SKRCENIE CZASW PRZEZBROJE!

Joanna Czerska
Skrcenie czasw przezbroje! (z ang. quick changeover) uzyskuje si" dzi"ki zastosowaniu
metody SMED (single-minute exchange of die). System SMED jest teori# i zestawem technik
umo$liwiaj#cych dokonanie wymiany narz"dzi i nastaw wyposa$enia w czasie poni$ej %0
minut - innymi s&owy w jednostkowej liczbie minut (single-minute). Oczywistym jest, $e
system ten nie we wszystkich przypadkach zapewnia redukcj" czasw przezbroje! do
warto'ci mniejszej ni$ %0 minut. Udowodniono jednak, $e jego zastosowanie powoduje
radykalne zmniejszenie czasw wymiany maszyn w prawie ka$dym przypadku.
Szybka wymiana narz"dzi jest warunkiem krytycznym dla przedsi"biorstwa, ktre
chce zastosowa( JIT czy przep&yw jednostrumieniowy, poniewa$ umo$liwia, w krtkim
czasie, dostosowanie maszyny do nowych warunkw pracy. Podstawowym za&o$eniem
metody SMED jest zmniejszenie wielko'ci partii produkcyjnych w celu dostosowania
produkcji do zmiennych wymaga! rynku. Z za&o$enia tego wynika potrzeba skrcenia czasw
przezbroje!, poniewa$ to w&a'nie te czasy determinuj# zazwyczaj wielko'( partii
produkcyjnych.
Schemat zastosowania metody SMED przedstawia rysunek %.
rysunek 1. Schemat zastosowania metody SMED
Operacje przygotowania mo$na podzieli( na dwa typy:
wewn"trzne - mo$liwe do wykonania jedynie przy wy&#czonej maszynie,
zewn"trzne - mo$liwe do wykonania podczas pracy maszyny.
Wy&#czanie maszyny na czas realizacji czynno'ci przygotowawczych wyd&u$a znacznie
czas tpz, g&wnie z powodu p)niejszego rozruchu maszyny i jej przygotowania do pracy
(wykonania tzw. roboczej serii prbnej). Dlatego te$ metoda SMED polega na odr$nieniu
przygotowania zewn"trznego od wewn"trznego i umo$liwieniu zamiany cz"'ci czynno'ci
przygotowawczych z wewn"trznych na zewn"trzne. W dalszej kolejno'ci dokonuje si"
usprawnienia oby typw operacji w celu skrcenia czasw ich realizacji.
0
Brak
zr$nicowania
pomi"dzy
przygotowaniem
zewn. i wewn.
Wew
Zew
Wew
Zew
Wew
Odseparowa(
przygotowanie
zewn"trzne
i wewn"trzne
#
Zew
Wew
%. Listy kontrolne
2. Kontrola funkcjonowania
3. Doskonalenie transportu
cz"'ci i narz"dzi
2
Przekszta&ci(
przygotowanie
wewn"trzne na
zewn"trzne
Zew
Wew
%. Zaawansowane
przygotowanie pracy
2. Standaryzacja dzia&a!
3. Zastosowanie po'rednich
przyrz#dw mocuj#cych
3
Usprawni(
operacje
przygotowawcze
Zew
Wew
%. Doskonalenie
magazynowania
i zarz#dzania cz"'ciami
oraz narz"dziami
%. Rwnoleg&a realizacja
operacji
2. Zaciski mocuj#ce
3. Eliminacja regulacji
4. Mechanizacja
KROK #. Separacja czynno$ci wewn"trznych i zewn"trznych
To najwa$niejszy z korkw realizowanych podczas wdra$ania metody SMED. Przygotowanie
oraz transport narz"dzi i przyrz#dw podczas pracy maszyny pozwala na redukcj" czasu
operacji wewn"trznych o 30% do 50%.
KROK 2. Przekszta%cenie przygotowania wewn"trznego na zewn"trzne
Polega na, po pierwsze, ponownej ocenie czynno'ci pod k#tem kwalifikacji do danego typu, i
po drugie, poszukiwaniu sposobw przekszta&cenia przygotowania wewn"trznego na
zewn"trzne. Jest to mo$liwe dzi"ki wejrzeniu w rzeczywisty przebieg i w&a'ciwo'ci
realizowanej czynno'ci przygotowawczej.
KROK 3. Usprawnienie czynno$ci przygotowawczych
W celu zredukowania czasu trwania czynno'ci przygotowawczych, nale$y dokona( ich
szczeg&owej analizy i wykorzysta( narz"dzia wymienione na rysunku %.
Na operacje przygotowania sk&adaj# si" cztery rodzaje czynno'ci:
%. Przygotowanie, regulacja poprocesowa, kontrola materia&w i narz"dzi - czynno'ci
zapewniaj#ce prawid&owe umiejscowienie oraz w&a'ciwe funkcjonowanie przyrz#dw i
narz"dzi (stanowi# 30% wszystkich czynno'ci przygotowawczych) - realizowane jako
przygotowanie wewn"trzne.
2. Monta$ oraz demonta$ narz"dzi i przyrz#dw - czynno'ci obejmuj#ce usuni"cie
przyrz#dw i narz"dzi po realizacji partii produkcyjnej oraz przygotowanie przyrz#dw i
narz"dzi do kolejnej partii (stanowi# 5% wszystkich czynno'ci przygotowawczych) -
realizowane jako przygotowanie wewn"trzne.
3. Pomiar, nastawy i kalibracja - czynno'ci, ktre musz# by( wykonane w celu poprawnej
realizacji zada! produkcyjnych, s# to centrowanie, wymiarowanie, pomiar temperatury czy
ci'nienia itp. (stanowi# %5% wszystkich czynno'ci przygotowawczych) - realizowane jako
przygotowanie wewn"trzne lub zewn"trzne.
4. Seria prbna i regulacja maszyny - ostatnie z czynno'ci realizowanych podczas
tradycyjnego przygotowania, regulacja maszyny w celu w&a'ciwego wykonania wyrobu
(stanowi# 50% wszystkich czynno'ci przygotowawczych) - realizowane jako
przygotowanie wewn"trzne, poniewa$ do pki maszyna nie jest w&a'ciwie wyregulowana
nie mo$e prawid&owo wykonywa( zada! produkcyjnych.
Jak wynika z powy$szego wykazu w zasadzie wszystkie z realizowanych tradycyjnie
czynno'ci przygotowawczych uniemo$liwiaj# prac" maszyny w trakcie ich wykonywania.
Metoda SMED k&adzie nacisk na rozr$nienie czynno'ci ktre mog# by( wykonywane jako
zewn"trzne, pomimo, $e realizowane s# jako wewn"trzne. Dlatego te$ w pierwszy krok
realizacji metody SMED rozpocznie si" analiz& czynno$ci przygotowawczych.
Separacja czynno$ci wewn"trznych i zewn"trznych
Analiza czynno'ci przygotowawczych pomo$e w planowaniu wdro$enia zasad SMED.
Sk&ada si" ona z trzech krokw:
%. Nagranie na ta'm" video wszystkich operacji przygotowawczych, ze szczeglnym
uwzgl"dnieniem ruchw, r#k, oczu i cia&a osoby je realizuj#cej. Wa$ne jest oznaczenie
czasu i terminu realizacji tych czynno'ci.
2. Przedstawienie nagrania operatorowi i innym osobom zaanga$owanym lub zwi#zanym z
czynno'ciami przygotowawczymi. Operator omawia realizowane czynno'ci, po czym
obserwatorzy dziel# si" swoimi spostrze$eniami na temat przedstawionych dzia&a!.
3. Analiza szczeg&w nagrania polegaj#ca na opisaniu czynno'ci i czasu ich trwania
Dokonanie podzia&u czynno'ci, na podstawie ich analizy, na typy operacji przygotowawczych
Analiza czynno'ci przygotowawczych umo$liwi okre'lenie czynno'ci, ktre mo$na
wykona( w trakcie automatycznej (bezobs&ugowej) pracy maszyny, tak aby czas
przygotowawczo-zako!czeniowy (tpz) minimalnie wp&ywa& na wyd&u$enie ca&ego cyklu
produkcyjnego. Jedn# z takich czynno'ci przygotowawczych zewn"trznych jest kontrola
zaopatrzenia stanowiska w wymagane narz"dzia, przyrz#dy i specyfikacje. Kontrol" t#
wspomaga( b"dzie tzw. Lista Kontrolna.
Stworzenie listy kontrolnej przygotowania maszyny X (stanowiska X) pozwala na
zapobieganie przeoczeniom, b&"dom i wielokrotnym kontrolom przygotowania stanowiska
pracy w trakcie wewn"trznych czynno'ci przygotowawczych. Jest to kontroli zaopatrzenia
stanowiska zawieraj#ca nast"puj#ce sk&adniki:
wymagane narz"dzia, przyrz#dy, specyfikacje, materia&y
wykaz pracownikw uprawnionych do realizacji czynno'ci przygotowawczych
warto'ci nastaw (temperatura, ci'nienie itp.)
mierniki i wymiary charakteryzuj#ce zadanie produkcyjne.
Przyk&adow# list" kontroln# przedstawia tabela %
LI STA KONTROLNA SMED nr _________ data:
stanowisko: ______________________ nazwa operacji: ______________________
wykaz pracownikw uprawnionych do realizacji operacji przygotowawczych i zada! produkcyjnych

%. imi! i nazwisko 3.

2. 4.
wykaz narz"dzi
%. nazwa narz!dzia wraz z charakterystyk"3

3.

2. 4.
wykaz przyrz#dw

%. nazwa przyrz"du wraz z charakterystyk"

3.

2. 4.
wykaz materia&w
%. nazwa materia#u i dostawcy

3.
2.

4.
Procedury do zastosowania

2.

%. nazwa procedury realizacji czynno$ci

przygotowawczych 3.
wykona& ________________________ zatwierdzi&_________________________________
data ___________________________ data ______________________________________
tabela 1. Lista kontrolna SMED
Wa$ne jest aby ka$da z list kontrolnych by&a specyficzna dla danej maszyny lub
operacji. Stosowanie jednej listy kontrolnej dla wszystkich stanowisk mo$e powodowa(
zak&cenia i niew&a'ciw# realizacj" zada! poprzez b&"dne przygotowanie do operacji.
List" kontroln# mo$na zbudowa( w sposb uniwersalny dla r$nych wariantw
produkcji. Nale$y wwczas przy ka$dej pozycji wykazu zaznaczy( () w&a'ciw# pozycj"
maj#c# zastosowanie do danego wariantu.
Lista kontrolna pozwala na przygotowanie stanowiska pracy do realizacji danego
zadania produkcyjnego w zakresie zaopatrzenia w narz"dzia i przybory. Kolejnym krokiem
jest Kontrola Funkcjonowania maj#ca na celu sprawdzenie w&a'ciwej kondycji przyborw i
narz"dzi oraz materia&w. Kontrola Funkcjonowania powinna by( wykonana przed
rozpocz"ciem wewn"trznych czynno'ci przygotowawczych, dzi"ki czemu zapobiec b"dzie
mo$na wyd&u$eniu ich czasu trwania spowodowanego wymian# i napraw# niesprawnego
narz"dzia czy przyrz#du. Jednocze'nie w&a'ciwa kontrola sprawno'ci narz"dzia pozwoli na
wyeliminowanie realizacji b&"dnie wykonanych wyrobw. Kontrola Funkcjonowania
powinna sta( si" czynno'ci# standardow# realizowan# w ramach zewn"trznych czynno'ci
przygotowawczych.
Kolejnym elementem przygotowania stanowiska, ktry mo$e zosta( przeniesiony na
zewn#trz jest transport narz"dzi, przyrz#dw i materia&w z magazynu na stanowisko.
Transport ten tradycyjnie wykonywany jest w trakcie wewn"trznych czynno'ci
przygotowawczych przed i po realizacji danej partii produkcyjnej. Nale$y zatem przyj#(
zasad", $e wymontowane narz"dzia nie zostan# odtransportowane do magazynu do czasu
kiedy nowe nie zostan# zainstalowane, a maszyna nie b"dzie pracowa&a. Oznacza to, $e
transport odbywa( si" b"dzie w trakcie automatycznej pracy maszyny lub przez innego, ni$
operator danego stanowiska, pracy pracownika czy te$ zautomatyzowanie transportu.
Przekszta%cenie przygotowania wewn"trznego na zewn"trzne
W kroku pierwszym dokonano odseparowania czynno'ci przygotowawczych realizowanych
poza i na maszynie. Jednak samo oddzielenie tych czynno'ci nie spowoduje drastycznej
redukcji czasw tpz. Dlatego te$ nale$y dokona( przekszta&cenia czynno'ci realizowanych
wewn#trz na realizowane na zewn#trz:
Przyjrze( si" rzeczywistym dzia&aniom przygotowania wewn"trznego i ich celowo'ci.
Kluczem w&a'ciwej realizacji kroku 2 jest spojrzenie na realizowane czynno'ci w taki
sposb, jakby widzia&o si" je po raz pierwszy.
Znale)( metody przekszta&cenia czynno'ci wewn"trznych na zewn"trzne. Stosuje si" tu trzy
techniki: wczesne przygotowanie stanowiska pracy, standaryzacja podstawowych funkcji
oraz wykorzystanie przyrz#dw po'rednicz#cych.
Wczesne przygotowanie stanowiska pracy oznacza dostarczenie wszystkich
niezb"dnych cz"'ci, przyrz#dw, narz"dzi i ich przygotowanie przed rozpocz"ciem
przygotowania wewn"trznego. Ustanowienie warunkw pracy tj. temperatura, ci'nienie czy
pozycjonowanie materia&u mo$e by( cz"sto wykonywane w ramach przygotowania
zewn"trznego.
Standaryzacja funkcji polega na ujednoliceniu parametrw monta$u narz"dzi,
przyrz#dw czy materia&w. Celem standaryzacji jest takie dostosowanie np. wymiarw
zewn"trznych narz"dzi stosowanych na danym stanowisku, aby ich monta$ w maszynie nie
wymaga& zmiany jej ustawie!. Standaryzacja mo$e wi"c dotyczy( wymiarw, centrowania,
mocowania, demonta$u czy zacisku. Standaryzacja funkcji nie musi oznacza( wymiany
narz"dzi, a jedynie ich dostosowanie tzw. domowym sposobem.
Wykorzystanie przyrz&dw po$rednicz&cych mo$e wspomc przeniesienie dzia&a!
przygotowawczych na zewn#trz w przypadku kiedy standaryzacja funkcji staje si"
niemo$liwa. Przyrz#dy po'rednicz#ce to zwykle p&yty lub ramy o standardowym wymiarze do
ktrych mocuje si" narz"dzia o zmiennych wymiarach.
Usprawnienie czynno$ci przygotowawczych
Usprawnienie czynno'ci przygotowawczych polega na ponownym przyjrzeniu si"
zmienionym, w kroku % i 2, dzia&aniom i znalezieniu dodatkowych mo$liwo'ci skrcenia
czasu tpz. Techniki doskonalenia czynno'ci przygotowawczych mo$na podzieli( na:
doskonalenie czynno'ci przygotowawczych zewn"trznych
doskonalenie czynno'ci przygotowawczych wewn"trznych
Doskonalenie czynno$ci przygotowawczych zewn"trznych dotyczy usprawniania
metod przechowywania i transportu przyrz#dw, narz"dzi i materia&w. Przy rozdziale
niewielkich narz"dzi czy przyrz#dw istotne jest zastosowanie w&a'ciwych metod zarz#dzania
nimi. Dlatego te$ nale$y odpowiedzie( na nast"puj#ce pytania:
Czy organizacja przechowywania i transportu narz"dzi jest najlepsz# z mo$liwych?
W jaki sposb przechowywa( narz"dzia aby utrzyma( je w jak najlepszej kondycji?
W jaki sposb przechowywa( narz"dzia aby by&y przygotowane do kolejnej operacji?
Jaka ilo'( narz"dzi danego rodzaju powinna by( przechowywana w magazynie, aby
mo$liwe by&o niezak&cone zaopatrywanie wszystkich stanowisk?
Odpowiedzi na powy$sze pytania powinny wspomc udoskonalenie zewn"trznych czynno'ci
przygotowawczych i skrcenie czasu ich trwania.
Doskonalenie czynno$ci przygotowawczych wewn"trznych sprowadza si" do
spe&nienia czterech nast"puj#cych warunkw:
- Rwnoleg&a realizacja operacji
- Zastosowanie zaciskw mocuj#cych
- Eliminacja regulacji
- Mechanizacja
Rwnoleg%a realizacja operacji
Niektre z maszyn tj. du$e prasy, wtryskarki tworzyw sztucznych, maszyny do odleww
kokilowych cz"sto wymagaj# przygotowania realizowanego po obu stronach maszyny (od
frontu i od ty&u). Jednoosobowe przezbrajanie takiej maszyny powoduje straty czasu oraz
zb"dne przechodzenie od przodu do ty&u maszyny i z powrotem. Rwnoleg&a realizacja
operacji dokonuje podzia&u czynno'ci przygotowawczych pomi"dzy dwie osoby, z ktrych
ka$da obs&uguje inn# cz"'( maszyny. W ten sposb mo$na dokona( redukcji czasu
przezbrojenia, z %2 do 4 minut, dzi"ki eliminacji potrzeby chodzenia wok& maszyny i
uproszczeniu dzia&a! operatora. Przyk&adowe rozwi#zanie rwnoleg&ej realizacji operacji
przedstawia rysunek 2.
W przypadku gdy operacje obu operatorw s# od siebie uzale$nione konieczne staje
si" ustalenia zasad komunikacji. W tym zakresie niezwykle pomocne staj# si" procedury
realizacji czynno'ci opisane na kartach, ktre posiada ka$dy z pracownikw. W ten sposb
mo$liwe jest wyeliminowanie b&"dw i ewentualnego ryzyka, a tak$e zast"powanie operatora
w razie np. jego choroby.
rysunek 2. Przyk#adowe rozwi"zanie rwnoleg#ej realizacji operacji
Zastosowanie zaciskw mocuj&cych
W tradycyjnych systemach cz"sto u$ywa si" 'rub lub sworzni w celu zamocowania narz"dzi.
W systemie SMED ca&kowicie wyklucza si" ich zastosowanie. Przemawia za tym zbyt d&ugi
czas ich w&a'ciwego nastawienia (kilka lub kilkana'cie obrotw kluczem), doboru w
zale$no'ci od mocowanego narz"dzia czy po prostu odnalezienia w'rd innych 'rub
mocuj#cych. Dlatego te$ system SMED zaleca stosowanie zaciskw mocuj#cych, ktre
pozwol# na umiejscowienie narz"dzia przy pomocy jednego ruchu. Przyk&adowe rodzaje
zaciskw przedstawiaj# rysunki 3, 4, 5.
rysunek 3. Przyk#adowe rodzaje zaciskw typu jeden obrt
rysunek 4. Przyk#adowe rodzaje zaciskw typu jeden ruch
rysunek 5. Przyk#adowe rodzaje zaciskw typu rygiel
Eliminacja regulacji
Jak wspomniano wcze'niej regulacja warunkw pracy mo$e obci#$a( czas tpz w 50%.
Wynika z tego uwaga jak# nale$y po'wi"ci( eliminacji regulacji. Eliminacji (nie redukcji)
mo$na dokona( dzi"ki zastosowaniu w&a'ciwych ustawie! narz"dzi i dok&adno'ci realizacji
wy$ej wspomnianych zasad. Istniej# cztery podstawowe techniki eliminacji regulacji:
%. Zastosowanie numerycznej skali i zestandaryzowanie ustawie! (rysunek 6) - polegaj#ce
na zamocowaniu numerycznej skali okre'laj#cej dok&adno'( ustawienia cz"'ci wzgl"dem
maszyny. Ustalenie sta&ych warto'ci tych nastaw pozwoli na jednakowe i niezawodne
przygotowanie warunkw pracy
rysunek 6. Ustawienie cz!$ci wzgl!dem skali numerycznej
2. Zastosowanie linii u&atwiaj#cych centrowanie - polegaj#cej na wyrysowaniu linii
centruj#cych na blacie operacyjnym maszyny.
3. Zastosowanie szablonw - polega na wcze'niejszym przygotowaniu szablonw
umo$liwiaj#cych w&a'ciwe ustawienie narz"dzia wzgl"dem obrabianego materia&u np.
przy nawiercaniu otworw mo$na wyeliminowa( ka$dorazow# potrzeb" odmierzania
odleg&o'ci.
Zastosowanie systemu NWW (najmniejszej wsplnej wielokrotno'ci) - polega na oznaczeniu
nastaw narz"dzi w okre'lonych odst"pach b"d#cych swoj# wielokrotno'ci# (rysunek 7).
Odst"py odnosi( powinny si" do zmiennych nastaw narz"dzia w przypadku obrbki
wyrobw r$ni#cych si" np. d&ugo'ci#.
rysunek 7. Zastosowanie systemu NWW [46]
Mechanizacja
Mechanizacja przygotowania warunkw pracy powinna by( rozpatrywana dopiero po
przeanalizowaniu wszystkich innych sposobw usprawnienia czynno'ci przygotowawczych.
Pierwszym powodem jest to, $e mechanizacja nie skraca czasu tpz tak radykalnie jak
wcze'niej wspomniane techniki. Po drugie, mechanizacja mo$e spowodowa( redukcj" czasu
tpz, jednak mo$e wcale nie usprawni( procesu. Dlatego te$ mechanizacj" nale$y stosowa(
raczej jako narz"dzie dostrojenia dzia&a!, ni$ jako reduktor czasu tpz.
Mechanizacja b"dzie mia&a zastosowanie w przypadku przemieszczania du$ych i
ci"$kich narz"dzi, st#d stosowa( tu mo$na:
podno'niki wid&owe do umiejscowienia narz"dzia w maszynie
przeno'niki do przemieszczania ci"$kich cz"'ci i narz"dzi
zdalne sterowanie zaciskaniem i zwalnianiem narz"dzia
i in.
Rysunek 8 przedstawia zasad" redukcji czasu tpz dzi"ki wykorzystaniu metody SMED.
Rysunek 8 Redukcja czasu tpz dzi!ki wykorzystaniu metody SMED
Korzy'ci z zastosowania zasady SMED dla przedsi"biorstwa:
wzrost elastyczno$ci - przedsi"biorstwa mog# dostosowywa( si" do zmiennych potrzeb
klienta bez ponoszenia wydatkw na dodatkowe zapasy;

Maszyna
cz"$' A
przygotowanie
wewn"trzne
demonta( nastawy
Maszyna
cz"$' B

Maszyna
cz"$' A
Maszyna
cz"$' A
demonta(
nasta-
wy
Maszyna
cz"$' B
przygotowanie
zewn"trzne
czas tpz
czas tpz REDUKCJA
szybsze dostawy - zmniejszenie wielko'ci partii produkcyjnych pozwala na skrcenie
czasu trwania cyklu produkcyjnego, a tym samym czasu realizacji zamwienia i dostawy;
wy(sza jako$' - zmniejszenie wielko'ci zapasw oznacza zmniejszenie liczby brakw
wynikaj#cych z magazynowania wyrobu lub p&wyrobu; jednocze'nie w&a'ciwe
przygotowanie i organizacja nastaw wyposa$enia pozwala na redukcj" brakw
wynikaj#cych z b&"dw nastaw oraz eliminuje potrzeb" realizacji serii prbnych dla
nowego produktu;
wzrost produktywno$ci - krtsze czasy przezbroje! redukuj# czasy przestojw maszyny,
co oznacza wy$szy wsp&czynnik produktywno'ci wyposa$enia.
Korzy'ci z zastosowania zasady SMED dla pracownika:
wzrost bezpiecze)stwa przezbroje) - dzi"ki uproszeniu zasad wymiany narz"dzi, przy
mniejszym wysi&ku fizycznym czy ryzyku zranienia;
u%atwienie produkcji i wzrost bezpiecze)stwa - zmniejszenie zapasw materia&owych
oznacza zmniejszenie ba&aganu na stanowisku pracy, co u&atwia produkcj" i czyni j#
bezpieczniejsz#;
uporz&dkowanie stanowiska pracy - przezbrojenia s# zestandaryzowane i uproszczone
co oznacza mniejsz# ilo'( narz"dzi wymiany, a dzi"ki temu mniej rzeczy na stanowisku
pracy.
Literatura:
[%] Iwata Y., Standard Work, Shingijutsu Co.Ltd, Japonia, 2000.
[2] Thomas E., Understanding Setup Reduction, Manufacturing Insight 96%, Bourton Group,
USA.
[3] McCann T., Practical Applications: Standarizing Work Methods, Manufacturing Insight
983, Bourton Group, USA.