TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)

www.korhek.org 547
Derl eme/ Revi ew Art i cl e TAF Prev Med Bull 2008; 7(6):547-554

Salk alanlarnda Gz Ard Edilen Bir Durum: Salkl
alma Ortam

[A Problem that is not Considering in Health Workers: Healthy Work
Environment]


ZET
yaam ile salk arasnda dorudan bir iliki vardr. alma ortamlar eitli salk ve
gvenlik tehlikelerini barndrmaktadr. Bu tehlikeler bireyin saln dorudan
etkileyebilecek meslek hastalklar ve i kazalarn iermektedir. Tmsalk personeli
hastane ortamnda biyolojik, kimyasal, fiziksel, evresel, psiko-sosyal ve biyomekanik
risklerle kar karyadr. Bu nedenle alma ortamnn salk koullarna uygun hale
getirilmesi, bir takmtehlike olaslklarnn ortadan kaldrlmas, alma saatlerinin
dzenlenmesi, fizyolojik zelliklere uygun alma dzeni, kullanlan ara ve gerecin ie
ve kullanan kiiye uyumunun salanmas temel ama olmaldr.

SUMMARY
There are directly relation between health and work life. Work environments have
various health and security dangers. This dangers are contain job diseases and work
accidents that can directly effect individuals health. All health professionalls come face
to face with biological, chemical, physical, environmental, psycho-social and
biomechanic risks in hospital environment. Therefore; the basic aimshould be, making
appropriate practice setting, removing possibilities of some hazards, regulating work
hours, obtaining suitable work arrangements according to pysical features and the
material that used, getting of adaptation of the work and the persons people who used.
Serap Parlar

Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu
Hastalklar Hemirelii AD, zmir

Anahtar Kelimeler: alma ortam,
Salk personeli, Hastane ergonomisi

Key words: Work environment, Health
staff, Hospital ergonomy.

Sorumlu yazar/
Corresponding author:
Serap Parlar,
Ege niversitesi Hemirelik Yksekokulu
Bornova. zmir. Trkiye.
serap.parlar@mynet.com



GR

nsan iin i kanlmaz bir zorunluluktur. nk
insan, yaam iin gerekli olan hereyi retebilmek ve
elde edebilmek iin almak zorundadr. almak
ise yaamn bir parasdr. Ancak bazen insanlar
yaptklar iten ve altklar ortamdan kaynaklanan
salk sorunlar ile karlaabilmektedirler. Oysa
yaamak nasl bir insan hakk ise, salkl ve gvenli
bir ortamda da almak da bir insan hakkdr (1). Bu
dorultuda, salkl ve gvenli i ortam ve gvenli
istihdam zellikle salk alanlar arasnda ok
nemlidir. Hatta Uluslar aras Hemireler Birlii
(ICN) bu dncelerden yola karak 2006 temasn
gvenli ortam-gvenli istihdam zerine oluturmu
ve 2007 temasn da pozitif uygulama-alma ortam
zerine odaklamtr. alma yaamnda kalitenin
arttrlmas hasta bakm kalitesinde de arta
yansyacaktr. Dier yandan, bir i ortamnda
alann salkl olmas sadece kendisini deil ayn
zamanda hizmet verdii kiileri de etkilemektedir. Bu
balamdan belirtildiinde; salk alannn yani
salk hizmeti verenin salkl olmas, salk hizmeti
alann saln ve yaam kalitesini arttrr.
alann sal ile alma ortam arasnda iki
ynl bir etkileim vardr. Salk; alma yaamn,
alma yaam da sal etkiler (2). Bugn saln
tanm yaplrken, yalnzca hastalk ya da sakatln
bulunmamas deil, ayn zamanda bedenen, ruhen ve
sosyal ynlerden de tam bir iyilik durumudur
deyiminde yer alan sosyal kavram iinde kiinin
nce isiz olmamas, ardndan iine uyumu ve salkl
bir ortamda almas tanmlamalar vardr (3,4).
Uluslararas alma rgt (ILO) ve Dnya Salk
rgt (DS) 1950 ylnda i saln; btn
mesleklerde alanlarn bedensel, ruhsal ve sosyal
ynden iyilik hallerinin en st dzeyde tutulmas,
srdrlmesi ve gelitirilmesi almalar eklinde
tanmlamlardr (5,6).
in ve alma srecinin neden olduu birok
salk sorunu ve i kazalar gibi alma
ortamlarndan kaynaklanan tehlikeler sal
dorudan etkilemektedir. Bu da salkl alma
ortamnn nemini ok daha ak olarak
gstermektedir (6,7,8).
sal ve i gvenlii bakmndan nemli riskler
tayan alma alanlarndan biri de salk hizmetleri
alandr. Salk hizmetlerinin birok alannda
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)

www.korhek.org 548
zellikle de hastanelerde alanlarn salklarn
olumsuz ynde etkileyen pek ok risk faktr vardr
(9).
Hastaneler, birok i kolunu bnyesinde barndran
kurululardr. Hastaneler haricinde hibir i yerinde
elektrikli-elektronik cihazlarn srekli kullanm, ar
malzemelerin tanmas, kimyasal maddeler ile
ilemler, radyoaktif maddelerin kullanm, infeksiyon
riski tayan biyolojik materyal, kesici-delici aletler
bir arada bulunmamaktadr. Hastane iinde binlerce
kii iin n yemek hazrlayan mutfak, srekli
temiz malzeme salamas gereken amarhane,
sterilizasyon nitesi, eitli brolar, depolar
bulunduu gibi, byk bir alveri merkezinin hafta
sonunda grlebilecek kalabal da yer almaktadr.
Tm bu etmenlerle birlikte youn alma temposu,
uzun sreli ve kesintisiz alma, ergonomik olmayan
alma ortamlar ve i gerilimi salk alanlarnn
dier i kollarnda alanlara gre ok daha eitli
meslek riskleri ile karlamasna ve salklarnn
olumsuz etkilenmesine yol amaktadr (10, 11).
Salk alanlarnn meslek riskleri ile karlama
olasl mesleine, yapt ie, alt blme gre
deiiklik gstermektedir. rnein; radyoloji ve
nkleer tp blmlerinde alanlar iin radyasyon,
sterilizasyon nitelerinde alanlar iin civa ve
gluteraldehid maruziyeti risk olutururken
ameliyathane alanlar iin toksik gazlarn etkisi
olmaktadr (10). Hemirelerin ise hastayla daha fazla
zaman geiren ve bakmlarn dorudan yerine getiren
kii olmalar nedeniyle salk riskleri ile karlama
olaslklar dier salk personelinden daha yksektir
(12). Hemirelik, uzun sreli alma, ar i yk,
zaman basks, zor ya da karmak grevler, yetersiz
dinlenme aralar, tekdzelik ve fiziksel olarak kt i
koullar (yer, scaklk ve klandrma gibi) gibi
stresle ilgili risk faktrlerini iermektedir. Bununla
birlikte; tedavi uygulamalar srasnda, hizmet
younluuna gre deimek zere uzun sre ayakta
kalma, nbetlerde uykusuzluk, beslenme
dzensizlikleri ile kar karya kalmaktadrlar (13).
Salk personelinin eylemlerinin ounluu
insanlara dorudan hizmet sunmaya ynelik
olduundan, yaplacak olan en ufak bir hata
dzeltilmesi mmkn olmayan sonulara yol aabilir
(14).
Salk alanlarnda; aralkl kontrol muayeneleri,
baklanmalar, altklar ortamlarn ve alma
koullarnn deerlendirilmesi nem tamaktadr.
Ancak saln korunabilmesi iin ncelikle sal
bozan etmenlerin iyi bilinmesi, korunma nlemlerinin
alnmas ve bu etmenlere ynelik bilgilendirmenin
yaplmas gereklidir. yerlerinde salk zerinde
olumsuz etkiler yapabilecek eitli faktrler
bulunduuna gre, bu faktrlerin neler olduu ve
iyeri ortamnda hangi dzeyde bulunduu, iyerinde
ka kiiyi etkilemekte olduu gibi zelliklerin ortaya
konmas gereklidir (8).


ALIMA ORTAMINDA SALII VE
GVENL ETKLEYEBLECEK
FAKTRLER:

1. Kimyasal Faktrler ve nlemler:

Salk alan alma ortamnda eitli kimyasal
faktrlere maruz kalabilmektedir. Salk alannn
bakm uygulamalar srasnda karlatklar kimyasal
faktrler iinde 1. srada dezenfektanlar, 2. srada
antiseptikler yer almaktadr. Bunlarn dnda;
anestezik maddeler, latex, civa, gluteraldehid,
solvent, inorganik kurun, farmastik maddeler ve
sitotoksik maddeler de bulunmaktadr (6). Kimyasal
maddelerin etkinlii; konsantrasyonuna, temas
sresine, temas yoluna, maddenin fiziksel ve
kimyasal zelliklerine baldr. Etkinlik; ortamda
dier fiziksel ve kimyasal ajanlarn varlna veya
kiinin alkol, sigara, ila bamllna gre
deiebilmektedir. Kimyasal maddeler, salam cilt,
solunum sistemi (inhalasyon), az (inhalasyon,
yutma), gz ve ine batmas gibi eitli yollar ile
vcuda alnmaktadr. alma ortamnda kullanlan
bu kimyasal maddeler, salk alanlarnda akut veya
kronik etkiler oluturmaktadr (10). Yaplan i
srasnda giyilen eldivenlerden dolay latex alerjisi
grlmekte, termometre ve barometrelerin kullanm
ve sterilizasyonu srasnda krlmas sonucu deri ve
solunum maruziyeti yaanmakta, kullanlan solventler
karacieri, sinir sistemini etkilemekte ve inorganik
kurun kemik iliinde etkili olup hemoglobin
sentezini engellemektedir (11,15). Yaplan bir
almada kimyasal maddelere bal olarak ortaya
kan rahatszlklara konulan tanlar; psoriazis-
egzema (%4,9), kronik dermatit (%4,4) ve allerji
(%2,9) olarak belirtilmektedir (6). Salk
alanlarnn kimyasal risklerden korunmas iin
koruyucu nlem kullanma ve uygulama dzeyinde el
ykama her zaman uygulanmas gereken nlem olarak
saptanmtr. Koruyucu nlk, maske, yz
koruyucusu, gzlk ve eldiven kullanma, ortamn
havalandrlmasna zen gsterme, eskimi
ekipmanlarn deiimini salama, kimyasal
maddelerle temas halinde ise cildi bol su ile ykama
dier nlemler arasnda yer almaktadr (10). Bunlarn
dnda; evrenin kontrol ve biyolojik izlem nem
tamaktadr. Biyolojik izlem; iyeri ortamndaki ve
evredeki toksik ajanlardan korunmada ve toksik
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)
www.korhek.org 549
ajanlarn meydana getirdii hastalklarn
nlenmesinde nemlidir. ortamnda bulunan ve
solunabilen havay kirleten kimyasal maddeleri,
endstriyel hijyen metotlar ile lebilir ve kontrol
edebiliriz. Ancak, deriden emilen, azdan alnan
veya i ile ilgili olmayp evreden gelen ve llp
kontrol edilemeyen zararl ajanlarn vcuda etkilerini
ortaya koyabilmek biyolojik izleme ile mmkn
olabilmektedir (15).

2. Fiziksel Faktrler ve nlemler:

A. Iklandrma/Aydnlatma:
alanlarn kendilerini rahat ve kl bir ortamda
bulmalar ve daha istekli bir ekilde alabilmeleri
iin yeterli ve tatmin edici bir aydnlatma dzeyi
tercih edilmelidir. yerlerinin aydnlatlmasnda
gne ndan yeterli derecede yararlanlmas esas
alnarak projelendirme yaplmaldr. Gn nn
yetersiz olduu konumlarda ise direkt aydnlatma
yerine yar indirekt veya indirekt aydnlatma yntemi
uygulanmal ve aydnlatmann gne na yakn
k veren lambalarla yaplmas tercih edilmelidir (16)

yi Bir Aydnlatmann Etkileri: (17)
yi aydnlatma grme keskinliini artrr. Grme
keskinlii (gzn ayrt edebilirlii) aydnlatmann bir
fonksiyonu olup onunla doru orantldr.
yi aydnlatma ile i kazalar azalr. Alglama, karar
verme ve uygulamann abuk ve daha grlebilir
biimde yaplmas sonucu, yorgunluun azalmasyla
kazalarda d olur.
yi aydnlatmayla alann baars artar.
Aydnlatma iddeti arttka yorgunluk azalmakta,
baar durumu artmaktadr.
yi aydnlatma i grmede abukluk salar. Uygun
aydnlatma iyi grmeyi salayarak bir iin daha ksa
srede bitirilmesine yardm eder.

B. Grlt:
Grlt istenmeyen her trl ses olarak
tanmlanmaktadr. gcnn ruhsal ve fiziksel
saln bozan grlt igc verimini olumsuz
ynde etkilemektedir. Hastaneler, sessiz-sakin mekn
imajna karlk aslnda ok grltl olmamakla
birlikte, zellikle yemekhane, laboratuarlar, teknik
servis, hasta kayt birimi ve hemire odalarnda
grltnn, i retimini olumsuz etkileyecek dzeyde
yksek olduu belirlenmitir (10).
Dnya Salk rgt (DS)ne gre,
hastanelerdeki grltnn gndz 40 Db(A), gece 35
Db(A) civarnda olmas nerilmektedir (18).
Hastanelerin bro blmlerinde ses dzeylerinin 68-
75 dB, teknik serviste 75-85 dB olduu ksa sreli
olarak 100 dBe kt, jeneratr evresinde 110
dBe ulat bildirilmektedir. Gerek hastalar gerekse
alanlar iin hastanenin en sessiz yerlerinden olmas
beklenen youn bakm nitesi (YB)nde yaplan iki
ayr almada, alt yatakl bir YBnde ses dzeyi
60.3-67.4 dB, pediatrik YBnde gndz 61 dB, gece
57 dB bulunmutur (10).

Grltnn nsan Sal zerindeki Etkileri: (19)
Psikolojik Etkiler: Davran bozukluklar,
fkelenme, genel rahatszlk ve sklma duygusu
Fiziksel Etkiler: Geici veya kalc iitme hasarlar
Fizyolojik Etkiler: Yorgunluk, uyku bozukluklar, ba
arlar, dolam semptomlar (kan basncnda art,
dolam bozukluklar, solunumda hzlanma, kalp
atlarnda hzlanma, ani refleksler)
Performans Etkileri: veriminde azalma, ie verilen
dikkatte azalma, konsantrasyon bozukluu, karlkl
anlama olanaklarnda kstlanma ve hareketlerin
engellenmesi.

Grlty nlemenin Yollar: (10,19)
Grlty kaynan kesmek ya da azaltmak
Anons hoparlrleri, radyo ve televizyonlarn
seslerini ksmak
Grlt yapan makinelere susturucu takmann
yansra grltye neden olan paralar yenilemek ve
periyodik bakm ve yalamalar zamannda ve
dzenli yapmak
Alnan nlemlere ramen grlt istenen dzeye
drlemiyorsa grlt karan ekipmanlar ayrarak
zel yerlere koymak
Binann iindeki deme ve duvarlar ses emici
zellikteki malzemelerle kaplamak
Bireysel olarak temiz, rahat ve kulak yapsna
uyumlu kulak tkalar kullanmak.

C. klimlendirme Sistemleri (scaklk, nem,
havalandrma):
Her trl binadaki havalandrma sistemlerinin,
uygun bir s ve nem ierecek ekilde gelitirilmesi
gerekir. Hastane ortamlarnn havalandrma sistemleri
hastalarn ve hastane alanlarnn salklarnn
korunmas ve hastane kaynakl infeksiyonlarn
nlenmesi bakmndan ayr bir nem tekil
etmektedir. Hastane ortamlarnda tberkloz gibi
belirli hastalklar salk personeline hava yolu ile
bulama riski tamaktadr. Bu nedenle hastanelerde
oluturulacak havalandrma sistemleri,
mikroorganizmalarn biyolojik ve fiziksel zellikleri
dikkate alnarak hastane kaynakl veya mesleksel
infeksiyonlar nleyecek ekilde yaplmaldr (20).
Hastanelerde klima tesisat, odalarda konfor
artlarnn salanmasnn yan sra hastane ierisinde
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)

www.korhek.org 550
mikroorganizmalarn, tozlarn, anestezi gazlarnn ve
kt kokularn da en alt seviyelerde olmasn temin
etmek iin kullanlrlar. Hastanelerdeki standart
odalarn dnda daha steril bir ortam gerektiren
ameliyathane salonlarnda ise enfeksiyon risklerini en
alt seviyelerde tutabilmek ve mikroorganizma
konsantrasyonunu standartlar ile belirtilen deerlerde
tutabilmek iin klima sistemlerine ihtiya
duyulmaktadr. Hava akmnn ortam iindeki hz,
0,46 m/sn (+/-0,10 m/sn) seilmelidir (21).
Havalandrma sistemlerinin yetersiz olduu
birimlerde ve yaz aylarnda, ter ile sv-elektrolit
kaybna bal ar yorgunluk, kas kramplar, uyku
hali grlmektedir. Ter bezlerinin tkanmas ile de
dknt gelimektedir Ar souk dikkatin
azalmasna yol aarken nemli ortamda s dnce
kiide me rperme meydana gelmektedir. Bu
koullarda alan personel iin uygun giysi, souk
su, dinlenme aralarnda kullanabilecei serin
ortamlarn temin edilmesi gerekmektedir (10).

D. yonize Radyasyon:
yonize radyasyon, X nlar zellikle hekimler,
hemireler ve rntgen teknisyenleri iin nemlidir.
Doal radyoaktif maddeler olan radyum, uranyum ve
toryumun ve suni radyoaktif maddeler yani
radyoaktif izotoplarn tpta kullanm salk
alanlar iin risk oluturmaktadr. Bu maddeler
insan vcudu zerine ok eitli etki yapmaktadr.
Deri zerine (radyodermit) etkileri; uzun zaman
radyasyona maruz kalan kiilerde derinin rengi
koyular, deri kurur, trnaklar bozulur ve deri
zerinde klcal damarlar geniler. Daha ilerleyen
vakalarda arl yaralar ve deri kanserleri oluur.
Bunlarn dnda kan bozukluklar, akcier kanseri,
kemik bozukluklar ve gz bozukluklarna da neden
olmaktadr (22).
Radyoaktif maddelerden korunmada; bu
maddelerden kan radyasyonla temas nlemek,
kurun bariyer kullanma, vcuda giren radyasyon
miktarn belirli srelerle lerek belirlemek ve
periyodik olarak kan muayeneleri yapmak gereklidir
(22).

3. Enfeksiyz Faktrler ve nlemler:

A. Enfeksiyon:
Tm insanlar alma ortamlarnda
mikroorganizmalarla kar karya kalabilmektedirler.
zellikle hastaneler enfeksiyon etkenleri bakmndan
zengin bir ortam oluturmaktadr (23).
Salk personeli verdii salk hizmeti srasnda
sklkla bu enfeksiyon etkenleri ile temas etmektedir
ve risk almaktadr. Salk kurulularnda gerekli
nlemler alnmazsa, kan yoluyla bulaan etkenler,
hastadan hastaya, hastadan salk personeline veya
nadiren salk personelinden hastaya
bulaabilmektedir. Hastalarn kan veya kanla
kontamine vcut svlaryla temas halinde bulamas
mmkn hastalklarn banda hepatitler ve insan
immn yetmezlik virs (HIV) gelmektedir (24).
Salk personelinde kan yoluyla bulaan
enfeksiyonlarn bulamas en sk; hastalarda
kullanlan inelerin batmas, kanla kontamine kesici
aletlerle yaralanma veya enfekte kan ya da vcut
svlarnn mukozaya sramas ile olmaktadr (25).
Ayrca gzle grlmeyecek miktardaki kan ile
bulam cihazlar bile, uygun sterilizasyon
uygulanmadnda, invaziv ilemlerde kullanldnda
veya cildin delindii kazalarda infeksiyona yol
aabilmektedir (24).
ABDde ylda 16.000 salk alan HIV ile
enfekte olmu ine batmalarna maruz kalmakta,
1.800.000 salk alan ise yaralanmaktadr. Her yl
5000 salk alan iyerindeki yaralanmalar
nedeniyle Hepatit-B, Hepatit-C ve HIV etkenlerine
maruz kalmaktadr (26). lkemizde yaplan bir
almada salk personelinin %97,4nn kesici,
delici ve batc yaralanmaya maruz kald ve
bunlarn %1,9unda Hepatit-B enfeksiyonu meydana
geldii saptanmtr (25). Bu nedenle; (24,27)
alma ortamlarnda uygun sterilizasyon yaplmal
evre temizlii iin tek kullanmlk havlular
kullanlmal
Hasta ile temastan sonra eller ykanmal
Gerekli ilemlerde eldiven, maske, nlk ve gzlk
kullanlmal
Tm blmlerde temiz ve kirli malzemeler ayr
odalarda muhafaza edilmeli
Yenilecek ya da iilecek materyaller kan ile
kontamine olma ihtimali olan blgelere braklmamal
Operasyondan sonra plak elle operasyonda
kullanlan materyallere dokunulmamal
Ucu sivri aletler ve onlarn konulduu kaplara
mmkn olduu kadar az dokunulmal
Ucu sivri aletler uygun koruyucu kaplara
yerletirilmeli
HBV as gibi temas sonras profilaksi yaplmal
Kan ya da serum bulundurulan buzdolaplarna
yiyecek ya da iecek konulmamaldr
Salk birimlerinin periyodik denetimleri yaplmal.

B. Sanitasyon:
Sanitasyon hastanelerde daha da nem
kazanmaktadr. Hastanelerde zellikle nemli, organik
materyal ieren ortamlarda bakteriler reyebilir ve
patojen mikroorganizmalar buralarda younlaabilir
(28).
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)
www.korhek.org 551
Hastanelerin her blm kontaminasyon asndan
farkllk gsterir. Bu nedenle hastaneler risk
alanlarna gre gruplandrlabilir: (23)
Dk risk alanlar: Hemire-doktor odalar, ofis,
kafeterya, koridor ve depolar.
Orta risk alanlar: Hasta odalar, laboratuarlar.
Yksek risk alanlar: Ameliyathane, youn bakm
niteleri, hemodiyaliz ve izolasyon odalar.
Belirlenen bu risk alanlarna gre temizlik
standartlar oluturulmaldr. Bu standartlar
belirlenirken hangi ilerin kim tarafndan, ne sklkta
ve nasl yrtlecei mutlaka belirlenmelidir (23).
evrenin temizliinde yksek dzey
dezenfektanlardan mmkn olduunca kanlmas,
alkol kullanmnn tercih edilmemesi ve hastayla
temas olmayan yzeylerde su-sabun, deterjan ya da
dk dzey dezenfektanlarla temizlik yaplmas
nerilmektedir. Bu yzeylerde kan ve salglarla temas
ve temizlik iin teknik zorluklar varsa bu yzeylerde
atlabilir bariyerler (kt havlu) kullanlmas
uygundur (28). Bununla birlikte toplumun tm
kesimlerinde olduu gibi, hastanelerde her geen gn
atlabilen trde rn kullanm sonucu, retilen tbbi
atk miktar srekli artmakta, insan ve evre saln
tehdit etmektedir. Yatak bana den gnlk
ortalama atk miktar niversite hastanelerinde 4,1-
8,7 kg, genel hastanelerde 2,1-4,2 kg, blge
hastanelerinde 0,5-0,2 kg olarak deimektedir (29).
Hastane atklarnn insan ve evre salna
olabilecek olumsuz etkilerini ortadan kaldrmak ya da
azaltmak amacyla birtakm ilemler uygulanmaktadr
(29):
Malzeme alm srasnda malzemenin kullanm
sonucu ortaya kacak atklarn miktar gz nne
alnmal, malzeme seimine dikkat edilmeli
Tm personel kullanm srasnda atklar konusunda
bilinlendirilmeli
Atklar toplama aamasnda zelliklerine gre
torbalarda toplanmal, toplama yerlerinde birbiriyle
karmas nlenmeli ve en ksa zamanda depoya
tanmal
Sv atklar uygun artmdan sonra kanalizasyona
atlmal
Patolojik atklar, doku ve organlara gmme ilemi
yaplarak yok edilmeli
nfekte materyaller kontamine olmu pansuman
malzemesi gibi atklar buharla sterilize edildikten
sonra dier atklarla birlikte zararszlatrma ilemine
alnmaldr.

4. Ergonomik Faktrler:

alma hayat ve verimlilik bakmndan
ergonomik faktrlerin de nemli yeri vardr. alma
koullar bakmndan rahat durumda olan alann i
kazasna urama riskleri az olmakta ve dolaysyla i
verimleri daha fazla olmaktadr. yerindeki alma
koullarnn alann niteliklerine uygun hale
getirilmesi ve sonu olarak i ve ii uyumunun
salanmas olarak ifade edilen ergonomi ilkeleri
genel yaam bakmndan da nem tar (5). kazalar
ve meslek hastalklar ekonomik ve sosyal birer sorun
olmas sebebiyle; toplumun byk kesimine dolayl
olarak, alma hayatnn sosyal taraflarna ise
dorudan sorumluluk yklemektedir (8).
Salk alanlarnda ergonomik faktr olarak
karmza kan kas-iskelet sistemi sorunlarnn
nedenleri, alma ortamndan veya yaplan iten
kaynaklanabilmektedir. Islak zemin, yksek
basamaklar, zemindeki dzensizlikler gibi ortama ait
faktrler kayma, dme, burkulma, arpma gibi
kazalara yol amaktadr. Yaplan bir almada, gn
ierisinde uygunsuz alma koullar ve yetersiz
dinlenme artlar ile alan salk alanlarnda
ortaya kan kas-iskelet sistemi arlarnn vcudun
yk tayan blmlerinde younlat ve arl
durumlarn mesai saatleri bitiminde artt
belirlenmitir (30).
Salk alanlar bel ars iin risk altndaki
meslek grubundadr. Salk alanlar arasnda
zellikle hemireler hastalarn yapamad
fonksiyonlarnda ve onlarn tanmasnda yardmc
olmak durumundadr. Hemireler hasta bakm
verme, hastay kaldrma ve tamann yan sra eitli
byklk ve arlktaki tbbi ara-gereleri tamak,
eitli ykseklikteki yataklar yapmak gibi grevleri
srekli yerine getirmektedirler. Bu grevleri yaparken
bel kaslarnn incinmesi ve zorlanmas sonucu bel
problemleri ortaya kmaktadr (13). Hemirelerle
yaplan almalarda, hemirelerin bel problemlerinin
ar fiziksel alma gerektiren i kollarnda
alanlara oranla daha fazla grld belirlenmitir
(14,31,32). Yine 77 hemire ile yaplan bir baka
almada, hemirelerde hemirelik bakm
uygulamalar srasnda hastalar hareket ettirmeye
bal olarak gelien hastalklar incelendiinde, drt
kiide diskal herni, be kiide alt ekstremite
rahatszl, 11 kiide srt rahatszlklar olutuu
grlmtr (33).

5. Beslenme:

Birok lkede yaplan incelemeler iyerlerinde
beslenme olanaklarnn salanmasnn yararl
olduunu gstermitir (34). Yeterli ve dengeli bir
beslenme; alann verimini artrr, yaplan retimi
artrr, hastalklar azaltr, i kazalarn azaltr, meslek
hastalklarn azaltr, alanlarn saln gelitirir,
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)

www.korhek.org 552
ie devamszl azaltr, i yeri psikolojisini ve
huzurunu glendirir ve alann hastalklara kar
direncini artrr (35). Bu bakmdan iyerlerinde
beslenme konusunda nelere dikkat edilmelidir? (34)
Yemek listelerinin planlanmasnda zaman zaman
yemek yiyen grubun dnceleri renilerek, yemek
listesi hazrlanmasnda bu dncelere belirli lde
yer verilmelidir.
Yemek artklar dikkatle gzlenmeli ve nedenleri
aratrlmaldr.
ounluk tarafndan sevilmeyen yemeklerin,
sevilmeme nedenleri renilerek, yemek yapmnda
ve servisinde gerekli dzeltmeler yaplmaldr.
Yemeklerin hazrlanmasnda ve saklanmasnda,
beslenme ilkelerinde temizlik ve salk kurallarna
uyulmaldr.
Yaam boyu tm bireylerin salnn korunmas,
gelitirilmesi, yaam kalitesinin arttrlmas ve
salkl yaam biimlerinin benimsenmesi amacyla
beslenme eitiminin nemi de unutulmamaldr (36).

6. Psikososyal Faktrler:

alma ortamnda kiiler arasndaki ilikiler nem
tamaktadr. Bu ilikilerin iyi olmas ve iyeri
ortamndaki tehlikelerin kontrol altna alnm olmas
gerekir (5).

A. iddet:
alma ortamndaki salk ve gvenlii olumsuz
etkileyen etmenlerden biri de iddettir. iddet,
fiziksel saldr, szel saldr ya da cinsel taciz
eklinde ortaya kmaktadr. Salk alanlar
alma ortamlarnda dier alanlarda alanlara
oranla iddetle daha sk karlamaktadrlar (37).
ABDde yaplm bir aratrmada salk
personelinin iddete urama riskinin dier hizmet
sektrlerinde alanlara gre 16 kat fazla olduu
saptanmtr. Hemirelerin zellikle hastalar
tarafndan dier salk personeline oranla kat daha
fazla iddete maruz kald belirtilmektedir (13).
lkemizde yaplan bir almada; pratisyen
hekimlerin %67,6, hemirelerin %58,4, retim
yelerinin %36,7 ve dier salk personelinin ise
%32,7 orannda iddete uradklar bulunmutur (38).

alma ortamnda iddetin etkileri
Bakm kalitesinde dme, moral bozukluu, i
doyumunda azalma, iten ayrlma ya da ayrlmaya
niyetlenme, stres dzeyinde art, iteki hatalarda
art, ie devamszlkta art, korku, fke, gszlk,
sululuk hissetme, uyku bozukluklar ve fiziksel
yaralanma eklinde zetlenebilir. alma
ortamndaki iddetin nlenmesi; yneticilerin,
iverenlerin ve alanlarn ibirliini gerektirir (37).

B. Stres:
Salk alanlarnda; rol atmas ve belirsizlii,
meslektalarn ve spervisrlerin desteinin
olmamas, uygun olmayan fiziki evre, tp
teknolojisindeki gelimeler, personelin uygun
olmayan dalm, salk bakm vermede yeni
dzenlemeler, hastalarla uzun sre temas, karmak
ilikiler, insanlarn salk ve iyiliinden sorumlu
olma gibi nedenler ile ilgili stres ve gerginlie yol
amaktadr (39).
zellikle hemireler, organizasyonel ortam, ekip ve
hasta/aileleri ile ilikiler, hasta bakm salamada
alglanan rol atmalar ve belirsizlikler, hemirelik
eitim yntemi ile ilgili sorunlar, tkenmilik gibi
nedenlerden kaynaklanan eitli stresrlerle kar
karya kalmaktadrlar (40). Bunun sonucunda
anksiyete, aresizlik, depresyon gibi ruhsal sorunlar
yannda uykusuzluk, kaslarda gerginlik, yorgunluk
gibi fiziksel yaknmalar grlmekte ve i
motivasyonlar azalmakta, i verimi dmekte, ii
brakma olgular artmaktadr (41).

C. Doyumu:
Bireyin ii, yaamna anlam katan en nemli doyum
alanlarndan biridir. doyumu; alanlarn i ve i
yaamndaki beklentilerine ulatklar zaman
duyduklar olumlu duygusal bir durumdur (42).
doyumu her meslek iin nemlidir. Salk alannda
alan bireyler asndan bakldnda, salk
hizmetlerinin insan konu almas, ok dikkat ve
srekli almay gerektirmesi nedeniyle i
doyumunun daha da nemli olduu aktr. Salk
hizmetlerinin sunumunda en byk insan gcn
gnn 24 saati hizmet vermesi bakmndan hemireler
oluturduundan, hemirelerde i doyumu daha da
nem tamaktadr. alma ortamndaki doyum,
alanlarn sadece fiziksel ve zihinsel durumunu
deil, ayn zamanda bireysel, fizyolojik ve ruhsal
durumunu da etkiler. alma ortamnda
doyumsuzluk yaayan birey, olumsuz duygulara
ynelecek, bedensel, ruhsal ve sosyal sal
bozulacaktr. Bunun sonucunda bireyde iten
uzaklama, ii terk etme, sk sk i deitirme gibi i
doyumsuzluu ve tkenmilii yaayacaktr (43,44).


SONU VE NERLER

alma ortamnn salkl ve gvenli hale
getirilmesi alann sal ve gvenlii asndan
olumlu olduu kadar alan kiilerin i verimini de
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)
www.korhek.org 553
olumlu ynde etkilemesi ve alann sosyal
yaamndan hizmet sunduu alana kadar iyilik halinin
devamn salanmas bakmndan ok nemlidir.
Ayrca hastane salk ve gvenlik uygulamalarnn
gelitirilmesi, politikalarn dzenlenmesi, salk
alanlarn sorunlarnn zmlenmesinde dier
kurumlarla ibirlii kurulmas, salk alanlarnn
eitim gereksinimlerinin saptanmas ve bu dorultuda
giriimlerin yaplmas nerilmektedir.


KAYNAKLAR

1. Esmek M, Demircan S, Oflasl F, Baybek H.
Yataan Termik Santrali alanlarnda 1995-
1999 Yllar Arasnda Grlen Sistem
Hastalklarnn ncelenmesi. III. Uluslar aras
Katlml Sal ve yerleri Hemirelii
Sempozyumu. Zonguldak. 2003, p: 164-171.
2. Budayc R, Kurt A, Tezcan H, amaz T,
Kurulolu N, Yceer NT, Kk B. el linde
Grev Yapan Hekimlerde Ruhsal Tkenmilik
Durumu ve Etkileyen Faktrler. Salk
alanlarnn Sal 2. Ulusal Kongresi. Ankara.
Genel- Matbaas, 2001, p: 141.
3. nal D, Aycan N. Manisa MAY Tekstil San.
A..de alan ilerin yeri Salk Birimine
Bavuru Nedenlerinin Ve Sosyodemografik
zelliklerinin ncelenmesi. Hemirelik Forumu
Dergisi. 2003, 6(1): 49-57.
4. Aygn R. yerinde Salk ve Gvenlik
Hizmetlerinde_Ekip_Yaklam._http://isggm.calis
ma.gov/tr/docs/sunumlar. 07.02.2007.
5. Bilir N, Yldz AN. Halk Sal Temel Bilgiler.
Hacettepe niversitesi Yaynlar, 2006, p. 602-
633.
6. Dindar , sever H, zen M. Edirne Merkezindeki
Hastanelerde Grev Yapan Hemirelerde le
lgili Rahatszlklar ve Konulan Tanlar. Hemirelik
Forumu Dergisi. 2004, 7(1): 59-63.
7. Nahvan N. Bir yeri Ortamnn Salk Riskleri
Ynnden ncelenmesi. V. Ulusal Hemirelik
Kongresi, Bildiri zet Kitap. Dokuz Eyll
niversitesi Sabanc Kltr Merkezi. 1997, p. 10-
13.
8. Bilir N. Sal ve Gvenliinde ada Bir
Yaklam: Risk Deerlendirilmesi ve Risk
Ynetimi. SG Sal ve Gvenlii Dergisi.
Baak Matbaaclk. 2005; 25(5): 9-12.
9. J anowitz IL, Gille M, Ryan G, Rempel D, Trupin
L, Swig L, Mullen K, Regulies R, Blane PD.
Measuring the Physical Demands of Work in
Hospital Setting: Design and mplementation of
an Ergonomics Assessment. Applied Ergonomcs
2005.
10. Dokuzouz B. Salk alanlarnn Meslek
Riskleri. Hastane Enfeksiyonlar Kontrol El
Kitab. Hastane Enfeksiyonlar Dernei Yayn
No:2. Bilimsel Tp Yaynevi. 2004. p. 403-417.
11. Abbasolu S, Emirolu C, lhan NM, Koar L,
Kesedar S, Mezzinolu A. Salk alanlarnn
Sal Kime Emanet. Toplum ve Hekim. 2006;
21(3): 173-179.
12. Karwowski W, J ang RL, Rodrick D, Peter MQ.
Self-Evaluation of Biomechaniccal Task Demans,
Work Environment and Perceived Risk of njury
by Nurses: A Field Study. Occupational
Ergonomics. 2005, 5: 13-27.
13. Alelik A, Deniz F, Yeildal N, Mayda AS, erifi
BA. AB Tp Fakltesi Hastanesinde Grev
Yapan Hemirelerin Salk Sorunlar ve Yaam
Alkanlklarnn Deerlendirilmesi. TSK Koruyucu
Hekimlik Blteni. 2005, 4(2): 55-65.
14. Karada M, Yldrm N. Hemirelerde alma
Koullarndan Kaynaklanan Bel Arlar ve Risk
Faktrleri. Hemirelik Forumu Dergisi. 2004, 7(2):
48-54.
15. Berk M. Salnda Biyolojik Monitoring
(Biyolojik zleme). SG Sal ve Gvenlii
Dergisi. Baak Matbaaclk, 2005, p. 23-26.
16. Berk M. Fiziksel Faktrlerde Salk Gzetimi.
http://isggm.calisma.gov.tr/haberler/taiex. [Eriim
tarihi 14.05.2007]
17. Bayk A. alma Alan Boyutlarnn
Belirlenmesinde Antropometrik Bir Yaklam.
Anadolu niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Bilim
Uzmanl Tezi. Ankara. Yksek retim Kurulu
Dkmantasyon Merkezi, 1992.
18. Munro N. Sleep Deprivation in Critically ll
Patients, www.adnancefornurses.com 2002.
19._Yceer_N._Grlt._http://www.metalurji.org.tr/de
rgi127. (Eriim Tarihi:06.02.2007).
20. Baykam N. Hastane nfeksiyonlarnn
Kontrolnde Havalandrmann nemi. Hastane
nfeksiyonlar Kontrol El Kitab. Hastane
Enfeksiyonlar Dernei Yayn No:2. Bilimsel Tp
Yaynevi, 2004, p. 373-381.
21. Oulata N. Hastane Yaplar. 4. Ulusal Cerrahi ve
Ameliyathane Hemirelii Kongresi. zmir. Ege
niversitesi Basmevi, 2003, p. 43- 54.
22. Akbulut T. i Salnda zel Patoloji. i
Sal, Prensip ve Uygulamalar. Sistem
Yaynclk. rn Ofset, 1994.
23. Akman G, Yldrm A. Hastane Temizlii. Hastane
nfeksiyonlar Kontrol El Kitab. Hastane
Enfeksiyonlar Dernei Yayn No:2. Bilimsel Tp
Yaynevi, 2004, p. 365-372.
24. Yldrm G. Kan Yoluyla Bulaan Hastalklardan
Korunma. Hastane nfeksiyonlar Kontrol El
Kitab. Hastane Enfeksiyonlar Dernei Yayn
No:2. Bilimsel Tp Yaynevi, 2004, p. 419-423.
TAF Preventive Medicine Bulletin, 2008: 7(6)

www.korhek.org 554
25. Kktrk M, Kurun , Yavuz M, Dramal A.
Hastanede alan Salk Personelinde Kesici
Delici Alet Yaralanmalarnn ncelenmesi. 4.
Ulusal Cerrahi ve Ameliyathane Hemirelii
Kongresi. zmir. 2003, p. 305-315.
26. zkan . Salk alanlarnn Sal/Gvenlii
in yeri rgtlenme Birimi. Salk
alanlarnn Sal 2. Ulusal Kongresi. Ankara.
Genel- Matbaas, 2001, p. 50-56.
27. Korkmaz M. Delici Kesici Alet Yaralanmalar. VI.
Ege Dahili Tp Gnleri zet Kitab. zmir. 2007, p.
196-198.
28. Aygn P. Youn Bakmda Enfeksiyon Kontrol:
evre Temizlii. Hastane Enfeksiyonlar Dergisi.
2004, 8(2): 176-178.
29. Uysal . Hastane Atklar. Hastane Enfeksiyonlar
Dergisi. 2004, 8(2): 122-126.
30. Kiti A, Cavlak U. Salk alanlarnda Ar
Analizi. Salk alanlarnn Sal 2. Ulusal
Kongresi. Genel- Matbaas, 2001, p. 173,
Ankara.
31. Owen BD, Keene K, Olson S. An Ergonomic
Approach to Reducing Back/ Shoulder Stress in
Hospital Nursing Personnel: A Five Year Follow
Up. nternational J ournal of Nursing Studies.
2002; 39(3): 295- 302.
32. Karwowski W, J ang RL, Rodrick D, Peter MQ.
Self-Evaluation of Biomechaniccal Task Demans,
Work Environment and Perceived Risk of njury
by Nurses: A Field Study. Occupational
Ergonomics. 2005; 5: 13- 27.
33. Syk S, ren BG. stanbuldaki Deiik
Hastanelerde alan Hemirelerin Mesleki
Risklere Maruz Kalma Durumlarna Ynelik Bir
Aratrma. Salk alanlarnn Sal 2. Ulusal
Kongresi. Ankara. Genel- Matbaas, 2001, p.
154.
34. Gven R. alanlarn Beslenmesi. SG Sal
ve Gvenlii Dergisi. 2005; 24(5): 8-12.
35. Akta N, ekal N. Verimliliinin artrlmasnda
beslenmenin rol, II. Ulusal i sal ve iyeri
hemirelii sempozyumu. 2001, p. 119-123.
36. Pekcan G. Trkiyede Beslenme Politikalar.
Salk alanlarnn Sal 2. Ulusal Kongresi.
Ankara. Genel- Matbaas. 2001, p. 62-75.
37. Uzun . Salk alanlarna Ynelik yeri
iddetini nlemek in neriler. Salk
alanlarnn Sal 2. Ulusal Kongresi. Ankara.
Genel- Matbaas, 2001, p. 188.
38. Ayranc , Yenilmez , Gnay Y, Kaptanolu C.
eitli Salk Kurumlarnda ve Salk Meslek
Gruplarnda iddete Urama Skl. Anadolu
Psikiyatri Dergisi. 2002, 3: 147-154.
39. Tokmak Yksel F. Salk alanlarnn
Sorunlar. Salk alanlarnn Sal 2. Ulusal
Kongresi. Ankara. Genel- Matbaas, 2001, p.
105-108,
40. Il , Barlas G, Onan N, Karaca S, okun S.
Psikiyatri Kliniklerinde alan Hemirelerin
Gereksinimleri. Hemirelik Forumu. 2002; 5(1): 1-
6.
41. Tel H, Karada M., Salk Personelinin alma
Ortamndaki Stres Yaantlar ve ba etme
Durumlarnn Belirlenmesi. Salk alanlarnn
Sal 2. Ulusal Kongresi. Genel- Matbaas.
Ankara. 2001, p. 144,
42. Pnar R, Arkan S. Hemirelerin Doyumu:
Etkileyen Faktrler, Doyumu le Benlik Saygs
ve Asertivite likisi. VI. Ulusal Hemirelik
Kongresi Kitab. zmir. 1998, p. 159-170.
43. Karada G, Sertba G, Gner , Tademir HS,
zdemir N. Hemirelerin Doyumu ve
Tkenmilik Dzeyleri le Bunlar Etkileyen Baz
Deikenlerin ncelenmesi. Hemirelik Forumu
Dergisi. 2002, 5(6): 8-15.
44. Mollaolu M, Fertelli TK, Tuncay F.
Hemirelerde Tkenme ve Otonomi Dzeylerinin
ncelenmesi. Toplum ve Hekim. 2005, 20(4): 259-
266.