, 19, 21, 22, 23, va 24. Mo hnh c
lng cho nh sau.

Load
t
= 242,858 + 0,941 load
t-1
1,966 temp
t


Tat ca cac gia tr p nho hn 0,0001, va bnh phng tng quan gia bien
tieu thu ien quan sat va tieu thu d oan, sau khi sat nhap cac so hang AR cho
cac phan d, la 0,987. Tr trung bnh cua o tre c xac nh bi 0,941/(1
0,941) = 15,9, va nhan t dai han cho nhiet o la 1,966/(1 0,941) = 33,3.
Trong Hnh 10.6, tieu thu ien theo gi thc te va d oan c ve o th cho
hai trong cac ngay lay mau: ngay 3 thang Mot va 18 thang Mot. oi vi ngay 3
thang Mot, mo hnh bieu dien dien bien thc te hoan toan tot ngoai tr gi cao
iem buoi toi. oi vi ngay 18 thang Mot, s phu hp khong c tot lam.
Toan bo tr thong ke tom tat cho sai so d oan ch ra rang ch co 24 trong 719
quan sat (744 25) co sai so d oan tren 5 phan tram va ch co mot quan sat
co sai so d oan khoang 10 phan tram. Sai so phan tram tuyet oi trung bnh la
1,49. Vay, ngay ca mo hnh n gian dung trong v du nay cung lam gan ung
hanh vi thc te hoan toan tot. Nhng cai thien khac cho mo hnh co the lam cho
s gan ung tot hn. V du, ta co the a vao cac bien gia cho cac ngay cuoi
tuan bi v hanh vi co the khac nhau cho cac ngay trong tuan. Nhng cai thien
khac co the la a vao s phi tuyen trong nhiet o va tnh en nhieu hn o tre
trong nhiet o. Ve phan phan tch t m bo d lieu nay, xem bai viet do
Ramanathan, Engle, Granger, Vahid-Araghi, va Brace (1997).
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 27 Thuc oan/Hao Thi

10.7 Nghiem n V va cac Kiem nh Dickey-Fuller

Trong mot mo hnh vi mot bien phu thuoc tre (nh cac v du trong ng dung
10.5 va 10.6), ta a gia s rang he so cua bien co tr tuyet oi nho hn 1. ieu
nay la e tranh tac ong bung no. Trong vai tnh huong, he so co the chnh xac
bang 1. Mo hnh n gian nhat trong loai nay la mo hnh bc ngau nhien, xac
nh bi Y
t
= Y
t-1
+ u
t
. ieu nay co ngha la gia tr tai thi iem t bang vi gia
tr thi iem trc cong vi mot ot bien ngau nhien. Mot cach tng ng,
s thay oi gia tr t mot thi oan sang thi oan ke la mot bien ngau nhien co
tnh nhieu trang thuan nhat. Gia chng khoan theo gi thng cho thay tuan
theo mo hnh bc ngau nhien. Lu y rang, trong trng hp nay, Var(Y
t
) =
Var(Y
t-1
) + Var(u
t
). Bang s thay the nhieu lan, ta han thay rang phng sai cua
Y
t
tien en vo cc khi t tien en vo cc. Tnh huong nay c biet en nh la
bai toan nghiem n v. Neu ta bo qua nghiem n v va c lng mo hnh Y
t

= Y
t-1
+ u
t
, th co the thay rang phan phoi cua c lng OLS cua khong tap
trung tai 1 va tr thong ke t tng ng khong co phan phoi Student (xem Dickey
va Fuller, 1979, 1981). V vay, kiem nh t thng dung cho = 1 khong ap
dung c. Trong phan nay, ta nghien cu cac kiem nh cho cac nghiem n
v (quen thuoc hn la cac kiem nh Dickey-Fuller) cho mot so cac ac trng
mo hnh khac nhau.

Hnh 10.6 Tieu Thu ien Theo Gi D Bao va Thc Te














Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 28 Thuc oan/Hao Thi
a. Ngay 3 thang Mot, 1992















b. Ngay 18 thang Mot, 1992

Trc het xet mo hnh t hoi qui c ban Y
t
= + Y
t-1
+ u
t
. Cac so hang
sai so, u
t
, c gia thiet la co tnh nhieu trang, ieu kien ve cac bien Y qua kh,
va quan sat au tien, Y
1
, c gia thiet la co nh. Kiem nh thc te cho mot
nghiem n v c thc hien cho mot mo hnh co hieu chnh nho. Bang cach
thay the Y
t-1
t hai ve cua phng trnh, ta co the viet lai mo hnh nh sau:

Y
t
= + Y
t-1
+ u
t


Trong o = 1. Ta han thay rang kiem nh nghiem n v la tng ng
vi kiem nh = 0, ngha la, co ton tai nghiem n v. Tr thong ke t chuan
cho

co the c dung e kiem nh = 0, nhng vi cac gia tr ti han


Dickey-Fuller c trnh bay trong Bang 10.3.
Ta a thay trong Chng 9 rang neu cac sai so u
t
co tng quan chuoi, mo
hnh co the c bien oi sang mo hnh vi bien phu thuoc tre (xem Phng
trnh 9.1a trong Phan 9.4). Y niem nay co the c tong quat hoa cho bat ky so
cac so hang. Vay, dang tong quat bao gop mo hnh trc nh la mot trng hp
ac biet la

=

+ + + =
p
1 i
t i t i 1 t t
u Y Y Y (10.21)

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 29 Thuc oan/Hao Thi
Cong thc nay c dung e tnh en tng quan chuoi trong Y
t
. Kiem nh
nghiem n v cho = 0 cho mo hnh m rong nay c biet en vi ten kiem
nh Dickey-Fuller m rong (ADF). Cac bc cu the oi vi kiem nh nay
c cho di ay.

Bc 1 H
0
: = 0 (hoac = 1) H
1
: < 0 (hoac < 1)
Gia thuyet khong la co mot nghie m n v. Gia thuyet ngc lai > 1
khong c xet en bi v se lam cho mo hnh bung no, ieu o khong
co thc trong mot mo hnh lien quan chuoi thi gian kinh te.
Bc 2 Hoi qui Y
t
theo mot hang so, Y
t-1
, Y
t-1
, Y
t-2
, . . ., va Y
t-p
. Lu y
rang bi v Y
t-p
(= Y
t-p
Y
t-p-1
) c nh ngha ch cho quan sat trong
khoang t p+2 en n, ta se mat p+1 quan sat au tien. Ke en, tnh
toan tr thong ke t (t
c
) cho Y
t-1
theo cach thong thng, ngha la chia


cho sai so chuan c lng tng ng.
Bc 3 Bac bo gia thuyet khong neu t
c
< t
*
, trong o t
*
la mot trong cac gia tr
ti han trong Bang 10.3 tng ng vi c mau va xac suat a chon. V
du, oi vi kiem nh 10 phan tram vi n = 100, chon 0,90 la xac suat
ben phai cua t
*
va lu y rang t
*
= 2,58. Ly do gia tr ti han co dau
am la v ta ang dung pha trai cua phan phoi t bi v gia thuyet ngc
lai la < 0.

Bang 10.3 Cac Gia Tr Ti Han cho cac Tr Thong Ke t Dickey-Fuller

Xac Suat Ben Phai cua Gia Tr Ti Han
C mau
0,99 0,975 0,95 0,90 0,10 0,05 0,025 0,01

Kiem nh = 0 trong mo hnh

=

+ + + =
p
1 i
t i t i 1 t t
u Y Y Y

25 3,75 3,33 3,00 2,62 0,37 0,00 0,34 0,72
50 3,58 3,22 2,93 2,60 0,40 0,03 0,29 0,66
100 3,51 3,17 2,89 2,58 0.42 0,05 0,26 0,63
250 3,46 3,14 2,88 2,57 0,42 0,06 0,24 0,62
500 3,44 3,13 2,87 2,57 0,43 0,07 0,24 0,61
3,43 3,12 2,86 2,57 0,44 0,07 0,23 0,60
Kiem nh = 0 trong mo hnh

=

+ + + + =
p
1 i
t i t i 1 t t
u Y Y t Y

25 4,38 3,95 3,60 3,24 1,14 0,80 0,50 0,15
50 4,15 3,80 3,50 3,18 1,19 0,87 0,58 0,24
100 4,04 3,73 3,45 3,15 1,22 0,90 0,62 0,28
250 3,99 3,69 3,43 3,13 1,23 0,92 0,64 0,31
500 3,98 3,68 3,42 3,13 1,24 0,93 0,65 0,32
3,96 3,66 3,41 3,12 1,25 0,94 0,66 0,33

Nguon: Fuller (1976), Bang 8.5.2. Dung la i vi s cho phe p cua nha xuat ba n.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 30 Thuc oan/Hao Thi

Nhieu chuoi thi gian kinh te bieu hien s phat trien ch nh vai loai xu
hng c ban. Mo hnh hieu chnh e kiem nh mot nghiem n v trong s co
mat cua mot xu hng tuyen tnh la

t
p
1 i
1 t i 1 t t
u Y Y t Y + + + + =

=

(10.21a)

Bang 10.3 cung co cac gia tr ti han Dickey-Fuller e kiem nh = 0 trong
trng hp nay. Cac bc kiem nh nh nhau, ngoai tr Bc 2, bien xu hng
thi gian tuyen tnh t c tnh en nh mot bien giai thch khac.
Neu Y
t
tang len theo luat so mu (v du, nh trong trng hp cua dan so,
tong san pham noi a GDP, cung tien, chi tieu tong hp, v.v), th no co dang
exp(t) va do o xu hng tuyen tnh khong thch hp. Trong trng hp nay,
trc het ta nen lay logarit va ke en dung mot mo hnh co dang trong (10.21a),
thay ln(Y
t
) the vao cho nao co Y
t
.
Ta nen lam g neu co bang chng tha nhan la co mot nghiem n v gay
nen van e phng sai vo cc a thao luan trc ay? Lu y rang neu Y
t
= +
Y
t-1
+ u
t
, vi u
t
co tnh nhieu trang, th o chenh lech au tien, co ten Y
t
, bang
Y
t
Y
t-1
= + u
t
, co phng sai vo cc. Vay, giai phap la tnh sai phan cac
chuoi va co the kiem nh nghiem n v cac chuoi a sai phan.
Dickey va Fuller (1981) cung e ngh mot kiem nh cho gia thuyet lien
ket = 0 va = 0 ngam nh mot nghiem n v va khong co xu hng tuyen
tnh. Kiem nh Dickey-Fuller m rong gom co c lng mo hnh khong gi i
han trong Phng trnh (10.21a) va mo hnh gii han

=
=

+ + =
p i
1 i
t i t i t
u Y Y

va ke en xay dng tr thong ke F thng dung

) k n /( ESSU
2 / ) ESSU ESSR (
F
c

=

trong o ESSR va ESSU la tong bnh phng cac phan d cho mo hnh gii han
va khong gii han, n la so quan sat c dung trong mo hnh khong gii han
(Phng trnh 10.21), va k la so cac thong so c lng trong mo hnh khong
gii han (p+3 trong Phng trnh 10.21a). Tuy nhien kiem nh F thng dung
khong the ap dung ay bi v, khi = 1, F
c
khong co phan phoi F thng thay.
Dickey va Fuller a bat nguon t phan phoi cua F
c
khi = 1 va a lap bang cac
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 31 Thuc oan/Hao Thi
gia tr ti han (xem Bang 10.4) cho phan phoi. De dang xac minh rang cac gia
tr trong Bang 10.4 cao hn nhieu so vi trong bang F chuan. ieu nay ngam
nh rang mot thong ke kiem nh b bac bo bi kiem nh F chuan co the
khong b bac bo bi kiem nh Dickey-Fuller. Noi cach khac, kiem nh F
chuan co the dan ta en ket luan rang khong ton tai nghiem n v khi thc te
co the co mot nghiem n v (v du, mo hnh co the la bc ngau nhien).

Bang 10.4 Cac Gia Tr Ti Han oi vi Kiem nh Dickey-Fuller M Rong

Xac Suat Ben Phai cua Gia Tr Ti Han
C Mau (n) 0,99 0,975 0,95 0,90 0,10 0,05 0,025 0,01
25 0,74 0,90 1,08 1,33 5,91 7,24 8,65 10,61
50 0,76 0,93 1,11 1,37 5,61 6,73 7,81 9,31
100 0,76 0,94 1,12 1,38 5,47 6,49 7,44 8,73
250 0,76 0,94 1,13 1,39 5,39 6,34 7,25 8,43
500 0,76 0,94 1,13 1,39 5,36 6,30 7,20 8,34
0,77 0,94 1,13 1,39 5,34 6,25 7,16 8,27
Nguon: Dickey va Fuller (1981). In lai vi s cho phe p cua Econometric Society.

V DU 10.5
DATA9-2 co d lieu hang nam (n=36) ve cung tien tong hp (M) cua My, o
theo n v ty o-la. Nh ban co the thay t Hnh 10.7, no the hien mot xu
hng luat so mu goi la bien oi logarit. Cac bc thc hien cac kiem nh
Dickey-Fuller m rong cho nghiem n v trong M la nh sau (xem Phan May
Tnh Thc Hanh 10.6 cho cac bc thc nghiem).

Bc 1 Phat ra cac bien Y
t
= ln(M
t
), DY
t
= ln(M
t
) ln(M
t-1
), Y1
t
= Y
t-1
, va
DY1
t
= DY
t-1
= ln(M
t-1
) ln(M
t-2
).
Bc 2 Hoi qui DY
t
theo mot hang so, thi gian (t), Y1
t
, va DY1
t
, sau khi bo
i hai quan sat au tien (giai thch ly do v sao). ay la mo hnh
khong gii han (U).
Bc 3 oi vi kiem nh t Dickey-Fuller oi vi gia thuyet khong cho rang
he so cua Y
t-1
= 0, tnh toan tr thong ke t (t
c
) cua no. T Bang 10.3 ta
thay rang, vi kiem nh 10 phan tram, t
*
ti han nam gia 3,24 va
3,18. oi vi bo d lieu cua chung ta, t
c
= 0,104 > t
*
, va do o ta
khong the bac bo gia thuyet khong rang ton tai mot nghiem n v.
ieu nay e ngh ta co the phai sai phan cac chuoi mot lan na. (Nh
mot bai tap, hay thc hien kiem nh t thong thng. Co s trai ngc
hay khong?)
Bc 4 oi vi kiem nh F Dickey-Fuller, gia thuyet khong cho rang he so
cho ca t va Y
t-1
co gia tr bang khong. e lam ieu nay, hoi qui DY
t

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 32 Thuc oan/Hao Thi
theo mot hang so va DY1. ay la mo hnh gii han (R). Tnh toan tr
thong ke F (F
c
) nh a trnh bay trc ay. T Bang 10.4 ta thay rang
F
*
oi vi kiem nh 10 phan tram nam gia 5,61 va 5,91. F
c
thc te
la 1,372. V F
c
khong ln hn F
*
, ta khong the bac bo gia thuyet
khong lien ket cua mot nghiem n v va xu hng khong tuyen tnh.
( ay, lan na hay thc hien kiem nh F thong thng).

Hnh 10.7 Cung Tien cua My theo Ty o-La Hien Hanh















V DU 10.6
DATA10-3 co d lieu hang thang ve ty gia hoi oai cua ong mac c so vi
o-la (n=157), c ve trong Hnh 10.8. e kiem tra mot nghiem n v trong
ty gia hoi oai, ta a thu c mo hnh c lng sau ay (xem Phan May Tnh
Thc Hanh 10.7):

EXCHRATE
t
= 0,074 0,0318 EXCHRATE
t-1
+ 0,3002 EXCHRATE
t-1


Tr thong ke t cho EXCHRATE
t-1
la 2,042. Lu y t Bang 10.3 rang ngay ca
kiem nh 10 phan tram (tng ng vi cot xac suat 0,90), gia tr ti han (t
*
)
nam gia 2,58 va 2,57, nho hn t
c
= 2,042. V vay, ta khong the bac bo gia
thuyet khong ve s ton tai cua nghiem n v. De dang xac minh rang kiem
nh t thong thng co the cho thay he so cua EXCHRATE
t-1
co y ngha mc
5 phan tram, va bac bo gia thuyet khong cho rang co nghiem n v. Noi cach
khac, kiem nh t chuan co the dan ta en ket luan rang nghiem n v khong
ton tai trong khi thc te la co.

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 33 Thuc oan/Hao Thi
Hnh 10.8 Ty Gia Hoi oai cua Mac c vi o-La My



















10.8 Cac Mo Hnh Hieu Chnh Sai So (ECM)

Ky thuat ieu chnh rieng phan la mot phng phap co tnh en chi ph ieu
chnh va/hoac thong tin cha ay u. Trong nhng nam gan ay, co loai khac
cua cac mo hnh o tre phan phoi, c biet en vi ten cac mo hnh hieu chnh
sai so, a gianh c tnh pho bien. Nguyen ly nam sau cac mo hnh nay la
thng co s ton tai moi quan he can ba ng dai han gia hai bien kinh te (v du,
tieu dung va thu nhap, lng va gia ca, v.v). Tuy nhien, trong ngan han co the
co s khong can bang. Vi ky thuat ieu chnh sai so, mot phan s khong can
bang trong mot thi oan c ieu chnh trong thi oan ke tiep. V du, s
thay oi ve gia ca trong mot thi oan co the phu thuoc vao nhu cau vt mc
trong thi oan trc. Vay qua trnh ieu chnh sai so la mot cach thc hoa hp
hanh vi dai han va ngan han. Nhng ong gop ang ke trong lnh vc nay c
thc hien bi Sargan (1964), Davidson, Hendry, Srba, va Yeo (1978), Currie
(1981), Dawson (1981), Salmon (1982), Hendry (1984), va Engle va Granger
(1987), gia nhng ngi khac. Trong phan nay chung ta phat trien khuon thc
kinh te lng cho cac mo hnh ieu chnh sai so va minh hoa no vi mot v du
thc nghiem.
Gia s rang quan he dai han gia Y
t
va X
t
la dang

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 34 Thuc oan/Hao Thi
Y
t
= KX
t
(10.22)

trong o K la hang so co nh. V du, Friedman (1957) a thiet lap cac gia
thuyet thu nhap lau dai, phat bieu rang tieu dung (Y
t
) ty le vi thu nhap lau
dai (X
t
). Ong ta c tnh gan ung thu nhap lau dai bi mot mo hnh o tre
phan phoi. Mot v du khac la gia thuyet vong i (xem Ando va Modigliani,
1963), bien luan rang, trong dai han, s tieu dung la mot ty so khong oi cua
cua cai. Mot v du khac, lng va gia co the co toc o tang trng dai han gan
nh nhau, mac du trong ngan han toc o tang trng cua chung co the khac
nhau.
Lay logarit ca hai ve cua Phng trnh (10.22), ta thu c

lnY
t
= lnK + lnX
t
hay y
t
= k + x
t
(10.23)

trong o cac ch thng nham e ky hieu logarit. Bi v y
t-1
= k + x
t-1
, ta co

y
t
= x
t
(10.24)

trong o ky hieu cho s thay oi trong mot bien t thi oan t 1 en t. Mot
mo hnh ngan han tong quat co s hieu chnh tac ong tre co dang nh sau:

y
t
=
0
+
1
x
t
+
2
x
t-1
+
1
y
t-1
+ u
t
(10.25)
Vi ieu kien nao th mo hnh ngan han se ong nhat vi mo hnh dai
han? e xem xet cau hoi nay, cho y
t
= y
*
va x
t
= x
*
cho moi t. Phng trnh
(10.25) bay gi tr thanh (at u
t
= 0 trong dai han)

y
*
(1
1
) =
0
+ (
1
+
2
)x
*


e phng trnh nay tng thch vi Phng trnh (10.23), ta can ieu kien

1
1
=
1
+
2


ieu nay se cho y
*
= k
*
+ x
*
, trong o k
*
=
0
/(1
1
). Gia s 1
1
= =
1
+

2
. Vay
1
= 1 va
2
=
1
. Thay cac ket qua nay vao (10.25), ta c

y
t
=
0
+
1
x
t
+ (
1
)x
t-1
+ (1 )y
t-1
+ u
t


hay
y
t
y
t-1
=
0
+
1
(x
t
x
t-1
) + (x
t-1
y
t-1
) + u
t

Ngha la,
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 35 Thuc oan/Hao Thi

y
t
=
0
+
1
x
t
+ (x
t-1
y
t-1
) + u
t
(10.26)

Phng trnh (20.26) la cau truc cua mo hnh ieu chnh sai so n gian
nhat. No lien ket s thay oi trong mot bien vi s thay oi trong mot bien khac
cong them s khac biet gia hai bien trong thi oan trc. ieu quan trong la
lu y rang phng trnh bao gop s ieu chnh trong ngan han, nhng ong thi,
no lai c hng dan bi ly thuyet dai han. So hang x
t-1
y
t-1
ch nh s hieu
chnh khong can bang ngan han. Do o, kiem nh ve la kiem nh cho thanh
phan khong can bang nay.
ac trng tong quat cua mo hnh ieu chnh sai so la nh sau:

y
t
=
0
+
1
x
t
+
1
x
t-1
+
2
y
t-1
+ u
t
(10.26a)

Cac bc e c lng quan he nay la:

Bc 1 Phat ra cac bien y
t
= ln(Y
t
), x
t
= ln(X
t
), y
t
= y
t
y
t-1
, va x
t
= x
t
x
t-
1
.
Bc 2 Hoi qui y
t
theo mot hang so, x
t
, x
t-1
, va y
t-1
.

Lu y rang cong thc tong quat khong gia s rang
2
=
1
; thc te, ta co the
kiem nh ieu nay. V vay mot kiem nh tren
1
va
2
la mot kiem nh cho so
hang ieu chnh khong can bang. Phien ban tong quat nhat cua mo hnh ieu
chnh sai so co mot phng trnh th hai liet ket cac thay oi trong x
t
vi cac
thay oi trong y
t
va cac gia tr o tre. Vay ta co

x
t
=
0
+
1
y
t
+
1
x
t-1
+
2
y
t-1
+ v
t
(10.26b)

Khuon thc ieu chnh sai so mo ta trong phan nay lien he rat gan vi
khai niem ong tch hp (cointegration) c gii thieu bi Granger (1981) va
c phat trien chi tiet bi Engle va Granger (1987). Chu e nay c thao
luan trong Phan 10.10.

V Du Thc Nghiem: Lng va Gia Vng quoc Anh.
Mac du Phillips (1954) a gii thieu mo hnh ieu chnh sai so, Sargan la ngi
sm nhat chap nhan va thc hien phng phap (1964). Trong nghien cu quan
he gia lng va gia Vng quoc Anh, ong ta a lap cong thc rat nhieu mo
hnh khac nhau, vai trong so o co cong thc ieu chnh sai so. ay ta ch
trnh bay mot t mo hnh c chon la. Ban oc nen oc bai viet goc cung nh
cac bai viet khac c trch dan trc ay.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 36 Thuc oan/Hao Thi
Dung d lieu hang quy, Sargan a c lng mo hnh sau (cac gia tr
trong ngoac la tr thong ke t):

1

t-1
= 0,005(p
t-1
p
t-4
) 0,0143U
t-1
0,395 (
t-1
p
t-1
)
(0,058) (2,234) (2,904)

+ 0,00085F
t
+ 0,00119t
(1,149) (3,216)

trong o
t
la logarit cua ch so lng, p la logarit cua ch so gia, U la logarit
cua ty le that nghiep, va F la bien gia (lay gia tr 0 cho en quy th t cua nam
1951 va 1 cho cac quy sau o, e hp nhat mot s on nh lng trong thi oan
sm hn). Mo hnh a tnh en mot xu hng thi gian e bao gop mot thc te
rang tien lng co lien quan tang trng theo thi gian bi tien bo ky thuat.
Bien phu thuoc la toc o thay oi cua mc lng (bi v o la thay oi theo
logarit). Sargan a dung toc o thay oi cua gia trong ca mot nam hn la trong
mot quy. So hang
t-1
p
t-1
la hieu chnh s khong can bang ieu chnh sai so
a thao luan trc ay. So hang cua bien that nghiep co bao gop tac ong cua
chu ky kinh doanh. Trong cac thi oan that nghiep cao ta khong ky vong lng
tang nhieu.
Ta lu y rang toc o thay oi gia va tha so on nh lng la khong co y
ngha, nhng so hang ieu chnh sai so la co y ngha. Khi cac so hang khong co
y ngha c loai bo, mo hnh c lng tr nen nh sau:

1

t-1
= 0,0120U
t-1
0,271 (
t-1
p
t-1
) + 0,00133t
(2,069) (3,712) (3,694)

S y ngha cua so hang ieu chnh khong can bang cao hn. Nh ky vong, khi
that nghiep tang, lng co xu hng tang cham hn. Tng t, mot s tang
trong lng thc lam giam toc o tang trng cua lng. Mot s tang hieu suat
lam cho toc o tang lng nhanh hn. Sargan a th cac thay oi khac, bao gom
cac o tre dai hn cho cac bien giai thch, li nhuan thc thay cho xu hng thi
gian, v.v... T mot trong cac mo hnh nay. Sargan a c lng rang o tre
trung bnh oi vi gia la 4,02 quy va o tre trung bnh oi vi that nghiep la
7,02 quy.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 37 Thuc oan/Hao Thi

10.9 ng Dung: Mot Mo Hnh ieu Chnh Sai So cua Chi Tieu Quoc Phong Nc
My

Ramanathan va Blackburn (1991) a ap dung phng phap ieu chnh sai so e
lap mo hnh chi tieu quoc phong cua nc My. Ho bien luan rang mac du toc o
thay oi cua chi tieu quan s va tong chi tieu chnh phu co the khac nhau trong
ngan han, nhng chung co mo t moi quan he dai han on nh (xem Hnh 10.9).
Quan he dai han nay co the rut ra t mot mo hnh tnh n gian ve cc ai o v
li. Gia s chnh phu co ham muc tieu CobbDouglas
U(M, N) = M

N
1-


trong o M va N la lng chi tie u quan s va phi quan s va la thong so co
nh. Ta muon cc ai U oi vi M va N, tuy theo rang buoc ngan sach chnh
phu G = p
M
M + p
N
N. G la tong chi tieu chnh phu, p
M
la ch so gia cua hang hoa
quan s, va p
N
la ch so gia cua hang hoa phi quan s. S dung thu tuc a thao
luan trong Phu luc Phan 2.A.2, de dang thay rang chi tieu toi u cho M la
p
M
M = G, co dang cua Phng trnh (10.22).
Cong thc ieu chnh sai so rut ra t quan he dai han n gian nay c
xac nh bi

m
t
= + g
t
+ (g
t-1
m
t-1
) + u
t
(10.27)

trong o m
t
la logarit cua chi tieu quan s va g
t
la logarit cua tong chi tieu chnh
phu. Vay, toc o thay oi trong chi tieu quan s c xac nh bi toc o thay
oi trong tong chi tieu chnh phu trong cung thi oan va s khac biet gia
logarit cua tong chi tieu va ngan sach quan s trong thi oan trc o. Gia
thuyet khong = 0 kiem nh cho so hang ieu chnh sai so khong can bang
ngan han. Lu y rang bang viec cho g
t-1
va m
t-1
co cac he so bang ve gia tr
nhng ngc dau, ta a ap at rang buoc
2
=
1
trong Phng trnh (10.26a).
ieu nay la e n gian hoa phan tch. Ban oc quan tam co the ni long gia
thiet nay va dung cac d lieu a cho e kiem nh no. Nh a e cap trong
Phan 10.8, cau truc tong quat cua mo hnh ieu chnh sai so cung co the co
phng trnh th hai lien ket g
t
vi m
t
va cac gia tr o tre cua chung, nhng
mot phng trnh nh vay khong co y ngha trong pham vi cua chung ta, phng
trnh a khong c ac trng.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 38 Thuc oan/Hao Thi

Hnh 10.9 Toc o Thay oi cua Chi Tieu Chnh Phu va Quan S (1940
1987)

















Trong phan tch thc nghiem, d lieu c dung la hang nam cho thi
oan t 1940 suot en 1987, d lieu cung cap mot cach hieu qua 47 quan sat.
DATA10-4 co d lieu cho cac bien sau:

UG =

EM =
GNPDEF =

SDEM =
HDEM =
PRES =
ELECT =

REAGAN =
OPP =

WW2 =
KWAR =
VWAR =
Chi tieu chnh phu hang nam cha hieu chnh bieu dien theo ty o-la cho
cac nam 1940-1987
Tong chi tieu quan s cua My bieu dien theo ty o-la
Giam phat GNP an hang nam cho thu mua hang hoa dch vu cua chnh
phu lien bang, nam c s 1972.
Phan tram ang vien Dan chu trong Thng ngh vien
Phan tram ang vien Dan chu trong Ha ngh vien
ang cua tong thong ng nhiem, Cong hoa = 1, Dan chu = 0
1 cho nam ma tong thong co khuyen khch tang hay giam chi tieu quan
s nh la bien phap e on nh chnh phu
1 cho cac nam ma tong thong Reagan ng nhiem
1 e ky hieu cho mot nam ma ang c a so phieu trong Thng ngh
vien khac vi ang cua tong thong ng nhiem, ngc lai bang 0
Thi ky chien tranh the gii lan II, 1941-1945
Thi ky chien tranh Han Quoc, 1951-1953
Thi ky chien tranh Viet Nam, 1965-1969

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 39 Thuc oan/Hao Thi
WARSAW =
KRUS =
GORB =

SALT =
1 cho cac nam khi Cong c Warsaw co hieu lc, 1955 tr ve trc
1 cho cac nam ma Khrushchev thay oi chnh sach quan s Xo-viet
1 cho cac nam ma lanh ao Xo-viet Gorbachev thay oi chnh sach quan
s Xo-viet
S thay oi cau truc co the xay ra do hiep c SALT I; 0 = trc ay, 1 =
sau nay

Ca chi tieu quan s va tong chi tieu tnh theo o-la hien hanh va c
bien oi thanh cac so hang thc. Ke en ta can s thay oi trong logarit cua
chung. ieu nay cho

REALMIL = UM*100/GNPDEF
REALG = UG*100/DNPDEF
MILIT = ln(REALMIL
t
) ln(REALMIL
t-1
)
GOVT = ln(REALG
t
) ln(REALG
t-1
)

MILIT la bien phu thuoc ai dien cho s khac biet theo logarit cua tong chi tieu
quan s gia thi oan t va t-1. Theo cac ky hieu trc ay, ay la m
t
va o
lng toc o tang trng tc thi cua chi tieu quan s. Chi tieu quan s tnh
theo ty o la co nh nam 1972. GOVT la g
t
, s chenh lech gia logarit cua
tong chi tieu chnh phu trong cac thi oan t va t-1. No ai dien cho toc o tang
trng trong tong ngan sach chnh phu. Cac d lieu nay cung tnh theo o-la co
nh nam 1972 (ty). LONGDEF la g
t-1
m
t-1
, s ieu chnh sai so.
T Hnh 10.9 ta lu y rang toc o thay oi cua chi tieu quan s va tong
chi tieu lech nhau mot cach can ban trong thi ky Chien tranh the gii II va
Chien tranh Han quoc, nhng theo dai han th quan he on nh hn.
c lng bnh phng toi thieu thong thng cua cac he so trong Phng
trnh (10.27) c trnh bay ke tiep, vi tr thong ke t trong ngoac (dung Phan
May Tnh Thc Hanh 10.8 e chay lai cac ket qua trong phan nay):

MILIT = 0,172 + 1,579 GOVT + 0,169 LONGDEF
(2,8) (12,9) (2,8)

d.f. = 44
2
R = 0,792 = 0,17241

trong o MILIT = m
t
, GOVT = g
t
, va LONGDEF = g
t-1
m
t-1
.

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 40 Thuc oan/Hao Thi
Tac ong Cua Cac Bien Khac
Mac du tat ca cac he so hoi quy eu co y ngha thong ke va mo hnh giai thch
c 79,2% s bien oi ve t le tang trng ngan sach quan s, cac kiem nh
ve tng quan chuoi bac nhat ch ra s ton tai cua tnh t tng quan trong mo
hnh. V vay, cac tr c lng se khong hieu qua va tnh y ngha cua cac he so
hoi quy can phai xem xet lai. Mac du chung ta co the s dung mot phng
phap nh thu tuc lap Cochrane-Orcutt e hieu chnh s tng quan chuoi, ieu
nay a khong c tien hanh v mo hnh c ban lien ket chi tieu quan s vi
rieng bien tong chi tieu cua chnh phu va phai c hieu chnh nham tnh en
cac thay oi do cac bien khac gay ra. Chung ta co the ky vong he so hieu chnh
ngan han se c lien he vi nhieu bien ve kinh te va chnh tr. e ke en
cac anh hng nay, tac gia gia nh rang phu thuoc vao nhieu bien khac. Cu
the,

=
0
+
1
PRES

+
2
ELECT

+
3
REAGAN

+
4
OPP

+
5
HDEM

+
6
SDEM

(10.28)
+
7
WW2

+
8
KWAR

+
9
VWAR

+
10
KRUS +
11
GORB

+
12
SALT

Cac bien ve phai se c mo ta ngay sau ay. Chung ta co the muon kiem
nh xem va cung co lien he vi cac bien nay hay khong, tuy nhien v trong
tam cua phan nay la cac so hang hie u chnh sai so, nen ieu nay se khong c
thc hien. Hn na, ieu o se them vao 24 he so na can c lng va, v so
quan sat hieu qua ch la 47, nen se co mot s sut giam ang ke ve o chnh xac
cua cac tr c lng va nang lc cua cac kiem nh.
T phng trnh tren chung ta thu c phng trnh khong gii han sau,
trong o co bao gom cac tng tac gia cac bien trong phng trnh (10.28) va
cac bien trong phng trnh c ban:

MILIT
t
= + COVT
t
+ LONGDEF
t
(
0
+
1
PRES
t
(10.29)
+
2
ELECT
t
+
3
REAGAN
t
+
4
OPP
t
+
5
HDEM
t
+
6
SDEM
t
+
7
WW2
t
+
8
KWAR
t
+
9
VWAR
t
+
10
KRUS
t
+
11
GORB
t
+
12
SALT
t
) + u
t


Bay gi chung ta se chuyen sang mo ta cac bien mi trong mo hnh.

Cac Bien Chnh Tr
e kiem nh s ton tai chu ky kinh doanh chnh tr, Ramanathan va Blackburn
s dung bien nh nguyen, ELECT, bien nay se co gia tr 1 cho nam bau c va
nam ngay sau o, va 0 cho hai nam tiep theo con lai sau ky tranh c tong thong.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 41 Thuc oan/Hao Thi
Neu chu ky kinh doanh chnh tr ton tai, chung ta se ky vong bien nay se co tac
ong can bien dng len chi tieu quan s.
e kiem nh cac tac ong cua s lien minh cua cac ang chnh tr, nhieu
bien c xem xet. Bien au tien la PRES, nhan gia tr 1 cho moi nam tong
thong la ngi cua ang Dan chu. OPP la bien gia c gan gia tr 1 bat c khi
nao Tong thong va a so Thng Vien la ngi cua cac ang oi lap. Bien
HDEM va SDEM cung c a vao, cac bien nay the hien phan tram so ghe
thuoc ve ang Dan chu lan lt trong Ha vien va Thng vien. Mot bien gia
ten REAGAN cung c them vao, bien nay co gia tr 1 t nam 1981 tr i va
co gia tr 0 t nam o tr ve trc. Bien nay c xem xet v Tong thong
Reagan a theo uoi mot chnh sach nghiem ngat ve ngan sach quan s.
mc o nao o trong trng hp nay, chung ta ky vong he so hoi quy se dng.

Cac Bien Quoc Te
That de hieu, mot so khao sat trong qua kh ch ra rang nhieu bien quoc te
ngoai sinh anh hng en mc chi tieu quoc phong. Hai yeu to c xac nhan
bang thc nghiem la s bung no chien tranh va cac thay oi trong giai oan
quan he hoa bnh song phng gia Hoa Ky va Lien xo (Rattinger, 1975;
Ostrom, 1978; Zuk va Woodbury, 1986). V vay mot so cac bien quoc te c
a vao xem xet.
e o lng anh hng cua chien tranh, WW2, KWAR, va VWAR c a
vao mo hnh. Tat ca ba bien nay la bien nh nguyen vi cac gia tr 1 ch chien
tranh The gii th II, chien tranh Trieu Tien, chien tranh Viet Nam, lan lt
theo th t o. S xung ot quoc te thng c o bang so o s cang thang
c da tren cac s kien lien quan en cac moi quan he gia hai quoc gia
(Rattinger, 1975). V nghien cu nay khong ch la song phng ma con khao
sat en cac xung ot vi cac quoc gia khac (Trieu Tien, Viet Nam, va Trung
Quoc mot cach gian tiep), cac bien khac cung c s dung, ma, hy vong la, se
bao quat c mot pho rong ve cang thang quoc te nay.
Khrushchev thc hien mot chnh sach ha khac hn va a a en cc iem
cac hanh ong thai qua nh xay dng bc tng Berlin, va tai tieng hn, vu
khung hoang ten la Cuba, ca hai ong thai nay gop phan vao chien tranh
lanh gia Hoa Ky va Lien Xo. Gorbachev c chon v ong a e xng s cai
to ve kinh te va chnh tr tai Lien Xo trong mot no lc nham cai thien cac moi
quan he. Bien cuoi cung c a vao la SALT, muc ch la e kiem nh cac
thay oi ve cau truc ma co the la he qua cua viec ky ket va phe chuan hiep c
cat giam vu trang SALTI. Bien nay c chon v no the hien mot cc iem
trong thi ky hu hao trong quan he gia hai quoc gia Hoa Ky va Lien Xo.

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 42 Thuc oan/Hao Thi
Cac Ket Qua Thc Nghiem
au tien Phng trnh (10.29) c c lng theo phng phap OLS. Mo hnh
nay sau o se c kiem nh he so tng quan chuoi bac nhat. V co s hien
hu cua bien phu thuoc tre nen kiem nh Durbin-Watson khong ap dung c.
V vay, tac gia s dung kiem nh nhan t Lagrange (xem chng 5 va 9). Mot
cach c ban, thu tuc la phai hoi quy cac phan d c lng
t
u theo
1 t
u

va tat ca
cac bien trong phng trnh (10.29) va tnh tr thong ke nR
2
, trong o n la so
quan sat c s dung trong phng trnh hoi quy va R
2
la gia tr R bnh phng
khong hieu chnh t cung phng hoi quy o. Theo gia thuyet khong cho rang
he so tng quan chuoi bac nhat bang khong, nR
2
co phan phoi
2
vi 1 bac t
do. Trong v du cua chung ta, n = 46 (quan sat au tien b mat v so hang
1 t
u

)
va R
2
= 0,138. V vay nR
2
= 6,348, co y ngha tai mc 1,2%, nh vay ham y
rang co tng quan chuoi. Phng trnh (10.29) sau o c c lng bang
mot thu tuc hon hp Hildreth-Lu (HILU) va Cochrane-Orcutt (CORC). Thu tuc
nay bao gom au tien s dung thu tuc tm kiem HILU e xac nh c lng
cua he so tng quan chuoi bac nhat va sau o hieu chnh chnh xac no bang
cac s dung thu tuc lap CORC. Chung ta co the ky vong thu tuc nay hoi tu ve
cac c lng thch hp ln nhat toan cuc. Bang 10.5 trnh bay cac c lng
va cac tr thong ke lien quan.

Bang 10.5: Tr c lng HILU-CORC cua mo hnh tong quat trong
phng trnh (10.29)

Bien He so Sai so chuan t-stat Prob t > |T|


CONSTANT
GOVT
LONGDEF
LONGDEF*PRES
LONGDEF*ELECT
LONGDEF*REAGAN
LONGDEF*OPP
LONGDEF*HDEM
LONGDEF*SDEM
LONGDEF*WW2
LONGDEF*KWAR
LONGDEF*VWAR
LONGDEF*KRUS
LONGDEF*GORB
LONGDEF*SALT

- 0.19814
1.31688
0.29021
0.03553
-0.00137
-0.02705
-0.05306
1.95561e-06
-0.00299
0.46665
0.41699
0.12367
0.14522
0.02471
-0.00534

0.03679
0.07033
0.22232
0.06429
0.02722
0.07806
0.06448
4.03108e-03
0.00502
0.09747
0.06549
0.06619
0.06031
0.04328
0.04176

-5.386
18.725
1.305
0.553
-0.050
-0.347
-0.823
0.000
-0.595
4.788
6.367
1.868
2.408
0.571
-0.128

< 0.0001
< 0.0001
0.2014
0.5844
0.9602
0.7313
0.4168
0.9996
0.5563
< 0.0001
< 0.0001
0.0712
0.0222
0.5722
0.8991

***
***







***
***
*
**


d.f. = 31
2
R = 0,943 = 0,08178
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 43 Thuc oan/Hao Thi

Lu y: Ba dau * ch co y ngha mc 1%, hai dau * ch co y ngha trong khoang 1% en
5%, mot dau * ch co y ngha trong khoang 5% en 10%.
2
R va c da tren cac
phan d c lng cho phng trnh (10.29) s dung thu tuc c lng hon hp c e
cap trc o.

Se la khong thc te neu ky vong tat ca cac he so c lng la co y ngha ve
mat thong ke. Chung ta thay rang nhieu so hang la khong co y ngha. e cai
thien o chnh xac cua cac c lng con lai, cac tr nay se c loai bo mot
hoac hai tr mot lan, va mo hnh thu c c c lng theo thu tuc hon hp
HILU-CORC. Cac kiem nh chan oan them cung c thc hien trong mo
hnh nay kiem nh nhan t Lagrange (LM) ve s ton tai cua bien phu thuoc
tre, kiem nh ARCH ve phng sai thay oi theo thi gian, va kiem nh LM
ve tng quan chuoi bac nhat tuy nhien khong co chng c nao c tm thay
e ho tr cac kiem nh (xem Chng 5, 8, va 9 ve cac kiem nh chan oan
nay). Bang 10.6 cha cac tr c lng va cac tr thong ke lien quan cho mo
hnh cuoi cung. Chung ta nhan thay rang trong mo hnh cuoi cung, hau het cac
he so hoi quy co y ngha mc 1%.

Bang 10.6 Tr c lng HILU-CORC cho mo hnh cuoi cung

Bien He so Sai so chuan t-stat Prob t > |T|

CONSTANT
GOVT
LONGDEF
LONGDEF*SDEM
LONGDEF*WW2
LONGDEF*KWAR
LONGDEF*VWAR
LONGDEF*KRUS


-0.20750
1.34260
0.35268
-0.00413
0.46914
0.42589
0.14121
0.15773

0.02992
0.06467
0.09435
0.00164
0.07794
0.04811
0.04228
0.04237

-6.935
20.762
3.738
-2.526
6.019
8.853
3.340
3.722

0.0001***
0.0001***
0.0006***
0.0158**
0.0001***
0.0001***
0.0019***
0.0006***


d.f. = 38
2
R = 0,951 = 0,07577

Lu y: Ba dau * ch co y ngha mc 1%, hai dau * ch co y ngha trong khoang 1% en
5%, mot dau * ch co y ngha trong khoang 5% en 10%.
2
R va c da tren cac
phan d c lng cho phng trnh (10.29) s dung thu tuc c lng hon hp c e
cap trc o.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 44 Thuc oan/Hao Thi
Dien Dch Cac Ket Qua
Cac bien c a vao mo hnh giai thch c 95,1% phng sai cua ty le tang
trng cua chi tieu cho quan s, ay la gia tr cao hn ang ke so vi trng
hp mo hnh c ban. Cac bien giai thch c phan loai nh sau tuy thuoc vao
viec chung co y ngha mc t 1 hoac 5 % hay la khong co y ngha.

1% GOVT, LONGDEF, LONGDEF*WW2,
LONGDEF8KWAR, LONGDEF*VWAR, va
LONGDEF*KRUS
5% LONGDEF*SDEM

Khong y LONGDEF*PRES, LONGDEF*ELECT,
LONGDEF*REAGAN,
ngha LONGDEF*OPP, LONGDEF*HDEM,
LONGDEF*GORB, va LONGDEF*SALT

Nh co the thay t s co y ngha cua bien GOVT, chi tieu quan s tang vi
toc o ang ke trong giai oan lay mau, vi tac ong can bien bang 1,343. Nh
vay, s gia tang 1% cua chi tieu cua chnh phu keo theo mot s gia tang ln hn
bang 1,343% ve chi tieu cho quan s, co ngha la chi tieu quan s chiem mot t
trong ln hn trong chi tieu cua chnh phu. ieu nay c minh chng bang s
co y ngha cua so hang hieu chnh sai so ngan han, LONGDEF.
Hau het cac bien co y ngha tai mc 1% la cac bien quoc te, tc la, mot cach
tng oi, chung co anh hng ln hn cac bien noi a c chon. Ca ba bien
ve chien tranh co gia tr dng co y ngha nh mong i, mac du, nh co the
thay qua s khac biet cua cac he so cua chung, Chien tranh the gii th II va
Chien tranh Trieu Tien co tac ong can bien ln hn oi vi chi tieu quan s so
vi cuoc Chien tranh Viet Nam.

Chien tranh the gii th II 0,469LONGDEF
Chien tranh Trieu Tien 0,426LONGDEF
Chien tranh Viet Nam 0,141LONGDEF

Ket qua nay la hp ly v ca hai cuoc chien tranh trc co mc o huy ong ln
hn ve quan so va tnh ac liet cua cuoc chien. KRUS cung co tac ong can bien
dng, 0,158LONGDEF, gia tr nay mot lan na giong nh la a c ky vong
t cac hau qua cua chnh sach ngoai giao cng ran cua ong ta.
Bien noi a duy nhat co y ngha la SDEM, dng nh am ch rang s lien
ket ang phai trong Thng Vien bieu th cac kieu bo phieu ve s tranh gianh
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 45 Thuc oan/Hao Thi
ve quan s. Tuy nhien khong nen coi ay la mot chng c chuan mc v nh co
the quan sat thay t o ln cua tac ong, -0,00413LONGDEF, ay la mot tac
ong nho. Ngoai ra, s khong co y ngha cua HDEM, PRES, va OPP cho chung
ta ket luan rang s lien ket ang phai khong phai la mot dau hieu co y ngha
cua cac kieu bo phieu ve van e quan s. Nh vay, tnh y ngha cua SDEM
nen la s lien ket ang phai, t nhat la Thng Vien, co kha nang nhat la mot
khuynh hng ngan han khong thng xuyen, mot yeu to khong co y ngha khi
so sanh vi cac bien co khac nh chien tranh hoac s nhay cam oi vi cac kieu
bo phieu cua c tri (Majeski va Jones, 1981)
S khong y ngha cua ELECT dng nh ch ra rang khong co s van ong
cho chi tieu quoc phong di danh ngha khoan li ve chnh tr. ieu nay
khong ham y rang chi tieu cua chnh phu khong c s dung vao cac t
khung hoang v li ch cua chnh sach kinh te v mo. Trong trng hp nay co
the la mot ngan sach chnh phu ln hn se c bo sung ch mot phan bi cac
ngan sach quan s tang cng, dan en khong co mot s thay oi can oi co y
ngha. Mot kha nang khac la chi tieu cua chnh phu c s dung theo cung
mot cung cach nh ban au c e ngh cho chi tieu quan s.
S khong y ngha cua ca GORB va SALT cung khong co g ang ngac nhien.
Trong trng hp cua GORB, co kha nang cao hn la do so nam ong ta tren ghe
quyen lc tng oi t so vi kch thc mau cua nghien cu nay. Viec SALT
khong co y ngha co the la do no a en ch mot s sut giam ve vu kh hat
nhan va no khong phai la mot phan cua s cat giam chung ve chi tieu quan s.
Cung co the la do cac nguon quy quan s c phan chia lai cho cac phan khac
trong ngan sach quan s.

Ket Luan
Cach tiep can hieu chnh sai so c s dung trong khao sat nay a cho phep
chung ta co mot cai nhn thau ao ve s bien oi trong chi tieu quan s cua
Hoa Ky trong giai oan Chien tranh the gii th hai va cac giai oan sau o.
Co u bang chng xac ang cua s tng tac gia anh hng hieu chnh sai so
va mot so bien ve chnh tr va kinh te trong viec xac nh cac ty le tang trng
cua ngan sach quan s. Cu the, so hang hieu chnh ngan han (LONGDEF)
tng tac co y ngha vi mot so bien ve chnh sach. Tuy nhien pham vi cua
khao sat nay b gii han bi bac t do b gii han. Mac du vay, mo hnh hieu
chnh sai so a cung cap c mot chuan hu ch e so sanh. Ngay ca khi gia
nh ve moi quan he on nh gia hai bien la rat mong manh, phng phap
hieu chnh sai so co the van cung cap cho ngi nghien cu mot cu manh e
thc hien nghien cu. Phng phap nay manh v cau truc ac thu cua no mo ta
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 46 Thuc oan/Hao Thi
moi quan he gia hai bien lien quan va tao tnh nhat quan cho hanh vi ngan han
va dai han.
10.10 ong Tch Hp

Trong hai phan trc chung ta gii thieu mo hnh hieu chnh sai so trong o lien
he mot bien vi cac s thay oi cua mot bien khac cung nh vi cac mc o
trong qua kh cua hai bien o. Viec lap mo hnh c da tren mot moi quan
he dai han c ban gia hai bien. Quan niem nay lien quan chat che vi khai
niem ong tch hp do Granger a ra (1981). Trc khi thao luan ve ong
tch hp chung ta can nh ngha mot so khai niem mi lien quan en d lieu
chuoi thi gian.

Tnh Dng
Trong hau het cac thao luan trc au chung ta gia nh rang mot bien ngau
nhien Y
t
co phng sai xac nh va rang ong phng sai gia Y
t
va Y
t-s
(vi s
> 0) hoac la bang 0 hay phu thuoc vao s ma khong phu thuoc vao t. Nh vay,
s tng quan gia mot chuoi va cac gia tr tre cua no c gia nh la ch phu
thuoc vao o dai cua s tre va khong phu thuoc vao khi nao chuoi bat au.
Tnh chat nay c goi la tnh dng va bat ky chuoi nao tuan theo quy tac nay
c goi la chuoi thi gian dng. No cung c goi la chuoi c tch hp
bac khong hoac la I(0). Qua trnh phat chuoi dng c goi la bat bien theo
thi gian. Trong mot chuoi dng, Var(u
t
) va Var(u
t-s
) bang nhau vi s > 0. De
dang nhan thay cac phan d cua mo hnh hoi quy vi mot cau truc AR(1) thoa
man tnh chat dng, trong khi o mo hnh bc ngau nhien hoac mot chuoi co
xu hng theo thi gian se co phng sai ta ng dan theo thi gian va nh vay la
khong dng. Hau het cac chuoi thi gian ve kinh te la khong dng v chung
thng co mot xu hng tuyen tnh hoac mu theo thi gian. Tuy nhien co the
bien oi chung ve chuoi dng thong qua qua trnh sai phan, v du, bang cac tnh
hieu so x
t
x
t-1
(xem Chng 11 e biet them ve nhng khai niem nay). Neu
chuoi sai phan co tnh dng, chung ta noi chuoi ban au la tch hp bac nhat,
ngha la, I(1). Mot chuoi tuan theo bc ngau nhien ro rang la I(1).

ong Tch Hp
Gia s rang X
t
va Y
t
la hai bc ngau nhien va v vay khong dng (cu the,
phng sai cua chung tang theo thi gian). Noi chung, chung ta ky vong rang
to hp tuyen tnh gia X
t
va Y
t
se cung la mot bc ngau nhien. Tuy nhien, hai
chuoi nay co the co mot tnh chat ma mot to hp tuyen tnh cu the cua chung
(X
t
aY
t
) se co tnh dng. Nh vay, moi X
t
va Y
t
co the c tch hp bac mot
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 47 Thuc oan/Hao Thi
[ngha la I(1)], nhng cung co the ton tai mot gia tr a sao cho X
t
aY
t
la dng
[ngha la, I(0) vi phng sai hu han]. Neu tnh chat nay ton tai, chung ta noi
rang X
t
va Y
t
c ong tch hp. o o hai chuoi ong tch hp se khong
trt qua xa trong dai han. V du ve chuoi ong tch hp co the co la tieu thu
va thu nhap, gia cua hai mat hang thay the gan, va gia va lng trong hai th
trng lien quan.


Kiem nh Tnh ong Tch Hp
V loai mo hnh can c kiem nh co the phu thuoc vao viec mot bien phu
thuoc co the b tch hp vi mot bien oc lap hay khong, do o viec kiem
nh xem hai (hay hn) bien co b ong tch hp hay khong la rat quan trong.
Engle va Granger (1987) xem xet nhieu kiem nh ve tnh ong tch hp, trong
so o chung ta se thao luan hai kiem nh ma ho e ngh. e thuc ay cac
kiem nh, xem xet hai bien tch hp bac nhat X
t
va Y
t
.

KIEM NH DW HOI QUY ONG TCH HP ay la kiem nh n gian nhat ve
tnh ong tch hp. Theo phng phap nay, au tien ta c lng phng trnh
sau, c goi la hoi quy ong tch hp

Y
t
= + X
t
+ u
t


Tr thong ke Durbin-Watson c tnh nh sau:

=
2
t
2
1 t t
u
u u
DW

) (


Nh a e cap trc ay, noi chung ngi ta se ky vong u la I(1) neu X va Y
la I(1). Neu nh vay, tr thong ke DW se gan bang 0 va hai chuoi se khong b
ong tch hp. Nh vay, mot cach e kiem nh s thieu tnh ong tch hp la
xem xem DW co gan bang 0 hay khong. Neu DW co gia tr dng ln ang ke,
chung ta se nghi ng rang hai chuoi b ong tch hp. Cac bang chuan cho
kiem nh DW c s dung Chng 9 khong ap dung c trong trng hp
nay v trong trng hp o gia thuyet khong la = 0 cho qua trnh AR(1), thay
v la DW = 0. Engle va Granger thc hien mot nghien cu mo phong va xac
nh c cac gia tr ti han c trnh bay trong bang 10.7 cho mot mau gom
100 quan sat.

KIEM NH DICKEY FULLER BO SUNG Trong trng hp nay cung vay au
tien ta xac nh ham hoi quy ong tch hp. Ke o tnh cac so hang sai so
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 48 Thuc oan/Hao Thi

t t t
X Y u =



Sau o c lng ham hoi quy Dickey-Fuller:

=

+ + =
p
1 i
t 1 t i 1 t t
u b u u

trong o p la bac tre chon trc cua cac so d. Tr thong ke kiem nh t cho ,
nhng phan phoi t la khong phu hp. Cung trong trng hp nay Engle va
Granger cung cap cac gia tr ti han dung mot phng phap mo phong cho 100
quan sat (xem Bang 10.7)

Bang 10.7 Gia Tr Ti Han Dung Trong Kiem nh Ve S ong Tch
Hp

Mc y ngha (%) Tr thong ke DW Tr t DF gia tang
1
5
10
0.511
0.386
0.322
3.77
3.17
2.84
Nguon: Engle, R.F., va C.W.J. Granger. ong Tch Hp va Hieu Chnh Sai So, Trnh
Bay, c Lng va Kiem nh. Econometrica 55 (Thang 3 1987): 251-276

V DU 10.7
Tap tin DATA10-5 cung cap d lieu hang nam ve nh mc lng theo gi
trung bnh cua Bang California va cho toan Hoa Ky trong giai oan 1960-1994,
va Hnh 10.10 ve tap d lieu nay. Lu y rang cac ng cong thc te la nh
nhau ngoai tr mot ieu ng cong cho California luon nam tren ng cong
cua Hoa Ky. Tuy nhien trc khi khao sat ieu nay, chung ta nen xac nh xem
hai chuoi nay co tuan theo bc ngau nhien khong. ieu nay au tien c
thc hien bang kiem nh Dickey-Fuller c mo ta trong Phan 10.7. Mo hnh
khong gii han la (W ch nh mc lng)

W
t
=
1
+
2
t +
3
W
t-1
+
4
W
t-1
+ u
t


Gia thuyet khong cho rang chuoi la mot bc ngau nhien, la
2
= 0 va
3
= 0.
Tr thong ke F cho kiem nh nay la 4,283 va 2,754 lan lt cho Hoa Ky va
California (xem Phan Thc Hanh May Tnh 10.9 e chay lai ket qua cua v du
nay). T bang cac gia tr ti han Dickey-Fuller c trnh bay Bang 10.4
chung ta lu y rang gia thuyet bc ngau nhien khong the b bac bo ngay ca tai
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 49 Thuc oan/Hao Thi
mc y ngha 10%. e ap dung kiem nh DW cho s ong tch hp, chung ta
xac nh ham hoi quy ong tch hp nh sau:

CALWAGE
t
= 0,309 + 1,0295 USWAGE
t

n = 35 DW = 0,778

Tr thong ke DW ln hn kha nhieu so vi tat ca cac gia tr ti han Bang
10.7 va cung co gia thuyet cho rang hai nh mc lng b ong tch hp. Tuy
nhien, cung nen lu y rang cac gia tr ti han c da tren cac mo phong cho
100 quan sat, trong khi o chung ta ch co 33 quan sat. Cac gia tr ti han cho
cac c mau khac hien tai cha c xac nh, nh vay bang chng cua s ton
tai s ong tch hp ch co tnh gi y.
e ap dung kiem nh Dickey-Fuller bo sung, chung ta lu cac phan d t
phng trnh hoi quy va thu c phng trnh hoi quy Dickey-Fuller sau, gia
nh co mot qua trnh tre bac 4:

4 t 3 t 2 t 1 t 1 t t
u 010 0 u 201 0 u 011 0 u 193 0 u 396 0 u

+ + = , , , , ,

Tren c s cac o tre c ch ra, giai oan d lieu hieu qua la 1965-1994.
Tr thong ke tnh toan t cho he so cua -
1 t
u

la 1,540, gia tr nay nho hn nhieu
so vi gia tr ti han trong Bang 10.7. V vay, chung ta khong the bac bo gia
thuyet khong ve s khong ton tai cua ong tch hp (ieu kien ve c mau nho
cung c ap dung ay)

Hnh 10.10 Mc lng theo gi Hoa Ky va California

Mc lng mot gi
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 50 Thuc oan/Hao Thi





BAI TAP THC HANH 10.7
Lam lai v du tren s dung logart tien lng thay v lng.

c Lng Trong Trng Hp Co S Hien Dien cua ong Tch Hp
Engle va Granger (1987) chng minh c rang ng vi moi cap bien ong tch
hp, ton tai mot mo hnh hieu chnh sai so (ECM). Ket qua nay c goi la
nh ly ai dien Granger. Mot ECM co the c bieu dien dang

t 1 t 1 t 2 t 1 t
x y x y + + =

) ( (10.30)

Engle va Granger e ngh phng phap c lng hai bc. au tien c lng
phng trnh hoi quy ong tch hp y
t
= x
t
+ u
t
va lu cac so d
t t t
x y u =

.
Giai oan th hai bao gom c lng Phng trnh (10.30) nhng s dung
1 t
u


trong so hang th hai ben ve phai. Phng phap nay, tuy nhien, co mot so
nhc iem. Banerjee cung cac cong s (1986) va Stock (1986) a chng minh
rang mo hnh tnh ben di phng trnh hoi quy ong tch hp co the cho ra
cac c lng b thien lech. Banerjee va cac cong s e ngh s dung dang
ong cua phng trnh hoi quy ong tch hp. Phan tham khao cua chng nay
cung co nhieu bai tham khao hu ch.

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 51 Thuc oan/Hao Thi
10.11 Tnh Nhan Qua

Khi chung ta xac nh mot bien la phu thuoc (Y) va mot bien khac la bien
giai thch (X), chung ta a ngam gia nh rang nhng thay oi cua bien giai
thch keo theo nhng thay oi bien phu thuoc. ay la quan niem ve tnh nhan
qua theo o thong tin ve bien X c ky vong se anh hng en phan phoi co
ieu kien cua cac gia tr tng lai cua Y. Neu X gay ra Y va Y gay ra X, th co
s phan hoi

, ngha la hai bien c xac nh ong thi (gia cua mot hang hoa
va so lng hang ban c la v du cua tac ong phan hoi nay). Trong nhieu
trng hp, hng ro ret cua tnh nhan qua la khong ro rang. Chang han, phai
chang lng cung cap tien gay ra s thay oi mc lai suat hay ieu ngc lai
xay ra? V vay, that ang quan tam en kiem nh ve hng cua tnh nhan qua
gia hai bien.

Kiem nh Granger Ve Tnh Nhan Qua
No lc au tien nham thc hien kiem nh hng cua tnh nhan qua c
Granger tien hanh (1969). Trc giac an cha trong kiem nh nhan qua
Granger la rat de hieu. Gia s X gay-ra-Granger Y nhng Y khong gay-ra-
Granger X, th cac gia tr qua kh cua X c ky vong la co the giup tien oan
cac gia tr tng lai cua Y, nhng cac gia tr qua kh cua Y khong the giup d
bao X. Cu the hn, xem xet mo hnh sau trong o X va Y c bieu dien
dang o lech khoi cac gia tr trung bnh tng ng:


t
q
1 j
j t j
p
1 i
i t i t
u X Y Y + + =

=

=

(10.31)

trong o u
t
la phan t nhieu trang, p la bac cua o tre cua Y, q la bac cua o tre
cua X. Giai thuyet khong rang X khong gay-ra-Granger Y la
j
= 0 vi j =
1,2,, q. Nh vay mo hnh gii han bang:
t
p
1 i
i t i t
v Y Y + =

=


(10.32)

Tr thong ke kiem nh la Wald F

) /(
/ ) (
q p n ESSU
q ESSU ESSR
F
c

=

Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 52 Thuc oan/Hao Thi
trong o n la so quan sat c s dung trong mo hnh khong gii han trong
phng trnh (10.31), ESSU la tong bnh phng sai so cho Phng trnh
(10.31), va ESSR la tong bnh phng sai so cho mo hnh gii han (10.32).
Theo gia thuyet X khong gay-ra-Granger Y, F
c
co phan phoi F v i q bac t do
t so va n p q bac t do mau so. Kiem nh c tien hanh theo cac thong
thng. Mac du phng trnh (10.31) va (10.32) khong co cac bien giai thch
khac, phng phap la tng t khi nhng bien nh vay c a vao mo hnh.
Cac bac tre (p va q) la tuy tien va thng c gan gia tr ln. Mot cach khac,
ngi ta co the thc hien kiem nh cac gia tr khac nhau ve o tre va co the
chac chan rang cac ket luan nay la manh va khong phu thuoc vao mo hnh.
Viec xac nh tng t cung co the c thc hien bang kiem nh nhan t
Lagrange.
Nen lu y rang phng phap ch kiem nh hng nhan qua t X ti Y. Nh
vay, viec bac bo gia thuyet khong ch ra rang X gay-ra-Granger Y. Kiem nh
ve tnh nhan qua t Y en X, cac bien X va Y se c chuyen oi trong Phng
trnh (10.31) va (10.32) va tr thong ke kiem nh tng ng co the c xac
nh. Neu ca hai kiem nh bac bo cac gia thuyet khong, th chung ta co the ket
luan co mot tac ong phan hoi tre.
T sau s xuat ban cua bai viet cua Granger, nhieu phng an c e ngh,
v du, Sims (1972); Geweke, Meese, va Dent (1983); Pierce (1977); Pierce va
Haugh (1977); va Nelson va Schwert (1982).

V DU 10.8
e minh hoa kiem nh nhan qua Granger chung ta se kiem tra hng cua quan
he nhan qua gia cung tien va ty le lai suat. Mo hnh khong gii han nh sau:
r
t
=

=
6
1 i

i
r
t-i
+

=
6
1 j

j
m
t-j
+ u
t
m
t
=

=
6
1 i

i
m
t-j
+

=
6
1 j

j
r
t-i
+ v
t

e thc hien phan tch, ta dung d lieu theo qu cua Hoa Ky trong DATA10-
1 (xem phan thc hanh may tnh 10.10 oi vi cac lenh e tai tao lai cac ket
qua thc nghiem a c trnh bay ay). r
t
la lai suat tr i trung bnh cua
chnh no trong thi oan lay mau, va tng t m
t
la cung tien tr i gia tr trung
bnh cua no.
oi vi phng trnh lai suat, tr thong ke Wald F cho viec loai bo cac bien
cung tien la 0,7007 va gia tr p tng ng la 0,650. ieu o cho thay gia thuyet
khong cho rang cac gia tr cung tien te qua kh khong anh hng en lai suat
tng lai la khong the b bac bo. oi vi phng trnh cung tien te, tr thong ke
Wald F la 8,926 vi mot gia tr p nho hn 0,0001. Gia thuyet la cac lai suat qua
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 53 Thuc oan/Hao Thi
kh se khong anh hng en cung tien tng lai b bac bo mc di 1 phan
tram. Do o, co chng c ro rang ve quan he nhan qua ch theo mot hng.


Mo Hnh T Hoi Qui Vec-T (VAR)
Cac khai niem ve ong tch hp hay nhan qua co tng quan rat gan vi cac
mo hnh t hoi qui vec-t. Chung lien quan en viec xac nh mot vai phng
trnh lien quan cac bien oc lap khac nhau vi gia tr qua kh cua chung cung
nh vi cac bien oc lap khac. Cac mo hnh nh vay cc ky pho bien trong cac
tai lieu nghien cu kinh te v mo thc nghiem, ac biet oi vi viec d bao cac
bien kinh te v mo. Sau ay la mot v du cua mo hnh VAR vi ba bien noi sinh
(ngha la, oc lap) va ac trng t hoi qui bac bon:

X
t
=
0
+
1
X
t-1
+ +
4
X
t-4
+
5
Y
t-1
+ +
8
Y
t-4
+
9
Z
t-1
+ +
12
Z
t-4
+ u
t

Y
t
=
0
+
1
Y
t-1
+ +
4
Y
t-4
+
5
X
t-1
+ +
8
X
t-4
+
9
Z
t-1
+ +
12
Z
t-4
+ v
t

Z
t
=
0
+
1
Z
t-1
+ +
4
Z
t-4
+
5
X
t-1
+ +
8
X
t-4
+
9
Y
t-1
+ +
12
Y
t-4
+ w
t

Can lu y rang trong moi phng trnh cac gia tr hien hanh (tai thi iem t)
cua hai bien oc lap khac khong xuat hien ma ch co cac gia tr qua kh cua
chung. Neu khong co ac iem nay, mo hnh se tr thanh mot mo hnh he
phng trnh bnh thng vi thu tuc c lng ac biet (chi tiet ve van e nay
chng 13). Vi nhng ac iem trong trng hp tren, mo hnh co the c
lng theo bnh phng toi thieu thong thng vi thanh phan sai so thoa man
gia thiet chuan trong chng 3. Neu co tng quan chuoi gia cac thanh phan
sai so, ta co the ap dung thu tuc Cochrane-Orcutt tong quat. Bac cua qua trnh
t hoi qui co the tuy chon va co the c qui nh bi ac iem chu ky cua
chuoi d lieu. Noi cach khac, mot ngi co the chon theo hng thien ve tham
so bang cach a ra nhieu so hang tre va sau o dung ky thuat giam mo hnh
da tren d lieu va mo hnh hoa cac tieu chuan la chon gia cac mo hnh. Bac
tre cung co the c xac nh bi kha nang d bao cua mo hnh. Trong trng
hp nay, nha nghien cu se gi lai mot phan cua bo d lieu (v du, 10 phan
tram d lieu), c lng mo hnh vi d lieu con lai, dung no e d bao cac thi
oan sau o, tnh cac sai so thong ke nh MSE hay MAPE (mo ta trong phan
3.9), va sau o se chon la mo hnh.

V DU 10.9
V du nay se dung d lieu quy trong DATA10-1 e minh hoa phng phap
VAR oi vi mot mo hnh ba phng trnh the hien tng quan gia cung tien
(M), lai suat (r), va tham hut ngan sach (D). Cac mo hnh co cac gom tr hang
so va theo t hoi qui bac bon. Phan thc hanh may tnh 10.11 se trnh bay cach
tnh ket qua. Mot bo d lieu tron ven cho giai oan t 1964.1 en het 1991.2.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 54 Thuc oan/Hao Thi
V co hieu ng tre bon quy, chung ta bo qua bon quan sat au tien khi c
lng cac mo hnh. e thc hien d bao kiem nh sau mau, ch co d lieu t
1965.1 en het 1988.4 c s dung. Sau o cac c lng c dung e d
bao r, M, va D, trong 10 thi oan t 1989.1 en 1991.2 va tnh MAPE tng
ng. V cac bien tre co tng quan rat cao, qui trnh giam mo hnh da tren d
lieu c dung e loai bo cac bien vi cac he so khong co y ngha. Cac c
lng cua mo hnh cuoi cung c dung e d bao cho giai oan sau mau. Mot
lan na, MAPE c tnh. Bang sau la cac gia tr phan tram tng ng:

Mo hnh khong gii han Mo hnh cuoi cung
Lai suat 6.89 6.39
Cung tien 0.73 0.75
Tham hut ngan sach 15.22 14.39

Can lu y rang MAPE nho hn 1 phan tram oi vi chuo i cung tien, trong khi
cho hai chuoi khac con lai gia tr nay cao hn nhieu. Mo hnh cuoi cung co mot
u the nho so vi cac mo hnh khong gii han ve kha nang d bao ngoai mau.

10.12 D Lieu Gop Cheo Va Chuoi Thi Gian (D Lieu Bang)

Tat ca cac phan tch thc hien en nay eu xoay quanh d lieu thi gian hay d
lieu cheo cua cac yeu to kinh te tai mot thi iem. Tuy nhien, trong nhieu
trng hp, mot nha nghien cu co the phai thu thap d lieu theo thi gian oi
vi d lieu cheo cua nhieu nhom kinh te. Trong chng 1 chung ta a e cap
en cach mot cong ty ien lc mong muon chon mau cac ho gia nh, trang b
ong ho o ien nang tieu thu tai nhng thi iem khac nhau trong ngay, va
theo doi xu hng tieu thu trong mot nam. Do vay, chung ta se co ca hai loai d
lieu cheo va theo thi gian c gop lai vi nhau. D lieu dang nay c goi la
d lieu bang hay d lieu gop cheo va thi gian, va cung con c goi la d
lieu doc. Mot v du khac cua loai d lieu nay nam trong DATA9-13, gom suat
thu li hang thang cua tam loai chng khoan tai chnh niem yet tren S Giao
Dch Chng Khoan NewYork. D lieu bang cua cac chng khoan nay can co
cac ky thuat c lng ac biet, va chng nay se gii thieu mot so phng
phap. Chi tiet ve van e nay co the c tm thay trong cac tac gia nh Green
(2000) va Hill, Griffiths va Judge (1997), Judge va cac tac gia khac (1993),
Wooldridge (2000) va Kmenta (1986).
e trnh bay cho de hieu, mo hnh c s dung se la hoi qui tuyen tnh n
vi ch mot bien oc lap. Trng hp tong quat vi a bien oc lap tng oi
n gian, ac biet neu dung cac phan mem nh Eviews, SHAZAM, va SAS, co
the de dang x ly d lieu bang. Mo hnh tong quat a hieu chnh:
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 55 Thuc oan/Hao Thi

Y
it
=
it
+
it
X
it
+ u
it
(10.33)

trong o i = 1, 2, , G, la G cac nhom d lieu cheo (co the la cong ty, quoc gia,
tieu bang, thanh pho, ca nhan) va t = 1, 2, , n, la thi gian. V ch co Gn quan
sat e c lng 2Gn thong so, chung ta can at ra mot so gii han e giam so
tham so cha biet. Bay gi chung ta se chuyen sang cac phng phap e thc
hien ieu nay.

Hoi Qui Co Ve Khong Tng Quan (SUR)
Mot phep n gian hoa mo hnh la gia s rang va thay oi theo tng nhom
cheo nhng khong keo dai theo thi gian. Do o
it
=
i
va
it
=
i
. Neu G =
3, phng trnh (10.33) se giam thanh ba phng trnh sau:

Y
1t
=
1t
+
1t
X
it
+ u
1t
(10.33a)
Y
2t
=
2t
+
2t
X
it
+ u
2t
(10.33b)
Y
3t
=
3t
+
3t
X
it
+ u
3t
(10.33c)

Neu so hang sai so (u
it
) tuan theo gia thiet chuan cua trung bnh zero, hang so
nhng co phng sai thay oi, khong t tng quan, va khong co tng quan
ong thi (tai thi iem t) gia cac sai so cua bat ky hai phng trnh con lai, th
cac phng trnh tren ve c ban la khong co tng quan. Dung bnh phng toi
thieu thng oi vi tng phng trnh rieng re, chung ta se co c cac c
lng khong chech, nhat quan va hieu qua nhat. Mot van e cua phng phap
nay la nhng hien tng thong thng xay ra trong bat ky nen kinh te nao (v
du, thay oi lai suat, cung tien, chnh sach thue, s kien chnh tr) thng anh
hng en cac sai so cheo khac nhau theo mot cach tng t dan en tng
quan ong thi. Do o chung ta co the co

Cov(u
1t
, u
2t
) =
12
Cov(u
2t
, u
3t
) =
23
Cov(u
1t
, u
3t
) =
13
(10.34)

trong o cac khac khong. Bang cach khai thac cac ong phng sai nay,
chung ta co the co cac c lng thong so tot hn la khi thc hien rieng re oi
vi tng phng trnh. Cac bc nh sau:

Bc 1 c lng tng phng trnh rieng re bang bnh phng toi thieu thong
thng OLS va tnh phan d (
it u

)
Bc 2 Dung cac phan d nay c lng cac phng sai va ong phng sai
(
ij
vi i, j = 1, 2, , G bang 3 trong trng hp nay)
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 56 Thuc oan/Hao Thi
Bc 3 Dung cac c lng t bc 2 e thc hien cac c lng bnh phng
toi thieu tong quat kha thi (c lng FGLS) cua tat ca cac thong so.

Cac chng trnh may tnh c neu tren se thc hien tat ca cac tnh toan
can thiet vi nhng lenh n gian. Mo hnh tren c goi la hoi qui co ve
khong tng quan (SUR), mot thuat ng do Zellner (1962) a ra, v chung
dng nh khong co tng quan ngoai tr tng quan gia cac phan d.
Co mot tnh huong trong o cac c lng SUR lien ket se tng t nh c
lng theo bnh phng toi thieu thong thng cua cac phng trnh rieng re,
mac du cac sai so tng ng co tng quan, do o c lng FGLS cung se
khong tao ra u the nao. Trng hp nay xuat hien khi X
1t
= X
2t
= X
3t
vi t = 1,
2, , n, o la khi cac bien ben phai giong nhau trong tat ca cac phng trnh.
ieu nay cung ung khi mo hnh cha nhieu bien X hn. Lay v du, gia s
chung ta xac nh quan he cau cua gao, m, va bap, vi so lng moi loai ngu
coc la mot ham so cua gia cua ba loai ngu coc tren va thu nhap. Do o moi
phng trnh se co chung cac bien oc lap vi gia tr quan sat tng t nhau.
Trong trng hp nay cac c lng theo phng phap bnh phng toi thieu
thong thng OLS co tat ca cac tnh chat mong muon.

c Lng Dung Bien Gia (Mo Hnh Cac Tac ong Co nh)

Mot phng phap khac oi vi cac c lng mo hnh vi d lieu bang la dung
bien gia oi vi moi n v cheo (xem lai phan 7.2 ve cac bien nh tnh vi
nhieu phan loai). e minh hoa, ta co the nh ngha ba bien gia: D
1t
co gia tr la
1 khi i = 2 cho tat ca cac thi oan, va la 0 trong cac trng hp con lai; D
2t
co
gia tr la 1 khi i = 2 cho tat ca cac thi oan, va la 0 trong cac trng hp con
lai; D
3t
co gia tr la 1 khi i = 3 cho tat ca cac thi oan, va la 0 trong cac trng
hp con lai. ieu chnh cac tung o goc trong phng trnh (10.33), mo hnh
hieu chnh la (vi i = 1, 2, 3)

Y
it
=
1
D
1t
+
2
D
2t
+
3
D
3t
+
1
X
it
+ u
it
(10.35)

Mot mo hnh loai nay c goi la mo hnh cac tac ong co nh. Can lu y
rang chung ta co the m rong mo hnh e thay oi so hang o doc cua phng
trnh cung bang bien gia oi vi he so o doc. Ve c ban, chung ta gia nh
rang phng sai sai so trong cac phng trnh la cac phng trnh cheo giong
nh nhau, Neu nh vay, viec gop lai se cho phep c lng cac thong so hieu
qua hn v s gia tang ang ke ve so d lieu quan sat.


Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 57 Thuc oan/Hao Thi
Mo Hnh Cac Tac ong Ngau Nhien (Hay Cac Thanh Phan Sai So)

Mo hnh cac tac ong co nh xem cac he so cua bien gia la co nh nhng cha
biet. Trong mo hnh cac tac ong ngau nhien (c biet pho bien di ten goi
mo hnh thanh phan sai so), chung c xem nh c lay ra ngau nhien t
mot tong the chung vi mot trung bnh co nh (goi la ). ieu chnh mo hnh
nh sau

Y
it
=
it
+
1
X
it
+ u
it

it
= +
i
(10.36)
hay
Y
it
= +
1
X
it
+ (u
it
+
i
) = +
1
X
it
+ v
it
(10.37)

trong o la tac ong trung bnh co nh va
i
la mot tac ong ngau nhien bat
bien theo thi gian khong quan sat c, oi vi nhom cheo th i, c gia nh
la oc lap vi cac gia tr khac vi mot trung bnh zero va phng sai khong
oi. So hang sai so ket hp v
it
co hai thanh phan (nen c goi la mo hnh thanh
phan sai so), sai so cua ac trng nhom (
i
) va sai so chung u
it
.
Cac so hang sai so c xem nh thoa man cac ieu kien sau:

E(u
it
) = E(
i
) = 0, Var(
i
) =
2

, Var(u
it
) =
2
u
, Cov(
i
,
j
) = 0,
vi i j

Cov(u
it
,
j
) = 0, vi tat ca cac i, j, va t, va Cov(u
it
,u
js
) = 0, vi i j va t s

Co the de dang i en ket qua sau ay (hay chng minh):

Var(v
it
) =
2
u
+
2

Cov(v
it
,v
is
) =
2

vi t s

ieu o chng to rang bnh phng toi thieu thong thng OLS khong phai
la ky thuat toi u ma la FGLS se cho c nhng c lng vi cac tnh chat
mong muon. Cac chng trnh may tnh liet ke phan tren eu co kha nang
thc hien cac tnh toan tren vi nhng thao tac lenh n gian.

10.13 D An Thc Nghiem

Neu ban a bat au mot d an thc nghiem nh mot phan yeu cau cua mot mon
hoc (la ban a thc hien cac bc mo ta trong phan 4.9 va 7.9), va s dung d
lieu chuoi thi gian, ban a san sang thc hien c lng mo hnh va kiem nh
gia thuyet. Hay lap mot hay hai mo hnh tong quat va c lng chung. e lam
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 58 Thuc oan/Hao Thi
c, can am bao co bao gom nhng tac ong phu hp. Neu d lieu cua ban
bao gom dan so nh mot bien giai thch, hay mo ta cac bien theo n v thu
thap au ngi thay v dung dan so nh mot bien oc lap. ieu nay giup tranh
cac van e phng sai cua sai so thay oi va a cong tuyen co the co. Ngoai ra
cung nen s dung cac bien tai chnh theo gia tr thc (ngha la, a hieu chnh
lam phat). Neu dung d lieu theo qu hay thang, ban cung co the muon dung
bien gia ve mua vu. Sau khi c lng cac mo hnh tong quat bang bnh phng
toi thieu thong thng OLS, thc hien cac kiem nh LM phu hp oi vi tng
quan chuoi cho bac tong quat thay v ch vi AR(1) va kiem nh DW. Neu co
ton tai tng quan chuoi, dung thu tuc Cochrane-Orcutt tong quat e co c
lng hieu qua hn. Sau o ap dung ky thuat lam giam da tren d lieu e loai
nhng bien d tha trong mo hnh. T o dien dch ket qua cua mo hnh cuoi
cung. Ban co the cung muon d bao cac bien phu thuoc va tnh cac tr thong ke
tom tat ve sai so. ieu nay co the thc hien trong mau hay ngoai mau. Neu
ngoai mau, khi c lng ban se khong c dung cac quan sat trong 10% cac
thi oan cuoi cung. Thay vao o, dung 90% cac quan sat au tien e c lng
mo hnh va d bao cho 10% cac thi oan cuoi cung. Sau o anh gia sai so va
ket luan ve kha nang da bao ngoai mau.

Tom Tat

Chng nay xem xet cac ket qua cua viec cac bien tre trong mot mo hnh cac bien
giai thch tre va bien phu thuoc tre (hay noi sinh). Nhng mo hnh lien quan en cac
tre trong nhieu thi oan khac nhau c goi la cac mo hnh o tre phan phoi.
Mot mo hnh o tre phan phoi ch vi cac bien giai thch tre co dang

Y
t
= +
0
X
t
+
1
X
t-1
+ . . . +
p
X
t-p
+ u
t


Tac ong rieng phan Y
t
/X
t
c goi la nhan t tac ong o la tac ong can
bien cua X len Y trong cung mot thi oan. Tac ong rieng phan Y
t
/X
t-1
c goi la
nhan t tam thi bac i; tc la tac ong can bien len Y
t
cua nhng thay oi trong X tai
thi iem t - 1. Can bang dai han (hay trang thai can bang) at c khi tat ca cac
bien khong oi theo thi gian. Chung ta ky hieu gia tr dai han Y* va X*. Tac ong
rieng phan Y* /X* c goi la nhan t dai han; la tac ong cua X len Y sau khi thc
hien tat ca cac hieu chnh va at c can bang dai han.
Neu chung ta ap dung bnh phng toi thieu thong thng mo hnh nay, c lng
se van BLUE va nhat quan, v khong gia thiet nao b vi pham. Tuy nhien, v X
t
, X
t-1
, ...
thng se tng quan rat cao, nhng van e ve a cong tuyen se xuat hien. Hn na,
khi gia tr p cang ln, cang co nhieu thong so c c lng va co t bac t do hn.
ieu nay lam giam o chnh xac cua c lng va cua kiem nh gia thuyet.
Mot cach e giam so lng thong so c c lng la dung thu tuc o tre Koych
(hay o tre hnh hoc) do Koych e xuat. Thu tuc nay gia nh rang trong so cua thi
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 59 Thuc oan/Hao Thi
oan i la mot t so cua trong so cua giai oan trc. Do o,
i
=
i-1
, trong o 0 < <
1. Mot gia thiet nh vay la hp ly trong cac trng hp phan ln cac tac ong cua X
dien ra ngay tc th, vi mc o giam dan theo thi gian. Mo hnh bay gi co the bie n
oi thanh

Y
t
= (1-) + Y
t-1
+
0
X
t
+ u
t

vi ch ba thong so c c lng.
Mot thu tuc khac e giam so lng thong so la o tre Almon (hay o tre a thc) do
Almon e xuat. Theo phng an nay, moi he so c mac nh la mot a thc trong
cac o tre. V du,


i
=
0
+
1
i +
2
i
2
+ . . . +
r
i
r


Mo hnh bay gi co the bien oi thanh mot dang mi lien quan en viec c lng cac
. V bac a thc thng khong ln hn 3, so lng thong so c c lng se c
gii han. Viec chon la o tre ln nhat (p) va bac a thc (r) co the c thc hien qua
viec xem xet cac to hp khac nhau va sau o chon mot to hp sao cho cc tieu hau het
cac tr thong ke la chon mo hnh.
Bien oi o tre Koych a chuyen mot mo hnh o tre phan phoi thanh mo hnh co mot
bien phu thuoc tre Y
t-1
. Cac phng an khac nh hieu chnh rieng phan hay ky vong
thch nghi cung co the dan en ket qua cac bien phu thuoc tre la cac bien hoi qui. Neu
mot mo hnh co cac bien phu thuoc tre va thu tuc bnh phng toi thieu thong thng
OLS c dung e c lng thong so, th (1) cac c lng va d bao da theo o se
b thien lech trong mau nho nhng nhat quan va hieu qua mot cach tiem can va (2) cac
sai so chuan c lng se nhat quan va cac kiem nh thong ke se hieu lc cho mau
ln, vi ieu kien cac so hang sai so phai co ac tnh tot, tc thoa man cac gia thiet t
3.2 en 3.8.
Neu cac so hang sai so co tng quan chuoi hay theo trung bnh dch chuyen trong
o cac sai so la s ket hp tuyen tnh cua cac sai so ngau nhien co ac tnh tot, th cac
c lng theo OLS va d bao se b thien lech va khong nhat quan. Sai so chuan c
lng cung se khong nhat quan va do o cac kiem nh gia thiet se khong hieu lc.
Cuoi cung, kiem nh Durbin-Watson oi vi tng quan chuoi se khong the ap du ng
neu cac bien phu thuoc tre xuat hien trong mo hnh. Mot kiem nh thay the la Durbin
h-test, nhng con nhieu han che. Kiem nh nhan t Lagrange Breusch-Godfrey la mot
la chon tot hn. Kiem nh nay bat au bang c lng mo hnh theo bnh phng toi
thieu thong thng va gia lai phan d ( t u

). Ke tiep hoi qui t u

theo -1 t u

, 2 - t u

, ...,
m - t u

va tat ca cac bien giai thch trong mo hnh, bao gom cac bien hoi qui phu thuoc tre
Y
t-1
, Y
t-2
,..., Y
t-p
, va tnh R
2
cha hieu chnh. Tr thong ke cua kiem nh LM la (n - p)R
2
,
vi gia thiet ban au la tng quan chuoi bang khong, co phan bo
2
m
(m la bac tng
quan chuoi va n p la so quan sat thc s c dung khi c lng hoi qui phu). Neu
(n p)R
2
>
2
m
(0,05), gia thuyet khong b bac bo mc 5%.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 60 Thuc oan/Hao Thi
Co san nhieu thu tuc c lng khac nhau khi co cac bien phu thuoc tre. Neu cac
sai so co tnh nhieu trang, thu tuc bnh phng toi thieu thong thng OLS se the hie n
cac ac iem mong muon oi vi mau ln (thng t 30 tr len). Neu sai so tng
quan chuoi, thu tuc Cochrane-Orcutt se cho cac c lng nhat quan nhng sai so
chuan se khong nhat quan. ieu chnh nhe thu tuc CORC cung se cho sai so chuan o n
nh. Neu sai so tuan theo mot xu hng trung dch chuyen th mo hnh co the c
bien oi va thu tuc tm kiem se giup co c lng nhat quan.
Neu he so cua bien phu thuoc tre chnh xac bang 1, chung ta se gap van e nghiem n
v, trong o phng sai cua bien phu thuoc se co gia tr vo han vi c mau. Mo hnh
bc ngau nhien la mot v du cua van e nay. Co the dung kiem nh Dickey-Fuller e
kiem tra xem co nghiem n v. Ve c ban thu tuc nay c lng mot mo hnh gii ha n
va khong gii han va tnh tr thong ke F mot cach bnh thng. Tuy nhien gia tr ti
han cua kiem nh se khong nam trong bang F truyen thong v phan bo khong phai la
F. Thay vao o, dung gia tr ti han cua Dickey-Fuller.
Mot cach khac e ket hp cac ieu chnh ngan han trong mo hnh la dung c che
ieu chnh sai so. Mo hnh ieu chnh sai so co cau truc tong quat nh sau:

y
t
=
0
+
1
x
t
+
2
(y
t-1
x
t-1
) +u
t

trong o
y
t
= ln(Y
t
) ln(Y
t-1
) va x
t
= ln(X
t
) ln(X
t-1
)

la cac mc thay oi tng ng. So hang y
t-1
x
t-1
cho phep mot s ieu chnh mat ca n
bang trong ngan han e dan en trang thai dai han trong o Y
t
va X
t
co mc tang khong
oi nh nhau.
Neu mot chuoi d lieu thi gian co tr trung bnh, phng sai, va tng quan chuoi
khong oi theo thi gian th no se c goi la chuoi dng hay tch hp bac khong. Neu
mot chuoi khong dng tr thanh dng sau khi lay sai phan, chung ta goi o la tch hp
bac 1 hay I(1).
Khai niem ong tch hp co tng quan rat gan vi khai niem mo hnh ieu chnh sai so
(ECM). Neu hai chuoi eu la I(1), nhng mot to hp tuyen tnh cua chung se co tnh
dng, hai chuoi nay c goi la ong tch hp. Hai chuoi ong tch hp thng se
khong tach nhau qua xa. e kiem nh ong tch hp, chung ta co the dung kiem nh
Durbin-Watson hieu chnh hay kiem nh Dickey-Fuller bo sung.
Neu co the phai kiem nh hng nhan qua ta co the dung kiem nh nhan qua
Granger. Thu tuc nay kiem nh xem lieu cac gia tr qua kh cua mot bien co anh
hng ang ke en gia tr hien tai hay tng lai cua mot bien khac.
Rat gan vi ong tch hp va nhan qua la mo hnh t hoi qui vec-t. Trong nhng mo
hnh nay se co rat nhieu bien phu thuoc khac nhau, moi bien nh vay co tng quan
vi gia tr qua kh cua no cung nh vi gia tr qua kh cua cac bien noi sinh con lai.
c lng cac mo hnh nh vay co the thc hien rieng re mot cach de dang.
Co nhieu ky thuat e x ly nhng bo d lieu ac biet bao gom d lieu cheo va d lieu
theo thi gian (d lieu bang va d lieu doc). Chung thng yeu cau dang c l ng
bnh phng toi thieu tong quat co the de dang tm thay trong nhng chng trnh kinh
te lng noi tieng.
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 61 Thuc oan/Hao Thi
THUAT NG

Adaptive expectations model Mo hnh ky vong thch nghi
Adjustment coefficient He so hieu chnh
Almon lag o tre Almon
Augmented Dickey-Fuller test Kiem nh Dickey-Fuller bo sung
Causality Nhan qua
Cointegrated ong tch hp
Cointegration ong tch hp
Cointegrating regression Hoi qui ong tch hp
Contemporaneous correlated Tng quan tam thi
Dickey-Fuller regression Hoi qui Dickey-Fuller
Dickey-Fuller test Kiem nh Dickey-Fuller
Distributed lag model Mo hnh o tre phan phoi
Durbin h-test Kiem nh h Durbin
Error component model Mo hnh thanh phan sai so
Error correction model (ECM) Mo hnh hieu chnh sai so
Feedback Phan hoi
Fixed effects model Mo hnh cac tac ong co nh
Geometric lag o tre hnh hoc
Granger causality test Kiem nh nhan qua Granger
Granger-cause Nguyen nhan Granger
Granger representation theorem nh ly ai dien Granger
Impact multiplier Nhan t tac ong
In sample Trong mau
Integration of order 0 or 1 Tch hp bac 0 hay 1
Interim multiplier of order i Nhan t tam thi bac i
Jointly determined Xac nh lien ket
Koyck lag o tre Koych
Lagged dependent variable Bien phu thuoc tre
Lagged independent variable Bien oc lap tre
Longitudinal data D lieu doc
Long-run equilibrium Can bang dai han
Long-run multiplier Nhan t dai han
Moving average Trung bnh dch chuyen
Moving average (MA) error Sai so trung bnh dch chuyen
Nonstationary Tch khong dng
Out of sample Ngoai mau
Panel data D lieu bang
Partial adjustment model Mo hnh hieu chnh rieng phan
Polynomial lag o tre a thc
Pooling cross-section and time series data D lieu gop cheo va thi gian
Random effects model Mo hnh cac tac ong ngau nhien
Chng trnh Giang day Kinh te Fulbright
Nien khoa 2003-2004
Phng phap phan tch
Bai oc
Nhap mon kinh te lng vi cac ng dung
Chng 10: Cac mo hnh o tre phan phoi

Ramu Ramanathan 62 Thuc oan/Hao Thi
Random walk model Mo hnh bc ngau nhien
Seemingly unrelated regressions (SUR) Hoi qui co ve khong tng quan
Speed of adjustment Toc o hieu chnh
Stationarity Tnh dng
Stationary time series Chuoi thi gian co tnh dng
Steady state Trang thai can bang
Unit root test Kiem nh nghiem n v
Vector autoregressive (VAR) model Mo hnh t hoi qui vec t
Well-behaved errors Cac sai so co ac tnh tot
White noise errors Cac sai so co tnh nhieu trang

You might also like