1

Izolacija alkaloida
SEMINAR 6
Prof. dr. sc. Sanda Vladimir-Kneevi:
ALKALOIDI
- organski spojevi s duikom, najee u heterociklinoj strukturi
- lunata svojstva
- u drogama uglavnom vezani s kiselinama u obliku soli
- analgetici, anestetici, spazmolitici, sedativi, hipnotoci, narkotici, citostatici...
hiosciamn
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
2
METODE IZOLACIJE ALKALOIDA
1. Ekstrakcija vodom ili razrijeenim kiselinama
2. Ekstrakcija otapalom koje se mijea s vodom, npr. etanolom ili
metanolom
3. Ekstrakcija organskim otapalom koji se ne mijea s vodom, uz
dodatak luine
4. Izolacija pomou ionskih izmjenjivaa
5. Izolacija na stupcu adsorbensa
6. Izolacija elektrolizom
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
Ekstrakcija organskim otapalom, uz dodatak luine
dodatkom luine alkaloidi se oslobaaju iz soli
organskim otapalom ekstrahiraju se slobodni alkaloidi
mogu se koristiti fino samljevene droge (nema bubrenja)
Ekstrakcija vodom ili razrijeenim kiselinama
jednostavna i jeftina metoda
nije prikladna za droge koje bubre
ekstrahiraju se alkaloidi u obliku soli
Ekstrakcija otapalom koje se mijea s vodom, npr. etanolom ili metanolom
prikladnija za droge koje bubre
ekstrahiraju se alkaloidi u obliku soli i slobodni alkaloidi
alkoholni ekstrakt se upari, suhi ostatak obradi kiselinom i proisti
organskim otapalom, iz nastale forme soli alkaloidi se oslobode dodatkom
luine i ekstrahiraju organskim otapalom, mogu se proistiti ponavljanjem
postupka prevoenja u sol i potom u slobodni oblik
Solvent ekstrakcija alkaloida
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
3
Izolacija hiosciamina
hiosciamin
Atropa belladonna L.
(Solanaceae)
tropanski alkaloid
Terapijski aktivan
(-)-hiosciamin
Vrste roda Datura i
Hyoscyamus
+
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
TLC alkaloida
Nepokretna faza: Kieselgel 60 F
254
Pokretna faza: toluen-etilacetat-dietilamin (70:20:10, V/V/V)
Reagens za detekcuiju: Dragendorffov reagens
Belladonnae
folium
Hyoscyami
folium Stramonii
folium
hiosciamin +
atropin
skopolamin
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
4
Izolacija hiosciamina iz korijena velebilja (Belladonnae radix)
droga se ekstrahira metanolom u Soxhlet-aparaturi
iz ukoncentriranog ekstrakta alkaloidi se prevode u razr. sumpornu
kiselinu uz blago zagrijavanje
liposolubilne balastne tvari uklanjanju se izmukavanjem organskim
otapalom (kloroform-petroleter 10:1, V/V)
zaluivanjem otopine alkaloida u obliku soli amonijevim hidroksidom,
alkaloidi se prevode u slobodni oblik i ekstrahiraju kloroformom
kloroformska otopina proiava se aktivnim ugljenom, voda uklanja
bezv. natrijevim sulfatom
nakon uklanjanja kloroforma, izluuju se kristali
prekristalizacija se provodi iz etera
odredi se udio hiosciamina u smjesi (hiosciamin lako racemizira)
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
Belladonnae radix
(50 g pulvisa)
Ekstrakcija s 200 mL metanola u Soxhlet-aparaturi 6 sati
Ukoncentriravanje ekstrakta do guste konzistencije u rotavaporu
(do 40 C)
Metanolni ekstrakt
Smolasti ekstrakt temeljito se iscrpljuje 5 %-tnom sumpornom
kiselinom u porcijama (30, 20, 15 i 10 mL), uz blago zagrijavanje
(do 40 C) i mijenje staklenim tapiem
Nakon filtriranja, blago kisela vodena otopina alkaloida u obliku
soli izmukava se u lijevku za odjeljivanje smjesom kloroform-
petroleter (10:1, V/V), ukoni se organski sloj
Proiena otopina
alkaloida u obliku soli
Otopina se zalui dodavanjem 10%-tnog amonijevog hidroksida
do pH 8,5
Zaluena otopina izmukava se kloroformom u porcijama 50, 50,
40 i 40 mL
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
5
Kloroformska otopina
slobodnih alkaloida
Dodaje se aktivni ugljen (dekolorizacija), bezv. natrijev sulfat
(ulanjanje eventualno prisutne vode) i filtrira
Filtrat se paljivo upari na mali volumen u rotavaporu
(stajanjem se izluuju kristali)
Kristali alkaloida
Kristalizira smjesa alkaloida hiosciamina i njegova racemata atropina
Kristali se otope u 20 mL etera i otopina filtrira
Filtrat se ukoncentrira, pojavljuju se bijeli kristali
(prekristalizacija)
isti kristali alkaloida
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
Potvrda identiteta i ispitivanje istoe
Toka taljenja (108-109 C)
Tankoslojna kromatografija
UV-Vis spektar (5 mg hiosciamina u 25 mL metanola,
max
= 252, 258, 264 nm)
IR spektar
(Usporede se dobiveni spektri s poredbenim spektrima hiosciamina)
IR spektar L-hiosciamina
(2 mg/200 mg KBr)
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
6
Izolacija kofeina iz listova aja (ajevca)
(Theae folium)
Kofein
(purinski derivat, nema lunata
svojstva, ubraja se u alkaloide zbog
duika u hetrociklinoj strukturi i
farmakolokih uinaka)
Thea sinensis L.
(Theaceae)
droga se ekstrahira vodom uz
zagrijavanje
primjese se uklanjanju taloenje
olovovim acetatom i adsorpcijom na
aktivni ugljen
zaluivanjem vodene otopine alkaloida u
obliku soli amonijevim hidroksidom,
alkaloid se prevode u slobodni oblik i
ekstrahira kloroformom
nakon uklanjanja kloroforma, kofein
kristalizira
prekristalizacija se provodi iz etanola
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
TLC kofeina
Nepokretna faza: Kieselgel 60 F
254
Pokretna faza: etilacetatl-metanol-voda (100:13,5:10, V/V/V)
Reagens za detekcuiju: jod-kalijev jodid/octena kiselina
Coffeae
semen
kofein
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
7
Theae folium
(50 g grubo
samljevene droga
Listovi aja ekstrahhiraju se 15 minuta s 250 mL vode uz blago
vrijenje i mijeanje
Vrela smjesa procijedi se kroz platno to je mogue potpunije;
ostatak droge prelije se s 250 mL vrele vode i ponovo procijedi
Sjedinjenim filtratima oprezno se dodaje 10 %-tna otopina olovova
acetata do prestanka stvaranja taloga
Smjesa se zagrije do vrijenja i brzo odsie uz vakuum; talog se
ispere dva puta s 50 mL vrele vode
Proieni ekstrakt
alkaloida
Filtrat se zagrije do vrijenja i oprezno dodaje 15 %-tna sumporna
kiselina do prestanka stvaranja taloga
Doda se 1 g aktivnog ugljena, pusti vrijeti nekoliko minuta i filtrira
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
Kloroformska otopina
alkaloida u slobodnom obliku
Kristali kofeina
Proieni ekstrakt
alkaloida u obliku soli
Nakon reducianja volumena pomou rotavapora, otopina se
zalui postupnim dodavanjem 10 %-tnog amonijevog hidroksida
do pH 8-8,5
Otopina se izmukava tri puta s 10 mL kloroforma
Kloroformska otopina ukoncentrira se pomou rotavapora, a
ostatak kloroforma potpuno ukloni blagim zagrijavanjem na
vodenoj kupelji
Suhi ostatk otopi se u malo etanola uz blago zagrijavanje (60 C) -
prekristalizacija
Stajanjem se taloe kristali kofeina koji se odsiu uz vakuum i
osue
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP
8
IR spektar kofeina
(2 mg/200 mg KBr)
Potvrda identiteta i ispitivanje istoe
Toka taljenja (235-238 C)
Tankoslojna kromatografija
UV-Vis spektar (50 mg kofeina u 50 mL metanola,
max
= 274 nm)
IR spektar
(Usporede se dobiveni spektri s poredbenim spektrima kofeina)
Sanda Vladimir-Kneevi: IBPP