Genç Istihdam Yapısı

TRKYE KURUMU
2011
ULUSAL GENLK STHDAM
EYLEM PLANI
BRLEM MLLETLER ORTAK PROGRAMI HERKES N NSANA YAKIIR :
ULUSAL GENLK STHDAM PROGRAMI VE ANTALYA PLOT BLGE UYGULAMASI

BRLEM MLLETLER ORTAK PROGRAMI HERKES N NSANA YAKIIR :
ULUSAL GENLK STHDAM PROGRAMI VE ANTALYA PLOT BLGE UYGULAMASI

ULUSAL GENLK STHDAM EYLEM PLANI

ULUSAL TEKNK EKP
(15.11.2011)

Ulusal Genlik stihdam Eylem Plan

Copyright : Trkiye Kurumu Genel Mdrl, 2011
Atatrk Bulvar No:133
Bakanlklar Kzlay/ANKARA
www.iskur.gov.tr

KUR Yayn Numaras: 360

Hazrlayan : Ulusal Teknik Ekip

Basm Yeri : Gzeli Ofset Matbaaclk Ltd. ti.
Turan Gne Bulvar, Galip Erdem Cad.
610. Sok. No:25 ankaya 06550 / Ankara
Tel : 0.312 490 90 90 Fax : 0.312 490 40 30
www.guzelisofset.com

Kltr Bakanl Yaync Sertifika No: 22217

Basm Yl : 2011

ISBN: 978-975-92450-2-33

3

NDEKLER

TABLOLAR LSTES .............................................................................................................. .. 6
EKLLER LSTES .............................................................................................................. .... 7
ULUSAL TEKNK EKP ............................................................................................................ 8
RAPORTR EKP .................................................................................................................... 9
KISALTMALAR ................................................................................................................... . 10
YNETC ZET .................................................................................................................. 12
GR ......................................................................................................................... ......... 15
DURUM ANALZ ................................................................................................................. 17
1. Ekonomik ve Sosyal Ortamn Genel Deerlendirmesi ................................................ 17
1.1. Makroekonomik Gstergeler ................................................................................................... 17
1.2. Yoksulluk Gstergeleri ............................................................................................................. 18
1.3. G Olgusu .............................................................................................................................. 22
2. gc Piyasas ............................................................................................................ 22
2.1. Genel Grnm ....................................................................................................................... 22
2.2. gc Piyasasnda Genler ...................................................................................................... 24
2.2.1. Nfus ve gc ............................................................................................................... 25
2.2.2. Genlerde gcne Katlm Oranlar ................................................................................ 25
2.2.3. Genlerde sizlik Oranlar ................................................................................................ 27
2.2.4. Krsal-Kentsel Gen sizlii .............................................................................................. 29
2.2.5. Genlerde sizlik Sreleri ................................................................................................. 30
2.2.6. Genlerde Kaytd stihdam ............................................................................................ 31
2.2.7. Blgesel dzeyde gen igc .......................................................................................... 32
2.2.8. Genlerin Eitimden gc Piyasasna Geii ................................................................... 36
2.2.9. Kresel Ekonomik Kriz ve Gen stihdam ......................................................................... 38
3. Genlerin stihdamn Etkileyen Mevcut Politika ve Programlar ................................. 38
3.1. Genel Politika erevesi ........................................................................................................... 38
3.2. Eitim ve retim ................................................................................................................... 39
3.2.1. Mesleki ve Teknik Eitim ve retim ............................................................................... 40
4

3.2.2. Giriimlerde Mesleki Eitim .............................................................................................. 43
3.2.3. Eitim ve retimde Sosyal Diyalog ................................................................................. 43
3.3. letme Gelitirme .................................................................................................................... 43
3.4. Yasas, gc Piyasas Politikalar ve Programlar ................................................................. 45
3.4.1. Yasas ........................................................................................................................... 45
3.4.2. e Almada Tevikler ......................................................................................................... 45
3.4.2.1. 5084 Sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki le Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas
Hakknda Kanun ...................................................................................................................... 45
3.4.2.2. 5763 sayl Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ............. 46
3.4.2.3. 5838 sayl Kanun ............................................................................................................. 46
3.4.2.4. 5921 Sayl Kanun ............................................................................................................ 46
3.4.2.5. 6111 Sayl Kanun ............................................................................................................ 47
3.4.3. Aktif gc Piyasas Politikalar ....................................................................................... 47
3.4.4. Pasif gc Piyasas Politikalar ........................................................................................ 49
3.4.5. Eitlik ve Eriim ................................................................................................................. 49
3.5. Genlerin stihdamyla lgili Kurumsal ereve ve Egdm ..................................................... 50
3.5.1. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ............................................................................... 50
3.5.1.1. Sosyal Gvenlik Kurumu .................................................................................................. 50
3.5.1.2. Trkiye Kurumu ............................................................................................................ 50
3.5.1.3. Mesleki Yeterlilik Kurumu ................................................................................................ 52
3.5.2. i ve veren rgtleri .................................................................................................... 52
3.5.2.1. Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonunun Gen stihdamna likin Faaliyetleri: .... 52
3.5.2.2. TRK-in Gen stihdamna likin Faaliyetleri ................................................................ 53
3.5.2.3. HAK-in Gen stihdamna likin Faaliyetleri .................................................................. 53
3.5.3. Sosyal Diyalog Mekanizmalar .......................................................................................... 54
3.5.3.1. Ekonomik ve Sosyal Konsey ............................................................................................. 54
3.5.3.2. alma Meclisi ................................................................................................................. 54
3.5.3.3. l Danma Kurulu ........................................................................................................ 54
3.5.3.4. Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu (YOKK) .............................................. 54
3.5.3.5. l yaplar ...................................................................................................................... 54
5

3.5.3.6. Ekonomi Koordinasyon Kurulu ......................................................................................... 55
4. Genlerin stihdamnda Kalknma birlii .................................................................. 55
4.1. Avrupa Komisyonu .................................................................................................................. 55
4.2. Birlemi Milletler .................................................................................................................... 55
4.2.1. Uluslararas alma rgt (ILO) ..................................................................................... 56
4.2.1.1. Birlemi Milletler Genlik stihdam Ortak Program ........................................................ 56
4.2.2. Dnya Bankas ................................................................................................................. 57
5. Yerel stihdam Politikas Gelitirme Sreci: Antalya rnei ....................................... 57
GENEL DEERLENDRME VE SONU .................................................................................. 59
POLTKA NERLER ........................................................................................................... 62
KAYNAKA ...................................................................................................................... ... 65
EYLEM PLANI MATRS ....................................................................................................... 67

6

TABLOLAR LSTES

Tablo 1: Yoksulluk snr yntemlerine gre yoksul fert says, 2007-2009 .............................................. 19
Tablo 2: Cinsiyet ve Ya grubuna Gre Yoksul Says ve Yoksulluk Oran (2009) ..................................... 20
Kaynak: TK Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas, 2009 ....................................................................... 20
Tablo 4: Gelire Dayal Greli Yoksulluk Saylar ve Yoksulluk Oran ......................................................... 21
Tablo 5: Yllar tibaryla Yurtii gc Piyasasnda Gelimeler (15+Ya, Bin Kii)* ................................. 23
Tablo 6: Gen Nfusun (15-24 ya) gc Durumu, 2010 ..................................................................... 24
Tablo 7: Gen Nfusun Eitime Devam ve gc Durumu, 2010 ........................................................... 25
Tablo 8: Gen nfusta isizlik oran, 2010 ............................................................................................. 30
Tablo 9: Toplamda ve genlerde kaytd istihdam oranlar, 2004-2010 ................................................ 31
Tablo 10: Cinsiyete gre genlerde kayt-d istihdam oranlar, 2004-2010 ........................................... 32
Tablo 11: Genlerde Toplam gc Durumu, 2010 ................................................................................ 34
Tablo 12: 15-34 yandaki fertlerin eitime devam durumu (2009 II. Dnem) ........................................ 36
Tablo 13: 15-34 ya grubu iinde meslek lisesi veya yksekretim mezunu olup, eitime devam
etmeyenlerin mezun olduklar blmler itibariyle referans haftasndaki igc durumu ........................ 37
Tablo 14: alanlarna eitim salayan giriimlerin tm giriimlerdeki oran, 2007 ............................... 43
Tablo 15: sizlik Sigortas Fonu Uygulamalar ........................................................................................ 49
Tablo 16: KUR Temel Gstergeler ........................................................................................................ 51

7

EKLLER LSTES

Grafik 1: Yoksulluk oranlar (%), 2002-2009... 19
Grafik 2: Genlerin gcne Katlm Oran (%), 2004-2010 ................................................................... 26
Grafik 3: Eitim durumuna gre genlerin igcne katlma oran (%), 2010 ....................................... 26
Grafik 4: Yllar itibariyle gen isizlik oranlar (%), 2004-2010 ............................................................... 27
Grafik 5: Yllar itibariyle gen isizlerin eitim durumlarna gre dalm, 2004-2010 .......................... 28
Grafik 6: 15-24 ya grubu nfusun ve isizlerin eitim durumlarna gre dalm, 2010 ...................... 28
Grafik 7: Genlerin eitim durumlarna gre isizlik oranlar, 2010 ....................................................... 29
Grafik 8: aramayp, iba yapmaya hazr olan genler, 2004-2010 .................................................... 29
Grafik 9: Gen isizlerin eitim durumlarna gre isizlik sreleri, 2010 ................................................ 30
Grafik 10: Gen isizlerin cinsiyete gre isizlik sreleri, 2010 ............................................................... 31
Grafik 11: Genlerin Eitim Durumuna Gre Kaytd stihdam Oranlar, 2010 ..................................... 32
Grafik 12: Dzey 2 (26 Blge)de Gen Nfusun, alabilir Yataki Nfus indeki Pay ve gcne
Katlm Oran, 2010 ................................................................................................................................ 33
Grafik 13: Dzey 2 (26 Blge)de 15+ ya ve gen isizlik oran, 2010 .................................................. 35
Grafik 14: Dzey 2 (26 Blge)de cinsiyete gre gen isizlik oran, 2010 .............................................. 36

8

ULUSAL TEKNK EKP

ADI SOYADI Grevi KURUMU
Kemaleddin METN Koordinatr KUR
zkan ZTRK ye KUR
Musa ZEN ye MEB
Mehmet Akif STC ye MEB
Yldz YAPAR ye KB
Merref KKBAYRAK ye KB
Enver TATI ye TK
Didem SEZER ye TK
Mehmet Ali KORKMAZ ye GTHB
Murat Serdar ERMAN ye GTHB
Do. Dr. Emine OLHAN ye A
Do. Dr. Hakan ERCAN ye ODT
Tuba Burcu ENEL ye TSK
Sibel TU ye TSK
Enis BADADOLU ye TRK-
Seda BASMACI ye TRK-
Jlide SARIEROLU ye HAK-
ahin SERM ye HAK-
Tevfik GNE ye DSK
Serkan NGEL ye DSK
Kadir CELEP ye GDER
Ferhat GK ye GDER

9

RAPORTR EKP
ADI SOYADI KURUMU
zkan ZTRK KUR
Yldz YAPAR KB
Ozan AKMAK ILO
Seda BASMACI TRK-
Tuba Burcu ENEL TSK

10

KISALTMALAR
AB : Avrupa Birlii
ADNKS : Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi
A : Ankara niversitesi
BM : Birlemi Milletler
BMKY : Birlemi Milletler Kalknma Yardm erevesi
BMOP : Birlemi Milletler Ortak Program Herkes iin nsana Yakr : Ulusal Genlik
stihdam Program ve Antalya Pilot Blge Uygulamas
SGB : alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
DSK : Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu
FAO : Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt
FOET : Eitim ve retim Alanlar Snflamas
GDER : Genlik stihdam Dernei
GSYH : Gayrisafi Yurtii Hsla
GTHB : Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl
HAK- : Hak i Sendikalar Konfederasyonu
ILO : Uluslararas alma rgt
IOM : Uluslararas G rgt
IPA : Katlm ncesi Mali Yardm Arac
ISCED : Uluslararas Standart Eitim Snflamas
ISCO : Uluslararas Standart Meslek Snflamas
IGEM : Gelitirme Merkezi
MEK : l stihdam ve Mesleki Eitim Kurulu
MD : ve Meslek Danmanl
KUR : Trkiye Kurumu
KMEP : nsan Kaynaklarnn Mesleki Eitim Yoluyla Gelitirilmesi Projesi
KAGDER : Trkiye Kadn Giriimciler Dernei
KAMU-SEN : Trkiye Kamu alanlar Sendikalar Konfederasyonu
KB : Kalknma Bakanl
KEG : Kadn Emei ve stihdam Giriimi
KESK : Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu
KOB : Kk ve Orta Byklkteki letmeler
KOSGEB : Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme daresi Bakanl
MDG-F : Binyl Kalknma Hedefleri Fonu
MEB : Milli Eitim Bakanl
MEGEP : Mesleki Eitim ve retim Sisteminin Glendirilmesi Projesi
MEMUR-SEN : Memur Sendikalar Konfederasyonu
MYK : Mesleki Yeterlilik Kurumu
ODT : Ortadou Teknik niversitesi
OECD : ktisadi birlii ve Kalknma Tekilat
OP : Ortaretim Projesi
11

SGK : Sosyal Gvenlik Kurumu
TCMB : Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas
TESK : Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Konfederasyonu
TSK : Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu
TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TDEF : Tketici Dernekleri Federasyonu
TFE : Tketici Fiyatlar Endeksi
TK : Trkiye statistik Kurumu
TRK- : Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu
TZOB : Trkiye Ziraat Odalar Birlii
UMEM : Uzmanlam Meslek Edindirme Merkezleri Projesi
UNCT : BM lke Ekibi
UNDP : Birlemi Milletler Kalknma Program
UTE : Ulusal Teknik Ekip
FE : retici Fiyatlar Endeksi
OS : lke Ortaklk Stratejisi
YOKK : Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu
12

YNETC ZET
Genler igc piyasas asndan dezavantajl gruplar arasnda yer almaktadr. Ulusal Genlik
stihdam Eylem Plan ile gen isizliinin azaltlmasna ynelik gerekletirilmesi gereken faaliyetlerin
ve uygulanmas ngrlen politikalarn belirlenmesi amalanmtr.
Eylem plan almalar, KUR koordinatrlnde oluturulan Ulusal Teknik Ekip (UTE)
tarafndan gerekletirilmitir. UTE Bin Yl Kalknma Hedefleri dhilinde ulusal ve yerel dzeyde
ktlar elde etmek zere tasarlanan Birlemi Milletler Ortak Program Herkes in nsana Yakr :
Ulusal Genlik stihdam Program ve Antalya Pilot Blge Uygulamas erevesinde 2010 yl Ocak
aynda kurulmu ve almalarna balamtr.
Eylem plan almalarn gerekletiren UTE, KUR koordinatrlnde Kalknma Bakanl,
MEB, TK, Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl, TRK-, HAK-, DSK, TSK, Genlik stihdam
Dernei temsilcileri ve Akademisyenlerden oluturulmutur.
almalar srasnda istatistiksel veriler, ulusal ve uluslar aras aratrmalar, AB lke
uygulamalar, mevcut politika belgeleri, eylem planlar ve stratejik planlar ile Uluslar aras alma
rgt (ILO) tarafndan hazrlanan Ulusal Genlik stihdam Eylem Plan Hazrlama Klavuzundan
yararlanlmtr. Eylem plan hazrlk almalarna bata ILO olmak zere Program orta Birlemi
Milletler kurulular (ILO, IOM, FAO, UNDP) tarafndan teknik destek salanmtr.
Ayrca Eylem Plan ve Eylem Plannda yer alan politika tavsiyelerinin oluturulmasnda mevcut
mevzuat/belgeler, blgesel ve yerel zellikler ile insana yakr i, kaytl istihdam ve ekonomi olgular
dikkate alnmtr. Eylem plan ve politika tavsiyelerinin gen odakl ve cinsiyet duyarl olmas,
tarmdan zlen ve g eden gen igc ile engelli genleri gzetmesi temel ilkeler olarak
benimsenmitir.
UTE tarafndan hazrlanan Eylem Plannn hassas gruplar iin zm nerilerinin gelitirildii
ulusal istihdam stratejisini destekleyen bir belge olmas ngrlmtr.
Bu almalar dorultusunda tm taraflarn mutabakat ile hazrlanan Eylem Plan Giri,
Durum Analizi, Genel Deerlendirme ve Sonu, Politika Tavsiyeleri ve Eylem Plan Matrisinden
olumaktadr.
Eylem Plan metninin,
1. Giri blmnde;
Eylem Plan hazrlama srecine ilikin zet bilgilere yer verilmitir.
2. Durum analizi blmnde gen istihdamn dorudan ya da dolayl olarak etkileyen;
lkemizin iinde bulunduu ekonomik ve sosyal durum,
Genlerin igc piyasas asndan durumlar,
Yasal dzenlemeler,
Politika belgeleri,
Eitim renime ilikin bilgiler,
Sosyal diyalog mekanizmalar,
Uluslararas kurulular ile yaplan ibirlii almalar
incelenerek mevcut durum tespiti yaplmaya allmtr.
3. Genel Deerlendirme ve Sonu blmnde;
Durum Analizi ile elde edilen bulgular zetlenerek mevcut durumun tespiti almas
tamamlanmtr.
4. Politika tavsiyeleri blmnde;
stihdam dostu byme ve bu dorultuda spesifik politikalarn uygulanmas,
13

Sendikalar bata olmak zere STKlar ve Kamu Kurumlar arasnda ibirliinin
artrlmas,
gc piyasas ihtiyalarna uygun eitim sistemi,
Cinsiyet ve blgesel farkllklar giderici bir biimde okullama,
Mesleki yeterlilik sisteminin tamamlanmas,
Gen giriimciliin desteklenmesi ve tevik edilmesi,
G eden genlerin kent yaamna adaptasyonunu salama,
gc maliyetlerinin yaplacak analizler dorultusunda OECD uygulamalar ile
uyumlatrlmas,
KURun krsal blgelerdeki rgtlenmesinin artrlmas,
Tarm sektrnde katma deeri yksek alanlarn gelitirilmesi ve nitelikli istihdamn
desteklenmesi,
stihdam artrmaya ynelik uygulama ve politikalar konusunda ilgili taraflarn
bilgilendirilmesi
gibi konularda uzun dnemli ve mevzuat deiiklii gerektirebilecek nerilerin yer ald politika
tavsiyeleri oluturulmutur.
5. Eylem Plannn son blm olan Eylem Plan Matrisi ise ksa vade uygulanabilirlii
salamak zere KUR odakl olarak hazrlanmtr. Matriste KUR tarafndan dier
kurum/kurulularla ibirlii ierisinde yrtlmesi gereken faaliyetlere, bu faaliyetler ile elde edilmesi
beklenen sonulara, ulalmas beklenen hedeflere yer verilmitir.
Oluturulan Matriste aada belirtildii zere 3 ana hedef ekseni belirlenmi ve bu ana
eksenler altnda
Hedef 1. Gen stihdamnn Artrlmasnda KURun Kurumsal Kapasitesinin Gelitirilmesi
lke dzeyinde gen odakl; ya, cinsiyet ve eitim temelli igc piyasas ihtiya
analizlerinin periyodik olarak gerekletirilmesi
l stihdam ve Mesleki Eitim Kurullarnn gen istihdamna ynelik etkinliinin
artrlmas
KURun igc piyasasnn kurum ve kurulularyla egdmnn; genleri de
kapsayacak ekilde demokratik temsil ve katlm esaslarna dayanarak artrlmas ve
bu suretle sosyal diyalog mekanizmasnn glendirilmesi
KURun; i danmanl hizmetlerinin kalitesinin ve kapasitesinin gelitirilmesi,
personel kapasitesinin nitelik ve nicelik bakmndan glendirilmesi, genlik nezdinde
tannrlnn ve eriilebilirliinin artrlmas, iverenlerle iletiim kanallarnn
glendirilerek, eletirme hizmetlerinin gelitirilmesi, i ve meslek danmanl
hizmetlerinin yaygnlatrlmas ve etkinletirilmesi
Hedef 2. Eitim ve stihdam likisinin Glendirilmesi
Aktif istihdam programlarndan yararlananlarn igc piyasasna geilerinin
kolaylatrlmas
Eitimde mezun izleme sisteminin etkinletirilmesi
Eitim alan genlerin mesleki deneyim kazanmasnn kolaylatrlmas
Tarma dayal alanlarda nitelikli istihdam olanaklarnn artrlmas
Hedef 3. KURun Yaratmaya Katks
Kentlerde gen igc istihdamnn artrlmas
14

Kuruma kaytl genlerin istihdam durumlarnn izlenmesi genlerin istihdam
srelerinin artrlmas
KUR ve KOSGEB arasnda imzalanan ibirlii protokolnn sonularnn izlenmesi
ve deerlendirilmesi
Giriimciliin zendirilmesi
KUR tarafndan verilen giriimcilik eitimlerinin izlenmesi
Gen giriimcilere ynelik; kolaylatrc dzenlemelerin yaplmas, gl iletiim
mekanizmalarnn kurulmas
gibi sonularn elde edilmesi ngrlmtr.
Bu erevede, yukarda ksaca belirtilmi olan ve Ulusal Genlik stihdam Eylem Plannda yer
alan hedefleri gerekletirmek zere uygulanmas ngrlen faaliyetlerin 2015 ylna kadar
tamamlanmas planlanmaktadr.
15

GR
Sanayi devriminden gnmze kadar yaanan sre ekonomik ve sosyal yapnn neredeyse
tamamyla deimesine neden olmutur. zellikle iinde bulunduumuz bilgi ekonomisi olarak da
adlandrlan yap, bilginin ve bilgiye sahip olmann nemini artrmaktadr. Ayrca bu yap srekli
olarak kendini yenilemekte, ekonomik ve sosyal hayat deiime zorlamaktadr.
Bu yap ierisinde bilgiye sahip olmak kadar bu bilgiyi kullanabilme becerisine sahip olmak
ve yenilerini retmek de nemli bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. Bu durum karsnda
ekonomik ve sosyal yapy oluturan unsurlar srekli kendini yenilemek ve daha iyisini retmek
zorunda kalmaktadrlar.
Yaanan gelimeler bir taraftan ekonomik ve sosyal hayat ilerlemeye ve dnme zorlarken
dier taraftan herhangi bir lke ya da blgede yaanan olumsuzluklarn da dier lke ve blgeler
tarafndan ok ksa zamanda hissedilmesine neden olmaktadr.
Bu deiim ve dnm ierisinde isizlik, tm dnyada ve lkemizde ekonomik ve sosyal
hayatn en nemli sorunlarndan biri olarak karmza kmaktadr. Bu durum bir taraftan ekonomik
adan kayplara yol aarken dier taraftan sosyal sorunlarn yaanmasna neden olmaktadr.
Kresel ekonomik yap, bilgi toplumu ve isizlik kavramlar bir arada dnldnde,
igc piyasas asndan hassas gruplar olarak ifade edebileceimiz genler, kadnlar ve engelliler
gibi gruplar yaanan gelimelerden dierlerine gre ok daha abuk etkilenebilmektedirler.
2007 ylnda ABDde finansal kriz olarak balayan ve ksa srede btn dnyay etkileyen bir
boyuta ulaan kresel kriz lke ekonomileri asndan byk kayplara ve birok lkede isizlik
oranlarnn nemli lde artmasna neden olmutur. Krizin en fazla etkiledii gruplardan biri ise
genler olmutur.
Kriz dnemi dier lkelerde olduu gibi lkemizde de istihdamn daralmasna ve isizliin
artmasna yol amtr. 2007 ylnda %10,3, 2008 ylnda %11 olan isizlik oran 2009 ylnda %14 ile
zirveye ulamtr. 2010 ylnda ise %11,9a gerilemitir. gcne katlma oranlar ise 2009 ylnda
%47,9, 2010 ylnda %48,8 olarak gereklemitir.
Bu balamda igc piyasas verileri incelendiinde gen nfusun istihdam ve igcne
katlma oranlarnn dier ya guruplarna gre dk olduu, isizlik oranlarnn ise yksek olduu
grlmektedir. Gen nfusta igcne katlma oranlar 2007 ylnda %37,7, 2008 ylnda %38,1,
2009 ylnda %38,7, 2010 ylnda %38,3 ve 2011 yl ubat dneminde %37,2 olarak gereklemitir.
Gen nfusta isizlik oranlar 2007 ylnda %20, 2008 ylnda %20,5, 2009 ylnda %25,3, 2010
ylnda %21,7 olarak gereklemitir.
Bu anlamda, igc piyasas asndan hassas gruplar olarak ifade edilebilen, ekonomik ve
sosyal gelimelerden en fazla etkilenen gruplar arasnda yer alan genler iin zel zmlerin
oluturulmas zorunluluu ortaya kmaktadr.
sizlik ii, iveren, kamu ve sivil toplum kurulular gibi birok taraf ilgilendiren bir
konudur. Bu nedenle ilgili taraflarn katlmyla yaplacak olan btnsel bir almayla ulusal
dzeyde bir istihdam staretejisi dorultusunda genlik istihdam eylem plannn oluturulmas
genlerin isizlik sorununun zmnde srdrlebilir ve kalc sonular elde edilmesine byk
katklar salayacaktr.
Bin Yl Kalknma Hedefleri erevesinde 2009 ylnda Birlemi Milletler Ortak Program
Herkes iin nsana Yakr : Ulusal Genlik stihdam Program ve Antalya Pilot Blge Uygulamas
(BMOP) balatlmtr. Program ulusal ve yerel dzeyde sonular elde etmek zere tasarlanm olup
programn ulusal dzeydeki en nemli hedefi, igc piyasas asndan krlgan gruplar arasnda
yer alan genler iin Ulusal Genlik stihdam Eylem Plan hazrlanmas olarak belirlenmitir.
16

Bu dorultuda BMOPun ulusal lekteki hedefi olan Ulusal Genlik stihdam Eylem Plann
hazrlamak zere 2010 yl Ocak aynda KUR koordinatrlnde Kalknma Bakanl, MEB, TK,
Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl, TRK-, HAK-, DSK, TSK, Genlik stihdam Dernei
temsilcileri ve Akademisyenlerden oluan Ulusal Teknik Ekip (UTE) oluturulmutur. Ayrca eylem
plan hazrlk almalar srecinde UTE tarafndan alnan kararlar dorultusunda teknik almalarn
yrtlmesi amacyla UTE yeleri arasndan raportr ekip oluturulmutur.
2010 yl Ocak aynda oluturulan UTE, ILO tarafndan hazrlanan Ulusal Genlik stihdam
Eylem Plan Hazrlama Klavuzunda belirtilen hususlar da gz nnde bulundurarak almalarna
balamtr. Eylem plan hazrlk almalar bata ILO olmak zere Proje orta uluslararas
kurulularn (ILO, IOM, FAO, UNDP) destei ve baz AB lkelerinde bu alanda gerekletirilen
faaliyetler, hazrlanan eylem planlar gz nnde bulundurularak yrtlm ve tamamlanmtr.
Ayrca eylem plan ve eylem plannda yer alan politika tavsiyelerinin oluturulmasnda
mevcut mevzuat/belgeler, blgesel ve yerel zellikler ile insana yakr i, kaytl istihdam ve ekonomi
olgular dikkate alnmtr. Eylem plan ve politika tavsiyelerinin gen odakl ve cinsiyet duyarl
olmas, tarmdan zlen ve g eden gen igc ile engelli genleri gzetmesi temel ilkeler olarak
benimsenmitir.
Bu erevede UTE tarafndan, belirtilen uygulama rnekleri ve ilkeler gz nnde
bulundurularak mevcut durum tespiti yaplm ve mevcut durumun tespitinden sonra politika
tavsiyeleri ile eylem plan oluturulmutur.
17

DURUM ANALZ

1. Ekonomik ve Sosyal Ortamn Genel Deerlendirmesi
1.1. Makroekonomik Gstergeler
2003-2007 yllar arasnda Trkiye ekonomisinde hzl bir byme dnemi yaanm bu dnemde
ekonominin yllk byme hz ortalama % 6,9 olarak gereklemitir. Kresel krizin etkilerinin
hissedilmeye baland 2008 ylnn ikinci yarsndan itibaren byme performans yavalam, 2008
ylnda byme % 0,7 orannda gereklemitir.
2009 ylnda dnya ekonomisinde daralmann beklentilerin altnda gereklemesi ve
canlanmaya geiin erken balamasna paralel olarak Trkiye ekonomisinde de toparlanma
gzlemlenmitir. Krize kar alnan mali ve parasal tedbirler sonucunda belirsizliklerin azalmas,
tketici gveninin artmas, kredi koullarnn iyilemesi, tketim ve yatrm kararlarn olumlu ynde
etkileyerek yurt ii talebi artrmtr. Bu gelimeler erevesinde, 2009 ylnn son eyreinde GSYH %
5,9 orannda artmtr. Bylece, 2009 ylnn tamamnda GSYHda daralma beklentilerin altnda
kalarak % 4,8 orannda gereklemitir. Ekonomideki canlanma; sanayi, inaat, ticaret ve ulatrma
sektrlerinde kaydedilen yksek oranda katma deer artlar, zel tketim ve yatrmlar ile
stoklardaki arta bal olarak 2010 ylnda artarak devam etmitir. Bu dnemde sanayi sektrnde %
12,9, hizmetler sektrnde % 8,5, tarm sektrnde ise % 1,6 katma deer art kaydedilmitir.
2010 yl sanayi retiminde bir nceki yla gre % 13,1 orannda art kaydedilmi, imalat sanayii
kapasite kullanm oran ise bir nceki yla gre 14,4 puan artarak % 72,6 dzeyinde gereklemitir.
Bunun sonucunda, GSYH 2010 ylnda % 8,9 orannda artmtr.
Kresel ekonomik kriz Trkiye ekonomisini kanaldan i) d ticaret imknlarndaki
daralma, ii) finansman ve likidite koullarndaki sklama, iii) beklentilerdeki ktleme - etkilemitir.
Kresel ekonomik kriz yurt ii talebin yan sra d talebi de olumsuz ynde etkilemi buna
bal olarak lkemizin ihracat performans nemli lde dmtr. zellikle ihracata ynelik
retim yapan sektrlerde retim olumsuz ynde etkilenmitir. Yurt ii retim ve ihracatn ithalata
olan bamllnn son yllarda hzla artmasnn da etkisiyle ithalattaki daralma, nceki kriz
dnemlerinden daha derin olmutur. Trkiye ekonomisinde daralma dnemlerindeki; ithalatn
dmesi, ihracatn artmas ve bylece cari ilemler dengesinin fazlaya dnmesi eklindeki genel
karakteristiin aksine, kresel kriz srecinde ithalatla birlikte ihracat da nemli miktarda azalmtr.
Cari ak, ekonomideki toparlanmayla birlikte yeniden artma eilimine girmitir. Bu
gelimede, bymenin etkisiyle ithalat art orannn ihracat art oranndan daha yksek olmas etkili
olmutur. 2009 ylnn ikinci yarsndan itibaren kresel krizin olumsuz etkilerinin azalmasyla
balayan talep canlanmas, ithalattaki artn temel nedeni olmutur. hracatn ithalat karlama
oran 2009 ylnda % 72,5 iken 2010 ylnda % 61,4e gerilemitir. 2009 ylnda, ekonomideki
daralmaya paralel biimde % 2,3 seviyesinde gerekleen cari an milli gelire oran, 2010 ylnda %
6,6 olarak gereklemitir.
Krizin Trkiye ekonomisini etkiledii bir dier kanal, finansman ve likidite koullarndaki
sklamadr. 2002-2007 dneminde dnyadaki trende paralel olarak gerekletirilen yapsal
reformlar, salanan makroekonomik istikrar ve mali disiplin ile para politikas uygulamalar
sonucunda, Trkiye ekonomisi yabanc sermaye ekerek yksek oranl byme hzlarna ularken,
ekonomide d kaynak da kritik rol oynar hale gelmitir. Kresel kriz dneminde Trkiyeye gelen
sermayenin nemli lde azalmas, bu duruma bal olarak bymenin finansmann zorlatrmtr.
2008 ylnn Ekim ayndan itibaren balayan net sermaye k, 2009 ylnn Nisan ayndan itibaren
net sermaye giriine dnmtr. 2010 ylnda dnya ekonomisinde balayan byme sreci ve
mali sistemin daha salkl ve gl olmasna ynelik alnan tedbirler, finansal piyasalardaki baz
18

krlganlklarn devam etmesine karn uluslararas fon akm srecinin iyilemesini salamtr. Bu
srete, Trkiye ekonomisinde yksek oranl bymeden kaynaklanan d kaynak ihtiyacn
karlamada herhangi bir sorunla karlalmamtr.
Ekonomide krize bal daralma, pek ok lkede olduu gibi lkemizde de istihdamn
azalmasna ve isizliin artmasna yol amtr. gc piyasasnda mevcut yapsal sorunlarn yan sra
kriz ortamnn getirdii belirsizlikler yeni i olanaklarnn yaratlmasn engellemitir. Krizin ekonomiye
olumsuz etkilerini gidermek zere, zel kesim temsilcilerinin nerileri de dikkate alnarak ekonomiyi
canlandrmak ve isizlikle mcadele etmek iin bir dizi destek paketi devreye sokulmutur.
Ekonomide 2009un son eyreinde balayan canlanmann igc piyasasna yansmasyla 2009 ve
2010 ylnda istihdamda art kaydedilmitir. 2008 ylnda % 11 olarak kaydedilen isizlik oran ise
2009 ylnda % 14, 2010 ylnda % 11,9 olarak gereklemitir. Bu srete lkemizin isizlik
dzeyindeki azalma, OECD lkeleri arasnda en baarl rneklerden biri olmutur.
Kresel ekonomik krizin etkisiyle dnya genelinde retim ve talepteki d ile temel mal
fiyatlarndaki hzl gerilemenin yan sra yurt ii talepteki daralma, enflasyonda ve enflasyonist
beklentilerde d beraberinde getirmitir. Kresel krizin derinlemesi ve dnya ekonomisinde
yaanan belirgin yavalamann etkisiyle 2008 ylnn son eyreinde enflasyonda gzlenmeye
balanan d eilimi, 2009 ylnn son eyreinde tekrar yn deitirerek arta gemitir. Bu eilim
2010 ylnda glenerek srmtr. 2010 yl sonunda Tketici Fiyatlar Endeksi (TFE) ve retici
Fiyatlar Endeksi (FE) yllk art oranlar srasyla % 6,4 ve % 8,9 olarak gereklemitir (2009 ylnda
bu rakamlar srasyla % 6,5 ve % 5,9 olarak gereklemitir).
2009 ylnda enflasyon ve para politikas zerinde temel olarak kresel ekonomideki
gelimeler belirleyici olmu; Merkez Bankas, kresel gelimelere bal olarak faiz oranlarndaki
kademeli indirim uygulamasna 2009 yl boyunca devam etmitir. 2009 yl sonunda, politika
faizlerinin dk seviyesi, dengeleyici likidite nlemleri ve finansal koullardaki skln azalmas,
para ve kredi piyasalarnda etkili olmaya devam etmi; para politikasnn geniletici etkisi
belirginlemitir. Kredi piyasasnda gzlenen olumlu gelimeler ve iktisadi faaliyetteki lml
toparlanma eilimi gz nne alnarak faiz indirimleri kademeli olarak yavalatlm ve 2009 ylnn
Aralk ayndan itibaren politika faizleri sabit tutulmutur. Sz konusu geniletici tedbirler 2010 ylnn
ilk yarsnda aamal olarak kaldrlmtr. ;Kresel likiditenin oalmas, kresel risk itahndaki art
gibi yurt d gelimelere i talep ve d talep arasndaki ayrma, ksa vadeli sermaye girilerindeki
artlar gibi yurt ii gelimelerin de eklenmesi, 2010 ylnn ikinci yarsnda makroekonomik risklere
daha da odaklanlmasn gerektirmitir. TCMB bu dorultuda dk politika faizi, yksek zorunlu
karlklar, geni faiz koridorundan oluan politika birleimi ile hem fiyat istikrarn hem de finansal
istikrar gzeten bir duru sergilemeye balamtr. Kresel krizin Trk bankaclk sistemi zerindeki
etkisi ise son derece snrl kalmtr. Bata bankaclk kesimi olmak zere birok alanda
gerekletirilen yapsal reformlar ile uzun sredir uygulanan sk maliye politikas sonucunda oluan
mali alan Trkiye ekonomisinin kresel krize salam makroekonomik temellerle girmesini salamtr.
1.2. Yoksulluk Gstergeleri
Trkiye orta gelir dzeyindeki bir lkedir ve mutlak yoksulluk sorunu ile kar karya deildir.
Gnde 1 dolardan az kazanla yaayan nfusun oran 2002 ylnda % 0,2 iken, 2006 yl itibariyle
sfrlanmtr.
19

Tablo 1: Yoksulluk snr yntemlerine gre yoksul fert says, 2007-2009
2007* 2008 2009 2007* 2008 2009 2007* 2008 2009
Gda yoksulluu (alk) 328 374 339 33 122 29 295 252 310
Yoksulluk (gda+gda d) 12 261 11 933 12 751 4 968 4 533 4 318 7 293 7 400 8 432
Kii ba gnlk 1 $'n alt
(1)
- - - - - - - - -
Kii ba gnlk 2,15 $'n alt
(1)
356 330 159 43 93 20 313 237 138
Kii ba gnlk 4,3 $'n alt
(1)
5 796 4 759 3 066 2 111 1 483 469 3 686 3 276 2 597
Harcama esasl greli yoksulluk
(2)
10 127 10 497 10 669 4 017 3 871 3 214 6 110 6 626 7 455
TRKYE KENT KIR
Yoksul fert says
(bin kii)
Yntemler

2009 ylnda gda yoksulu fert says, bir nceki yla gre % 9,4 d ile 339 bin kii olarak
tahmin edilmitir. Yoksul says ise bir nceki yla gre % 6,9 artarak, 12 milyon 751 bin kiiye
ulamtr. Buna gre, nfusun yaklak % 0,48i sadece gda harcamalarn ieren alk snrnn, %
18,1i ise gda ve gda d harcamalar ieren yoksulluk snrnn altnda yaamaktadr.
Grafik 1de de grld zere, Trkiye genelinde yoksulluk oran 2002-2008 yllar arasnda
srekli derken, 2009 ylnda yaanan ekonomik krizle beraber ykselmitir. Bu krsal yerlerde daha
belirgindir.
Grafik 1: Yoksulluk oranlar (%), 2002-2009
Grafik 1de grld gibi krsal yerlerde yaayanlarn yoksulluk riski kentsel yerlerde
yaayanlara oranla daha fazladr. Krsal alanda tarm d faaliyetlerin kstll ve kii bana katma
deeri grece dk olan tarm sektrnn en ok istihdam barndran sektr olmas, yoksulluun
kente gre daha yksek olmasnn en nemli nedenlerindendir. Krsal yerleim yerlerinde
yaayanlarda 2008 ylnda % 34,62 olan yoksulluk oran 2009 ylnda % 38,69a ykselirken, kentsel
yerlerde yaayanlarn yoksulluk oran % 9,38den % 8,86ya dmtr.
Hanehalk bykl arttka yoksulluk riski artmaktadr. 2009 ylnda hanehalk bykl
3 veya 4 kii olan hanelerde bulunan fertlerin yoksulluk oran % 9,65 olurken, 7 ve daha fazla olan
hanelerdeki fertlerin yoksulluk oran % 40,05 olarak hesaplanmtr. Hanehalk trne gre ocuklu
ekirdek ailede bulunan fertlerin yoksulluk oran % 15,98 olurken, ocuksuz ekirdek ailelerdeki
fertlerde bu oran % 9,86ya dmektedir. Geni ailelerdeki fertler iin yoksulluk oran ise % 24,48
olarak tahmin edilmitir.
Eitim durumu ykseldike yoksul olma riski azalmaktadr. 2009 ylnda okur-yazar olmayan
veya bir okul bitirmeyenlerde yoksulluk oran % 29,84 olurken, ilkokul mezunlarnda bu oran %
0,00
5,00
10,00
15,00
20,00
25,00
30,00
35,00
40,00
45,00
Trkiye 26,96 28,12 25,60 20,50 17,81 17,79 17,11 18,08
Kent 21,95 22,30 16,57 12,83 9,31 10,36 9,38 8,86
Kr 34,48 37,13 39,97 32,95 31,98 34,80 34,62 38,69
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
20

15,34, lise ve dengi meslek okulu mezunlarnda % 5,34, yksekokul, faklte ve st mezuniyete
sahip fertlerde % 0,71 olmutur.
Trkiye, OECD lkeleri arasnda gelir dalmnda adalet asndan Meksika ile birlikte lke
sralamasnn en sonunda yer almaktadr. Ancak, gelir dalmna ait veriler incelendiinde, 2006-
2009 anket uygulamalarna gre birinci % 20lik grubun toplam gelirden ald pay artarken, beinci
% 20lik grubun ald payn d eiliminde olduu grlmektedir. Toplam gelirden en az pay alan
birinci % 20lik grubun pay 2006 uygulamasnda % 5,1 iken 2009 ylnda % 5,6ya ykselmitir.
Toplam gelirden en fazla pay alan beinci % 20lik grubun pay ise, 2006 ylnda % 48,4den 2009
ylnda % 47,6ya gerilemitir. Buna paralel olarak, gelir dalm eitsizliini gsteren Gini katsays
da 2006 ylnda 0,43 iken, 2009 ylnda 0,41e gerileyerek gelir paylam greli olarak daha adil hale
gelmitir. AB-27de ise Gini katsays 2006 ylnda 0,306 iken, Eurostat tahminlerine gre 2009
ylnda 0,304tr.
AB yeleri ve OECD lkeleri arasnda Trkiye srail ve Meksika ile birlikte, genlerin eitim
durumu ve igc piyasasndaki konumlar ile yakndan ilgili bir sorun olan ocuk yoksulluunun en
fazla olduu lkelerden biridir. 2008 tarihli bir OECD raporuna gre, 1980lerin ortalarndan
2000lerin ortalarna kadar Trkiyede ocuklarn ve 18-25 ya aras genlerin toplam gelirden
aldklar pay OECD lkelerinin ounda grlen genel art eiliminin aksine azalmtr. 2009 ylnda
15 ya alt fertler iin yoksulluk oran % 33,9dur. lkretime balamam olan 6 yandan kk
ocuklarn yoksulluk riski ise % 24,04tr.
Ya gruplarna gre greli yoksulluk oranlarna bakldnda 2009 ylnda, edeer hanehalk
kullanlabilir medyan gelirin % 60 kriterine gre Trkiye geneli iin % 23,8 olan yoksulluk oran, 15-
24 ya grubundakiler iin % 26,8e ykselmektedir. Bu ya grubundaki kadnlarda bu oran % 27,9;
erkeklerde ise %25,7dir. Dier bir ifade ile 35-54 ya grubu hari kadnlarda yoksulluk oran
erkeklerden daha yksektir. Yoksul fertlerin % 18,7si genlerden olumaktadr.
Tablo 2: Cinsiyet ve Ya grubuna Gre Yoksul Says ve Yoksulluk Oran (2009)
[Edeer hanehalk kullanlabilir medyan gelirin % 60 kriterine gre]
Cinsiyet ve ya
grubu
Fert says (Bin)
Yoksul fert
says (Bin)
Yoksul fertlerin
dalm (%)
Yoksulluk oran
(%)
Toplam 70 542 16 806 100,0
23,8
< 15 17 860 6 050 36,0 33,9
15-19 6 293 1 975 11,8 31,4
20-24 5 414 1 161 6,9 21,5
25-34 12 030 2 374 14,1 19,7
35-54 18 405 3 544 21,1 19,3
55+ 10 540 1 702 10,1 16,1
Erkek 34 989 8 125 48,3 23,2
< 15 9 080 2 971 17,7 32,7
15-19 3 251 956 5,7 29,4
20-24 2 563 538 3,2 21,0
25-34 5 950 1 070 6,4 18,0
35-54 9 270 1 835 10,9 19,8
55+ 4 874 755 4,5 15,5
Kadn 35 552 8 681 51,7 24,4
< 15 8 779 3 079 18,3 35,1
15-19 3 041 1 019 6,1 33,5
20-24 2 851 623 3,7 21,9
25-34 6 080 1 305 7,8 21,5
35-54 9 135 1 709 10,2 18,7
55+ 5 666 947 5,6 16,7
Kaynak: TK Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas, 2009
21

Tablo 3: Hanehalk fertlerinin ekonomik faaliyet durumuna gre yoksulluk oranlar

(*) Yeni nfus projeksiyonlarna gre revize edilmitir
Kaynak: TK, Yoksulluk almas, 2009
statistik Birimler Blge Snflamas Dzey 1e gre yoksulluk oranlarna bakldnda en
yksek yoksulluk orannn % 23,3 ile Kuzeydou Anadolu Blgesinde olduu grlmektedir. Bunu %
21,2 ile Bat Marmara ve Gneydou Anadolu Blgeleri takip etmektedir.
2009 ylnda yoksulluk oran, stanbul, Ege, Dou Karadeniz ve Kuzeydou Anadolu
blgelerinde derken dier blgelerde artmtr. 2009 ylnda yoksulluk oranndaki en byk art
4,4 puanlk art ile Akdeniz blgesinde yaanrken, en byk d 3,6 puan ile Dou Karadeniz
blgesinde gereklemitir.
Tablo 4: Gelire Dayal Greli Yoksulluk Saylar ve Yoksulluk Oran
[Edeer hanehalk kullanlabilir medyan gelirin % 60 kriterine gre]
2006 2007 2008 2009 2006 2007 2008 2009 2006 2007 2008 2009
TR1 stanbul 4 174 5 384 5 489 5 907 2 563 1 955 2 165 1 875 21,0 15,8 17,4 14,9
TR2 Bat Marmara 3 211 3 879 4 043 4 353 602 555 582 648 21,1 19,1 19,7 21,2
TR3 Ege 3 158 4 091 4 238 4 853 2 067 1 973 2 031 1 875 23,1 21,8 22,3 20,4
TR4 Dou Marmara 3 461 4 475 4 790 5 158 1 148 1 082 1 105 1 190 19,1 17,6 17,5 18,1
TR5 Bat Anadolu 3 404 4 062 4 315 4 924 1 449 981 1 231 1 388 22,9 15,4 18,9 20,9
TR6 Akdeniz 2 303 3 018 3 117 3 633 2 019 1 901 1 431 1 860 23,8 22,1 16,4 20,8
TR7 Orta Anadolu 2 768 3 344 3 440 3 691 690 689 735 729 18,7 18,7 19,8 19,8
TR8 Bat Karadeniz 2 469 3 339 3 354 3 762 1 025 832 844 875 23,2 18,7 19,2 19,8
TR9 Dou Karadeniz 3 089 3 633 3 981 4 200 516 375 506 422 21,1 15,3 20,6 17,0
TRA Kuzeydou Anadolu 1 849 2 786 2 627 2 623 515 565 558 490 23,8 26,4 26,1 23,3
TRB Ortadou Anadolu 1 672 2 217 2 206 2 295 769 656 608 662 22,9 19,3 17,6 18,6
TRC Gneydou Anadolu 1 212 1 676 1 860 2 041 1 496 1 202 1 387 1 548 22,3 17,4 19,7 21,2
Kaynak: TK, Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas, 2006- 2009
Blgeler
Yoksulluk oran (%) Yoksul says (Bin kii) Yoksulluk snr (YTL)

Ekonomik faaliyet durumu
Fert yoksulluk oran (%)
2002 2003 2004 2005 2006 2007(*) 2008 2009
Toplam 27,0 28,1 25,6 20,5 17,8 17,8 17,1 18,1
15 ve daha yukar yataki fertler 23,9 24,5 22,2 17,7 14,8 14,9 14,4 15,3
stihdamdaki fertler 25,1 26,1 23,3 19,0 15,8 14,2 14,8 15,4
teki durum
cretli maal 13,6 15,3 10,3 6,6 6,0 5,8 5,9 6,0
Yevmiyeli 45,0 43,1 37,5 32,1 28,6 26,7 28,6 26,9
veren 9,0 8,8 6,9 4,8 3,7 3,2 1,9 2,3
Kendi hesabna 29,9 32,4 30,5 26,2 22,1 22,9 24,1 22,5
cretsiz aile iisi 35,3 38,5 38,7 34,5 32,0 28,6 32,0 29,6
Sektr
Tarm 36,4 39,9 40,9 37,2 33,9 32,1 38,0 33,0
Sanayi 21,0 21,3 15,6 9,9 10,1 9,7 9,7 9,6
Hizmet 25,8 16,8 12,4 8,7 7,2 7,4 6,8 7,2
arayanlar 32,4 31,0 27,4 26,2 20,1 26,0 17,8 19,5
Ekonomik olarak aktif olmayanlar 22,2 22,8 21,0 15,9 13,6 14,7 13,7 14,7
15 yandan kk fertler 34,6 37,0 34,0 27,7 25,2 25,5 24,4 25,8
22

1.3. G Olgusu
Trkiyede gle ilgili verilerin kayna TKtir. nceki dnemlerde yaplan de facto nfus
saymlar, Trkiye genelindeki nfus hareketlilii ve gmenlerin sosyoekonomik zellikleri hakknda
fikir vermektedir. Trkiyede ekonomik nedenlerden kaynaklanan krdan kente gn yan sra, Dou
ve Gneydou Anadolu Blgelerinden dier nedenlerden kaynaklanan g hareketleri de nem
tamaktadr. Bu gn Blge dnda arlkla gittii kentler stanbul, zmir, Adana, Mersin, Blge
iinde ise Diyarbakrdr. Bu gn, gidilen ildeki igc piyasas zerine olan etkileri byktr.
Adana ve Mersin Blgesi Trkiyedeki en yksek isizlik oranna sahiptir. Nedeni ne olursa olsun,
krdan kente gn sonucu olarak krsal nfus azalmakta, krdaki ya yaps deimekte, krdaki
nfus yalanmaktadr. ok g veren Dou Karadenizde yal kadnlarn nfusa oran, Trkiye
ortalamasnn zerindedir.
Trkiyede i gn bir baka boyutu ise mevsimsel g akmlardr. Bu glerde, belli
yrelerdeki nfus, eitli rnlerin hasat zamanlarnda tarmsal istihdam amal olarak gmektedir.
Ayrca, gen erkekler de inaat ve turizm sektrlerinde almak zere mevsimsel olarak kent
merkezlerine g etmektedir. En son ADNKS verilerine gre, krsal kesimdeki isiz genlerin %40-45i
mevsimsel olarak g etmektedir.
Daha nceki 2000 yl nfus saymna gre, toplam nfusun %28i, doduu il dnda
ikamet etmekte idi. G konusunda nemli bir tespit ise, i gn %70inin kentten kente g
biiminde olmasdr. 2008-2009 yl g istatistiklerine gre, stanbul, Ankara ve zmir kentleri
Trkiyenin en fazla i g alan kentleridir. Sadece stanbul, Trkiyedeki i gn %17sini almakta,
bu ilin toplam ise %30u bulmaktadr. Kyden kan gn %30,3 stanbula gitmektedir. Bu
ilin krsal alanna ise g yok denecek kadar azdr.
Trkiyede genlerin %55i erkektir. Beklenecei zere, byk ounluu alma andaki
kiilerdir. Erkekler daha ok bekrken, kadnlar ise daha ok evlendiklerinde gmektedir. Genlerin
ortalama eitim dzeyi, lkenin ortalama eitim dzeyinden yksektir. G kentten kente arlkl
olan bir olgu olarak dndmzde, bu durum artc deildir. Ky kllarda ise, beklenecei
zere, eitim dzeyi dktr. Trkiyenin en ok g alan ili, ayn zamanda, en ok g veren
ilidir. stanbuldan kanlar, toplam gn %16sn olutururken, en byk ilden kanlar toplam
i gn %26sn oluturmaktadr. Net olarak bakldnda, toplam net gte stanbulun pay %2,
en byk ilin pay ise %5 olmaktadr.
2. gc Piyasas
2.1. Genel Grnm
2010 ylnda Trkiye'de kurumsal olmayan nfus bir nceki yla gre 801 bin kiilik bir art
ile 71 milyon 343 bin kiiye, kurumsal olmayan alma andaki nfus ise 855 bin kiilik art ile 52
milyon 541 bin kiiye ulamtr
gcne katlma oran, 2010 ylnda bir nceki yla gre 0,9 puan artarak % 48,8e
ykselmitir. Sz konusu ykselite kadnlarn arlk tad grlmektedir. gcne katlma oran,
kadn nfusta 1,6 puan, erkek nfusta 0,3 puan artarken, genlerde 0,4 puan azalmtr.
23

Tablo 5: Yllar tibaryla Yurtii gc Piyasasnda Gelimeler (15+Ya, Bin Kii)*
2005 2006 2007 2008 2009 2010
alma andaki Nfus 48 359 49 174 49 994 50 772 51 686 52 541
gc 22 455 22 751 23 114 23 805 24 748 25 641
stihdam 20 067 20 423 20 738 21 194 21 277 22 594
Tarm Dii Istihdam 14 913 15 516 15 871 16 178 16 023 16 911
Tarm 5 154 4 907 4 867 5 016 5 254 5 683
Sanayi 4 178 4 269 4 314 4 441 4 130 4 494
Hizmetler 10 735 11 247 11 557 11 737 10 644 10 986
naat 1 107 1 196 1 231 1 241 1 249 1 432
siz 2 388 2 328 2 376 2 611 3 471 3 046
KO (%) 46,4 46,3 46,2 46,9 47,9 48,8
stihdam Oran (%) 41,5 41,5 41,5 41,7 41,2 43,0
sizlik Oran (%) 10,6 10,2 10,3 11,0 14,0 11,9
Tarm D sizlik Oran (%) 13,5 12,7 12,6 13,6 17,4 14,8
Gen Nfusta sizlik Oran (%) 19,9 19,1 20,0 20,5 25,3 21,7
Kaynak: TK, Hanehalk gc Anketi Sonular
(*) Yeni nfus projeksiyonlarna gre revize edilmitir.

2010 ylnda igc iinde istihdam edilenler 1 milyon 317 bin kii artarken, isiz says 425
bin kii azalmtr. 2010 ylnda ekonomik bymenin sanayi arlkl olarak ve yksek dzeyde
gereklemesi istihdam olumlu etkilemitir. 2009 ylnda isizlik artnn ve istihdamdaki daralmann
nemli dzeyde olmasnn, dolaysyla baz etkisinin de bu sonuta pay vardr.
2010 ylnda istihdam artnda erkekler kadnlara kyasla daha belirleyici olmu ve kentsel
kesim krsal kesime kyasla daha fazla katk yapmtr. stihdam krsal kesimde 477 bin kii; kentsel
kesimde ise 840 bin kii artmtr.
Kadn istihdam 554 bin kii artmtr. Kadn istihdamndaki sz konusu arta byk lde
tarm sektr kaynaklk etmitir. Artn % 50,4 tarm sektrnde, % 27,1i hizmetler sektrnde,
% 19,7si ise sanayi sektrnde ortaya kmtr.
stihdam edilen erkek says ise 764 bin kii artmtr. Bu artn en byk blm % 40 ile
sanayi sektrnde olmu; % 23,8i hizmetlerde; % 21,5i tarm sektrnde; % 14,4 ise inaat
sektrnde gereklemitir. Dolaysyla, tarm sektr kadnlar asndan, sanayi sektr ise erkekler
asndan istihdam yaratan en nemli sektrler olmutur.
Mays 2010a kadar ok hzl bir art gsteren tarm-d istihdamn, izleyen aylarda
yavalayan art hz Kasm aynda yeniden toparlanarak yl genelinde 874 bin kiilik artla
sonulanmtr. Tarm-d istihdam 2010 ylnda bir yl nceye gre % 5,5 artmtr.
te yandan, yaratlan toplam istihdam sektrlere gre deerlendirildiinde, tarm
sektrnn 443 bin kiilik istihdam art ile ilk srada gelerek toplam istihdam artnn % 33,6sn
yaratt grlmektedir. 2010da tarm sektrnn ekonomik byme konusunda baarl olmad
dikkate alndnda, bu durum eliki sergilemektedir. Sanayi sektrnn toplam istihdam artna
katks 417 bin kii ile % 31,7 dzeyinde olmutur.
Kaytd istihdam mutlak say olarak 2010 ylnda yaklak 444 bin kii artm; kaytd
istihdam art toplam istihdam artnn yaklak te birini (% 33,7) oluturmutur. Buna karlk
kaytl istihdamn daha fazla artmas nedeniyle kaytd istihdam oran 0,6 puanlk azalla 2010
ylnda % 43,3 olarak gereklemitir.
24

sizlik oran 2010 ylnda % 11,9 olarak gereklemitir. 2010 ylnda bir nceki yla gre
isizlerin says 425 bin kii azalmtr. sizlik orannn kadnlarda % 13 ile erkeklere gre daha yksek
olduu grlmektedir. Ancak isizlik orannn azalma hz asndan durum tam tersi bir grnt
sergilemektedir. sizlik oran erkeklerde 2,5 puan azalrken kadnlarda 1,3 puan azalm; erkek isiz
saysndaki d 403 bin kii olurken, kadn isiz says sadece 20 bin kii gerilemitir.
Tarm-d sektrlerde genlerin ve kadnlarn krlganl daha fazladr. Nitekim tarm sektr
darda brakldnda isizlik oran, genlerde % 25,9a, kadnlarda % 20,2ye ykselmektedir.
Erkeklerde ise bu oran % 13,2dir. Tarm d sektrlerde isizlik oran 2010 ylnda bir nceki yla
gre 2,6 puan azalla % 14,8 olmutur.
2.2. gc Piyasasnda Genler
2010 ylnda 15-24 ya nfusun, toplam kurumsal olmayan nfus iindeki oran % 16,2dir.
15-24 ya grubundaki nfusun % 30unu istihdam edilenler, % 8,3n ise isizler olutururken,
genlerin % 61,7si igc dndadr. 15-24 ya grubundaki nfusun % 34,9u eitim/retime
devam etmektedir. Genlerin igc durumu cinsiyet ayrmnda incelendiinde, gen kadnlarla,
gen erkekler arasnda nemli farkllar olduu dikkati ekmektedir. Gen erkeklerin % 40,2si, gen
kadnlarn ise % 20,3 istihdam edilirken, gen erkeklerin % 10,7si, gen kadnlarn ise % 6,1i
isizdir. Ayn ekilde, gen erkeklerin % 49,1i igc dnda kalrken, gen kadnlarn % 73,6s
igcne dahil olmayanlar kategorisinde yer almaktadr. 15-24 ya grubundaki gen kadnlarn %
29,7sinin ev ileriyle megul olma nedeniyle igc dnda yer alyor olmas da dikkat ekici bir
dier nemli veridir.
Tablo 6: Gen Nfusun (15-24 ya) gc Durumu, 2010
Say
(Bin kii)
%
Say
(Bin kii)
%
Say
(Bin kii)
%
15-24 ya nfus 11 548 100,0 5 643 100,0 5 905 100,0
gc 4 426 38,3 2 873 50,9 1 554 26,3
stihdam edilenler 3 465 30,0 2 269 40,2 1 196 20,3
siz 961 8,3 604 10,7 358 6,1
gcne dahil olmayanlar 7 122 61,7 2 771 49,1 4 351 73,6
aramayp, almaya hazr olanlar 599 5,2 302 5,3 297 5,0
bulma midi olmayanlar 218 1,9 138 2,4 80 1,4
Dier 381 3,3 164 2,9 217 3,7
Ev ileriyle megul 1 754 15,2 - - 1 754 29,7
Eitim/retim 4 027 34,9 2 155 38,2 1 872 31,7
alamaz halde 175 1,5 108 1,9 67 1,1
Dier 567 4,9 206 3,7 361 6,1
TOPLAM ERKEK KADIN

Genlerin igc durumlar Tablo 7de eitime devam durumlar dikkate alnarak
verilmektedir. Buna gre genlerin % 41i eitimine devam etmektedir. Gen erkeklerin % 45,4
eitimine devam ederken, gen kadnlar iin bu oran % 36,7dir. Eitimine devam edenlerin % 13,8i
istihdamda, % 3,9u isiz, % 82,3 ise igc dndadr. Eitimine devam edenlerin igc piyasas
ile ilikilerinin daha zayf olduu kabul edilerek, deerlendirmeler eitime devam etmeyenler
zerinden yapldnda, eitime devam etmeyen genlerin % 41,2sinin istihdam edildii, %
25

11,4nn isiz olduu, % 47,4nn ise igc dnda yer ald grlmektedir. Bu oranlar da kadn
erkek ayrmnda nemli farkllklar arz etmektedir. Eitimine devam etmeyen gen erkeklerin %
23,9u igc dnda yer alrken, gen kadnlar iin bu oran % 66,7dir.
15-24 ya toplam nfusu iinde, eitimine devam etmedii halde igc dnda yer alan
erkeklerin oran % 13 iken, eitimine devam etmeyen ve ayn zamanda igc dnda olan (ne
istihdam edilen, ne de isiz olan) gen kadnlarn oran % 42,2dir.
Tablo 7: Gen Nfusun Eitime Devam ve gc Durumu, 2010
('000)
Nfus stihdam siz
gcne
dahil
olmayan Nfus stihdam siz
gcne
dahil
olmayan Nfus stihdam siz
gcne
dahil
olmayan
TOPLAM 11 548 3 465 961 7 122 4 729 652 183 3 893 6 819 2 812 778 3 229
ERKEK 5 643 2 269 604 2 771 2 563 426 102 2 035 3 079 1 842 502 735
KADIN 5 905 1 196 358 4 352 2 165 226 82 1 858 3 740 970 276 2 494
Toplam Eitime devamedenler Eitime devametmeyenler

2.2.1. Nfus ve gc
Trkiyedeki nfus art hz son yllarda azalmakla birlikte, nfus artmaya devam etmektedir.
TK Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi sonularna gre 2010 yl sonunda Trkiye nfusu 73 milyon
723 bin kiidir. Nfusun % 50,2sini (37 milyon 43 bin kii) erkekler, % 49,8ini (36 milyon 680 bin
kii) ise kadnlar oluturmaktadr. 15-64 ya grubunda bulunan alma andaki nfus, toplam
nfusun % 67,2sini oluturmaktadr. Nfusun yars, ortanca ya olan 29,2 yandan kktr.
Demografik gei srasnda, nfus art hz yavalarken potansiyel igc arznn, baka bir
deyile alabilir yataki nfusun artmaya devam etmesi demografik frsat penceresi olarak
tanmlanmaktadr. 2010 ylnda Trkiyenin yllk nfus art hz %1,58 olarak gereklemitir. Bu hz
2050 ylna gelindiinde %0,1e inecektir. 2010 ylnda % 17 olan 15-24 ya grubundaki nfus
orannn, 2050 ylna gelindiinde % 12,6ya decei tahmin edilmektedir. Ayrca, 2010 ylnda %
10,8 olan yal bamllk oran, 2050 ylnda % 28,4e kacaktr. Byle bir durumda Trkiye artk
gen nfusa sahip bir lke olmaktan kacaktr ve demografik frsat penceresi 2040 ylndan sonra
15-64 ya nfusun sayca gerilemeye balamas ile kapanacaktr. Yani Trkiye, demografik gei
srecini byk lde tamamlamtr.
2.2.2. Genlerde gcne Katlm Oranlar
gcnn nemli bir gstergesi olan igcne katlma oran, 2010 Hanehalk gc
Aratrmas yllk sonularna gre Trkiye genelinde % 48,8 olarak gereklemitir. Erkeklerde
igcne katlma oran % 70,8, kadnlarda ise % 27,6dr. Kentsel yerlerde igcne katlma oran %
46,8, krsal yerlerde ise % 53,5 seviyesinde gereklemitir.
2010 ylnda 15-24 ya grubundakilerin igcne katlma oran % 38,3dr. Gen kadnlarn
igcne katlma oran % 26,3dr. Bu oran % 50,9 olan gen erkek nfustaki katlm oranna gre
olduka dk kalmaktadr.

26

Grafik 2: Genlerin gcne Katlm Oran (%), 2004-2010
17.5
27.5
37.5
47.5
57.5
Toplam Erkek Kadn
Toplam 37.8 37.7 37.4 37.7 38.1 38.7 38.3
Erkek 51.3 51.7 51.1 51.6 51.7 52.2 50.9
Kadn 25.0 24.5 24.4 24.4 25.1 25.8 26.3
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Grafik 2de de grlecei gibi 2004den bu yana genlerin igcne katlma oranlarnda
nemli bir deiim szkonusu olmamtr. 2004 ylnda % 51,3 olan gen erkeklerin igcne katlma
oran 2009 itibariyle % 52,2 iken, 2010 ylnda % 50,9 olarak gereklemitir. Gen kadnlar
asndan da durum tamamen benzer olup, 2004 ylnda % 25 olan gen kadnlarn igcne katlma
oran 2009 itibariyle % 25,8 iken, 2010 ylnda % 26,3dr.
gcne katlma oran genlerde de eitim seviyelerine gre farkllk gstermekte, eitim
seviyesi arttka igcne katlma oran da artmaktadr. Yksekretim haricindeki tm eitim
seviylerinde gen erkeklerin igcne katlma oranlar, gen kadnlarn igcne katlmnn hayli (lise
alt eitim seviyesinde 2,5 kat) zerindedir. Ancak, yksekretim mezunu olan gen kadnlarn
igcne katlma oranlarnn (% 70,3), gen erkeklerin igcne katlma oranna (% 74) olduka
yakn olduu dikkati ekmektedir (Grafik 3).

Grafik 3: Eitim durumuna gre genlerin igcne katlma oran (%), 2010
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Toplam Erkek Kadn
Toplam 38.3 21.1 35.2 32.8 57.0 71.9
Erkek 50.9 41.7 50.5 38.5 65.6 74.0
Kadn 26.3 14.9 20.4 26.9 45.6 70.3
Toplam
Okuryazar
olmayan
Lise alt
eitimliler
Genel lise
Mesleki veya
teknik lise
Yksekretim

27

2.2.3. Genlerde sizlik Oranlar
2010 ylnda Trkiye genelinde isiz says bir nceki yla gre 425 bin kii azalarak 3 milyon
46 bin kiiye dmtr. sizlik oran ise 2,1 puanlk azal ile % 11,9 seviyesinde gereklemitir.
Kentsel yerlerde isizlik oran 2,4 puanlk azalla % 14,2, krsal yerlerde ise 1,6 puanlk azalla % 7,3
olmutur.
2010 ylnda gen isizlik oran % 21,7 ile genel isizlik orannn iki katdr.
Gen isizlik oranlarnn zaman iindeki deiimine bakldnda; 2004 ylnda % 20,6 olan bu
orann 2009 ylnda % 25,3e ykseldii, 2010 ylnda ise % 21,7 seviyesine geriledii grlmektedir
(Grafik 4).
Gen kadnlar ile gen erkeklerin isizlik oranlar arasnda byk bir fark bulunmamakla
beraber, 2004den gnmze kadar, 2009 dndaki tm yllarda, gen kadnlarn isizlik oran gen
erkeklerden daha yksek gereklemitir. 2010 itibariyle gen erkeklerin isizlik oran % 21 iken, gen
kadnlar iin bu oran % 23tr.

Grafik 4: Yllar itibariyle gen isizlik oranlar (%), 2004-2010
17.5
19.5
21.5
23.5
25.5
27.5
Toplam Erkek Kadn
Toplam 20.6 19.9 19.1 20.0 20.5 25.3 21.7
Erkek 20.5 19.5 18.3 19.6 20.1 25.4 21.0
Kadn 20.7 20.5 20.6 20.8 21.2 25.0 23.0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Gen isizlerin eitim durumlarna gre dalmlar incelendiinde; ilk gze arpan husus
isizler arasnda en byk grubu lise alt eitimlilerin oluturuyor olmasdr (% 50,8). sizler iinde
lise alt eitimlilerin pay 2004-2010 dneminde artan bir seyir izlemitir. 2010 yl itibariyle isizlerin
% 17,1ini yksekretim mezunlar oluturmaktadr (Grafik 5).
28

Grafik 5: Yllar itibariyle gen isizlerin eitim durumlarna gre dalm, 2004-2010
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Okuryazar olmayan Lise alt eitimliler Genel lise Mesleki veya teknik lise Yksekretim

15-24 yalar arasndaki nfusun eitim durumuna gre dalm ile ayn ya grubundaki
isizlerin eitim durumlarna gre dalmlar birarada incelendiinde (Grafik 6), 15-24 ya
grubundaki nfusun %64,4nn, ayn ya grubundaki isizlerin ise % 49,4nn lise alt eitim
seviyesinde olduu grlmektedir. 15-24 ya grubundaki lise mezunlarnn toplam nfus iindeki
oran % 17,7, isizler iindeki oran ise % 18,9dur. Genlerin % 8,4 mesleki veya teknik lise
mezunu iken, gen isizlerin %13,2sini meslek lisesi mezunlar oluturmaktadr. Gen nfusun %
6,1i yksekretim mezunu iken, gen isizlerin % 17,1ini yksekretim mezunlar
olutururmakta, gen kadn isizler iin ise bu oran % 28,2ye ykselmektedir.
Grafik 6: 15-24 ya grubu nfusun ve isizlerin eitim durumlarna gre dalm, 2010
TOPLAM KADIN

Gen isizlerin eitim durumuna gre isizlik oranlar 2010 yl itibariyle, okuryazar
olmayanlarda % 16,4, lise alt eitimlilerde % 18,1, lise mezunlarnda % 27,2, mesleki veya teknik
lise mezunlarnda % 23,1, niversite mezunlarnda ise % 32,5dir. Eitim seviyesi ykseldike isizlik
oranlar da, gerek kadnlar gerekse erkekler iin ykselmektedir. Bunun tek istisnas, okur-yazar
olmayan erkeklerin isizlik orannn (% 24,4) tm eitim seviyelerindeki isizlik oranndan daha
yksek olmasdr. Hem kadnlar hem de erkekler iin meslek lisesi mezunlarnn isizlik oran, genel
lise mezunlarna kyasla biraz daha dktr (Grafik 7).
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
Nfus siz
Nfus 3.4 64.4 17.7 8.4 6.1
siz 1.4 49.4 18.9 13.2 17.1
Okuryazar
olmayan
Lise alt
eit imliler
Genel lise
Mesleki veya
t eknik lise
Yksek-
ret im
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
Nfus siz
Nfus 5.2 64.1 17.0 7.1 6.6
siz 1.1 31.9 24 14.8 28.2
Okuryazar
olmayan
Lise alt
eitimliler
Genel lise
Mesleki veya
t eknik lise
Yksek -
ret im
29

Grafik 7: Genlerin eitim durumlarna gre isizlik oranlar, 2010
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
Toplam Erkek Kadn
Toplam 16.4 18.1 27.2 23.1 32.5
Erkek 24.4 19.5 24.1 20.6 27.5
Kadn 9.5 14.7 31.8 27.9 36.5
Okuryazar
olmayan
Lise alt eitimliler Genel lise
Mesleki veya
teknik lise
Yksekretim

Trkiyede i aramayp almaya hazr olanlarn (i bulma midi olmayanlar) igcne dahil
olmayanlar ierisindeki oran 2006 ylnda maksimum seviyesine ularken, bu yldan sonra d
eilimine gemi, ancak 2009da yaanan ekonomik kriz sonrasnda tekrar 2006 yl oranlarna
ulamtr.
Grafik 8: aramayp, iba yapmaya hazr olan genler, 2004-2010
0.0
2.0
4.0
6.0
8.0
10.0
12.0
14.0
Toplam Erkek Kadn
Toplam 6.1 7.9 8.9 8.1 8.1 8.9 8.4
Erkek 8.6 10.2 11.7 10.8 10.5 11.2 10.9
Kadn 4.6 6.5 7.2 6.5 6.6 7.5 6.8
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

2.2.4. Krsal-Kentsel Gen sizlii
Genlere zg en nemli sorunlardan birisi, kentsel gen isizliidir. 2010 ylnda kentsel
yerlerde genlerin isizlik oran, krsal yerlerin yaklak 10 puan zerindedir. Gen erkekler iin, kent
kr farkllamas daha az iken, gen kadnlar iin kentsel yerlerdeki isizlik oran, krsal yerlerin
30

neredeyse 20 puan zerindedir. Bir dier ifadeyle aktif nsufta (igcnde) yer alan her drt genten
biri isizdir.
Tablo 8: Gen nfusta isizlik oran, 2010
Tablo 4. Gen nfusun isizlik oran, 2010
Cinsiyet Trkiye Kent Kr
Toplam 21.7 24.8 15.3
Erkek 21.0 22.5 17.8
Kadn 23.0 29.2 11.0

Krsal alanlarda tarm en byk istihdam alandr. Bu kesimde kadnlar genellikle tarmda
almakta ve bunlarn ou da cretsiz aile iisi rol stlenmektedirler. Fakat tarmsal istihdam
oran giderek dmekte ve krsal kesimdeki isizlik oran son yllarda ykselmektedir.
2.2.5. Genlerde sizlik Sreleri
Gen isizlerin i arama srelerine gre dalmna bakldnda, i arama srelerinin genel
olarak 5 aydan ksa sredir i arayanlarda younlukta olduu grlmektedir. Eitim durumu ile i
arama sreleri arasnda ok dorudan bir iliki olduu sylenemez. Bununla birlikte, 1 yl ve daha
uzun sredir i arayanlarn oran genel lise mezunlar iin en yksektir (% 28,6). Yksekretimli
gen isizlerin % 23,9u 1 yl ve daha uzun sredir i aramaktadr. Okur-yazar olup, bir okul
bitirmeyenler iinde ise 5 aydan ksa sredir i arayanlarn oran dier eitim seviyelerinde
olduundan ok daha yksektir (% 63). (Grafik 9)
Grafik 9: Gen isizlerin eitim durumlarna gre isizlik sreleri, 2010
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Okuryazar olmayan
Okuryazar olup bir okul
bitirmeyen
lkokul
lkretim, ortaokul ve
dengi
Genel lise
Mesleki veya teknik lise
Yksekretim
0-5 ay 6-11 ay 1 yl ve daha fazla

31

Grafik 10: Gen isizlerin cinsiyete gre isizlik sreleri, 2010
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Toplam
Erkek
Kadn
0-5 ay 6-11 ay 1 yl ve daha fazla

Uzun sreli isizlik, gen erkeklere gre gen kadnlar arasnda daha yaygndr. Erkeklerde
uzun dnemli isizlik oran % 19,2 iken, kadnlarda % 29,3tr.
2.2.6. Genlerde Kaytd stihdam
lkemiz igc piyasasnn en nemli sorunlarndan birisini oluturan kaytd istihdam,
genler arasnda daha da yaygndr. 2010 ylnda toplam kaytd istihdam oran % 43,3 iken,
genlerde bu oran % 58,3tr. Tarm d faaliyetlerde kaytd alan genlerin oran ise, tarm-d
sektrdeki kaytdln 18 puan zerindedir (% 47,2). Yeterli nitelik, beceri ve mesleki bilgiye sahip
olmayan genlerin igc piyasasna ilk girileri kaytd istihdam biiminde olmaktadr.
Tablo 9: Toplamda ve genlerde kaytd istihdam oranlar, 2004-2010
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
15+ 50,1 48,2 47,0 45,4 43,5 43,8 43,3
15-24 68,8 65,2 63,1 59,8 56,2 58,8 58,3
15+ 89,9 88,2 87,8 88,1 87,8 85,9 85,5
15-24 98,1 97,7 98,5 98,0 98,0 96,2 96,0
15+ 33,8 34,3 34,1 32,3 29,8 30,1 29,1
15-24 56,1 55,0 53,7 50,1 45,4 48,1 47,2
Ya
TOPLAM
TARIM
TARIM-DII

Yapt iten tr herhangi bir sosyal gvenlik kuruluuna kaytl olmadan alan genlerin
oran cinsiyet ayrmnda incelendiinde, ilk dikkati eken husus tarm-d sektrde gen kadnlarn
kaytdlk oranlarnn, gen erkeklere kyasla daha dk olmasdr. 2010 ylnda tarm d sektrde
kaytd alan gen erkeklerin oran % 51,4 iken, gen kadnlar iin bu oran % 37,1dir.

32

Tablo 10: Cinsiyete gre genlerde kayt-d istihdam oranlar, 2004-2010
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
ERKEK
Toplam 69.7 65.6 63.0 60.2 55.8 59.3 58.7
Tarm 97.8 96.8 97.7 96.7 96.1 94.8 94.7
Tarm d 61.1 59.1 57.2 54.2 49.0 52.0 51.4
KADIN
Toplam 67.1 64.1 63.1 59.0 57.1 58.0 57.4
Tarm 98.5 98.4 99.2 99.2 99.2 97.6 97.2
Tarm d 43.2 44.2 44.4 39.8 36.2 38.5 37.1

Grafik 11: Genlerin Eitim Durumuna Gre Kaytd stihdam Oranlar, 2010
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
Erkek 68.3 47.3 39.7 24.9
Kadn 78.7 35.2 32.7 14.6
Lise alt eitimliler Genel lise Mesleki veya teknik lise Yksekretim

Grafik 11de 2010 yl itibariyle genlerin, eitim durumlarna gre kaytd istihdam oranlar
verilmektedir. Buna gre, en yksek kaytdlk lise alt eitimlilerde iken, yksekokul mezunlarnn
kaytdlk oranlar dier eitim durumlarna gre olduka dktr. Eitim durumu ykseldike
kaytd istihdam oranlar azalmaktadr. Mesleki veya teknik lise mezunlarnn kaytdlk oran ise
genel lise mezunlarndan daha dktr.
2.2.7. Blgesel dzeyde gen igc
alma andaki nfus iinde gen nfus orannn en yksek olduu blge TRC2 (anlurfa,
Diyarbakr) blgesidir. Bunu % 36 ile TRC3 (Mardin, Batman, rnak, Siirt) blgesi izlemektedir.
Genlerde igcne katlma orannn en yksek olduu blge % 51 ile TR82 (Kastamonu, ankr,
Sinop)dir. Bunu % 49,6 ile TR32 (Aydn, Denizli, Mula) izlemektedir. Genlerde igcne katlma
orannn en dk olduu blge ise % 24,5 ile TRC2 (anlurfa, Diyarbakr) blgesidir. (Grafik 12)
TRB2 (Van, Mu, Bitlis, Hakkari), TRC2 ve TRC3 blgeleri dndaki blgelerde genlerin
igcne katlma oran, gen nfusun alabilir adaki nfus iindeki payndan daha yksektir.
33

Grafik 12: Dzey 2 (26 Blge)de Gen Nfusun, alabilir Yataki Nfus indeki Pay ve
gcne Katlm Oran, 2010
.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
T
R
1
0
T
R
2
1
T
R
2
2
T
R
3
1
T
R
3
2
T
R
3
3
T
R
4
1
T
R
4
2
T
R
5
1
T
R
5
2
T
R
6
1
T
R
6
2
T
R
6
3
T
R
7
1
T
R
7
2
T
R
8
1
T
R
8
2
T
R
8
3
T
R
9
0
T
R
A
1
T
R
A
2
T
R
B
1
T
R
B
2
T
R
C
1
T
R
C
2
T
R
C
3
Gen nfusun 15+ nfus iindeki oran
gcne katlma oran

Genel (15+ ya) igcne katlma oran ile genlerin igcne katlma oranlar blgesel
dzeyde karlatrldnda; TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gmhane) blgesinde
15+ ya igcne katlma oran ile genlerin igcne katlma oran arasndaki farkn 23 puan
olduu dikkati ekmektedir. Bu blgede genel igcne katlma oran % 58,2 iken, genlerde bu
oran % 23,6dr. Genel isizlik oran ile gen isizlik orannn birbirine en yakn olduu blge ise TR82
(Kastamonu, ankr, Sinop)dir (srasyla % 55,3 ve % 51).
34

Tablo 11: Genlerde Toplam gc Durumu, 2010
(Bin)
15 - 24
ya
kurumsal
olmayan
nfus gc
gcne
dahil
olmayan
nfus
gcne
katlma
oran stihdam siz
sizlik
oran
TR - Trkiye 11 548 4 426 7 122 38,3 3 465 961 21,7
TR10 (stanbul) 2 089 860 1 230 41,1 663 197 22,9
TR21 (Tekirda, Edirne, Krklareli) 210 98 112 46,7 78 21 20,9
TR22 (Balkesir, anakkale) 203 81 122 40,1 69 12 15,4
TR31 (zmir) 578 258 320 44,6 185 73 28,3
TR32 (Aydn, Denizli, Mula) 379 188 191 49,6 146 42 22,5
TR33 (Manisa, Afyonkarahisar, Ktahya, Uak) 403 155 248 38,4 127 28 18,1
TR41 (Bursa, Eskiehir, Bilecik) 508 203 305 40,0 165 38 18,7
TR42 (Kocaeli, Sakarya, Dzce, Bolu, Yalova) 511 217 294 42,5 164 53 24,5
TR51 (Ankara) 711 228 483 32,0 168 59 26,1
TR52 (Konya, Karaman) 370 156 214 42,2 132 24 15,7
TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) 352 168 184 47,6 132 36 21,4
TR62 (Adana, Mersin) 605 270 335 44,6 197 73 27,0
TR63 (Hatay, Kahramanmara, Osmaniye) 455 180 275 39,6 140 40 22,1
TR71 (Krkkale, Aksaray, Nide, Nevehir, Krehir) 238 82 156 34,3 66 16 19,5
TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat) 354 118 235 33,4 88 30 25,6
TR81 (Zonguldak, Karabk, Bartn) 144 60 84 41,5 43 17 28,8
TR82 (Kastamonu, ankr, Sinop) 107 54 52 51,0 46 8 14,9
TR83 (Samsun, Tokat, orum, Amasya) 411 161 250 39,2 141 20 12,5
TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gmhan 367 127 240 34,6 102 25 19,5
TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) 172 63 109 36,8 54 9 14,4
TRA2 (Ar, Kars, Idr, Ardahan) 200 67 133 33,6 56 12 17,4
TRB1 (Malatya, Elaz, Bingl, Tunceli) 306 92 214 30,2 69 24 25,6
TRB2 (Van, Mu, Bitlis, Hakkari) 391 121 269 31,0 88 33 27,1
TRC1 (Gaziantep, Adyaman, Kilis) 425 150 275 35,3 123 27 18,1
TRC2 (anlurfa, Diyarbakr) 666 163 503 24,5 137 26 15,7
TRC3 (Mardin, Batman, rnak, Siirt) 394 106 288 26,9 87 19 17,7
BBS, 2. Dzey
TOPLAM

stihdam oran asndan da tamamen benzer bir durum szkonusudur.
Genel (15+ ya) isizlik oran ile genlerin isizlik oranlar blgesel dzeyde
karlatrldnda; gen isizlik oran ile genel isizlik oran arasndaki farkn en yksek olduu blge
TR81 (Zonguldak, Karabk, Bartn)dir. Bu dzey 2 blgesinde genel isizlik oran % 10,8 iken,
genlerin isizlik oran % 28,8dir. Tam tersi ekilde, TRC2 (anlurfa, Diyarbakr) blgesinde genel
isizlik oran ile genlerin isizlik oran birbirine olduka yakndr (srasyla % 13,1 ve % 15,7). (Grafik
13)

35

'
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
T
R
1
0

T
R
2
1

T
R
2
2

T
R
3
1

T
R
3
2

T
R
3
3

T
R
4
1

T
R
4
2

T
R
5
1

T
R
5
2
T
R
6
1

T
R
6
2
T
R
6
3

T
R
7
1

T
R
7
2

T
R
8
1

T
R
8
2

T
R
8
3

T
R
9
0

T
R
A
1
T
R
A
2
T
R
B
1
T
R
B
2
T
R
C
1
T
R
C
2
T
R
C
3
sizlik oran (15+) sizlik oran (15-24)

Blgesel gen isizlik oranlar eitim durumlarna gre incelendiinde, gerek lise alt
eitimlilerde (% 27,4) gerekse lise ve dengi okul mezunlarnda (% 34,3) en yksek oranna sahip
blge TRB2 (Van, Mu, Bitlis, Hakkri) iken, yksekretim mezunlarnda en yksek isizlik oran %
69,4 ile TR81 (Zonguldak, Karabk, Bartn) blgesindedir. Yksekretim mezunu genlerin isizlik
orannn % 32,5 olduu dnldnde, TR81 blgesinde bu oran, iki katdr. Yksekretim
mezunu genlerde isizlik orannn en dk olduu blge ise % 7,3 ile TRC2 (anlurfa,
Diyarbakr)dir.
Gen isizlik oran cinsiyete gre incelendiinde; gen erkeklerde isizlik orannn en yksek
olduu blge % 31,8 ile TR81 (Zonguldak, Karabk, Bartn) blgesi iken, gen kadnlarda TR51
(Ankara) blgesidir. Baz blgelerde gen kadnlarn isizlik oran, gen erkeklerden daha yksek iken,
baz blgelerde tam tersidir. Gen kadnlarn isizlik oran ile gen erkeklerin isizlik oran arasndaki
farkn en yksek olduu blge TR51 (Ankara)dir. Ankarada gen kadnlarn isizlik oran % 36,1
iken, gen erkeklerin isizlik oran % 21,3tr. TRC2 (anlurfa, Diyarbakr) blgesinde ise, gen
erkeklerin isizlik oran % 18,9 iken, gen kadnlarn isizlik oran % 5,3tr.

36

Grafik 14: Dzey 2 (26 Blge)de cinsiyete gre gen isizlik oran, 2010
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
T
R
1
0
T
R
2
1

T
R
2
2
T
R
3
1
T
R
3
2
T
R
3
3
T
R
4
1
T
R
4
2
T
R
5
1

T
R
5
2
T
R
6
1

T
R
6
2

T
R
6
3
T
R
7
1

T
R
7
2
T
R
8
1

T
R
8
2
T
R
8
3

T
R
9
0
T
R
A
1
T
R
A
2
T
R
B
1
T
R
B
2
T
R
C
1
T
R
C
2

T
R
C
3
Erkek Kadn

2.2.8. Genlerin Eitimden gc Piyasasna Geii
2009 yl II. Dneminde (Nisan, Mays ve Haziran), Hanehalk gc Aratrmas ile birlikte
Genlerin gc Piyasasna Geii konulu bir modler anket uygulanmtr. Aratrmada hedef kitle
15-34 ya grubu olup bu, halen kulanlmakta olan ve 15-24 ya grubunu ifade eden gen nfus
tanmndan daha geni bir kitleyi kapsamaktadr. Bu aratrmadan elde edilen baz temel bulgular u
ekilde zetlenebilir;
2009 yl II. dnemi itibariyle, Trkiye'de kurumsal olmayan nfus 70 milyon 435 bin kii olup
bunun % 33.5,ini (23 milyon 627 bin kii) 15-34 ya grubu oluturmaktadr.
Tablo 12: 15-34 yandaki fertlerin eitime devam durumu (2009 II. Dnem)
Ya grubu
Toplam 23 627 5 428 2 256 15 943
15-19 6 144 3 507 632 2 006
20-24 5 360 1 277 750 3 333
25-29 6 301 456 476 5 369
30-34 5 822 187 398 5 237
Eitimine
devam
eden
Eitimine devam
etmeyen
Toplam
Bir okul
bitirmeyen
En az
ilkokul
mezunu
olan

15-34 ya grubunda olup, en az ilkokul mezunu olan ve eitimine devam etmeyen 15 milyon
943 bin kiinin % 68,1i eitimini tamamladktan sonra 3 aydan uzun sreli bir ite almtr.
Bunlarn;
% 64,5i erkektir,
% 54,4 lise alt eitim seviyesinde, % 28,8i lise ve dengi mezunu, % 16,9u ise
yksekretim mezunudur.
37

% 16,6s ilk iinde nitelik gerektirmeyen bir i yapmtr.
% 76,7si ilk ilerinde cretli, maal veya yevmiyeli olarak almtr.
Yksekretim mezunu olanlarn, % 93,2si cretli, maal veya yevmiyeli olarak
almtr.
% 62,6s ilk iini aile, akraba veya arkadalarnn yardm ile bulmutur.
Yksekretim mezunu olanlarn, % 29,7si ilk iini aile, akraba veya arkadalarnn
yardm ile, % 48,7si ise dorudan iverene yapt bavuru sayesinde iini bulmutur.
15-34 ya grubunda olup, annesi bir okul bitirmeyen fertlerin % 79,3, babas bir okul
bitirmeyenlerin ise % 85,8i lise alt eitim seviyesindedir.
Annesi yksekretim mezunu olanlarn % 81i, babas yksekretim mezunu olanlarn
ise % 63,9u yksekretim mezunudur.
15-34 ya grubu iinde meslek lisesi veya yksekretim mezunu olup, eitime devam
etmeyenlerin mezun olduklar blmler itibariyle referans haftasndaki igc durumu aadaki
tabloda verilmitir.
Tablo 13: 15-34 ya grubu iinde meslek lisesi veya yksekretim mezunu olup, eitime
devam etmeyenlerin mezun olduklar blmler itibariyle referans haftasndaki igc
durumu
(Bin kii)
Toplam
stihdam
edilen siz
gcne
dahil
olmayan
stihdam
edilen siz
gcne
dahil
olmayan
Say Say Say Say % % %
4 119 2 842 526 750 69.0 12.8 18.2
retmen eitimi ve eitim bilimleri 631 412 73 146 65.3 11.5 23.1
Sanat 202 109 35 58 54.1 17.1 28.7
Beeri bilimler 332 222 19 92 66.7 5.7 27.6
Sosyal bilimler ve davran bilimleri 185 132 29 25 71.1 15.4 13.5
Gazetecilik ve enformasyon 10 8 1 1 80.4 9.8 9.8
ve ynetim 925 583 144 198 63.0 15.6 21.4
Hukuk 46 41 1 4 89.0 2.2 8.8
Yaam bilimleri 18 12 3 3 67.4 16.3 16.3
Fizik bilimleri 79 55 14 10 68.9 18.2 12.9
Matematik ve istatistik 41 35 5 1 85.2 12.3 2.5
Bilgisayar 101 65 17 18 65.1 17.0 17.9
Mhendislik ve ileri 711 552 98 62 77.6 13.7 8.7
malat ve ileme 289 193 36 60 66.7 12.4 20.9
Mimarlk ve inaat 130 104 14 11 80.3 11.0 8.8
Tarm, ormanclk ve balklk 65 42 12 10 65.6 19.0 15.4
Veterinerlik 15 13 1 1 86.5 6.8 6.8
Salk 186 163 4 18 87.9 2.2 10.0
Kiisel hizmetler 103 60 18 25 58.1 17.5 24.3
Gvenlik hizmetleri 33 32 - 1 98.0 - 3.0
Dier(*) 18 9 3 6 50.0 16.7 33.3
Kaynak: TK, 2009 II.Dnem Hanehalk gc Anketi Sonular
(*)
Dier; sosyal hizmetler, ulatrma hizmetleri ve evre koruma blmlerini kapsamaktadr.
Toplam
Mezun olduu blm

Buna gre, hukuk alanndan mezun olmu olanlarn % 89u istihdam edilirken, % 2.2si isiz,
% 8.8i ise igc dndadr. Veterinerlik ve salk alanlarndan mezun olanlar iinde de istihdam
edilenlerin oran olduka yksektir (Srasyla, % 86.5 ve % 87.9).

38

2.2.9. Kresel Ekonomik Kriz ve Gen stihdam
sizlik yetikinlerle kyaslandnda genler arasnda, ekonomik gstergelerin olumlu
seyrettii dnemlerde dahi daha yaygndr.
Trkiyenin daha nce yaad krizler lkemiz genlerinin ekonomik krizler karsndaki
krlganln ortaya koymaktadr. Nitekim gen kadnlar ve erkeklerin isizlik oran 2000-2003
dneminde srasyla 7,4 ve 5,9 puan artmtr. 2001 Krizini takip eden istikrarl byme dneminde
dahi gen isizlik orannda kayda deer bir gerileme kaydedilememitir.
2009 ylnda yaanan krizin etkisiyle isizlikte byk bir art yaanmtr. 2009 ylnda Trkiye
genelinde isiz says bir nceki yla gre 860 bin kii artarak 3 milyon 471 bin kiiye ykselmitir.
sizlik oran ise 3 puanlk art ile % 14 seviyesinde gereklemitir. Kentsel yerlerde isizlik oran 3,8
puanlk artla % 16,6, krsal yerlerde ise 1,7 puanlk artla % 8,9 olmutur. Genler asndan isizlik
oranlar incelendiinde, 2009 ylnda gen nfustaki isizlik oran bir nceki yla gore 4,8 puanlk
artla % 25,3 olurken, kentsel yerlerde 5,6 puanlk artla % 28,2 olarak gereklemitir.
te yandan, ILOnun Genlerin stihdamnda Kresel Eilimler 2010 Raporuna gre; 2009
sonu itibariyle dnyada 81 milyon gencin isiz olduu tahmin edilmektedir. Bu rakam 2007 ylna
gre 7,8 milyon kiilik bir art ifade etmektedir. Ekonomik kriz dneminde ise gen isizlii dnyada
daha nce hi olmad kadar ykselmi; 1,1 puan artarak % 11,9 seviyesinden % 13e trmanmtr.
OECDnin 2010 stihdam Grnm Raporuna gre ise gen isizlii oran 32 OECD lkesinde
ortalama olarak 2007de % 12 iken, krizle birlikte 4,4 puan ykselerek 2009da % 16,4e kmtr.
Kriz, Trkiyedeki gen isizliini hem dnya ortalamasndan hem de gelimi
lkelerdekinden fazla artrmtr.
2010 ylnda ise isizlikte nemli bir gerileme kaydedilmi, Trkiye genelinde isiz says bir
nceki yla gre 425 bin kii azalarak 3 milyon 46 bin kiiye dmtr. sizlik oran ise 2,1 puanlk
azal ile % 11,9 seviyesinde gereklemitir. Kentsel yerlerde isizlik oran 2,4 puanlk azalla %
14,2, krsal yerlerde ise 1,6 puanlk azalla % 7,3 olmutur.

3. Genlerin stihdamn Etkileyen Mevcut Politika ve Programlar

Trkiyede dolayl olarak istihdamla ilgili hazrlanan politika belgesi, eylem plan, stratejik
plan, vb. birok belge ve dokman bulunmaktadr. Ancak genel olarak istihdam ve zel anlamda ise
genlerin ve kadnlarn istihdamn dorudan ilgilendiren bir strateji belgesi bulunmamaktadr.
stihdam alannda almalar yrtme grevi alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (SGB) ve
ilgili kuruluu olan Trkiye Kurumu Genel Mdrlne (KUR) verilmitir. Bu grev
dorultusunda 2009 yl sonunda SGB tarafndan nemli bir adm atlarak ilgili taraflarn katlmyla
Ulusal stihdam Stratejisi hazrlk almalar balatlmtr. Bu belge Trkiye asndan bir ilk olma
nitelii tamaktadr. Genlerin istihdamna ilikin bir stratejinin de bu almalar kapsamnda
oluturulmas ngrlmektedir.
3.1. Genel Politika erevesi
Trkiyede ekonomik ve sosyal politikalarn genel erevesi, kalknma planlar, Orta vadeli
programlar ve yllk programlarla izilmektedir.
2007-2013 dnemini kapsayan Dokuzuncu Kalknma Plan, istikrar iinde byyen, gelirini
daha adil paylaan, kresel lekte rekabet gcne sahip, bilgi toplumuna dnen, yelik iin uyum
srecini tamamlam bir Trkiye vizyonu ve Uzun Vadeli Strateji (20012023) erevesinde
hazrlanmtr.
Plan dneminde ekonomik bymenin ve sosyal kalknmann istikrarl bir yapda
srdrlmesi ve plan vizyonunun gereklemesi yolunda aada yer alan stratejik amalar, 5 gelime
ekseni erevesinde belirlenmitir:
Rekabet gcnn artrlmas,
39

Beeri ve sosyal dayanmann glendirilmesi,
Blgesel gelimenin salanmas,
Kamu hizmetlerinde kalite ve etkinliin artrlmas ve
stihdamn artrlmas.
Orta Vadeli Program ve yllk programlarda eitim, salk, istihdam gibi sosyal politika
alanlarnda; genlerin yaam kalitelerini ykseltmeyi, genler iin sorunlu alanlarn iyiletirilmesini,
genlerin toplumla btnlemi, zgven sahibi, salkl bireyler olarak yetimelerini ve toplumsal
hayata ve igcne aktif katlmlarn salayacak tedbir ve faaliyetlere yer verilmitir. Bunlar;
gc piyasasnda zorluklarla karlaan kadnlar, genler, uzun sreli isizler, zrller
ve eski hkmller iin frsat eitlii salanmas; ayrmcl azaltacak dzenlemelere
gidilmesi,
Genler iin aktif igc programlarnn ve genlerin igc piyasasnda deneyim
kazanmalarn salayc programlarn gelitirilmesi,
gc piyasasna girite zorlukla karlaan genler, kadnlar, uzun sreli isizler, eski
hkmller ve kriz nedeniyle iten karlanlar bata olmak zere, bireylerin aktif igc
programlarna eriimlerinin artrlmas,
Bu programlarn etkin izleme ve deerlendirme mekanizmalar ile daha verimli bir
ekilde uygulanmasnn salanmas,
Eitimin kalitesinin ve eitime ayrlan kaynaklarn artrlmasdr.
te yandan, Trkiyede genel olarak istihdam ele alan fakat genlerin istihdamn dorudan
ve dolayl biimde ilgilendiren birok politika belgesi de bulunmaktadr. Sz konusu belgeler
unlardr:
Kadn stihdamnn Artrlmas ve Frsat Eitliinin Salanmasna likin 25.05. 2010 tarih
ve 2010/14 sayl Babakanlk Genelgesi,
Trkiye Hayat Boyu renme Stratejisi,
Mesleki Eitim ve stihdam likisinin Glendirilmesi Eylem Plan,
Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi ve Plan
Katlm ncesi Yardm Arac Krsal Kalknma Program (IPARD)
Sosyal Yardm Sisteminin stihdam ile Balantsnn Kurulmas ve Etkinletirilmesi Eylem
Plan
Sanayi Strateji Belgesi
3.2. Eitim ve retim
Mill Eitim Sistemi, "rgn Eitim" ve "Yaygn Eitim" olmak zere iki ana blmden
olumaktadr.
rgn ve yaygn eitimde grev alan resm, zel ve gnll kurulularn almalar
arasndaki koordinasyon Mill Eitim Bakanlnca salanmaktadr. Kamu veya zel kurum ve
kurulularca kurum alanlarna ynelik dzenlenen hizmet ii eitim faaliyetleri bu kapsamn
dnda deerlendirilmektedir.
Okul ncesi eitim, istee bal olarak zorunlu ilkretim ana gelmemi 36-72 aylk
ocuklarn eitimini kapsamaktadr. lke genelinde 2009-2010 eitim retim ylnda okul ncesi
net okullama oran; 3-4 ya grubu ocuklarda % 26,9, 4-5 ya grubu ocuklarda ise % 38,6 olarak
aklanmtr. Bu oran OECD lkelerine gre olduka dktr. Okul ncesinde okullama orannda
baz illerde lke ortlamasnn ok stnde iken baz illerde ise bu oran lke ortalamasnn ok
altndadr. rnein; 2009-2010 eitim retim yl iin 4-5 ya grubu ocuklarda net okullama oran
Hakkaride % 17,4 iken Amasyada % 81,3tr. 2013 yl sonunda okul ncesi okullama orann %
40

50ye karlmas hedeflenmektedir. Okul ncesinde kz ve erkek ocuklarn okullama oranlarnda
belirgin bir fark yoktur. lke genelinde okul ncesi eitim iin yeterli kapasite oluturulamam;
zorunlu hale getirilmemitir. Ailenin sosyo-ekonomik yaps okul ncesi eitime olan talebi deiken
klmaktadr. Okul ncesi eitim iin veliden katk pay talep edilmektedir. Okul ncesi eitimin
yaygnlatrlmas, okullama orannn arttrlmas ve zorunlu hale getirilmesine ynelik almalar
srdrlmektedir. Bu kapsamda 32 ilde pilot olarak okul ncesi eitimin zorunlu hale getirilmesi
uygulamas gerekletirilmitir. Bu uygulamann yllar itbariyle yaygnlatrlmas planlanmaktadr.
lkretim, rencinin bitirdii ya baz alnarak 6-13 ya grubundaki btn kz ve erkek
ocuklar iin zorunlu, sekiz yl sreli, kesintisiz ve devlet okullarnda paraszdr. 2009-2010 eitim
retim ylnda ilkretimde net okullama oran % 98,2 olarak aklanmtr. lkretimde
okullama orann %100 yapmak iin, zellikle ilkretim ikinci kademesine devam etmeyen kz
ocuklarn hedefleyen, toplumsal farkndalk yaratmaya ynelik deiik projeler yrtlmektedir.
lkretimde kz ocuklarn okullama oranndaki yetersizlik, ikili eitim sistemi, retmen bana
den renci saysnn okluu, retmenlerin blgesel dalmndaki dengesizlik giderilememitir.
st renime ynlendirmede sk aralklarla sistem deiiklii yaplmaktadr. Etkili ve verimli bir
mesleki rehberlik ve ynlendirme yaplamamaktadr.
Ortaretim, ilkretime dayal, en az drt yllk genel mesleki ve teknik retim
kurumlarnn tmn kapsamaktadr. Bu eitim kademesinde teorik ya grubu 14-17dir.
Ortaretim; genel ortaretim ile mesleki ve teknik ortaretim olmak zere iki blmden
olumaktadr.
Ortaretim kurumlarnn 9. snflarnn ortak olmas (snavla girilen okullar hari) sisteme
esneklik salamaktadr. renci 9. snfn sonunda okul ve alan tercihi yapabilmektedir. Mesleki ve
teknik ortaretimin 10. snfnn sonunda da gerekli koullar karlamak kaydyla alan deiiklii
yapabilmektedir.
Trkiye genelinde 2010 istatistiklerine gre ortaretimde net okullama oran % 66dr.
Brt okullama oran ise % 84,2dir. Brt okullama oran genel ortaretimde % 48,1, mesleki ve
teknik ortaretimde ise % 36,1dir. Okullama orannda mesleki ve teknik eitimin pay dktr.
Ortaretimde mesleki ve teknik eitimin paynn % 60n zerine karlmas hedeflenmektedir.
Genel ortaretim ile mesleki ve teknik ortaretimdeki renci says arasnda denge
kurulamamtr. Ortaretimde kz-erkek brt okullama oranlar arasndaki fark yaklak %10dur.
Brt okullama orannda blgesel farkllklar bulunmaktadr. Ortaretimde yatay ve dikey geilere
imkn veren, etkin bir rehberlik ve ynlendirme hizmetini ieren esnek bir yap oluturulamamtr.
Eitimde kademeler aras geilerde kayplar olmaktadr. Ortaretimde mesleki ve teknik eitim
grenlerin pay istenilen dzeyde deildir. Mesleki eitim, igc piyasasnn taleplerini karlamak
iin yeterince esnek ve dinamik bir yapda deildir. st renimi kazanamayan, genel ortaretim
mezunu ve fakat mesleki vasflara sahip olamayanlarn oran yksektir.
Yksekretim, ortaretime dayal, en az iki yllk yksek renim veren faklteler,
enstitler, yksekokullar, konservatuvarlar, meslek yksek okullar gibi eitim kurumlarnca
salanmaktadr. 2010 eitim istatistiklerine gore yksekretimde okullama oran net % 27,7, brt
% 44,3tr. Genlerin yksekretime olan talepleri ok yksektir. lkemizde yksekretimde arz
talep dengesi henz salanamam, mesleki ve teknik retimin st retim ile ilikisi tam olarak
kurulamamtr.
3.2.1. Mesleki ve Teknik Eitim ve retim
Mesleki ve teknik eitim, rgn ve yaygn eitim kurumlar aracl ile yrtlmektedir.
rgn mesleki ve teknik eitim kurumlarnda meslek, Anadolu meslek, teknik, Anadolu teknik
program trleri vardr. raklk, kalfalk ile mesleki ortaretim kurumlarnda ikili mesleki eitim
modelleri de uygulanmaktadr. Yaygn eitim kurumlarnda yetikinlere ynelik mesleki eitim
kurslar dzenlenmektedir.
Trkiyede eitim; kalknma planlar, hkmet programlar, eylem planlar, ra kararlar, AB
eitim mktesebat, eitli aratrma sonular, Vizyon 2023 Projesi, Bilgi Toplumu Eylem Plan, eitli
proje faaliyetleri (METEM, MEGEP, KMEP vb.) ve uygulamalarndan elde edilen veriler dikkate
alnarak gelitirilmektedir. AB yelik srecinde ortaya kan zorunluluklar ve mesleki ve teknik
retim ile ilgili politikalar nda Trkiyede son yllarda ok sayda proje almas yrtlmtr.
41

Mesleki eitim ve retim sisteminin sosyo-ekonomik ihtiyalar ve yaam boyu renme
ilkeleri dorultusunda glendirilmesi amacyla uygulamaya konulan Avrupa Komisyonu destekli,
Trkiyede Mesleki Eitim ve retim Sisteminin Glendirilmesi Projesi (MEGEP) 2007 yl sonunda
tamamlanmtr. Proje erevesinde meslekler, ISCO, ISCED ile FOET referans alnarak meslek
gruplarna, meslek alanlarna ve meslek dallarna gre snflandrlmtr. Meslek elemanlarnn yerine
getirdii i ve ilemler belirlenmi, yeterlilik kazandracak programlar hazrlanmtr. Modler retim
programlar 20062007 eitim-retim ylndan itibaren lke genelindeki mesleki ve teknik
ortaretim okul ve kurumlarnda uygulanmaktadr. Sektrel beklentiler dikkate alnarak modler
yapda hazrlanan programlardan son yllarda mezun verilmektedir.
Mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda uygulanmak zere hazrlanan programlar
ubat 2011de Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnn 58 Alanna Ait ereve retim
Programlar yaymlanan ulusal meslek standartlar, ulusal yeterlilikler, sosyal taraflardan elde edilen
gnler, bilimsel gelimeler ile sektrel yapda yaanan deiim ve geliim dikkate alnarak revize
edilmitir. Bu kapsamda var olan programlar 58 alan 222 dalda referans seviyesi 4 olan meslek
eleman yetitiren modler retim programlar olarak yaplandrlmtr. Yaz staj ve dnem iinde
iletmelerde uygulanan beceri eitimi programlar ile rencinin mesleki yeterliklerini i hayatna
aktarmasna frsat verilmektedir.
Trkiyede mesleklerin Avrupa Yeterlikler erevesine uyumlu olarak 8 referans seviyesinde
tanmlanmas, referans seviyesi 2, 3 ve 4 olan meslek elemanlarnn yeterliklerinin rgn ve yaygn
mesleki eitim kurumlarnda, 5. referans seviyesindeki meslek eleman yeterliklerinin meslek
yksekokullarnda; 6, 7 ve 8. referans seviyesindeki mesleki yeterliklerin ise yksekretimin dier
kademelerinde verilmesine ynelik almalar srdrlmektedir.
Yaygn Mesleki ve Teknik Eitim Kurumlarnda ise rgn eitimin dnda yer alan bireylere
mesleki eitim verilmektedir. Ayrca yaygn eitim ve zel retim kurumlarnn ihtiya duyduklar
alanlarda beceri kazandrma ve meslek edindirme programlar gelitirilmi, gncelletirilmi ve 2006
ylndan itibaren modler olarak uygulamaya konmutur. Eitim sresi meslein zelliine gre
deiiklik gstermektedir. rgn mesleki eitim programlar ile ayn yeterliklerin kazandrlmas
beklenmektedir. Meslek eleman, sektrn beklentileri dorultusunda i banda eitilmektedir.
renciye, kurumda verilen teorik eitimi i yerinde uygulama frsat sunulmakta, daha ok 2. ve 3.
referans seviyesindeki meslek elemannn yeterlikleri kazandrlmaktadr. Ancak yaygn eitim ile
rgn eitimin birbirini tamamlayacak ekilde yaplandrlmasnda, gerektiinde ayn vasflar
kazandrabilecek ve birbirinin her trl imknlarndan yararlanabilecek biimde dzenlenmesi
konusunda yetersizlikler vardr. Mesleki eitim veren btn kurumlar koordineli bir biimde
yaplandrlamamtr.
2010 ylnda tamamlanan nsan Kaynaklarnn Mesleki Eitim Yoluyla Gelitirilmesi Projesi
(KMEP), Milli Eitim Bakanl (MEB) ve Yksek retim Kurulunun birlikte yrtt bir projedir.
KMEP projesi kapsamnda pilot olarak belirlenen blm ve programlarda, meslek yksek okullarnda
uygulanmak zere; i piyasasna dayal, modler yapda, ortaretim kurumlarnda uygulanan
programlarla uyumlu retim programlar hazrlama faaliyetleri gerekletirilmitir. Mesleki ve teknik
ortaretim programlar ile meslek yksek okullarnn programlar arasnda tam bir btnlk
salanamamtr.
Mesleki eitim ve retim sisteminin glendirilmesi amacyla Ortaretim Projesi (OP)
almalar kapsamnda; ulusal retim program standartlar, alan-dal retim program standartlar,
okul retim program standartlar, konu retim program standartlar, ders retim program
standartlar, modl retim program standartlar ve eitim standartlar hazrlanmtr.
Trkiyede mesleki eitim sistemi; meslek standartlar, mesleki yeterlikler, modler
programlar deerlendirme, sertifikalandrma, kalite garantisi, ynetim sistemleri, mesleki tantm ve
ynlendirme ana balklarnda yaplandrlmaktadr. Bu kapsamda 2006 ylnda Mesleki Yeterlikler
Kurumu (MYK) kurulmutur. Kurum almalarna balam ve 2011 Haziran ayna kadar farkl
referans dzeylerinde seviyelendirilmi 180 ulusal meslek standard ile 21 ulusal mesleki yeterlilik
yaymlamtr. Kurum, ulusal meslek standard ve ulusal yeterlilik hazrlamaya dnk almalarn
srdrmektedir. Mevcut retim programlar MEB tarafndan henz MYK tarafndan yaymlanan son
ulusal meslek standartlar ve ulusal yeterlilikler dikkate alnarak revize edilememitir. Mezunlara
ynelik ulusal lme ve deerlendirme, kredilendirme ve belgelendirme almalar henz
42

uygulamaya geirilememitir. Mezunlarn uluslarararas geerlilie sahip diploma ve sertifikalara da
sahip olabilecekleri llebilen, effaf bir kalite gvence sistemi kurulamamtr. Ancak bu ynde
almalar hzla devam etmektedir.
Mesleki ve teknik eitim sisteminin genlerin istihdamna etkisi asndan eitli sorunlar
bulunmaktadr. Bunlar zetle u ekilde sralanabilir:
Sorunlarn banda eitimin kalitesi, arz-talep uyumsuzluklar ile talep yetersizlii
gelmektedir. Eitim ve istihdam arasndaki iliki glendirilememitir.
Eitim kurumlarndaki program eitlilii sektrdeki gelimelere paralel olarak izlenip
deerlendirilememektedir.
Mesleki eitime ilgiyi artrmak iin kurumsal ve sektrel alandaki mevcut frsatlarn ve
gl ynlerin tantm yeterince yaplamamtr.
Toplumda var olan meslek liselerine renci ynlendirmedeki isteksiz yaklam ile
mezunlarn ara elaman olarak igc piyasasna girmek yerine yksekrenime gei
beklentileri devam etmektedir.
Mesleki eitimin igc piyasasnn ihtiyalarn karlayacak biimde gelitirilmesini
salayacak kamu-zel sektr ibirlii yeterli dzeyde deildir.
Mesleki ve teknik ortaretim okullarndaki arz kapasitesinin alanlara ve blgelere gre
dalm salkl bir ekilde yaplandrlamamtr.
Mesleki ve teknik eitimde, kalitesi ve etkinlii yksek, yeni anlaylara uygun bir
sistemin gelitirilmesi amalanmakta, bireye kazandrlacak yeterlikler blgesel
beklentiler dikkate alnarak yerel bazda belirlenmektedir. retim programlar esneklie
olanak veren modler bir yapda hazrlanm ve uygulamaya konulmutur. Ancak
eitim kurumlarnn teknik donanmlar, modler yaklamla hazrlanan eitim
programlarnn beklentilerine gre yaplandrlamamtr.
Okullarn nemli bir blm ara-gere, personel, ynetim vb. imknlar bakmndan
akredite edilmeye hazr durumda deildir.
Eitimde kalite gvence sisteminin kurulup iletilmesi iin okullar arasnda asgari anlay
birlii ve standartlar henz oluturulamamtr. eitli belge, sertifika ve diplomalarn
karlkl olarak tannmasnda problemlerle karlalmaktadr.
Okul trlerinin rollerinde belirsizlikler bulunmaktadr. Kurumlararas karlkl gvenin
artrlmasna ihtiya duyulmaktadr. Yaygn mesleki eitimin ilevselliinin artrlmas
gerekmektedir. Uygulama birlii ve objektif deerlendirme tam yaplamadndan yatay
ve dikey geiler iletilememektedir. rgn eitimde rencilere diploma ncesi eitli
sertifikalar verilmesi anlay henz uygulamaya konulamamtr.
Mevcut gen nfus kalifiye igc haline dntrlememektedir. Son yllarda program
gelitirme almalarna referans olmak zere yaplan i piyasas analizine dayal olarak
ortaya karlan mesleki yeterlilikler ile benzer bir sreten geirilerek hazrlanan ve MYK
tarafndan yaymlanan ulusal meslek standartlarnda yer alan mesleki yeterlikler arasnda
farkllklar vardr. Bu farkllk uygulamadaki retim programlarnn geerliini ve
gvenirliini tartlr klmaktadr.
AB uygulamalaryla paralellik ve tannrlk konusunda yeterli ilerleme gsterilmemitir.
rgn, yaygn mesleki ve teknik eitim kurumlarndan verilen diploma veya belgelerle,
kiilerin sahip olduklar bilgi ve becerilerin tannrl, geerlii salanamamtr. Ayrca
herhangi bir eitim almadan, alarak beceri edinen kiilerin byk bir blm sahip
olduklar bilgi, beceri, tutum ve i alkanlklarn belgelendirme imknn henz
bulamamaktadr. Eitim kurumlarnda kazanlan becerileri de belgelendirecek tutarl ve
gvenilir, ulusal meslek standartlar ile ulusal yeterliliklere dayal bir snav ve
belgelendirme sistemi oluturulamamtr.
43

3.2.2. Giriimlerde Mesleki Eitim
TK, 2007 ylndan itibaren 4 ylda bir Giriimlerde Srekli Mesleki Eitim Aratrmas
yapmaya balamtr. Bu aratrma ile hayat boyu renme kapsamnda giriimlerin alanlarna
ynelik verdii mesleki eitim hakknda ayrntl bilgileri derlenmektir. Aratrmasnn amac,
giriimlerin alanlarna salad mesleki eitimler, salanan mesleki eitim faaliyetlerinin trleri ve
maliyetleri, giriimlerin eitim politikalar ve stratejileri, mesleki eitim vermeyen giriimlerde eitim
vermeme nedenleri ve meslee hazrlk eitimleri hakknda bilgi derlemektir.
lk defa 2008 ylnda gerekletirilen Giriimlerde Mesleki Eitim Aratrmas, 2007
sonularna gre alanlarna mesleki eitim salayan giriimlerin oran %32 iken, mesleki eitim
salamayan giriimlerin %68dir. Mesleki eitim faaliyet trlerine bakldnda, alanlarna mesleki
eitim kursu salayan giriimlerin oran %17,1 iken, mesleki eitimin dier ekillerini (ibanda
rehberlik eitimi, rotasyon ve yer deitirme, alma ziyaretleri, kalite ve renme emberleri, z
ynelimli renme, konferans, altay, ticaret fuar, seminere katlm, vb.) salayan giriimlerin oran
%23,7dir. yeri byklklerine gre, bu oranlarda nemli farkllklar ortaya kmaktadr. alan
says 10-49 grubunda bulunan iyerlerinde mesleki eitim salayan giriimlerin oran %14,7 iken, bu
oran 250 ve daha fazla alan olan giriimlerde %35,6ya kmaktadr.
Tablo 14: alanlarna eitim salayan giriimlerin tm giriimlerdeki oran, 2007
%
yeri byklk
grubu (kii)
Mesleki eitim faaliyeti
salamayan
giriimlerin oran
Mesleki eitim
faaliyeti salayan
giriimlerin oran
Mesleki eitim kursu
salayan giriimlerin
oran
Mesleki eitimin dier
ekillerini salayan
giriimlerin oran
Toplam 68,0 32,0 17,1 23,7
10-49 70,6 29,4 14,7 21,7
50-249 59,7 40,3 23,7 30,0
250+ 53,4 46,6 35,6 34,2
Mesleki eitim faaliyeti salama durumu Mesleki eitim faaliyet tr

3.2.3. Eitim ve retimde Sosyal Diyalog
Be ylda bir dzenlenen ve eitim politikasnn ana erevesini belirleyen Mill Eitim
urasna ii ve iveren kesimleri bata gelmek zere ilgili kesimler katlmakta ve grlerini
yanstmaktadr.
Bununla birlikte, MEGEP ve KMEP gibi eitim sisteminin yeniden yaplandrlmasnda nem
tayan projelerde de sosyal taraflar yer almaktadr.
3.3. letme Gelitirme
Trkiyede istihdamn ok nemli bir ksm (TK 2010 yl hanehalk igc verilerine gre
%92,2) 250 kiiye kadar ii altran kk ve orta byklkteki iletmeler (KOB) tarafndan
salanmaktadr. Genlerin igc piyasasna girilerinde ve istihdamnda KOBlerin desteklenmesi
kritik bir neme sahiptir.
KOBlerin payn ve etkinliini artrmak, rekabet glerini ve dzeylerini ykseltmek, sanayide
entegrasyonu ekonomik gelimelere uygun biimde gerekletirmek amacyla kurulan Kk ve Orta
lekli Sanayi Gelitirme daresi Bakanl (KOSGEB), bu amaca hizmet etmek zere KOBlere
ynelik olarak birok destek program sunmaktadr.
Bu destek programlar; Kredi Faiz Destei, KOB Proje Destek Program, Tematik Proje Destek
Program, birlii Gbirlii Destek Program, AR-GE, novasyon ve Endstriyel Uygulama Destek
Program, Genel Destek Program ve Giriimcilik Destek Programdr.
Giriimcilik Destek Program kapsamndaki Uygulamal Giriimcilik Eitimlerinin hedef kitlesi
kendi iini kurmak isteyen gerek kiiler olarak tanmlanmtr. Eitimlerin genel katlma ak olarak
44

dzenlenebilecei gibi, genler, kadnlar, engelliler ve niversite rencileri gibi belirli bir hedef kitle
grubuna ynelik olarak dzenlenebilecei de belirtilmitir. Uygulamal Giriimcilik Eitiminin sresi,
24 saati atlye almalar olmak zere toplam 60 saattir.
Giriimcilik Destek Program kapsamnda belirlenen dier bir bileen ise Yeni Giriimci
Desteidir. Bu destekten uygulamal giriimcilik eitimini tamamlayarak iini kuran giriimcilerin ve
Gelitirme Merkezi (GEM) giriimcilerinin faydalanmalar ngrlmtr. Bu bileen kapsamnda
tanmlanan destek unsurlar, geri demesiz destek olarak sunulan letme Kurulu Destei, Kurulu
Dnemi Makine, Tehizat ve Ofis Donanm Destei, letme Giderleri Destei ile geri demeli olarak
sunulan Sabit Yatrm Desteidir. Giriimcinin kadn veya engelli olmas durumunda, belirlenen
KOSGEB destek oran %10 artmaktadr.
Haziran 2009 tarihinde aklanan ve 31.12.2010 tarihine kadar balam olan yatrmlara
uygulanacak Yeni Tevik Sistemi; blgesel gelimilik farkllklarn azaltmay, rekabet gcn
artracak, teknoloji ve ar-ge ierii yksek byk lekli yatrmlara destek olmay, sektrel
kmelenmeyi desteklemeyi, tevik edilecek yatrm konularnda ekonomik lek kriterlerini ne
karmay hedeflemektedir. Bu sistemde tevik aralar;
Kurumlar/gelir vergisi indirimi
SGK primi iveren hissesinin Hazine tarafndan karlanmas
Faiz destei
Yatrm yeri tahsisi
KDV istisnas
Gmrk vergisi muafiyetidir.
14.07.2009 tarih ve 2009/15199 sayl Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar ile
tasarruflar katma deeri yksek yatrmlara dntrmek, retim ve istihdam artrmak, yatrmlarda
devamll ve srdrlebilir kalknmay salamak gibi amalarla baz dzenlemeler yaplmtr. Bu
kapsamda oluturulan ilave istihdamlar iin sigorta primi destekleri salanmas ngrlmtr.
KOSGEBin Yeni Destek Programlar kapsamnda, belirlenen alanlarda projesi olan KOBlere
ve KOBlerin gelitirilmesi amacyla hazrlanan projelere hibe destei uygulamas, kapasite ve rekabet
glerini artrmak amacyla ibirlii-g birlii anlayyla bir araya gelen KOBler iin geri demeli
veya geri demesiz destek programlar oluturulmutur. Ayrca, AR-GEye dayal faaliyetlerin
yaygnlatrlmas ve gelitirilmesi, giriimciliin yaygnlatrlmas ve istihdamn artrlmas amacyla
iletmelere ve yeni bir iletme kurmak isteyen giriimcilere eitli destekler salanmas
hedeflenmektedir.
KOSGEB tarafndan Giriimcilik Proje Destek Program erevesinde; ekonomik kalknma ve
istihdam sorunlarnn zmnn temel faktr olan giriimciliin desteklenmesi ve
yaygnlatrlmas, baarl ve srdrlebilir iletmelerin kurulmas, giriimcilik kltrnn
yaygnlatrlmas, Gelitirme Merkezlerinin kurulmas ile giriimciliin gelitirilmesi, istihdamn
artrlmas, yerel dinamiklere dayal giriimciliin desteklenmesi amacyla Uygulamal Giriimcilik
Eitimi, Yeni Giriimci Destei, Gelitirme Merkezi (GEM) Destei uygulanmaktadr. KOSGEB veya
dier kurum ve kurulular tarafndan dzenlenen minimum 60 saatlik uygulamal giriimcilik
eitimlerine katlarak bu eitimi tamamlayan ve iini kuran giriimciler ile GEM giriimcilerine Yeni
Giriimci destei salanmaktadr. 09/07/2010 tarihinde yrrle giren Kk ve Orta lekli
letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, Giriimcilik Destek Program Uygulama
Esaslarna gre Yeni Giriimci Destei erevesinde 5.000 ile 12.000 TL arasnda geri demesiz,
70.000 TL ye kadar da geri demeli destek salanmaktadr. Giriimci saysnn ve istihdamn
artrlabilmesi amacyla uygulamal giriimcilik eitimleri konusunda KOSGEB ve KUR arasnda
protokol imzalanarak ibirliine gidilmitir.
45

3.4. Yasas, gc Piyasas Politikalar ve Programlar
gc piyasas ve gen istihdamna ilikin hukuksal ereve 4857 sayl Kanunu ile
belirlenmektedir. Kresel Kriz ve ABye uyum sreci nedeniyle son yllarda mevzuatta nemli
deiiklikler yaplm ve gen istihdamn tevik eden yeni dzenlemeler getirilmitir.
3.4.1. Yasas
4857 sayl Kanun ile igc piyasasnda genleri ve kadnlar korumaya ynelik olarak nemli
dzenlemelere yer verilerek alma hayatnda ocuklar, genler ve kadnlarn korunmas
amalanmtr. Bu anlamda;
alma a iin asgari ya 15 olarak belirlenerek ocuk iilii yasaklanm, belirli ve
zel koullarda 14 yandaki genlerin de alma hayatna katlabilecekleri belirtilmitir.
Bu balamda ilkretimi tamamlam ocuklarn bedensel, zihinsel ve ahlaki
gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarna devamna engel olmayacak hafif
ilerde altrlabilecekleri dorultusunda hkm getirilmitir.
Onsekiz yan doldurmam ocuk ve gen iilerin alabilecekleri hafif ileri belirleme
yetkisi kamu otoritesinin gvencesine braklm ve ocuklarn alma sreleri
snrlandrlmtr.
On sekiz yan altndakilerin ve kadnlarn yer altnda veya su altnda altrlmalar
yasaklanmtr. Sanayiye ait ilerde onsekiz yan doldurmam ocuk ve gen iilerin
gece altrlmas yasaklanmtr. Kadnlarn gece postalarnda altrlmas kamu
otoritesinin gvence ve yetkisine braklmtr.
Kadnlarn hamilelik dneminde yaptraca kontroller, alma artlar, doum izinleri ve
doum izninin kullanm, doumdan sonraki srete ocuklarnn bakm yasal gvence
altna alnmtr.
Onalt yan doldurmam gen iiler ve ocuklar ile alt ile ilgili mesleki eitim
almam iilerin ar ve tehlikeli ilerde altrlmas yasaklanmtr.
4857 sayl Kanunu ayrca asgari cret uygulamasn da dzenlemektedir. Bir iverene
hizmet akdi ile bal olarak alanlara denecek asgari cret dzeyi sosyal taraflar ile ilgili kamu
otoritelerinin katlmyla kurulmu olan Asgari cret Tespit Komisyonu marifetiyle en ge iki ylda bir
belirlenmektedir. Asgari cretin belirlenmesinde 16 ya farkllatrma kriteri olarak kullanlmaktadr.
Ayrca 4857 sayl Kanun ile haftalk 45 saati ya da i yerinde uygulanmakta olan normal alma
sresini aan almalar iin yaplacak asgari deme miktarlar da belirlenmitir.
3.4.2. e Almada Tevikler
3.4.2.1. 5084 Sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki le Baz Kanunlarda
Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun
2004 ylnda karlan bu kanunla TK tarafndan 2001 yl iin belirlenen fert bana GSYH
miktarlar 1.500 ABD Dolar veya daha az olan illerde yeni istihdam edilen personelin cretlerinden
kesilen gelir vergisi stopajnn alnmamas, yeni istihdam edilen personelin sigorta primi iveren
paylarnn Hazine tarafndan denmesi, kapsama dhil illerde yaplacak yatrmlara bedelsiz yatrm
yeri tahsisi ve yine kapsama dhil illerde istihdam yaratan iletmelere enerji desteinin salanmas
ngrlmtr.
Sz konusu teviklerin uyguland illerde 2003 yl sonu itibariyle Sosyal Gvenlik Kurumuna
(SGK) kaytl aktif iyeri says 118.341 ve bu iyerlerinde alan sigortal says 756.444 olarak tespit
edilmitir. Yasann uygulanmaya balanmas ile iyeri says 2007 Haziran sonu itibariyle 174.471,
sigortal says ise 1.262.097 rakamna ulam durumdadr. Oranlar itibariyle de iyeri saysnda
yaklak % 46, sigortal saysnda ise yaklak % 67 orannda art gereklemitir.
Yasann uygulanmad illerde ise 2003 yl sonunda SGKya kaytl aktif iyeri says 657.978
ve bu iyerlerinde alan sigortal says 4.859.514 olarak tespit edilmitir. Yine bu illerde iyeri says
46

2007 Haziran sonu itibariyle 921.594, sigortal says ise 7.145.528 rakamna ulam durumdadr.
Oranlar itibariyle de iyeri saysnda yaklak % 40, sigortal saysnda ise yaklak % 47 orannda art
gereklemitir.
3.4.2.2. 5763 sayl Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda
Kanun
Kanun ile istihdam tevik amacyla, 50 veya daha fazla ii altrlan iyerlerinde eski
hkml ve terr maduru altrma ykmll kaldrlm; zrllere ait SGK iveren priminin
Hazinece karlanmas, iverenler zerindeki mali yklerin hafifletilmesi ve dolaysyla istihdamn
artrlmas amacyla, SGK iveren hissesine tekabl eden 5 puanlk prim tutarnn Hazine tarafndan;
genler ve kadnlarn istihdamn artrmak amacyla, mevcut istihdama ilave olarak ie alnan kadnlar
ile 18-29 ya aras genlere ait SGK veren priminin 5 yl boyunca kademeli olarak sizlik Sigortas
Fonundan karlanmas ngrlmtr.
Ayrca Kanunla, zelletirme Fonu ve sizlik Sigortas Fonundan GAP iin kaynak aktarlm;
isizlik deneinin miktarnda % 40 orannda art yaplm, l stihdam Kurullar ile l Mesleki Eitim
Kurullar birletirilerek yeleri ve grevleri yeniden belirlenmi ve bu kurullar yerel bazda igc
piyasas aratrmalar yapmalarna imkn tanmak suretiyle daha etkin bir hale getirilmitir. KUR'a
kaytl isizlerin aktif igc programlar erevesinde sunulan hizmetlerden yararlanabilmesi
amacyla sizlik Sigortas Fonundan kaynak kullanlmasna imkn salanm, uygulamada asl
iveren-alt iveren ilikisinin amacna aykr olarak kullanlmasn nlemek iin alt iverenlik
szlemesinin yazl yaplmas zorunluluu getirilmi ve Blge Mdrlklerine, alt iverenliin
tescilinden sonra inceleme yetkisi verilmi, ar ve tehlikeli ilerde iverene ve alt iverene, i sal
ve gvenlii ile mesleki eitim alm iileri altrmak ykmll getirilmi, iyeri salk birimleri
salk ve gvenlik birimleri olarak yeniden tanmlanm, ortak salk ve gvenlik birimlerinin
kurulmasna imkn tannm, ok sayda kurum tarafndan benzer gerekelerle iyerlerinin kurulmas
aamasnda istenen ve bu nedenle mkerrerlie yol aan iyeri kurma izni kaldrlarak iyerinin
kuruluu aamasnda yaanan sorunlar giderilmi, kre ve emzirme odas ama ykmllnn
iverenler tarafndan hizmet alm ile yerine getirebilmesi hedeflenmi, 500 veya daha fazla ii
altrlan iyerlerinde iverenler tarafndan spor tesisi kurma ykmll kaldrlmtr.
3.4.2.3. 5838 sayl Kanun
Kresel krizin ortaya karm olduu ekonomik atmosferde istihdam korumaya ve artrmaya
ynelik olarak; 2008 ve 2009 yllarnda ksa alma iin yaplan bavurulara mnhasr olmak zere,
Ksa alma denei % 50 artrlm, yararlanma sresi 3 aydan 6 aya karlm, ksa alma
sresinin Bakanlar Kurulu Karar ile 6 ay daha uzatlmasna imkn salanm, 4857 sayl
Kanununun 30 uncu maddesi erevesinde zrllerin ve eski hkmllerin mesleki eitim ve
mesleki rehabilitasyonu, kendi ilerini kurmalar, zrllerin i bulmasn salayacak destek
teknolojilerine ilikin projeler ile benzeri projelerde Dernekler Kanunu gerei istenmesi gereken % 50
orannda dernek katks kaldrlm, kadnlarn ve 18-29 ya aras genlerin istihdamn tevik amacyla
5763 sayl Kanunla getirilen tevikin sresi 1 yl daha uzatlmtr.
3.4.2.4. 5921 Sayl Kanun
Yaanan ekonomik krizin istihdam zerindeki olumsuz etkilerini azaltmak zere, isizlik
denei alan kiilerin 01.10.2009 tarihinden itibaren ie alnmas halinde prime esas kazan alt snr
zerinden hesaplanan ii ve iveren pay sigorta primleri ile genel salk sigortas priminin kalan
isizlik denei sresince sizlik Sigortas Fonundan karlanmas ngrlmtr. 2009 ylnn Nisan
ayna ait prim ve hizmet belgelerinde bildirilen sigortal saysna ilave olarak, ie alnma tarihinden
nceki aylk dnem iinde isiz olanlarn 31.12.2009 tarihine kadar ie alnmas ve fiilen
altrlmas halinde, prime esas kazan alt snr zerinden hesaplanan sigorta primlerinin iveren
hisselerinin 6 ay boyunca sizlik Sigortas Fonundan karlanaca ngrlmtr. Bakanlar Kurulu,
ie almaya ilikin 31.12.2009 tarihini 30.06.2010a, primlerin Fondan karlanma sresini ise, 6 aya
kadar uzatmaya yetkili klnmtr. Tevikli yatrmlara bal olarak gerekletirilecek istihdam iin,
prime esas kazan alt snr zerinden hesaplanan sigorta primi iveren hisselerinin tamamnn
Hazinece karlanmas ngrlmtr.
47

3.4.2.5. 6111 Sayl Kanun
6111 sayl Baz Alacaklarn Yeniden Yaplandrlmas ile Sosyal Sigortalar ve Genel Salk
Sigortas Kanunu ve Dier Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna
Dair Kanun ile kriz dneminin ortaya karm olduu olumsuz etkilerin giderilmesi ve zel sektrn
kamuya olan borlarnn yeniden yaplandrlmas dorultusunda dzenlemeler yaplmtr.
Ayrca sz konusu Kanun ile;
Tarm veya orman ilerinde hizmet akdiyle sreksiz olarak alanlar ile baz ksmi sreli
alanlar Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas kapsamna alnmtr.
Aday raklar, raklar, iletmelerde eitim grenler ile KUR tarafndan dzenlenen
eitimlere katlanlar Genel Salk Sigortas kapsamna alnmtr.
Aktif istihdam programlarna ayrlan kaynak miktar artrlmtr. Bu balamda KURun
aktif istihdam programlarnda kullanlmak zere 2010 ylnda ayrlm olan 509 milyon
TL kaynak miktarnn 1 milyar 411 milyona karlmasna olanak salanmtr.
Ksmi sreli i szlemesi ile alanlarn istee bal olarak isizlik sigortas primlerini
demelerine ve isizlik deneinden yararlanmalarna olanak salanmtr.
Ksa alma deneinin kapsam geniletilerek genel ekonomik kriz ve zorlayc
sebeplere ilave olarak sektrel ve blgesel kriz durumunda da bu uygulamadan
yararlanlmasna olanak salanmtr.
stihdam artrmak ve korumak zere gerekletirilecek olan faaliyetlerde kullanlmak
zere ayrlan kaynak miktar artrlmtr.
Mezun rencilerin igc piyasasna girilerini kolaylatrmak amacyla 10 ve daha fazla
alan olan iletmelerin rencilere beceri eitimi vermelerine olanak salanmtr.
Yeil kart sahiplerinin almaya balamalar durumunda yeil kartn askya alnmas ve
genel salk sigortas erevesinde salk hizmetlerinden yararlanma hakknn sona
erdii tarihin bitiminde bavuru veya baka bir ileme gerek olmakszn tekrar aktif hale
getirilmesi dorultusunda dzenlemeler yaplmtr.
stihdam artrmak, genlerin, kadnlarn istihdam ile mesleki eitimi tevik etmek zere
54 aya varan sreyle SGK iveren primlerinin sizlik Sigortas Fonundan denmesi
dorultusunda tevik getirilmitir.
3.4.3. Aktif gc Piyasas Politikalar
Trkiye Kurumu tarafndan i ve ii bulmaya araclk faaliyetlerinin yan sra istihdamn
korunmas ve gelitirilmesi amacyla isizlere belirli bir gelir destei salamay amalayan pasif
istihdam programlar ile igcnn istihdam edilebilirliini artrmay ve istihdamda sreklilii
salamay amalayan aktif istihdam programlar yrtlmektedir.
Trkiye Kurumu tarafndan yrtlen faaliyetler;
Meslek Aratrma ve Gelitirme almalar,
ve Meslek Danmanl almalar,
gc piyasasnn ihtiya duyduu nitelikte igcnn yetitirilebilmesi amacyla meslek
edindirme, meslek deitirme, meslek gelitirme eitimlerini kapsayan Kurs Programlar,
sizlerin kendi ilerini kurmalarn ve eitimler sonrasnda KOSGEB tarafndan
giriimcilere ynelik desteklerden yararlanmalarn salamak amacyla Giriimcilik
Eitimleri,
sizlerin mesleki deneyim kazanmalarn salamak amacyla ba eitim Programlar,
sizlerin i disiplini kazanmalarn, belirli sreyle gelir elde etmelerini ve kamu yararna
bir hizmetin gerekletirilmesini salamak amacyla Toplum Yararna alma
Programlar,
48

Ar ve tehlikeli ilerde alacak kiilerin gerekli sertifikalar alabilmesi amacyla
alanlarn Mesleki Eitimi faaliyetleri gibi igc yetitirme almalardr.
Aktif istihdam programlar erevesinde yrtlmekte olan kurs, TYP, iba eitim,
giriimcilik programlarndan oluan igc yetitirme faaliyetlerinin planlanmasnda, yerel aktrlerin
oluturduu l stihdam ve Mesleki Eitim Kurullar tarafndan alnan kararlar belirleyici olmaktadr.
Sz konusu kararlar igc piyasas ihtiyalar dorultusunda alnmaktadr.
gc yetitirme faaliyetlerinin yerine getirilmesi amacyla 5763 sayl Kanunla getirilen
dzenlemeler erevesinde 2009 ylnda 511 ve 2010 ylnda 509 milyon olmak zere 2009 ve 2010
yllarnda toplam 1 milyar 20 milyon TL kaynan kullanmna imkn salanmtr. 6111 sayl
Kanunun yrrle girmesiyle birlikte sz konusu kaynak miktar 2011 yl iin 1 milyar 411 milyon
olarak belirlenmitir.
2008 ylnda 19.894 erkek, 10.782si kadn olmak zere 30.676 kii aktif programlardan
yararlandrlm olmasna karn, yaplan deiikliklerle birlikte 2009 ylnda 10.083 program
dzenlenmi ve bu programlardan 120.099u erkek, 93.753 kadn olmak zere toplam 213.852
kii programlardan yararlandrlmtr. 2010 ylnda ise 11.821 program dzenlenmi bu
programlardan 114.321i erkek 97.306s kadn olmak zere 211.627 kii yararlandrlmtr.
2009 ylnda katlmclarn 166.713 meslek edindirme, meslek deitirme, meslek gelitirme
eitimlerini kapsayan kurs programlarndan, 45.467si TYP faaliyetlerinden, 1.285i staj
programlarndan yararlandrlmtr.
2010 ylnda katlmclarn 154.034 meslek edindirme, meslek deitirme, meslek gelitirme
eitimlerini kapsayan kurs programlarndan, 42.066s TYP faaliyetlerinden, 4.671i iba eitim
programlarndan, 8.306s giriimcilik programlarndan, 2.550si alanlarn mesleki eitiminden
yararlandrlmtr.
Yaplan yasal dzenlemeler erevesinde programlardan yararlanan kii says 2009 ve 2010
yllarnda 2008 ylna gre yaklak 7 kat artmtr.
Tm bu faaliyetlere ilikin olarak Sosyal Gvenlik Kurumu kaytlar zerinden katlmclarn
istihdam sorgulamas yaplmaktadr. Sz konusu sorgulamalar anlk yaplmaktadr.
2010 ylnda gerekletirilen meslek deitirme, meslek gelitirme eitimlerini kapsayan
kurslarn 2011 yl banda yaplan istihdam sorgulamalarnda bu kurslara katlarak mezun olanlarn
%18,7sinin istihdamda olduklar tespit edilmitir.
Sz konusu mesleki eitim faaliyetlerinin istihdam zerindeki etkilerini lmek zere SGK ile
KUR verilerini elektronik ortamda karlatrmaya olanak salayan bir sistem kurulmu ayrca
programlardan yararlananlar ile yararlanmayanlarn karlatrlmas ve bu anlamda deerlendirme
yaplmasna ynelik olarak etki analizi almas balatlmtr.
stihdam artrmak amacyla uygulanmakta olan kurslarn daha verimli ve etkin bir ekilde
yrtlmesi iin hizmet alm prosedr deitirilerek kalite bazl deerlendirme sistemine geilmi,
kurslarn nemli bir ksm iin hizmet alm yaplan kurululara danman altrma zorunluluu
getirilmitir.
KUR tarafndan uygulanmakta olan kurslarda taraflarn srece daha etkin bir ekilde
katlmlarn salamak zere 2010 ylnda UMEM projesi uygulamaya konulmutur. Proje ile ncelikli
olarak aktif istihdam programlar erevesinde uygulanmakta olan eitimlerin daha verimli ve etkin
hale getirilmesi amalanmtr. Ayrca proje ile okullarn gncel teknolojilere uygun donanm
ihtiyalarnn karlanmas, eitici kadronun yetkinliinin artrlmas ve mesleki eitimde kamu-zel
sektr ibirliinin etkin bir ekilde salanabilmesi amalanmtr. Bu anlamda 3 yl sresince mesleki
eitim veren okullarn donanm ihtiyacnn karlanmas iin 105.5 milyon TL, eiticilerin eitimi iin
ise 12.1 milyon TL kaynak tahsis edilmitir.
Mesleki rehberlik ve danmanlk hizmetlerinden 2008 ylnda 268.907 kii 2009 ylnda
340.821 kii ve 2010 ylnda 372.067 kii yararlandrlmtr. danmanl faaliyetlerinden
yararlananlarn says ise 2008 ylnda 3.235, 2009 ylnda 5.255 ve 2010 ylnda 16.043 olmutur.
49

Ayrca mesleki bilgi ve rehberlik hizmetlerinin etkinliinin artrlmas ve yararlanc saysnn
artrlmas amacyla i ve meslek danmanl mesleki eitim modl ve bu meslee ilikin
standartlar belirlenmitir.

3.4.4. Pasif gc Piyasas Politikalar
sizlik Sigortas Fonu, iini kaybedenlere isiz kalmalar nedeniyle uradklar gelir kaybn
belli sre ve lde karlamak zere 1999da kurulmutur. siz kalanlara 16 yandan byk iiler
iin uygulanan aylk brt asgari cretin % 80ini amamak zere son drt aylk pirime esas kazanlar
dikkate alnarak hesaplanan gnlk ortalama brt kazancnn % 40 kadar aylk deme
yaplmaktadr. sizlik denei alanlar ayrca aktif istihdam programlarndan yararlandrlmaktadr.
Durumlarna uygun programlara katlmayanlarn isizlik denei kesilmektedir.
Genel ekonomik, sektrel veya blgesel kriz ile zorlayc sebeplerle iyerindeki haftalk
alma srelerinin geici olarak nemli lde azaltlmas veya iyerinde faaliyetin tamamen veya
ksmen geici olarak durdurulmas hallerinde iilere altrlmadklar sre iin isizlik sigortasndan
ksa alma denei denmektedir. Ksa alma deneinin azami sresi 3 ay olup bu sre
ierisinde isizlere isizlik denei kadar ksa alma denei verilmektedir.
Pasif istihdam programlar erevesinde alnan bir dier nlem ise sizlik Sigortas Fonu
kapsamnda oluturulan cret Garanti Fonudur. cret Garanti Fonu dhilinde iilerin i ilikisinden
kaynaklanan, aylk denmeyen cret alacaklar, iinin, iverenin deme glne dmesinden
nceki son bir yl iinde ayn iyerinde alm olmas koulu esas alnarak bavuru tarihinden
itibaren 30 gn ierisinde denmektedir.
2008 ve 2009 yllarnda pasif istihdam programlarndan yararlananlarn saysnda 2007 ylna
gre nemli oranda art kaydedilmitir. 2010 ylnda ise yararlanan says 2009 ylna gre nemli
oranda azalmtr.
Tablo 15: sizlik Sigortas Fonu Uygulamalar

Y
l

sizlik denei Ksa alma denei cret Garanti Fonu
Hak Eden Kii
Says
deme
Hak Eden Kii
Says
deme
Hak Eden Kii
Says
deme
2007 221.363 351.906.552,26 40 22.051,13 22.051 3.602.134,31
2008 331.219 517.054.113,43 650 70.639,73 827 1.071.806,85
2009 472.284 1.114.274.972,70 190.223 162.473.091,38 12.371 22.338.534,08
2010 329.220 807.411.810,10 27.147 39.144.355,77 12.905 22.069.354,57

3.4.5. Eitlik ve Eriim
Trk hukukunda eit davranma ilkesi bata Anayasa hkmleri olmak zere hukuken garanti
altna alnm ve ILO szlemeleri ile de onaylanmtr. Fakat gen olmak ayrmcla esas tekil eden
nedenler arasnda saylmadndan, mevzuatta genlere ynelik ayrmcla ilikin zel dzenlemeler
bulunmamaktadr. Bununla birlikte mevzuatmzda ayrmcl yasaklayan dzenlemeler genel olarak
genler ile zelde zrl genler ve gen kadnlar gibi dezavantajl gruplar da kapsamaktadr.
Anayasann 10. Maddesi ayrmcl yasaklamaktadr. Buna gre; herkes, dil, rk, renk,
cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun
nnde eittir. Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu eitliin yaama gemesini
salamakla ykmldr. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. Devlet organlar
50

ve idare makamlar btn ilemlerinde ve her trl kamu hizmetlerinden yararlanlmasnda kanun
nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar.
Kanununda Eit Davranma lkesi Yasann 5. maddesinde yer alm; i ilikisinde dil, rk,
cinsiyet, siyasal dnce, felsefi inan, din ve mezhep, vb sebeplere dayal ayrm yaplamayaca
hkm altna alnmtr.
Temel amalarndan biri AB Mktesebatna uyum salamak olan 4857 sayl Kanunu, eitlik
ilkesine ilikin baka nemli dzenlemelere de yer vermitir. Kanununun 12. maddesinde belirli ve
belirsiz sreli i szlemelerine gre alanlar ve 13. maddesinde de ksmi sreli ve tam sreli
alanlar bakmndan ayrmclk yaplamayaca, 18. vd. maddelerde geersiz nedenle yaplan feshe
ilikin dzenlemeler bulunmaktadr. Sendikalar Kanununun 31. maddesinde de sendikaya ye olup
olmama hrriyetinin teminatna ilikin hkmlere yer verilmitir.
3.5. Genlerin stihdamyla lgili Kurumsal ereve ve Egdm

alma hayat ve istihdam konusunda gerekli almalarn yrtlmesi tm kurum ve
kurulularn koordinasyonunu gerekli klan bir yapy gerektirmektedir. Bu anlamda tm bu
belgelerin hazrlanmas srasnda ilgili kurum kurulularn gr ve nerileri alnmakta ve belgeler
nihai olarak bu gr ve nerilerin alnmasndan sonra tamamlanmaktadr.
3.5.1. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
gc piyasasna ilikin olarak alma yaamnn tm alanlarnda dzenlemelere nclk
yapan, politikalar rgtleyen, uygulamalar yrten, denetimleri gerekletiren kurum SGB ve
SGBnin bal ve ilgili kurululardr.
SGBnin igc piyasasna ilikin temel ilevlerini yerine getiren birimler, merkez
tekilatndaki ana hizmet birimleri olan alma Genel Mdrl, D likiler ve Yurt D i
Hizmetleri Genel Mdrl, Sal ve Gvenlii Genel Mdrl ve Avrupa Birlii Koordinasyon
Dairesi Bakanldr.
gc piyasasna ynelik denetim grevi Tefti Kurulu Bakanl tarafndan
yrtlmektedir. Bakanln alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi; alma hayat,
sosyal gvenlik, i sal ve gvenlii, ii iveren ilikileri, istihdam, verimlilik, toplam kalite
ynetimi, i piyasas ettleri, ergonomi, evre, ilk yardm, i istatistikleri ve benzeri konularda eitim
programlar hazrlama ve uygulama grevlerini yrtmektedir.
Bakanln ilgili kurulular, Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK), Trkiye Kurumu (KUR) ve
Mesleki Yeterlilik Kurumundan (MYK) olumaktadr.

3.5.1.1. Sosyal Gvenlik Kurumu
Trkiyede sosyal gvenlik hizmetleri; sosyal sigortalar, sosyal yardmlar ve sosyal
hizmetlerden olumaktadr. Sosyal sigorta sistemi, devlet memurlar, cretliler, tarm ilerinde cretle
alanlar, kendi hesabna alanlar ve tarmda kendi hesabna alanlar kapsamaktadr.
Genlerin istihdam asndan SGK, sosyal sigorta hizmetlerinin yansra, kaytd istihdam ile
mcadelede nemli rol stlenmektedir. Bu erevede SGK l mdrlkleri ve merkez mdrl olan
yerlerde, "Kaytd stihdamla Mcadele Servisleri bulunmaktadr. Yine kaytd istihdamla
mcadele amacyla, bankalar ve baz kamu kurum ve kurulularyla veri paylamna ynelik yaplan
protokoller aracl ile baz ilemler srasnda, sigortallk sorgulamasnn yaplmas ykmll
getirilmitir.
3.5.1.2. Trkiye Kurumu
Trkiye Kurumu (KUR) 2003 ylnda yrrle giren 4904 sayl Kanun ile igc
piyasasna ynelik faaliyetleri yerine getirmek zere kurulmutur. Kurum, i ve ii bulmaya araclk
51

etmek grevinin yan sra isizlere belirli bir gelir destei salamay amalayan pasif istihdam
programlar ile igcnn istihdam edilebilirliini artrmay ve istihdamda sreklilii salamay
amalayan aktif istihdam programlarn ve igc piyasasna ilikin verilerin toplanmas gibi igc
piyasasna ynelik faaliyetleri yrtmektedir.
zellikle 2008 ylnda yrrle giren 5763 sayl Kanun ile igc piyasas ihtiyalarnn
yerinde ve etkin bir ekilde karlanabilmesi amacyla, aktif istihdam programlarna nemli oranda
kaynak aktarmna olanak salanm, aktif programlara ynelik hizmet almlar kolaylatrlmtr,
yerel aktrlerin srece dhil olmalarn salayc dzenlemeler getirilmitir. Bu erevede Kurumun
sunduu hizmetlerde nemli oranda art kaydedilmitir. Ancak hizmet sunumunda eitlendirmeye
gidilmesi ve hizmet sunulan hedef kitlede nemli oranda art kaydedilmesine karn Kurum
personelinin niceliksel ve niteliksel kapasitesinin artrlmas dorultusundaki almalar yeterli
dzeyde gerekletirilememitir.
2010 yl itibariyle KURa kaytl toplam 1 milyon 604 bin kii bulunmaktadr bunlarn 306
bini genlerden olumaktadr. 2010 ylnda ie yerletirilen 205 bin kiinin 57 bini genlerden
olumaktadr.

Tablo 16: KUR Temel Gstergeler
Gsterge 2008 2009 2010
Kurum Personel Says 2.527 2.827 3.189
Kaytl Toplam Kii Says 1.095.105 1.858.855 1.604.355*
Kaytl Gen says 282.150 446.158 306.019
e Yerletirilen Kii Says 109.595 118.278 205.231
e Yerletirilen Genlerin Says 36.775 31.017 57.342
Kaytl yeri Says 305.565 391.075 348.872
* Kresel ekonomik krizin etkilerinin azalmasyla birlikte KURa kaytl kii saysnda da azalma yaanmtr.
52

3.5.1.3. Mesleki Yeterlilik Kurumu
Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), meslek standartlarn temel alarak, teknik ve mesleki
alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarn belirlemek; denetim, lme ve deerlendirme, belgelendirme
ve sertifikalandrmaya ilikin faaliyetleri yrtmek zere 21 Eyll 2006 tarihli ve 5544 sayl Kanun ile
kurulmutur.
Ulusal meslek standartlarnn hazrlanmas, bu standartlar temel alan yeterliliklerin
gelitirilmesi, snav ve belgelendirme ile eitim akreditasyonu faaliyetleri MYK tarafndan
yetkilendirilen kurum/kurulular araclyla gerekletirilecektir.
Kurumun temel grevi; AB ile uyumlu "Ulusal Mesleki Yeterlilik Sistemi" ni kurmak ve
iletmektir. Kurum bu grevlerini Milli Eitim Bakanl (MEB), Yksek retim Kurulu (YK), ii,
iveren rgtleri ve meslek kurulular ile dier ilgili kurumlarla ibirlii yaparak yerine getirecektir.
Trkiyede mesleki niteliklerin belirlenmesi, meslein niteliine uygun eitim standartlarnn
oluturulmas ve bu standartlara uygun olarak verilen eitimin diploma ve sertifikalarla
belgelenmesine ilikin ortak bir sistem mevcut deildir. Bu durum genlerin i piyasasna girilerinde
ve istihdamlarnda nemli sorunlar yaratmaktadr. MYKnn faaliyetlerinin gelitirilmesi ve
hzlandrlmas, bu sorunun zmne katk salayacaktr.
Ulusal ve uluslararas lekte ipiyasasna girileri kolaylatrmak zere oluturulan Europass
klasr, 2241/2004/EC sayl Avrupa Konseyi Karar uyarnca oluturulmu ve 2008 ylnda Mesleki
Yeterlilik Kurumu Trkiyede Europass faaliyetlerini takip ve koordine etmek zere Ulusal Europass
Merkezi olarak grevlendirilmitir. Merkezin balca grevi Europass belgelerinin ynetimini
koordine etmek ve Europass belgelerini tantmak, bilgi ve rehberlik merkezlerinin Europass ve
Europass belgeleri hakknda bilgilendirilmesini salamak, Europass belgelerinin basl ve elektronik
ortamda bulunmasn salamaktr.

3.5.2. i ve veren rgtleri
Trkiyede ii sendikalar ulusal apta konfederasyon dzeyinde rgtlenmitir. Bu
konfederasyonlar TRK-, HAK- ve DSKtir. Bunlarn dnda bamsz sendikalar da
bulunmaktadr.
Trkiyede memurlar, kamu alanlar sendikalar ve konfederasyonlarnda rgtlenmitir.
Bunlarn balcalar Trkiye Kamu-Sen, Memur-Sen ve Kamu Emekileri Sendikalar
Konfederasyonu,dur.
Trkiyede iveren sendikalar Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu (TSK), bnyesinde
temsil edilmektedir.
i ve veren Sendika ve Konfederasyonlar; gen istihdamnn artrlmas ve gen isizliinin
nlenmesi ile ilgili konularda Kamu Kurumlar ve Uluslarararas Kurulular bata olmak zere ilgili
tm taraflarla ibirlii iinde almakta ve bu alanda eitli projeler yrtmektedirler.
3.5.2.1. Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonunun Gen stihdamna likin
Faaliyetleri:
Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu, genlerin istihdam konusunun zel bir nem
tad inancyla ilk olarak 13 Mart 2007 tarihinde Gazi niversitesi ile birlikte Ankarada Gen
sizlii Sempozyumunu dzenlemitir. Konunun ilgili tm kesimlerin katlmyla gerekletirilen
Sempozyumun sonunda Gen stihdamnn Artrlmasna Ynelik Yol Haritas aklanmtr. Sz
konusu Sempozyum erevesinde sunulan tebliler TSKin Hakemli Dergisi TSK AKADEMnin zel
says olarak bastrlmtr.
Konfederasyon, izleyen srete KUR tarafndan orumda 15-16 Kasm 2008 tarihlerinde
dzenlenen I. Ulusal Genlik stihdam Zirvesine hazrlk srecinden balayarak itirak etmi ve
grlerini yanstmtr.
53

Nihayet Konfederasyonun Aratrma Servisi bnyesinde dnyada gen istihdam konusunda
ortaya kan gelimeler, yaplan dzenlemeler ve alnan nlemler yakndan izlenmekte, konuya ilikin
aratrmalar yaplmakta ve raporlar hazrlanmaktadr.
3.5.2.2. TRK-in Gen stihdamna likin Faaliyetleri
Trk- Genlik Komitesi; genlerin eitim sorunlar, gen isizlii, alan genlerin sorunlar,
genlerin sosyal gvenlikleri, sendikal rgtlenmeleri gibi konular ulusal ve uluslararas dzlemde
gndemine tamaktadr. Ayrca Uluslararas i Sendikalar Konfederasyonu Asya Pasifik Blge
rgt (ITUC-APRO)nn genlik komitesinde temsil edilmektedir.
Gemite, Alman Sendikalar Birlii (DGB) Yabanc iler Dairesi ile Federal Almanyada
yaayan Trk ii ocuklarnn uyum sorunlar zerine ortak almalar yaplmtr. Ayrca Gen
ilerin Sorunlar ve zm Yollar konulu ulusal sempozyumlar dzenlenmi; Trk Metal Sendikas
tarafndan gen iilerin sorunlarnn ele alnd kurultaylar gerekletirilmitir.
TRK-, ILOnun 1999 ylndan bu yana temel hedef olarak belirledii insan onuruna yakr
iin yaygnlatrlmas konusuna hassasiyet duymakta ve zellikle genler iin insana yakr i
ihtiyacn her frsatta gndeme tamaktadr.
3.5.2.3. HAK-in Gen stihdamna likin Faaliyetleri
HAK- Konfederasyonu gen odakl faaliyetlerini Konfederasyon ve bal sendikalarnda
faaliyet gsteren Genlik Komiteleri koordinasyonunda etkin ve sistematik ekilde
gerekletirmektedir.
ye sendikalarn Genlik Komitesi Bakanlar ve iyeri genlik temsilcilerinden oluan 14
kiilik bir yapyla almalarn srdren HAK- Genel Merkez Genlik Komitesi dzenli ve gndemli
olarak toplanmaktadr.
HAK-, genlere daha etkin beeri sermaye yatrm yaplarak igc piyasasna girilerinin
desteklenmesi, istihdamlarnn artrlmas ve isizlik oranlarnn drlmesi; sosyal diyalog yoluyla
ii-iveren-eitim kurumu ibirlii ile yerel ve sektrel ihtiyalar, igc arz ve talebi gz nnde
bulundurularak istihdam odakl mesleki eitim modelleri gelitirilmesi ve uygulanmasn temel bir
ncelik olarak grmekte olup, bu erevede genlere ynelik lkemizin birok ilinde istihdam odakl
yeniliki projeler gerekletirmektedir.
Bu anlayla Sakarya, Ankara ve stanbul illerinde uygulan Yeniliki Mesleki Eitim
Modlleriyle Gda Sektrnde stihdam Yaratma Projesi ile 160 gence Ankarada Ekmek retim
Eleman, Sakaryada St ve St rnleri Eleman, stanbulda Kek ve Pasta retim Eleman Meslek
Kursu verilerek, istihdam edilebilirlikleri salanmtr. Demir elik Sektrne Gen gc Yetitirme
Projesi ile Hatay blgesinde hedef kitleyi oluturan 125 gen isizin otomasyon (hidrolik ve
pnmatik) konusunda kalifiye hale getirilerek, istihdamlar salanmtr.
Bununla birlikte HAK- Konfederasyonu tarafndan hlihazrda orum ve Sinop'ta istihdam
odakl iki proje yrtmektedir. orum linde CNC Torna Tasarm Ve retim Operatr Yetitirme
Projesi ile 80 gen isize teorik ve iba eitimler verilmekte, Kastamonu ve Sinop illerinde ise
Yeniliki Mesleki Eitim Modlleriyle Orman isi Yetitirme Projesi ile 130 gen isiz kalifiye hale
getirilmektedir.
HAK- Konfederasyonu tarafndan 2008 ve 2011 yllarnda genlere ynelik Arama
Teknikleri El Kitab hazrlanm, kitabn KUR, Belediyeler ve MEB meslek liseleri araclyla genlere
ulamas salanmtr. niversiteler ve meslek liseleriyle yakn alma iinde olan HAK- ald karar
erevesinde; Genel Merkezi, ye Sendikalar, l Temsilcilikleri ve sendika ube bakanlklar
bnyesinde genlere ve rencilere staj imkn salamaktadr.
HAK- KUR tarafndan 15-16 Kasm 2008 tarihlerinde orumda dzenlenen I. Ulusal
Genlik stihdam Zirvesine hazrlk ve organizasyon sreleri dhil olmak zere aktif olarak itirak
etmitir.
54

Ayrca 28-29 Aralk 2009 tarihlerinde Gaziantepte genlerin eitim-istihdam-rgtlenme ile
sorunlarnn ii-iveren ve genlik temsilcileriyle birlikte tartld Genlik iin Yeni Frsatlar
bulumasn gerekletirmitir. altayn sonunda "Yerel Genlik stihdam Bulumas Sonu Bildirisi"
yaynlanmtr. Bildiride, Trkiye genlik istihdam yol haritasnn oluturulmas talep edilmi ve bu
yol haritasnn iermesi gereken unsurlar belirlenmitir.
Ulusal faaliyetleriyle birlikte, HAK- Uluslararas i Sendikalar Konfederasyonu (ITUC) ve
Avrupa i Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) nun ortaklaa kurduklar, ngiltere`den Kazakistan`a
kadar 50 lke sendikasn iine alan PAN-Avrupa Blgesel Konseyi Genlik Komitesinde bakan
yardmcs olarak temsil edilmektedir. ITUCun daimi komitesinden biri olan Genlik komitesinde
yer alan HAK-, komitede 15 lkeden biri olup genel konseye taleplerini ve grlerini dorudan
bildirmektedir. Ayrca HAK-,Uluslararas i Sendikalar Konfederasyonu Asya Pasifik Blge rgt
(ITUC-APRO)nn genlik komitesinde yedek olarak temsil edilmektedir.
2011 yl Kasm aynda Trkiyede gerekletirilen PERC Genlik Komitesinin 4. Toplants
HAK- ev sahipliinde yaplmtr.
3.5.3. Sosyal Diyalog Mekanizmalar
gc piyasasyla ilgili olarak gerekletirilecek olan almalarda ii, iveren rgtleri ile
ilgili kamu otoritelerinin ortak zeminde bulutuu eitli platformlar bulunmaktadr.
3.5.3.1. Ekonomik ve Sosyal Konsey
1995 ylnda Babakanlk Genelgesi ile kurulan Ekonomik ve Sosyal Konseyin kurulu yasas
2001 ylnda karlmtr. Yasaya gre, Konseyin ba Babakan olup, amac ekonomi politikalarnn
oluumunda farkl karlarn temsili araclyla toplumsal bir uzlamann salanmas, endstri
ilikilerinde kalc bara ulalmas ve hkmete istihdam, verimlilik ve gelirlerle ilgili konularda
danmanlk yapmaktr. Konseyin yelik bileimi deien bir sre izlemitir. Son olarak Konsey,
Hkmet 16, i Kesimi (TRK-, HAK-, DSK, Trkiye Kamu-Sen) 12, verenler (TSK ve TOBB) 6,
TESK 3, TZOB 3, olmak zere toplam 40 yeden olumaktadr.
3.5.3.2. alma Meclisi
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde sosyal taraflarn gr ve nerilerini almak
zere alma Meclisi ad altnda daimi bir kurul oluturulmutur.
3.5.3.3. l Danma Kurulu
2004 ylnda oluturulan l Danma Kurulunun amac, alma barnn ve endstri
ilikilerinin gelitirilmesi, alma hayatyla ilgili mevzuat almalarnn ve uygulamalarnn izlenmesi,
hkmet, ii ve iveren konfederasyonlar arasnda etkin bir danmann gereklemesidir. Kurulun
her yl Ocak, Mays ve Eyll aylarnda toplanmas gerekmektedir.
3.5.3.4. Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu (YOKK)
Yatrmlarla ilgili dzenlemeleri rasyonel hale getirmek, yatrm ortamnn rekabet gcn
artrmaya ynelik politika nerileri gelitirmek, yatrmn her safhasnda ulusal ve uluslararas
yatrmclarn karslat idari engellere zm retmek amacyla Yatrm Ortamn yiletirme
Koordinasyon Kurulu (YOKK) oluturulmutur. Gen istihdam konusu YOKK bnyesinde oluturulan
istihdam teknik komitesi tarafndan ele alnmaktadr. stihdam Teknik Komitesi bu alanda ilgili kamu
kurum ve kurulular ile sosyal taraflar arasnda bir diyalog mekanizmas ilevi grmektedir.
3.5.3.5. l yaplar
Ynetiminde veya bileiminde, ii ve iveren temsilcileri bulunan kurum/kurulular ve
rgtlenmeler arasnda SGK, KUR, MYK, Asgari cret Tespit Komisyonu, l stihdam ve Mesleki
Eitim Kurullar, Yksek Hakem Kurulu, Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyi, Kadn stihdam zleme
55

Kurulu, stihdam ve Mesleki Eitim likisinin Glendirilmesi Eylem Plan zleme ve Deerlendirme
Kurulu gibi kurum/kurulu ve yaplanmalar bulunmaktadr.
3.5.3.6. Ekonomi Koordinasyon Kurulu
lk olarak kriz gndemiyle 3.11.2008 tarihinde toplanan Ekonomi Koordinasyon Kurulu,
sosyal taraflarn ve sivil toplum rgtlerinin katlm ile bir sosyal diyalog zemini olarak ilev
grmektedir. Bu kurula sosyal kesimleri temsilen, TRK-, HAK-, DSK, KAMU-SEN, KESK, MEMUR-
SEN, TSK, TESK, TZOB, TDEF, KEG, Toplum Gnllleri Vakf, TOBB, KAGDER, zel stihdam
Brolar Dernei gibi kurulular katlmaktadr.

4. Genlerin stihdamnda Kalknma birlii
(ki ve ok Tarafl Uluslararas Finans Kurumlar)
Genlerin istihdamnda uluslararas kalknma ibirliiyle (iki ve ok tarafl ve uluslararas
finans kurumlar) ilgili ana aktrler Avrupa Komisyonu, Uluslararas alma rgt ve Birlemi
Milletlerin dier ilgili kurulular ile Dnya Bankasdr.
4.1. Avrupa Komisyonu
2007-2013 dnemi iin ABye aday lkeleri tam yelie hazrlamaya ve ye lkeler ile aday
lkeler arasndaki ekonomik ve sosyal farkllklar azaltmaya ynelik mali yardmlar Katlm ncesi
Mali Yardm Arac (IPA) ad altnda birletirilmitir. IPA kapsamndaki nsan Kaynaklarnn
Gelitirilmesi bileeninin genel amac daha fazla ve daha iyi istihdam olanaklar ve daha geni bir
sosyal uyum ile srdrlebilir ekonomik byme yeteneine sahip bilgi temelli ekonomiye geiin
desteklenmesidir. Sz konusu IPA bileeninin kurumsal adan amac ise, aday lkeleri Avrupa
stihdam Stratejisi ve Lizbon Stratejisi erevelerinde Avrupa Sosyal Fonuna hazrlamak, bunun iin
gerekli uygun yap ve sistemleri kurmaktr.
IPA, SGB nclnde hazrlanm olan nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel
Program erevesinde drt ana ve bir teknik yardm ncelik eksenine odaklanmaktadr. Ana ncelik
eksenleri;
i) istihdam,
ii) eitim,
iii) hayat boyu renme ve
iv) sosyal ierme olarak tanmlanmtr.
Bu ncelikler altnda ayrca on tedbir (alt hedef) belirlenmitir.
stihdam ncelik ekseninin amac; Trkiye igc piyasasnn temel sorun alann
oluturan, kadnlarn igcne katlmlarnn artrlmas, genlerin istihdamnn artrlmas ve kaytd
istihdamla mcadele edilmesidir.
2007-2009 yllar iin istihdam ncelik ekseni iin salanan toplam 82,150,589 Euronun,
27,700,000 Eurosu genlerin istihdamnn artrlmas tedbiri iin ayrlmtr. 2010-2011 yllar iin
ise genlerin istihdamnn artrlmas tedbirine ayrlan bte 33,000,000 Eurodur.
4.2. Birlemi Milletler
Birlemi Milletler Kalknma Yardm erevesi (BMKY) Birlemi Milletler (BM) kurulularnn
lke seviyesindeki operasyonel faaliyetleri iin ortak stratejik erevedir. BMKY'nin amac, ulusal
ncelikler ve ihtiyalar iin; Binyl Kalknma Hedefleri ve taahhtleri, ve BM kurulularnn uluslararas
konferanslar, zirveleri, konvansiyonlar ve insan haklar enstrmanlar erevesinde kolektif, tutarl ve
entegre bir BM yant oluturmaktr.
BMKY, Trkiye BM lke Ekibi (UNCT) ve hkmet ibirliinde sivil toplum temsilcileri, Dnya
Bankas ve Avrupa Komisyonu gibi ortaklara danlarak hazrlanmtr. 5 yllk programlama dilimi
56

olan 2006-2010 iin ulusal ncelikler ve uluslararas taahhtler gz nne alnarak, genel BMKY
sonucu belirlenmitir:
1. Demokratik ve evresel ynetiim iin bireysel ve kurumsal kapasitenin glendirilmesi
2. Yoksulluk ve eitsizliin azaltlmas nitelikli temel sosyal hizmetlerin hassas gruplara
ulatrlmas
3. Kadnlar, ocuklar ve genlerin haklarn talep edebilmeleri ve tam anlamyla bu
haklardan faydalanabilmeleri iin daha koruyucu bir ortam yaratlmas
Yukarda belirtilen genel sonutan ikincisi genlik istihdamna atfta bulunmaktadr. Bu
sonuca katk sunmak zere BM kurulularnn yapt almalardan ILOnun 2007 ylnda yaymlanan
Trkiyede Genlik stihdam Raporu ile UNDP tarafndan 2008 ylnda yaymlanan Trkiyede
Genlik: Ulusal nsani Gelime Raporu 2008, genlik istihdamyla ilgili deerlendirmelerde ve
politika nerilerinde bulunmaktadr.
2011-2015 yllarn kapsayacak Birlemi Milletler Kalknma birlii Stratejisi ncelikli alan
ve bunlara ilikin yedi somut sonu belirlemitir. Bu stratejik ibirlii alanlar ve sonular Dokuzuncu
Kalknma Planndaki be gelime ekseni dorultusunda hazrlanmtr. Bu stratejik ibirlii alanlar ve
sonular zerinde BM sistemi ve hkmet tarafndan uzlalmtr ve Strateji 2010 yl sonunda
taraflarca imzalanmtr. Stratejide tanmlanan ncelikli alanlar unlardr:
1. Demokratik ve evresel ynetiim,
2. Eitsizliin azaltlmas, sosyal ierme ve temel kamusal hizmetler,
3. Yoksulluk ve istihdam
Yoksulluk ve istihdam alanna ilikin olarak hedeflenen sonulardan biri Rekabet, artan
verimlilik ve kurumsal sosyal sorumlulua dayal ekonomik bymeyi tevik eden eitlii glendirici
politikalar, stratejiler ve programlarn uygulanmas yoluyla herkes iin insana yakr i ve istihdam
olanaklarnn artrlmasdr. Bu sonu erevesinde, zellikle genlere beceri kazandrlmas ve
varolan becerilerinin gelitirilmesinin, devletin insana yakr ilerin yaratlmas ve insana yakr
alma koullar ile i gvenliinin salanmas dorultusundaki almalarnda zel bir ilgiyi hak
ettii vurgulanmaktadr.
BMKY 2006-2010 ve Birlemi Milletler Kalknma birlii Stratejisi 2011-2015
dorultusunda BM kurulularnn genlik istihdamna vurgu yapan veya ncelik veren almalar
aada zetlenmitir:
4.2.1. Uluslararas alma rgt (ILO)
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve ILO Avrupa ve Orta Asya Blge Direktrl arasnda
nsana Yakr lke Program Mutabakat Zapt 10 ubat 2009da imzalanmtr. Taraflar bu
mutabakat zapt ile Ulusal nsana Yakr Programn sosyal ortaklarn ibirliiyle uygulayacaklarn
beyan etmilerdir. Mutabk kalnan ibirlii lke ncelikleri unlardr:
182 sayl ILO Szlemesi uyarnca ouk iilii ile mcadele edilmesi
Sosyal diyaloun glendirilmesi
Genlerin istihdamna ilikin durum tespiti ve Ulusal Eylem Plannn hazrlanmas
Kadn-erkek eitliinin salanmas ve kadn istihdamnn arttrlmas
4.2.1.1. Birlemi Milletler Genlik stihdam Ortak Program
Ekim 2009da balayan ve Eyll 2012de sona ermesi ngrlen BM Ortak Program (BMOP)
drt BM kuruluu FAO (Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt), ILO (Uluslararas alma rgt),
IOM (Uluslararas G rgt) ve UNDP (Birlemi Milletler Kalknma Program) ile Ulusal Program
uygulaycs KUR (Trkiye Kurumu) ortaklnda yrtlmektedir. BMOP finansman spanya
Hkmetinin salad Binyl Kalknma Hedefleri Fonundan (MDG-F) desteklenmektedir. BMOP hem
ulusal politika dzeyinde hem de Antalya ilinde yerel dzeyde sonular elde etmeyi hedeflemektedir.
Ulusal dzeyde, KURun koordinatrlnde ve dier ilgili paydalarn ibirlii ile bir Ulusal
57

Genlik stihdam Eylem Plan gelitirilecektir. Ortak Program yerel dzeyde ise Antalyada igc
talep dinamiklerini desteklemeyi, igc arz ve talebi arasndaki uyumsuzluun giderilmesi ynnde
zmler retmeyi ve igc piyasasndaki gen gruplar yararna istihdam, genlik ve g ynetimi
nlemlerinin etkin biimde uygulanmasn hedeflemektedir.
4.2.2. Dnya Bankas
lke Ortaklk Stratejisi (OS) DBnin bir lke dhilinde, genellikle 3-4 yllk bir sre iin
faaliyetlerine yol gsteren bir alma plan olup, lkenin ekonomik ve sosyal performansn, balca
kalknma sorunlarn tanmlar ve hkmetin kalknma stratejisini zetler. Bu balamda, OSnin
kapsad sre boyunca, o lkeye DBnin nerdii yardm paketinin ana hatlarn gsterir. Buna
DBnin o lkede planlanan tm faaliyetleri, yani bor verme, analitik almalar ve teknik yardmlar
dahildir.
DBnin 2008-2011 dnemine ynelik yeni OS hedefi, hkmetin kalknma stratejisi ile
entegre olarak lkenin kalknma vizyonunun -hzl, srdrlebilir ve adil paylaml byme-
gerekletirilmesinde hkmet ile ibirlii yapmaktr. OS Dokuzuncu Kalknma Planna ve Hkmet
Programna gre ekillendirilmitir ve ana kalknma eksenine katkda bulunmay amalamaktadr:
Rekabet gcnn ve istihdamn artrlmas
Adil beeri ve sosyal kalknma
Yksek kalitede kamu hizmetlerinin etkin bir ekilde sunulmas
2008-2011 yllarn kapsayan OS rekabet gcnn ve istihdamnn artrlmas ana kalknma
ekseni erevesinde yksek orandaki gen isizliine de atf yapmakta ve iyi ilerin yaratlmasna
ncelik tanmaktadr. Bu belgede, uluslararas deneyimlerden de yola karak yoksulluun
srdrlebilir bir ekilde azaltlmasnn en nemli unsurunun iyi ilerin yaratlmas olduu
vurgulanmaktadr.
Haziran 2008de DB Trkiyenin Gelecek Nesillerine Yatrm Yapmak: Okuldan e Gei ve
Trkiyenin Kalknmas isimli raporunu yaymlamtr. Raporda, okuldan ie gei sreci ve genlik
istihdamnn iyiletirilmesi konular kapsaml ekilde incelenmitir.
2004-2009 yllar arasnda DB tarafndan uygulanan Genliin Sesi Program erevesinde
15e yakn farkl ehirde Genlik, stihdam ve Giriimcilik seminerleri gerekletirilmitir. Bu
seminerlerin sonucunda Genliin Sesi Programnda gnll olarak alan genler tarafndan
genlik istihdamn lke gndemine tamak amacyla bir Ulusal Genlik stihdam Zirvesi
dzenlenmesi nerisi gelitirilmitir. Bu neri, ilgili kamu kurulular, sosyal taraflar ve uluslararas
kurulular tarafndan desteklenerek Kasm 2008de orumda dzenlenen 1. Genlik stihdam
Zirvesi ile hayata geirilmitir.

5. Yerel stihdam Politikas Gelitirme Sreci: Antalya rnei
Birlemi Milletler Ortak Program, Herkes iin nsana Yakr : Ulusal Genlik stihdam
Program ve Antalya Pilot Blge Uygulamas (BMOP) kapsamnda Antalyada her yl KUR
tarafndan yrtlen igc yetitirme kurslarna l stihdam ve Mesleki Eitim Kurulunun (MEK)
somut ve bilimsel verilere dayal analizlerden yola karak karar verebilmesi amacyla pilot bir
uygulama yaplmtr.
Bu pilot uygulama farkl dzlemlerde yaplan almalarn bir sentezi sonucu ortaya kmtr.
BMOP kapsamnda 2010 ylnda Antalyada ncelikli Sektrlerin Belirlenmesi almasyla byme
ve istihdam yaratma potansiyeline sahip sektrler belirlenmitir. Ayrca, Antalyada BMOP desteiyle
Ekim 2010-Ocak 2011 arasnda TK ve KUR ile ibirliinde Antalya gc Piyasas Aratrmas
gerekletirildi. Bu aratrma kapsamnda 2.850 iletme ile TK detayl bir anket almas yaparak
Antalyadaki mevcut igc talebi eilimlerini ortaya koymutur.
Ayrca, bir alma ekonomisti tarafndan Antalyann mevcut ekonomik ve istihdam yaps
detaylca incelenerek ve TK, KUR ve dier ilgili kurulularn rettikleri veriler kullanlarak Antalya
li gc Piyasas almas 2010 yl son eyreinde gerekletirildi.
58

Bu almann bulgular KUR ile beraber deerlendirilerek 2011 ylnda Antalyada
gerekletirilecek olan igc yetitirme kurslar belirlendi ve KUR tarafndan onay iin l stihdam
ve Mesleki Eitim Kuruluna sunuldu. MEK bu kurslar onayladktan sonra KUR yaplan farkl
almann sonucunda ortaya kan igc yetitirme kurslarn Antalyada uygulamaya balad. Bu
kurslar BMOP tarafndan da finansal olarak desteklenmektedir.

59

GENEL DEERLENDRME VE SONU
Gen isizlii bugn tm dnyann kar karya olduu en temel problemlerden biridir.
Gnmzde hem gelimi lkeler hem de gelimekte olan lkeler, her geen yl igc piyasasna
giren nemli saydaki gence insana yarar ve srdrlebilir iler yaratmak iin byk kaynaklar
ayrmaktadr.
ILOnun 2004 ylnda yapt aratrmaya gre, gen isizlii orannn yar yarya azaltlmas
kresel dzeyde GSYHnn %4,4 ila %7,0 orannda artmasn salayacaktr. Yine ILO, gnmzde
genlerin potansiyelinin tam olarak kullanlmas iin 400 milyon dzgn istihdamn yaratlmas
gerektiini ifade etmektedir.
ILOnun Genlerin stihdamnda Kresel Eilimler 2010 Raporunda kresel lekte
genlerin hem igcne katlma orannn hem de gen istihdamnn gen nfusa orannn geriledii;
Krizden nce gen isizlii orannn d eilimi gstermekle birlikte, yetikin isizlii orannn
yaklak kat dzeyinde bulunduu ve Krizle birlikte tm dnyada gen isizliinin grlmedik
lde yaygnlat; genlerin insana yakr ilerden yeterince yararlanamad tespitlerinde
bulunmaktadr.
Durum analizinin de ortaya koyduu zere, Trk genlerinin durumu dnyadaki rneklerine
paralel bir tablo izmektedir. Dnyann birok lkesinde olduu gibi lkemizde de genler, insana
yakr i olanaklarndan yoksun kalmakta ve ekonomik ve sosyal alardan belirsizliklere
srklenmektedir. Genler eitli sebeplere bal olarak igc piyasasna girite ve alma
hayatnda dezavantajl durumdadr.
Trkiyede genel anlamyla isizlik ve zelde gen isizlii, kriz dneminde tetiklenmi
olmakla birlikte, yapsal bir sorundur. stihdamsz byme ise Trkiye ekonomisinin temel
zelliklerindendir. Ekonomik byme hznn %6,9a ulat 2002-2007 dneminde dahi ekonominin
istihdam yaratma performans dk kalm, isizlik oran %10un altna gerileyememitir. Mevcut
yapsal sorunlara kresel krizin eklenmesiyle birlikte isizlik oran rekor dzeylerde artm, genlerin
igc piyasasndaki krlganl daha da belirginlemitir.
lkemizde kaytd istihdam, insana yakr i ilkesinden uzaklalmasna neden olmakta;
zellikle kriz nedeniyle hanedeki gelir azaln telafi etmek zere normalde igcnde olmayan
kadnlarn ve dier aile bireylerinin kaytd ilerde almaya balamas kaytdl artrmaktadr.
2010 ylnda Trkiyede gen istihdamnda 137 bin kiilik bir art gereklemitir. Bununla
birlikte, gen isizlerin says 165 bin kii azalmtr. Ayn dnemde genlerin igcne katlma oran
%38,3 olarak gereklemi ve bir nceki yla gre 0,4 puan gerilemitir.
Genel isizlik oran %11,9 seviyesinde iken, gen nfusta %21,7ye kentlerdeki genlerde ise
%24,8e ykselmektedir. Tarm d isizlik oran, genlerde %25,9a ykselmektedir. te yandan,
2010 ylnda gen isizlik orannda 3,6 puan gibi nemli bir azal olduu grlmektedir. Sz konusu
azal kentlerde 3,4 puandr.
Dnyada olduu gibi lkemizde de genlerin karlatklar temel problemlerden biri, eitim
dnemini tamamlayp igc piyasasna ilk girilerinde ortaya kmaktadr. arama konusunda
yeterli derecede bilgi sahibi olmama, mesleklerin tantlmamas, rehberlik ve kariyer danmanl
hizmetlerinin yetersizlii ve deneyim eksiklii gibi nedenlerle genler i bulma konusunda sknt
yaamaktadr.
sizlikle erken yata ve kimi zaman uzun sreli olarak karlalmas, zgven kaybna ve baz
yeterliliklerin yitirilmesine yol amaktadr. Uzunca bir dnem isiz kalan genler, ya kayt d
sektrde sosyal haklardan yoksun biimde dk gelirle almakta ya da i aramaktan vazgeerek
kendilerini ilerleyen yllarda ciddi sorunlarla kar karya bulmaktadrlar. Nitekim ILO Genlerin
stihdamnda Kresel Eilimler 2010 balkl Raporunda, zellikle ekonomik durgunluk
dnemlerinde igc piyasasna girite yaanan zorluklarn genler zerinde kalc olumsuz etkiler
braktn vurgulayarak, bu durumun kendisini igc piyasasndan tamamen dlam bir kayp
nesil yaratmasndan endie duyulduunu belirtmitir.
Nitekim gen isizlii nedeniyle toplumlarn dedii en ar bedel, genlerin kendisini
gerekletirmelerine ve retime katkda bulunmalarna olanak tanmayan bir topluma duyduklar
tepkidir. Topluma ve demokratik srelere yabanclaan genler, sua ynelmektedir.
60

Bilgi a olarak nitelendirdiimiz bu yeni dnemde bilgi ve beceri seviyesi yksek,
deiikliklere hzla adapte olabilen, yaratc, ngr ve inisiyatif sahibi genler hi kukusuz
lkemizin geleceinin yaratlmasnda giderek daha nemli bir g haline gelmektedir.
lkemizde ise igc piyasasnda genlerin profili, aadaki temel zellikler erevesinde
izilebilmektedir:
gcne katlma ve istihdam oranlar dk, isizlik oranlar yksektir.
Tarm d isizlik oran ve kentsel isizlik oran yksektir.
Eitim dzeyi, bilgi ve beceri seviyesi, her geen sene ykselmekle beraber, yetersiz
boyutlardadr.
Genlerin sahip olduklar vasflar ile igc piyasasnn ihtiyalar arasndaki uyumsuzluk,
genlerin igc piyasasna giriini zorlatrmaktadr.
Genler igc piyasasna girite nitelik sorunlar nedeniyle genellikle kaytd istihdamla
kar karya kalmaktadr.
Mesleki ve teknik eitim, genlerin igc piyasasnn taleplerine uygun nitelik ve vasfta
yetimelerini bylece istihdama geilerini kolaylatrmas asndan nem tamaktadr. Eitimin
kalitesi, arz-talep uyumsuzluklar ile talep yetersizlii mesleki ve teknik eitim sisteminin genlerin
istihdamna etkisi asndan balca sorunlarn oluturmaktadr. Mesleki eitime ynelik toplumsal
ilgi halen zayftr ve bunu artrmaya ynelik tantm almalar yeterince yaplamamakta; mezunlar
asndan ara elaman olarak igc piyasasna girmek yerine yksekrenime gei beklentisi devam
etmektedir.
Mesleki ve teknik ortaretim okullarndaki arz kapasitesinin alanlara ve blgelere gre
dalm salkl bir ekilde yaplandrlamamtr. Dier yandan, eitim kurumlarnn teknik
donanmlar, modler yaklamla hazrlanan retim programlarnn beklentilerine gre
yaplandrlamamtr. te yandan, rgn ve yaygn mesleki ve teknik eitim kurumlarndan verilen
diploma veya belgelerle, kiilerin sahip olduklar bilgi ve becerilerin tannrl ve geerlii
salanamam; enformel yollardan edinilen becerilerin belgelendirilmesine ilikin sreler henz
tamamlanamamtr. Eitimde kalite gvence sisteminin kurulup iletilmesi iin okullar arasnda
asgari anlay birlii ve standartlar henz oluturulamamtr. Okullama oranlar OECD ve AB lkeleri
ortalamalarnn altndadr.
Dier yandan, isiz kesime ynelik istihdam olanaklarn artrmada nemli bir ara olarak
grebileceimiz giriimcilik faaliyetleri olduka snrl kalmaktadr.
Etkin aktif igc politikalar yoluyla bireylerin mesleki beceri ve nitelik dzeyinin artrlmas,
i arama ve i danmanl hizmetleri ile bireylerin kendi niteliklerine uygun ilere ynlendirilmesi ve
giriimciliin gelitirilmesi genlerin istihdamn artrmadaki balca politikalardr.
Krda tarm d istihdam olanaklarn artrmak iin zellikle genler ve kadnlar iin eitim
dzeyinin ykseltilmesi ve katma deeri yksek tarm ve tarm d faaliyetlerde istihdam imknlarn
harekete geirebilecek krsal kalknma almalar nem kazanmaktadr.
Genlik iin iyi hedeflenmi, btnleik politikalara ihtiya vardr. Gen isizlii ile
mcadelede hangi politikalarn uygulanaca konusunda, gen isizliinin nedenleri belirleyici
olmaldr. Genlerin sosyal dlanma ve ayrmcla kar korunmas, insana yakr alma koullarna
sahip olmalar, ayrmcla maruz kalmamalarn garantileyecek nitelikteki iler temel ncelik
olmaldr. Genlere kendilerini etkileyen politikalar gelitirebilmeleri iin sz hakk verilmelidir. Kendi
geleceklerinin ekillenmesinde genlerin katlm son derece nemlidir.
te yandan, gen isizliini nlemeye ve gen istihdamn artrmaya ynelik politikalar
belirlenirken; Trkiyenin demografik yaps, igc piyasasnn kendine zg sorunlar, gl ve zayf
ynleri ile engel ve frsatlar gz nne alnmaldr. Uzun vadede kadnlarn eitime ve igcne
katlmalarn engelleyen eitsizlikleri ortadan kaldracak, krdan kente gn genler zerindeki
olumsuz sonularn azaltacak, ortalama eitim sresini ykseltecek btncl politikalar
uygulanmaldr. Sorunlarn ok byk oranda yapsal olduu akllarda tutulmal, yapsal sorunlar
hedefleyen politikalara ihtiya olduu unutulmamaldr.
61

Gen igc lkeler asndan nemli bir kaynaktr. Ancak, bu kaynak igc piyasasnn
ihtiyalarn karlayacak, nitelikli, bilgi ve beceri dzeyi yksek bir yapya kavuturulabildii takdirde
lkeler asndan avantaj yaratacak bir deer haline gelecektir. Aksi halde ekonomik ve sosyal
problemlerin kayna haline dnmektedir.
Birlemi Milletler Ortak Program: Herkes iin nsana Yarar -Ulusal Genlik stihdam
Program erevesinde kurulan ve ilgili tm taraflar Ulusal Genlik stihdam Eylem Plan
hazrlanmas amacyla oluturulan Ulusal Teknik Ekip (UTE) Ocak 2010 tarihinden itibaren defaatle
bir araya gelmitir. UTE, Eylem Planna salkl bir zemin tekil edebilmesi bakmndan ncelikle bir
Durum Analizi Raporunun oluturulmasna karar vermi, bu amala kendi iinde kurduu Raportr
Ekibin yardmyla sz konusu Raporu hazrlamtr. Ulusal Genlik stihdam Eylem Plan bu
Rapora eklenmi ve btncl bir bak as ile ilgili taraflarn deerlendirmesine sunulmutur.

62

POLTKA NERLER

Gen stihdam Eylem Plannn, Program Koordinatr KUR tarafndan gerekletirilebilecek
faaliyetleri kapsayacak biimde belirlenmesine Program srecinde karar verilmitir. Bu erevede,
Durum Analizi Raporuna ek olarak sunulan Eylem Plan, dorudan KUR tarafndan
gerekletirilemeyecek yahut geekletirilmesi iin mevzuat deiiklii yaplmasn gerekli klan
hususlar darda brakmtr. Bununla birlikte Ulusal Teknik Ekip, gen isizlii ile mcadelede nem
arz eden ve kurulularca zerinde mutabakata varlan hususlar Politika Tavsiyeleri bal altnda
Rapora dhil etmeyi uygun bulmutur.
1. Trkiyenin Ulusal stihdam Stratejisinin hazrlklar sosyal taraflarn gr alnarak
tamamlanmal ve buna bal olarak Ulusal Genlik stihdam Stratejisi gelitirilmelidir. Bu,
AB katlm srecinde Avrupa stihdam Stratejisine (AS) uyum bakmndan ve Genlik
stihdam Ann (YEN) belirledii ereve dorultusunda atlmas gereken nemli bir
admdr. Bymenin yeni iler yaratmasn salayacak Ulusal stihdam Stratejisi ile
genlerin igc piyasasna girmelerini engelleyen eitli nedenlerin ortadan kaldrlmasn
hedefleyen spesifik politikalar bir arada uygulanmaldr.
2. Genlerin alma hayatnda yz yze kalabildii kaytd istihdam daraltlarak insana
yakr ilerin oaltlmasna hizmet edecek mekanizmalar gelitirilmelidir.
3. Genlerimizin istihdam edilebilirliinin artrlabilmesi iin her eyden nce igc
piyasasnn gerekliliklerine uygun niteliklere kavumalar salanmaldr.
4. Genlerin mesleki eitime ynlendirilmesi iin mevcut frsatlarn ve gl ynlerin tantm
yaplmal; mesleki eitimin kalitesi ykseltilerek, mesleki eitim mezunlarnn tercih
edilebilirlii artrlmal; genel lise eitimi yerine meslek eitimine arlk verilmelidir.
5. Eitim-istihdam ilikisi, ekonominin igc talebi gz nne alnarak yeniden
biimlendirilmeli, eitim sistemi, bilgi ekonomisinin ihtiyalarna odaklanmal, genlerin
retken istihdam iin gerekli yksek becerilerle donatlmalar salanmaldr. gc
piyasasnn ihtiyalarn karlayan niteliklerin kazandrlmasna zen gsterilmelidir.
6. Kresel rekabette sektrlerin gcn artrmak ve daha nitelikli insan gcn yetitirmek
amacyla; sektrle ibirlii gelimi, esnek ve modler program eitliliine sahip,
teknolojik altyaps gl talep arttrc tedbirler uygulamaya konulmal; mesleki eitimde;
sanayi ve hizmet sektrleri dikkate alnarak, program trn esas alan ve programlar
arasnda kolaylkla geilerin yaplabildii bir yap glendirilmelidir.
7. MEB tarafndan yatay ve dikey geilere imkn veren bir rehberlik ve ynlendirme
hizmetini ieren bireyin okula, alana-programa, meslee ve ie yneltilmesini etkin klacak
bir sistem oluturulmaldr.
8. Genlerin igc piyasasna daha nitelikli olarak katlmalarn salamak amacyla
ortaretimde, cinsiyet ve blgesel farkllklar giderici bir biimde okullama oran
artrlmaldr. Bunun yansra okulu terk oranlarn azaltc tedbirler alnmaldr.
9. Ulusal mesleki eitim sistemini oluturan; ulusal meslek standartlar, ulusal mesleki
yeterlikler, lme ve deerlendirme, sertifikalandrma, kredilendirme ile mesleki tantm ve
ynlendirme ile ilgili almalar tamamlanarak uygulamaya konulmaldr.
10. Mesleki eitimin ve retim sistemlerinin modernizasyonu ile bilgi tabanl topluma
entegrasyonu iin kurumlar aras e gdml etkin bir sistem kurulmaldr. Meslek
yksekokullarnn mesleki ve teknik ortaretim kurumlarnn uygulad programlarn
entegrasyonu glendirilmelidir.
11. Gen giriimciler, eitim, vergi, kredi, finansman, teknoloji, iletme ve pazarlama
konularnda desteklenmeli ve gelimeleri salanmaldr. AB lkelerinde mikro iletmelere
uygulanan, istihdam bana bir yl faizsiz kredi ve sigorta primi destei, i deitirme
teviki, AR-GE yardm vb. ada destekleme modelleri lkemizce de benimsenmelidir.
Ayrca, gen giriimcilere ynelik danmanlk hizmetleri gelitirilmelidir.
63

12. Gen iftilerin giriimciliinin desteklenmesi iin projeler deerlendirilirken, gen odakl
projelere ncelik verilmelidir.
13. Krsal kesimde yer alan genlerin KUR hizmetlerinden daha fazla yararlanmalarn
salamak amacyla Tarm ve Kyileri l Mdrlkleri ile KUR arasnda ibirlii
artrlmaldr.
14. MEB tarafndan hazrlanan mesleki eitim modllerinde toplumsal cinsiyet eitlii vurgusu
yaplmaldr.
15. lke genelinde kadnlarn igcne katlmn ve istihdamda kal srelerini artrmak
amacyla okul ncesi eitim yaygnlatrlmal, okul ncesi eitimde okullama oran
artrlmaldr. Ayrca kadnlarn mesleki eitimlere katlmlarn atrabilmek amacyla ocuk
ve yallarn bakm hizmetlerine ilikin olanaklar gelitirilmeli; bu tr hizmetlerden uygun
mali koullarla yararlanlmas salanmal; bu hizmetlerin salanmasnda kamu kaynaklar
kullanlmal, kamu kurum/kurulular Belediyeler, l zel dareleri, Sendikalar ve STKlarla
ibirlii yaplmaldr.
16. G eden veya etmi kiilere ynelik olarak temel yaam becerileri, kent yaamna
adaptasyon/entegrasyon konulu pilot uygulamalar yaygnlatrlmaldr.
17. niversite-sanayi ibirliinin, genleri ok yakndan ilgilendiren bir alan da inovasyon ve
AR-GEdir. Fikri ve snai haklarn korunmasna nem verilerek, sz konusu ibirlii
gelitirilmeli; bilimsel fikir ve bulularn yksek teknolojili rn ve hizmetlere
dntrlmesi salanmaldr.
18. Odalar, meslek kurulular ile ii ve iveren kurulularnn mesleki teknik eitime daha
fazla ncelik vermeleri salanarak eitimlerin ii ve iveren kurulular ile eitim kurumlar
ibirliinde verilmesi salanmaldr. Hayat boyu renme erevesinde; renimini
tamamlamak isteyenler ile bireysel geliimlerini salamak ve-veya yeni mesleki yeterlikler
kazanmak isteyenlerin eitime eriimi kolaylatrlmaldr.
19. Modler yapda hazrlanan mesleki eitim programlar Mesleki Yeterlikler Kurumu (MYK)
tarafndan yaymlanan ulusal meslek standartlar ve ulusal mesleki yeterlilikler dikkate
alnarak sistematik olarak gncellenmelidir.
20. Genlik kurulularnn ulusal ve yerel dzeyde sosyal diyalog mekanizmalarna katlm ve
temsili salanmaldr.
21. Staj imknlar gelitirilerek, genlerin alma hayat ile tanmas salanmaldr. Staj
imknlar sre, nitelik ve nicelik olarak artrlmal staj szlemesi ve artlar gelitirilmelidir.
Staj olgusunun alan stats ile kartrlmamas ynnde nlemler alnmaldr. Sektr-
niversite ibirlii gelitirilmeli, staj ve burs olanaklar ve firma/sektr tanma programlar
artrlmaldr.
22. Genlerle ilgili frsatlara ilikin bir tantm kampanyas yaplmaldr.
23. Vergi ve prim oranlar, gen istihdamn tevik edecek ekilde, etki lm analizleri
yaplarak ve OECD ortalamas gzetilerek belirlenmelidir.
24. zrl genler dikkate alnarak, sektrel dzeyde istihdam edilebilirlik artlarnn
belirlenmesine ynelik igc piyasas ihtiya analizleri yaplmal ve zrl genlere ilikin
eitim programlar buna gre gelitirilmelidir.
25. ,KURun krsal blgelerdeki rgtlenmesi ve hizmetleri de glendirilmelidir.
26. Krsal kesimden g eden genler vasfsz olmalarndan tr sosyal gvencesiz ve dk
cretlerle almay kabul etmektedirler. Tarm sektrndeki dk verimlilik, cretsiz aile
iilii, kendine zor yeten ve ihtisaslamam iftilik, sosyal ve ekonomik adan
dlanmlk ve kayt d ekonomi sorununa zm bulunmaldr. Bu yaklam krsal
kesimden kent merkezlerine yaplan gen gnn nlenmesine de yardmc olacaktr.
Krsal alanlarda mesleki eitimin niteliinin ve niceliinin artrlmas, rencilerin eitim
masraflarnn desteklenmesi, gelir getirici faaliyetlerin eitlendirilmesi, rekabet gcnn
gelitirilmesi, organik tarm, krsal turizm, modern hayvanclk, su rnleri yetitiricilii,
64

meyve, sebze ve kesme iek retimi, rn pazarlama ve ileme gibi yksek katma deer
oluturan faaliyetler ve retici rgtlerinin desteklenmesi ile krsal kesim genlerine yeni i
frsatlar yaratlmas salanmaldr.
27. gc piyasasna baarl bir gei salayamayan baz genlere (okulu terk edenler,
niversiteye giremeyen orta retim mezunu genler gibi) ynelik beceri eitimlerinin
glendirilmesi ve aktif igc piyasas programlarnn igc piyasasna girite en byk
sorunlar yaayan dezavantajl genlere (daha az eitimli olanlar, dk gelirli ailelerden
gelen genler, kadnlar) odaklandrlmas yoluyla yeni bir balang yapabilmeleri iin ikinci
ans verilmelidir.
28. Gen bilim insanlarna ve uzmanlara yurtdnda salanan elverili ortam lkelerinde temin
edilmeli, istihdam olanaklar cazip hale getirilerek beyin g tersine evrilmelidir.
29. Kamu ve meslek rgtleri ile sendikalar, genleri igc piyasas ve istihdama ilikin
mevzuat ve uygulamalar konusunda bilgilendirecek destek programlarn ve
uygulamalarn artrmaldr.
30. Genlerimizin istihdama kazandrlmas ve alma isteinin gelire dntrlmesi iin
yerel olanaklar kamu kesimi, zel kesim ve sivil toplum kurulular (STK)nn ibirliiyle
projelendirilerek deerlendirilmelidir.
31. Avrupa Birlii kaynakl projelerden azami lde yararlanmak iin sivil toplum
kurulularnn, zellikle de genlik STKlarnn bunlara ulama ve kendi aralarnda ibirlii
gelitirme imknlar artrlmaldr.
32. i ve veren Sendika ve Konfederasyonlar arasndaki sosyal diyalog, gen istihdam
konusunda da gelitirilmelidir.

65

KAYNAKA
4447 Sayl sizlik Sigortas Kanunu
4857 Sayl Kanunu
4904 Sayl Trkiye Kurumu Kanunu
Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii
Commission for European Communities; Turkey 2009 Progress Report, n. SEC (2009) 1334, Brussels,
2009, p.25.
ocuk ve Gen ilerin altrlma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik
SGB - KUR; 5084 Sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki Kanununun Etkilerinin
Deerlendirilmesi almas Aralk-2007
DPT; Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013), 2009 Yl Program, Ankara, 2009.
DPT; Dokuzuncu Kalknma Plan 2007-2013, Ankara, 2006.
DPT; Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001-2005) 2003 Ankara, 2003.
ILO; Global Employment Trends 2011: The challenge of a jobs recovery / International Labour Office.
Geneva: ILO, 2011
ILO; Global employment trends for youth : August 2010 : special issue on the impact of the global
economic crisis on youth / International Labour Office. Geneva: ILO, 2010
ILO; Guide for the preparation of national action plans on youth employment / Gianni Rosas and
Giovanna Rossignotti; International Labour Office. Geneva: ILO, 2008
nsan Kaynaklarnn Gelistirilmesi Operasyonel Program
stihdam ve Mesleki Eitim likisinin Glendirilmesi Eylem Plan
KUR; 2011-2015 Stratejik Plan
KUR; http://www.iskur.gov.tr/
Kadn stihdamnn Artrlmas ve Frsat Eitliinin Salanmasna likin 25.05. 2010 tarih ve 2010/14
sayl Babakanlk Genelgesi
Kadn ilerin Gece Postalarnda altrlma Koullar Hakknda Ynetmelik
Katlm ncesi Yardm Arac Krsal Kalknma Program (IPARD)
Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, Giriimcilik Destek
Program Uygulama Esaslar
MEB; 2010-2014 Stratejik Plan
MEB; Mill Eitim statistikleri (rgn Eitim) 2009-2010, Ankara, 2010
Mesleki Eitim ve stihdam likisinin Glendirilmesi Eylem Plan
Mevsimlik Gezici Tarm ilerinin alma ve Sosyal Hayatlarnn iyiletirilmesi Stratejisi ve Eylem Plani
66

OECD; Growing Unequal? Income Distribution and Poverty in OECD Countries, 2008.
OECD; Income Distribution and Poverty in OECD Countries in the Second Half of the 1990s, 2005
OLHAN, Emine; Trkiyede Krsal stihdamn Yaps
Sanayi Strateji Belgesi
Sosyal Yardm Sisteminin stihdam ile Balantsnn Kurulmas ve Etkinletirilmesi Eylem Plan
TUK; http://www.tuik.gov.tr/
Trkiye Hayat Boyu renme Stratejisi,
Trkiye Kurumu gc Uyum Hizmetleri Ynetmelii
Trkiyedeki Mesleki Eitim ve retim Strateji Belgesi
Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi
Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi ve Plan
Yatrmlarn ve stihdamn Teviki le Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun
6
7

E
Y
L
E
M

P
L
A
N
I

M
A
T
R

G
e
n
l
e
r
i
n

s
t
i
h
d
a
m

G
e
n
e
l

H
e
d
e
f
i

1
:

G
e
n
s
t
i
h
d
a
m
n

A
r
t
t
l
m
a
s
n
d
a

-
K
U
R
u
n

K
u
r
u
m
s
a
l

K
a
p
a
s
i
t
e
s
i
n
i
n

G
e
l
i
t
i
r
i
l
m
e
s
i

H
e
d
e
f

1
:

K
U
R
a

k
a
y
t
l

g
e
n

s
a
y
n

a
r
t
l
m
a
s

H
e
d
e
f

2
:

K
U
R
u
n

i
e

y
e
r
l
e
t
i
r
d
i
i

g
e
n

s
a
y
n

h
e
r

y
l

%
1
0

a
r
t
t
l
m
a
s

H
e
d
e
f

3
:

K
U
R
d
a
k
i

m
e
v
c
u
t

v
e
r
i

t
a
b
a
n
n

e
y
l
e
m

p
l
a
n
n
d
a

y
e
r

a
l
a
n

g
s
t
e
r
g
e
l
e
r
i

t
a
k
i
p

e
d
e
c
e
k

e
k
i
l
d
e

g
e
l
i
t
i
r
i
l
m
e
s
i

S
o
n
u
k
t
s
t
e
r
g
e
l
e
r

S
o
r
u
m
l
u

B
i
r
i
m

b
i
r
l
i
i

Y
a
p
l
a
c
a
k

B
i
r
i
m
/
l
e
r

G
e
r
e
k
l
e
t
i
r
i
l
e
c
e
k

F
a
a
l
i
y
e
t
l
e
r

T
a
k
v
i
m
/
Z
a
m
a
n

D
i
l
i
m
i

B
a
l
a
m
a
T
a
r
i
h
i

B
i
t
i

T
a
r
i
h
i

1
.
l
k
e

v
e

i
l

d
z
e
y
i
n
d
e

g
e
n

o
d
a
k
l
;

y
a
,

c
i
n
s
i
y
e
t

v
e

e
i
t
i
m

t
e
m
e
l
l
i

i

p
i
y
a
s
a
s

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i

p
e
r
i
y
o
d
i
k

o
l
a
r
a
k

g
e
r
e
k
l
e
t
i
r
i
l
d
i

.

1
.
1
.
s
t
i
h
d
a
m

v
e

M
e
s
l
e
k
i

E
i
t
i
m

K
u
r
u
l
l
a
r
a
l
m
a
l
a
r

p
i
y
a
s
a
s

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i

d
o
r
u
l
t
u
s
u
n
d
a

g
e
r
e
k
l
e
t
i
r
d
i

1
.
2
.

p
i
y
a
s
a
s

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i
n
i
n

s
o
n
u
l
a
r

p
i
y
a
s
a
s

p
o
l
i
t
i
k
a
l
a
r
n
a

y
a
n
s
l
d

1
.
3
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r
;

i

p
i
y
a
s
a
s

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i
n
i
n

c
i
n
s
i
y
e
t

v
e

y
a
a

g
r
e

a
y
r
l
m

o
l
a
r
a
k
;

k
r
s
a
l

i
s
t
i
h
d
a
m

v
e

t
a
r
m

s
e
k
t

d
e

d
h
i
l

e
d
i
l
e
r
e
k

h
e
r

i
l
d
e

2

y
l
d
a

e
n

a
z

b
i
r

k
e
z

y
a
p
l
m
a
s

1
.
4
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r
;

i

u
y
u
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n

e
n

a
z

%
7
0
i
n
i
n

i

p
i
y
a
s
a
s

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i
n
e

u
y
g
u
n

o
l
a
r
a
k

y
a
p
l
m
a
s

v
e

b
u

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
d
a

k
a
d
n
l
a
r

v
e

g
e
n
l
e
r

i
i
n

z
e
l

n
l
e
m
l
e
r
i
n

y
e
r

a
l
m
a
s
K
U
R

T
K

1
.
1
.
T
m

i
l
l
e
r
d
e

2

y
l
d
a

e
n

a
z

b
i
r

k
e
z

i

p
i
y
a
s
a
s

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i

y
a
p
l
a
c
a
k
t
r
.

1
.
2
.
Y
a
p
l
a
n

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i
n

c
i
n
s
i
y
e
t
,

y
a
,

e
i
t
i
m
,

k
r
s
a
l

k
e
s
i
m

v
e

t
a
r
m

s
e
k
t

k
a
p
s
a
y
a
c
a
k

e
k
i
l
d
e

i
e
r
i
i
n
i
n

g
e
n
i
l
e
t
i
l
m
e
s
i
,

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

1
.
3
.

u
y
u
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n

i

p
i
y
a
s
a
s

i
h
t
i
y
a

a
n
a
l
i
z
l
e
r
i
n
e

g
r
e

y
a
p
l
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

1
.
4
.

u
y
u
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n
d
a
n

y
a
r
a
r
l
a
n
a
n

k
a
d
n

v
e

g
e
n
l
e
r
e

e
k
o
n
o
m
i
k

v
e

s
o
s
y
a
l

h
a
y
a
t
a

e
n
t
e
g
r
a
s
y
o
n
u

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n

v
e
r
i
l
m
e
s
i

d
o
r
u
l
t
u
s
u
n
d
a

z
e
l

n
l
e
m
l
e
r

a
l
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

6
8

2
.
s
t
i
h
d
a
m

v
e

M
e
s
l
e
k
i

E
i
t
i
m

K
u
r
u
l
l
a
r
n

G
e
n

i
s
t
i
h
d
a
m
n
a

y
n
e
l
i
k

a
l
m
a
l
a
r
n

e
t
k
i
n
l
i
i

a
r
t
t
l
d

2
.
1
.
s
t
i
h
d
a
m

v
e

M
e
s
l
e
k
i

E
i
t
i
m

K
u
r
u
l
l
a
r
l
d
a

e
n

a
z

1

k
e
z

g
e
n
l
i
k
z
e
l

g
n
d
e
m
i

i
l
e

t
o
p
l
a
n
d

v
e

b
u

t
o
p
l
a
n
t
y
a

g
e
n
l
i
k

s
i
v
i
l

t
o
p
l
u
m

k
u
r
u
l
u
l
a
r
n

k
a
t

s
a
l
a
n
d

2
.
2
.
l
i
n

t
a
r
r
e
t
i
m

p
o
t
a
n
s
i
y
e
l
i
n
e

g
r
e
,

T
a
r
l

M
r
l
k
l
e
r
i

M
E
K

t
o
p
l
a
n
t
l
a
r
n
a

d
a
v
e
t

e
d
i
l
d
i

v
e

t
a
r
m
d
a

n
i
t
e
l
i
k
l
i

i
s
t
i
h
d
a
m

o
l
a
n
a
k
l
a
r
n

a
r
t
l
m
a
s

k
o
n
u
s
u
n
d
a

g
l
e
r

a
l
n
d
.

2
.
3
.
M
E
K
l
e
r

k
a
d
n

i
s
t
i
h
d
a
m

k
o
n
u
s
u
n
d
a

b
i
l
g
i
l
e
n
d
i
r
i
l
d
i

2
.
4
.
T
o
p
l
u
m
s
a
l

c
i
n
s
i
y
e
t

e
i
t
l
i
i

k
o
n
u
s
u

M
E
K
l
e
r
i
n

g
n
d
e
m
i
n
e

d
a
h
i
l

e
d
i
l
d
i
.

2
.
5
.
M
E
K
l
e
r

g

e
d
e
n

y
a

d
a

e
t
m
i

g
e
n
l
e
r
i
n

i
s
t
i
h
d
a
m

k
o
n
u
s
u
n
d
a

b
i
l
g
i
l
e
n
d
i
r
i
l
d
i

v
e

b
u

g
e
n
l
e
r
e

y
n
e
l
i
k

i
s
t
i
h
d
a
m

e
d
i
l
e
b
i
l
i
r
l
i
k

k
o
n
u
s
u

M
E
K
l
e
r
i
n

g
n
d
e
m
i
n
e

d
a
h
i
l

e
d
i
l
d
i
.

2
.
1
.
M
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

k
u
r
s
l
a
r
n
a

k
a
t
l
a
n

i
s
i
z

g
e
n

s
a
y
n

o

y
e
r
l
e
i
m

m
e
r
k
e
z
i
n
e

g

e
d
e
n

y
a

d
a

e
t
m
i

g
e
n
l
e
r
i

d
e

k
a
p
s
a
y
a
c
a
k

e
k
i
l
d
e
,

h
e
r

y
l

%
5

a
r
t
t
l
m
a
s

2
.
2
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r
;

8
1

i
l
d
e

d
z
e
n
l
e
n
e
n

v
e

d
e
s
t
e
k
l
e
n
e
n

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

k
u
r
s
l
a
r
n
a

k
a
t
l
a
n

s
i
z

e
n
g
e
l
l
i

g
e
n
l
e
r
i
n

s
a
y
n

%
1
0

a
r
t
t
l
m
a
s

2
.
3
.
l
k
e

g
e
n
e
l
i
n
d
e
k
i

M
E
K

t
o
p
l
a
n
t

r
a
p
o
r
l
a
r
n

e
n

a
z

t
e

b
i
r
i
n
d
e

i
l
d
e
k
i

e
i
t
i
m
l
e
r
e

k
a
d
n

i
n
s
a
n

h
a
k
l
a
r

m
o
d
n

e
k
l
e
n
m
e
s
i

t
a
l
e
b
i
n
i
n

y
e
r

a
l
m
a
s

2
.
4
.
M
E
K

t
o
p
l
a
n
t

r
a
p
o
r
l
a
r
t
e

b
i
r
i
n
e

i
l
d
e
k
i

i
l
g
i
l
i

g
r
u
p
l
a
r
a

y
n
e
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
e

s
o
s
y
a
l

i
e
r
m
e

v
e

t
e
m
e
l

y
a
a
m

b
e
c
e
r
i
l
e
r
i

i

p
i
y
a
s
a
s
n
a

e
n
t
e
g
r
a
s
y
o
n
e
r
i
k
l
i

b
a
k
l
a
r

e
k
l
e
n
m
e
s
i

t
a
l
e
b
i
n
i
n

y
e
r

a
l
m
a
s

2
.
5
.
M
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

m
o
d
l
l
e
r
i

a
r
a
s
n
a

i

p
i
y
a
s
a
s
n
a

e
n
t
e
g
r
a
s
y
o
n
u

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

s
o
s
y
a
l

i
e
r
m
e

v
e

t
e
m
e
l

y
a
a
m

b
e
c
e
r
i
l
e
r
i

m
o
d
l
l
e
r
i
n
i
n

e
k
l
e
n
m
e
s
i

K
U
R

V
a
l
i
l
i
k
l
e
r

(
M
E
K
)

G
e
n
l
i
k

r
g
t
l
e
r
i

M
E
B

Y
e
r
e
l

y
n
e
t
i
m
l
e
r

2
.
1
.
l
e

f
a
r
k
l
e
h
i
r
l
e
r
e

y
e
r
l
e
e
n
l
e
r
i
n

t
e
s
p
i
t
i
n
i

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

l
e
r
i

B
a
k
a
n
l

i
l
e

v
e
r
i

p
a
y
l
a

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
.
2
.
l
e

b
a
k
a

y
e
r
l
e
i
m

m
e
r
k
e
z
l
e
r
i
n
e

g

e
d
e
n

g
e
n
l
e
r
i
n

a
k
t
i
f

i
s
t
i
h
d
a
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n
d
a
n

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
l
a
r

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
.
3
.
A
k
t
i
f

i
s
t
i
h
d
a
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
e
r
e
v
e
s
i
n
d
e

u
y
g
u
l
a
n
a
n

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

m
f
r
e
d
a
t
n
a

k
a
d
n

h
a
k
l
a
r

i
l
e

i
l
g
i
l
i

e
n

a
z

1
2

s
a
a
t
l
i
k

d
e
r
s

e
k
l
e
n
e
c
e
k
t
i
r
.

2
.
4
.
M
E
K

t
o
p
l
a
n
t
l
a
r
n
d
a

i
l
g
i
l
i

g
r
u
p
l
a
r

i
i
n

v
e
r
i
l
e
c
e
k

o
l
a
n

e
i
t
i
m
l
e
r
e

s
o
s
y
a
l

i
e
r
m
e

v
e

t
e
m
e
l

y
a
a
m

b
e
c
e
r
i
l
e
r
i

i

p
i
y
a
s
a
s
n
a

e
n
t
e
g
r
a
s
y
o
n

k
o
n
u
l
a
r
n

e
k
l
e
n
m
e
s
i

g
n
d
e
m
e

a
l
n
a
c
a
k

v
e

e
i
t
i
m

m
f
r
e
d
a
t
n
a

b
u

k
o
n
u
l
a
r
n

e
k
l
e
n
m
e
s
i

d
o
r
u
l
t
u
s
u
n
d
a

k
a
r
a
r
l
a
r

a
l
n
a
c
a
k
t
r
.

2
.
5
.
s
i
z

e
n
g
e
l
l
i

g
e
n
l
e
r
i
n

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m
l
e
r
d
e
n

d
a
h
a

f
a
z
l
a

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
.
6
.
T
o
p
l
u
m
s
a
l

c
i
n
s
i
y
e
t

e
i
t
l
i
i

v
e

g
e
n
l
e
r

y
l
d
a

e
n

a
z

b
i
r

k
e
z

M
E
K

g
n
d
e
m
i
n
e

a
l
n
a
c
a
k
t
r
.

A
y
r
c
a

t
o
p
l
u
m
s
a
l

c
i
n
s
i
y
e
t

e
i
t
l
i
i
n
i
n

g
n
d
e
m
e

a
l
n
d
M
E
K

t
o
p
l
a
n
t
l
a
r
n
a

i
l
g
i
l
i

S
T
K
l
a
r

d
a
v
e
t

e
d
i
l
e
c
e
k
t
i
r
.

2
.
7
.
T
a
r
m
s
a
l

a
l
a
n
d
a
k
i

g
e
l
i
m
e
l
e
r

v
e

i
s
t
i
h
d
a
m

o
l
a
n
a
k
l
a
r

k
o
n
u
s
u
n
d
a

g

a
l
n
m
a
k

v
e

b
u

a
l
a
n
d
a

y
a
p
l
a
b
i
l
e
c
e
k

f
a
a
l
i
y
e
t
l
e
r
i

b
e
l
i
r
l
e
m
e
k

z
e
r
e

T
a
r
m

i
l

m
r
l
n

y
l
d
a

e
n

a
z

b
i
r

k
e
z

M
E
K

t
o
p
l
a
n
t
l
a
r
n
a

k
a
t

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

6
9

3
.
K
U
R
u
n

z
e
l

s
e
k
t
r

d
e

d
h
i
l

o
l
m
a
k

z
e
r
e

i

p
i
y
a
s
a
s
n

k
u
r
u
m

v
e

k
u
r
u
l
u
l
a
r
y
l
a

e
;

d
e
m
o
k
r
a
t
i
k

t
e
m
s
i
l

v
e

k
a
t
m

e
s
a
s
n
a

d
a
y
a
n
a
r
a
k

g
e
n
l
e
r
i

d
e

k
a
p
s
a
y
a
c
a
k

e
k
i
l
d
e

a
r
t
t
l
d

v
e

b
u

s
u
r
e
t
l
e

s
o
s
y
a
l

d
i
y
a
l
o
g

m
e
k
a
n
i
z
m
a
s
l
e
n
d
i
r
i
l
d
i
.

3
.
1
.
G
e
n
s
t
i
h
d
a
m
z
l
e
m
e

v
e

D
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e

K
u
r
u
l
u

(
D
K
)

o
l
u
t
u
r
u
l
d
u

3
.
2
.
G
e
n
s
t
i
h
d
a
m
D
K
n
d
a

s
o
s
y
a
l

t
a
r
a
f
l
a
r

v
e

g
e
n
l
i
k

r
g
t
l
e
r
i
n
i
n

k
a
r
a
r

a
l
m
a

s
r
e
l
e
r
i
n
e

k
a
t

s
a
l
a
n
d

3
.
3
.
D
K

y
l
d
a

e
n

a
z

b
i
r

k
e
z

k
e
n
d
i
s
i
n
e

s
u
n
u
l
a
n

i
l
e
r
l
e
m
e

r
a
p
o
r
l
a
r

d
e
e
r
l
e
n
d
i
r
d
i

3
.
1
.
G
e
n
s
t
i
h
d
a
m
z
l
e
m
e

D
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e

K
u
r
u
l
u
n
u
n

y
l
d
a

e
n

a
z

2

k
e
z

t
o
p
l
a
n
m
a
s

3
.
2
.
G
e
n
l
i
k

i
s
t
i
h
d
a
m

k
o
n
u
s
u
n
d
a

y
l
d
a

e
n

a
z

b
i
r

k
e
z

r
a
p
o
r

y
a
z
l
m
a
s

v
e

b
u

r
a
p
o
r
l
a
r
d
a

g
e
n

k
a
d
n
l
a
r
n

i
s
t
i
h
d
a
m

k
o
n
u
s
u
n
d
a

d
a

b
i
l
g
i

s
u
n
u
l
m
a
s

3
.
1
.
l
g
i
l
i

t
a
r
a
f
l
a
r
n

k
a
t
y
l
a

G
e
n
s
t
i
h
d
a
m
z
l
e
m
e

v
e

D
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e

K
u
r
u
l
u

o
l
u
t
u
r
u
l
a
c
a
k
t
r
.

3
.
2
.
z
l
e
m
e

v
e

D
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e

K
u
r
u
l
u
n
u
n

y
l
d
a

e
n

a
z

2

k
e
z

t
o
p
l
a
n
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

3
.
3
.
G
e
n

i
s
t
i
h
d
a
m

k
o
n
u
s
u
n
d
a

y
l
d
a

e
n

a
z

b
i
r

k
e
z

r
a
p
o
r

h
a
z
r
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

B
u

r
a
p
o
r
a

g
e
n

k
a
d
n
l
a
r
n

i
s
t
i
h
d
a
m

k
o
n
u
s
u

d
a
h
i
l

e
d
i
l
e
c
e
k
t
i
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
0

4
.
K
U
R

b
n
y
e
s
i
n
d
e

i

v
e

m
e
s
l
e
k

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i

e
t
k
i
n
l
e
t
i
r
i
l
d
i
,

k
a
l
i
t
e
s
i

v
e

k
a
p
a
s
i
t
e
s
i

g
e
l
i
t
i
r
i
l
d
i

4
.
1
.

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
i
n
d
e
n

y
a
r
a
r
l
a
n
a
n

g
e
n
l
e
r
i
n

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m
e

v
e
/
v
e
y
a

i
s
t
i
h
d
a
m
a

y
n
l
e
n
d
i
r
i
l
m
e
s
i
n
i

t
a
k
i
p

e
t
m
e
k

z
e
r
e

s
i
s
t
e
m

g
e
l
i
t
i
r
i
l
d
i
.

4
.
2
.
E
i
t
i
c
i
l
e
r
i
n

e
i
t
i
m
i

k
a
p
s
a
m
n
d
a

v
e

M
e
s
l
e
k

D
a
n
m
a
n
l
a
r

T
e
m
e
l

Y
a
a
m

B
e
c
e
r
i
l
e
r
i

v
e

k
e
n
t

y
a
a
m
n
a

u
y
u
m

k
o
n
u
l
a
r
n
d
a

e
i
t
i
l
d
i
.

4
.
1
.
s
i
z
l
e
r
e

y
n
e
l
i
k

i

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
i
n
d
e
n

h
e
r

y
l

6
0
.
0
0
0

g
e
n
c
i
n

f
a
y
d
a
l
a
n
m
a
s

4
.
2
.
2
0
1
5
e

k
a
d
a
r

i
s
i
z
l
e
r
e

y
n
e
l
i
k

i

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
i
n
d
e
n

f
a
y
d
a
l
a
n
a
n

g
e
n
l
e
r
i
n

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m
e

v
e
/
v
e
y
a

i
s
t
i
h
d
a
m
a

y
n
l
e
n
d
i
r
i
l
m
e

o
r
a
n

t
e
s
p
i
t

e
t
m
e
k

z
e
r
e

y
a
z
m

g
e
l
i
t
i
r
i
l
m
e
s
i

4
.
3
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r
;

i

v
e

m
e
s
l
e
k

d
a
n
m
a
n

s
a
y
n

4
0
0
0
i
n

z
e
r
i
n
e

k
a
r
l
m
a
s

4
.
4
.

v
e

m
e
s
l
e
k

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n
d
e
n

y
a
r
a
r
l
a
n
a
n
l
a
r
d
a
n

e
n

a
z

5
0
0
0

k
i
i
y
e

a
n
k
e
t

u
y
g
u
l
a
n
m
a
s

v
e

u
y
g
u
l
a
n
a
n

a
n
k
e
t
l
e
r
d
e

d
a
n
m
a
n
l
k

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n
d
e

m
e
m
n
u
n
i
y
e
t

d
z
e
y
i
n
i
n

%
7
0
i
n

z
e
r
i
n
d
e

k
m
a
s

4
.
5
.
E
i
t
i
c
i
l
e
r
i
n

e
i
t
i
m
i

k
a
p
s
a
m
n
d
a

3
0

v
e

M
e
s
l
e
k

D
a
n
m
a
n
n
a

T
e
m
e
l

Y
a
a
m

B
e
c
e
r
i
l
e
r
i

v
e

k
e
n
t

y
a
a
m
n
a

u
y
u
m

k
o
n
u
l
a
r
n
d
a

e
i
t
i
m

v
e
r
i
l
m
e
s
i
.

4
.
6
.
2
0
1
5
e

k
a
d
a
r

K
U
R

k
a
r
i
y
e
r

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n
i
n

d
e
v
l
e
t

n
i
v
e
r
s
i
t
e
l
e
r
i
n
i
n

t
a
m
a
m
n
d
a

s
u
n
u
l
m
a
s
K
U
R

i

v
e

v
e
r
e
n

K
o
n
f
e
d
e
r
a
s
y
o
n
l
a
r

M
E
B

Y
K

4
.
1
.
K
U
R
d
a

h
i
z
m
e
t

v
e
r
e
n

i

v
e

m
e
s
l
e
k

d
a
n
m
a
n

s
a
y

a
r
t
l
a
c
a
k
t
r
.

B
u

e
r
e
v
e
d
e

e
n

a
z

4
0
0
0

i

v
e

m
e
s
l
e
k

d
a
n
m
a
n
n

i
s
t
i
h
d
a
m

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
2
.

v
e

m
e
s
l
e
k

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n
d
e
n

y
a
r
a
r
l
a
n
a
n
l
a
r
n

i
z
l
e
n
e
r
e
k

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n

d
e
e
r
l
e
n
d
i
r
i
l
m
e
s
i
n
i

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

i
z
l
e
m
e

s
i
s
t
e
m
i

o
l
u
t
u
r
u
l
a
c
a
k
t
r
.

4
.
3
.

v
e

m
e
s
l
e
k

d
a
n
m
a
n
l
a
r
n

n
i
t
e
l
i
k
l
e
r
i
n
i

a
r
t
r
m
a
k

z
e
r
e

e
i
t
i
m
l
e
r

v
e
r
i
l
e
c
e
k
t
i
r
.

4
.
4
.
M
D

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i

a
r
t
l
a
c
a
k

v
e

g
e
n
l
e
r
i
n

b
u

h
i
z
m
e
t
l
e
r
d
e
n

d
a
h
a

f
a
z
l
a

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
5
.
D
e
v
l
e
t

n
i
v
e
r
s
i
t
e
l
e
r
i
n
d
e

k
a
r
i
y
e
r

d
a
n
m
a
n
l

h
i
z
m
e
t
i

s
u
n
u
l
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
1

5
.
K
U
R

p
e
r
s
o
n
e
l

k
a
p
a
s
i
t
e
s
i

n
i
t
e
l
i
k

v
e

n
i
c
e
l
i
k

b
a
k
n
d
a
n

g
l
e
n
d
i
r
i
l
d
i

5
.
1
.
P
e
r
f
o
r
m
a
n
s

d
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e

s
i
s
t
e
m
i
n
e

g
r
e

e
i
t
i
m

i
h
t
i
y
a
c

b
e
l
i
r
l
e
n
d
i
.

5
.
1
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r
;

p
e
r
s
o
n
e
l

s
a
y
n

e
n

a
z

8
0
0
0
k
a
r
l
m
a
s

5
.
2
.
K
U
R

p
e
r
s
o
n
e
l
i
n
e

k
i
i

b
a
n
a

y
l
d
a

o
r
t
a
l
a
m
a

1
2

s
a
a
t

e
i
t
i
m

v
e
r
i
l
m
e
s
i

K
U
R

5
.
1
.
K
U
R

p
e
r
s
o
n
e
l

s
a
y

e
n

a
z

8
0
0
0

k
i
i
y
e

k
a
r
m
a
k

z
e
r
e

p
e
r
s
o
n
e
l

a
l

y
a
p
l
a
c
a
k
t
r
.

5
.
2
.
K
U
R

p
e
r
s
o
n
e
l
i
n
i
n

n
i
t
e
l
i
k

d
z
e
y
i
n
i

a
r
t
r
m
a
k

z
e
r
e

y
l
l
k

o
r
t
a
l
a
m
a

k
i
i

b
a
i
t
i
m

s
r
e
s
i
n
i
n

e
n

a
z

1
2

s
a
a
t

o
l
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

5
.
3
.
P
e
r
s
o
n
e
l
i
n

m
e
v
c
u
t

d
u
r
u
m
u
n
u
n

t
a
k
i
b
i
n
i

s
a
l
a
y
a
n

v
e

b
u

d
u
r
u
m
u

r
a
p
o
r
l
a
r
a
n

b
i
r

v
e
r
i
t
a
b
a
n

o
l
u
t
u
r
u
l
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
2

6
.
K
U
R
u
n

t
a
n
r
l

v
e

e
r
i
i
l
e
b
i
l
i
r
l
i
i

a
r
t
t
l
d

6
.
1
.
K
r
s
a
l

b
l
g
e
l
e
r
e

y
n
e
l
i
k

h
i
z
m
e
t
l
e
r

b
e
l
e
d
i
y
e
l
e
r
,

S
Y
D
V
l
e
r

v
e

G
T
H
B

i
b
i
r
l
i
i

i
e
r
i
s
i
n
d
e

g
e
l
i
t
i
r
i
l
d
i
.

K
r
s
a
l

y
e
r
l
e
i
m
l
e
r
e

e
t
k
i
n

e
k
i
l
d
e

u
l
a
a
b
i
l
m
e
k

i
i
n
,

m
o
b
i
l

h
i
z
m
e
t

b
i
r
i
m
l
e
r
i

i
l
e

k
r
s
a
l
d
a

K
U
R
u
n

t
a
n
r
l

a
r
t
l
d
.

6
.
2
.
K
u
r
u
m
s
a
l

W
e
b

s
a
y
f
a
s

y
e
n
i
l
e
n
d
i
.

6
.
3
.
T
a
n
m

m
a
t
e
r
y
a
l
l
e
r
i

g
e
n
l
e
r
i
n

i
l
g
i
s
i
n
i

e
k
e
c
e
k

e
k
i
l
d
e

i
t
l
e
n
d
i
r
i
l
d
i
.

6
.
4
.
M
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

v
e

K
U
R

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n
i
n

d
u
y
u
r
u
l
m
a
s
n
d
a

v
e

t
a
n
n
d
a

k
a
d
n
l
a
r
a

z
e
l

v
u
r
g
u

v
e

y
a
p
l
d
.

6
.
5
.
Y
k
s
e
k

r
e
n
i
m

m
e
z
u
n
l
a
r

a
r
a
s
n
d
a

K
U
R
u
n

t
a
n
r
l

a
r
t
l
d

6
.
1
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r

i
s
i
z

g
e
n
l
e
r
i
n
,

g

e
d
e
n

v
e
y
a

e
t
m
i

g
e
n
l
e
r

d
e

d
a
h
i
l

o
l
m
a
k

z
e
r
e
,

%
5
0
s
i
n
i
n

K
U
R
a

k
a
y
d
o
l
m
a
s

6
.
2
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r
;

t
m

b
e
l
e
d
i
y
e
l
e
r

v
e

S
Y
D
V
l
e
r
l
e

p
r
o
t
o
k
o
l

i
m
z
a
l
a
n
m
a
s

6
.
3
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r
;

w
e
b

s
a
y
f
a
s
n

z
i
y
a
r
e
t
i

s
a
y
n

h
e
r

y
l

%
2
5

a
r
t
t
l
m
a
s

6
.
4
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r

1

m
i
l
y
o
n

a
d
e
t

y
e
n
i

y
a
z

t
a
n
m

m
a
t
e
r
y
a
l
i
n
i
n

g
e
n
l
e
r
i
n

y
o
u
n

o
l
d
u
u

y
e
r
l
e
r
d
e

d
a
l
m
a
s

6
.
5
.
G
e
n

i
s
t
i
h
d
a
m
n
a

y
n
e
l
i
k

h
a
z
r
l
a
n
a
n

s
p
o
t
l
a
r
n

u
l
u
s
a
l

v
e

y
e
r
e
l

r
a
d
y
o

v
e

t
v

k
a
n
a
l
l
a
r
n
d
a

y
a
y
n
l
a
n
m
a
s

6
.
6
.
Y
k
s
e
k

r
e
n
i
m

m
e
z
u
n
l
a
r

a
r
a
s
n
d
a
n

K
U
R
a

k
a
y
t
l

o
l
a
n
l
a
r
n

o
r
a
n
n

%
1
0

o
r
a
n
n
d
a

a
r
t
l
m
a
s
K
U
R

i

v
e

v
e
r
e
n

S
e
n
d
i
k
a
l
a
r

R
T
K

6
.
1
.
K
r
s
a
l

b
l
g
e
l
e
r
e

e
r
i
i
m
i

a
r
t
r
m
a
k

i
i
n

S
Y
D
V
l
e
r
,

B
e
l
e
d
i
y
e
l
e
r

v
e

T
a
r
m

v
e

K
y
i
l
e
r
i

B
a
k
a
n
l

i
l
e

i
b
i
r
l
i
i

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

6
.
2
.
K
r
s
a
l

k
e
s
i
m
l
e
r
e

e
r
i
i
m
i

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

m
o
b
i
l

h
i
z
m
e
t

b
i
r
i
m
l
e
r
i

o
l
u
t
u
r
u
l
a
c
a
k
t
r
.

6
.
3
.
K
U
R

w
e
b

s
a
y
f
a
s

y
e
n
i
l
e
n
e
c
e
k
t
i
r
.

6
.
4
.
G
e
n
l
e
r
i
n
,

k
a
d
n
l
a
r
n

v
e

y
k
s
e
k

r
e
t
i
m

m
e
z
u
n
l
a
r
n

h
i
z
m
e
t
l
e
r
d
e
n

d
a
h
a

f
a
z
l
a

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
l
a
r

s
a
l
a
y
a
c
a
k

y
a
z

v
e

g
r
s
e
l

t
a
n
m

m
a
t
e
r
y
a
l
l
e
r
i

h
a
z
r
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
3

7
.
K
U
R
u
n

i
v
e
r
e
n
l
e
r
l
e

i
l
e
t
i
i
m

k
a
n
a
l
l
a
r
l
e
n
d
i
r
i
l
d
i

v
e

e
l
e
t
i
r
m
e

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i

g
e
l
i
t
i
r
i
l
d
i

7
.
1
.
b
a
i
t
i
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n
d
a
n

h
e
r

y
l

5
0
,
0
0
0

g
e
n
c
i
n

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
s

v
e

b
u
n
l
a
r
n

%
2
5
i
n
i
n

i
s
t
i
h
d
a
m
a

k
a
z
a
n
d
l
m
a
s

7
.
2
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r

K
U
R
a

b
i
l
d
i
r
i
l
e
n

a
k

i

s
a
y
n

h
e
r

y
l

%
5
0

a
r
t
t
l
m
a
s

7
.
3
.
T
a
r
m
s
a
l

v
e

t
a
r
m
a

d
a
y
a
l
l
e
t
m
e
l
e
r
i
n

d
e

i
i
l
e
r
i
n
i

s
e
m
e

v
e

y
e
r
l
e
t
i
r
m
e
l
e
r
i
n
d
e

K
U
R

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n
e

b
a
v
u
r
m
a
l
a
r
n

s
a
l
a
n
m
a
s
K
U
R

v
e
r
e
n

K
u
r
u
l
u
l
a
r

(
T
S
K
,

T
O
B
B
,

v
s
)

T
Z
O
B

7
.
1
.
b
a
i
t
i
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n
d
a
n

y
a
r
a
r
l
a
n
a
n

g
e
n
l
e
r
i
n

s
a
y

a
r
t
l
a
c
a
k
t
r
.

7
.
2
.
K
U
R

f
a
a
l
i
y
e
t
l
e
r
i

t
a
n
l
a
r
a
k

d
a
h
a

f
a
z
l
a

i
v
e
r
e
n
e

u
l
a
l
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

7
.
3
.
T
a
r
m
s
a
l

i
l
e
t
m
e
l
e
r
e

K
U
R

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i

t
a
n
l
a
c
a
k

v
e

b
u

i
l
e
t
m
e
l
e
r
i
n

K
U
R

h
i
z
m
e
t
l
e
r
i
n
d
e
n

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
l
a
r

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
4

G
e
n
l
e
r
i
n

s
t
i
h
d
a
m

G
e
n
e
l

H
e
d
e
f
i

2
:

E
i
t
i
m

v
e

s
t
i
h
d
a
m

l
i
k
i
s
i
n
i
n

G
l
e
n
d
i
r
i
l
m
e
s
i
H
e
d
e
f

1
:

G
e
n
l
e
r
i
n

i

p
i
y
a
s
a
s
n
a

g
e
l
e
r
i
n
i
n

k
o
l
a
y
l
a
l
m
a
s

S
o
n
u
k
t
s
t
e
r
g
e
l
e
r

S
o
r
u
m
l
u

B
i
r
i
m

b
i
r
l
i
i

Y
a
p
l
a
c
a
k

B
i
r
i
m
/
l
e
r

G
e
r
e
k
l
e
t
i
r
i
l
e
c
e
k

F
a
a
l
i
y
e
t
l
e
r

T
a
k
v
i
m
/
Z
a
m
a
n

D
i
l
i
m
i

B
a
l
a
m
a

T
a
r
i
h
i

B
i
t
i

T
a
r
i
h
i

1
.
A
l
e
r

k
a
p
s
a
m
n
d
a

v
e
r
i
l
e
n

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

k
u
r
s
l
a
r
n
d
a
n

i

p
i
y
a
s
a
s
n
a

g
e

k
o
l
a
y
l
a
l
d

1
.
1
.
H
e
r

y
l

m
e
z
u
n

o
l
a
n

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

m
e
z
u
n
l
a
r
n

e
n

a
z

%

2
0
s
i
n
i
n

e
i
t
i
m

g
r
d
k
l
e
r
i

a
l
a
n
d
a

i
s
t
i
h
d
a
m

e
d
i
l
m
e
s
i

1
.
2
.
B
i
r

n
c
e
k
i

y
l

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

a
l
a
n
l
a
r
n

%
5
0

s
i
n
i
n

i
s
t
i
h
d
a
m
d
a

o
l
m
a
s
K
U
R

M
E
B

1
.
1
.
M
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

f
a
a
l
i
y
e
t
l
e
r
i
n
i

t
a
k
i
p

s
i
s
t
e
m
i

g
e
l
i
t
i
r
i
l
e
c
e
k
t
i
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

2
.
E
i
t
i
m
d
e

m
e
z
u
n

i
z
l
e
m
e

s
i
s
t
e
m
i

e
t
k
i
n
l
e
t
i
r
i
l
d
i

2
.
1
.
M
e
s
l
e
k

l
i
s
e
s
i

m
e
z
u
n
l
a
r
n

m
e
z
u
n
i
y
e
t

a
a
m
a
s
n
d
a

K
U
R
a

k
a
y
d
n

s
a
l
a
n
m
a
s

s
u
r
e
t
i
y
l
e

b
i
r

t
a
k
i
p

s
i
s
t
e
m
i

o
l
u
t
u
r
u
l
m
a
s

2
.
2
.
K
U
R
u
n

s
u
n
d
u
u

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

k
u
r
s
l
a
r
n
a

k
a
t
l
a
n
l
a
r
n

t
a
k
i
b
i
n
e

y
n
e
l
i
k

s
i
s
t
e
m
i
n

g
e
l
i
t
i
r
i
l
m
e
s
i

K
U
R

M
E
B

Y
K

K
B

2
.
1
.
M
e
s
l
e
k

l
i
s
e
s
i

m
e
z
u
n
l
a
r
K
U
R
a

k
a
y
t
l
a
r
n

s
a
l
a
n
m
a
s

v
e

m
e
z
u
n
l
a
r
n

i
s
t
i
h
d
a
m

d
u
r
u
m
l
a
r
n

t
a
k
i
b
i

i
i
n

v
e
r
i

p
a
y
l
a

v
e

k
a
y
t

s
i
s
t
e
m
i

o
l
u
t
u
r
u
l
a
c
a
k
t
r
.

2
.
2
.
K
U
R

p
o
r
t
a
l
n
d
a

y
e
r

a
l
a
n

k
u
r
s

t
a
k
i
p

s
i
s
t
e
m
i
,

v
e
r
i

t
a
b
a
n
n
d
a
k
i

t
m

v
e
r
i
l
e
r
i

r
a
p
o
r
l
a
r
a
c
a
k

v
e

f
a
y
d
a

m
a
l
i
y
e
t

a
n
a
l
i
z
i

y
a
p
a
c
a
k

e
k
i
l
d
e

g
e
l
i
t
i
r
i
l
e
c
e
k
t
i
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

3
.
E
i
t
i
m

a
l
a
n

g
e
n
l
e
r
i
n

m
e
s
l
e
k
i

d
e
n
e
y
i
m

k
a
z
a
n
m
a
s

k
o
l
a
y
l
a
l
d

3
.
1
.
M
e
s
l
e
k

e
i
t
i
m

m
e
z
u
n
l
a
r
n

h
e
r

y
l

%
1
0
u
n
a

v
e

a
r
t
a
n

o
r
a
n
d
a

i
b
a
i
t
i
m

i
m
k
a
n

s
a
l
a
n
m
a
s
K
U
R

M
E
B

Y
v
e
r
e
n

K
u
r
u
l
u
l
a
r

3
.
1
.
M
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

a
l
a
n
l
a
r
n

h
e
r

y
l

e
n

a
z

%
1
0

n
u
n

i
b
a
i
t
i
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n
d
a
n

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
5

4
.
T
a
r
m
a

d
a
y
a
l

i
s
t
i
h
d
a
m
d
a

n
i
t
e
l
i
k
l
i

i
s
t
i
h
d
a
m

o
l
a
n
a
k
l
a
r

a
r
t
l
d

4
.
1
.
K
r
s
a
l

a
l
a
n
l
a
r
d
a

y
a
a
y
a
n

g
e
n
l
e
r
i
n

k
a
t
m
a

d
e
e
r
i

y
k
s
e
k

a
l
a
n
l
a
r
d
a

i
s
t
i
h
d
a
m

e
d
i
l
m
e
l
e
r
i
n
i
n

k
o
l
a
y
l
a
l
m
a
s

a
m
a
c
y
l
a

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

p
r
o
g
r
a
m
l
a
r
n
a

k
a
t
m
l
a
r

s
a
l
a
n
d
.

4
.
1
.
(
T
i
n

2
0
.
0
0
0

a
l
t

v
e

s
t
f
u
s

v
e
r
i
l
e
r
i
n
e

d
a
y
a
l

o
l
m
a
k

z
e
r
e
)

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

k
u
r
s
l
a
r
n
a

k
r
s
a
l
d
a
n

k
a
t
l
a
n

g
e
n

s
a
y
n

%
1
0

a
r
t
l
m
a
s

v
e

b
u

g
e
n
l
e
r
i
n

e
i
t
i
m
e

e
r
i
i
m

o
l
a
n
a
k
l
a
r
n

i
y
i
l
e
t
i
r
i
l
m
e
s
i

4
.
2
.
O
r
g
a
n
i
k

t
a
r
m
,

i
y
i

t
a
r
m

u
y
g
u
l
a
m
a
l
a
r
,

k
r
s
a
l

t
u
r
i
z
m
,

t
o
h
u
m

v
e

f
i
d
a
n

r
e
t
i
m
i

g
i
b
i

k
a
t
m
a

d
e
e
r
i

y
k
s
e
k

k
o
n
u
l
a
r
d
a

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n

v
e
r
i
l
m
e
s
i

K
U
R

M
E
B

K
B

G
T
H
B

l
e
r
i

B
a
k
a
n
l

4
.
1
.
l
e
r
i

b
a
k
a
n
l

v
e

K
U
R

a
r
a
s
n
d
a

k
r
s
a
l

y
e
r
l
e
i
m

b
i
r
i
m
l
e
r
i
n
e

i
l
i
k
i
n

n
f
u
s

v
e
r
i
l
e
r
i
n
i
n

p
a
y
l
a

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
2
.
G
T
H
B
,

M
E
B

v
e

i
l
g
i
l
i

k
a
m
u

k
u
r
u
m
l
a
r
b
i
r
l
i
i

i
l
e

k
r
s
a
l

a
l
a
n
d
a

y
a
a
y
a
n

g
e
n
l
e
r
i
n

o
r
g
a
n
i
k

t
a
r
m
,

i
y
i

t
a
r
m

u
y
g
u
l
a
m
a
l
a
r
,

k
r
s
a
l

t
u
r
i
z
m
,

t
o
h
u
m

v
e

f
i
d
a
n

r
e
t
i
m
i

g
i
b
i

k
a
t
m
a

d
e
e
r
i

y
k
s
e
k

a
l
a
n
l
a
r
d
a

m
e
s
l
e
k
i

e
i
t
i
m

a
l
m
a
l
a
r

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
6

G
e
n
l
e
r
i
n

s
t
i
h
d
a
m

G
e
n
e
l

H
e
d
e
f
i

3
:

K
U
R
u
n

Y
a
r
a
t
m
a
y
a

K
a
t
k
H
e
d
e
f

1
:

H
i
b
e
,

k
r
e
d
i

v
e

d
i
e
r

d
e
s
t
e
k

s
i
s
t
e
m
l
e
r
i
n
i
n

i
l
a
v
e

g
e
n

i
s
t
i
h
d
a
m

o
d
a
k
l

o
l
a
r
a
k

y
e
n
i
d
e
n

y
a
p
l
a
n
d
l
m
a
s

S
o
n
u
k
t
s
t
e
r
g
e
l
e
r

S
o
r
u
m
l
u

B
i
r
i
m

b
i
r
l
i
i

Y
a
p
l
a
c
a
k

B
i
r
i
m
/
l
e
r

G
e
r
e
k
l
e
t
i
r
i
l
e
c
e
k

F
a
a
l
i
y
e
t
l
e
r

T
a
k
v
i
m
/
Z
a
m
a
n

D
i
l
i
m
i

B
a
l
a
m
a

T
a
r
i
h
i

B
i
t
i

T
a
r
i
h
i

1
.
K
e
n
t
s
e
l

g
e
n

i
s
t
i
h
d
a
m
n
d
a

a
r
t

k
a
y
d
e
d
i
l
d
i

1
.
1
.
2
0
1
5

y
n
a

k
a
d
a
r

u
y
g
u
l
a
n
a
n

i
s
t
i
h
d
a
m

o
d
a
k
l

t
e
v
i
k

s
i
s
t
e
m
l
e
r
i

y
o
l
u
y
l
a

1
0
0

b
i
n

k
i
i
l
i
k

i
l
a
v
e

g
e
n

i
s
t
i
h
d
a
m

y
a
r
a
t
l
m
a
s

1
.
2
.
K
e
n
t
s
e
l

g
e
n

i
s
t
i
h
d
a
m
n
d
a

k
a
y
d
e
d
i
l
e
n

a
r
t
n

%
3
5
i
n
i
n

k
a
d
n
l
a
r
d
a
n

o
l
u
m
a
s
K
U
R

Y
e
r
e
l

d
a
r
e
l
e
r

T
K

S
G
K

1
.
1
.
K
U
R

v
e

S
G
K

a
r
a
s
n
d
a

t
e
v
i
k

s
i
t
e
m
i
n
i
n

y
l
,

y
a
,

c
i
n
s
i
y
e
t
,

b
l
g
e
,

k
r
,

k
e
n
t

a
y
r
h
i
l

o
l
m
a
k

z
e
r
e

i
s
t
i
h
d
a
m
a

s
a
l
a
d

k
a
t
k

t
e
s
p
i
t

e
d
e
c
e
k

t
a
k
i
p

s
i
s
t
e
m
i

o
l
u
t
u
r
u
l
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

2
.
K
U
R
a

k
a
y
t
l

g
e
n
l
e
r
i
n

i
s
t
i
h
d
a
m

i
z
l
e
n
d
i

v
e

i
s
t
i
h
d
a
m
d
a

k
a
l
m
a

s
r
e
l
e
r
i

a
r
t
t

2
.
1
.
K
U
R

t
a
k
i
p

a
n
k
e
t
l
e
r
i

o
l
u
t
u
r
u
l
d
u

2
.
1
.
K
U
R

a

k
a
y
t
l

g
e
n
l
e
r
i
n

v
a
s
f
l
a
n
d
l
d
k
t
a
n

1

y
l

s
o
n
r
a

e
n

a
z

%
3
5
i
n
i
n

e
i
t
i
m

a
l
d

a
l
a
n
d
a

h
a
l
a

i
s
t
i
h
d
a
m
d
a

o
l
m
a
s

2
.
2
.
G
e
n
l
e
r

a
r
a
s
n
d
a

k
a
y
t

d

i
s
t
i
h
d
a
m

o
r
a
n

v
e

s
a
y
n

a
z
a
l
m
a
s
K
U
R

v
e
r
e
n

K
u
r
u
l
u
l
a
r
K

2
.
1
.
K
u
r
s
l
a
r
n

v
e
r
i
m
l
i
l
i
k

v
e

e
t
k
i
n
l
i
i

a
r
t
l
a
c
a
k
,

k
u
r
s

v
e
r
i

t
a
b
a
n

g
e
l
i
t
i
r
i
l
e
c
e
k

k
u
r
s
i
y
e
r
l
e
r

i
i
n

i
z
l
e
m
e

a
n
k
e
t
l
e
r
i

o
l
u
t
u
r
u
l
a
c
a
k
t
r
.

2
.
2
.
K
a
y
t
d

i
s
t
i
h
d
a
m

k
o
n
u
s
u
n
d
a

k
u
r
s
i
y
e
r
l
e
r
e

b
i
l
g
i

v
e
r
i
l
m
e
s
i

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

3
.
K
O
S
G
E
B

i
l
e

i
b
i
r
l
i
i

p
r
o
t
o
k
o
l
n

s
o
n
u
l
a
r

i
z
l
e
n
d
i

3
.
1
.
K
O
S
G
E
B

i
l
e

y
l
d
a

2

k
e
z

i
z
l
e
m
e

t
o
p
l
a
n
t

y
a
p
l
m
a
s
K
U
R

K
O
S
G
E
B

3
.
1
.
K
O
S
G
E
B

v
e

K
U
R

i
b
i
r
l
i
i
n
d
e

g
e
r
e
k
l
e
t
i
r
i
l
e
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
i

i
z
l
e
m
e
k

i
i
n

k
o
m
i
s
y
o
n

o
l
u
t
u
r
m
a
k

z
e
r
e

p
r
o
t
o
k
o
l
d
e

d
e
i
k
l
i
k

y
a
p
l
a
c
a
k
,

o
l
u
t
u
r
u
l
a
n

k
o
m
i
s
y
o
n
u
n

y
l
d
a

i
k
i

k
e
z

t
o
p
l
a
n
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
7

H
e
d
e
f

2
:

G
i
r
i
i
m
c
i
l
i
i
n

z
e
n
d
i
r
i
l
m
e
s
i

v
e

e
i
t
i
m
l
e

d
e
s
t
e
k
l
e
n
m
e
s
i

1
.
G
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

z
e
n
d
i
r
i
l
d
i
.

1
.
1
.
G
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
i

a
l
a
n
l
a
r
n

%

2
0

s
i
n
i
n

g
e
n
l
e
r
d
e
n

o
l
u
m
a
s
K
U
R

G
T
H
B

M
E
B

K
B

K
O
S
G
E
B

1
.
1
.
s
t
i
h
d
a
m

f
u
a
r
l
a
r
,

k
a
r
i
y
e
r

g
n
l
e
r
i

t
a
n
m

m
a
t
e
r
y
a
l
l
e
r
i

y
o
l
u
y
l
a

K
U
R

t
a
r
a
f
n
d
a
n

v
e
r
i
l
e
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
i
n

g
e
n
l
e
r

a
r
a
s
n
d
a
k
i

t
a
n
r
l

a
r
t
l
a
c
a
k

v
e

d
a
h
a

f
a
z
l
a

g
e
n
c
i
n

b
u

e
i
t
i
m
l
e
r
d
e
n

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

2
.
K
U
R
u
n

v
e
r
d
i
i

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i

i
z
l
e
n
d
i
.

2
.
1
.
G
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
i
n

e
t
k
i
n
l
i
i

v
e

v
e
r
i
m
l
i
l
i
i
n
e

i
l
i
k
i
n

e
t
k
i

d
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e
s
i

y
a
p
l
d

v
e

e
i
t
i
m
e

k
a
t
l
a
n
l
a
r
n

%
4

k
e
n
d
i

i
i
n
i

k
u
r
d
u
,

k
u
r
u
l
a
n

i
l
e
r
i
n

b
a
a
r
n

k
o
n
t
r
o
l

g
r
u
b
u

z
e
r
i
n
d
e
n

i
z
l
e
n
m
e
s
i

2
.
2
.
K
r
s
a
l

a
l
a
n
d
a
k
i

g
e
n
l
e
r
i
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
e

k
a
t
m
l
a
r
z
e
n
d
i
r
i
l
m
e
s
i

K
U
R

M
E
B

G
T
H
B

2
.
1
.
K
U
R

t
a
r
a
f
n
d
a
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
i
n

e
t
k
i
n
l
i
k

v
e

v
e
r
i
m
l
i
l
i
i
n
i

d
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e
k

z
e
r
e

i
z
l
e
m
e

v
e

d
e
e
r
l
e
n
d
i
r
m
e

a
l
m
a
l
a
r

y
a
p
l
a
c
a
k
t
r
.

2
.
2
.
K
r
s
a
l

a
l
a
n
d
a
k
i

g
e
n
l
e
r
i
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
e

k
a
t
l
m
a
l
a
r

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

k
r
s
a
l

a
l
a
n
d
a

t
a
n
m

f
a
a
l
i
y
e
t
l
e
r
i

y
l
e
c
e
k
t
i
r
.

T
a
n
m
l
a
r
n

y
a
p
l
a
b
i
l
m
e
s
i

i
i
n

G
T
H
B

v
e

M
E
B

t
a
r
a

t
e
k
i
l
a
t
n
a

e
i
t
i
m
l
e
r

v
e
r
i
l
e
c
e
k
t
i
r
.

2
.
3
.
G
T
H
B

v
e

M
E
B

t
a
r
a

t
e
k
i
l
a
t

t
a
r
a
f
n
d
a
n

k
r
s
a
l

k
e
s
i
m
d
e

y
a
a
y
a
n

g
e
n
l
e
r
e

b
i
l
g
i
l
e
n
d
i
r
m
e
l
e
r

y
a
p
l
a
c
a
k

v
e

b
u

a
l
m
a
l
a
r

M
E
K
e

r
a
p
o
r

o
l
a
r
a
k

s
u
n
u
l
a
c
a
k
t
r
.

B
u

r
a
p
o
r
l
a
r

K
U
R

i
l

M
r
l
k
l
e
r
i
n
e

g
n
d
e
r
i
l
e
c
e
k
t
i
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

3
.
G
e
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
e
r
e

y
n
e
l
i
k

o
l
a
r
a
k

k
o
l
a
y
l
a
z
e
n
l
e
m
e
l
e
r

y
a
p
l
d
.

3
.
1
.
G
e
n

g
i
r
i
i
m
c
i

s
a
y
n

%
5

a
r
t
m
a
s

3
.
2
.
K
U
R
u
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
i
n
e

k
a
t
l
a
b
i
l
m
e
k

i
i
n

i
s
i
z

o
l
m
a

n

k
o
u
l
u
n
u
n

k
a
l
d
l
m
a
s
K
U
R

K
O
S
G
E
B

T
K

3
.
1
.
M
e
v
z
u
a
t

d
e
i
k
l
i
i

y
a
p
l
a
r
a
k

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
e

k
a
t
l
a
c
a
k
l
a
r
d
a

a
r
a
n
a
n

i
s
i
z

o
l
m
a

k
o
u
l
u

k
a
l
d
l
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

7
8

4
.
G
e
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
e
r
e

u
l
a
a
c
a
k

e
t
k
i
l
i

i
l
e
t
i
i
m

m
e
k
a
n
i
z
m
a
l
a
r

k
u
r
u
l
d
u

4
.
1
.
K
a
m
u

v
e

s
i
v
i
l

t
o
p
l
u
m

k
u
r
u
l
u
l
a
r

i
l
e

g
e
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
e
r

a
r
a
s
n
d
a

i
l
e
t
i
i
m

a

k
u
r
u
l
d
u

4
.
1
.
G
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

f
r
s
a
t
l
a
r

a
n
l
a
t
a
n

3
0
0
,
0
0
0

a
d
e
t

b
r
o
r

d
a
l
m
a
s

4
.
2
.
H
a
z
r
l
a
n
a
n

s
p
o
t
l
a
r
n

y
e
r
e
l

v
e

u
l
u
s
a
l

r
a
d
y
o

v
e

T
V
d
e

y
a
y
n
l
a
n
m
a
s

4
.
3
.
H
e
r

y
l

h
e
r

i
l
d
e

h
e
r

b
i
r

d
e
v
l
e
t

n
i
v
e
r
s
i
t
e
s
i
n
d
e

e
n

a
z

b
i
r

k
a
r
i
y
e
r

f
u
a
r
n
a

K
U
R
u
n

k
a
t
l
m
a
s
K
U
R

Y
K

S
T
K

R
T
K

K
O
S
G
E
B

4
.
1
.
G
i
r
i
i
m
c
i
l
i
k

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n
i
,

y
a
r
a
r
l
a
n
m
a

k
o
u
l
l
a
r

v
e

e
i
t
i
m
l
e
r
d
e
n

y
a
r
a
r
l
a
n
a
n
l
a
r
a

s
a
l
a
n
a
b
i
l
e
c
e
k

o
l
a
n
a
k
l
a
r

a
n
l
a
t
a
n

b
r
o
r
l
e
r

b
a
s
l
a
r
a
k

d
a
l
a
c
a
k
t
r
.

4
.
2
.
S
p
o
t

t
a
n
m

f
i
l
m
l
e
r
i

h
a
z
r
l
a
n
a
r
a
k

b
u

f
i
l
m
l
e
r
i
n

u
l
u
s
a
l

k
a
n
a
l
l
a
r
d
a

y
a
y
m
l
a
n
m
a
s

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
3
.
R
T
K

i
l
e

s
p
o
t
l
a
r
n

y
a
y
m
l
a
n
m
a
s

k
o
n
u
s
u
n
d
a

p
r
o
t
o
k
o
l

i
m
z
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
4
.
s
i
z
l
i
k
l
e

m
c
a
d
e
l
e

e
d
e
b
i
l
m
e
k

z
e
r
e

g
e
n

g
i
r
i
i
m
c
i
l
i
i
n

d
e
s
t
e
k
l
e
n
m
e
s
i

k
o
n
u
s
u
n
d
a

e
i
t
i
m
l
e
r
i
n

n
e
m
i
n
i

v
u
r
g
u
l
a
m
a
l
a
r

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

u
l
u
s
a
l

k
a
n
a
l
l
a
r

i
l
e

t
o
p
l
a
n
t
l
a
r

d
z
e
n
l
e
n
e
c
e
k

v
e

u
l
u
s
a
l

k
a
n
a
l
l
a
r
n

h
a
z
r
l
a
n
a
c
a
k

o
l
a
n

s
p
o
t
l
a
r

y
a
y
m
l
a
m
a
l
a
r

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
5
.
D
e
v
l
e
t

n
i
v
e
r
s
i
t
e
l
e
r
i
n
d
e

k
a
r
i
y
e
r

f
u
a
r
l
a
r
n

d
z
e
n
l
e
n
m
e
s
i

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
6
.
D
z
e
n
l
e
n
e
n

k
a
r
i
y
e
r

f
u
a
r
l
a
r
n
a

K
U
R
u
n

k
a
t

s
a
l
a
n
a
c
a
k
t
r
.

4
.
7
.
K
a
r
i
y
e
r

f
u
a
r
l
a
r
n
a

k
a
t

s
a
l
a
m
a
k

z
e
r
e

Y
K

i
l
e

g
e
r
e
k
l
i

i
b
i
r
l
i
i
n
i
n

s
a
l
a
n
m
a
s
n
a

y
n
e
l
i
k

o
l
a
r
a
k

a
l
m
a
l
a
r

y
a
p
l
a
c
a
k
t
r
.

2
0
1
1

2
0
1
5

www.iskur.gov.tr
ISBN : 978-975-92450-2-3

Genç Istihdam Yapısı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Genç Istihdam Yapısı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRKYE KURUMU

You might also like