APSTRAKT

Urbana obnova predstavlja, modernim rijenikom reeno, sistemsko reprogramiranje

zemljita po funkciji i namjeni u podrujima gdje iskoritenost umjerena do gusta.
Tradicionalno gledajui ljudske naseobine su se uvijek razvijale po kobinovanom i
izmjeanom naelu. Tu se prvenstveno misli na podruje iji su sadraji i stambeni i
rezidencijalni, kulturni, institucionalni, industrijski itd. Naalost, usljed djelovanja
ekonomskih, socijalnih, ekoloskih i drugih faktora dolazi do razgradnje izgraene
cijeline. Upravo urbana obnova ima za zadatak da kroz ove faze ouva izgraene
cjeline kroz obnovu I regeneraciju, te ukljuiti dosadanje naslijee u potrebe i
savremeni nain ivota. Strategija urbane obnove temelji se i na ostale naine
prvenstveno kroz razne sportske, muzike i kulturne sadraje kao i decidno
proraunatim projektima. Urbanu obnovu je jako vano provoditi na nacionalnom
nivou moda ak I na regionalnom pa najzad i globalnom jer rijeavanjem ovog
problema na lokalnom moe dovesti do kontra-efekta.






DELI FARUK, KURI AHMED

Arhitektonski fakultet Sarajevo Katedra
za urbanizam i prostorno planiranje Predmet:
Urbanistiko planiranje 2 2013/14. II
semestar, II ciklus Nastavnik: doc. dr.
Nihad engi, dia-u
URBANA OBNOVA
SEMESTRALNI RAD
Kljune rijei: URBANO, OBNOVA, REGENERACIJA, RAZVOJ, STANOVANJE
1

UVOD
Konstantinos Doksijadis (1982) u svome djelu iznosi kako je koncept urbane obnove
kao metoda pri drutvenim reformama pojavila se u Engleskoj najvie zbog brze
industrijalizacije gradova 19. stoljea kao reakcija na sve skuenije i ne higijenske
uslove u urbano sirmoanim etvrtima. Agenda koja se pojavila bila je progresivna
doktrina koja je pretpostavljala da e stanovnitvo imati bolje moralne i ekonomske
uslove. Vjerovatno je jo jedna reforma zapoela 1853 kada je Napoleon angaovao
Haussmanna za prekrajanje Pariza zbog estetike i uinkovitosti. Pri ovakvom pristupu
uoljivo je da je program i sistematizacija raena na nacionalnom nivou jer jedino tako
se moe unaprijediti koncept ivota unutar urbanih sredina. Problemi ljudskih naselja
oduvijek su bili veoma sloeni, ali je ljudsko drutvo tokom hiljada godina ivjelo u
malim, tako rei nepromjenjljivim naseljima, pa se ranije nije susretalo sa krizom kao
to je ova sadanja. Tek je sada postalo jasno da nije mogue rjeavati probleme
ljudskih naselja bez njihovog sveobuhvatnog i sistemskog razumijevanja.
Urbana obnova ukljuuje preseljenje fabrika, ruenje objekata, preseljenje ljudi i
koritenje vladajuih struktura (vlada kupuje imovinu za drutveni cilj)) kao pravnog
instrumenta da se privatno vlasnitvo upotrijebi za javne projekte. Ovaj proces se
takoer provodi u ruralnim podrujima, moemo govoriti o ruralnoj obnovi ali se u
praksi rijetko koristi.


2

POJAM URBANE OBNOVE
U svom djelu Obnova kao instrument ruralnog razvoja

(2012) dr. Uchendu Eugene
Chigbu navodi urbanu obnovu kao program ponovnog razvoja podruja od umjereno
do veoma gusto koritenih, gdje je urbana obnova imala kako uspjeha tako i neuspjeha.
Moderna inkarnacija poela je krajem 19. stoljea u razvijenim drutvima te je svoj
uspjeh doivjela u kasnim 40-tim dvadesetog stoljea i to najvie pod pojmom urbane
rekonstrukcije. Proces je imao znaajnu ulogu u formiranjugradskih pejsaa, te je kao
takva imala takoer uticaj na demografiju te samu historiju gradova irom svijeta.
Prema istom autoru urbana obnova podrazumjeva premjetanje poslovnih zona,
ruenje objekata, premjetanje stanovnitva, kao i koritenje pravnih subjekata za
provoenje ideja urbane obnove na to autor prvenstveno podrazumijeva uptrebu
vladajuih struktura.
Prof. dr Eva Vanita Lazarevi (2003) u svojoj knjigi Obnova gradova u novom
milenijumu

urbanu obnovu definie kao najiri oblik urbane rekonstrukcije. Ona
prvenstveno tretira historijska jezgra gradova. Najui centri gradova dugo su
(pedesetih, ezdesetih i sedamdesetih godina 20. stoljea ) smatrani su odlazeom
kategorijom, koja e u budunosti potpuno izgubiti svoje funkcije i disperzivno ih
rasporediti po obodima gradova.
Sama autorica kae: Upravo sada je neophodno raspolagati tzv."know how"-om -
odnosno shvatiti redoslijed postupaka u ovoj oblasti, princip rada koji je do
sada pokazao najbolje rezultate upravo u ekonomski tekim godinama devedesetih;
zajedno sa najnovijim iskustvima naprednijih od nas. Pitanje je vremena kada i kako
emo i mi primijeniti slina iskustva, ali ostaje injenica da nas to neminovno oekuje.
Globalna urbana obnova nam predstoji pa je bolje da u nju hrabro zakoraimo -
pripremljni.

3

Ipak u pojedinim sluajevima urbana obnova nije imala uspjenosti pa je sve
rezultiralo deurbanizacijom podruja kako to navodi Lobbia J.A (1999). gdje on
smatra da je glavni krivac za pogrean pristup urbanoj obnovi upravo bio cestovni
saobraaj prvenstveno mislei nabrze ceste koju su naruavale periferije gradova.

URBANA OBNOVA I URBANI DIZAJN
U budunosti e razvoj gradova biti zasnovan svrsishodno na urbanoj obnovi i
regeneraciji. Svjedoiti emo daljem irenju na raun obradivog zemljita, izgradnje
novih naselja na periferiji gradskog podruja i poboljanju saobraajne infrastrukture,
model razvoja postati e neto sasvim drugo obnova ve izgraenih dijelova grada,
poveavanje gustine stanovnitva, unapreivanje postojeeg, obogaivanje novim
sadrajima i formama.
Proces urbane obnove se u literaturi i praksi spominje pod razliitim, slinim
nazivima, slinog, ali ne i istog znaenja. Na engleskom jeziku to je, najee, urban
renewall ili urban rehabilitation.
Regeneration and Development sa engleskog se prevodi kao obnova i razvoj. Najee
se odnosi na proces urbane obnove i razvoja, ali moe biti i, recimo, ekonomska ili
drutvena obnova.
U naem jeziku prevod termina regeneration ima znaenje unapreenja ili regeneracije.
Pojam regeneracije se podjenako odnosi i na iri teritorij grada, a isto tako i na
najmanji, najui prostor u gradu. Podrazumijeva uee razliitih aspekata
rekonstrukcije u tom postupku. Urbana rekonstrukcija ne moe zamijeniti termin
urbane obnove, jer podrazumijeva ue polje aktivnosti od obnove.
4

Eva Vanita Lazarevi (2003) koristi pojmove kao to su: rehabilitacija, regeneracija i
obnova i tvrdi da se ti pojmovi najee se upotrebljavaju u anglosaksonskim
zemljama i SAD. U Britaniji se esto koristi i termin urbana renesansa. U Francuskoj,
paniji i Italiji ei naziv je remodelacija, a uz navedene manje razlike globalno se
misli na isto: oivljavanje grada, navodi autorica.
Urbani dizajn predstavlja process dizajniranja i oblikovanja gradova, sela i drugih
naseljenih mjesta. Dok je arhitektura prvenstveno usredotoena ka pojedinanim
objektima, urbani dizajn bavi se grupama objekata, ulica i javnih prostora, cijelim
kvartovima ili podrujima, ili itavim gradovima, sa ciljem stvaranja funkcionalnih,
privlanih i samoodrivih urbanih podruja. Urbani dizajn je interdisciplinarna
djelatnost koja objedinjuje sve djelatnosti koje se bave prostorom i okoliem, poput
urbanog planiranja, pejzane arhitekture, arhitekture, graevine, saobraaja,
komunalnih djelatnosti i sl.
1

Razumijevanje pojma urbanog dizajna, kao oblikovanja gradskih prostora, u razliitim
periodima, odnosno fazama urbanistikih promiljanja, variralo je od autora do autora.
Tako autorica Dragana Bazik (2008) prepoznaje nekoliko koncepata, od kojih emo
navesti urbani dizajn kao dominaciju fizikog proizvoda, odnosno oblikovanje grada
bez projektovanja objekata (makro skala arhitekture), zatim integraciju fizikog i
drutvenog domena u krajnjem produktu (formiranje fizikog okvira drutvene sfere),
integraciju fizikog proizvoda i procesa i, na kraju, dominaciju procesa, kod koje
savremeni urbani dizajner najee ne oblikuje izgraeni artefakt, ve definie sferu
odluivanja, u kojoj drugi dalje formiraju fizike strukture.


1
www.urbandesign.com (20.04.2014.)
5

URBANA OBNOVA ILI PLANIRANJE POD UTICAJEM LOGIKE
TRITA I KAPITALA?

Naime, urbana obnova ne podrazumijeva samo revitalizaciju, regeneraciju i
rekonstrukciju pojedinih dijelova grada, nego i svojevrsnu rehabilitaciju i poboljanje
kvalitete ivota u zajednici te ouvanje prirodnih i drutvenih vrijednosti. Nakon
analize zakljuuje da u Zagrebu nakon 2000. godine nije postojala prava urbana
obnova nego samo "parcijalne intervencije u prostor" pri emu se nije uzimao u obzir
"grad kao cjelina", kao ni stavovi stanovnika prema intervencijama u prostor. Stoga je
u najboljem bila rije o "parcijalnoj rekonstrukciji" ili, kako to navodi IP4
2
, "tokastom
planiranju", odnosno "stihijskom urbanizmu".
Takoer, Jelena Zlatar (2013) se bavila pozitivnim i nadasve inspirativnim iskustvima
urbane obnove u velikim europskim megapolisima kao to su London i Pariz,
usporeujui tamonju situaciju s hrvatskim kontekstom. Prema njezinu miljenju u
Hrvatskoj prevladavaju neplanirane intervencije u prostor, dok veliki europski gradovi
imaju detaljne programe urbane obnove po kojima razvijaju razliite i esto sloene
gradske projekte. Prioritet imaju projekti koji su od vitalnog interesa za razvoj grada.
Kao to se i oekivalo, istraivanje je pokazalo da je "odnos partnera u ulaganju i
dijeljenju dobiti bio jasan, a projekti su bili financijski i organizacijski kvalitetno
voeni, s tono odreenim vremenskim ostvarenjem pojedinih etapa". Ne treba ni
spominjati da je krajnji cilj bio javno dobro, na korist graana.

URBANA OBNOVA I TRANZICIJSKO DRUTVO
Zanimljivo je prouavati kako se razvija proces urbane obnove u naem, tranzicijskom
postsocijalistikom drutvu. U implicitno shvaenom i nikada prezentiranom planu

2
IP4- inicijali anonimnog autora
6

ureenja osnovni elementi o kojima smo i sami svjedoili tokom tih godina su sljedei
prema Ognjenu aldaroviu:
- Urbana rekonstrukcija. U gradu se odvijaju procesi nove poslovne i stambene
izgradnje, no ponajvie po principu projektnog ili lokacijskog projektiranja.
- Urbana revitalizacija. Ovaj proces gotovo se uope nije razvijao u naem
tranzicijskom drutvu.
- Gentrifikacija
3
kao element urbane obnove se u nas upravo razvija na
primjeru Cvjetnog trga. Ona se pojavljuje kao element radikalne izmjene
postojeeg pri emu se u projektu naglaava pojava novoga, novih struktura,
novih stanovnika i novih ivotnih stilova
- Pojava privatnog investitora kao urbanog planera.
- Unos garanog prostora u najuu pjeaku jezgru grada.
- Pobuna javnosti.
- Gradska uprava
- Javni interes

PROBLEMI URBANE OBNOVE
U svojoj knjizi "Obnova gradova u novom milenijumu" gospoa E.V. Lazarevi pie
uputstvo za strunjake koji se bave problemom obnove grada. Ona kritiki razmatra
bitan elemnt savremenog karaktera i postavljanje u vremenu i prostoru, gdje uporeuje
situaciju u urbanizmu i arhitekturi poreenu sa razvijenim zemljama. Urbana obnova
posmatra se danas kroz prizmu novih i neobinih karakteristika tranzicije kroz vrijeme.
Na osnovu iskustva pokazalo se da je uticaj aktivne zatite presudan, te da bi trebalo

3
Prema engleskom pojmu gentry (plemstvo), taj proces oznaava oplemenjivanje, doseljavanje
bogatijeg stanovnitva koje mijenja ambijent iz npr. slamova u ekskluzivne potroake sadraje

7

da se nastavi u tom smijeru. Ovo podrazumijeva uklapanje graditeljskog naslijea u
aktivan, pulsirajui ivot regenerisanog grada. Prenamijena funkcije, interpelacija u
staro tkivo, mona i napadna arhitektura u funkciji privlaenja kapitala u zaputene
dijelove jesu principi koji su se pokazali opravdanim i poeljnim. Proces urbane
obnove optereen je vrtlogom sociolokih, ekolokih, pedagokih i mnogih drugih
promijena. Socioloka slika grada u novom milenijumu pokazuje svoj ponor, mrano
lice. Posljedica svega toga se ogleda u procesu urbane obnove. Regeneracija
odreenog dijela grada povlai promijenu socijalne strukture stanovnitva, pri emu
najsiromaniji podlijeu getoizaciji i prelasku na sve loije lokacije. Uvoenje
socijalnog stanovanja je sve prisutnije. Ukljuuju se banke, sponzori i oni zajedno sa
graanima i gradom uestvuju u finansiranju takvog, pristupanog stanovanja.
Unapreenje urbane svijesti ukljuuje i ekologiju. Politika rekonstrukcije gradova
posmatra se kao paket usluga na tritu, koji ukljuuje utvrivanje primarnih
problema, odreuje ciljeve, strategiju i pokretanje resursa, uklapa se u proces, oekuje
rezultate, predvia studiju isplativosti, izvoenje i marketing. Uloga marketinga je
vea nego ikad, pa tako itave ulice i trgovi nose ime svog sponzora, kao u sportu.
Dizajn je ekoloki, upotrebljavaju se novi materijali i tehnologija u cilju to zdravijeg
ivota graana velikih gradova. Insistira se na to vie zelenih povrina koje se sade na
svakoj slobodnoj i osloboenoj povrini u gradskom jezgru. titi se i najnovija,
moderna arhitektura o kojoj se nekada nije vodilo rauna. Modeli kako unaprijediti
mobilnost, zelenilo, uklopiti staro u novo, kako izvesti novi sistem infrastukture, sve su
to primjeri koji mogu da nam poslue kao uzor. E.V. Lazarevi u svom djelu kritikuje
nae sadanje stanje zbog elje da se svjesnim sagledavanjem problema pronae
najbolji put ka napretku. Ona tvrdi da zakonodavstvo treba da izvri veu izmjenu, jer
vlasniki odnosi sigurno onemoguuju ozbiljnu urbanu obnovu.
8

ZAKLJUAK
Zagovornici kau da je urbana obnovo motor i mehanizam reforme, a kritiari kao
mehanizam za kontrolu. To moe poboljati postojee zajednicu, ali i u nekim
sluajevima do razruenja ak i do de-urbanizacije. Ovaj proces se takoer provodi u
ruralnim podrujima, naziva sela obnove, iako to ne moe biti tono isti u praksi.
Urbana obnova ukljuuje preseljenje tvrtke, ruenje objekata, preseljenje ljudi i
koritenje vladajuih struktura (Vlada kupnje privatna zemljita u cilj drutvenih
potreba) kao pravni predstavnici za poboljanje kvalitete ivota.
Urbana obnovo je odgovorna za regeneraciju i rehabilitaciju zajednica kao i pomaka
istih. Ali, ima i sluajeva gdje urbana obnova nije uspjela kao na primjer suburbani
dio Nijagarinih vodopada gdje se prenamjena prostora ispostavilo kao loe rjeenje.
Iako se nastaju sprovesti urbanu obnovu na to veem i globalnijem nivou esto to
nije tako, jer se problemi sagledavaju s linije manjeg otpora i dokle god je to tako
suoeni smo sa velikom problematikom prostora koja e kako vrijeme bude odmicalo
biti sve tee i tee rijeiti. Zbog toga treba problem sagledati kako dedukativno tako i
indukativno, sprovesti posebne mjere planiranja i preispitati ve uraenu urbanu
obnovu, izvui najbolje iz svakog primjera i uvidjeti razloge zbog ega u pojedinim
podrujima urbana obnova nije uspjela.








9

LITERATURA

- Doksijadis, Konstantinos (1982) ovjek i Grad, Beograd: Nolit.
- Chigbu, Uchendu Eugene (2012). "Village renewal as an instrument of rural
development: evidence from Weyarn, Germany
- Lobbia, J.A., "Bowery Bummer: Downtown Plan Will Make and Break
History", The Village Voice, March 17, 1999
- Prof.dr Nada Lazarevi Bajec, prof. dr Eva Vanita Lazarevi (2003), Urbana
obnova -Gradovi u novom milenijumu, Univerzitet u Beogradu
- http://prometheus.arh.bg.ac.rs/upload/1213/Osnovne/Urbana_obnova/urbana_o
bnova_2013-1.pdf, prof. dr Eva Vanita Lazarevi, 2013.(10.07.2014)
- http://www.ptt.rs/korisnici/a/b/absolut/s2-03.htm, autor: razvoj grada
Leskovac, (10.07.2014)
- http://chp.nsk.hr/wp-
content/uploads/2014/05/7/Domijan_The%20challenges%20of%20post-
war%20reconstruction.pdf (10.07.2014)
- http://en.wikipedia.org/wiki/Urban_renewal (10.7.2014)
- Jelena Zlatar, Urbane transformacije Zagreba, Plejada, 2013
- Dragana Bazik, Relacijski prostor grada: projekat, tekst, realizacija (Beograd:
Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2008), pp. 12-15.
- www.urbandesign.com (20.04.2014.)