DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.

BA
WWW.STUDOMAT.BA 1
D E M O G R A F I J A
- zavrni ispit -



KRETANJE STANOVNITA

Pod ovim pojmom se podrazumjeva ona aktivnost koja je vezana za prirodno i
mehaniko kretanje stanovnitva.

Pod pojmom prirodno kretanje stanovnitva podrazumjevamo sva ona kretanja koja su
rezultat raanja (natalitet), plodnosti (fertiliteta) i umiranja (mortaliteta).

Pod pojmom mehaniko kretanje stanovnitva podrazumjeva se migracija
stanovnitva, odnosno useljavanje i iseljavanje stanovnitva iz jedne zemlje u drugu, ili
unutar jedne zemlje, grada i sl...
Oba ova elementa, tj. useljavanje i iseljavanje mogu da razliito djeluju na ukupno
kretanje stanovnitva.

Prirodno kretanje (natalitet, mortalitet i fertilitet) moe da djeluje pozitivno i negativno
na ukupno kretanje stanovnitva, a to znai da, ako je vea stopa nataliteta u odnosu na
mortalitet, onda prirodno kretanje stanovnitva pozitivno djeluje na ukupno kretanje
stanovnitva i obrnuto...

Za prirodno kretanje od znaaja je pomenuti i stopu prirodnog prirataja stanovnitva:
1000

=
P
M N
j

Mehaniko kretanje (useljavanje i iseljavanje), ono takoer moe da djeluje pozitivno
ili negativno na ukupno kretanje stanovnitva. Tako, ako je vei broj useljenih u odnosu
na iseljenih, mehaniko kretanje stanovnitva djeluje pozitivno na ukupno kretanje
stanovnitva i obrnuto.

Za mehaniko kretanje stanovnitva od znaaja je pomenuti i stopu migracionog salda:
1000

=
P
E I
s

Ukupno kretanje stanovnitva moe se izraziti apsolutnom formulom:
UK (ili R) = N M + I E
Ova formula slui za daljne projekcije razvoja stanovnitva. (Apsolutni porast
stanovnitva)




DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 2
U teoriji i praksi imamo i relativan pokazatelj ukupnog kretanja stanovnitva (odnosno,
stopa porasta stanovnitva na 1000 stanovnika), gdje se veliine (N, M, I, E) uporeuju sa
prosjenim brojem stanovnika (P) jedne zemlje.
1000
(

+
(

=
P
E I
P
M N
r

P se moe izraunati na dva naina.
Prvi broj stanovnika se uzima kao aritmetika sredina broja stanovnika
poetkom godine i procjenjeni broj stanovnika krajem godine
Drugi da se u obzir uzme broj stanovnika poetkom godine i da se ta veliina
uvea za procjenjeni broj stanovnika za 6 mjeseci te godine prosjena veliina kretanja
stanovnika na teritoriji jedne drave.
Ukupno kretanje stanovnika jedne zemlje je zavisna veliina i ona kao takva zavisi od
nataliteta, mortaliteta, useljavanja i iseljavanja.
Ta veliina se moe i procjeniti i postoje razne metode u demografiji koje se koriste.

Veliine nataliteta i mortaliteta se dobijaju iz vitalne statistike.
One daju presjek stanja u jednom momentu.

Meutim, poto je stanovnitvo dinamina kateogrija, aproksimativne veliine ne daju
tano stanje stanovnitva u jednoj zemlji.

Faktori koji utjeu na kretanje stanovnitva
Ukupno kretanje stanovnitva zavisi i od brojnih faktora koji su vezanih za natalitet
- starosno- polna struktura (bioloka struktura stanovnitva)
- ekonomski faktori
- kulturno- obrazovni faktori (N< obrazovanje vee)
- psiholoki faktori...

Kako i za mortalitet:
- starosno- polna struktura (bioloka struktura stanovnitva),
- ekonomski faktori...

Na useljeno stanovnitvo, kao element koji pozitivno djeluje na ukupno kretanje
stanovnitva, jako su bitni i faktori kao to su:
- starosno- polna struktura (vie starijih nema prosperiteta, vei broj ena u
fertilnom periodu vei potencijalni prirodni prirataj...)
- useljenika politika sve vie ide od kvantitativne na kvalitativnu (kulturno-
obrazovni faktori...)

Na iseljavanje, kao negativan element na ukupno kretanje stanovnitva, takoer djeluje
niz faktora...
Ono to je bitno za iseljavanje struktura koja naputa zemlju
(mukarci vie, ene sezonski...)
iseljavanje ena utjee na natalitet...

DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 3
NATALITET (rodnost)

Natalitet je element prirodnog kretanja koji pozitivno djeluje na ukupno kretanje
stanovnitva.
Natalitet se poeo veoma rano prouavati (Rim, Grka...), ali prvi autor koji je objasnio
ulogu i znaaj nataliteta bio je Graunt, koji je analizirao natalitet i mortalitet u Londonu i
okolnim selima, te je doao do zakljuaka:
1. Postoji razlika izmeu stope nataliteta u gradu i na selu,
2. kretanje nataliteta se moe posmatrati prema starosnoj i polnoj sturkturi
stanovnitva
3. postoji vie faktora koji djeluju na natalitet, te je u to vrijeme i sam Graunt
analizirao...

Analize nataliteta i dalje su se bazirale na tome da se smatra da starosna i spolna struktura
imaju odljuujui uticaj na natalitet, odnosno mortalitet.
Kasnije, pridodati su i ostali elementi, kao npr. socijalni, ekonomski.
Migracije i migracioni saldo takoer...

Kod utjecaja migracionog salda dolo se do zakljuka da je veoma znaajno analizirati
starosnu, a naroito spolnu strukturu stanovnitva, naroito ene i to od 15-49/50 godina.
Danas se kao faktor uzima i broj enske djece koja su predmet migracionih kretanja jer
predstavljaju potencijal za vei natalitet.

Natalitet se, kao elemenat moe izraziti u apsolutnoj veliini (N).
Taj podatak se dobija iz vitalne statistike.

Meutim, zbog ograniene upotrebe apsolutnog pokazatelja, koristi se i relativna stopa
nataliteta:
1000 =
P
N
n

Iako je jednostavna za izraunati, brojni autori smatraju da ovaj pokazatelj ne daje jasnu
sliku o potencijalu jedne zemlje za reprodukciju stanovnitva.

Takoer, neki autori smatraju da je potrebno razgraniti odnos izmeu ive i mrtvo
rpene djece, jer samo ivoroena djeca postaju predmet reprodukcije.
Po nekim autorima, ivoroeno dijete je ono dijete koje je prilikom poroaja davalo
znake ivota.
Zbog toga, koristi se i formula za izraunavanje infantilnog mortaliteta (smrtnosti
dojenadi).
1000 =
N
M
m
d
d


Takoer, postoji i efektivna stopa nataliteta, koja je takva da se u brojnik ope stope
nataliteta ukljuuju samo ivoroena djeca.

DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 4
Stopa nataliteta se razliito kree, pa tako govorimo o dva tipa nataliteta:
- fizioloki natalitet visok
- racionalni natalitet veoma nizak

Prema odreenim pokazateljima, smatra se da se stopa nataliteta kree od 7 do 60
Tako, prema stopama nataliteta, grupiu se odreene zemlje:

I. od 31 do 50 zemlje u razvoju vaneuropske (visoka, fizioloka stopa
nataliteta)
II. od 20 do 30 srednje stope nataliteta (ostvaruje ih veliki broj zemalja Europe)
III. od 10 do 20 niski natalitet Francuska i skoro sve zemlje Sjeverozapadne
Europe (veoma niska, racionalna stopa nataliteta)



Stopa nataliteta u BiH
Stopa nataliteta u BiH se kretala razliito.
Nakon II svjetskog rata iznosila je 35,5 , 1991. godine 14,8 , nakon ovog rata oko
12, dok danas ona se kree ispod 6

Ovakva stopa nataliteta negativno utjee na prirodno, ali i ukupno kretanje u BiH danas,
kao i negativan odraz na starosnu strukturu.


Faktori koji utjeu na natalitet
- bioloki (misli se na starosnu i spolnu strukturu)
- starosna struktura djeluje na natalitet tako da, ako drava ima
nepovoljnu starosnu strukturu (vei udo starijeg stanovnitva),
onda ima niu stopu nataliteta
- pola struktura djeluje na natalitet tako da, ako drava raspolae sa
brojem ena u fertilnom periodu postoji budunost da se ostvari
vea stopa nataliteta.
Ukoliko ne - obezbjediti vei broj ena u fertilnom periodu
- blagovremen ulazak u brak

- socio- ekonomski djeluju zavisno od toga o kojim se zemljama radi.
U nekim je domnantniji socijalni, u nekim ekonomski...
- psiholoki (misli se na one faktore koji su vezani za ovjeka - izlazak iz rata..)
- ostali faktori (obrazovni...)







DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 5
FERTILITET (plodnost)

Pod fertilitetom mislimo na plodnost ene.
Fertilnim enama se smatraju sve ee koje se nalaze u godina kada mogu da raaju (15 do
50 godina), ili pak (14 do 50 godina)
Fertilitet je elemenat prirodnog kretanja stanovnitva, te je on jako vaan za prouavanje.

Fertilitet je vezan za natalitet, meutim natalitet pokazuje samo broj roenih.
Stopa fertiliteta tako, koristi se za izraunavanje reprodukcije stanovnitva, odnosno
budueg kretanja stanovnitva.
Tako, stopa fertiliteta se odnosi na broj ivoroene djece koja otpada na 1000 ena.

Opa stopa fertiliteta:
1000
) 49 15 (
=
f
P
N
f

Stopa ukupnog fertiliteta
1000
) 64 15 ( ) 49 15 (

=
m f
u
P P
N
f

Za izraunavanje stope fertiliteta jako je bitno da raspolaemo to kvalitetnijim
podacima.

Specifina stopa feritiliteta uzima u obzir starost djeteta i majke koje je rodila dijete.
1000 =
X
X
X
P
N
f

Gdje
X
N predstavlja broj ivoroene djece koju su rodile majke u dobi od X godina

U demografskoj statistici najboljim pokazateljem fertiliteta smatra se tzv. ukupna
(totalna) stopa fertiliteta.
TFR - Ona oznaava prosjean broj ivoroene djece koju bi rodila prosjena ena tokom
svog fertilnog perioda uz predpostavke da djeluju posebne stope fertiliteta dobi i uz
izostanak utjecaja smrtnosti.

Kritina brojana vrijednost iznosi 2,1 (prosjeno djece po jednoj eni u fertilnoj dobi)
kojom je osiguraa jednostavna reprodukcija stanovnitva u smislu obnavljanja generacija.

Suma svih specifinih stopa fertiliteta od 15 do 49 godina, prema jednogodinjem dobu:
1000
49
15

=
X
X
f
F

DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 6
Po nekim autorima, raunaju se specifine stope fertiliteta i po petogodinjim grupama
starosti, to znai da se u brojnik stavlja broj ivoroene djece od majke stare x godina do
x+5, dok se u nazivnik stavlja broj svih ena starih od x do x+5 godina.

Za petogodinje dobne grupe, suma svih specifinig stopa feritiliteta bila bi:
1000
5
49 45
19 15

=
X
f
TFR


Zemlja koja ima vei broj ena u fertilnom periodu utjee povoljnije na njeno ukupno
kretanje stanovnitva.

Za fertilitet je vezana i reprodukcija stanovnitva.
Pod reprodukcijom stanovnitva, najkrae moemo rei da je to obnavljanje stanovnitva.
Reprodukcija stanovnitva se moe izraziti kao neto i kao bruto stopa reprodukcije.
- Bruto stopa reprodukcije broj ivoroene enske djece koja e roditi ivo
ensko dijete pod uslovom da e im fertilitet biti isti kao kod svih starosnih
kohortnih ena u odreenj godini promatranja
- Neto stopa reprodukcije bruto stopa reprodukcije pomnoena sa stopom
vjerovatnoe da e ensko ivoroeno dijete doivjeti starost od 15 do 50 godina.

Kod praenja fertiliteta, vano je ocijeniti i koliko 1000 ena od 15 do 50- godina u
prosjeku rodi djece. Ovaj prosjek je razliit, a danas on se kree izmeu 50 do 90
ivoroene djece.

Takoer, odnos raanja muke u odnosu na ensku djecu iznosi 107:100

Jako vano je znati i prosjean broj roene djece po jednoj majci. U prosjeku, to je 5


TABLICE FERTILITETA

Za praenje fertiliteta slue nam i tzv. tablice fertiliteta. One prikazuju broj roene djece,
broj majki. Djeca se grupiu prema godinjoj starosti majki itd...
One omoguavaju da zemlja u svakom momentu moe da utvrdi stopu feritiliteta, kao i
da projektuje njegova budua kretanja.

Postoje dvije metode za izradu tablica fertiliteta.

- Kohortna metoda je ona koja uzima u obzir odreeni broj ena odreene
kohorte (npr. roene 1950. / vjenane 1950) te posmatra se ta kohorta i prati od 0
do 100.
Ovaj metod koristi podatke iz popisa stanovnitva, te raznih anketa...
DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 7
- Transferzalna metoda koristi podatke iz vitalne statistike, tako da se uzima u
obzir fertilitet svih svih starosnih kohortnih grupa ena koje se nalaze u
reproduktivnom dobu.
Tj. sve ene roene u odreenoj godini te se pradi od 0 do 100 koliko e
doivjeti godina.


Faktori koji utjeu na fertilitet
- bioloki (dobna struktura, godine stupanja u brak, nesudjelovanje ena u
reprodukciji, nasljedne osobine...)
- ekonomsko-socijalni (nivo ekonomskog razvitka, uslovi zasnivanja porodice,
trokovi, poloaj ene u porodici, nivo obrazovanja vee
obrazovanje manja stopa nataliteta
- socio- psiholoki (stavovi prema broju djece, kolovanju i zaposlenju,
religijske norme...)
- psiholoki (stavovi o broju djece, line psiholoke odlike, ekonomski
uslovi ivota...)



SKLAPANJE BRAKOVA I RAZVODI

Demografska statistika prua podatke i o strukturi stanovnitva po branom stanju.
Ti se podaci mogu dobiti iz izvora kao to su: popis stanovnitva, ankete, registar
stanovnitva, matine knjige...)

Smatra se da je posebno bitno pratiti kretanje brakova, jer on kao faktor utie na natalitet
stanovnitva, kao i fertilitet, upravo iz razloga to se brak smatra elijom reprodukcije.

Sklopljeni brakovi se evidentiraju onda kad se obavi u osnovi pravni akt o stupanju u
branu zajednicu.
On moe biti na dva naina zakonski ili po vjerskim osnovama
Ovaj pokazatelj moe biti izraen kako u apsolutnom, tako i u realnom stanju.

Opa stopa nupcijaliteta (broj sklopljenih brakova na 1000 stanovnika):
1000 =
P
B
b Stopa zavisi od raznih faktora (bio, soc, ek, obraz, kult)

Ova veliina daje opu sliku, odnosno predstavlja opu stopu broja sklopljenih brakova.
Ukoliko u P izuzmemo mlai narataj ( 0-15 / M 0-18), tada govorimo o realnoj stopi.

Brakovi se mogu pratiti na dva naina:
Tablice sklopljenih brakova koje izmeu ostalog slue i za analizu fertiliteta,
stanovniptva i sl... Za ove tablice, uzimaju se i podaci kao to su starost, zanimanje, koji
je brak po redu, narodnost i sl...
DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 8
Tablice razvedenih brakova koliko u prosjeku traje braj, koja se struktura razvodi,
starosna...

Opa stopa divorcijaliteta (razvedenih brakova)
1000 =
P
R
r
b
b




MORTALITET (smrtnost)

Mortalitet je prirodni element, spada u prirodno kretanje, te on djeluje negativno na
kretanje stanovnitva.

Mortalitet se veoma rano poeo prouavati, a takoer se njegovo prouavanje vee za
naunika Graunta. Pored toga, on je prouavao i uzroke smrti.
Prvi je prouavao i analizirao umrlu djecu, te odnos izmeu roene i umrle djece.
Kasnije, njegova istraivaja su se proirila i na dobnu, tj. starosno strukturu stanovnitva.
Vremenom, mnogi naunici su prihvatili njegove metode i teze, te ih proirili.
Zakljuak ovjek svojim mjerama moe da djeluje na mortalitet, vie nego na
fertilitet, jer je fertilitet neto spontano...

Mortalitet obuhvata broj smrtnih sluajeva koje je stanovnitvo imalo u toku jednog
vremenskog perioda, najee godinu dana.
Mortalitet se moe pokazati kao apsolutna i kao relativna veliina, odnosno relativna
stopa mortaliteta:
1000 =
P
M
m

Specifine stope mortaliteta:
Mukog stanovnitva
1000 =
Pm
M
m
m
m

enskog stanovnitva
1000 =
m
m
f
P
M
m

Posebne stope smrtnosti prema dobi:
1000 =
X
X
X
P
M
m

Na osnovu ovih pokazatelja, dolazi se do podataka da je kretanje mortaliteta dosta
razliito, ako gledamo istu starosnu grupu mukaraca i ena.


DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 9
Stopa mortaliteta je vea kod mukaraca
Mortalitet djece vei kod muke, nego enske djece...


TABLICE MORTALITETA

Stope smrtnosti po mnogim autorima ne zadovoljavaju sva demografska izuavanja, pa se
danas koriste i drugi koeficijenti kojima se prati i iskazuju stope smrtnosti.

Poto starosna struktura ima veoma jak utjecaj na mortalitet.

Da bi se utvrdili odnosi izmeu starosne strukture i mortaliteta, koriste se tablice
mortaliteta koje sadre opu stopu smrtnosti za svaku starosnu grupu.

Za formiranje ovih tablica koriste se dvije metode:
- kohortni metod tj. uzima se stanovnitvo roeno neke godine, te se
posmatra od 0 do 100
- transferzalni metod posmatra stanovnitvo u jednoj godini, bez obzira kad je
roeno. Ovo koriste zemlje koje imaju manji broj stanovnika.

No, obje ove metode imaju svoje prednosti i svoje mane.
Mane su te to preteno koriste podatke iz jednog izvora. Radi toga, kombiniraju se obje
metode, ali i podaci iz vie izvora, kako bi se formirale tablice mortaliteta.

Tablice mortaliteta se mogu raditi i za cjelokupno stanovnitvo (popis, ali i drugi izvori,
matine knjige i sl...)

Slui i za odreenje prosjenog trajanja ivota, a koriste ga zavodi za osiguranja.


Faktori koji utjeu na mortalitet

- nain ivljenja
- bolesti (rak, srce, zaraza, nailna smrt...)












DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 10
MEHANIKO KRETANJE STANOVNITVA

Mehaniko kretanje stanovnitva je jedan od elemenata koji djeluje na ukupno kretanje
stanovnitva, kao i na ostale elemente reprodukcije.
Pod pojmom mehaniko kretanje stanovnitva podrazumjevamo useljavanja i
iseljavanja jedne zemlje.

Mehaniko kretanje stanovnitva je in naputanja teritorije jedne zemlje, ili unutar
nje. Ono moe biti vanjsko i unutranje.

Prema vremenu dnevno, sedmino, mjeseno, godinje, stalno....

Mehaniko kretanje stanovnitva se moe posmatrati kroz broj useljenih i iseljenih
stanovnika.
Ukupno mehaniko kretanje
UKS = I + E

Pokazatelj migracije migracioni saldo:
S = I E

Stopa migracionog salda (neto stopa migracije)
1000

=
P
E I
s

Bruto stopa migracije
1000
+
=
P
E I
m
b


Stopa imigracije
1000 =
P
I
i

Stopa emigracije
1000 =
P
E
e

PRETPOSTAVKE O BUDUIM MIGRACIJAMA

Metoda EKSTRAPOLACIJE
Ova metoda koristi projekcije koje se zasnivaju na tendencijama u toku prolog
perioda. One daju realnije rezultate koje se zasnivaju na isipitivanjima za due periode.
Poto se smatra da je migracija daleko vie podlonija promjenama nego druge
demografske pojave... Ova pretpostavka ukljuuje komponente i prirodnih i mehanikih
elemenata.
Smatra de e budua kretanja biti slina kao ona u prolosti
DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 11
Metoda ODNOSA
Mnogi smatraju da je ova metoda savremenija od predhodne, jer uzima u obzir ne
samo broj stanovnika, ve i faktor cjelokupnog porasta stanovnitva.
Mana ove metode jeste ta to ne daje podatke o broju ivoroene djece od strane
majke koja je predmet istraivanja po pitanju migracija, ni podatke o polnoj strukturi
novoroenadi.

1. razlika broja stanovnika i mortaliteta i nataliteta
2. ivoroena djeca migranata u periodu t+5
3. migracije u vezi sa bilo kojim faktorom porasta stanovnitva

SUBJEKTIVNE metode
Su one metode po kojima demografi na osnovu odreenih veliina i situacije koja
je vladala i one koja e vladati daju svoju ocjenu o buduim migracijama.

ANALITIKE METODE
Najvanija metoda u procjeni o buduim migracijama je analitika metoda.
One se baziraju na odreenim hipotezama o ukupnom migracionom saldu, te podacima
kako o broju migranata, ve i o datumu roenja, natalitetu, mortalitetu, fertilitetu, te broju
djece migranata po polu, starosti itd...



REPRODUKCIJA STANOVNITVA

Sam pojam reprodukcija stanovnitva podrazumjeva obnavljanje stanovnitva jedne
zemlje.
Reprodukcija je veoma znaajan element, jer se smatra da nam ona pokazuje kretanje
stanovnitva u odreenom periodu (godini i sl...)

Reprodukcija se zasniva na odreenim pokazateljima na broju enske populacije, gdje
se uzima u obzir broj ena u fertilnom periodu, broj ivoroene enske djece, kao i broj
umrlih ena u fertilnom dobu...

Postoji bruto i neto reprodukcija.
Bruto bazira se na broj roene enske djece ije su majke stare x
godina i broja ena starih x godina.
Neto od bruto reprodukcije se umanjuje za broj umrlih ena u
fertilnom periodu.


Vitalni indeks
- broj ivoroenih na 100 umrlih:

100 =
M
N
v
i
i
v >100 proirena reporodukcija stanovnitva
i
v =100 prirodna stagnacija (nulta stopa prirodnog prirataja)
i
v <100 manjujua reprodukcija stanovnitva

DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 12
Stopa prirodnog prirodnog prirataja

Apsolutna: J = N M

Relativna: 1000

=
P
M N
j



STRUKTURA STANOVNITVA

Struktura stanovnitva je odnos jednog dijela stanovnitva naspram drugog.


BIOLOKA STRUKTURA STANOVNITVA
Pod biolokom stukturom stanovnitva podrazumjevamo spol i starost.

Kod zatvorenog tipa stanovnitva, ona je direktno uvjetovana prirodnim kretanjem
stanovnitva, dok kod otvorenog tipa stanovnitva se formira upravo izmeu kretanja
stanovnitva i promjena u njegovoj starosno- polnoj strukturi.

Polna struktura odnos izmeu mukog i enskog stanovnitva.
Ova struktura je bitna radi mnogo injenica:
- ensko reprodukcija
- muko rad

U konkretnom smislu, treba prouavati njihov utjecaj na natalitet, mortalitet, fertilitet...
Ova struktura je rezultat: - nataliteta
- mortaliteta
- migracija
- ostalih faktora (ratovi...)

Polna struktura se izraava apsolutno i relativno.

Osnovni relativni pokazatelji spolne strukture su:
Koeficijent maskuliniteta:
1000 =
f
m
a
P
P
m

Koeficijent feminiteta:
1000 =
m
f
a
P
P
f



DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 13
Starosna struktura stanovnitva pokazuje broj stanovnika u pojedinim starosnim
grupama, te samim tim pokazuje i raznovrsne potrebe, kao npr. broj predkolskih
ustanova, osnovnih kola...

Ova struktura je ogledalo razvoja jedne zemlje, te ona najbolje prikazuje razvojne
tencencije ukupnog stanovnitva.

Postoje tri osnovne starosne grupe:
- mlado (0-14 ili 0-19)
- zrelo/odraslo (15-64 ili 20-59)
- staro (60+ ili 65+)

Promjene u starosnoj strukturi stanovnitva jako su bitne za demografski razvitak, te one
direktno utjeu na natalitet, mortalitet, fertilitet, migracije...
- s vie mladih manja stopa mortaliteta
- vie mladog i mukog stanovnitva vea stopa migracija
- sklapanje brakova... vie mladog mukog manje brakova...


Za analizu starosne strukture od koristi je i starosna piramida, koja grafiki pokazuje
starosno- polni sastav jedne zemlje.

Tri osnovna tipa
- mlado ili ekspanzivno (progresivno) stanovnitvo
- zrelo ili stacionarno (stagnantno) stanovnitvo i
- staro ili regresivno (kontraktivno) stanovnitvo

Uz savremenu dopunu ovog modela, postoje jo dva tipa i to:
- izrazito mlado ili izrazito ekspanzivno stanovnitvo (oko 50% udjela stanovnitva
u dobi do 14 godina) i
- izrazito staro ili izrazito kontraktivno stanovnitvo (u kojem udjel osoba starih 65
i vie godina iznosi +12%)


Starenje stanovnitva i njegovi uzroci:
Pod pojmom starenje se podrazumjeva proces poveanja stanovnitva starog 60 i vie
godina u ukupnom stanovnitvu.
Demografske determinante starenja u zatvorenoj populaciji su sniavanje fertiliteta i
mortaliteta, dok u otvorenim stanivnitvima, pored ovih faktora, proces starena esto
izaziva i emigraciju (ruralni egzodus)






DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 14
Analitiki pokazatelji sastava prema dobi

- Prosjena dob izraunava se kao aritmetika sredina

- Medijalna dob

- Koeficijent starosti
100
) 60 (
=
+
P
P
x
s


- Koeficijent mladosti
100
) 19 0 (
=

P
P
x
m


- Indeks starosti
100
) 19 0 (
) 60 (
=

+
P
P
i
s


- Indeks mladosti
100
) 60 (
) 19 0 (
=
+

P
P
i
s


- Koeficijent ukupne dobne ovisnosti
100
) 64 15 (
) 65 ( ) 14 0 (

+
=

+
P
P P
k
o


- Koeficijent dobne ovisnosti mladih
100
) 64 15 (
) 14 0 (
,
=

P
P
k
m d


- Koeficijent dobne ovisnosti starih
100
) 64 15 (
) 65 (
,
=

+
P
P
k
s d










DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 15
EKONOMSKA STRUKTURA STANOVNITVA
Prema kriteriju aktivnog sudjelovanja u procesu rada, odnosno koncepciji radne snage,
stanovnitvo se klasificira u dvije grupe:

- ekonomski aktivno stanovnitvo i
- ekonomski neaktivno stanovnitvo

Aktivno stanovnitvo
- Sve zaposlene osobe koje rade - puno radno vrijeme
- pola radnog vremena
- manje od polovine prosjenog radnog vremena

- Sve osobe koje obavljaju neko zanimanje, ali nisu u radnom odnosu (aktivni
poljoprivrednici, zanatlije, pomagai lanovima porodice...)

- Nezaposlene osobe u razdoblju - nezaposleni koji su bili zaposleni
- osobe koje prvi put trae posao

Neaktivno stanovnitvo
- Osobe koje imaju samostalan izvor prihoda (penzija, stipendija, prihodi od imovine)
- Ekonomski ovisne osobe (djeca do navrene 15. godine, domaice, osobe na
kolovanju, osobe nesposobne za rad)


Prema poloaju u zanimanju, ekonomski aktivno stanovnitvo se klasificira u etiri
varijante:
1. osobe koje rade za raun privatnih, javnih poslodavaca ili radnici po ugovoru
2. poslodavci
3. osobe koje rade za vlastiti raun bez najamnih radnika
4. pomaui lanovi obitelji



OSTALE STRUKTURE STANOVNITVA
- po obrazovanju
- po branom stanju
- gradsko i seosko stanovnitvo
- nacionalna i jezika struktura








DEMOGRAFIJA - DRUGI DIO WWW.STUDOMAT.BA
WWW.STUDOMAT.BA 16
PROJEKCIJE RAZVOJA STANOVNITVA

Postoje tri metode preko kojih je demografija u stanju procjeniti broj stanovnika, te
njegovo kretanje:

MATEMATIKE METODE
...su metode za projekciju razvoja stanovnitva koje su se prve pojavile, te su se one
bazirale na podacima iz prolosti koja su koritena i za budua kretanja, jer se smatralo da
e svi dananji faktori koji djeluju na kretanje stanovnitva djelovati u istom obimu i
intenzitetu i u budunosti.
Plus jednostavno izrainati
Minus starosna, spolna, obrazovna i druge strukture se iz ovakvih projekcija ne mogu
sagledati

Ova metoda se bazira na trendu.


METODI ODNOSA
...se koriste ako je dinamika u promjeni ukupnog stanovnitva ili nekih njegovih struktura
jedne teritorije, slina dinamici promjena tih istih kategorija stanovnitva nekih drugih
kategorija, pri tome i meu biolokim, ekonomskim i drugim faktorima...
Uzimaju se parametri koji su na raspolaganju u nekim drugim, geografski identinim
podrujima.
Postoji makro i mikro metoda.

Zasnivaju se na linearnoj, parabolinoj regresiji


ANALITIKE METODE
...su metode koje se baziraju ne samo na podacima stopa kretanja stanovnitva, ve i
podacima vitalnih kretanja (natalitet, mortalitet, fertilitet), ali i podacima o mehanikom
kretanju, strukturama stanovnitva itd...
Za koritenje ove metode potrebno je raspolagati velikim brojem podataka, te imati
razvijenu vitalnu statistiku.

Vano je ocjeniti odnos jedne pojave na drugu i sl.

Takoer bitno da li se radi o otvorenom, ili zatvorenom stanovnitvu.