ความรู้ไดูแบ่งปั นเมือ

่ กลับหลังหันอนาคต
โดย พรทิพย์ กาญจนนิยต
ผู้อำานวยการบริหาร
ม้ลนิธิการศึกษาไทย-อเมริกัน
(ฟุลไบลท์)

เมื่อ โลกเขู า สู้ ยุ ค เศรษฐกิ จ ฐานความรู้ เรามั ก เคยไดู ยิ น เสมอวู า

ความรู้คืออำา นาจ (Knowledge is Power) หากพิจารณาตามตัวอั กษร
คำา กลูาวนี อ
้ าจจะเป็ นจริงและทำา ใหู หลายคนเริม
่ “สะสม” ความรู้เ ขูา
ตน จนกลายเป็ นอาการ ‘หวงความรู้’ ดูวยความกลัวจะส้ญเสียอำานาจ
ตามแนวคิ ด ของ Dave Snowden ผู้ อำา นวยการ และที ม งานของ
เขาทีศ
่ ้นย์คะนิฟวินของบริษัทไอบีเอ็มที ่
สหราชอาณาจั กร เห็ นวู าคนในองค์ กรไมู แ บู ง ปั นความรู้ ไมู ใ ชู เ พราะ
เกรงจะถ้กลดบทบาทในองค์กร แตูยังเกรงวูาความคิดและความรู้ดีๆที ่
อุตสาห์ศึกษาและสั่งสมซึ่งอาจเป็ นผลงานเชิงนวัตกรรมจะถ้ กไปใชู ใน
ทางทีไ่ มูพึงประสงค์
นอกจากนี ห
้ ลายคนยั ง เกรงวู าการสรู า งระบบการแบู ง ปั นความรู้
ตู า งๆจะทำา ใหู เ พิ ม
่ ปริ ม าณงานและเสี ย เวลามากขึ้น สิ ง่ ที ท
่ ี ม งานของ
บริษัทไอบีเอ็มเนูนนักเนูนหนา จึงเป็ นการแบูงปั นความรู้บนพืน
้ ฐานของ
ความจริ ง ที ว
่ ู า เราจะยิ น ดี ใ หู ค วามรู้ กั บ บุ ค คลรอบขู า ง ตู อ เมื่ อ เรามี
ความเชือ
่ มัน
่ (Trust) ในกลูุมคนนัน
้ ๆ และในขณะเดียวกัน สามารถคง
ความเป็ นสูวนตัว (Privacy) ไดูดว
ู ย คำาวูา Trust และ Privacy จึงถือวูา
เป็ นหัวใจสำาคัญของการสรูางความรูวมมือในองค์กร มีการเรียนรู้จากผู้
มีความรู้และประสบการณ์ตูาง ๆ ซึง่ จะนำา ไปสู้การเรียนรู้แนวปฏิบัติที ่
เป็ นเลิศ ( Best Practice) การเขูาถึงฐานคิด และแนวคิดเชิงนวัตกรรม
การรั ก ษาและการสื บ ทอดความทรงจำา ขององค์ ก ร ( Organizational
Memory) ทัง้ หมดนีจ
้ ะเป็ นประโยชน์ อ ยู า งยิ ง่ โดยเฉพาะในกรณี ที เ่ กิ ด
ภาวะการเลิกจูางงานหรือเกษียณ หรือดูวยเหตุจำาเป็ นอยูางไมูคาดฝั น
อยูางไรก็ดี การทีจ
่ ะ “บังคับ” ใหูคนมองวูาการนำาความรู้ทีม
่ ีอยู้ใน
องค์กรมาเผยแพรูไมูใชูเป็ นสิง่ ทีก
่ ระทำาไดูเต็มที ่ เพราะพฤติกรรมมนุษย์
นั ้น เป็ นเรื่ อ งที ไ่ มู มี ร้ ป แบบตายตั ว จึ ง จะเนู น การอาศั ย ความยิ น ยอม
พรู อ มใจ การกำา หนดหั ว ขู อ เรื่ อ งที ่มี ค วามสนใจรู ว มกั น และที ่เ ป็ น
ประโยชน์ตูอความเจริญกูาวหนูาขององค์กรเป็ นสำา คัญ บริษัทไอบีเอ็ม
จึงไดูมีเทคนิควิธี “ซึมซับ”ความรู้จากบุคลากรในองค์กรทีน
่ ู าสนใจซึ่ง
เรี ย กวู า “ Future Backward” ซึ่ง ผู้ เ ขี ย นขอแปลงู า ยๆวู า “กลั บ หลั ง
หันอนาคต” ซึง่ ไดูเลูาสู้กันฟั งแบบสบายๆสไตล์คนไทยตูอไป
เทคนิควิธีนี ้ ผู้ทีเ่ ขูารูวมประชุมปฏิบัติการฝึ กอบรมเรือ
่ งการจัดการ
ความรู้ ที ม
่ หาวิ ท ยาลั ย เชี ย งใหมู เ ป็ นเจู า ภาพรู ว มกั บ สำา นั ก งานคณะ
กรรมการอุ ด มศึ ก ษาเมื่ อ ปลายปี ที ผ
่ ู า นมา มี ค วามเห็ น ตรงกั น วู า เป็ น
เทคนิควิธีงูายๆทีส
่ นุกๆและกระตูุนความสนใจจากทุกคนใหูมีสูวนรูวม
ไดู เ ป็ นอยู า งดี ที ส
่ ำา คั ญ คื อ ”เราตู า งไมู รู้ ตั ว วู า เราเปิ ดสมองและเปิ ดใจ
แบูงปั นความรู้กันโดยไมูมก
ี ารเกีย
่ งงอนแมูแตูนูอย”
กิ จ กรรมที ่ผู้ ฝึ กอบรม Mr. Warwich Holder ที ่ป รึ ก ษาดู า นการ
จั ด การความรู้ ข องบริ ษั ท ไอบี เ อ็ ม ประจำา ภ้ มิ ภ าคเอเชี ย และแปซิ ฟิ ก
และคุณจุฑาฑิพย์ ตันสกุล ทีป
่ รึกษาดูานกลยุทธและการเปลีย
่ นแปลง
ของบริ ษั ท ไอบี เ อ็ ม กรุ ง เทพฯ ใหู พ วกเราซึ่ง ลู ว นแลู ว แตู อ ยู้ ใ นแวดวง
อุดมศึกษาทัง้ สิน
้ ไดูทำา คือ ใหูตอบคำา ถามวูา “อนาคตของอุดมศึกษา
คืออะไร” เราไมูไดูตอบคำาถามนีต
้ ัง้ แตูแรก เพราะวูาทุกกลูุมถ้กกำาหนด
ใหูเริ ม
่ จาก “การหวนสู้ อ ดี ต” (Into the Past) โดยคิ ดยู อนกลั บ วู า “มี
อะไรเกิดขึ้นกับการศึกษาในอดี ตบู าง” แนูน อนวูา ทุก คนสามารถยูอ น
กลับไปไกลขนาดไหนก็ไดู ตัวผู้เขียนเองคิดยูอนกลับไปสู้สมัยรัชการที ่
5 เลยทีเดียว ในขณะทีอ
่ าจารย์บางทูานในกลูุมคิดถึงพระราชบัญญัติ
การศึกษาแหูงชาติฉบับพ.ศ. 2542 และการยุบรวมหนูวยงานเป็ นกระ
ทรวงศึกษาธิการใหมู จะเห็นไดูวูาแคูเพียงเริม
่ ตูนก็เป็ นการเปิ ดเสรีทาง
ความคิดไรูขีดคัน
่ ของกาลเวลาทีใ่ หูทุกคนกระตือรือรูนทีจ
่ ะชูวยกันคิด
และเขียนไปติดบนกระดานทีจ
่ ัดไวู กระดาษทีใ่ ชูเขียนเป็ นร้ปหกเหลีย
่ ม
ทีท
่ ำาใหูตูอเหตุการณ์กันไดูอยูางมีประสิทธิภาพมากขึน
้
เมื่อ แตู ล ะกลูุ ม นำา ความคิ ด ที ป
่ ระมวลไดู ม าปะติ ด ปะตู อ ก็ จ ะเป็ น
ภาพทีค
่ ูอนขูางสมบ้รณ์ในระดับหนึง่ และแนูนอนวูาอาจมีการซำ้ากันบูาง
เราทำา งานตู อ โดยกลู า วถึ ง ความเป็ นจริ ง เกิ ด ขึ้ น ในปั จจุ บั น โดยใชู
กระบวนการเดียวกันกับอดีตดูวย
จากนัน
้ ทุกกลูุมก็ไดูรับการบูานใหมู โดยตอบคำาถามวูา “เราวาด
ภาพฝั นดีเลิศอยูางหลุดโลกวูาการอุดมศึกษาไทยจะเป็ นอยูางไร” และ
“ฝั นรูายทีส
่ ุดทีเ่ กิดตูออุดมศึกษาไทยคืออะไร” เพียงแคูนีท
้ ุกคนในกลูุมก็
สนุกสนานเฮฮา (ตามประสา “พีไ่ ทย”) เรารูวมกันคิดและรูวมกันตัดใจ
คัดเลือก “ฝั นดี” และ “ฝั นรูาย” มาอยูางละ 1 ขูอ” แตูละกลูุมจะสูงผู้
แทนมากลูุมละ 2 คน คนทีห
่ นึง่ เขูารูวมคณะกันกับ “ทีมสวรรค์” ทีจ
่ ะ
คิดอยูางเลิศหร้หลุดโลก และคนทีส
่ องรูวมวงกับ “ทีมนรก” ทีจ
่ ะมอง
โลกใหู รู า ยสุ ด กู้ ทั ้ง สองกลูุ ม ตู า งก็ อ ภิ ป รายอยู า งเขู ม ขู น และชู ว ยใน
กลูุ ม จั ด ลำา ดั บ ความคิ ด จากขู อ เสนอที ่มี บ นบอร์ ด เรายั ง มี ก ารออก
คะแนนเสียงวูา ภาพฝั นทัง้ ดีเลิศและรูายสุดของกลูุมไหนสมควรจะไดู
รับการคัดเลือกเป็ น “ภาพฝั นยอดเยีย
่ ม”
 ภาพฝั นรู า ยที ่แ ตู ล ะกลูุ ม เสนอวู า ด้ จ ะคลู า ยคลึ ง กั น คื อ การปิ ด
มหาวิทยาลัยไทย ซึง่ ถือเป็ นการลูมสลายของการอุดมศึกษาไทย สูวน
“ฝั นดี” ทีไ่ ดูรับเลือก คือ “มหาวิทยาลัยไทยทุกแหูงตูองไดูรับรางวัลโน
เบลอยู า งนู อ ย 1 รางวั ล” ที จ
่ ริง กลูุ ม ผู้ เ ขี ย น “หลุ ด โลก” กวู า นั น
้ อี ก
โดยเสนอวูา “ทุกมหาวิทยาลัยไทยจะไดูร างวัล โนเบลทุ กปี ” ….วูาเขูา
นัน
้ !
เมื่อคัดเลือก “ฝั นดี” และ “ฝั นรูาย” ไดูแลูว ทุกกลูุมยังตูองกลับ
ไปคิดกันอีกวูาจะทำาใหูเกิด “ฝั นดี” และ “ฝั นรูายไดูอยูางไร ยุคนีแ
้ หละ
ที เ่ รี ย กวู า กลั บ หลั ง หั น อนาคต เพราะเรากำา ลั ง ทำา งานยู อ นศร เมื่อ ไดู
ความคิดจากทุกกลูุมแลูว
ผู้เขียนไดูอยู้กับ ‘ทีมนรก’ ทีถ
่ กเถียงกันไปหัวเราะกันไป (แมูวูาใน
ใจแตูละคนก็หูอเหีย
่ วลงไปบูางเมือ
่ คิดวูา “มีโอกาสเป็ นไปไดูนะ หากไมู
ไดูมีการพัฒนาคุณภาพและมาตรฐาน รวมทัง้ การสนับสนุนจริงจังจาก
ทุกฝู ายทัง้ ภาครัฐและเอกชน)
ทัง้ สองทีมจะจัดลำา ดับภาพและวางแผูนหกเหลีย
่ มลงพรูอมทัง้ โยง
เสูนเชือ
่ มตูอจากอนาคตสู้อนาคตทีใ่ กลูตัวขึน
้ สู้ปัจจุบันและอดีต
ตอนแรก เราก็ คิ ด กั น วู า ‘คงเป็ นอั น จบพิ ธี ’ เสร็ จ สิ น
้ กิ จ กรรมดั ง
ก ลู า ว แ ตู คุ ณ Warwich ไ ดู จั ด ค น อี ก ส อ ง ก ลูุ ม ที ่ จ ะ ม อ ง วู า จ ะ มี
เหตุการณ์ไมูคาดฝั นอะไรหรือไมูทีจ
่ ะทำา ใหูไปถึงปลายทางที ่ ‘สวรรค์’
และ ‘นรก’ เร็วขึน
้ ผลปรากฏวูาเหตุการณ์เชิงบวกคือ ‘การกลับมาเกิด
ใหมูของไอน์สไตน์ (ชาวไทย) สูวนเหตุการณ์เชิงลบคือ “ดาวหางพูุงสู้
ประเทศไทยที ใ่ หู คนไทยตู อ งกลั บ ไปอาศั ย อยู้ ใ นถำ้า ” (หวาดผวามั ย
้ คะ
ทูานผู้อูาน!)
 เมือ
่ ครบกระบวนการทัง้ หมดของกิจกรรม “กลับหลังหันอนาคต”
แลูว ทุกกลูุมมาชืน
่ ชมผลงานและเห็นวูา วิธีนีท
้ ีใ่ หูเกิดการแบูงปั นความ
รู้ อ ยู า งไมู รู้ ตั ว แถมยั ง เป็ นการทู า ทายความคิ ด ดู ว ยความเต็ ม ใจและ
สรูางสรรค์ของทุกคนใหูมารูวมกันวางแผนอนาคตการอุดมศึกษาไทย
ดูวย
วิธีนีจ
้ ึงด้แลูวเหมาะกับนิสัยของผู้คนในแวดวงวิชาการ ซึง่ ตูางก็มี
ค ว า ม รู้ แ ล ะ ป ร ะ ส บ ก า ร ณ์ ที ่ ห ล า ก ห ล า ย มี Tacit Knowledge ที ่
เหลือ เฟื อแตูไ มูไดู มีโอกาสที จ
่ ะมาแบู ง ปั นกั น อยู า งสมั ค รใจ รวมทั ง้ ยั ง
ไมูมีโอกาสไดูเรียนรูจ
้ ากบุคคลอืน
่ ๆ ทีร
่ ว
ู มกิจกรรมกันในยามปกติดูวย
สิง่ สำาคัญอีกประการหนึง่ ของกิจกรรมนีค
้ ือการกำาหนดใหูคิดอยูาง
หลุดโลก ทัง้ ในแงูของ ‘สวรรค์’ และ ‘นรก’ ซึง่ ไมูมูุงเนูนเปู าหมายและ
บุคคลหรือเหตุการณ์ทีอ
่ าจจะกูอใหูเกิดความขั ดแยูง อาจทำา ใหูค วาม
คิดชะงักงัน และอาจทำาใหูเสียเวลาอภิปรายปั ญหาเดิมๆ ซำา
้ ซาก แบบ
‘พายเรือในอูาง’ รวมทัง้ หมดความกระตือรือรูนทีจ
่ ะรูวมคิดรูวมฝั นไดู
ทูานลองคิดหัวขูอทีม
่ ีความสนในรูวมและกลับหลังหันอนาคตด้บูาง
แลู ว อาจจะไดู ค วามคิ ด ใหมู ๆ จากการแบู ง ปั นความรู้ ที ม
่ ี ใ นองค์ ก รไดู
อยูางเต็มความคาดหมายก็ไดู