" D gr upu Resi m Sergi si

ve Trk resim tarihine bir bak

Bu r h a n Topr ak
G. S- Akademisi mdr
Kuruluunun onuncu senesini idrak eden D
g upu smestir tatilinden istifade ederek Akademi de
bir sergi amak istedi. inde byk bir mnevver
tabakann yaad stanbulumuzda maatteessf
henz bir sergi saray ina edilmedii iin Akademi
bu sanat tezahrnn ats altnda yaplmasn
memnuniyetle kabul etti. Bundan baka D grupu
zas davetlilerle beni m bir msahabe yapmam ve
eserlerini bir ka senedenberi esasl surette deien
yeni ehreleriyle takdim etmemi istiyorlard. Sene-
lerdenberi ahit ol duum kymetli msamahanza
gvenerek bu erefli teklifi ben de sevinle kabul
ettim.
Onlar bel i rmee balyan yeni temaylleriyle
tahlil etmek bu sergi dolaysile on senelik mcade-
lelerinin bir tarihesini yapmak ve Trk resmi iin-
de yerlerini tayin etmek doru bir teebbs ol acak-
tr. Bu teebbs ise Trk resim tarihinin tekml
zerinde bir hulsa yapmadan mmkn deildir.
Onun iin msaadenizle konumamn son ksmn
tekil edecek olan D grupuna gel meden nce Trk
resminin tarihi hakknda baz tahminlerimi arzede-
ceim. Trki yede resmin ve heykeltrainin mukad-
derat baka meml eketl ere nazaran byk bir hu-
susiyeti haizdir. Avrupada plstik sanatlarn en aa-
2500 senelik bir hayat vardr. Ve bu hayat b-
tn dnyann hayran kald muvaffakiyetlerle do -
ludur. Zi a daha yirmi be asr evvel heykel de Yu-
nanl Fidyas ve arkadalar istidat ve dehann en
Fotolar -Realite delgisinden alnmtr.
parlak eserlerini vermiler, gzellikte bir nevi ke-
malin ufuklarna erierek deta sanatta terakkinin
mevcut olamyacan eserleriyle ispat etmilerdir.
Ondan sonra 20 asr zarfnda evvel putperest Ro -
ma sonra btn Hristiyan Avrupa ayni yol dan y-
rm ve srasiyle Floransa, Paris ve Londra, Ati na
medeniyetini, onun dnya grn, sanat telkki-
lerini, zamann, muhitin, nn icabile trl nuance' -
larla devam ettirmilerdir.
Biz Mslman Trkler Selukler zamannda
Bizansn karsnda Osmanllar zamannda Bizansn
payitahtnda veya Vi yana nnde, hatt btn
Avrupan n sanat kbesi olan Ati nada Akropol n
zerinde asrlarca yaadmz halde bu l eme ya-
banc kalmzdr. nk o medeni yetten hi bir za-
man aa kalmyan ve bir ok noktalarda ona faik
olan kendi dnyamz, kendi medeniyetimiz bize kfi
gel i yordu.
Seluk ve Osmanl Trkiyesinde bizim bugn
anladmz mnada yal boya resim - peinture -
yoktur. Minyatr, taslak halinde yal boya resim
demektir, kendisi deildir. Filhakika Nigrnin,
Levninn, Lokman n portreleri peyzajlar, hatt kom-
pozisyonlar mevcuttur. Lkin bunlara resim demek
kabil deildir. Nilekim tarihimizde rastladmz bir
ka hayvan heykeli de bize heykeltramz var de-
tirtemez. slmn klc olan Trkl erde her hangi bir
ina ve mimar aheserleriyle bo y lecek, mimari
ve ina sistemleri olmasna ve Bach ile bo v le-
cek bir musiki an'anesi mevcut bulunmasna ramen
plstik sanatlar mevcut deildir. Ve btn slm
lkeleri de ayni vaziyettedirler.
Fatihin portresini Belliniye yaptrmas gibi na-
dir istisnalar bu kaideyi sarsmamtr. Trkler ilk
emre daima sadk kalmlardr. Bununla beraber bir
taraftan Avrupa nfuzunun nhitat devrinde ilikle-
rimize kadar ilemi olmas dier taraftan Islmi-
yetin son derece byk bir hrriyete msait olan
Ezman ile ahkn deiir tarznda hulsa edilen
inklp prensibi bir gn nihayet yalboya resmin
Trkiyede domasna ve her eye ramen tabiat,
insan figrn aynen taklit ederek ifade etmesine
imkn vermitir.
Trk resmi nerede ve ne vakit domutur? lk
eserler nerededir? Bunu imdilik tayin etmek kabil
deildir. Fakat Trk istidadnn minyatr tarzn-
dan karak, garp teknii ile almaya balamas
yine din temaslar zerine olmutur. Akademi de
(Elli senelik Trk resmi) adiyle atmz sergide
tehir ettiimiz Ankara Etnografya mzesinde bu-
lunan Krehir bekta derghndan gelme eserler bi-
ze bu kanaati vermektedir. Bu eserlerin mellifleri
mehuldr. Her eyde olduu gibi bu sahada yeni-
lik hususunda bektaler n plnda gelmektedirler.
Bunlarn 1800 tarihlerine doru yapld sanl-
maktadr Bekretleri itibariyle talyan primitiflerini
hatrlatan bu eserler saf ve masum olmakla beraber
renk hassasiyetinden ziyade izgi ve izginin hen-
gine sahip insanlar tarafndan vcuda getirilmiler-
dir. Bunlardaki saffet Giotto' nun mjdesine yakn
bir mjdedir. Lkin bu zengin vaid boa kmtr.
Kayna nereden geldii belirsiz resimlerle
imdi bahsedeceimiz ecol e arasnda bir istihale var
mdr?. Maatteessf bunu bilmiyoruz. Zira henz
Trk resminin yakn tarihi bile karanlklar iinde-
dir. Yalnz. (Mirat Mhendishanei Berrii Huma-
yun) dan rendiimiz bir ey varsa resim tedrisa-
tnn 1210 dan itibaren harbiye mektebile, Mhen-
dishane programlarna konmu olduudur. Bu re-
sim dersi resmi hatti olmadna gre demek ki
peinture memleketimizde bir buuk asrdanberi ted-
ris edilmektedir. Nitekim Ha bi yeden ve Mhen-
dishaneden bundan sonra mrn resme vakfetmi
bir ok ressamlarn yetitiini gryoruz. Halil Etem
Bey (Elvah Nakiye kolleksiyonu) ad eserinde
bunlar hakknda uzun uzadya izahat veriyor. 1251-
de Viyanaya resim tahsiline giden Ferik brahim
Paadan, 1251 de Parise giden Ferik Tevf i k Paa-
dan, 12 77 de len Hsn Yusuf Beyden, 1282 de
len Srur'li Ahmet Emin Beyden bahsediyor. Ma-
atteessf bu zevalin eserlerini bilmiyoruz. Onlardan
da eski mehur hattat Rakmn portreciliinden de
keza haberimiz yoktur. Elimizde ancak merutiyet-
ten bir sene evvel eker Ahmet Paa ile 1918 de
len Zek Paann yine ayni nesilden iyi bir man-
zara ressam olan Seyyid Beyin ve nihayet mzele-
rin ve Akademinin bnisi Hamdi Beyin baz eser-
leri vardr. eker Ahmet Paada, Zeki Pateada,
Seyyid Beyde, ilk mbeirlerde rastladm? resmi
anlay tarz, ilk saffet, ifadedeki, teknikteki safdil-
lik deimee balamtr. Hamdi Beye gelince mu-
asr Av upanm Akademi k resmini o kadar benin-
mitir ki Trk ve Mslman olduu halde Flaubert,
Theoph l e Gautier'ler gibi ark Avrupadan temaa
ediyor denebilir. Teknik ve maharet mkemmeldir,
lkin ruhtaki, muhtevadaki birlik artk ekilde sat-
h birlilie inklp etmitir. Bu devre kadar plstik
sanatlarmzda bariz sistemlemi bir estetik kendi-
sini gstermez.
Nihayet sanal hayatmzn en mhim hdisesi-
ni tekil eden adn atlr ve 1883, 1884 senelerin-
de Sanayii Nefise Mektebi lisi kurulur ve tedri-
sata balar. Hamdi Bey ve arkadalar burada ken-
dilerini istihlf eden ve merutiyet devri ressamlar
diyebileceimiz nesli yetitirecektir. Bu, mhim bir
dnm noktasdr. Zira sanat hayat bu nesil ile
memlekette taazzuv etmee balyacaktr. Bazlar
Nazmi Z ya gibi bir sergide 300 eser tehir edecek
kadar velud ve mstaid olan bu neslin umumiyetle
zas tahsillerini Pariste yapmlar ve sanat nazari-
yesi olarak Bize tabiat, klasisizm ve academique>
mefhumlarn getirmilerdir. Bu mefhum onlar
cin istidat ve dehadan sonra gelen Ament idi.
Btn hayatlarnda bu prensiplerden ayrlmadlar.
Ve mill mevzulara temas ettikleri vakit bile daima
bu tasavvurlarna sadk kaldlar. Ament lerini
bir az sonra mnakaa edeceimiz, aralarnda b-
yk keyfiyet, seviye farklar olmakla beraber b-
raktklar eserlerin devam etme kabiliyeti hakkn-
daki hkm tarih gsterecektir. Zira tarih artlar
iinde mtala edilmeden verilen hkme dayanabi-
lecek sanatkr pek azdr. Bu itibarla Trk sanatnn
dnk iistadlarndan bahsederken her eyden evvel
onlarn yetitikleri devri hem de memlekette yap-
tklar ii ele almaldr. Bugn all ibrahim bizim
iin sadece renklerle serbeste oynamasn bilen li-
rik, scak bir ressam, Feyhaman realist bir portreci,
evket Da sadece eski cami ilerini tekrar inaya
alan bir sanatkr saylamayacaklar gibi Hikmet
Onat ile Nazmi Zi ya da yalnz huzur iindeki sahil-
lerimizi veyahut krlar, aalkl yollar ihyaya gay-
ret eden manzara ressam saylamazlar. Onlar Tr-
kiyede plstik sanatn messisidirler. Mstakil-
ler in, D grupunun hemen btn zas bu hocal a-
rn talebeleridir. Onlar iinde bulunduumuz bu sa-
raydaki hars ocan senelerce uraarak elleriyle
kurmulardr. Muvaffakiyetle oynadklar bu .tarih
rol onlar:n en talihsiz taraflardr. Hmid edebiya^
tmz nasl Hugo' da brakt ise onlar da. bizi bugn
5.0 senelik tarihi olan modern, sanat telkkisinin
eiinde brakmlardr. Onlarn Avrupada bulun-
duklar sralarda bugnk sanat cereyanlarnn b-
yk mmessilleri, tilmizleri ve muhitleri vardr. Fa-
kat memleketten devlet marifetile Avrupaya gn-
derilen ve bir resmi vesayetten dierine emanet edi-
len bu genliin en yeni sanat ocaklarn kendilik-
lerinden bulmalar ok zordur. O zamanlar btn
Avrupa Akademilerinin aldand prejuge' e onlar
da inanverdiier. Moderne resmi, resm mektepler,
messeseler aforoz etmilerdi. Muhafazakrlardan
ressam Gerorne bir resim sergisini gezdirdii ecnebi
matbuat mnekkitlerine empresyonist ressamlarn
eserleri karsnda Bu salondan abuk geiniz Efen-
diler, bunlar Fransz sanatnn ayb ve lekesidir
diye baryordu. Bu zatn talebesi olan merhun
Halil Paann ve yine ayni Akademi k muhitten fe-
yiz alan merutiyet neslinin, modern sanat Avrupa
sanatkrlariyle atba gtrmeleri mukadder deil-
di. Lkin her eyden evvel modern sanata intibak
edememek bir kusur mudur? Yahut daha dorusu
baz kimselerin Modern resimden veya heykelden
hi bir ey anlamyorum. Bunlarn nesine kymet ve-
riyorsunuz. arpuk urpuk ekiller, cyak cyak ba-
ran renkler, tabiatta byl e eyler var m? Varsa
bile gzel diye nmze konacak bunlar m bulu-
yorlar. Su portrede sahibine benzer hangi taral bu-
luvorsunuz. Bana btn bunlar, dikkat teenni, bilgi,
uzun alma, bilhassa istidat veyahut deha istiyen
hakik sanat yolunda yrmesini beceremiyenlerin
ocuka icad gibi geliyor. Eer bugn moda olan
resmin mutlak kymeti olsayd, hl deha zerinde
mnakaalar vaplmazd. Biraz amiyane olan bu
szlere sade kltrsz olanlarn aznda rastgelin-
mez. nk burada Tabiat, benzerlik tabi gzel
kelimeleri btn bir sanat dvasdr. Bazan bir sa-
natkrn eserini kymetten drmek iin modelin
irkin olduunu, bir portrenin aslna benzemediini,
yahut mevzudaki baz deformationlar ileri srmek
kfi geliyor. Eserin uslbu ile, teknik mkemmeli-
yeti ile muvazenesi ve ahengi ile tamamile onun
bnyesinin dnda olan unsurlar ayni seviyede tu-
tulup, muhakeme ediliyor. Buna da sebep baz s-
tadlarn szlerini harfi harfine almak veyahut mi -
zalarna uygun telkkinin yegne hakikat olduunu
kabul etmektir. Mesel Fransz ressam Ingres iin
tabiat en byk staddr. Bu dhi ressam Kr
krne, dnmeden, tereddtsz tabiat ve n-
mzde bulunan eyi kopya etmek lzmdr. Sanat;
en yksek kemal derecesine tabiat denecek kadar
kuvvetle tabiata benzedii vakit eriir. Eski Yunan
aheserleri (heykelleri) gzel tabiata benzedikleri
iin gzeldirler. der. Merutiyet neslinin dilindeki
klsisizm, academique kelimelerinin tad mna-
nn kaynan ite bu ve buna benziyen cmlelerde
aranmaldr. Ingres'nin bu cmlelerini harfi harfine
almak yeni hamleleri anlamamak in kfi bir se-
bepti. Bu en cezri realisme ve naturalisme'dir. Fa-
kat sadece nazaridir. Sanatkrn mutlak derecede
objectif olmak arzusu ne kadar kuvvetli olursa ol -
sun, buna tamamiyle muvaffak olamaz ve gayri u-
ur olarak ahsiyetini, zamann ve muhitini ifa eder.
Sanat tarihinde ne kadar byk dhi, ecole varsa
belki o kadar tabiat vardr. Ve tabiat kendiliinden
ne bedi, ne de gayri bedidir. Tabiat ancak bir sa-
nat szgecinden getikten ve muayyen bir teknik
ile meydana getirilmi esere inklp ettikten sonra
estetik bir kymet kazanabilir. Btn dva sanat g-
zellii ile tabiat gzelliini birbirinden ayrmaktadr.
Sun' -artificiel yaratmalardan ibaret musiki, mi -
mar gibi sanatlar bertaraf edilse bile oluu icab
temsil ve naturaliste sanatlara kadar tabi gzellik-
ten uzaklamaya temayl eden neviler de vardr.
Mesel slba ekilmi tezyini sanat, arabesk ve
bilhassa portre, modellerin tabi gzellii tablonun
sanatkrane gzelliinde hi messir olmaz. Gzel
bir kadnn resmi mutlaka gzel bir resim deildir.
Buna mukabil tabii olarak irkin yahut mnsz bir
kadnn portresi de bir aheser olabilir. Velasquez' in
ve Rembrant' n eserlerine bakmak kfidir. Nihayet
sanat ile tabiat gzellikleri bir arada bulunsalar bile
bu arz bir birlemedir, zarur deildir.
Kant Tabi bir gzel gzel bir eydir. Halbuki
sanatkrane gzellik bir eyin gzel temsil ve ifade-
sidir. diyordu. Modern plstik bu dvann peinde
tercman olmaktadr: Mhim olan ey eann zeva-
hiri veya muhtevas, ruhu deil fakat ondan ald-
mz heyecandr.
Binnetice bugn plstik sanat her eyden ev-
vel, bir ss, tezyinat yani inann iradesine ve he-
vesine tbi olarak meydana gelen bir izgiler ve
renkler mecmuas oldu. Bedi sanatlarn tasnifinde
tezyinat ise en enfs, en sun', en beer olandr.
Zira onda insann hissesi tabiata nazaran en fazla
olandr. Yalnz bir nevin tarihi bunu meydana -
karmaa kfidir. Mesel portrede. Kopya ok dik-
katli doru, hatt riyaz denecek kadar doru ol a-
bilir. Dier taraftan modeli silecek ve yalnz sanat-
kr tecelli ettirecek kadar ileri gidebilir. Oscar
Wi l de bunu yle ifade etmitir: timat edilebile-
cek portreler, iinde pek az model ve pek ok sa-
natkr olanlardr. Son devrin bir ok portrecileri
mutlak bir unutulmaya mahkmdurlar. Zira yalnz
iinde avamn grebileceini resmetmektedirler.
Cmhuriyetin Avrupaya yollatt alllVnin,
Hikmetin, Feyhaman' n talebeleri Parise gittikleri
vakit bu hakikatler harclem olmutu. all bra-
him onlara sanatn bir i badet olduunu retmi-
ti. Onlar da bu tasavvufun eriatndan, tarkatndan
sonra hepsinin arkasnda gizli olan marifet ve haki-
kati aradlar, stanbul'a dndkleri vakit (Msta-
killer) grupunu tesis ettiler. Yeni araylarn mah-
sul olan bu eserler Al i ' de, Zeki Kocamemi ' de, Ha-
mi d' de ve daha bir oklarnda acaip grnmee
balad. Hatt baz mnevverler bu eserler karsn-
da bir aknlk duyuyor ve bunlar istihfafla kar-
lyorlard. nk yeni hakikatler, yeni ller
karsnda idiler. Zaten tabiat tanmyan, inkr eden
dedelerin torunlar atavisme'in tesiri ile bu yeni aki-
deleri ihtirasla benimsemilerdi. Meydana gelen
eserler 15 senedenberi grlenlerle taban tabana
zd idi. Bu zddiyet D grupunun teekkl ve ilk
sergisini amasiyle bsbtn kendini gsterdi. n-
k 10 sene evvel ilk sergisini at vakit D grupu
bu sanatta bir ihtill ve anari havas yaratmt.
Halbuki bu sadece genliin inand hakikati ifrata
gtrmesinden ve hararetli arayndan baka bir
ey deildi. Cezanne' , Seurat'y, H. Rousseau' yu,
Bonnard' , Matisse'i, Picasso' yu, Braque', Utrillo' -
yu, Segonzac' ilh. ok yakndan tanyorlard. On-
larn stmal araylarnn bir aciz mahsul ve m-
klden de bir firar olmadn biliyorlard. Bu stad-
Iardan bir tanesmin mesel Derain'in sanat maceras
onlar yollarnda srarla yrtmee kfi idi. lk gen-
liinde Bizans sanat ile talyan primitifleri yol un-
da giden bu r p ^' m Fauvisme denilen cereyan ya-
ratanlardan birid
;
r. Tarihteki byk stadlarin kf-
fesinin srlarna ainadr. Bir aralk zenci uslbuna
merak sardrd. Saforunlbn orada bulurum sand.
Memnun olmad, geri dnd. Zira daima daha m-
kemmel. daha olgununu istivordu. Nihayet son se-
nelerde havatn ve tabiatn kavnfS. tam muvazene-
nin ve ebed k a n u n i m tirn=ali Akdeni z medeni ye-
tinin zirvelerine tevecch etti.
Bu bir kafa tembellii, bir aciz. kendi kendin-
den ve eserinden kolay bir memnuniyet ve tatmin
deil, belki hiyle yapmamak ve daha doruyu ve
daha gzeli bulmak iin gklere trmanmaa veya
cehenneme inmee raz olmaktr.
Bunun yan banda an aneyi, maziyi ve alela-
de mnasnda tabiat taklit etmee ve her gn daha
iyi taklit etmee uramak ve o istikametlere muva-
zi yrmek ok daha rahat ve kolay bir usuldr.
Zira gece karanlk deildir ve ufukta yldzlar var-
dr. Halbuki orijinaliteyi arayan sahada dva ba-
kalarnn nda ve bakalarnn eserlerine basarak
yrmek deil, kendi gzlerinden intiar edecek k-
la kendi istikametini tayin etmek ve hi bir iz bu-
lunmyan vadilerden kendine yol bulmaktr. Al el -
deden, bayadan, tekrardan, taklitten kurtulmann
tek aresi ideali, gzeli aramak ve onu her yerde
aramaktr. Bu ideal istikbalde herkesin kabul ede-
cei fakat sanatkrn imdiden sezdii, inand,
mutlaka tahakkuk edeceini riyazi kat'iyetle bilme-
mekle beraber gelmesi imknna inand bir ky-
mettir. Bu, gelecek olan terakki istikametinde kuru-
lan bir faraziyedir, ileriyi grtr. Be. Ch. Poe. E.
B. S. Y. hep bu yol da yrmlerdir. Bugn her
birinin bir devir at iddia edilen bu dhiler za-
manlarnda takdir edilmemiler, hak belledikleri
yol da yalnz yrmler ve byl ece imdi klsik sa-
ylacak mertebeye ykselmilerdir.
Hareket ve amelde olduu gibi tefekkr ve
sanat dnyasnda da zaman bekl emee itiyak
olanlarn haiz olmas lzmgelen ilk sanat berrak bir
zek ile nn, muhitin derin ve gizli ihtiraslarm
kefetmek ve tehlikeye ehemmiyet vermeden uur-
lu cesaretin en byk hamlesini gze almaktr.
Mstakillerin ve D grupunun meziyeti Trk re-
sim tarihinde bu cesareti gstermi ve daima ah-
siyet peinde komu olmalardr. Sanata kendisini
vakfetmi bir insann dnyada ahsiyetten baka
mucizesi olabilir mi? Oscar Wi l de' i n dedii gibi
insan ya bir aheser olmal veyahut bir aheser do -
urmaldr, gerisi hitir. ite bu hkmdr ki gen
sanatkrlarmz her trl ifratlara sevketmi ve on-
lar senelerce bu yol da uratrmtr.
Bu urama beyhude olmamtr. Sonuna ka-
dar gtrlen her samim mcadele nihayet insan
imknlarn hududuna kadar gtrr. Ondan sonra
muvazene ve mmarese lzmdr. Dva, ahsiyet,-
teknik ve nihayet devam edecek mkemmel i f ade-
dir. Sanatta devam en mhim meseledir. Devam ise
an' aneye balanm bir halka olmakla mmkndr.
D grupu zalar ahslarn tebellr ettirdikten
sonra tehir ettikleri tablolardaki temayllere ba-
klrsa an' aneye yani klsiye balanmak istemekte-
dirler. imdi artk onlarn mevzuu insan vcudunu
kymetten drmek, tabiat def orme etmek, po -
trelerdeki fizik teebbsleri bozmak, resmi tezyi
sanatlara irca etmek gibi endieleri yoktur. Kendi
kendilerine sahiptirler, ve artk hislerini olduu ka-
dar fikirlerini de gzel tabiata benzeyen tabi izgi-
leri, renklerile ifade etmekle bahtiyardrlar.
Bunun iindi ki D grupu ve Mstakiller eski
stadlavyle birlemiler ve (Trk ressamlar birli-
i) ni tekil etmilerdir. Artk Gzel Sanatlar Bir-
lii, Mstakiller, D grupu adl ayr sanat teekkl-
leri yoktur. Yalnz bir Trk plstik sanatlar ve
onun muhtelif ahsiyet, miza sahibi zalar vardr.
Bugn burada bu ahsiyetlerin bazlarnn eski bir
hatray taziz iin Lir araya getirilmi eserlerini g-
receksiniz.
Sizi uzun bir mukaddemeden sonra sergiyi
ziyarete davet ediyorum.
Burhan Toprak bundan sonra sergiyi amtr.
Burhan TOPRAK