7.

Integrali


127





INTEGRALI (korigirano)



U ovom poglavlju:

Tablica i svojstva integrala
Metoda supstitucije
Parcijalna integracija
Integriranje trigonometrijskih funkcija
Integriranje racionalnih funkcija



Integral dane funkcije ) (x f y = u oznaci

dx x f ) ( je jedna nova funkcija ) (x F y = ija je

derivacija jednaka zadanoj funkciji ) (x f y = , odnosno vrijedi:





Pritom se

dx x f ) ( jo zove antiderivacija ili primitivna funkcija ili neodreeni integral

funkcije ) (x f y = , dok danu funkciju ) (x f y = , koju integriramo, zovemo jo i
podintegralna funkcija. Na primjer, primitivna funkcija funkcije x x f = ) ( je funkcija
2
2
1
) ( x x F = jer je njena derivacija upravo jednaka x x f = ) ( , to kratko piemo:

=
2
2
1
x xdx .
Opisno reeno, kao da primitivna funkcija
2
2
1
) ( x x F = ivi u prolosti jer tek kad je
deriviramo, dobivamo njenu sadanjost, odnosno funkciju x x f = ) ( .

Primijetimo da se rezultat integriranja ne mijenja ako dobivenom rezultatu dodamo
proizvoljnu konstantu C, odnosno vrijedi:
) ( ) ) ( ( ) ( C ) ( ) ( x F
dx
d
C x F
dx
d
x f x F dx x f = + = + =

,
jer je derivacija od konstante C jednaka nuli. Preciznije, za primitivne funkcije dane funkcije
vrijedi sljedei rezultat:







Teorem 14. Neka su ) (x F y = i ) (x G y = dvije primitivne funkcije dane funkcije
) (x f y = . Tada postoji konstanta C takva da vrijedi: C x G x F = ) ( ) ( . Opisno reeno,
sve primitivne funkcije jedne iste funkcije se razlikuju za proizvoljnu konstantu.

Svaka nova vrsta
otkria jest
matematika po
obliku, jer ne postoji
drugo rukovodstvo
koje moemo imati
C. G. Darwin (1931)
). ( ) ( ) ( ) ( x F
dx
d
x f x F dx x f

= =


Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


128

Nije lako napamet rei to je to

dx x f ) ( , kao u sljedeim primjerima:

i)

= x xdx sin cos jer je )' (sin cos x x = ;

ii)

=
x x
e dx e jer je )' (
x x
e e = ;
iii)

= x dx
x
ln
1
jer je )' (ln
1
x
x
= ;
iv)

= x dx
x
tg
cos
1
2
jer je )' tg (
cos
1
2
x
x
= .

Naime, dovoljno je samo malo promijeniti podintegralnu funkciju, pri emu vie ne moemo
napamet rijeiti pripadne integrale, kao u primjerima:

xdx
2
sin ,

dx xe
x
,

xdx ln i
slinim.

tovie, malom promjenom podintegralne funkcije moemo dobiti integrale koje je ne-
mogue eksplicitno rijeiti bez upotrebe jaeg analitikog aparata, kao to su Taylorovi redovi
i slino. Na primjer:

dx x
2
sin ili

dx e
x
2
. U ovakvim situacijama vano je znati da li uope
postoji integral, o emu govori sljedei rezultat.






Prema ovome moemo zakljuiti da je integriranje znatno zahtjevnije od deriviranja, gdje nije
bilo velike razlike u deriviranju meu slinim funkcijama, kao to su, na primjer: x sin ,
x
2
sin , te
2
sin x . Sve se one lako i na slian nain deriviraju, dok se potpuno razliito
integriraju: prva lako, druga osrednje, dok trea znatno tee.

Da bismo olakali proces integriranja nekih funkcija, moemo koristiti:
1. tablicu integriranja osnovnih funkcija (to je anti - tablica tablici deriviranja);
2. svojstva integrala (samo dva svojstva);
3. metode supstitucije i parcijalne integracije (metodama se ne rjeava integral nego se
zamjenjuje odgovarajuim jednostavnijim).



7.1 TABLICA I SVOJSTVA INTEGRALA

Svojstva integrala su malobrojna te toliko prirodna, da nismo ni svjesni kada ih koristimo:

i) homogenost:

= dx x f c dx x cf ) ( ) ( ;

ii) linearnost:


+ = + dx x g dx x f dx x g x f ) ( ) ( )) ( ) ( ( .

Teorem 15. Ako je podintegralna funkcija ) (x f y = neprekidna na nekom intervalu
(a,b), tada postoji neodreeni integral

= dx x f x F ) ( ) ( na intervalu (a,b).


7. Integrali


129

Prema ovim svojstvima, potrebno je podintegralnu funkciju rastaviti na to vie dijelova jer to
odgovara integriranju, to nismo morali raditi kod deriviranja. Na primjer:
) 1 ( 4 )' ) 1 ((
2 2 2
x x x + = + ,
to je metodoloki razliito u odnosu na


+ + = + + = + dx x dx x dx dx x x dx x
4 2 4 2 2 2
2 1 ) 2 1 ( ) 1 ( ,

odnosno za razliku od derivacije, integral eka da se podintegralna funkcija rastavi na to
vie elementarnih dijelova.

Budui da je integral jednak antiderivaciji, tablicu integrala osnovnih funkcija tretiramo kao
anti tablicu tablici deriviranja. Naime, u tablici deriviranja smo pisali da je x x cos )' (sin = ,
dok emo u tablici integriranja pisati:

= x xdx sin cos , i tako redom za ostale funkcije iz

tablice deriviranja, pa dobivamo sljedeu tablicu integriranja:






























Proitati sljedee rijeene zadatke pa ih ponovno rijeiti samostalno i bez gledanja.

454.

+ = +
+
=
+
c
x
c
x
dx x
4 1 3
4 1 3
3
.

) (x f y =

dx x f ) (
) (x f y =

dx x f ) (
1 , n x
n
1
1
+
+
n
x
n


2
1
1
x +


x tg arc
x
1


| | ln x 2
1
1
x +


x ctg arc

x
e

x
e 2
1
1
x


x sin arc

x sin

x cos
2
1
1
x


x cos arc
x cos x sin
2 2
1
x a +

a
x
a
tg arc
1

x sh x ch
2 2
1
x a +

a
x
a
ctg arc
1
x ch x sh
2 2
1
x a

a
x
sin arc
x
2
cos
1


x tg
2 2
1
x a

a
x
cos arc
x
2
sin
1


x ctg
1 0 , < a a
x
a
a
x
ln



Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


130

455. c
x
c x c
x
dx x dx
x
+

= + = +
+
= =

+

4
4
1 5
5
5
4
1
4
1
1 5
1
.
456. c x c
x
c
x
dx x dx x + = + = +
+
= =
+

3
2
3
2
1
1
3
2
1
2
3
2
1
2
1
.
457. c x c
x
c
x
dx x dx
x
dx
x
+ = + = +
+
= = =

+

3
3
1
3
2
1
3 2
3
1
1 1
3
1
3
2
3
2
3
2
.
458.
5 1
4 4
5 4 4
3 1 4 4
( ) 3 3ln | | 3ln | |
5 5
x dx dx x dx x x c x x c
x x
+ = + = + + = + +

.

459. c x x x dx x dx x dx x dx x x x + + = + = +

4 7 3 8 3 4 3 3 5
7
4
8
21
3
4
7 2 ) 7 2 (
4
3
3
5
2
1
.
460. c x x x dx x dx x dx x dx x x x + + = + = +

8 6 5 7 5 4 3 4
8
1
2
1
5
2
3 2 ) 3 2 ( .

461.

= + + = + + = + dx x dx x dx dx x x dx x
4 2 4 2 2 2
18 12 2 ) 9 6 1 ( 2 ) 3 1 ( 2
c x x x + + + =
5 3
5
18
4 2 .
462.

= + =
+
=

dx
x
dx
x
dx
x
dx
x
x x
dx
x
x
3 2 3
2
3
2
1
4
1
12
1
9
4 12 9 ) 2 3 (


2
12 2
9ln | | x c
x x
= + + .
463. = + = + =
+

dx x x dx x x dx
x
x
dx
x
x
dx
x
x x
3
2
2
1
3
2
3 2 3 2 3 2

c x x dx x dx x + + = + =

6 5 3 4
5
6
4
3
6
1
3
1
.
464.

+ + =
+ +
=
+ +
=
+
dx x dx x dx x dx
x
x x x
dx
x
x x x x
dx
x
x x
6
1
6
5
2
3
2
1
3
2
3
4
2
2 2 ) (
2 3 2 3 2 2 3

c x x x c x x x + + + = + + + =
6 7 6 11 5
7
6
11
12
5
2
7
6
11
12
5
2
6
7
6
11
2
5
.

Napomena: uvijek nakon odreenog broja zadataka treba napraviti pauzu, jer nije toliko vana
koliina uraenih zadataka, koliko je vana kvaliteta i nain na koji se oni rjeavaju. To znai,
ako vam popusti koncentracija, odmori malo (etnja oko stola)!

465. c x x dx dx x dx x dx
x
x
x
x x
+ + + = + = +


2 ln
2
3
2
2
1
2 4 3 ) 2
4
3 (
6 6 7 5
7
5
=
= c
x
x
x
+ + +
2 ln
2
3
2
2
1
6
6
.
466.

= + = + xdx dx
x
dx
x
xdx dx x
x x
x sin 5
1
4
1
3 cos 2 ) sin 5
4 3
cos 2 (
2 2


3
2sin 4ln | | 5cos x x x c
x
= + + + + .


7. Integrali


131

467. = + = +

dx x dx
x
dx
x
dx x
x x
sh 4
sin
1
3
cos
1
2 ) sh 4
sin
3
cos
2
(
2 2 2 2

c x x x + + + = ch 4 ctg 3 tg 2 .
468. c dx dx dx
x x
x x
x
x x
+ + = + =
+

) 5 / 2 ln(
) 5 / 2 (
3
) 5 / 3 ln(
) 5 / 3 (
2 )
5
2
( 3 )
5
3
( 2
5
2 3 3 2
.
469.

+ + = +
+
= +
+
c e x x dx e xdx
x
dx
dx e x
x
x x x
3 sh tg arc 2 3 ch
1
2 ) 3 ch
1
2
(
2 2
.

470. c
x x
dx
x
x
dx
x
x
+ + =
+
+

=
+
+

2
tg arc
2
1
3
sin arc )
2
1
3
1
( )
4
1
9
1
(
2 2
2 2
2
2
.

471. =

+
=

+
+

2 2
2
2
2 2
2
2
2
) 3 (
2
cos
cos 1
) 2 (
3 )
3
2
tg
2
3
(
x
dx
dx
x
x
x
dx
dx
x
x
x

= + + + =

c
x
dx dx
x
x
3
sin arc 2
cos
1
2
tg arc
2
3
2

3
arc tg tg 2arc sin
2 2 3
x x
x x c = + + + .

472. c x
x
dx
x
dx
x
dx
x
dx
+ =

3
2
sin arc
2
1
) (
2
1
2
1
) ( 4 4 9
2 2
2
3
2
4
9
2
4
9
2
.
473. = + =
+
=

dx
x x
x
dx
x x
x
x x
dx x x
x x
dx
2 2
2
2 2
2
2 2
2 2
2 2
sin cos
sin
sin cos
cos
sin cos
) sin (cos
sin cos

c x x
x
dx
x
dx
+ + = + =

tg ctg
cos sin
2 2
.


ZADACI ZA VJEBU

474.

dx x x
2
) 2 ( .
475. dx
x
x

5
5
.
476. dx
x
x

4
2
) 1 3 (
.
477.

+
dx
x
x
8
3
3
) 1 (
.
478. dx x x x )
3
1
3 (
3 5 3

+ . 479. dx
x
x x
)
2
1
2
3 2
(
5
3
+

.
480. dx x x x ) (
3

.
481. dx
x
x x

+
4
2 3
) (
. 482. dx
x
x x

5 11
5 3
.
483. dx x x x

. 484. dx
x
x
2
)
1
(

+ . 485. dx
x
x
2
3
3
)
1
(

.
486. dx
x x
x

+
+
3
2
) 1 (

487. dx
x x

8 2 .
488. dx
x
x x

+
10
5 2
.
489.
2 2 2
dx
b a x

.
490. dx
x x
x
2 2
sin cos
2 cos
. 491. dx
x x
x
3
cos sin
2 sin
.


Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


132
492.

x x
dx
2 2
sh ch
.
493. dx x x

2
) ctg tg ( .



RJEENJA

474. .
4
1
3
4
2
4 3 2
c x x x + + 475. .
4
5
3
1
4 3
c
x x
+ + 476. .
3
1 3 9
3 2
c
x x x
+ +
477. .
21
1
6
1
5
1
12
1
7 6 5 4
c
x x x x
+ 478. .
4
1
7
6
5
2
3 4 7 5
c x x x + +
479. .
3
1
4
9
4
3
3 2
c
x
x x + 480. .
11
6
5
2
6 11 5
c x x +
481. .
17
12
19
24
7
4
12 17 12 19 4 7
c x x x + + + 482. .
1 1
13
15
15 13
c
x
x
+ + 483. .
15
8
8 / 15
c x +
484.
2
1
2 ln | | .
2
x x x c + + + 485. .
2
1
2
4
1
2
4
c
x
x x + 486. ln | | 2 . x arctgx c + +
487. .
16 ln
16
c
x
+ 488. .
2 ln
2
5 ln
5
c
x x
+

489.
1
arcsin .
ax
c
a b
+ 490. . c tgx ctgx +
491. . 2 c tgx + 492. . c cthx thx + 493. . 4 c x ctgx tgx +



7.2 METODA SUPSTITUCIJE

Koristei razne supstitucije integral moe biti zamijenjen odgovarajuim jednostavnijim.
Metodom supstitucije se integral ne rjeava direktno kao u prethodnoj toki, nego se
integriranje olakava. Postupak supstitucije opisan je u sljedeem rezultatu:













Kako vidimo, supstituciju ) (t x = i pripadnu derivaciju dt t dx ) ( ' = zapisujemo u zagradi
oblika |..|, ime u potpunosti realiziramo namjeru rjeavanja integrala metodom
supstitucije.

U sljedeim primjerima proitati te ponovno samostalno rijeiti dane integrale.

Teorem 16. Neka je R R f : neprekidna podintegralna funkcija, te neka je eljena
supstitucija dana funkcijom ) (t x = isto neprekidna s neprekidnom derivacijom ) ( ' t .
Tada vrijedi formula za supstituciju u neodreenom integralu:



=
=
=
= dt t t f
dt t dx
t x
dx x f ) ( ' )) ( (
) ( '
) (
) (

.


7. Integrali


133
494. c x c t dt t
dt dx
dt dx
t x
dx x + + = + = =
=
=
= +
= +

9 9 8
5
1
8
) 5 3 (
45
1
45
1
5
1
5
5 3
) 5 3 ( .

495.
9 8
9 9 8
2 3
1 1 1 1
3 (2 3 ) 3 3 24 24(2 3 )
x t
dx dt
t dt t c c
dx dt x t x

=
= = = = + = +
=

.

496. c x c t dt t dt t
dt dx
t x
dx x + = + = = =
=
=
=

3 2 / 3 2 / 1
) 4 (
3
2
3
2
4
4 .

497. c x c t dt t dt t
dt dx
t x
dx x + = + = = =
=
=
=

3
4 3 / 4 3 / 1 3 3
) 1 4 (
16
3
16
3
4
1
4
1
4
1 4
1 4 .

498. c x c t dt t
t
dt
dt dx
t x
x
dx
+ + = + = = =
=
= +
=
+

4 4 / 1 4 / 3
4 3
4
3
4 2 2 2
2
1
2
1
2
4 2
) 4 2 (
.

499. c x c t tdt
dt dx
t x
xdx + = + = =
=
=
=

10 cos
10
1
cos
10
1
sin
10
1
10
10
10 sin .

500.
2 2
3
1 1 1
tg tg 3
3 cos 3 3 cos 3 3
x t
dx dt
t c x c
dx dt x t
=
= = = + = +
=

.

501. c x c t tdt
dt dx
t x
dx x + = + = =
=
=
=

) 5 2 sin(
5
1
sin
5
1
cos
5
1
5
5 2
) 5 2 cos( .

502. c e c e dt e
dt dx
t x
dx e
x t t x
+ = + = =
=
= +
=
+ +

4 3 4 3
3
1
3
1
3
1
3
4 3
.

Napomena: svaki se rezultat integriranja moe jednostavno provjeriti, tako da dobiveni
rezultat deriviramo, budui da znamo da derivacija integrala mora biti jednaka podintegralnoj
funkciji!

503. c c dt
dt dx
t x
dx
x t t x
+ = + = =
=
= +
=
+ +

1 2 1 2
7
7 ln 2
1
7
7 ln 2
1
7
2
1
2
1 2
7 .

504. c
x
c t dt t
t
dt
dt xdx
dt xdx
t x
dx
x
x
+

= + = = =
=
=
=
=

2 2
2 3
3
4
1
2
3 2
) 1 2 ( 8
1
8
1
4
1
4
1
4
1 2
) 1 2 (
.

505. = + =
+
=

=
=
=
= +
=
+

dt
t
t dt
t
t t
dt
t
t
dt t dx
dt dx
t x
dx
x
x
x
)
4
4 ( 2
4 4
2
) 2 (
2
) 2 ( 2
2
) 2 (
2 2
2
1



Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


134
c x x x c t t t + + + + + = + + = ) 2 ln( 8 ) 2 ( 8 ) 2 ( ln 8 8
2 2
.

506. =
+
=

=
=
=
=
= + +
=
+ +

+
dt
t
t t t
dt
t
t t
t x
dt t dx
dt dx
t x
dx
x
x
x
2 3
2
) 1 )( 1 ) 1 ((
2
1 ) 1 (
) 1 ( 2
1 1
1 1
2 3 2
2
1 2
1


= + + = + =

c t t t dt tdt dt t 4 3
3
2
4 6 2
2 3 2
c x x x + + + + + + + + = ) 1 1 ( 4 ) 1 1 ( 3 ) 1 1 (
3
2
2 3
.

507.
cos
sin
tg ln | | ln | cos |
sin cos
x t
x dt
xdx dx t c x c
xdx dt x t
=
= = = = + = +
=

.

508. =
+
=

=
=
=
=

= =

) 1 )( 1 ( 1 cos
sin
sin 1
cos
cos
cos
cos
2 2 2
t t
dt
t
dt
dt xdx
t x
dx
x
x
dx
x
x
x
dx


= + + + =
+
+

=

c t t
t
dt
t
dt
| 1 | ln
2
1
| 1 | ln
2
1
1 2
1
1 2
1


c
x
x
c
t
t
+

+
= +

+
=
sin 1
sin 1
ln
2
1
1
1
ln
2
1
.

509. c x c t dt t
dt dx
t x
dx
x
x
x
+ = + = =
=
=
=

3 3 2
1
2
ln
3
1
3
1
ln
ln
.

510. c x c t dt t
dt xdx
t x
xdx x + = + = =
=
=
=

5 5 4 4
sin
5
1
5
1
cos
sin
cos sin .

Napomena: zadatke ne treba raditi jedan za drugim mehaniki, jer nije jedini cilj rjeavanja
zadatka dobiti tono rjeenje; treba se malo istraivaki poigrati, kao na primjer: razmisliti
kako odreeni tip podintegralne funkcije implicira odreeni tip rjeenja, ili usporediti teinu
integriranja meu raznim tipovima podintegralnih funkcija, ili pokuati zapamtiti neke lake
rezultate, kao npr. integrale funkcija x y 3 sin = ,
x
e y
5
= i slino. Time razvijamo mnoge
druge osobine, a samo integriranje postaje sporedna aktivnost.


511. = + = = =
=
=
= +
= +

c t t dt t dt t dt t t
t x
dt dx
t x
dx x x
2 / 3 2 / 5 2 / 1 2 / 3
3
4
5
2
2 ) 2 (
2
2
2
c x x + + + =
3 5
) 2 (
3
4
) 2 (
5
2
.




7. Integrali


135

512. c e c e dt e
dt dx
dt dx
t x
dx
x
e
x t t
x
x
x
+ = + = =
=
=
=
=

2 2 2
2
1
2
1
.

513. c x c t dt t
dt xdx
dt xdx
t x
dx x x + + = + = =
=
=
= +
= +

12 2 12 11
2
1
2
11 2
) 5 (
24
1
24
1
2
1
2
5
) 5 ( .

514. c x c t tdt
dt dx x
dt dx x
t x
dx x x + + = + = =
=
=
= +
= +

) 4 2 cos(
6
1
cos
6
1
sin
6
1
6
4 2
) 4 2 sin(
3
6
1
2
2
3
3 2
.

515. c x c t
t
dt
dt xdx
dt xdx
t x
dx
x
x
+ = + = =
=
=
=
=

) 4 ( tg
2
1
tg
2
1
cos 2
1
2
4
) 4 ( cos
2
2
2
1
2
2 2
.

516. = =

=
=
=
= +
=
+
=
+


dt t dt t dt
t
t
t e
dt dx e
t e
dx
e
e e
dx
e
e
x
x
x
x
x x
x
x
2 / 1 2 / 1
2
) 1 (
1
1
1 1


c e e c t t
x x
+ + + = + = ) 1 ( 2 ) 1 (
3
2
2
3
2
3 2 / 1 2 / 3
.
517.
1
ln2
2 2
2 2 1 ln 1
ln 2(2 2 ) ln(2 2 )
2 2 ln 2 ln 2 ln 2
(2 2 )
x x
x x
x x x x
x x
x x
t
dt t
dx dx dt c c
t
dx dt

+ =

= = = = + = + +
+
=

.

518. c x c t
t
dt
t t
tdt
t x
tdt dx
t x
x x
dx
+ + = + =
+
=
+
=
=
=
= +
=
+ +

1 tg arc 2 tg arc 2
1
2
) 1 (
2
1
2
1
1 ) 2 (
2 2
2
2
.

Napomena: nije dobro vjebati samo zadatke iste teine, na primjer, samo lake zadatke;
nakon odreenog vremena, veoma je dobro prijei i na tei tip zadataka, pa onda se vratiti na
laku, i tako dalje. Ukoliko se vjeba samo laka grupa zadataka, tada dolazite u opasnost
takozvanog rutinskog rjeavanja, to se moe pokazati negativnim na pismenom dijelu ispita,
ako se pojavi za vas takozvani nepoznati integral. Tada e vas rutina vjerojatno zablokirati!









Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


136


ZADACI ZA VJEBU


519. 4 5 x dx

. 520.

+ dx x x 4 3
3 2
.
521.

4
) 1 (x
dx
.
522.

+
dx
x
x
4 2
) 7 (
2
.
523. dx
x x
x

+
+
3 3
2
1 3
.
524. dx x x

3 cos 3 sin
3
.
525.

xdx xcos sin

10
.
526. dx
x
x

2
) 1 (
.
527. dx
x
x

+
2
) cos 3 2 (
sin
.
528.

+ dx x x 2 ) 1 (
2
. 529. dx xe
x

2 /
2
.
530. dx
x
x

3
sin
3
2
.
531.

x x
dx
ln
. 532.

+ ) 1 (
4 4 3
x x
dx
. 533.

+1
x
e
dx
.
534. dx
e
e
x
x

1
2
.
535. dx x x

18 2
) 1 ( .
536. dx
x
x

+
3
1
.
537.

+
dx
x
x
4
1
.
538. dx
x
x

6
2
1
.
539.

dx
x
x
sin ln
ctg
.
540.

+
dx
x x
x
) ln 4 (
ln
2
.




RJEENJA

519. .
6
) 5 4 (
2 / 3
c
x
+

520. . ) 4 (
3
2
3 3
c x + + 521. .
) 1 ( 3
1
3
c
x
+

522. .
) 7 ( 3
1
3 2
c
x
+
+

523. . ) (
2
3
3
2 3
c x x + + 524. . 3 cos
12
1
4
c x + 525. . sin
11
1
11
c x + 526. . ) 1 (
3
2
3
c x +
527. .
cos 9 6
1
c
x
+
+
528. . ) 2 (
3
10
) 2 (
5
8
) 2 (
7
2
3 5 7
c x x x + + +
529. .
2 /
2
c e
x
+ 530. .
3
cos
3
c
x
+ 531. . ln ln c x + 532. . ) 1 ln( 4
4
c x + +
533. .
1 1
1 1
ln c
e
e
x
x
+
+ +
+
534. . ) 1 ln( c e e
x x
+ +
535.
21 20 19
( 1) ( 1) ( 1)
.
21 10 19
x x x
c

+ + + 536. . ) 3 2 ( ) 1 (
10
3
3 / 2
c x x + + 537. .
2
1
2
c arctgx +
538.
3
1
arcsin .
3
x c + 539. . sin ln ln c x + 540. . ln 4 ln
2
c x + +






7. Integrali


137

7.3 PARCIJALNA INTEGRACIJA

Kao i kod supstitucije, parcijalnom integracijom dani integral mijenjamo s odgovarajuim
jednostavnijim integralom. esto se postavlja pitanje: kada primijeniti parcijalnu integraciju,
a ne supstituciju? Ukoliko se u podintegralnoj funkciji nalazi produkt od dvije takozvane
raznorodne funkcije (npr. jedna algebarska a druga transcedentna), ili se nalazi jedna ili dvije
transcedentne funkcije, tako da niti jedna supstitucija ne daje rezultat, tada obavezno
primjenjujemo parcijalnu integraciju. Na primjer, x x x f cos ) ( = ili x x f tg arc ) ( = ili
x e x f
x
3 cos ) (
2
= . Sama ideja parcijalne integracije sastoji se u tome da se produkt dviju
funkcija zamijeni s produktom od derivacije prve i integralom druge, ili obratno. To se
tehniki izvodi po sljedeem pravilu:

















Dokaz. Znamo da derivacija produkta funkcija zadovoljava pravilo: ' ' )' ( g f g f g f + = .
Direktnim integriranjem ove jednakosti, uz koritenje da je

= g f dx g f )' ( to je
definicija integrala, neposredno slijedi traena formula parcijalne integracije.


To znai da onu funkciju koju je bolje poslati u derivaciju oznaavamo sa u dok onu
funkciju koju je bolje poslati u integral oznaavamo sa dv. Na primjer, u
produktu x x y cos = bolje je poslati x y = u derivaciju, a x y cos = u integral, jer produkt
derivacije prve i integrala druge funkcije je x y sin 1 = , to je mnogo jednostavnije za
integrirati od produkta x x y cos = ,odnosno:

541. c x x x xdx x x vdu uv
x xdx v
xdx dv
dx du
x u
xdx x + + = = =
= =
=
=
=
=

cos sin sin sin

sin cos
cos
cos .



Teorem 17. Neka su dane dvije dovoljno glatke funkcije ) (x f y = i ) (x g y = . Tada
vrijedi formula parcijalne integracije:



= dx x f x g x g x f dx x g x f ) ( ' ) ( ) ( ) ( ) ( ' ) (

ili, u radnom obliku,
,

= vdu uv udv
gdje je
) (
) ( '
) ( '
) (

x g v
dx x g dv
dx x f du
x f u
=
=
=
=
.


Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


138
Naravno, mogli smo izabrati onu drugu, nepovoljniju, kombinaciju, odnosno poslati x y = u
integral, a x y cos = u derivaciju. Meutim, tada je produkt integrala prve i derivacije druge
funkcije jednak funkciji x x y sin
2
2
1
= , to je tee integrirati od zadane funkcije x x y cos = .

Proitati sve rijeene primjere iz parcijalne integracije, pa potom sve zadatke samostalno
rijeiti, bez gledanja u postupak.

542. = = =
= =
=
=
=
=

dx e e x vdu uv
e dx e v
dx e dv
dx du
x u
dx e x
x x
x x
x
x 4 4
4
4
1
4
4
4
4
2
4
1
) 1 2 (
2
1 2
) 1 2 (
c e e
x
x x
+

=
4 4
8
1
4
1 2
.
543. = = = =
=
=
=
=
=

dx x x x dx
x
x
x x vdu uv
x v
dx x dv
dx du
x u
dx x x
x 3 4
4
1
4
4
4
1
4
4
1
3
2
1
3
8
1
2 ln
8
1
) 2 (ln
2 ln
2 ln

4
4
ln 2 1
4 16
x x
x c = + .

544. =
=
=
=
=

= =
=
=
=
=
=


dt xdx
dt xdx
t x
dx
x
x
x x vdu uv
x v
dx dv
du
x u
xdx
x
dx
2
1
2
2
1
2
1
1
) sin arc (
sin arc
sin arc
2

c x x x dt t x x
t
dt
x x + + = + = + =

2 / 1 2 2 / 1
) 1 ( sin arc
2
1
sin arc
2
1
sin arc .

Napomena: znamo da u parcijalnoj integraciji postoje najvie dvije mogunosti za odluku
koju od dvije podintegralne funkcije poslati u derivaciju a koju u integral; da bismo razvili
osjeaj koji je bolji, a koji loiji izbor za v u i , bilo bi dobro za svaki od ovih integrala, gdje
je ponuena bolja mogunost, uraditi i onu loiju. Naravno, ako je samo jedna podintegralna
funkcija, tada imao samo jednu mogunost!

545. =
=
=
= +
=
+
= =
=
=
=
=
=

+
dt xdx
dt xdx
t x
dx
x
x
x x vdu uv
x v
dx dv
dx du
x u
xdx
x
2
1
2
2
1
1
2
1
1
tg arc
tg arc
tg arc
2

c x x x c t x x
t
dt
x x + + = + = =

) 1 ln(
2
1
tg arc ln
2
1
tg arc
2
1
tg arc
2
.
546.

= + = + = =
=
=
=
=
= dx
x
x
x x xdx x x vdu uv
x v
dx dv
dx du
x u
dx
x
x
x
sin
cos
ctg ctg ctg
ctg
sin
2
sin
1 2



7. Integrali


139

sin
ctg ctg ln ctg lnsin
cos
x t
dt
x x x x t c x x x c
xdx dt t
=
= = + = + + = + +
=

.

547.

= = =
=
=
=
=
= xdx e x e vdu uv
x v
xdx dv
dx e du
e u
xdx e
x x
x
x
x
2 sin
2
3
2 sin
2
1
2 sin
2 cos
3
2 cos
3 3
2
1
3
3
3

= + = =
=
=
=
=
=

] 2 cos
2
3
2 cos
2
1
[
2
3
2 sin
2
1
] [
2
3
2 sin
2
1
2 cos
2 sin
3
3 3 3 3
2
1
3
3
xdx e x e x e vdu uv x e
x v
xdx dv
dx e du
e u
x x x x
x
x

+ = xdx e x e x e
x x x
2 cos
4
9
2 cos
4
3
2 sin
2
1
3 3 3
.

To znai da smo dvostrukom primjenom parcijalne integracije istog tipa za poetni integral
dobili jednakost:

+ = xdx e x e x e xdx e
x x x x
2 cos
4
9
2 cos
4
3
2 sin
2
1
2 cos
3 3 3 3
,
iz ega, rjeavanjem po traenom integralu (nepoznati integral na lijevu stranu a sve ostalo na
desnu stranu), slijedi: x e x e xdx e
x x x
2 cos
13
3
2 sin
13
2
2 cos
3 3 3
+ =

.

548.

=
=
=
=
=
= = =
=
=
=
=
=
x
x
x x
x
x
x
e v
dx e dv
dx du
x u
dx xe e x vdu uv
e v
dx e dv
xdx du
x u
dx e x 2
2
2
2
2

c e xe e x dx e xe e x vdu uv e x
x x x x x x x
+ + = = =

2 2 ] [ 2 ] [ 2
2 2 2
.


ZADACI ZA VJEBU

549.

dx xe
x
. 550. sin x xdx

.
551.

dx
x
x
2
cos
.
552.

xdx cos arc . 553.

xdx e
x
sin . 554.

xdx x ln .
555.

xdx x 2 sin
2
. 556.

xdx e
x
sin . 557.

dx x) cos(ln .
558.

xdx x tg arc .




RJEENJA

549. . ) 1 ( c x e
x
+ +

550. . sin cos c x x x + + 551. . cos ln c x tgx x + +


Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


140
552. . 1 arccos
2
c x x x + 553. . ) cos (sin
2
c x x
e
x
+
554. . )
3
1
(ln
3
4
c x x x + 555. . 2 cos
4
2 1
2 sin
2
2
c x
x
x
x
+

+ 556. . ) cos (sin

2
c x x
e
x
+ +


557. . ) ln sin ln (cos
2
c x x
x
+ + 558. .
2
1
) 1 (
2
1
2
c x arctgx x + +



7.4 INTEGRALI TRIGONOMETRIJSKIH FUNKCIJA

Ako elimo uspjeno rjeavati integrale u kojima se pojavljuje produkt vie razliitih
trigonometrijskih funkcija, potrebno je unaprijed znati razne supstitucije, koje su bazirane na
odgovarajuim adicionim formulama. Stoga emo prije svakog podtipa u integriranju
trigonometrijskih funkcija navesti sve adicione formule koje se koriste.

Prvo rjeavamo integral tipa

+
xdx x
n m 1 2
cos sin ili

+
xdx x
n m 1 2
sin cos , odnosno, kada je
barem jedna od trigonometrijskih funkcija x sin ili x cos napadnuta neparnom potencijom
oblika 2n+1 dok druga potencija moe biti bilo to. Tada primjenjujemo sljedei trik:

= = =

+
xdx x x xdx x x xdx x
n m n m n m
cos ) (cos sin cos cos sin cos sin
2 2 1 2


=
=
=
= = dt t t
dt xdx
t x
xdx x x
n m n m
) 1 (
cos
sin
cos ) sin 1 ( sin
2 2
.

To znai da ovakav integral jednostavnom supstitucijom prevodimo u integral po
odgovarajuem polinomu, to se pak direktno rjeava. Pritom smo koristili adicionu formulu:

. cos 1 sin sin 1 cos 1 cos sin
2 2 2 2 2 2
x x x x x x = = = +

Na prethodno opisan nain rijeit emo slijedee primjere:

559.
2 5 2 4 2 2 2
sin cos sin cos cos sin (1 sin ) cos x xdx x x xdx x x xdx = = =




2 2 2 2 4 6 3 5 7
sin
1 2 1
(1 ) ( 2 )
cos 3 5 7
x t
t t dt t t t dt t t t c
xdx dt
=
= = = + = + + =
=



3 5 7
sin 2sin sin
3 5 7
x x x
c = + + .

560.
3 2 2
2 2 2
cos
sin sin sin (1 cos ) sin
sin cos cos cos
x t
x x x x x
dx dx dx
xdx dt x x x
=

= = = =
=




+ + = + + = + =

=

c x
x
c t t dt dt t dt
t
t
cos
cos
1 1
1 2
2
2
.



7. Integrali


141
561. =
=
=
=

= =

dt xdx
t x
dx
x
x x
dx
x
x x
dx
x
x
cos
sin
sin
cos ) sin 1 (
sin
cos cos
sin
cos
2 2 3

c x x c t t dt t dt t dt
t
t
+ = + = =

=

5 2 / 5 2 / 1 2 / 3 2 / 1
2
sin
5
2
sin 2
5
2
2
) 1 (
.

Ako rjeavamo integral oblika

xdx x
n m 2 2
cos sin , gdje su obje funkcije x sin i x cos
napadnute s parnim potencijama 2m, odnosno 2n, tada imamo neto kompliciraniju
situaciju od prethodnog sluaja. Jedino to moemo je koristiti adicione formule za sniavanje
parne potencije nad x sin i x cos :

) 2 cos 1 (
2
1
sin
2
x x = , ). 2 cos 1 (
2
1
cos
2
x x + =

To znai da na bilo kojem mjestu u integralu moemo iskoristiti ove dvije formule, kao u
sljedeim rijeenim primjerima:

562.

= = + = dx x dx x x xdx x ) 2 cos 1 (
4
1
) 2 cos 1 (
2
1
) 2 cos 1 (
2
1
cos sin
2 2 2

c
x x
xdx dx dx x xdx + = = = =

32
4 sin
8
4 cos
8
1
8
1
) 4 cos 1 (
2
1
4
1
2 sin
4
1
2
.

563. = + =

dx x x xdx x
2
2
1
4 2
)] 2 cos 1 ( )[ 2 cos 1 (
2
1
cos sin
= + = + + =

dx x x x dx x x x ] 2 cos 2 cos 2 cos 1 [
8
1
) 2 cos 2 cos 2 1 )( 2 cos 1 (
8
1
3 2 2

+ = + =

16
2 sin
8
2 cos
8
1
2 cos
8
1
2 cos
8
1
8
1
3 2
x x
dx x dx x xdx dx
=
=
=
=

dt xdx
t x
xdx x dx x
2 cos 2
2 sin
2 cos ) 2 sin 1 (
8
1
) 4 cos 1 (
16
1
2

= + + + = + + =

48 16 64
4 sin
16
2 sin
16
) 1 (
16
1
4 cos
16
1
16 16
2 sin
8
3
2
t t x x x
dt t dx x
x x x


c
x x x
c
x x x x x
+ + + = + + + + =
64
4 sin
48
2 sin
16 48
2 sin
16
2 sin
64
4 sin
16
2 sin
16
3 3
.

Na kraju rjeavamo tip integrala

xdx x cos sin ili

xdx x sin sin ili

xdx x cos cos ,

gdje su potencije jednostavne, ali su frekvencije i razliite od 1. U ovom sluaju nam
jedino mogu pomoi adicione formule za produkt trigonometrijskih funkcija sa proizvoljnim
frekvencijama i :

] ) sin( ) [sin( cos sin
2
1
x x x x + + =
] ) cos( ) [cos( sin sin
2
1
x x x x + =
]. ) cos( ) [cos( cos cos
2
1
x x x x + + =




Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


142

Sada direktnim uvrtavanjem prethodnih formula moemo rijeiti pripadne integrale za bilo
koje i , odnosno dobivamo formule:

, ]
) cos( ) cos(
[
2
1
cos sin c
x x
xdx x +

+
+
+
=

, ]
) sin( ) sin(
[
2
1
sin sin c
x x
xdx x +
+
+

. ]
) sin( ) sin(
[
2
1
cos cos c
x x
xdx x +
+
+
+

Primijenimo sada ove formule na dva sljedea primjera:

564. c
x x
c
x x
xdx x + + = +
+
+
+

8
4 sin
4
2 sin
]
1 3
) 1 3 sin(
1 3
) 1 3 sin(
[
2
1
cos 3 cos .

565. c
x x
c
x x
xdx x + + = +

+
+
+
=

8
4 cos
20
10 cos
]
7 3
) 7 3 cos(
7 3
) 7 3 cos(
[
2
1
7 cos 3 sin .


Naravno, mnogi se integrali s trigonometrijskim funkcijama mogu rijeiti uobiajenim
supstitucijama kao u toki 9.2. Navodimo nekoliko jednostavnih primjera.

566. c x c t
t
dt
dt xdx
t x
dx
x
x
+ + = + = =
=
= +
=
+

) cos 2 ln( ln
sin
cos 2
cos 2
sin
.

567. c
x
c
t
t
dt
dt xdx
t x
dx
x
x
+ = + =
+
=
=
=
=
+

2
sin
tg arc
2
1
2
tg arc
2
1
4 cos
sin
sin 4
cos
2 2
.

568. = + = =
=
=
=
=

c t dt t
dt xdx
dt xdx
t x
dx x x
6 5
3
1
5
18
1
3
1
cos
cos 3
sin 3 2
) sin 3 2 ( cos
c x + =
6
) sin 3 2 (
18
1
.


ZADACI ZA VJEBU

569.

xdx x
3 2
cos sin . 570.

xdx x
3 4
sin cos .
571.

dx
x
x
4
3
cos
sin
.
572.

xdx
4
sin . 573.

xdx x
2 4
cos sin .
574.

dx
x
x
4
2
sin
cos
.


7. Integrali


143
575.

x x
dx
4 4
sin cos
.
576.

xdx xcos 5 sin . 577.

xdx x 5 cos sin .

578.

xdx x 3 cos 7 cos . 579.

xdx x 10 sin 15 sin . 580.

xdx x x 3 sin 2 sin sin

581.

xdx
3
cos . 582.

xdx
5
sin .




RJEENJA

569. . sin
5
1
sin
3
1
5 3
c x x + 570. . cos
5
1
cos
7
1
5 7
c x x + 571. .
cos
1
cos 3
1
3
c
x x
+
572. . 4 sin
32
1
2 sin
4
1
8
3
c x x x + + 573. . 2 sin
48
1
4 sin
64
1
16
3
c x x
x
+ 574. .
3
1
3
c x ctg +
575. . ))
4
( ln(
2
1
c x tg +

576. .
8
4 cos
12
6 cos
c
x x
+ 577. .
8
4 cos
12
6 cos
c
x x
+ +
578. .
8
4 sin
20
10 sin
c
x x
+ + 579. .
10
5 sin
50
25 sin
c
x x
+ + 580. .
8
2 cos
16
4 cos
24
6 cos
c
x x x
+
581. .
3
sin
sin
3
c
x
x + 582. . cos
3
cos 2
cos
5
1
3
5
c x
x
x + +



7.5 INTEGRALI RACIONALNIH FUNKCIJA

Znatan broj racionalnih funkcija moe se integrirati primjenom klasinih supstitucija, kao na
poetku poglavlja. Na primjer:

583. c x c t
t
dt
dt dx x
t x
dx
x
x
+ = + = =
=
=
=

| 2 | ln
4
1
| | ln
4
1
4
1
4
2
2
4
3
4
4
3
.

584. c
x
c
t t
dt
dt dx x
t x
dx
x
x
+
+
= + = =
=
= +
=
+
8 3 8 9 2
3
9 3
2
) 4 (
1
24
1 1
24
1
3
1
3
4
) 4 (
.

585. ) ( tg arc
3
1
) ( tg arc
3
1
1 3
1
3 1
3
2 2
3
6
2
c x c t
t
dt
dt dx x
t x
dx
x
x
+ = + =
+
=
=
=
=
+

.

Meutim, jo je vei broj primjera gdje treba primijeniti neke nove trikove uz ve postojee
supstitucije, kao to su: pretvaranje kvadratnog trinoma u binom, rastavljanje razlomka na
proste parcijalne razlomke, dijeljenje brojnika s nazivnikom i slino.

Kao prvo, ako je u nazivniku takozvani kvadratni trinom c bx ax + +
2
, odnosno kvadratna
funkcija sa srednjim lanom bx , koju ne moemo rastaviti na dva dijela prvog stupnja,
tada treba trinom svesti na takozvani kvadratni binom, kao u sljedeem primjeru:



Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


144
586. =
=
=
=
+
= + = + =
+

dt dx
t x
x
dx
x x x
x x
dx
2
1
4
3
2
2
1
4
3 2
2
1
2
2
) (
) ( 1
1

c x c t
t
dt
+ = + =
+
=

) (
3
2
tg arc
3
2
3
2
tg arc
3
2
2
1
4
3
2
.

587. = + + = + + = + + = + + =
+ +

4 ) 1 ( 2 ] 2 ) 1 [( 2 ) 3 2 ( 2 6 4 2
6 4 2
2 2 2 2
2
x x x x x x
x x
dx

c
x
c
t
t
dt
dt dx
t x
x
dx
+
+
= + =
+
=
=
= +
=
+ +
=

2
1
tg arc
2 2
1
2
tg arc
2 2
1
2 2
1
1
2 ) 1 ( 2
1
2 2
.


588. =
=
=
=

= = =

dt dx
t x
x
dx
x x x
x x
dx
1
) 1 ( 1
) 1 ( 1 2
2
2
2 2
2


c x c t
t
dt
+ = + =

=

) 1 ( cos arc cos arc
1
2
.

Ako ipak moemo kvadratni trinom c bx ax + +
2
rastaviti na dva dijela prvog stupnja
odnosno na proste faktore, tada radimo rastav razlomka na takozvane parcijalne
razlomke, kao u sljedeim primjerima (takozvano abecediranje razlomaka):

589.

=
+
+

= + = =
+
=

+ +
x
dx
B
x
dx
A
x x
dx
x
dx
x
B
x
A
x x
1 1 ) 1 )( 1 ( 1
1 1 ) 1 )( 1 (
1
2


= = =
= +
=
= + = =
+
+ +
+ +
2 / 1
1
0

) 1 )( 1 (
) ( ) (
1 1 ) 1 )( 1 (
1
B A
B A
B A
x x
B A x B A
x
B
x
A
x x

c
x
x
c x x
x
dx
x
dx
+

+
= + + + =
+
+

=

|
1
1
| ln
2
1
| 1 | ln
2
1
| 1 | ln
2
1
1 2
1
1 2
1
.

590.

=
+

+
=
+

+
=
+ +
=
+ +
=
+ + 2
2
3
3
2
2
3
3
) 2 )( 3 ( 6 5 6 5
2 2
x
dx
x
dx
x x x x
x
x x
x
dx
x x
x

c x x + + + = | 2 | ln 2 | 3 | ln 3 .

Ako se u nazivniku pojavi prosti faktor stupnja jedan, ali s potencijom nad njim veom od
jedan (npr.
3
x ), tada moramo u rastavu na parcijalne razlomke uzeti onoliko novih
razlomaka, kolika je ta potencija. Na primjer:

591.

+ + + = + + + = =

+
=

+
3 2 1
) 1 (
1
3
2
3 4
2
3 2 3
2
) 1 (
1 1
x
dx
C
x
dx
B
x
dx
A dx
x x
x
dx
x x
x
x
D
x
C
x
B
x
A
x x
x




7. Integrali


145

=
=
=
=
=

=
= +
= +
= +
= + + + = =

+

+ + + + +

2
1
1
2

1
0
1
0

1
) 1 (
) ( ) ( ) (
1
) 1 (
1
3
2 3
3 2 3
2
D
C
B
A
C
C B
B A
D A
x
dx
D
x x
C x C B x B A x D A
x
D
x
C
x
B
x
A
x x
x

c x
x x
x
x
dx
x
dx
x
dx
x
dx
+ + + + =

+ =

| 1 | ln 2
2
1 1
| | ln 2
1
2 2
2 3 2
.

592. =
+

+
+ =
+
+ +
=
+
+ +
2 2
2
2
2
) 2 ( 2
1
) 2 ( 4
1
4
3
) 2 (
3 3
) 2 (
3 3
x x x x x
x x
dx
x x
x x


c
x
x x
x
dx
x
dx
x
dx
+
+
+ + + =
+

+
+ =

2
1
2
1
| 2 | ln
4
1
| | ln
4
3
) 2 ( 2
1
2 4
1
4
3
2
.

Ako je u nazivniku pak prosti faktor stupnja dva, a nad njim potencija vea od jedan (npr.
3 2
) 1 ( + x , tada u rastavu na parcijalne razlomke isto tako uzimamo onoliko novih razlomaka,
kolika je ta potencija. Na primjer:

593.

=
+
+
+
+
+
= + = =
+

+
+
+
+
+

dx
x
D Cx
dx
x
B Ax
dx
x
x x
x
D Cx
x
B Ax
x
x x
2 2 2
) 1 ( 1 ) 1 (
2 2
3
) 1 ( 1 ) 1 (
2 2 2 2 2
3


=
=
=
=
=

= +
= +
=
=
= + = =
+
+ + + + +
+
+
+
+
+

0
2
0
1

0
1
0
1

2 2
2 3
2 2 2 2 2
3
) 1 (
) ( ) (
) 1 ( 1 ) 1 (
D
C
B
A
D B
C A
B
A
x
D B x C A Bx Ax
x
D Cx
x
B Ax
x
x x

c
x
x dx
x
x
dx
x
x
+
+
+ + =
+

+
=

1
1
) 1 ln(
2
1
) 1 (
2
1
2
2
2 2 2
.

594. =
+

+
=
+
=
+
2 2 2 2 2 2 2
) 1 ( 1
1
) 1 (
1
) 1 ( x
x
x
x
x x x x x
dx



+
+
+ + =
+

+
= c
x
x x dx
x
x
dx
x
x
x
dx
) 1 ( 2
1
) 1 ln(
2
1
| | ln
) 1 ( 1
2
2
2 2 2
.


Ukoliko je stupanj brojnika vei ili jednak od stupnja nazivnika, tada je prije primjene
prethodnih trikova potrebno podijeliti brojnik s nazivnikom te dobiti razlomke u kojima je
stupanj nazivnika vei od stupnja brojnika. Naravno, detaljni postupak za pripadno dijeljenje
se radi na predavanjima i vjebama, a ovdje emo koristiti samo krajnji razultat dijeljenja, jer
nam to nije cilj, ve sredstvo za rjeavanje integrala ovakvog tipa. Na primjer:

595.

=
+
+
+ =
+
+
+ =
+
+
=
+
+
dx
x
x
dx x x
x
x
x x
x
x
dx
x
x
1
1
) (
1
1
1
1
1
1
2
3
2
3
2
5
2
5



Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


146
c x x
x x
x
dx
dx
x
x
dx x dx x + + + + =
+
+
+
+ =

tg arc ) 1 ln(
2
1
2 4 1 1
2
2 4
2 2
3
.

596.

=

+
+ =

+
+ =

=

dx
x x
x x
dx
x x
x x
x x
x
dx
x x
x
) 4 )( 1 (
4 4
) 4 )( 1 (
4 4
1
) 4 )( 1 ( ) 4 )( 1 (
2
2
2
2
2
3
2
3



=
+

=
+

=

+ +
=
2 3
2
2
2
1 3
1
2
1
3
2
2
2
1
1
3
1
) 4 )( 1 (
4 4
2
2
x
dx
x
dx
x
dx
x
x x x x x
x x


c x x x x + + + = | 2 | ln
3
2
| 2 | ln 2 | 1 | ln
3
1
.

597. =
+
+
+ + =
+
+
=
+
+

4 4
6 7 4
1 2
4 4
10 3 5 2
4 4
10 3 5 2
2 3
2
2 3
2 3 4
2 3
2 3 4
x x x
x x
x
x x x
x x x x
dx
x x x
x x x x

=
+
+
+ + =

dx
x x x
x x x x
dx x
4 4
10 3 5 2
) 1 2 (
2 3
2 3 4
dijeljenje brojnika i nazivnika=
=
+
+

=
+
+
=
2
3
2
2
1
1
4 4
10 3 5 2
2 3
2 3 4
x x x x x x
x x x x
uvrstiti u prethodni integral=
=
+
+

+ =

2
3
2
2
1
2
x
dx
x
dx
x
dx
dx xdx

. | 2 | ln 3 | 2 | ln 2 | 1 | ln
2
c x x x x x + + + + + =


ZADACI ZA VJEBU

598. dx
x x
x

+
+
10 3
3 2
2
. 599. dx
x x
x

+ + ) 1 2 )( 1 (
.
600. dx
x x
x x

) 4 )( 1 (
4 2 3
2
2
. 601. dx
x
x x

+
1
2
2
3
.
602. dx
x x
x

+
3
4
1
.
603. dx
x
x

+
+
2
) 3 (
2
.
604.

+
+
dx
x
x x
4
2
) 1 (
2
.
605.

+
4 3
x x
dx
.
606.

+

dx
x x
x x
2
2
) 1 )( 1 (
3
.
607.

1
4
x
dx
.
608.

1
3
x
xdx
. 609.

+ + + 1
2 3
x x x
dx
.









7. Integrali


147

RJEENJA

598. . ) 10 3 ln(
2
c x x + + 599. .
1 2
1
ln c
x
x
+
+
+
600. . )) 4 )( 1 ln((
2
c x x +
601. .
1
1
ln
2
2
c
x
x x
+
+

+ 602. .
1
ln
2
2 2
c
x
x x
+

+ 603. . ) 3 ln(
3
1
c x
x
+ + +
+

604. .
1
1
) 1 ( 3
1
3
c
x x
+
+

+
605. .
1
ln
2
1 1
2
c
x
x
x x
+
+
+ 606. . ) 1 ln(
1
1
c x
x
+ + +

607. .
2
1
1
1
ln
4
1
c arctgx
x
x
+
+

608. .
3
1 2
3
3
1
1
ln
3
1
2
c
x
arctg
x x
x
+
+
+
+ +

609. .
2
1
1
) 1 (
ln
4
1
2
2
c arctgx
x
x
+ +
+
+



Pojam neodreenog integrala vezan je za dvojicu velikih matematiara: Leibnitza (Lajbnic) i
Newtona (Njutn). Stoga smatramo zanimljivim iznijeti neke osnovne povijesne podatke i
injenice o dotinoj dvojici. Pri tome emo o Newtonu govoriti na kraju sljedeeg poglavlja,
kad budemo govorili o odreenim integralima i povrinama ravninskih likova, to je Newton
prvi inicirao.

Gottfried Wilhelm von Leibnitz

Roen: 1. lipnja 1646. u Leipzigu, Saxonija (Njemaka)
Umro: 14. studenog 1716. u Hannoveru, Hanover (Njemaka)



Leibnitza je povijest oznaila kao jednog od najveih univerzalnih genija. Zato?

Kao prvo bio je uspjean diplomata i dravnik, to mu je omoguilo da putuje Europom, te
razmjenjuje ideje, ita dostignua drugih i ui od njih, te da prezentira ono to je sam stvorio.
Na primjer:


Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI


148
- 1672. godine, za diplomatskog posjeta Parizu, poeo je uiti modernu matematiku od
Huygensa (Hajgens);
- potom odlazi na tri mjeseca u London, kao izaslanik izbornog kneza, gdje se, osim
obaveza u Kraljevskom drutvu, sastaje i s engleskim matematiarima, gdje im
tumai neke svoje matematike metode;
- godine 1676. naputa Pariz i putuje je za Hanover da bi uao u slubu vojvode od
Brunswick-Luneburga, u ulozi povjesniara;
- tada je, kao povjesniar, u razmaku od 1687.-1690., proputovao cijelu Njemaku,
Austriju i Italiju.

Bio je pravnik, povjesniar, logiar, metafiziar, filozof, knjievnik, a pored svega toga, bio
je i matematiar. ime god da se bavio, bio je izuzetno plodan i moderan u smislu svog
vremena. Pamti se da je u ono vrijeme genijalnost njegovih pravnih postulata malo tko
mogao i htio razumjeti. Primio je diplomu doktorskog stupnja iz prava u svojoj dvadesetoj
godini, 5. studenog 1666. Sam je bio svjestan svoje univerzalnosti, a zapamena je njegova
izreka:






Matematikom se intenzivnije bavi od 1672. godine, pod utjecajem Huygensa. Godine 1675.
pie rad u kojem otkriva osnovni teorem diferencijalnog rauna:

dx
df
g
dx
dg
f g f
dx
d
+ = ) ( .

U tom istom radu, po prvi put je uveden pojam neodreenog integrala

dx x f ) ( . Potom,
1676. godine otkriva familijarni rezultat sa prethodnim: dx nx x
dx
d
n n 1
) (

= . Godine 1701.
objavljuje radove o aritmetici binarnog sistema, te o determinantama.

Na kraju recimo da je u povijesti ostao nerazjanjen delikatan odnos izmeu njega i Newtona,
s obzirom da su obojica u isto vrijeme otkrivali diferencijalni i integralni raun, ali na razliite
naine i s razliitim ciljem. Isto tako, dosta je diskutabilna neuspjena prepiska koja se vodila
meu njima.












Imam tako mnogo ideja da one s vremenom mogu biti korisne ako drugi, mnogo
prodorniji od mene, jednog dana dublje uu u njih i pridrue ljepotu svojih misli
mojem djelu G.W. Leibnitz.