1

Mc lc
MC LC ......................................................................................................................................................................................... 1
PHN I: GII THIU CHUNG V TNG TC NGI - MY ..................................................................................... 4
CHNG I: GII THIU V TNG TC NGI - MY ............................................................................................... 4
1.1. Nhu cu thit k khi thay i cng ngh ......................................................................... 4
1.2 Thch thc ca HCI .......................................................................................................... 4
1.3 ch ca HCI ...................................................................................................................... 4
1.4 Mc ch ca HCI .............................................................................................................. 5
1.5 Cc thnh phn ca HCI ................................................................................................... 5
CHNG II: CON NGI ........................................................................................................................................................... 6
2.1. Gii thiu ........................................................................................................................... 6
2.2. Cc knh vo - ra .............................................................................................................. 8
2.2.1. Th gic ........................................................................................................................ 9
2.2.2. Thnh gic .................................................................................................................. 18
2.2.3. Xc gic ..................................................................................................................... 21
2.2.4. S chuyn ng.......................................................................................................... 22
2.3. B nh .............................................................................................................................. 24
2.3.1. B nh ngn hn ........................................................................................................ 24
2.3.2. B nh di hn ........................................................................................................... 26
CHNG III: MY TNH .......................................................................................................................................................... 28
3.1. Cc thit b nhp ............................................................................................................. 28
3.1.1. Cc thit b nhp chun .............................................................................................. 28
3.1.2. Cc phng php nhp t chn ................................................................................. 28
3.2. Cc thit b xut .............................................................................................................. 30
3.3. B nh .............................................................................................................................. 31
3.3.1. B nh ngn hn ........................................................................................................ 31
3.3.2. B nh di hn ........................................................................................................... 31
CHNG IV: TNG TC....................................................................................................................................................... 36
4.1. Cc m hnh tng tc ................................................................................................... 36
4.1.1. Chu trnh thc hin-nh gi ..................................................................................... 36
4.1.2. Khung tng tc......................................................................................................... 38
4.2. Cc khung v HCI .......................................................................................................... 39
2
4.3. Tng quan ngi mi trng ................................................................................... 40
4.3.1. Sp xp cc iu khin v hin th ............................................................................. 41
4.3.2. Mi trng vt l ca tng tc ................................................................................ 42
4.3.3. Cc vn v sc kho .............................................................................................. 42
4.3.4. S dng mu sc ........................................................................................................ 43
4.4. Mt s phong cch giao din .......................................................................................... 44
4.4.1. Giao din lnh ............................................................................................................ 44
4.4.2. Menu .......................................................................................................................... 45
4.4.3. Ngn ng t nhin ..................................................................................................... 46
4.4.4. i thoi truy vn v i thoi kiu hi /tr li ......................................................... 46
4.4.5. Form fill v bng tnh .............................................................................................. 47
4.4.6. WIMP ......................................................................................................................... 47
4.4.7. Point v click ............................................................................................................. 48
PHN II: THIT K GIAO DIN NGI DNG ................................................................................................................ 49
CHNG V: GII THIU CHUNG V THIT K GIAO DIN NGI DNG ........................................................ 49
5.1. Khi nim giao din ngi dng.................................................................................... 49
5.2. Ti sao cn thit k giao din ......................................................................................... 50
5.3. Cc quy tc thit k giao din ngi dng ................................................................... 51
5.3.1. Hng dn tng tc chung ....................................................................................... 51
5.3.2. Hng dn v vic hin th thng tin ......................................................................... 52
5.3.3. Hng dn v vic vo d liu .................................................................................. 54
CHNG VI: CC HOT NG PHT TRIN PHN MM ......................................................................................... 56
6.1. K ngh phn mm .......................................................................................................... 56
6.2. Vng i c in .............................................................................................................. 57
6.3. Lm bn mu .................................................................................................................. 59
CHNG VII: CC M HNH CA NGI DNG TRONG THIT K GIAO DIN ............................................. 61
7.1. M hnh cc yu cu ca ngi dng ............................................................................ 61
7.2. Cc m hnh k thut-x hi ........................................................................................... 61
7.2.1. USTM/CUSTOM ....................................................................................................... 61
7.2.2. OSTA ......................................................................................................................... 64
7.2.3. ETHICS ..................................................................................................................... 65
7.3. Phng php lun cc h thng phn mm ................................................................. 66
3
7.4. Thit k hp tc ............................................................................................................... 68
7.5. Cc m hnh nhn thc .................................................................................................. 70
7.6. M hnh phn cp mc ch v nhim v ..................................................................... 71
7.6.1. GOMS ........................................................................................................................ 73
7.6.2. CCT ............................................................................................................................ 76
CHNG VIII: QUY TRNH THIT K GIAO DIN NGI DNG HNG NGI DNG ............................. 81
8.1. Quy trnh thit k hng ngi dng ........................................................................... 81
8.2. Pha phn tch ................................................................................................................... 83
8.3. Pha thit k ...................................................................................................................... 84
8.4. Pha nh gi .................................................................................................................... 85
8.5. Nhng u im ca quy trnh pht trin hng ngi dng ..................................... 85
CHNG IX: QUY TRNH THIT K GIAO DIN NGI DNG HNG NHIM V....................................... 87
9.1. Quy trnh thit k hng nhim v ............................................................................... 87
9.1.1. Xc nh mc ch s dng h thng ca ngi s dng .......................................... 88
9.1.2. La chn cc nhim v .............................................................................................. 89
9.1.3. Sao chp ..................................................................................................................... 90
9.2. Phn tch nhim v ......................................................................................................... 91
9.2.1. nh ngha .................................................................................................................. 91
9.2.2. Cc phng php v cc k thut phn tch ............................................................... 91
9.3. M hnh ho nhim v .................................................................................................... 94
9.3.1. M hnh nhim v truyn thng ................................................................................ 94
9.3.2. UML ........................................................................................................................... 95
9.3.3. M hnh ng cnh ...................................................................................................... 97
4
PHN I: GII THIU CHUNG V TNG TC NGI - MY
CHNG I: GII THIU V TNG TC NGI - MY
1.1. Nhu cu thit k khi thay i cng ngh
bn c nhiu, my tnh cn c thit k tt hn na, tin n my tnh
tin dng c tri thc.
Cc nh tm l, x hi hc nht tr rng tnh phc tp ca cc h thng tnh ton
hu ht l do giao din ngi dung vi my tnh qu ngho nn. D.Norman cho rng
hai nguyn tc m bo giao din tt l:
- Tnh hin hin: ngi dung cn th hin c cc i tng v th hin l r
rang.
- Tnh tc ng: l tnh t xut cc chc nng c.
1.2 Thch thc ca HCI
Trong chc nm qua, vi kin thc hn ch ngi ta vn cm thy c nhiu yu
cu i vi thit k giao din hiu qu. Thit k HCI l thch thc do nn cng
ngh pht trin nhanh, tc pht minh, mi trng mng, mng tch hp s
ISDN. Hai thch thc quan trng l:
- Cch tn ti chung vi thay i ca cng ngh.
- Cch m bo thit k cho ra HCI tt nh l nn cho cc cng ngh mi.
Thng qua qu trnh tng tc vi my in thoi, cc thao tc ni ng,
chuyn thong tin, ngt ng truyn ngi ta thy s cn thit ca giao din
tng tc trong i sng.
1.3 ch ca HCI
ch ca vic nghin cu HCI l cho ra h thng dung c v an ton. ch
c tm tt nh l pht trin hay ci thin tnh an ton, tin dng v hiu qa
ca h thng c my tnh, trong h thng c ngha gm c mi trng trong
l thuyt h thng.
Tnh tin ch nhm vo cc chc nng ca h thng, l nhng iu c th lm
c. Vic ci thin tnh hiu qu l yu t t than.
5
c giao din s dng tt, c t HCI cn:
- Hiu ht cc nhn t, nh tm l, thc tin, t chc v nhn t x hi. iu
ny cho php xc nh cch thao tc v to iu kin cho cng ngh c hiu
qu
- Pht trin cc cng c v k thut ngi thit k m bo h thng my
tnh ph hp vi cc hot ng ca con ngi dung my.
- t c tng tc an ton, hiu qu c v thut ng tng tc ngi my
v tng tc nhm.
1.4 Mc ch ca HCI
- M t HCI: thng qua cch m t ta bit c mt phn ni dung bn trong
- HCI quan trng trong vic pht trin ca cng ngh
- HCI lien quan n hiu sut , s an ton ca ngi s dng
1.5 Cc thnh phn ca HCI
- HCI thuc a lnh vc
- Cc linnhx vc h tr: cng ngh, trit hc, ngn ng hc.
- M hnh khi nim ca HCI
- Thit k HCI


6
CHNG II: CON NGI

2.1. Gii thiu
Trong chng ny chng ta s gii thiu qua mt s vn c bn ca tng tc
ngi my. Chng ta s bt u vi con ngi, nhn vt trung tm trong bt k nghin
cu no v cc h thng tng tc. Con ngi, hay cn gi l ngi s dng, trn tt
c, l i tng m cc h thng my tnh c thit k ra tr gip cho h. Do ,
s l rt hp l khi chng ta t nhng yu cu ca ngi s dng ln th t u tin
hng u.
Trong chng ny, chng ta s xem xt qua cc lnh vc ca tm l hc con
ngi theo quan im ca tm l hc nhn thc. iu ny dng nh c v khng
lin quan g n thit k v xy dng cc h thng my tnh tng tc, nhng s thc
khng hn l nh vy. thit k mt ci g cho mt ai , chng ta cn bit c
nhng kh nng v hn ch ca ngi , bit c nhng g s gy kh khn cho
ngi s dng v nhng g s lm cho ngi s dng khng c kh nng s dng sn
phm. Vic bit c kh nng v gii hn ca con ngi cng s gip chng ta bit
c nhng g l d dng cho ngi s dng, trong qu trnh thit k chng ta s
tp trung vo nhng c im . Chng ta cng s xem xt qua cc kha cnh ca
tm l hc nhn thc lin quan n vic s dng cc h thng my tnh: Cch con
ngi tip nhn thng tin xung quanh h, cch con ngi lu tr thng tin, x l
thng tin v gii quyt vn v cch h x l cc i tng theo mt cch t nhin.
Trong gio trnh ny, chng ta ch tp trung nghin cu nhng kha cnh lin
quan n tng tc ngi my. C th chng ta s xem xt ngi s dng bng cch
tp trung vo cc lnh vc m chng ta quan tm nht, bng cch a ra mt m hnh
n gin v b x l ca con ngi. C rt nhiu m hnh c a ra, tuy nhin
y chng ta ch xem xt n m hnh c nh hng ln nht. Nm 1983, Card,
Moran v Newell a ra m hnh b x l ca con ngi, mt cch nhn c n
gin ho v b x l ca con ngi trong qu trnh tng tc vi my tnh (hnh v
1.1). M hnh bao gm 3 h thng con: h thng tip nhn dng x l cc kch
thch gic quan t bn ngoi, h thng vn ng dng iu khin hnh ng, v h
thng nhn thc a ra cc x l cn thit kt ni vi hai h thng vn ng. Mi
mt h thng con u c b nh v b x l ring, mc d trong trng hp ny r
7
rng l phc tp ca mi h thng l khc nhau v n ph thuc vo phc tp
ca cc nhim v m h thng thc hin. M hnh cng bao gm mt s nguyn tc
hot ng iu khin hnh vi ca h thng trong nhng iu kin nht nh.
















Hnh 1.1: M hnh b x l thng tin ca con ngi (do Card, Moran v Newell
a ra nm 1983)
y, chng ta vn s xem ngi s dng nh mt h thng x l thng tin
c s tng ng nhiu hn v mt chc nng so vi h thng my tnh thng
thng. Thng tin u vo c lu tr v x l, v cho ra thng tin u ra. Do ,
chng ta s tho lun n 3 thnh phn ca h thng ny: u vo-u ra, b nh, v
qu trnh x l. i vi con ngi, mt h thng x l thng tin thng minh, th qu
trnh x l bao gm gii quyt vn , hc, v, mc li. M hnh ny r rng l mt s
n gin ho ca m hnh thc t, v b nh v b x l l bt buc tt c cc mc,
nh trong m hnh b x l con ngi. Tuy nhin, m hnh l mt cch tip cn
hp l hiu c cch thng tin c x l nh th no bi h thng con ngi.

B x l
tip nhn
B x l
nhn thc

B x l
vn ng
B nh di hn
B nh lm vic
Lu tr
hnh nh
Lu tr
m thanh
8
Con ngi, khng ging nh my tnh, chu nh hng bi cc tc nhn t bn ngoi
nh l mi trng x hi v t chc v chng ta cn phi bit c nhng tc nhn
nh hng . Tuy nhin, hin ti, chng ta s b qua nhng nhn t nh vy v ch
tp trung vo cc kh nng x l thng tin ca con ngi. Chng ta s quay tr li
xem xt n nhng nh hng x hi v t chc trong Chng 3.
Trong chng ny, u tin chng ta s tm hiu v cc knh vo-ra ca con
ngi, cc gic quan v cc c quan phn ng. Nhng knh ny lin quan n mt s
qu trnh x l mc thp. Tip theo, chng ta s tm hiu v b nh con ngi v cch
hot ng ca chng. Sau chng ta s tm hiu cch con ngi thc hin vic gii
quyt vn phc tp, cch h hc v tch ly cc k nng, v ti sao h li b mc li.
Cui cng, chng ta s tm hiu mt vi iu c th gip ch chng ta trong qu trnh
thit k cc h thng my tnh.
2.2. Cc knh vo - ra
Tng tc ca con ngi vi th gii bn ngoi xy ra khi thng tin c tip
nhn v c gi qua: u vo v u ra. Trong khi tng tc vi my tnh, ngi s
dng nhn thng tin t u ra ca my tnh, v phn hi li bng cch gi thng tin
n u vo ca my tnh - u ra ca ngi s dng tr thnh u vo ca my tnh
v ngc li. Kt qu l, vic s dng thut ng u vo v u ra c th gy nn s
nhm ln v mt mc no chng ta b qua s khc bit gia chng v ch
tp trung vo bn thn cc knh. S b qua ny l thch hp, v trong mt tng tc
mt knh c th c th ng vai tr ch yu l u vo hoc u ra, nhng n cng c
th c s dng trong cc vai tr khc. V d, th gic c s dng ch yu trong
vic nhn thng tin t my tnh, nhng n cng c th c s dng cung cp
thng tin cho my tnh bng cch nh v mt im c th trn mn hnh.
u vo trong con ngi ch yu xut hin thng qua cc gic quan v u ra
xut hin thng qua s iu khin vn ng ca cc c quan phn ng kch thch. C
5 gic quan chnh: th gic, thnh gic, xc gic, v gic v khu gic. Trong s , 3
gic quan u tin l nhng gic quan quan trng nht i vi tng tc ngi my.
Hin ti, v gic v khu gic khng ng vai tr quan trng trong tng tc ngi
my, v chng cng khng c vai tr trong cc h thng my tnh thng thng, mc
d chng c th c vai tr trong cc h thng chuyn dng (v d, mi v dng a
ra cc cnh bo v nhng hng hc, cc hot ng bt thng xy ra). Tuy nhin, th
gic, thnh gic v xc gic ng vai tr trung tm.
9
Tng t nh vy, c rt nhiu cc c quan phn ng kch thch, bao gm cc
chi, cc ngn tay, mt, u v h thng pht m. Khi tng tc vi my tnh, cc ngn
tay ng vai tr ch yu, thng qua vic nh my hay iu khin con chut, cn i
thoi, mt v v tr ca u th t c s dng hn.
Tng tng rng chng ta ang s dng my tnh c nhn vi mt con chut v
mt bn phm. ng dng m ta ang s dng c giao din ho, vi cc thc n,
biu tng v ca s. Khi tng tc vi h thng ny, bn nhn thng tin ch yu qua
vic nhn t nhng g ang xut hin trn mn hnh. Tuy nhin, bn cng c th nhn
thng tin bng tai: v d, my tnh c th pht ra ting ku bp khi bn mc li. Xc
gic cng tham gia vo qu trnh bn c c cm nhn v nhng g bn ang lm:
phm c c nhn hay khng hoc chut c di chuyn hay khng. Trong v d ny,
th gic v thnh gic khng trc tip tham gia vo qu trnh gi thng tin, mc d
chng c th c s dng nhn thng tin t mt ngun th ba (v d, t sch, hay
li ni ca mt ngi khc) v sau li chuyn thng tin n my tnh .
Trong phn ny, chng ta s tm hiu qua v cc thnh phn chnh ca mt tng
tc nh vy. Trc tin, chng ta s xem xt vai tr v hn ch ca 3 gic quan chnh
sau s xem xt n s iu khin vn ng bng tay.
2.2.1. Th gic
Th lc ca con ngi l mt hot ng rt phc tp vi tm nhn hn ch, tuy
nhin, i vi mt ngi bnh thng n l ngun tip nhn thng tin ch yu. Chng
ta c th phn chia mt cch tng i qu trnh tip nhn bng th gic thnh 2 giai
on: tip nhn t nhin kch thch t mi trng bn ngoi, x l v phn tch kch
thch . Mt khc, c im vt l ca mt v h thng th gic c mt s im
khng th nhn bit bi con ngi. Bn cnh , kh nng din dch ca x l th gic
cho php cc hnh nh c th c xy dng t nhng thng tin khng y . Chng
ta cn hiu c 2 giai on v chng nh hng n kh nng tip nhn th gic ca
mt ngi bnh thng, v iu ny nh hng trc tip n cch chng ta thit k
cc h thng my tnh. Chng ta s bt u bng cch xem mt nh l mt b tip
nhn kch thch vt l, v sau xem xt qu trnh x l th gic c bn.
10
2.2.1.1. Mt ngi
Th gic bt u vi nh sng. Mt l mt c cu cho php tip nhn nh sng v
bin i n thnh nng lng in. nh sng c phn chiu t cc i tng trong
th gii v nh ca cc i tng c ghi li l nh o nm pha ui mt. Cc
b tip nhn kch thch trong mt bin i n thnh cc tn hiu in c chuyn ti
no.









Hnh 1.2: Mt ngi
Mt c nhiu thnh phn quan trng (xem hnh 1.2) v chng ta s xem xt
chng mt cch chi tit hn. Gic mc v thy tinh th pha trc mt hi t nh
sng thnh mt hnh nh sc nt nm pha ui mt, vng mc. Vng mc rt nhy
sng v n cha hai loi t bo tip nhn nh sng: t bo hnh que v t bo hnh nn.
T bo hnh que l t bo cc k nhy sng v do cho php chng ta c th
nhn c trong cc iu kin thiu nh sng. Tuy nhin, chng khng c kh nng
phn gii nhng chi tit nh v b l thuc vo bo ho nh sng. iu ny gii
thch l do ti sao chng ta li ri vo tnh trng m tm thi khi i t mt cn phng
ti ra nh sng: cc t bo hnh que c kch hot v b bo ho bi nh sng t
ngt (Tip nhn nh sng, khng th tip nhn thm). Cc t bo hnh nn khng
hot ng v chng b chn bi cc t bo hnh que. Do chng ta tm thi khng
th nhn c. Mi mt c khong 120 triu t bo hnh que ch yu nm cc vin
ca vng mc. Do cc t bo hnh que chi phi s nhn ngoi bin.
Cc t bo hnh nn l b tip nhn kch thch th hai trong mt. Chng khng
nhy sng bng cc t bo hnh que v do c th tip nhn c nhiu nh sng
Thu
tinh th
Con
ngi
Vng
mc
Dy
chng
im
m
H
mt
Dch thu
tinh th
Mng
mt
Dch
nc
Gic
mc
11
hn. C 3 loi t bo hnh nn, v mi loi nhy cm vi mt bc sng nh sng
khc nhau. iu ny cho chng ta nhn thy mu. Mt c khong 6 triu t bo hnh
nn, ch yu tp trung hc mt, mt vng nh trn vng mc cha hnh nh.
Vng mc ch yu l ni cha cc t bo tip nhn nh sng, ngoi ra trn vong
mc cn c mt im m, ni ni cc dy thn kinh th gic vi mt. im m khng
c t bo hnh nn hoc t bo hnh que, tuy nhin h thng th gic ca chng ta
khc phc iu ny trong cc tnh hung bnh thng chng ta khng nhn thy
c s thiu ht ny.
Vng mc cng cha cc t bo thn kinh c gi l cc t bo hch (ganglion
cell). C hai loi t bo hch: t bo X, tp trung hc mt chu trch nhim pht hin
cc mu ban u; v t bo Y phn tn rng hn trn vng mc v chu trch nhim
pht hin s chuyn dch ban u. S phn b ca cc t bo X, Y l , trong khi
chng ta khng c kh nng pht hin nhng thay i trong mu khi nhn ngoi bin,
th chng ta c th nhn bit c s dch chuyn.
2.2.1.2. Thu nhn bng th gic
Vic hiu c cu trc c bn ca mt s gip chng ta gii thch c c cu
vt l ca th gic, tuy nhin qu trnh thu nhn bng th gic th phc tp hn rt
nhiu. Thng tin nhn bi b my th gic phi c lc v chuyn n cc b phn
x l chng ta c th nhn dng c cc cnh lin tc, ng ho khong cch
tng i v phn bit c mu sc. Trc khi xem xt nhng kh nng v hn ch
ca x l th gic, chng ta s xem xt mt cch k cng hn v cch chng ta nhn
bit kch thc v chiu su, sng v mu sc, nhng iu rt quan trng trong khi
thit k giao din.
Nhn bit kch thc v chiu su: Hy tng tng rng bn ang ng trn
mt nh i. Bn cnh bn, trn nh i, bn c th nhn thy nhng tng , mt
con cu v mt cy nh. Bn sn i l mt trang tri vi nhng ngi nh ph v
nhng chic my cy. Trn con ng mn, c mt ngi ang i v pha nh i.
pha di, trong thung lng, l mt th x bun bn nh. Ta thy rng, khung cnh trn
c miu t mt cch rt c th, vi kch thc ca cc i tng v khong cch
gia cc i tng c cho trc. Tuy nhin, vi nhng cnh nh vy, c quan th
gic ca chng ta rt d dng hiu c hnh nh m khng cn bit n nhng
kch thc ca cc i tng, cng nh khong cch xa gn ca chng. Chng ta c
th nhn dng c cc i tng tng t nhau m khng cn quan tm n thc t
12
rng chng xut hin vi cc kch thc rt khc nhau. Thc t, chng ta c th s
dng thng tin ny iu chnh cc khong cch.
Vy lm sao m mt ngi li c th nhn bit c kch thc, chiu su v cc
khong cch tng i. hiu r iu ny chng ta phi xem xt cch mt hnh nh
xut hin trn vng mc nh th no. Nh ta bit, nh sng c phn chiu t i
tng to ra mt nh o ngc chiu trn vng mc. Kch thc ca hnh nh c
c trng bi mt gc nhn. Hnh 1.3 minh ho cch tnh ton mt gc nhn.
Nu ta v mt ng thng t nh ca i tng n im gia pha trc ca
mt v mt ng thng th hai t y ca i tng n cng im gia , th gc
nhn ca i tng l gc gia hai ng thng . Gc nhn b nh hng bi kch
thc ca i tng v khong cch ca n so vi mt. Do , nu 2 i tng c
cng mt khong cch, i tng ln hn s c gc nhn ln hn. Tng t nh vy,
nu 2 i tng c cng kch thc c t cc khong cch khc nhau so vi mt,
i tng no t xa hn s c gc nhn nh hn. Gc nhn xc nh phm vi quan
st c ca i tng l bao nhiu. n v tnh ca gc nhn l hoc l vng pht,
trong 1 tng ng vi 60 vng pht, v 1 vng pht tng ng vi 60
giy/vng.












Hnh 1.3: Gc nhn
Cc i tng c cng kch
thc cc v tr khcnhau s
c gc nhn khc nhau.
Cc i tng c kch thc
khc nhau v khong cch
khc nhau c th c cng gc
nhn nh nhau.
13
Vy, gc nhn ca i tng c nh hng nh th no n s thu nhn ca
chng ta v kch thc ca i tng? Trc ht, nu gc nhn ca mt i tng l
qu nh, chng ta s khng c kh nng thu nhn n. Tnh sc bn (visual acuity) l
kh nng thu nhn cc chi tit sc nt. C rt nhiu phng php c th c dng
kim tra tnh sc nt, trong a phn l cc phng php kim tra mt tiu chun. V
d, mt ngi c th lc bnh thng c th pht hin mt ng thng n nu n c
gc nhn l 0.5 giy. Khong trng gia cc ng thng c th c pht hin vi
gc nhn t 30 giy n 1 vng pht. iu ny cho thy gii hn ca tnh sc bn ca
th gic con ngi.
Tuy nhin, gi s rng chng ta nhn bit c i tng, th gc nhn ca
i tng c nh hng nh th no n s thu nhn ca chng ta v kch thc ca
i tng? Ta bit rng gc nhn ca mt i tng s gim i khi ta a n ra xa mt
hn, vy liu rng chng ta c th thy i tng nh hn khng? Thc t, s thu
nhn ca chng ta v kch thc ca mt i tng vn khng thay i thm ch ngay
c khi gc nhn ca n thay i. V d chiu cao ca mt ngi l khng thay i
ngay c khi h di chuyn ra xa hn so vi mt ca ta. y chnh l quy tc kch thc
khng i, v n cho ta bit rng s thu nhn ca chng ta v kch thc ph thuc
vo cc nhn t khc hn l ph thuc vo gc nhn.
Mt trong nhng nhn t l s thu nhn ca chng ta v chiu su. Quay tr
li v d v cnh trn nh i, ta thy c rt nhiu nhng im mc ta c th xc
nh c v tr tng i v khong cch ca cc i tng trong cnh. Nu cc i
tng c xp chng ln nhau, i tng no b che lp mt phn th n s nm
cnh nn, v do s xa hn. Tng t nh vy, kch thc v chiu cao ca cc
i tng trong phm vi quan st c th cho ta mt c s xc nh khong cch ca
i tng. im mc ny rt quen thuc. V d, khi mun thay i kch thc ca i
tng, ta c th dng phng php iu chnh khong cch ca chng so vi mt
c c mt kch thc mong mun. y l iu c khai thc lm tng tnh
hi hc cho cc qung co: mt qung co ung v mt ngi n ng ang i ra
t c chai nm phng nn trc. Khi ng ta i, ng ta va vo c chai, nhng thc t
l mt chic c chai rt ln nm phng nn sau!
Thu nhn sng: Mt kha cnh th hai ca vic thu nhn bng th gic l s
thu nhn sng. Thc t, sng l phn ng mang tnh ch quan i vi cc mc
sng. N chu nh hng bi chi, s o lng nh sng bc x t ngun. chi
14
ca i tng ph thuc vo lng nh sng chiu vo b mt ca i tng v tnh
cht phn chiu ca n. sng l mt c tnh vt l v c th o c bng cch s
dng quang k. tng phn lin quan n chi: n l mt hm ca chi i
tng v chi ca nn.
Mc d, sng l mt phn ng ch quan, nhng n c th c miu t theo
thut ng ca chi: l lng chi to nn s khc bit r rng trong sng.
Tuy nhin, bn thn h thng th gic cng b p cho nhng thay i trong sng.
Trong nh sng m, cc t bo hnh que chim a s. Do c nhiu t bo hnh que trn
hc mt hn, cc i tng trong nh sng yu s kh nhn hn trn vng mc v s
d nhn hn trong th gic ngoi bin. Ngc li, trong nh sng bnh thng, cc t
bo hnh nn s chim a s.
Tnh sc bn ca th gic tng khi chi tng. iu ny ang l vn gy
tranh ci khi tng s dng mn hnh hin th c chi cao c a ra. Tuy
nhin, khi chi tng, s lp lo cng tng. Mt s ch thu nhn c mt nh sng
lp lo lin tc. Khi chi cao, s lp lo tng. Mt khc, s lp lo cng d nhn
bit hn trong th gic ngoi bin. iu ny c ngha l mn hnh hin th cng ln,
lp lo s xut hin cng nhiu.
Thu nhn mu sc: Mt nhn t th ba m chng ta cn xem xt l s thu nhn
mu sc. Mu thng c to thnh t 3 thnh phn chnh: sc , cng v
bo ho ( no mu). Sc c xc nh bi bc sng nh sng trong quang ph.
Cc mu xanh da tri c bc sng ngn, cc mu xanh l cy c bc sng trung
bnh v cc mu c bc sng di. Trung bnh mt ngi c th phn bit c
khong 150 sc khc nhau. Cng l sng ca mu sc, v bo ho ( no
mu) l tng s lng mu trng c trong mu. Bng cch thay i cng v
bo ho, chng ta c th thu c khong 7 triu mu khc nhau. Tuy nhin, s lng
mu m mt ngi bnh thng khng c o to c th nhn bit c th t hn
rt nhiu, ch khong 10 mu.
Mt cm nhn c mu sc l do cc t bo hnh nn nhy cm vi nh sng c
cc bc sng khc nhau. C 3 loi t bo hnh nn khc nhau, mi loi nhy vi mt
mu khc nhau (xanh da tri, xanh l cy v ). Mu c nhn tt nht nm hc
mt v xu nht ngoi bin ni m cc t bo hnh que chim a s. Ngi ta thy
rng cc t bo hnh nn nhy nh sng mu xanh da tri ch chim c 3-4 % hc mt,
do tnh sc nt ca mu xanh da tri thp hn cc mu khc.
15
Cui cng, chng ta hy nh rng ch c khong 8 % n ng v 1 % ph n l
khng mc bnh m mu, cn hu ht trong s chng ta u khng c kh nng phn
bit gia mu v mu xanh l cy. Ngha l, kh nng thu nhn mu sc ca con
ngi l rt hn ch.
2.2.1.3. Kh nng v hn ch ca x l th gic
Trong cc phn trc, chng ta cp n mt s kh nng v hn ch trong
h thng x l th gic ca con ngi. Tuy nhin, chng ta ch mi tp trung phn ln
vo vic thu nhn mc thp. X l th gic cn bao hm s bin i v din dch
mt hnh nh hon chnh. Ta thy rng, s k vng ca chng ta c th nh hng n
cch cm nhn hnh nh. V d, nu ta bit trc kch thc ca i tng, th
chng ta s ch cm nhn n vi kch thc tht m khng quan tm n khong
cch t n n chng ta l bao nhiu.
X l th gic b sung cho s chuyn ng ca hnh nh trn vng mc, xy ra
khi chng ta dch chuyn vng quanh v khi i tng m ta nhn b dch chuyn.
Mc d, hnh nh trn vng mc dch chuyn, nhng hnh nh thc t m ta cm nhn
vn c nh. Tng t nh vy, mu v sng ca i tng c cm nhn cng
khng thay i, mc d c s thay i v chi.
Kh nng din dch v khm ph nhng c on ca chng ta c th s dng
gii quyt s nhp nhng. V d, ta hy xem hnh nh trong hnh 1.4. Bn c th
cm nhn c g? Tht kh hiu!. Tuy nhin, hy xem tip hnh nh trong hnh 1.5
v hnh 1.6. Nhng k t c thm vo lm cho nhng c on ca chng ta tr
nn r rng hn. Do vic hiu i tng cng d hn: i tng ch c th l A B
hoc A 1 3.






Hnh 1.4: Mt hnh v kh hiu

16





Hnh 1.5: ABC





Hnh 1.6: 12 13 14





Hnh 1.7: o gic quang hc










Hnh 1.8: o gic Ponzo


17
Tuy nhin, iu cng to ra cc o nh quang hc. V d, xem hnh 1.7. Bn
thy ng no di hn? Hu ht trong s nhng ngi c hi u tr li mt cch
rt chc chn rng ng nm pha trn di hn ng nm pha di. Thc t l
hai ng c chiu di bng nhau. iu ny c th l do s p dng sai quy tc v
kch thc khng i: ng nm trn xut hin vi 2 ngnh 2 u to ra, cn
ng nm di vi 2 ngnh 2 u li chm vo. Do 2 ngnh ca ng trn
dng nh di hn hai ngnh ca ng di v v th to cm gic ng trn di
hn ng di. Mt o nh tng t na l o nh Ponzo (hnh 1.8). Trn hnh v
hnh ch nht trn nh dng nh c kch thc ln hn hnh ch nht nm pha
di, nh hiu ng khong cch, mc d c 2 hnh ch nht c cng kch thc.
Nhng o nh cho thy rng s cm nhn v khong cch ca chng ta tht s
khng hon ton ng tin cy.
Mt o nh khc c to ra do nhng c on ca chng ta b sung vo cho
hnh nh l o nh v vic c v sa bn in th. Hy c lt nhanh on vn bn
hnh 1.9. Bn c pht hin ra iu g sai khng? Hu ht mi ngi khi c nhanh u
thy rng n hon ton chnh xc, mc d l nu k hn ta s thy rng t the
b lp li dng th hai v th ba.






Hnh 1.9: on text ny c chnh xc?
Trn y l mt vi v d v cch mt h thng th gic b sung cho hnh nh, d
i khi l b sung tha, cho php chng ta cm nhn c th gii quanh ta.
c (Reading): Chng ta tp trung qu nhiu vo vn thu nhn cc hnh
nh m qun mt rng vn cm nhn v x l vn bn, mt trng hp c th ca
vn cm nhn hnh nh, cng rt cn c xem xt. Trong thit k giao din, iu
ny rt quan trng v trong qu trnh thit k, i khi i hi vic hin th cc on
vn bn. Do chng ta s kt thc phn ny bng cch tm hiu v reading. X l
c bao gm nhiu giai on. u tin, mu ca t trn trang giy s c thu nhn.
The quick brown

fox jumps over the

the lazy dog.
18
Sau , n c gii m bng cch i chiu vi mt cc mu c bn ca ngn ng.
Giai on cui cng ca vic x l ngn ng l phn tch c php v ng ngha, phn
tch cc cm t hoc cc cu.
Chng ta ch quan tm n 2 giai on u ca qu trnh ny v nhng nh
hng ca chng n thit k giao din. Trong khi c, mt thc hin cc chuyn
ng ln xung c gi l s di chuyn ca mt. Thu nhn xy ra trong giai on tp
trung nh mt. Mt di chuyn tin, li qua cc on vn bn, v c gi l cc
chuyn dch tin lui. on vn bn cng phc tp, th s c cng nhiu cc chuyn
dch tin lui.
Ngi trng thnh c c khong 250 t trong 1 pht. Cc t c th khng
c c lt qua theo mt cch tun t, k t n k tip k t kia, v nhng th
nghim cho thy rng nhn dng t c th nhanh tng ng so vi nhn dng cc k
t n. Thay v vy, cc t quen thuc s c nhn dng qua hnh dng ca t. iu
ny c ngha l nu b i cc hnh dng quen thuc ca t (v d, bng cch vit hoa
cc t) s nh hng c hi n tc c v chnh xc.
Tc c l mt thc o nh gi tnh d c ca on vn bn. Cc th
nghim cho thy rng, cc kch thc font tiu chun t 9 n 12 points v cc chiu
di ca dng t 2.3 n 5.2 inches (58 v 132 mm) th u c tnh d c ngang nhau.
Tuy nhin, thc t l vic c t mn hnh my tnh thng chm hn so vi vic c
t sch. iu ny l do cc nhn t nh: di dng di hn, lng t trn mt trang
t hn, v s quen thuc vi phng tin giy nh hng n. Nhng nhn t c
th gim bt c bng cch thit k cn thn cc giao din vn bn.
Vn cui cng l s dng tng phn trong hin th: mt tng phn
m (cc k t en trn nn mn hnh trng) s to ra chi cao hn v, do , lm
tng tnh sc nt hn, so vi mt tng phn dng. iu ny cng s lm tng
tnh d c. Tuy nhin, tng phn m cng c th s xy ra s lp lo, khng n
nh. Tuy nhin, thc t cho thy rng cc mn hnh hin th c tng phn m
c a chung hn v cho php hin th chnh xc hn.
2.2.2. Thnh gic
Thnh gic c xt n ngay sau th gic, nhng chng ta thng nh gi cha
ng v lng thng tin m chng ta nhn c thng qua tai ca mnh. Bn hy
nhm mt li mt cht v lng nghe. Bn c th nghe thy nhng m thanh g? Chng
19
Error! No index entries found.t u n? V do ci g pht ra? Khi ti ngi trong
vn phng lm vic, ti nghe thy ting ca rt nhiu chic xe t ang i trn ng,
my mc ang hot ng mt v tr gn , ting ku vo vo ca chic my bay
trn u v ting chim ht. V ti cng c th bit c nhng m thanh t u
n, v c tnh xem chng cch xa bao nhiu. V t nhng m thanh nghe c, ti
c th bit c rng c mt chic xe ang i trn mt con ng ngay gn nh ti, v
hng m n ang i. Ti cng bit c v tr ca cng trng v loi chim no ang
ht trn cnh cy sau vn nh ti.
H thng thnh gic c mt kh nng v cng to ln trong vic truyn t thng
tin v mi trng quanh ta. Vy n lm vic nh th no?
2.2.2.1. Tai ngi
Thnh gic bt u vi nhng dao ng trong khng kh hoc hoc cc sng m
thanh. Tai tip nhn nhng dao ng v truyn chng, qua cc giai on khc
nhau, n cc dy thn kinh thnh gic. Tai bao gm 3 phn, thng c gi l, tai
ngoi, tai gia v tai trong.
Tai ngoi l phn nhn thy c ca tai. N c 2 phn: loa tai, l cu trc c
gn vo 2 bn u, v ng thnh gic, sng m thanh c truyn dc theo nhng ng
ny n tai gia. Tai ngoi c 2 mc ch: Th nht, n bo v phn tai gia d b tn
thng khi nguy him. ng thnh gic cha ry tai ngn bi, bn v cn trng vo
phn tai gia. N cng duy tr cho tai gia lun mt nhit khng i. Th hai, loa
tai v ng thnh gic cn dng khuch i m thanh.
Tai gia l mt khoang nh ni vi tai ngoi qua mng nh v vi tai trong qua
c tai. Bn trong khoang l cc xng nh, cc xng nh nht trong c th con
ngi. Sng m thanh i dc theo ng thnh gic v lm rung mng nh, lm cho cc
xng nh dao ng theo, truyn cc dao ng n c tai v i vo tai trong. S tr
hon ny l cn thit v khng ging nh tai gia v tai ngoi cha y khng kh, tai
trong cha cht dch c tai c hn. Nu truyn trc tip t khng kh vo cht dch
ny, sng m thanh s b yu i. Bng cch truyn chng qua cc xng nh, sng m
thanh s c tp trung v c khuch i.
Sng c truyn vo trong cht dch c tai tai trong. Bn trong c tai l cc
t bo rt nh, hay cn gi l cc lng mao. Lng mao s b cong i do s dao ng
20
trong cht dch c tai v pht ra mt tn hiu ho hc to ra cc xung thn kinh
thnh gic.
2.2.2.2. X l m thanh
Nh chng ta bit, m thanh l nhng thay i hay dao ng ca p sut
khng kh. N c rt nhiu c trng chng ta c th phn bit. Cng l tn s
ca m thanh. Mt tn s thp s to ra mt cng thp, v ngc li, tn s cao
th cng cao. to t l vi bin ca m thanh, khi tn s khng thay i. m
sc lin quan n cc loi m thanh: cc m thanh c th c cng cng v to
nhng nu chng c to ra t cc nhc c khc nhau th m sc ca chng s khc
nhau. Chng ta cng c th nhn dng c v tr ca mt m thanh, v hai tai nhn
c nhng m thanh hu nh khng khc nhau. iu ny c c l nh s khc
nhau v thi gian m thanh n hai tai v s st gim v cng do sng m thanh
phn hi t u.
Tai ngi c th nghe c cc tn s t khong 20 Hz n 15 kHz. N c th
phn bit c cc thay i tn s trong phm vi nh hn 1.5 Hz i vi cc tn s
thp, v s phn bit t chnh xc hn vi cc tn s cao. Cc tn s khc nhau kch
thch hot ng ca cc n ron thn kinh cc phn khc nhau trong h thng thnh
gic v to ra cc t l chy khc nhau ca cc n ron thn kinh.
H thng thnh gic thc hin chc nng lc i vi cc m thanh nhn c,
cho php chng ta b qua phn tn hiu nhiu m ch tp trung vo cc thng tin quan
trng. Chng ta c quyn chn la nhng thng tin m mnh mun nghe, v d nh
trong mt ba tic cc tai c rt nhiu m thanh hn lon nhng nu c mt ai gi
tn ca ta qua mt cn phng n o, no nhit ta vn c th nghe thy ting gi .
Tuy nhin, nu m thanh qu n, hoc tn s ca n qu nh, chng ta s khng c
kh nng phn bit c cc m thanh khc nhau.
Nh ta bit, m thanh c th mang theo mt lng thng tin rt ln. Hin ti,
ngi ta t khi s dng tim nng ny ca m thanh trong khi thit k giao din, m
thng ch gii hn trong cc m thanh cnh bo. Tuy nhin, tai c th phn bit cc
thay i m thanh kh tinh t v c th t chc li thnh cc m thanh quen thuc m
khng cn phi tp trung ch n ngun m. iu ny cho thy rng m thanh c
th c s dng mt cch rng ri hn trong qu trnh thit k giao din., v d,
chuyn thng tin v trng thi ca h thng.
21
2.2.3. Xc gic
Gic quan th ba v l gic quan cui cng m chng ta s xem xt l xc gic.
Mc d gic quan ny t quan trng hn so vi th gic v thnh gic, nhng cuc sng
ca con ngi li khng th thiu n. Xc gic cho chng ta nhng thng tin cn thit
v mi trng quanh ta. N thng bo cm gic m chng ta s c c khi cm nm
vo mt vt v do n ng vai tr nh mt cnh bo. V d, khi ta s vo mt vt
g nng ta c cm gic nng. Xc gic cng cung cp thng tin phn hi, khi chng
ta vn ng c (v d c gng nng mt i tng). Ta hy xem hnh ng nng mt
cc nc. Nu chng ta ch nhn vo chic cc v khng cm gic c khi no th
bn tay ca ta chm vo cc hoc khng cm nhn c hnh dng ca chic cc th
tc v chnh xc ca hnh ng s gim i rt nhiu. iu ny l thng gp i
vi nhng ngi chi game trong th gii hin thc o: h c th nhn thy cc i
tng c to ra bi my tnh m h cn thao tc nhng h thc s khng c c
cm gic t nhin v vic cm nm hoc tip xc trc tip vi cc i tng mt
cch thc s. y chnh l mt kinh nghim th v cho nhng ngi thit k ho
v thit k giao din. Do , xc gic l phng tin quan trng ca phn hi v thc
t l trong cc h thng my tnh vic s dng cc thng tin phn hi l tng i
nhiu. Chng ta bit rng, mc d i vi mt ngi bnh thng, xc gic ch l
ngun thng tin ng vo hng th hai, nhng i vi nhng ngi m cc gic quan
khc nh th gic hoc thnh gic b hng, th xc gic s tr nn v cng quan trng.
Vi nhng ngi s dng nh vy, cc giao din nh l h thng ch ni s tr thnh
ngun thng tin c bn cho tng tc. Do , chng ta khng nn nh gi thp tm
quan trng ca xc gic.
Khng ging nh b my th gic v thnh gic, b my xc gic khng c mt
phn khu c nh. Chng nhn kch thch thng qua da. Da cha 3 loi c quan th
cm: c quan th cm nhit phn ng li vi nng v lnh, c quan th cm thn kinh
phn ng li vi sc p cng thng, s nng gin v au n, v c quan th cm c
phn ng li vi p lc. Chng ta ch quan tm n c quan th cm c v chng lin
quan n tng tc ngi my.
C hai loi c quan th cm c tng ng vi 2 loi p lc khc nhau: Th cm
c thch ng nhanh phn ng li vi p lc ngay lp tc sau khi da nhn kch thch.
Khi p lc cng gia tng th chng phn ng li cng nhanh. Tuy nhin, chng s
22
ngng phn ng nu p lc tc ng ln l p lc lin tc. Th cm c thch ng chm
phn ng vi cc p lc tc ng mt cch lin tc.
Mc d, ton b c th u c cc c quan th cm nh vy, nhng vn tn ti
nhng vng c th c nhy cm hoc c tnh nhy bn cao hn nhng vng khc.
C th nh gi tnh nhy bn ca cc vng khc nhau bng cch s dng phng
php kim tra ngng 2 im. Ly 2 chic bt ch, gi cho u ca chng cch
nhau khong 12 mm. ngn tay ci ln 2 hai u, v xem xem bn c th cm nhn
c c 2 u bt khng? Nu bn khng th, hy di chuyn 2 u bt ra xa nhau
hn mt cht na. Khi no bn cm nhn c 2 u bt, hy ghi li khong cch
gia chng. Khong cch cng ln, nhy cm cng b. Bn c th lp li bi kim
tra ny trn cc phn khc nhau ca c th. Khi kim tra xong bn s thy rng
nhy cm ca cc ngn tay l ln nht.
Mt kha cnh th hai ca xc gic l s vn ng: nhn bit v tr ca c th v
cc chi. iu ny l do cc c quan th cm nm cc im . C 3 loi: thch ng
nhanh, phn ng khi mt chi di chuyn theo mt hng c th; thch ng chm, phn
ng vi s chuyn ng v v tr ng yn; v cc c quan th cm v tr, ch phn
ng khi mt chi nm v tr c nh. Cm nhn v s c ng ny tc ng s thoi
mi v hiu qu thc hin cng vic. V d, i vi mt ngi nh my ch, vic
cm nhn c c v tr tng i ca cc ngn tay v thng tin phn hi t bn phm
l rt quan trng, v nh hng n tc nh.
2.2.4. S chuyn ng
Trc khi tm hiu cc knh vo- ra ca con ngi, chng ta s xem xt vn
iu khin vn ng v cch di chuyn ca chng ta c tc ng nh th no n
tng tc ca ta vi my tnh. Mt hnh ng n gin, nh l n phm ginh
quyn tr li mt cu hi, bao gm nhiu giai on x l. Kch thch (cu hi) c
nhn thng qua cc c quan th cm v c truyn n no. Cu hi c x l v
mt cu tr li c to ra. Sau , no b s chuyn tn hiu iu khin n cc c
thch hp tr li. Mi mt giai on u i hi phi c thi gian v chng c th
c phn chia mt cch tng i thnh thi gian phn ng li v thi gian lan
truyn.
Thi gian lan truyn ph thuc phn ln vo cc c im vt l ca i tng,
v d nh l tui tc v sc kho. V thi gian phn ng ph thuc vo gic quan nhn
23
kch thch. Mt ngi bnh thng c th phn ng li vi mt tn hiu thnh gic
trong khong 150ms, vi mt tn hiu th gic trong 200ms v vi s au n trong
700ms. Tuy nhin, mt tn hiu hn hp s to ra phn ng c thi gian nhanh nht.
Cc nhn t nh l k nng hoc s luyn tp c th lm gim thi gian phn ng li,
v ngc li s mt mi c th s lm gia tng thi gian phn ng.
Mt thc o th hai ca k nng vn ng l tnh chnh xc. C mt cu hi t
ra l liu rng tc ca s phn ng li c nh hng n tnh chnh xc? iu ny
hon ton ph thuc vo ngi s dng v nhim v ca h. Trong mt s trng
hp, yu cu thi gian phn ng li nhanh s lm gim tnh chnh xc. V d, trong
cc tr chi game, nhng ngi chi game thiu k nng thng khng th no chi
c cc mc yu cu ngi chi phi c phn ng nhanh, v h khng th x l
chnh xc c tc cao. Ngc li, i vi nhng ngi chi c k nng th
nhng mc l ph hp. Trong mt s trng hp khc, thi gian phn ng li
khng c nh hng nhiu n tnh chnh xc. V d, mt nghin cu v nhng ngi
nh my cho thy rng: nhng ngi nh nhanh nht cng ch nh chnh xc gp
i so vi nhng ngi khc v nhng ngi chm nht cng ch sai khong 10 li.
Tc v chnh xc ca s di chuyn l rt quan trng trong thit k cc h
thng tng tc, khi tnh n thi gian cn phi di chuyn n mt ch n c th
trn mn hnh. ch n c th l mt nt, mt biu tng, hay mt khon mc. Thi
gian cn thit i n ch l mt hm ca kch thc ca ch vi khong cch cn
phi dch chuyn. y l cng thc Fitts. C rt nhiu cch pht biu cng thc trn,
tt c u tng ng nhau, do c th pht biu nh sau:
Thi gian dch chuyn = a + b log
2
(khong cch/kch thc +1)
trong a v b l cc hng s c xc nh theo kinh nghim thc t
iu ny tc ng n loi ch n m chng ta thit k. V ngi dng thng
rt kh khn khi thao tc vi cc i tng nh, do cc ch n thng c thit
k sao cho n c kch thc ln v khong cch m ta cn phi di chuyn l nh
nht. iu dn n tng v loi menu hnh biu trn, dng lit k, trong
tt c cc la chn u c khong cch tng ng nhau. Trong s cc danh sch
c lit k, la chn no thng dng nht phi c t v tr gn vi im bt
u ca ngi s dng nht (v d, trn nh ca menu).

24
2.3. B nh
2.3.1. B nh ngn hn
B nh ngn hn (STM) l mt b nh ca con ngi tng ng vi b nh
RAM ca my tnh, ni mt cch khc l b nh hot ng ca b x l trung tm.
N khc vi my tnh ch, b nh ngn hn ca con ngi nh v hay nh mt cc
ni dung ca n tr khi n t nh li sau mi 200ms. Tuy nhin, thi gian nhn thng
tin qua vic c, vit khong 70ms, l kh nhanh, vy nn thng tin c th c gi
li trong b nh STM bng cch vit i vit li lin tc. Theo nh m hnh mu x l
thng tin, b nh ngn hn phi lu gi thng tin t nhiu ngun mc d sc cha ca
n l rt gii hn.
Nm 1956, Miller tin hnh cc th nghim xc nh gii hn ca b nh
ngn hn ca con ngi. ng i kt lun rng, trung bnh th mt ngi bnh
thng c th nh c khong 7 2 khon mc. Cc khon mc ny khng c
lu tr trong b nh ca my tnh di dng cc bytes m l di dng cc
chunks thng tin (on thng tin) chng c th bin i t nhng con s v cc k t
n gin thnh cc hnh nh v cc khi nim tru tng phc tp. B mt ca vic
m rng kh nng lu tr gii hn trong b nh STM l chuyn thng tin c bn
thnh cc c tnh v thay vo l lu tr cch nhn tru tng.
hiu c v d ny mt cch tt nht ta phi xem xt v d sau y: a ra
cc m in thoi khng theo th t, v d nh 01612363311; nhng con s ln nh
vy rt l kh nh, nhng khi tch chng ra thnh cc n v nh hn th s rt d
nh, v d tch chng ra thnh 0161-236-3311. Mc ch ca n l a ra cho ngi
c gi v cch phn cc on. Thay cho vic lu tr 10 con s tch bit, cc nhm
con s c lu gi di dng cc on, nh vy ta c th gim c t lu gi 10
on xung cn 3 on. Vic sp t thnh trt t c th c p dng cho cc d liu
cha x l cng nhiu th vic phn on cng tt. t nhn thc c iu ny hy
ghi nh nhanh nhng iu sau:
832751984221- Vic gi li chnh xc s rt him khi chnh xc
83-275-1984-221: S khng c vn g xy ra khi nhng bn hy dng nhng
quy tc g phn on nhng con s ny?
25
Cc con s th hai v th 3 c trt t ring nn d phn on. Nhng g c
lu tr chnh l s lng cc d liu c s dng hi t li, trong trng hp cui
cng thut ton ca b ba cc s chn/l xp trong dy cc s tin.
Mt nghin cu tip theo ch ra rng mu x l thng tin ca con ngi kh n
gin. B nh STM c t nht 2 h thng ph: mt h chuyn gii quyt nhng d liu
ngn ng c bn, h kia gii quyt thng tin nhn c trong khng gian. Cc chc
nng ca h thng ph v ngn ng hc di dng mt danh sch nhng vic truy
nhp thng tin ging nh mt hng LIFO lai. Ta thng c xu hng nh mt vi
mc sau cng, v trc tin trong mt danh sch v thng d qun nhng mc
gia. Vic lu gi v nh li nhn chung xy ra lin tc. B nh u vo i vi ting
ni ging nh mt vch vng m ti cc t c t thnh cc cu. Khi ta qun
mt mch m ta ang ni, th ta nh li cc t c ghi ti cc phn khc ca mch
vng. Ton b h thng ngn hn, m c gi l b nh lm vic, c iu khin
bi mt b x l lm vic, n tng t nh khi nim i vi b x l nhn thc. M
hnh t m hn ny gip cho vic gii thch s khc nhau trong b nh tm thi i vi
vic nh cc thng tin nhn thy v thng tin vn bn, v gii thch v s nhiu khi s
ghi nh lm gim vic nh thng tin. Trong trng hp sau b nh x l hot ng b
lng qun do trong qu trnh lu gi v nh li ni dung ca b nh lm vic.
Mt vi c im chnh ca b nh lm vic:
Thi gian truy cp thng tin c, vit nhanh, khong 70ms
B nh b long thng tin rt nhanh-sau mi 200ms n li t nh li
Kh nng thu nhn b gii hn ti 7 2 on, nhng c th ln hn i vi
cc chi tit hnh nh
C th tng kh nng lu gi bng cch tm tt s lng cc thng tin cha
x l
Vic xao nhng lm cho qun i cc thng tin nhn bit c gn y. Thm
ch mt con s nh trong cc on tin n gin cng s b qun i nu nh c
mt hin tng t qung xy ra trong qu trnh tip nhn thng tin.
Nhng lng vo khc lm suy yu i kh nng gi li. Vic cung cp lng
thng tin khng thch hp trong qu trnh nhp lng thng tin vo trong b
nh lm vic s lm cho kh nng gi li rt km.
26
Chnh nhng u vo tng t lm suy yu kh nng gi li. Vic cung cp
cc khon mc lin quan trong thi gian ghi nh lm cho vic gi li gp kh
khn.
B nh ngay lp tc cc chi tit trong hnh nh phc tp rt ngho nn.
Gi li cc khon mc s d hn khi c t v hnh nh ca chng c xut
hin ng thi, iu ny c so snh vi hnh nh hoc t khi b tch ra.
Con ngi nh trong mt khong thi gian ngn (<305) bng cch qut
ngc li u vo, vo sau ra trc.
B nh lm vic l mt trong s nhng gii hn ch cht trong qu trnh x l
thng tin ca con ngi. N to ra nhiu kt qu i vi thit k giao din v nhng
kt qu ny c th c th hin nh sau:
Ti thiu ho s t qung trong khi ghi nh
Ch ti s qu ti ca b nh lm vic c v s lng thng tin v khong
thi gian ghi nh.
Cu trc (on) thng tin gip cho d ghi nh
Cc hnh nh rt c tc dng trong vic ghi nh nhng cn phi i km theo
vn bn.
2.3.2. B nh di hn
B nh di hn l tp lu tr chnh trong h thng con ngi. N c kh nng
thu nhn v hn, v khng ai c kh nng chng minh c mt gii hn cao hn v
nhng g m con ngi c th ghi nh. Nu thiu b nh th ta s khng c kh nng
nh li nhng g xy ra.
Vic nh li nhng s kin t b nh c th c thc hin rt nhanh, c bit l
i vi cc khon mc v cc th tc c s dng thng xuyn. Thi gian nh li
i vi thng tin c s dng t thng xuyn hn lun thay i; khong thi gian
ny c th rt nhanh, nhng cng c th rt lu. c bit l i vi nhng ngi gi.
Vic nh li theo m hnh x l thng tin l mt chc nng ca b x l nhn bit,
nhng trn thc t qu trnh x l thng tin ny rt phc tp. Thng thng, vic nh
mt s kin khng xy ra ngay lp tc, thay vo n phi cn vi pht sau khi c
gng nh li. Trong khong thi gian gia, s ch s c dnh cho nhng vn
khc, v l do ny m b x l b nh gc phi c dng tc ng ti s tm kim
27
ca b nh di hn. Vic dng li s kch thch hot ng ca b nh, vy nn nhng
khon mc c s dng thng xuyn hoc mi c s dng s d dng nh li
hn. B nh cng xut hin di dng mt qu trnh x l gm 2 giai on, vy nn
bn c th thng xuyn ni mt s kin no nhng bn li khng th nh li n
c mt cch d dng. y l kt qu ca:
S nhn bit: hot ng u tin ca mt b nh c th hin bng cc tn
hiu
Nh li: t nh li thng tin
T chc ca b nh: C 2 loi b nh di hn l: b nh on v b nh ng
ngha.
B nh on: Dng biu din s ghi nh ca chng ta v cc s kin v
cc kinh nghim theo mt chui lin tc. B nh on gip chng ta c th
nh li cc s kin thc t xy ra ti mt thi im no trong cuc i.
B nh ng ngha: L mt bn ghi c cu trc v cc s vic, cc khi nim
v cc k nng m chng ta t c. Thng tin trong b nh ng ngha
c k tha t nhng kinh nghim trong b nh on, nhng kinh nghim
ny gip cho chng ta c th hc c cc khi nim hoc cc s vic mi.

28
CHNG III: MY TNH

3.1. Cc thit b nhp
Nu v CPU l b no ca my tnh, th cc thit b nhp chnh l tai mt ca n.
Kh nng s dng ca thit b nhp c nh hng n ton b kt qu lm vic ca
bn. Mt thit b nhp c chc nng ng nh tn gi ca n, l cho php bn nhp
thng tin v lnh vo my tnh. Cc thit b nhp ph bin nht l con chut v bn
phm. Do hu ht mi ngi s dng quen vi 2 loi thit b ny, cho nn trong
phm vi ti liu ny, chng ta s khng i su tm hiu v cc loi thit b ny.
3.1.1. Cc thit b nhp chun
Bn phm: Bn phm l mt trong nhng thit b ngoi vi u tin c s
dng vi my tnh, v n vn l thit b ch yu nhp vn bn v s liu.
Mi bn phm chun gm c khong 100 phm v mi phm gi mt tn hiu
khc nhau n CPU. Bn phm ca my tnh c nhn c nhiu kiu dng. Cc
kiu khc nhau v kch c, hnh dng, v cm tnh ca ngi s dng, nhng
ngoi tr mt vi bn phm c chc nng c bit, th hu ht cc bn phm
u c sp xp gn ging nh nhau.
Con chut: Con chut l mt thit b nhp, c th chy vng vng trn b mt
phng (thng l mt tm m bn phm hoc mt bn), v iu khin con
tr. Con tr l mt i tng trn mn hnh, thng l mt mi tn, c s
dng chn vn bn; truy cp cc thc n; v tng tc vi cc
chng trnh, cc file hoc d liu xut hin trn mn hnh.
3.1.2. Cc phng php nhp t chn
Mc d bn phm v con chut l cc thit b nhp m ngi ta thng s dng
nht, nhng mt vi cch khng mu mc khc nhp d liu vo my tnh vn
c s dng. C 3 loi thit b nhp t chn hin nay l: Cc thit b nhp bng
tay, cc thit b nhp quang hc v cc thit b nghe nhn
Cc thit b nhp bng tay: Hu ht cc thit b nhp u c thit k
dng bng tay. Khc vi bn phm v con chut, cc thit b ny c v trc
quan hn v d s dng m khng cn tp luyn hay phi c k nng g c
bit. Mt s thit b loi ny ang c s dng hin nay bao gm:
Cc loi bt: Cc h thng dng bt bao gm nhiu loi my h tr c
nhn k thut s v cc kiu my tnh cm tay khc - s dng mt cy
29
bt nhp d liu. Thit b ging cy bt ny c khi c gi l cy
kim. Bn cm bt trn tay v vit trn mt tm bng c bit hoc vit
trc tip ln mn hnh. Bn cng c th dng bt nh v, hay chn
lnh ging nh dng chut.
Mn hnh xc gic: Mn hnh xc gic nhp d liu bng cch cho php
ngi s dng t tay trc tip ln mn hnh, thng l chn mt
thc n. Hu ht cc my tnh c mn hnh xc gic u s dng thit
b cm bin trong hoc gn mn hnh nhn bit s tip xc ca
ngn tay. Mn hnh xc gic thch hp cho nhng ni m cht bn v
bi lm mt cng dng ca bn phm v con chut, v nhng ni cn
mt giao din n gin v d nhn. Chng rt ph hp cho cc ng dng
n gin nh cc loi my ni t ng hoc cc ki t thng tin cng
cng.
B iu khin tr chi: Bn c th khng ngh rng b iu khin tr
chi cng l mt thit b nhp. B iu khin tr chi cng c th coi l
mt thit b nhp v tr chi trn my tnh cng l mt chng trnh,
ging nh mt chng trnh x l vn bn. N nhp d liu t ngi s
dng, x l v xut ra kt qu di dng m thanh v hnh nh. Khi cc
b tr chi vi tnh tr nn tinh vi v trau chut hn, th cc b iu
khin tr chi cng phi c pht trin p ng cc c tnh ca
chng.
Cc thit b nhp quang hc: My tnh khng th nhn c nh con ngi,
nhng cc k thut mi cng cho php my tnh s dng ngun nhp t nh
sng. Cng c ny l loi thit b nhp quang hc.
My c m vch: Loi thit b nhp ph bin nht sau bn phm v con
chut l my c m vch. Kiu my c m vch thng gp nht l
my qut hnh phng thng c trong cc siu th v cc ca hng tng
hp. Thit b ny bin i m vch, mng cc vch in trn sn phm,
thnh mt m my tnh c th hiu c. My c m vch pht ra mt
chm tia sng- thng l tia laser- c phn chiu bi hnh nh m
vch. Mt my d nhy sng s xc nh hnh nh m vch bng cch
nhn dng cc vch c bit hai u. Cc vch c bit ny khc nhau,
t my c c th bit c rng m vch c t trn xung hay
30
t phi sang. Sau khi my d xc nh c m vch, n bin i cc
s m vch ring l sang dng s. Sau my c m vch a con s
ny sang my tnh, ging nh s c nhp vo t bn phm.
My qut nh v my nhn bit cc k t quang hc: My qut nh bin
i bt k mt hnh nh no c in sang dng in t bng cch
chiu sng hnh nh v a cng ca s phn chiu nh sng ln
tng im. Loi my qut nh s dng b lc phn tch thnh phn
mu sc thnh cc mu gc (, xanh l cy, v xanh da tri) ti mi
im. Mu , mu xanh l cy, mu xanh da tri c gi l cc mu
gc v chng c th c pha trn to ra bt k mu no khc. Cch
thc nhn bit mu sc theo kiu ny c gi l s dng mu RGB.
Cc thit b nghe nhn: Ngy nay, my tnh mi c cc c tnh cho php
chng thu nhn m thanh v hnh nh v pht li. Mt s kiu thit b thuc
loi ny bao gm:
Micro v my nhn bit ging ni: Hin nay kh nng x l m thanh l
mt tiu chun ca my tnh, micro tr nn thm phn quan trng nh l
mt thit b nhp ghi m ging ni. Ngi s dng c th ghi m
ging ni bng mt micro v card m thanh, sau to cc file trn a.
Nhp hnh nh: Vi s ln mnh ca truyn thng a phng tin v
Internet, ngi s dng my tnh ang b sung cc kh nng nhp hnh
nh vo h thng vi s lng ln, vic nhp ny thng l do PC
camera thc hin.
Camera k thut s
3.2. Cc thit b xut
Hin ti, thit b xut ph bin v c s dng rng ri nht l mn hnh my
tnh. y l mt thit b rt quen thuc vi ngi s dng my tnh do trong phm
vi ti liu ny, chng ta ch lit k mt s thit b xut m khng tho lun mt cch
chi tit v cch thc s dng, cc c im hay nguyn l hot ng ca tng loi
thit b ny.
Mt s thit b xut:
Mn hnh
My in
My chiu
31
3.3. B nh
3.3.1. B nh ngn hn
n v nh mc thp nht ca my tnh l cc thanh ghi trn chip, nhng n c
nh hng rt t n ngi s dng ngoi tr nhng nh hng n tc x l
chung. Hu ht mi thng tin hot ng hin thi u c lu tr trn RAM. Cc
loi Ram khc nhau th c thi gian truy cp, mc tiu th ngun, v cc c tnh khc
nhau. Thng tin trong Ram c th c truy cp vi tc khong 10Mbytes/mt
giy. Tuy nhin, khi b ngt in th mi th trong Ram u b mt i.
3.3.2. B nh di hn
My tnh c cc thit b ngoi vi c kh nng nhn v xut d liu - l cc
a my tnh, ni ghi nh cc thng tin d liu. Nhng thit b ny gi l cc thit b
lu tr th cp - secondary starage (thit b lu tr s cp - primary storage l b nh
my tnh.) Khc vi thit b lu tr s cp khi ngt in l mi th trong RAM u
khng cn, loi th cp ny c th lu d kin ngay c khi khng c ngun nui, xt
v l thuyt, d liu trn loi ny c th tn ti vnh vin v c th c c, ghi, sa
hay xa lc ny hay lc khc, C hai phng php lu d kin to nn hai h khc
nhau, l da trn t tnh, v da trn kh nng ng dng quang hc.
a. a t tnh
C hai loi ch yu l a mm v a cng. a mm, c th hiu n gin l
loi a dung lng thp, nh gn tho lp d dng, nhiu a dng chung mt a.
Hiu nh vy c th phn bit vi a cng l loi a thng lp hn bn trong
my, t c tho ri, phc tp, v bn thn n l thit b hon chnh c ghi vi dung
lng ln.
a mm - floopy disk
Gm v bo v v mt a plastic nh c ph vt liu t (oxit st, oxit niken
hoc oxit coban pha vi vt liu khng t tnh hay t him). D liu thng tin dng
s s c i din bi cc ht t tnh, cc ht ny do c tnh t tnh, nn bng mt
phng php no n c xc nh mt trong hai hng r rt - nh vy th hin
c s 0 hay s 1. a mm cng tri qua nhiu th h, nhng khc nhau gia cc h
da mm ch l quanh vn dung lng nh ca n ch v nguyn tc hot ng ca
da cng nh a khng c thay i ln no. Ngy nay ngi ta ch cn dng loi
a mm 3.5 ich thng gi l 1 a 1.44Mb, nhng cng c loi 2,88Mb. Loi 5,25
inch gn nh khng cn c dng na. a mm c tnh c ng cao, nhng b hn
32
ch v dung lng nh, hin nay cc chng trnh hu nh khng th chy trn a
mm nh cch y khong 5 nm, cho nn a mm ch yu dng sao lu d liu, v
li tc c ghi ca a mm rt thp - b li gi a mm tng i r, bn c th
mua mt hp a mm vi gi khong 50.000 ng (10 hay 11 a).
a cng - Hard disk
C th so snh tn gi a cng v a mm cng rt ra kt lun. a
cng....cng hn a mm! V gi c cng t hn. Bn c th hnh dung, a cng
gm v cng bo v, cc b phn iu khin xut nhp, ngun, v a t tnh. B
khung v bo v thng l hp kim nhm c p lc cao, cng c hai c 5.25 inch
v 3.5 inch, v thng dng nht vn l loi 3.5 inch. Dung lng cng khng phi b
chi phi bi v cng m a t. a t ca cng thng lm t nhm, thy tinh
hay gm-ph mt lp vt liu t v lp bo v c hai mt. cng c th c nhiu
a t xp chng ln nhau trn trc mt quay. hot ng c ghi, cng cn c
cc u t , mt dch chuyn u t, mch chnh, mch in t iu khin, v
thng c b nh cache. a cng rt a dng v dung lng, c th t vi chc Mb
n vi nghn Mb hay hn na, v ph thuc nhiu vo cc chun k thut giao tip.
Loi cng thng dng trong my vi tnh hin nay khong 1 Gb n 2 Gb, mt con
s khng l nu so vi cch y 5 nm khi m cng ch c th t 100Mb n
200Mb, thm ch c my khng trang b cng na.
Cc cng giao tip vi my thng qua mt d liu cm vo mch iu khin.
Nhng my tnh th h tin PCI- tc l t VesaLocalBus tr v trc giao tip gia
my v thit b ngoi vi u thng qua bng mch giao tip - thng gi l cc IO
(input-output), tc l con chut, cng, mm, my in, joystick, u ni vo y.
hot ng, cc cng giao tip vi my thng qua cc chun ESDI, IDE, SCSI.
Chun ESDI (Enhanced Small Device Interface) xut hin u nm 1983 dng
phng php m ha RLL, tc c th t n khong 24 MB mi giy, l dng
giao tip cm nn cc iu khin quan trng u do card qun l. Chun IDE
(Intelligent Drive Electronic - Intergrated Drive Electronic) cng cn gi l ATA (AT
Attachment) dng loi mch in t a thng minh, l giao tip mc h thng.
Chun ny ni vi my bng mt cp ngun 4 chn v mt cp d liu 40 chn. Loi
a ny c tc kh cao nn c dng trong hu ht cc my vi tnh hin nay, ga
thnh cng r hn so vi cc loi cng khc. Nu tnh c th th khong 1.5USD
cho 10Mb, r hn c a mm: 1.5USD cho gn 5 Mb. Chun giao tip SCSI (Small
33
Computer System Interface) l mt cu trc bus c lp c th truyn d liu vi tc
cao, t 4Mb/giy n khong 10Mb/giy. c ng dng vi cng to nn mt
kh nng lu tr cao vi tc c ghi cao. dng c, cn c mt bng mch
iu hp SCSI, tuy nhin mt card SCSI ny c th ni tip n 7 thit b theo chun
ny.
a floptical
L loi a t mm, c hnh dng ging nh a 3.5 inch, nhng dng phng
php v quang hc c ghi, nn mt d liu trn a cao hn, dung lng nh
ln hn. Thit b ny khng ghi d liu bng quang hc, ch lm thao tc nh v thi.
Nhmg do ga thnh cao nn d c kh nng lu n hn 20MB, loi ny vn khng
ph dng.
bng ghi lu
Cng l thit b lu tr t tnh, nhng loi ny khc vi cc loi trn tnh cht
truy cp tun t ca n, do ch dng sao lu ch khng dng lm vic hng
ngy nh thit b truy cp ngu nhin - a cng, a mm. bng ghi lu gm mt
hp bng v cun bng t c 0,25 inch. Loi ny rt a dng v chng loi v dung
lng, ty yu cu cng vic m bn la chn.
a tho lp ZIP
Dng loi a c kch thc cng khong 3.5 inch, dung lng ln n 100Mb
trn mt a gi 20USD. Tc c ghi trung bnh, k thut dng y l nh v
quang hc ghi d liu. Nu dng vi card SCSI, tc khng thua g cng IDE.

Hnh 3.1 : Mt loi ZIP
34
b. a t quang
a t quang - Magneto optical drive, thng gi tt l MO, l thit b kt hp
gia t tnh v quang hc lu d liu. a t tnh, dng nh sng laser lm tc nhn
c ghi. Dung lng ca loi 5.25 inch l 1.3Gb, loi 3.5inch l 230 Mb. Cng ngh
ny ph hp lu tr, theo cc chuyn gia, c th bo m d liu 50 nm so vi 5
nm ca cng, mm, bng t.
c. a quang hc
Gi l a quang hc, tc l vn ct li v k thut - c ghi d liu c
thc hin trn nguyn tc quang hc, dng tia sng laser. So vi h thng t tnh,
quang c ba im khc bit chnh: v chnh xc cao ca thao tc quang hc, nn
a quang c th c dung lng cao hn a t gp nhiu ln so vi a t. bn
d liu ghi bng phng php quang hc cao hn so vi phng php t tnh nhiu
ln, ti thiu cng 50 nm. a quang c th tho lp d dng nh mt a mm m
hiu qa hn nhiu, do ngy cng ph dng hn. a CD - compact disc l loi
ny.
Xut pht t nhu cu m thanh, CD m thanh ra i cha d liu di dng cc
hc lm, khi CD quay tia laser s pht n a v nhn s phn x khc nhau gia
im lm v im khng lm ng vi s 0 v 1 h nh phn. a CD-ROM ta dng
hin nay cng hot ng theo nguyn tc , v l loi a CD cha d kin ch c
c nn c tn c tn CD-ROM (Compact Disc Read Only Memory). Thng thng
d liu c th a vo loi a quang ga r 680Mb (khong 10USD a trng - 1USD
68 MB) nh chng ta dng rng ri hin nay, ng thi cc loi a m thanh cng c
th c hiu vhot ng c bng a CD ca my tnh, nhng u c ca my
CD m thanh th khng th c c a CD d liu. Ni l CD-ROM-ch c, nhng
d nhin l phi c mt ln no ghi d liu ln a ri mi c, thao tc ny theo
nguyn tc khc trn a cc im lm hay khng lm i din cho s 0,1 bng mt
ngun pht tia laser cng sut ln. Ngi ta to mt a gc trc trn nguyn tc ny
bng u CD c th ghi trn mt a CD mi, sau m bn ca a gc c to ra
bng qa trnh m in hoc photopolymer. Tin trnh nhn bn thc hin bng cch
phun polycarbonate-trong sut, nh, bn, n nh, khng nhim bn - nn a CD gi
c thng tin gn nh vnh vin.
Nh vy, bn c th hiu v bn cht cc a CD c chp li bn mt s
dch v tin hc thc cht l mt dng a gc, do khi s dng phi tuyt i cn
35
thn v n khng h c mt lp bo v polycarbonate nh cc a CD c pht hnh
chnh quy hay cc a CD nhc.
Khi m cc a CD-ROM gn nh tr nn mt chun khng th thiu trong
hu ht cc my tnh multimedia th li xut hin mt thnh vin mi trong h a
quang hc m c d on s l thit b lu tr ch o th k 21 - DVD.

Hnh 3.2: Mt da CD lu c mt lng thng tin tng ng 450 da mm
v khong 500 cun sch
DVD - Digital Vido Disc tc l a vido k thut s hay Digital Versatile
Disc - a a nng k thut s l mt cng ngh ch mi ra i gn y. Cho n thi
im hin nay, DVD vn ch cn trong d n vi gi thnh kh cao, c DVD bn ra
th trng nhng ch dng hng mu khng ph bin lm. Vy u l im mnh m
DVD c on l s nhanh chng thay th CD trong tng lai ? Cng nh CD dn
dn thay th da mm bi dung lng hng trm Mb ca n, DVD thay th CD-ROM
bi DVD c th lu t nht 3.8 Gb v c th t n 17 Gb. DVD c kch thc ging
nh CD (120mm ng knh v dy 1,2mm) cng lm bng nguyn liu nh CD.
Nh ni trn, y l mt bc tin v cng ngh d liu trn DVD s c ghi
vo a vi mt cao hn, st hn nhiu so vi CD, lng thu knh trong u c
nhiu hn tng chnh xc - v u c s dng laser cc sng ngn hn, c th
l tia laser - laser hng ngoi. Quan trng nht l k thut DVD cho php loi a
c hai lp trn mt mt, nn vi mi lp khong hn 4Gb th loi a 2 lp hai mt
hon ton c th ch n 17Gb d liu - hy hnh dung bng ton b d liu ca c
mt th vin 10 ngn cun sch

36
CHNG IV: TNG TC

4.1. Cc m hnh tng tc
Chng ta thy rng, tng tc bao gm t nht 2 thnh phn tham d l: ngi
s dng v h thng. C hai thnh phn ny u phc tp, v cch lin lc v hiu
v phm vi v nhim v gia chng l rt kh khn. Do , giao din phi lm nhim
v truyn ti mt cch c hiu qu gia 2 thnh phn m bo cho tng tc
thnh cng. S truyn ti ny c th tht bi mt s im v rt nhiu l do. Chnh v
vy, vic s dng cc m hnh tng tc c th gip chng ta hiu chnh xc nhng g
ang din ra trong tng tc v nhn dng c ngun gc ca nhng kh khn.
Chng cng cung cp cho chng ta mt nn tng c th so snh cc kiu tng tc
khc nhau v xem xt cc vn lin quan n tng tc.
Trong phn ny, chng ta s bt u bng vic xem xt mt m hnh tng tc c
nh hng ln nht, m hnh chu trnh thc hin-nh gi ca Norman. Sau chng
ta s xt n mt s m hnh m rng khc da trn tng ca Norman. Tt c cc
m hnh u m t tng tc di dng cc mc ch v hnh ng ca ngi s
dng.
4.1.1. Chu trnh thc hin-nh gi
M hnh tng tc ca Norman l mt m hnh c nh hng nhiu nht trong
lnh vc tng tc ngi-my. S nh hng ny c th l do tnh gn gi ca m
hnh vi nhng hiu bit cm tnh ca chng ta v qu trnh tng tc gia ngi s
dng v my tnh. Ngi s dng xy dng mt k hoch hnh ng, sau thc hin
k hoch thng qua giao din my tnh. Khi k hoch hoc mt phn ca k hoch
c thc hin, ngi s dng quan st giao din my tnh nh gi kt qu thc
hin c ca k hoch v xc nh cc hnh ng tip theo.
Chu trnh tng tc c th c phn chia thnh 2 giai on chnh: giai on
thc hin v giai on nh gi. Cc giai on chnh li c th c phn chia tip
thnh cc giai on con. Kt qu l, m hnh Norman bao gm 7 giai on sau:
Thit lp mc ch
Sp xp nh
c t dy hnh ng
Thc hin hnh ng
37
Quan st trng thi h thng
Hiu trng thi h thng
nh gi trng thi h thng v cc mc ch v cc nh















Hnh 3.1: M hnh tng tc ca Norman
Cc giai on thc hin (nm pha bn tri ca hnh v) lm nhim v truyn
ti mc ch ban u thnh mt nh thc hin mt vic g . nh ny sau
c chuyn thnh mt dy cc hnh ng (tp cc hnh ng c th c hon thnh
tha mn nh). Cui cng, hnh ng c thc hin.
Cc giai on nh gi (nm pha bn phi ca hnh v) bt u bng vic ngi
s dng quan st trng thi mi ca h thng, sau khi dy cc hnh ng c thc
hin, v hiu n theo k vng ca ngi dng. Nu trng thi h thng phn nh ng
mc ch ca ngi dng th my tnh thc hin c nhng g m ngi dng
mun v tng tc thnh cng; Ngc li, ngi dng s xy dng mt mc ch mi
v lp li chu trnh trn.
Mc
ch
Thc hin Quan st
c t Hiu
nh gi nh
H
ngn
cch
H
ngn
cch
38
Cc h ngn cch: M hnh tng tc ca Norman cho php nhn dng mt
s h ngn cch chia tch nhng nh v hiu bit ca con ngi vi cc hnh
ng v cc trng thi vt l cu h thng. Mi h ngn cch ch ra mt vn tim
nng m ngi s dng s gp phi. C 2 loi h ngn cch l:
H ngn cch trong thc hin: L s khc nhau gia cc nh ca ngi
s dng v cc hnh ng m h thng c th chp nhn c
H ngn cch trong nh gi: Phn nh tng s c gng m ngi s
dng phi s dng hiu v trng thi vt l ca h thng v xc
nh xem cc nh v cc k vng ca h c p ng nh th no?
4.1.2. Khung tng tc
Khung tng tc c gng m t tng tc mt cch thc t hn bng cch a h
thng vo mt cch r rng hn so vi m hnh Norman, v chia h thng tng tc
thnh 4 phn chnh, nh trong hnh 3.2.









Hnh 3.2: Khung tng tc chung
Cc node biu din 4 thnh phn chnh ca mt h thng tng tc l: H
thng (S), ngi s dng (U), u vo (I), v u ra (O). Mi thnh phn c ngn ng
ring ca n. Ngoi ngn ng nhim v ca ngi s dng v ngn ng nhn ca h
thng, cn c cc ngn ng khc dnh ring cho cc thnh phn u vo (I) v u ra
(O) biu din cc thnh phn ring bit, mc d cng c th c cc thnh phn b
np chng ln nhau. u vo v u ra kt hp to thnh giao din.





O
Output

I
Input

U
task
S
core
39
Khi giao din c t gia ngi s dng v h thng, c 4 bc trong chu
trnh tng tc, mi bc tng ng vi mt chuyn i/dch t mt thnh phn n
mt thnh phn khc, c minh ho bi cc cung c nhn trong hnh 3.3.









Hnh 3.3: Cc chuyn i gia cc thnh phn
Ngi s dng bt u chu trnh tng tc bng vic thit lp mt mc ch v
mt nhim v t c mc ch . Cch duy nht ngi s dng c th thao
tc vi my l thng qua u vo, v do nhim v phi c gp vo cng vi
ngn ng u vo. Ngn ng u ra c dch thnh ngn ng nhn c th c
thc hin bi h thng. Sau h thng s t chuyn i theo cc thao tc c
dch t u vo. Giai on thc hin ca chu trnh hon tt v by gi giai on
nh gi bt u. H thng ang mt trng thi mi, v ngi s dng s phi lin
lc vi trng thi mi . Cc gi tr hin ti v cc thuc tnh ca h thng s c
biu din thnh cc khi nim hoc cc c im ca u ra. Sau , ngi s dng s
quan st u ra v nh gi cc kt qu ca tng tc so vi mc ch ban u, do
kt thc giai on nh gi v chu trnh tng tc. C 4 s chuyn i chnh trong
tng tc: kt hp, thc hin, trnh din, v quan st.
4.2. Cc khung v HCI
Ta thy rng, khung khng ch cung cp mt cch thc nghin cu v cc chi
tit ca mt tng tc c th m cn l nn tng c bn cho vic nghin cu cc vn
khc lin quan n tng tc. Nhm nghin cu v HCI ca ACM SIGCHI a
ra mt khung m t tng tc ngi my, trong bao gm nhiu vn lin quan
n HCI, nh trong hnh v 3.4.





O
Output

I
Input

U
task
S
core
Presentation
Performance
Observation
Articulation
40



















Hnh 3.4: Khung tng tc ngi my (do nhm HCI ca ACM SIGCHI a
ra)
Cc vn lin quan n HCI c cp n trong m hnh s c trnh by
mt cch chi tit trong cc phn tip theo.
4.3. Tng quan ngi mi trng
Cng thi hc (hoc cc nhn t con ngi) l mt b phn ca tm l hc ng
dng nghin cu cc c im t nhin ca tng tc: cch thit k cc iu khin,
mi trng vt l m tng tc xy ra, v cht lng hin th v cht lng vt l ca
mn hnh. Mc ch ca cng thi hc l ci tin thit k thi hc c th p dng cho
my tnh, trn c phng din phn cng cng nh phng din phn mm. y l
mt lnh vc rt ln, do trong phm vi ca ti liu ny, chng ta ch tp trung xem
xt mt s vn chnh lin quan n tng tc ngi my, bao gm nh sau:
S DNG V NG CNH
HUMAN COMPUTER
Ngn ng,
lin lc v
tng tc
Tng quan
ngi-mi tng
X l
thng tin
S ph hp v thch ng gia
ngi -my
T chc x hi v cng
vic
Phm vi ng dng
Kin trc
i thoi
Cc thit b
u vo v
u ra
Cc tip cn
thit k
QUY TRNH PHT TRIN
Cc k thut v cc
cng c ci t
Cc k thut
nh gi
H thng
mu
Loi i
thoi
ho
my tnh
Cc k thut
thoi
41
4.3.1. Sp xp cc iu khin v hin th
Trong chng 1 chng ta tho lun cc vn lin quan n vic tip nhn v
nhn thc. Cc vn c nh hng n cch chng ta biu din thng tin trn
mn hnh my tnh v cung cp cc c ch iu khin cho ngi s dng. Tuy nhin,
ngoi cc kha cnh nhn thc ca thit k, cc kha cnh vt l cng rt quan trng.
Tp cc iu khin v cc phn trn mn hnh hin th nn c nhm li mt cch
logic ngi s dng c th truy cp n chng nhanh hn. i vi ngi dng cc
ng dng trn my tnh PC th vic nhm trn dng nh khng quan trng, tuy nhin
n li l vn cc k quan trng khi ngi dng s dng cc ng dng i hi s an
ton, chnh xc cao nh l iu khin sn xut, iu khin hng khng v khng lu.
Trong nhng ng cnh , ngi s dng phi lm vic di p lc cao, v phi i
mt vi rt nhiu loi iu khin v hin th khc nhau. Do , vic thit k hin th
vt l ph hp tr nn v cng quan trng. Thc t, i vi cc ng dng trn PC,
vic t sai/khng hp l cc iu khin v hin th cng c th lm cho ngi s
dng khng thoi mi v chn nn. Vi mi lnh vc v ng dng c th c cc cch
t chc khc nhau. Mt s cch t chc bao gm:
T chc theo chc nng: Cc iu khin v hin th c t chc sao cho cc
iu khin hoc cc hin th c chc nng tng t nhau th c t cnh
nhau
T chc theo kiu tun t: Cc iu khin v hin th c t chc sao cho c
th phn nh th t s dng ca chng trong mt tng tc in hnh (cch t
chc ny c bit thch hp trong cc lnh vc i hi cc nhim v phi
c thc hin mt cch tun t, nh l iu khin hng khng)
T chc theo tn s xut hin: Cc iu khin v hin th c t chc theo
tn s s dng ca chng, ngha l iu khin no c s dng nhiu nht s
l iu khin c th truy cp d dng nht.
Ngoi vic t chc cc iu khin v hin th ph hp, giao din ca ton b h
thng cng phi c sp xp mt cch ph hp vi v tr ca ngi s dng. V d,
ngi s dng phi c kh nng truy cp n tt c cc iu khin v c th xem c
tt c cc hin th m khng cn bt c mt s di chuyn v tr lm vic no. Nhng
phn hin th quan trng nn thit k sao cho d nhn thy nht.
42
4.3.2. Mi trng vt l ca tng tc
Cng vi vic xc nh cc vn v hin th v sp xp cc iu khin ca giao
din my, cng thi hc thng quan tm n thit k ca bn thn mi trng lm
vic. H thng s c s dng u? Ai s s dng h thng? Ngi s dng s
ngi v tr c nh hay di chuyn? Cu hi ny ph thuc phn ln vo lnh vc v
quan trng hn l ph thuc vo iu khin c th v cc thit lp hot ng hn l
vic s dng my tnh ni chung. Tuy nhin, mi trng vt l c th c nh hng
vic tip nhn, sc kho v an ton ca ngi s dng. Do , vn ny cng cn
c xem xt n trong qu trnh thit k.
u tin chng ta cn xem xt n khi lng ngi s dng. Trong bt k mt
h thng no, chng ta nn thit k lm sao cho khi s ngi s l t nht th mi
ngi u c kh nng truy cp n tt c cc iu khin v khi s lng ngi s
dng l ln nht th nhng ngi cng khng b g b trong mi trng cht hp.
c bit, thit k phi lm sao cho tt c mi ngi s dng u c th nhn thy
ton b phn hin th mt cch thoi mi nht. Trc khi s dng, h cn c ngi
mt v tr thun tin v thoi mi. Nu phi ng th cng cn phi c khng gian
ln ngi s dng c th di chuyn v truy cp n tt c cc iu khin.
4.3.3. Cc vn v sc kho
Vn sc kho v s an ton ca ngi s dng cng cn phi c quan tm
n trong qu trnh thit k giao din. Mt s nhn t trong mi trng vt l khng
ch nh hng n sc kho v s an ton ca ngi s dng m cn trc tip nh
hng n cht lng tng tc v hiu qu lm vic ca ngi s dng. Cc nhn t
bao gm:
V tr vt l: Nh tho lun trong phn trc, thit k nn m bo cho
mi ngi s dng u c kh nng truy cp n tt c cc iu khin v u
xem c ton b mi hin th.
Nhit : Mc d hu ht mi ngi s dng u c kh nng thch ng vi
nhng thay i nh v nhit , tuy nhin nu nh nhit l qu nng hoc
qu lnh th c th s nh hng n hiu qu lm vic v nh hng n sc
khe. Nhng nghin cu thc nghim cho thy rng, khi nhit qu cao
hoc qu thp, hiu qu lm vic s gim v ngi s dng s khng th tp
trung vo cng vic c.
43
nh sng: Mc nh sng s ph thuc vo mi trng lm vic. Tuy nhin,
nn m bo mc nh sng ph hp ngi s dng c th nhn thy mn
hnh my tnh m khng cn phi iu tit mt nhn. Ngun nh sng cng
nn t v tr thch khng b chi.
Ting n: Nu ting n vt mc cho php c th nh hng xu n sc
kho, lm cho ngi s dng b au tai v trong trng hp ti nht l s b
mt kh nng nghe. Mc ting n nn duy tr ngng va phi. iu ny
khng c ngha l bt buc mi trng lm vic phi khng c ting n. Bi
v, ting n c th l mt kch thch/cnh bo i vi ngi s dng v c th
cung cp s xc nhn v hot ng ca h thng.
Thi gian: Lng thi gian m ngi s dng dng s dng h thng cng
nn c kim sot. V nu dng qu nhiu th c th nh hng xu n sc
kho ca ngi s dng.
4.3.4. S dng mu sc
Nh chng ta bit, h thng th gic c mt s gii hn lin quan n mu sc,
nh l s lng mu m mt c th phn bit c hoc s kh khn khi trong qu
trnh thu nhn mu xanh da tri. Do , cc mu c s dng trn mn hnh nn r
rng. Khng nn s dng mu xanh da tri khi hin th cc thng tin quan trng.
Khng nn s dng mu nh mt ch dn duy nht m nn thm vo cc thng tin ph
ch dn. Ngoi ra, vic s dng cc mu cng nn theo quy c chung v theo
mong mun ca ngi s dng. Mu , xanh l cy v mu vng l cc mu thng
c s dng vi cc ch dn: stop, go v standby. Do , mu c th c s
dng trong cc cnh bo v tnh trng khn cp; xanh l cy, hot ng bnh thng;
v mu vng, chc nng b tr hoc d phng.
Mt s kt hp gia mu nn trc v mu nn sau nn dng trong khi thit k
mu nn ca giao din:
Mu nn sau
Cc mu nn trc nn dng Cc mu nn trc nn trnh
Trng en, xanh da tri m, Xm nht, mu lc lam
Xanh da tri trng, vng, mu lc lam Xanh l cy
Hng trng, vng Xanh l cy, lc lam
44
vng, trng lc lam, xanh l cy
Vng , xanh da tri, en lc lam
Xanh l cy en, , xanh da tri lc lam, hng, vng
Lc lam Xanh da tri, en, Xanh l cy, vng, trng
Xm nht en, xanh da tri m, hng m Xanh l cy, lc lam, vng
Xm Vng, trng, xanh da tri Xm m, lc m
Xm m lc lam, vng, xanh l cy , xm
en trng, lc, xanh l cy, vng lc m
Xanh da tri m Vng, trng, hng, xanh l cy Xanh l cy m
Hng m Xanh l cy, vng, trng lc m
Bng 3.1 : Mt s kt hp mu nn dng v nn trnh

4.4. Mt s phong cch giao din
Tng tc c xem nh l mt cuc i thoi gia my tnh v ngi s dng.
Vic la chn cc phong cch giao din c mt nh hng su sc n bn cht ca
cuc i thoi ny. Trong phn ny chng ta s gii thiu mt s phong cch giao
din ph bin nht v ng thi cng ch r cc nh hng khc nhau ca mi phong
cch trong qu trnh tng tc. Cc phong cch giao din ph bin nht bao gm:
Giao din dng lnh
Menus
Ngn ng t nhin
i thoi truy vn v i thoi kiu hi/tr li
Form-fill v bng tnh
WIMP
Point v click
4.4.1. Giao din lnh
Giao din dng lnh l kiu giao din i thoi tng tc u tin c s dng
trong cc h thng my tnh, v hin nay n vn ang c s dng rng ri. Giao
45
din cung cp mt phng tin biu in trc tip cc ch th n my tnh, bng
cch s dng cc phm chc nng, cc k t n, cc dng lnh rt gn hoc y .
Trong mt s h thng, giao din dng lnh l cch duy nht trao i vi h thng.
u im v nhc im ca kiu giao din dng lnh l:
u im:
Cho php truy cp trc tip n cc chc nng ca h thng
Linh hot: lnh thng c nhiu la chn v cc tham s c th thay i
hnh vi ca n v c th c p dng vi nhiu i tng cng mt lc.
Nhc im:
Kh hc
Kh s dng
Hay li
4.4.2. Menu
Giao din kiu menu l mt danh sch cc ty chn c nu ra cho ngi s
dng v quyt nh thch hp c chn thng qua mt m g no cho trc trn
mn hnh (v d nh hnh 3.1).









Hnh 3.5: Giao din menu
u v nhc im: Menu cung cp cho ngi s dng mt ng cnh tng th v
t sinh li hn nh dng dng lnh, nhng cng mt mi khi dng. V d, tu chn 7
trong v d trn ko theo vic c th cn n cc tu chn ph. Ngi s dng khng
Hy chn mt chng trnh mong mun:
1 =vo d liu th cng
2 =vo d liu t tp c
3 =thc hin phn tch n gin
4 =thc hin phn tch chi tit
5 =to u ra theo bng
6 =to u ra ho
7 =lp cc tu chn khc
Chn tu chn?
46
th trc tip i ti tu chn khc m phi lm vic qua tng mc menu cho n khi
t ti tu chn mong mun. iu ny c th rt chn, v khng hiu qu.
4.4.3. Ngn ng t nhin
C th thot nhn th cch thc lin lc vi my tnh hp dn nht l s dng
ngn ng t nhin. Ngi s dng, khng nh c cc cu lnh hoc qun mt th
t ca menu, s mong rng my tnh c th hiu cc ch th c biu din trong ngn
ng ni hng ngy. Vic hiu ngn ng t nhin, bao gm u vo thoi v u vo
ch vit, ang thu ht s quan tm nghin cu ca cc nh khoa hc. Tuy nhin, do
tnh nhp nhng kh hiu ca ngn ng t nhin lm cho my kh c kh nng hiu
c. Ngn ng t nhin kh hiu mt s im nh l: ng cnh, cu trc hoc cu
c th khng r rng, ngha ca cc t c s dng c hiu theo ng cnh, cch
s dng thnh ng, v.v
Vn s dng ngn ng t nhin trong tng tc ang c quan tm nghin
cu hin nay.
4.4.4. i thoi truy vn v i thoi kiu hi /tr li
i thoi hi/tr li l mt c ch n gin cung cp u vo cho mt ng
dng trong mt lnh vc c th. Ngi s dng phi tr li mt lot cc cu hi (ch
yu l cc cu hi yes/no, cc cu hi a la chn hoc cc m), v sau mi bc tr
li chnh xc, th qu trnh tng tc s tng bc c thc hin.
Giao din i thoi kiu hi/tr li tng i d hc v d dng, tuy nhin c
chc nng v kh nng hn ch. Do , kiu giao din ny thch hp mt s lnh vc
nh l cc h thng thng tin v cho ngi dng t kinh nghim.
Mt khc, ngn ng truy vn c s dng to ra cc truy vn khi phc
thng tin t mt c s d liu. Chng s dng cc cu theo kiu ngn ng t nhin,
nhng thc t l yu cu c c php c bit, cng nh cc kin thc v cu trc c s
d liu. Cc truy vn thng yu cu ngi s dng c t mt thuc tnh hoc cc
thuc tnh phc v cho vic tm kim trong c s d liu. Vi cc thuc tnh n,
th iu ny tng i l d thc hin, nhng n s phc tp hn nu s lng thuc
tnh l rt nhiu. Do , vic s dng cc ngn ng truy vn i hi phi c kinh
nghim.
47
4.4.5. Form fill v bng tnh
Giao din form-fill c s dng ch yu nhp d liu. N cng rt hu ch
cho cc ng dng khi phc d liu. Giao din l mt form cung cp cc mc thng
tin, v ngi s dng in cc gi tr thch hp vo cc mc . Kiu giao din ny d
hc v d dng, c bit thch hp cho ngi mi dng.










Hnh 3.6: Mt giao din kiu form-fill
Bng tnh l mt bin th phc tp hn ca form-fill. Bng tnh bao gm mt
li cc , mi cha mt gi tr nht nh hoc mt cng thc. Ngi s dng c th
nhp v thay i cc gi tr v cc cng thc theo th t bt k v h thng s duy tr
s nht qun gia cc gi tr c hin th v m bo cho tt c cc cng thc s
c thc hin ng. Do , ngi s dng c th thao tc vi cc gi tr xem hiu
ng xy ra khi thay i cc gi tr thng s khc nhau.

4.4.6. WIMP
Mi trng tng tc ph bin nht hin nay l mi trng tng tc kiu
WIMP, thng c gi l cc h thng ca s. Cc thnh phn ca giao din WIMP
bao gm: ca s, biu tng, con tr, menu, nt, thanh cng c, bng, hp thoi,..
Mt s u im quan trng ca kiu giao din ny l:
C th hin th ng thi nhiu kiu thng tin khc nhau, cho php ngi
s dng chuyn hon cnh (nh vit chng trnh gc trong ca s ny,
xem kt qu da trn ca s khc) m khng mt mi ni trc quan vi
cng vic khc. Ca s cho php ngi s dng thc hin nhiu nhim v
trao i v nhn bit m khng chn.
i l bn v du lch

Xin vui lng nhp cc thng tin chi tit v chuyn i:

Khi hnh t:
im n:
Qu cnh:
S gh:
48
Nhiu nhim v tng tc khc nhau c sn qua s n ko xung.
Nhng s n ko xung cho php ngi s dng thc hin cc nhim
v kim sot v i thoi mt cch d dng.
Vic dng biu tng ho, nt, k thut cun.. lm gim khi lng g.
iu ny c th lm tng tnh hiu qu tng tc cho nhng ngi khng
phi l chuyn vin g my v c th lm cho my tnh thm nhp c
vi nhng ngi s bn phm.
4.4.7. Point v click
Trong hu ht cc h thng multimedia v cc trnh duyt web, kiu giao din
thng dng l point-click. Ngi s dng mun truy cp thng tin th ch cn tr n
v nhp chut. V d, bn c th tr n mt thnh ph hoc mt bn v nhp
chut, th cc thng tin du lch ca thnh ph s hin ra.
Hin nay, giao din kiu point click ang rt c a chung trong cc trang
WWW.
















49
PHN II: THIT K GIAO DIN NGI DNG
CHNG V: GII THIU CHUNG V THIT K GIAO DIN NGI
DNG
5.1. Khi nim giao din ngi dng
Trong cc chng trc chng ta bit th no l tng tc ngi my, vy
giao din ngi dng l g v n ng vai tr nh th no trong tng tc ngi my?
Tng tc ngi my, c th nh ngha mt cch n gin, l tng tc xy ra gia
con ngi v h thng my tnh. Giao din ngi dng l b mt, hay cn gi l thnh
phn trung gian thc hin giao tip, gia con ngi vi my tnh. N l ni ngi
s dng nhp thng tin vo h thng my tnh (u vo) v nhn thng tin phn hi t
my tnh (u ra). Giao din th c rt nhiu loi khc nhau (nh l bn phm in
thoi, mn hnh my tnh, mn hnh ca cc b iu khin VCR) nhng v mt cu
trc th u ging nhau. Chng u bao gm ngi dng, h thng, u vo v u ra.









V d: Gi s chng ta dng mt chng trnh ho v mt hnh vung. M
hnh thng tin u vo v u ra c cho trong bng sau:
Nhu cu ngi dng u vo ngi dng u ra h thng
Ngi dng mun dng
cng c hnh vung
v
Ngi dng nhp chut vo
biu tng hnh vung trn
thanh cng c
H thng thay i hnh dng
con tr thnh hnh dng
ngm nh (hnh vung)
sn sng v.
Ngi dng thc hin
v hnh vung
Ngi dng kch v ko con
tr chut v
H thng hin th hnh dng
thu c thc t trong qu
trnh di chuyn chut

H thng
Ngi s dng
u vo u ra
50
Ta thy rng mc d thng tin u vo, u ra cng nh cch thc x l thng
tin l khc nhau nhng v c bn m hnh u vo v u ra l khng thay i. V d
cng cho ta thy s khc nhau rt ln v thi gian phn hi. Khi ngi dng nhp
thng tin (v d di chuyn chut) v nhn thng tin u ra (hnh v), th thi gian phn
hi l rt ngn (ch my miligiy). Trong mt s trng hp khc, thi gian phn hi
l rt di (v d thi gian cn lu tr hay sao chp mt file).
5.2. Ti sao cn thit k giao din
Trong nhiu nm ngi s dng phn nn rng cc h thng my tnh kh s
dng, ngn ng kh hiu v khng nhy bn. Trong khi ngi thit k li l nhng
ngi hu nh khng gp ngi s dng bao gi v ngay c khi gp v nhn c
nhng li phn nn t pha ngi s dng h cng khng tm ti. Tnh hnh ny
c thay i t khi cc my tnh cc nhn ra i. Nhng ngi s dng trc tip iu
khin h thng, nhiu ngi c th lp trnh cc ng dng ring ca mnh v lc ny
my tnh khng ch c s dng vn phng m cn xm nhp vo cc gia nh. V
vy vic thit k mt giao din tt tr nn quan trng do :
Th trng (ngi s dng) la chn phn mm ng gi sn: Ngi ta mua
mt sn phm l do h thch hnh dng ca n v ci h xem xt chnh l giao
din.
Ngi s dng phn i cc giao din ti: l khi th trng t ra cc tiu
chun th ngi s dng khng cn mun dng cc giao din ti ca h thng
c thit k trc y m h ng s dng trong mi trng lm vic ca
mnh.
Giao din ti c th dn ti vic khng s dng c hoc s dng khng c
hiu qu h thng. Mt giao din tt c th hn ch c nhc im ca
mt thit k phn mm ti nhng mt giao din ti khin khng s dng
c h thng ngay c khi h thng c thit k phn mm tuyt vi.
Mt ng c thc y na l tng tc ngi my ngy cng c iu chnh
nhanh chng nh cc tiu chun.
T chc tiu chun quc t ISO kt hp vi t chc quc gia nh BSI(Anh),
ANSI(M), DIN(c) cho ra i tiu chun p dng cho thit k tng tc
ngi my vi s hiu tiu chun ISO9241
51
Vin tiu chun vng quc Anh cp chng ch Nhn con diu hu i vi
nhng sn phm c tng tc ngi my tt. i vi nhng sn phm c
cp chng ch ny s c u th cnh tranh trn th trng. Mt khc, v php
l, theo lut Anh v Chu u ngi thit k giao din ti c th s b kin ra
ta. V trong tng lai lut ny c th tr thnh lut ca ISO v thit k
tng tc ngi my.
Do s ra i ca cc tiu chun v nhn thc ca ngi s dng v cc sn phm
tin hc nn s lng cc m c vit cho u vo v u ra cho giao din tng ln,
khong 50% m c dng cho x l giao din trong mt sn phm.
Ngi ta cng nhn thy rng giao din khng ch l phn b ph bnh nhiu nht
ca h thng m cn l phn quan trng v tn nhiu chi ph nht ca nhiu chng
trnh nghin cu. Thng qua mt s cng trnh c nghin cu, ngi ta nhn
thy rng thit k giao din ti c th gy ra nhng hu qu nh sau:
Tn s mc li trong iu hnh h thng v nhp liu tng ln. sa li cc
li ny th s tn rt nhiu thi gian v tin ca, cn nhng li khng sa
c cho ng c th gy hu qu c hi nu cc quyt nh c a ra trn
c s d liu khng chnh xc.
H thng hot ng km. H thng c th khng th qun l c khi lng
chuyn tc c thit k, hoc khng t c chnh xc ca u ra, do
h thng kh s dng v kh hc.
H thng khng s dng c do ngi s dng phn i (B quc phng
M cho rng s tht bi ca h thng l do thit k giao din ti v phn tch
yu cu khng y ).
Ngi s dng tht vng khi s dng h thng. iu ny lm cho nng sut
lm vic thp. Ngi s dng b cng thng v trong trng hp c bit h
s ph hy h thng.
5.3. Cc quy tc thit k giao din ngi dng
5.3.1. Hng dn tng tc chung
Hng dn v tng tc chung bao hm c hin th thng tin v vo ra d liu
v iu khin ton b h thng. Do n rt hay b b qua. Nhng hng dn sau y
tp chung vo tng tc chung.
Tnh nht qun: Phi dng nh dng nht qun cho vic chn n, vo ch
lnh, hin th d liu v v s cc chc nng khc xut hin trong HCI.
52
Cho thng tin phm hi c ngha: Cung cp cho ngi s dng nhng thng
tin phn hi bng hnh nh v m thanh nhm thit lp vic trao i thng tin
hai chiu(gia ngi s dng v giao din).
Yu cu kim chng mi hnh ng ph hu khng tm thng: Nu ngi
dng yu cu xo mt tp, ghi ln thng tin bn cht hay yu cu kt thc
chng trnh th mt thng bo Bn c chc. . .? nn xut hin ra.
Cho php d dng ln ngc nhiu hnh ng: Cc chc nng UNDO (hon
tc) hay REVERSE (o ngc) gip cho hng nghn ngi dng khi
mt i hng nghn gi lam vic. Kh nng ln ngc nn c sn trong mi
ng dng trong tng tc.
Gim thiu khi lng thng tin phi ghi nh gia cc hnh ng: Khng nn
trng i ngi dng cui cng nh c mt danh sch cc s hiu hay tn
gi cho ngi y c th dng li trong cc chc nng k sau. Cn phi ti
thiu ti trng nghi nh.
Tm kim tnh hiu qu trong i thoi, vn ng v ngh: Nn ti thiu
dng cc phm, cn phi xem xt khong cch chut phi i qua gia cc
im trong thit k b tr mn hnh v ng y ngi dng vo tnh hung
phi t hi, Ci ny ngha l g nh?
Dung th cho sai lm: H thng nn t bo v khi li ca ngi dng
khi b cht, hng.
Phn loi cc hot ng theo chc nng v t chc mn hnh hi ho theo
vng: Mt trong nhng ci li ca thc n ko xung l kh nng t chc
cc lnh theo kiu. V bn cht ngi thit k nn c gng t cc ch lnh v
hnh ng nht qun.
Cung cp tin nghi tr gip cm ng cnh
Dng cc ng t n gin hay cn ng t ngn t tn ch lnh. Tn ch
lnh di dng th kh nhn dng v kh nh. N cng c th chim khng
gian khng cn thit trong danh sch n.
5.3.2. Hng dn v vic hin th thng tin
Nu thng tin c HCI trnh by khng y , m h hay khng d hiu th
s khng tha mn nhu cu ngi dng. Thng tin c hin th theo nhiu cch
khc nhau: vn bn, tranh nh v m thanh; bng cch sp t, di chuyn v kch c;
53
dng mu sc, phn gii; v thm ch bng c vic b lng. Cc dn hng sau y
tp trung vo hin th thng tin:
Ch hin th thng tin c lin quan ti ng cnh hin ti. Ngi dng khng
phi kh nhc ln qua d liu, n v ho ph thu c thng tin c
lin quan ti mt chc nng h thng ring.
ng chn vi ngi dng di d liu hy dng nh dng trnh by cho
php hp th nhanh chng thng tin. ha hay s nn thay th cho cc
bng ln.
Dng nhn nht qun, cch vit tt chun v mu sc d kin trc c. Ys
ngha ca hin th hin nhin khng cn tham kho thm ngun thng tin
bn ngoi.
Cho php ngi dng duy tr ng cnh trc quan. Nu vic hin th ho
my tnh c thay i t l th hnh nh gc nn c hin th thng xuyn
(di dng rt gn ti gc mn hnh) cho ngi dng hiu c hiu c
v tr tng i ca phn hnh nh hin ang c xt.
a ra thng bo li c ngha:
Thng bo nn a ra nhng li khuyn c tnh xy dng khi phc
t li.
Thng bo nn a ra nhng li khuyn c tnh cht xy dng khi
phc t li.
Thng bo nn i km vi tn hiu nghe c hay thy c. Tc l mt
ting bp c th c sinh ra i km vi vic hin th thng bo, hay
thng bo c th nhp nhy chc lt hay c hin th theo mu d nhn
ra nh mu li
Thng bo nn c tnh cht phi nh gi. Tc l li a ra ng hm
trch mc ngi dng. Gii thch: Bi v khng ai thc s thch tin
xu nn t ngi dng thch thng bo li d n c thit k nh th
no. Nhng mt trit l thng bo li c hiu qu c th ci thin c
cht lng ca h thng v s gim tt ng k s chn nn ca ngi
dng khi vn qun thc xut hin.
Dng ch hoa, ch thng, tt l v gp nhm vn bn gip cho vic hiu.
Nhiu thng tin c HCI truyn t l vn bn, ngay c cch b tr v hnh
54
dng ca vn bn cng c tc ng ng k n s thoi mi ngi dng
hp thu thng tin.
Dng cch hin th tng t biu din nhng thng tin d c hp thu
hn so vi dng biu din ny. V d, hin th p sut ca b cha lc du
trong xng lc du s c t tc dng nu dng cch biu din s, nhng nu
hin th dng nhit k c dng th chuyn ng theo chiu ng v s thay
i mu sc c th c dng ch ra nhng iu kin p sut thay i.
iu ny s cung cp cho ngi dng c thng tin tuyt i v tng i.
Xem xt vng hin th c sn trn mn hnh v dng n mt cch c hiu qu.
Khi dng nhiu ca s, t nht nn c sn khng gian ch ra mt phn cho
tng ca s ny. Bn cnh , kch c mn hnh (vn cng ngh h thng)
nn c la chn ha hp vi kiu ng dng cn c ci t.
5.3.3. Hng dn v vic vo d liu
Phn ln thi gian ca ngi dng c dnh cho vic chn la cc ch lnh, g
d liu v cung cp ci vo cho h thng. Trong nhiu ng dng, bn phm vn cn l
phng tin a vo chnh, nhng chut, b s ha v thm ch h thng nhn dng
ting ni ang nhanh chng tr thnh cc phng tin c hiu qu. Nhng hng dn
sau y tpj trung vo vic a vo d liu:
Ti thiu vic s hnh ng a vo m ngi dng cn thc hin. Vic rt
gn khi lng g l iu yu cu trc ht. iu ny c th c thc hin
bng cch dng chut chn t mt tp xc nh sn cc ci vo; dng
thang trt xc nh ci vo trong mt min gi tr; dng macro lm
cho ch mt phm c chuyn thnh mt tp d liu vo phc tp hn.
Duy tr s nht qun gia hin th thng tin v ci vo d liu. Cc k t hin
th trc quan (nh kch c vn bn, mu sc, cch b tr) nn c thc hin
i vi min ci vo.
Cho php ngi dng lm ph hp ci vo. Ngi dng, chuyn gia c thh
quyt nh to ra cc ch lnh sa i ph hp mnh hay b qua mt s
kiu cnh bo v kim chng hnh ng. HCI cho php lm iu ny.
Tng tc nn mm do nhng cng nn ha hp vi mt a vo a thch.
M hnh ngi dng s tr gip cho vic xc nh mt a vo no l a
thch. V d, mt th k c th rt thch vi cch a vo t bn phm, trong
55
khi ngi qun l li c th thy thoi mi khi dng thit b tr v nhy nh
chut.
Kh kch hot cc ch lnh khng thch hp trong hon cnh ca hnh ng
hin ti. iu ny bo v cho ngi dng khi phi c dng mt hnh ng
no c th lm pht sinh li.
cho ngi dng kim sot lung tng tc. Ngi dng nn c kh nng
nhy qua cc hnh ng khng cn thit, thay i trt t cc hnh ng yu
cu(nu c th c trong hon cnh ca ng dng), v khi phc c t
cc iu kin li m khng phi ra khi chng trnh.
Cung cp tr gip cho mi hnh ng a vo: mt s vn khi xem xt
tin nghi tr gip bao gm:
Liu tr gip c sn vi tt c cc chc nng h thng v vo mi lc
trong tng tc khng? Cc ty chn bao gm: tr gip ch cho mt tp
con ca mi chc nng v hnh ng; tr gip cho tt c cc chc nng.
Ngi dng s yu cu tr gip nh th no? Cc tu chn bao gm:
n tr gip; phm tr gip; ch lnh HELP.
Tr gip s c trnh by nh th no? Cc tu chn bao gm ca s
tch bit; tham kho ti mt ti liu in; gi mt hay hai dng c to
ra trong mt v tr mn hnh c nh.
Ngi dng s tr v vi tng tc thng thng nh th no? Cc tu
chn bao gm: nt tr v c hin th trn mn hnh; phm chc nng
hay dy iu khin.
Thng tin tr gip s c cu trc tr gip nh th no? Cc ty chn
bao gm: cu trc phng trong mi thng tin u c thm nhp
qua ti mt t kha; cp bc phn tng ca thng tin cung cp chi tit
ngy cng tng khi ngi dng tin su vo cu trc; s dng siu vn
bn.
Kh b vic a vo chut mickey. ng yu cu ngi dng phi xc
nh cc n v cho vic a vo cng ngh (tr phi c m h). ng yu
cu ngi dng phi g .00 cho ton b s tin, a ra cc gi tr mc nh
mi lc c th v khng bao gi yu cu ngi dng a vo nhng thng tin
c th t ng thu thp hay tnh ton c bn trong chng trnh.
56
CHNG VI: CC HOT NG PHT TRIN PHN MM

Trong chng ny, chng ta s tm hiu mt s vn quan trng trong k ngh
phn mm ni chung, c bit, tp trung vo vic m t cc hot ng chnh trong quy
trnh pht trin phn mm theo m hnh vng i c in v tho lun cc vn ny
sinh do nhng yu cu c bit khi p dng thit k cc h thng tng tc.
6.1. K ngh phn mm
Mt nh ngha ban u v k ngh phn mm do Fritz Bauer nu ra trong cuc
hi tho chnh u tin v ch ny:
Vic thit lp v s dng cc nguyn l cng ngh ng n thu c phn
mm mt cch kinh t va tin cy va lm vic hiu qu trn cc my thc.
Mc du cn nhiu nh ngha su sc hn c nu ra, mi nh ngha u nhn
mnh vo yu cu v mt k lut cng ngh trong vic pht trin phn mm.
K ngh phn mm l s pht trin ca k ngh phn cng v h thng. N bao gm
mt tp gm ba yu t ch cht phng php, cng c v th tc lm cho ngi
qun l kim sot c tin trnh pht trin phn mm v cung cp cho ngi hnh
ngh mt nn tng xy dng phn mm cht lng cao theo mt cch thc c hiu
sut. Trong cc on sau y, chng ta s xem xt tm tt tng yu t .
Cc phng php k ngh phn mm a ra cc cch lm v mt k thut
xy dng phn mm. Cc phng php ny bao gm mt din rng cc nhim v, bao
gm: lp k hoch v c lng d n, phn tch yu cu h thng v phn mm, thit
k cu trc d liu, kin trc chng trnh v th tc thut ton, m ho, kim th v
bo tr. Cc phng php cho k ngh phn mm thng a ra cc k php ho
hay hng ngn ng c bit v a ra mt tp cc tiu chun v cht lng phn
mm.
Cc cng c k ngh phn mm cung cp s h tr t ng hay bn t ng cho
cc phng php. Ngy nay c cc cng c h tr cho tng phng php c nu
trn. Khi cc cng c c tch hp n mc cc thng tin do cng c ny to ra c
th c dng cho cc cng c khc th h thng h tr cho vic pht trin phn mm
c thit lp v cn c gi l k ngh phn mm c my tnh h tr CASE .
CASE t hp phn mm, phn cng v CSDL k ngh phn mm (mt cu trc d
liu cha cc thng tin quan trng v vic phn tch, thit k, m ha v kim th)
57
to ra mi trng k ngh phn mm, iu ny cng tng t nh thit k c my tnh
h tr / k ngh c my tnh h tr (CAD / CAE) cho phn cng.
Cc th tc k ngh phn mm l cht keo dn cc phng php v cng c li
vi nhau v lm cho chng c s dng hp l v ng hn trong vic pht trin
phn mm my tnh. Th tc xc nh ra trnh t cc phng php s c p dng,
nhng sn phm cn bn giao (ti liu, bo co, mu.v..v) cn cho vic kim sot
m bo cht lng v iu ho thay i, xc nh nhng ct mc cho ngi qun
l phn mm nm c tin .
K ngh phn mm bao gm mt tp cc bc bao hm c phng php, cng c
v th tc c xc nh trn. Cc bc ny thng c gi l cc khun cnh
k ngh phn mm. Mt khun cnh cho k ngh phn mm c la chn da trn
bn cht ca d n v ng dng, phng php v cng c cn dng, v cc kim sot
cng vic bn giao cn thc hin.
6.2. Vng i c in
Hnh 5.1 minh ho cho khun cnh vng i c in i vi k ngh phn mm.
i khi n cn c gi l m hnh thc nc, khun cnh vng i yu cu mt
cch tip cn h thng, tun t ti vic pht trin phn mm, bt u mc h thng
v tin dn xung phn tch, thit k, m ho, kim th v bo tr. c m hnh ho
theo vng i k ngh quy c, khun cnh vng i bao gm cc hot ng sau:















K ngh v phn tch h thng: Bi v phn mm bao gi cng l mt phn
ca mt h thng ln hn nn cng vic bt u t vic thit lp yu cu cho
K ngh h
thng
Phn tch
Thit k
M
Kim th
Bo tr
Hnh 5.1 Vng i c in
58
mi phn t h thng v ri cp pht mt tp con cc yu cu cho phn
mm. Quan im h thng ny l iu bn cht khi phn mm phi tip xc
vi cc thnh phn khc nh phn cng, con ngi v CSDL. K ngh h
thng v phn tch bao gm vic thu thp yu cu mc h thng vi mt
lng nh thit k v phn tch mc nh.
Phn tch yu cu phn mm. Tin trnh thu thp yu cu c tp trung v
lm mnh c bit vo phn mm. hiu c bn cht ca cc chng
trnh phi xy dng, k s phn mm (nh phn tch) phi hiu v lnh vc
thng tin i vi phn mm cng nh chc nng cn c, hiu nng v giao
din. Cc yu cu cho c h thng v phn mm cn phi c lp t liu v
c khch hng duyt xt li.
Thit k: Thit k phn mm thc t l mt tin trnh nhiu bc tp trung
vo bn thuc tnh phn bit ca chng trnh: cu trc d liu, kin trc
phn mm, chi tit th tc v c trng giao din. Tin trnh thit k dch cc
yu cu thnh mt biu din ca mt phn mm c th c khng nh v
cht lng trc khi giai on m ho bt u. Ging nh cc yu cu, vic
thit k phi c lp t liu v tr thnh mt phn ca cu hnh phn mm.
M ho: Thit k phi c dch thnh dng my c c. Bc m ho
thc hin nhim v ny. Nu thit k c thc hin theo mt cch chi tit th
vic m ho c th c thc hin theo mt cch chi tit th vic m ho c
th c thc hin mt cch my mc.
Kim th: Mt khi sinh ra m, vic kim th chng trnh bt u. Tin
trnh kim th tp trung vo phn logic bn trong ca phn mm, m bo
rng tt c cc cu lnh u c kim th, v v phn chc nng bn ngoi
th m bo rng vic tin hnh kim th pht hin ra cc li v m bo
nhng ci vo xc nh s to ra k qa thc t thng nht vi kt qu mun
c.
Bo tr: Phn mm chc chn s phii tri qua nhng thay i sau khi n
c bn giao cho khch hng (mt ngoi l c th l nhng phn mm
nhng). Thay i s xut hin bi v gp phi li, bi v phn mm phi thch
ng vi nhng thay i trong mi trng bn ngoi (chng hn nh s thay
i do h iu hnh mi hay thit b ngoi vi mi), hay bi v khch hng yu
cu nng cao chc nng hay hiu nng. Vic bo tr phn mm phi c p
59
dng li cc bc vng i ni trn cho chng trnh hin ti ch khng phi
chng trnh mi.
Vng i c in l khun cnh c nht v c s dng rng ri nht trong
cng ngh phn mm. Tuy nhin, trong thp k qua, nhng ch trch v khun cnh
ny lm cho nhng ngi ng h n tch cc phi t vn v kh nng ng dng
ca n trong mi tnh hung. Mt s cc vn thnh thong gp phi khi dng khun
cnh vng i c in ny l:
Cc d n thc hin him khi tun theo dng chy tun t m m hnh
ngh. Bao gi vic lp li cng xut hin v to ra cc vn trong vic p
dng khun cnh ny.
Khch hng thng kh pht biu mi yu cu mt cch tng minh. Vng
i c in i hi iu ny v thng kh thch hp vi s bt trc t nhin
tn ti vo lc u ca nhiu d n.
Khch hng phi kin nhn. Bn lm vic c ca chng trnh ch c c
vo lc cui ca thi gian d n. Mt sai lm ng ngn, nu n khi c
chng trnh lm vic mi pht hin ra, c th s l mt thm ho
Vn ny sinh khi thit k cc h thng tng tc: Trong m hnh vng i
phn mm truyn thng c trnh by trn, mt vn quan trng cn phi c
thc hin ngay t u l phi xc nh c cc yu cu ca h thng. Tuy nhin, khi
p dng thit k cc h thng tng tc c 1 vn ny sinh l tt c cc yu
cu ca h thng tng tc khng th xc nh c ngay t ban u. Do , h thng
cn phi c xy dng, sau qu trnh tng tc vi ngi s dng s c quan
st v nh gi tm ra cc phng php lm cho vic tng tc tr nn d dng
hn. Cc m hnh v ngi s dng c trnh by trong chng 6 ca ti liu ny s
gip cho ngi thit k nm bt c r hn cc yu cu ca ngi s dng khi bt
u tin hnh thit k.
6.3. Lm bn mu
L mt cng on v cng quan trng xt theo gc k thut v kinh doanh.
Thng thng khch hng xc nh mt tp mc tiu tng qut cho phn mm,
nhng cn cha xc nh c u vo, x l hay yu cu u ra. Trong cc trng
hp khc, ngi pht trin c th khng chc chn v tnh hiu qu ca mt thut
ton, vic thch nghi h iu hnh hay dng giao din ngi my cn c. Trong
60
nhng trng hp ny v nhiu trng hp khc cch tip cn lm bn mu cho k
ngh phn mm c th l mt cch tip cn tt nht
Lm bn mu l mt tin trnh lm cho ngi pht trin c kh nng to ra mt
m hnh cho phn mm cn phi xy dng. M hnh c th ly mt trong 3 dng:
Bn mu trn giy hay m hnh da trn my tnh m t giao din ngi my
di dng lm cho ngi dng hiu c cch cc tng tc xut hin.
Bn mu lm vic ci t mt tp con chc nng ca phn mm mong mun.
Mt chng trnh c thc hin mt phn hay tt c cc chc nng mong
mun nhng cn phi ci tin thm cc tnh nng khc tu theo n lc pht
trin mi.
Quy trnh lm bn mu c cho trong hnh v sau (hnh 5.2).












Hnh 5.2: Lm bn mu
Vic lm bn mu c bt u bng vic thu thp yu cu. Ngi pht trin v
khch hng gp nhau v xc nh cc mc tiu tng th cho phn mm, xc nh cc
yu cu no bit v min no cn phi xc nh thm. Ri n vic thit k nhanh.
Thit k nhanh tp trung vo vic biu din cc kha cnh ca phn mm thy c
i vi ngi dng. Thit k nhanh dn n vic xy dng mt bn mu. Bn mu
c khch hng/ngi s dng nh gi v c dng lm mn cc yu cu i
vi phn mm cn pht trin. Tin trnh lp i lp li xy ra cho bn mu c vi
chnh tho mn nhu cu ca khch hnh trong khi ng thi li lm cho ngi pht
trin hiu c k hn cn phi thc hin nhu cu no.
Lm mn
bn mu
Bt u
Kt thc
Sn
phm
Yu cu ca
KH v lm mn
nh gi
ca KH
Thit k
nhanh
Xy dng
bn mu
61
CHNG VII: CC M HNH CA NGI DNG TRONG THIT K
GIAO DIN

7.1. M hnh cc yu cu ca ngi dng
Xc nh cc yu cu l mt phn quan trng trong tt c cc phng php lun
ca k ngh phn mm. Tuy nhin hot ng ny mi ch yu tp trung vo vic xc
nh cc yu cu chc nng ca h thng - nhng g h thng cn phi thc hin m
t nhn mnh n cc yu cu phi chc nng ca ngi dng nh l tnh d dng v
tnh chp nhn (c th chp nhn c). Ngay c khi nhng vn c xem xt
th nhng yu cu ch l phn nh gc qun l i vi nhng yu cu ca ngi
dng hn l thu thp thng tin t chnh bn thn ngi s dng. Cc m hnh yu cu
ca ngi s dng s lm nhim v thit lp li s cn bng . C rt nhiu m hnh
v phng php c th c s dng xc nh cc yu cu h thng di gc
rng hn. Nhng trong ti liu ny chng ta ch xem xt n 3 m hnh trong s ,
l: cc m hnh k thut- x hi, phng php lun cc h thng phn mm, v thit
k hp tc.
7.2. Cc m hnh k thut-x hi
Cc m hnh x hi k thut quan tm n cc kha cnh v mt k thut, x
hi, t chc, v con ngi ca thit k. Chng ta thy rng cng ngh khng th c
pht trin mt cch c lp m n l mt phn ca mt mi trng c t chc rng
hn. Do iu quan trng l chng ta s phi xem xt n cc vn k thut v x
hi cng nhau. C rt nhiu m hnh x hi k thut c p dng trong qu trnh
thit k cc h thng my tnh tng tc nhng chng ta ch xem xt 3 m hnh sau:
Cc k nng ca ngi dng v s ph hp nhim v (USTM); v mt dng ca n
dng cho cc t chc nh l CUSTOM, phn tch nhim v cc h thng m (OSTA),
v m hnh nng cao hiu qu vic thc hin v mt k thut v con ngi ca cc h
thng my tnh (ETHICS).
7.2.1. USTM/CUSTOM
USTM l mt cch tip cn x hi- k thut c pht trin cho php cc nhm
thit k hiu v cung cp ti liu mt cch y v cc yu cu ca ngi dng. N
s dng cc m hnh nhim v c dng biu cng vi cc miu t bng ting
62
Anh tp hp cc phng php cu trc v cc nhn t con ngi. USTM lm theo
n t hng ca khch hng dng cho cc t chc nh c gi l CUSTOM,
CUSTOM tp trung vo vic thit lp cc yu cu ca ngi gp c phn
(stakeholder): tt c mi ngi gp c phn u c xem xt, ch khng phi ch
xem xt n ngi dng cui. Ngi gp c phn l ngi chu nh hng bi s tht
bi hoc thnh cng ca h thng. C 4 nhm ngi gp c phn c phn bit nh
sau:
Nhm th nht l nhng ngi s dng h thng
Nhm th hai l nhng ngi khng trc tip s dng h thng nhng h li
nhn thng tin u ra t h thng hoc cung cp thng tin u vo cho h
thng (v d, ngi nhn bo co c to ra bi h thng)
Nhm th 3 l nhng ngi khng nm trong 2 nhm trn nhng h chu nh
hng bi s thnh cng hay tht bi ca h thng (v d, mt gim c cng
l ngi t hng bi li nhun bi v s tng hay gim li nhun ca h ph
thuc vo s thnh cng ca h thng)
Nhm th t: l nhng ngi tham gia thit k, pht trin v bo tr h thng
Vi d: Mt sn bay quc t ang xem xt vic xy dng mt h thng bn v
mi lin kt cc i l bn v bn v trc tip n khch hng. Hy phn loi cc
nhm ngi gp c phn trong h thng bn v ny.
Nhm th nht: nhn vin i l bn v, nhn vin bn v
Nhm th hai: cc khch hng, nhn vin qun l
Nhm th ba: cc i th cnh tranh, cc c quan hng khng dn dng,
nhng ngi bn du lch ca khch hng, cc c ng
Nhm th t: nhm thit k, nhn vin phng IT
M hnh CUSTOM c p dng giai on u ca qu trnh thit k khi m
c hi sn phm c xc nh. N l mt phng php da trn cc form lit k mt
tp cc cu hi p dng mi giai on ca m hnh:
Giai on 1: Miu t ng cnh t chc, bao gm cc mc ch ch yu, cc
c im t nhin, nn tng kinh t chnh tr
63
Giai on 2: Nhn dng v m t cc ngi gp c phn: Tt c mi ngi
gp c phn phi c t tn, phn loi thnh cc nhm v a ra cc miu
t lin quan n cc vn c nhn, vai tr ca h trong t chc v cng vic
ca h. V d, CUSTOM xc nh cc vn nh l cc s nng ng, s
chn nn, tri thc, cc k nng, quyn v nh hng trong t chc.ca
ngi gp c phn.
Giai on 3: Nhn dng v m t cc nhm lm vic: Mt nhm lm vic l
mt nhm ngi bt k lm vic cng nhau trong cng mt nhim v cho d
h c c thnh lp mt cch chnh thc hay l khng chnh thc. Cc
nhm lm vic c m t theo vai tr ca h trong t chc v cc c im
ca h
Giai on 4: Nhn dng v m t cc cp i tng - nhim v: C rt nhiu
nhim v phi c thc hin cng vi cc i tng. Do cn nhn bit v
m t cc cp nh vy.
Giai on 5: Nhn dng nhu cu ca nhng ngi gp c phn: Cc giai
on 2 4 c miu t vi thng hin ti v h thng ang xy dng. Nhu
cu ca cc thnh vin c nhn dng bng cch xem xt s khc nhau gia
nhu cu ca 2 ngi gp c phn. V d, hin ti nu c mt ngi thiu mt
k nng c yu cu trong h thng th nhu cu o to c nhn dng
nh l mt nhu cu
Giai on 6: Tp hp v kim tra cc yu cu ca ngi gp c phn
V d: Form lit k mt tp cc cu hi iu tra cc c im ca ngi gp c
phn c dng nh sau:
Ngi gp c phn phi t c iu g ? V mc thnh cng c nh
gi nh th no?
Ngun gc s tho mn v cng vic ca ngi gp c phn l g? Ngun
gc ca s bt mn hay cng thng l g?
Kin thc v cc k nng m ngi gp c phn c?
Thi ca ngi gp c phn i vi cng vic v cng ngh my tnh ?
64
C bao nhiu c im ca nhm lm vic nh hng n tnh chp nhn ca
sn phm i vi ngi gp c phn
Tnh cht nhim v ca ngi gp c phn lin quan n tnh lin tc, ri rc
v quyn la chn hnh ng l g?
Ngi gp c phn c phi xem xt n cc vn c bit lin quan n
trch nhim, tnh bo mt hoc tnh ring t hay khng?
iu kin t nhin ni ngi gp c phn lm vic l g?
CUSTOM cung cp mt khung hu ch trong vic xc nh cc yu cu ca
ngi gp c phn bi v vic s dng cc form v cc cu hi l tng i d dng
p dng. Tuy nhin, trong cc tnh hung phc tp c th s dng phin bn rt ngn
ca CUSTOM (ch s dng cc giai on t 2 n 4).
7.2.2. OSTA
OSTA tp trung vo vic m t nhng g xy ra khi h thng k thut c a
vo p dng trong mi trng lm vic ca mt t chc no . Trong OSTA, cc
kha cnh x hi ca h thng (nh l tnh d dng v tnh chp nhn) c c t
cng vi cc kha cnh k thut (nh l cc chc nng ca h thng)
OSTA c 8 giai on chnh:
Giai on 1: Nhn dng nhim v c bn m cng ngh c th tr gip theo
mc ch ca ngi s dng
Giai on 2: Nhn dng cc u vo nhim v ca h thng. Cc u vo
c th c cc ti nguyn v cc form khc nhau ph thuc vo thit k
Giai on 3: Miu t mi trng bn ngoi ca t chc ni m h thng
c a vo p dng bao gm cc kha cnh t nhin, kinh t v chnh tr
Giai on 4: M t cc chu trnh chuyn i bn trong h thng lin quan
n cc cp hnh ng c thc hin cng vi cc i tng
Giai on 5: Phn tch cc h thng x hi, c xem xt n cc nhm lm
vic hin ti v cc mi quan h bn trong v bn ngoi t chc
Giai on 6: M t v cu hnh v s tng tc vi cc h thng khc ca h
thng k thut
65
Giai on 7: Thit lp cc tiu chun tho mn, ch r cc yu cu x hi v
k thut ca h thng
Giai on 8: c t h thng k thut mi
Kt qu ca OSTA c biu din bng cch s dng cc k hiu rt quen thuc
i vi nhng ngi thit k nh l cc s lung d liu v cc miu t dng text
7.2.3. ETHICS
ETHICS cng lin quan n vic xc nh cc yu cu x hi v k thut nhng
n khc so vi OSTA l n xc nh cc yu cu x hi k thut ca thit k mt
cch song song bng cch s dng cc nhm thit k khc nhau. Trong phng php
ETHICS, cc nhm thit k lm vic tch ri v sau kt hp cc gii php ca cc
nhm li tm ra mt gii php hiu qu nht tng thch vi cc yu cu x hi k
thut c nhn dng.
ETHICS bao gm 6 giai on chnh:
Giai on 1: Nhn dng vn v m t h thng hin ti. Nhn dng cc
mc tiu v nhim v nh l cc nhu cu thng tin v cc yu cu tho mn
cng vic. Nhn dng cc rng buc trong h thng, theo c kha cnh x hi
v k thut.
Giai on 2: Thnh lp 2 nhm thit k, mt nhm lm v kha cnh k thut,
mt nhm lm v kha cnh x hi. Cc mc tiu v nhu cu c nhn dng
trong giai on 1 c sp xp theo th t u tin v c kim tra v tnh
tng thch trc khi thc hin cc quyt nh thit k x hi k thut.
Giai on 3: Hon i cc gii php x hi k thut nh gi theo tiu
chun c thip lp a ra danh sch rt gn cc gii php c kh
nng.
Giai on 4: Kim tra tnh tng thch ca cc gii php la t giai on 3
Giai on 5: Sp xp cc cp tng thch ca cc gii php x hi k thut
theo tiu chun c tho thun
Giai on 6: Pht trin cc thit k chi tit
66
Cch tip cn ETHICS c gng t n mt gii php tho mn c c cc
yu cu x hi ln cc yu cu k thut do cc nhm chuyn gia la chn v nh gi
theo tiu chun.
7.3. Phng php lun cc h thng phn mm
Cc m hnh x hi k thut tp trung vo vic xc nh cc yu cu ca ngi
s dng xt trn cc kha cnh v mt con ngi v k thut. Phng php lun cc h
thng phn mm (SSM) a ra mt ci nhn rng hn v t chc cng nh v h
thng trong cng ngh v con ngi l cc thnh phn chnh. SSM c pht trin
bi Checkland gip nhng ngi thit k c c s hiu bit v ng cnh ca
nhng s pht trin cng ngh: do tp trung vo s hiu bit tnh hung hn l hiu
bit v s pht minh ra mt gii php. SSM c 7 giai on, trong c mt s khc
bit gia cc giai on th gii thc (1-2, 5-7) v cc giai on h thng (3-4).
Giai on u l giai on nhn dng vn v bt u tin hnh phn tch. Qu
trnh ny c thc hin theo miu t chi tit v tnh hung vn : pht trin mt bc
tranh tng th. Bc tranh ny bao gm tt c mi ngi gp c phn, nhng nhim v
m h thc hin, v cc nhm lm vic, cu trc ca t chc, cc vn v cc quy
trnh ca t chc c xy dng bi mi ngi gp c phn. Mi k thut suy din tri
thc u c th c s dng tp hp thng tin xy dng bc tranh tng th ,
bao gm cc k thut nh quan st (ghi li bng video v audio), phng vn v s
dng cc bng cu hi thm d kin c cu trc hoc khng c cu trc, cc hi tho
khoa hc hp tc nh l cc hot ng ng vai, m phng v phn tch s vic. Ni
chung, bt u chng ta nn s dng cc cch tip cn t mang tnh cu trc
trnh nhng rng buc o trong miu t. Bc tranh tng th c th c nhiu loi
trong khng c cc cu hi ng sai nhng n nn cung cp thng tin r rng cho
ngi thit k.
Giai on tip theo chng ta s chuyn t th gii hin thc sang th gii cc h
thng v c gng to ra cc nh ngha gc cho h thng. C th c nhiu loi nh
ngha gc ca mt h thng, v d biu din cho tng ngi gp c phn. Cc nh
ngha gc c miu t di dng CATWOE:
Clients: L nhng ngi nhn thng tin u ra hoc nhn li ch t h thng
Actors: L nhng ngi thc hin cc hot ng bn trong h thng
67
Transformations: Nhng thay i b tc ng bi h thng. y l mt phn
quan trng ca nh ngha gc v n ko theo cc hot ng cn thit cho cc
giai on tip theo. nhn dng cc bin i, hy xem xt n cc u vo
v u ra ca h thng.
Weltanschauung: (theo ting c) hoc l World View: l cch h thng
c thu nhn nh th no trong mt nh ngha gc c th
Owner: L nhng ngi s hu, hoc chu trch nhim v h thng, hoc l
nhng ngi c quyn to ra nhng thay i i vi h thng
Environment: Mi trng m h thng hot ng v chu nh hng.
V d: nh ngha gc cho qun l hng khng: h thng bn v my bay
Mt sn bay quc t ang xem xt vic xy dng mt h thng bn v mi lin
kt cc i l bn v bn trc tip n khch hng. Ngha l, h thng c s hu
bi c quan qun l hnh khng, c s dng bi cc nhn vin i l du lch, cc
nhn vin i l bn v, hot ng theo cc quy tc c quy nh bi cc c quan
hnh khng dn dng quc t, v lut hp ng kinh t quc gia, bn v v m
bo ch cho nhng khch hng t v trc v to ra li nhun cho cng ty. Khi
nh ngha gc c nh ngha nh sau:
Client: Khch hng
Actor: Nhn vin i l du lch
Transformation: D nh v yu cu ca khch du lch c chuyn i
thnh gi gh trn my bay v li nhun cho t chc.
Weltanschauung: Nu vic bn v c hiu qu th li nhun ca t chc s
c ti u ho.
Owner: C quan qun l hnh khng
Environment: Cc quy tc ca c quan hng khng dn dng quc t v lut
hp ng kinh t quc gia; chnh sch ca i l bn v a phng.
Sau khi pht trin nh ngha gc, chng ta tin hnh xy dng m hnh quan
nim. M hnh quan nim nh ngha nhng vic m h thng phi thc hin hon
thnh cc nh ngha gc. N cng bao gm vic nhn dng cc chuuyn i v cc
hot ng trong h thng. Sau , nhng g m h thng t c v cch thc thc
68
hin ca h thng s c m hnh ho theo mt m hnh phn cp. Qu trnh ny
mang tnh lp v c th s phi mt mt s bc lp trc khi c c mt m hnh
hon thin v chnh xc.
Tip theo, chng ta s so snh h thng thc vi h thng ca m hnh quan
nim, nhn dng s khc nhau v do lm ni bt nhng thay i cn thit hoc cc
vn tim tng. V d, khi so snh ta thy mt hot ng no c nhiu quy trnh
trong thc t hn trong m hnh quan nim, do chng ta cn gim bt s lng quy
trnh cho hot ng .
Trong cc giai on cui chng ta cn xc nh nhng thay i cn thit v c
ch cho h thng v d nhng thay i c th l nhng thay i v cu trc, th tc
hoc x hi v quyt nh nhng hnh ng cn thit tc ng n nhng thay i
.
SSM l mt cch tip cn linh hot cho php xem xt n mc chi tit ca ng
cnh thit k. Tuy nhin, SSM ch c th c coi l thnh cng nu nh n c tc
dng gip cho ngi thit k hiu r hn v h thng m h ang pht trin.
7.4. Thit k hp tc
Thit k hp tc l mt trit l gip cho vic hon thin ton b quy trnh thit
k. Thit k hp tc l thit k theo ng cnh cng vic, xem ngi s dng khng ch
nh l mt i tng th nghim m cn nh mt thnh vin ca nhm thit k. Do
, ngi s dng tr thnh cc cng tc vin tch cc trong quy trnh thit k ch
khng phi l ngi tham gia th ng v s tham gia ca ngi s dng hon ton
c qun l bi ngi thit k. L do l ngi s dng l cc chuyn gia trong phm
vi cng vic v ngi thit k ch c nh hng trong ng cnh nu nh cc
chuyn gia - ngi s dng ng ng gp mt cch tch cc vo thit k. Ngoi ra,
vic gii thiu mt h thng mi c kh nng s lm thay i mi trng cng vic v
cc quy trnh t chc, v h thng mi s ch c chp nhn nu nhng thay i l
c th chp nhn c i vi ngi s dng. Do , thit k hp tc nhm mc ch
ci tin cc yu cu h thng thng qua mt quy trnh thit k mang tnh lp trong
ngi s dng tham gia mt cch tch cc vo quy trnh thit k.
Thit k hp tc c 3 c im quan trng. Th nht, n ci tin mi trng lm
vic v nhim v thng qua vic gii thiu thit k. iu ny lm cho thit k v nh
69
gi mang tnh hng ng cnh hoc cng vic hn l hng h thng. Th hai, n c
trng bi s hp tc: ngi s dng tham gia vo nhm thit k v c th ng gp
mi giai on ca qu trnh thit k. Cui cng, cch tip cn ca thit k hp tc
mang tnh lp: thit k c th c nh gi v chnh sa li mi giai on.
Quy trnh thit k hp tc s dng mt s phng php gip cho vic trao i
thng tin gia ngi s dng v ngi thit k. l:
Brainstorming (Phng php tr tu nhm): Tt c mi thnh vin tham gia
vo quy trnh thit k u a ra cc tng ca mnh. tng ny c th l
khng chnh thc hoc khng c cu trc. Tt c mi thng tin u c ghi
li m khng c s iu chnh v sau nhng tng c th c chn
lc bng cch s dng cc k thut khc nhau.
Storyboarding (Phng php xy dng bng tnh tit - mt thut ng bt
ngun t lnh vc in nh) : phng php ny c trnh by mt cch
chi tit trong chng 5. Nhng ngi gp c phn c th c s dng nh
mt phng tin miu t cc hot ng thng ngy ca ngi s dng
cng nh cc thit k c kh nng v nhng tc ng m cc thit k s
gy ra.
Workshops (hi tho): Phng php ny c th s dng hon thin cc tri
thc con thiu v nhng thnh vin tham gia v cung cp mt ci nhn tp
trung hn v thit k. Phng php c th dng cht vn ln nhau nhm
mc ch cho cc bn tham gia c th hiu hn v ng cnh thit k t quan
im ca mi thnh vin. Ngi thit k c th hi ngi s dng v mi
trng lm vic v ngi s dng c th hi ngi thit k v cng ngh v
cc kh nng sn c. iu ny to ra mt nn tng chung gia ngi s dng
v ngi thit k v thit lp c s cho thit k. Vic s dng phng php
sm vai cng c th cho php ngi s dng v ngi thit k tng bc thu
hiu ln nhau.
Pencil and paper exercises (Xy dng phc tho): Phng php ny cho php
cc thit k c tho lun v nh gi vi rt t li xy ra. Ngi s dng c
th bit c mi nhim v in hnh bng cch s dng bn phc tho nhp
ca thit thit k h thng. iu ny l ch r s khc nhau gia cc yu cu
70
ca ngi dng v thit k thc t. Phng php ny cho cung cp mt k
thut n gin v t tn km cho vic nh gi cc m hnh ban u.
Nhng phng php trn khng phi c s dng mt cch duy nht trong thit
k hp tc. Chng c th c s dng mt cch rng ri hn nng cao s hiu bit
gia ngi thit k v ngi s dng. Thng thng trong ng cnh thit k (v d,
cc rng buc v t chc) khng c kh nng thc hin thit k hp tc hon ton.
Thm ch nu c ngoi l, th cc phng php trn c th l nhng cch rt hu ch
cho vic y mnh s hp tc gia ngi s dng v ngi thit k.
7.5. Cc m hnh nhn thc
Cc k thut v m hnh cn li trong chng ny u nhm mc ch biu din
ngi s dng khi h tng tc vi giao din. Ngha l, chng m hnh mt s kha
cnh hiu bit, tri thc, nh v cch x l ca ngi s dng. Cc k thut khc
nhau th c cch biu din khc nhau, t cc m hnh mc ch v kt qu ca cc
hot ng gii quyt vn mc cao, cho n cc miu t v hot ng mc vn ng
nh l cc c ng ca tay khi di chuyn chut hoc bm phm. Cc hnh thc ca
chng c pht trin phn ln do cc nh tm l hc hoc cc nh khoa hc my
tnh, nhng ngi quan tm nghin cu v hnh vi ca ngi s dng.
C 2 cch phn loi cc m hnh ni trn. Nu phn loi theo cch miu t cc
c im v kh nng v hiu qu thc hin ca ngi s dng th c 2 loi m hnh
sau:
M hnh kh nng: L cc m hnh d bo cc kt qu hp l ca hnh vi
nhng thng khng quan tm n xem liu rng chng thc s c th thc
hin bi ngi s dng hay khng.
M hnh hiu qu thc hin: Ngc li vi m hnh kh nng, cc m hnh
hiu qu thc hin khng ch miu t nhng kt qu hnh vi cn thit m cn
thc s miu t nhng g ngi s dng cn phi bit v cch h p dng
kin thc vo vic thc thi cc nhim v thc s.
Do , cc m hnh kh nng biu din loi hnh vi c th ca ngi s dng,
nhng chng h tr rt t trong vic phn tch hnh vi xc nh yu cu ca ngi
s dng. Ngc li, cc m hnh hiu qu thc hin ch yu cung cp tim nng phn
tch bng cch tp trung vo cc hnh vi quen thuc trong mt s ng dng hn ch.
71
Nu phn loi theo kh nng hiu bit v ngi s dng, cng nh ngn ng
nhim v ca h v theo s n khp gia ngn ng nhim v v ngn ng u vo, th
cc m hnh nhn thc c phn ra thnh 3 nhm sau:
M hnh phn cp cu trc mc ch v nhim v ca ngi s dng
Cc m hnh vn phm v ngn ng
Cc m hnh vt l v thit b
Tuy nhin, trong phm vi ti liu ny, chng ta ch tp trung nghin cu cc m
hnh trong phn nhm m hnh phn cp mc ch v nhim v. y cng chnh l
cc m hnh ang c s dng rng ri v c nh hng ln nht hin nay.
7.6. M hnh phn cp mc ch v nhim v
C rt nhiu m hnh s dng m hnh x l thng tin ca no b con ngi
trong ngi s dng t c mc ch bng cch gii quyt cc mc ch nh hn
theo phng php chia tr lm c im chnh. Chng ta s xem xt 2 m hnh s
dng phng php ny l GOMS v CCT, c bit l m hnh GOMS, mt m
hnh ang c s dng rng ri nht.
Gi s rng chng ta mun to ra mt bo co v tnh hnh bn l cun sch HCI.
t c mc ch ny, chng ta cn phn chia mc ch ny thnh cc mc ch
nh hn, nh l tp hp d liu, to ra cc bng v cc biu , v vit ti liu miu
t. Trong mc ch tp hp d liu, chng ta li phn chia thnh cc mc ch nh
hn: tm tn ca tt c cc cun sch v HCI v sau tm kim nhng cun sch
trong c s d liu ca cc ca hng bn l sch. Tng t nh vy, mi mc ch
nh li c phn chia thnh cc mc ch nh hn na, qu trnh c tip tc nh vy
cho n tn khi mt s mc chi tit c tm thy. Do , kt qu ca qu trnh l mt
s phn cp mc ch v cc mc ch con ca n. Cu trc ca v d c th c
minh ho nh sau:
Produce Report
Gather data
. Find book names
. . Do keywords search of names database
<further subgoals>
. . sift through names and abstracts by hand
72
<further subgoals>
. Search sales database
<further subgoals>
Layout tables and histograms
<further subgoals>
Write description
<further subgoals>
C mt s vn m chng ta cn xem xt khi s dng phng php phn tch
trn l:
im dng ca qu trnh phn chia? Chng ta c nn tip tc phn r nhim v
cho n tn mc vn ng ca ngi s dng hay l dng mt mc tru tng hn?
Chng ta nn bt u phn r t u? Bi v chng ta hon ton c th bt u phn
tch t cc im khc nhau trn cy phn cp mc ch. V liu rng chng ta c th
m rng phn tch sang cc mc ch ln hn khng? V d nh bt l l mc ch
con ca mc ch luc u v tip n l cc mc ch ln hn nh dn bn, v
n.
l nhng cu hi lin quan n vn tnh ct li, v c hai m hnh trn u
dnh cho ngi thit k quyn t quyt nh khi h lm vic thc t. Cc vn thit
k khc nhau i hi cc mc phn tch khc nhau. Tuy nhin, c 2 phng php u
hot ng mt mc tng i thp; c gng bt u vi mt mc ch tru tng
lin quan n c sng to thc t v kh nng gii quyt vn kh khn theo kiu
nh l to ra mt bo co. Thay v gii hn chng theo cc hnh vi hc hi thng
thng hn. Trong , nhim v tru tng quan trng nht c xem nh l mt
nhim v n v. Nhim v n v th khng i hi cc k nng gii quyt vn ca
ngi s dng, mc d n i hi kh nhiu cc k nng i vi ngi thit k.
Chng ta s lm g khi chng ta c nhiu cch gii quyt mt vn , hoc nu
cc cch gii quyt cho 2 mc ch con c tc ng ln nhau? Ngi s dng thng
s dng nhiu hn mt cch t c mc ch v do thit k cn c nhiu cch
v th hin c cch thc la chn gii php ca ngi s dng.
Mt vn quan trng khc l vn x l li. Ngi s dng th khng phi
l nhng ngi hon thin v tt c mi ngi u nh vy. S phn cp mc ch
73
ch ra cch t mc ch ca mt ngi dng hon thin, tuy nhin khng phi mi
ngi s dng u c th theo cch nh vy. Ni chung, kh nng d on hnh vi li
l rt ngho nn trong cc m hnh phn cp, mc d mt s m hnh (nh l CCT)
cng xem xt n vn ny.
7.6.1. GOMS
M hnh GOMS do Card, Moran v Newell xy dng v t tn theo cc ch ci
u tin ca cc t Goals, Operations, Methods v Selection. M hnh GOMS bao
gm 4 thnh phn sau:
Goals (mc ch): L cc mc ch ca ngi s dng, miu t nhng g m
ngi s dng mun t c. Ngoi ra, cc mc ch trong GOMS cn c
s dng biu din im ghi nh ca ngi s dng, t ngi dng c
th nh gi nhng g nn thc hin v xem xt im m ngi dng c th
quay lui thc hin li khi c bt k mt li no xy ra.
Operations (cc thao tc): y l cc mc thp nht ca qu trnh phn tch.
Cc thao tc l cc hnh ng c bn m ngi s dng phi thc hin s
dng h thng. Chng c th tc ng ln h thng (v d, n phm X),
hoc ch n gin l tc ng n trng thi tinh thn ca ngi s dng (v
d, khi ngi s dng c hp thoi).
Methods (phng thc): Nh tho lun trn, phn chia mt mc ch
thnh cc mc ch con, chng ta c mt s cch tip cn rt tiu biu . V d
, ng mt ng dng s dng giao din ca s, ta c th la chn tu chn
CLOSE trn thanh menu POP - UP, hoc s dng t hp phm Alt + F4.
Trong GOMS cc mc ch phn chia c xem nh l cc phng thc. Do
trong v d trn, chng ta s c 2 phng thc l: phng thc CLOSE
METHOD v phng thc Alt_F4- METHOD
V d:
GOAL: ICONIZE WINDOW
. {select GOAL: USE CLOSE - METHOD
. . MOVE MOUSE TO WINDOW- HEADER
. . POP-UP MENU
. . CLICK OVER CLOSE OPTION
74
GOAL: USE ALT_F4 METHOD
. . PRESS ALT +F4 KEY}
Cc du chm c dng ch r mc phn cp ca cc mc ch
Selections (la chn): T v d trn, ta thy s xut hin ca t kho select
dng la chn cc phng thc. GOMS khng cho php chn cc phng
thc mt cch ngu nhin m c gng d on cc phng thc s c s
dng. S chn la ny ph thuc vo ngi s dng, vo trng thi ca h
thng v cc chi tit ca mc ch. V d, mt ngi s dng, tn Sam, c
thi quen khng bao gi s dng phng thc Alt+f4 ng ca s, ngoi
tr khi anh ta chi tr chi blocks bi v tr chi ny yu cu s dng con
chut . GOMS xc nh thi quen ny nh l mt quy tc la chn cho ngi
dng Sam:
V d:
User Sam:
Rule1: S dng phng thc CLOSE - METHOD tr phi cc quy
tc khc c p dng
Rule 2: Nu ng dng l blocks th s dng phng thc Alt+f4
METHOD
Cc phn cp mc ch c m t trong mt phn tch GOMS thng di
mc nhim v n v c nh ngha trc . Do , mt phn tch GOMS in
hnh bao gm mt mc ch mc cao duy nht, sau mc ch ny s c phn
chia tip thnh mt chui cc nhim v n v, v tt c cc nhim v n v ny li
c phn tch tip xung n mc cc thao tc c bn.
V d:
GOAL: EDIT MANUSCRIPT
GOAL: EDIT UNIT TASK (lp cho n tn khi khng cn nhim
v n v)
S phn r mc ch gia nhim v tng th v cc nhim v n v c th gip
cho vic hiu mt cch chi tit v cc chin thut gii quyt vn ca ngi s dng
v v phm vi ng dng. Chng ta c th s dng cc k hiu chung miu t cu
trc mc ch con (nh trong v d to ra bo co v tnh hnh bn l sch trnh
75
by). c bit, mc ch ca phng php phn tch nhim v phn cp l to ra
cc phn r nhim v, trong c th c cc nhim v tng t nhau nhng li c
biu din bng cc k hiu khc nhau.
Phn tch cu trc mc ch GOMS c th dng nh gi v hiu qa thc
hin. Mc su ca cu trc mc ch c th dc s dng xc nh cc yu cu
v b nh ngn hn.
M hnh GOMS rt hu ch trong vic miu t cch thc cc chuyn gia s dng
thc hin cc nhim v thng thng. Ngoi ra, GOMS, kt hp vi m hnh vt l
v thit b, c th dng d on hiu qu thc hin ca ngi s dng theo thi
gian thc hin nhim v.
Bi tp v d: Xy dng mt m t GOMS v nhim v photocopy mt bi bo
(article) t mt tp ch (journal). Tho lun v im dng trong m t GOMS .
Tr li: Cu tr li ph thuc vo nhng gi thit v my photocopy c s
dng trong m hnh. Trong v d di, chng ta gi s rng bi bo c copy mi
ln mt trang v qu trnh copy c thc hin thng qua mt b m (khay). Ta thc
hin sao chp ni dung hnh nh ca bn copy t vo khay (bn cover), sau mi
thc hin copy bn copy thc s.
GOAL: PHOTOCOPY PAPER
. GOAL: LOCATE ARTICLE
. GOAL: PHOTOCOPY PAGE - lp cho n tn khi ht cc trang
. . GOAL: ORIENT PAGE
. . . OPEN COVER
. . . SELECT PAGE
. . . POSITION PAGE
. . . CLOSE COVER
. . GOAL: VERIFY COPY
. . . LOCATE OUT TRAY
. . . EXAMINE COPY
. GOAL: COLLECT COPY
. . LOCATE OUT TRAY
. . REMOVE COPY (ch ngoi t c)
76
. GOAL: RETRIEVE JOURNAL
. . OPEN COVER
. . REMOVE J OURNAL
. . CLOSE - COVER
Vn im dng xy ra khi bn copy ca bi bo b remove khi khay ca my
copy, tho mn mc ch tng th ca nhim v. Tuy nhin, trong m t trn, ta thy
rng bi bo gc vn nm trong b nh ca my copy, khi m bn cover c ng
li. Ngi s dng s rt d qun vic remove tp ch ra khi my. Vy th tc copy
trn c th c thay i nh th no gii quyt vn ny? Gii php l thc hin
ch RETRIEVE JOURNAL trc khi thc hin ch COLLECT COPY.
7.6.2. CCT
L thuyt phc tp nhn thc (CCT), c gii thiu bi Kieras v Polson,
bt u t nhng tin c bn ca qu trnh phn r mc ch trong m hnh GOMS,
v pht trin ln lm cho n c kh nng d on tt hn. CCT l 2 m t song song:
v mc ch ca ngi s dng v v h thng my tnh (cn c gi l thit b trong
CCT). M t v cc mc ch ca ngi s dng c xy dng da theo m hnh
phn cp mc ch ging nh GOMS, tuy nhin n c m t mt cch c bn hn
bng cch s dng cc lut sn xut (production rules). i vi m t h thng, CCT
s dng cc mng chuyn ho suy rng, mt dng ca mng chuyn ho trng thi.
Chng ta s tm hiu chi tit v cc mng chuyn ho trng thi mt cch chi tit trong
Chng 8.
Lut sn xut l mt chui cc lut dng: If iu kin then hnh ng
Trong , iu kin l mt pht biu v cc ni dung ca b nh lm vic. Nu
iu kin l ng, th ta ni rng lut sn xut c chy. Mt hnh ng c th
gm 1 hoc nhiu hnh ng c bn, c th lm thay i b nh lm vic hoc ch l
cc hnh ng bn ngoi, nh l hnh ng bm phm. Chng trnh lut sn xut
c vit bng ngn ng ta LISP.
V d: Xt nhim v son tho s dng mt chng trnh son tho ca UNIX.
Nhim v l chn du cch vo mt on text b thiu du cch gia cc t. V d
chn du cch vo on text cognitivecomplexity theory. y l vn sa li rt
thng gp khi nh vn bn, v th chng ta gi s rng chng ta c sn nhng th
77
tc rt tt thc hin nhim v ny. Xt mt on trong m t CCT v nhim v trn
nh sau:
(SELECT INSERT SPACE
IF ( AND ( TEST GOAL thc hin nhim v n v)
(TEST TEXT nhim v l chn du cch)
(NOT (TEST GOAL chn du cch))
(NOT (TEST NOTE thc hin chn du cch)) )
THEN ( (ADD GOAL chn du cch)
(ADD NOTE thc hin chn du cch)
(LOOK TEXT nhim v nm %LINE. %COLUMN) ))
(INSERT SPACE DONE
IF (AND (TEST GOAL thc hin nhim v n v)
(TEST NOTE thc hin chn du cch)
(NOT (TEST GOAL chn du cch))
THEN ( (DELETE NOTE thc hin chn du cch)
(DELETE GOAL thc hin nhim v n v)
(UNBIND %LINE. %COLUMN) ))
(INSERT SPACE 1
IF (AND (TEST GOAL chn du cch)
(NOT (TEST GOAL di chuyn con tr))
(NOT (TEST CURSOR %LINE. %COLUMN)) )
THEN ( (ADD GOAL di chuyn con tr n %LINE. %COLUMN) ))
(INSERT SPACE 2
IF (AND (TEST GOAL chn du cch)
(TEST CURSOR %LINE %COLUMN)
THEN ( (DO KEYSTROKE I)
(DO KEYSTROKE SPACE)
(DO KEYSTROKE ESC)
(DELETE GOAL chn du ch) ))
78
hiu cch hot ng ca cc lut trn, chng ta gi s rng ngi s dng ch
va mi nhn thy nhng li nh my ca h v do vy ni dung ca b nh lm
vic (vit tt l w.m) l:
(GOAL thc hin nhim v n v)
(TEXT nhim v l chn du cch)
(TEXT nhim v nm 5 23)
(CURSOR 8 7)
Trong , TEXT tham chiu n on vn bn ang c son tho v
CURSOR l v tr con tr xut chn ca mn hnh. V tr cn chn thm du cch nm
dng 5 ct 23, cn v tr ca con tr hin ti nm dng 8 ct 7.
Xt 4 lut (SELECT INSERT - SPACE), (INSERT SPACE - DONE),
(INSERT SPACE 1), (INSERT SPACE 2), ta thy rng ch c lut th nht chy.
iu kin cho lut (SELECT INSERT - SPACE) l:
( AND ( TEST GOAL thc hin nhim v n v)
iu kin ng v (GOAL thc hin nhim v n v) nm trong
w.m
(TEST TEXT nhim v l chn du cch)
ng v (TEXT nhim v l chn du cch) nm trong w.m
(NOT (TEST GOAL chn du cch))
ng v (GOAL chn du cch) khng nm trong w.m
(NOT (TEST NOTE thc hin chn du cch)) )
ng v (NOTE thc hin chn du cch) khng nm trong w.m
V vy, lut th nht chy, v hnh ng ca n c thc hin. Hnh ng ny
khng c tc ng n bn ngoi, nhng n b sung thm thng tin cho b nh lm
vic. V d, hnh ng (LOOK TEXT nhim v nm % LINE % COLUMN) s
tm kim khon mc v xc nh v tr theo dng v ct ca khon mc tng ng.
Ni dung ca b nh lm vic sau khi lut th nht chy nh sau (ch rng th
t ca cc thnh phn trong b nh lm vic l tu , khng bt buc):
(GOAL thc hin nhim v n v)
(TEXT nhim v l chn du cch)
(TEXT nhim v nm 5 23)
79
(NOTE thc hin chn du cch)
(GOAL chn du cch)
(LINE 5)
(COLUMN 23)
(CURSOR 8 7)
Ta thy rng lut (SELECT INSERT - SPACE), v lut (SELECT INSERT
- DONE) s khng chy bi v mc (GOAL chn du cch) s lm cho iu kin ca 2
lut trn sai. Mt khc, rng buc LINE l 5 v COLUMN l 23 s lm cho iu kin
(TEST CURSOR %LINE %COLUMN) cng s sai. Do , duy nht ch c lut
(INSERT SPACE 1) l c th chy.
Sau khi cc hnh ng ca lut ny c thc hin, b nh lm vic s c b
sung thm mc (GOAL di chuyn con tr n 5 23). Chng ta s khng xt n cc
lut thc hin vic di chuyn con tr trong phm vi v d ny. Gi s rng vic di
chuyn con tr l thnh cng, v con tr v tr (5,23), do lut (INSERT
SPACE 2) c th chy v cc hnh ng sau s c thc hin: bm phm I, phm
Space v phm Esc. Hng ng cng s xo mc ch chn du cch ra khi b
nh lm vic v mc ch ny c thc hin xong.
Sau khi mc ch c xo, lut th hai (INSERT SPACE - DONE) s t
chy ht v dn dp b nh lm vic. c bit, n cng s gii phng cc bin LINE,
v COLUMN, ngha l n s xo nhng rng buc i vi chng ra khi b nh lm
vic.
Ch rng cc lut khng chy theo th t m chng c vit. Mc d chng
c v ging vi cc cu lnh If then else trong cc ngn ng lp trnh chun,
nhng cch lm vic ca chng c s khc bit. Tt c mi lut u hot ng v
mi thi im bt c lut no cng c th chy nu iu kin ca lut l ng. Mt s
lut c th khng bao gi chy, chng hn, trong v d trn nu con tr nm ng
v tr cn dch chuyn n th lut th 3 s khng bao gi chy. Hn th na, cc lut
ging nhau c th chy lp li; v d, xt cc lut thc hin vic di chuyn con tr,
trong c lut sau:
(MOVE UP
IF (AND (TEST GOAL move-up)
80
(TEST CURSOR- BELOW %LINE) )
THEN ( (DO KEYSTROKE K) ))
Lut ny s thc hin vic di chuyn con tr ln dng bn trn bng cch nh
phm K nu nh con tr vn nm di dng mong mun. Ngha l, lut s lin tc
chy cho n tn khi con tr nm ng dng cn n.
81
CHNG VIII: QUY TRNH THIT K GIAO DIN NGI DNG
HNG NGI DNG

8.1. Quy trnh thit k hng ngi dng
a. S tng quan





























Hnh 7.1. Quy trnh thit k hng ngi dng
Hnh v trn l s tng quan quy trnh thit k hng ngi dng. Quy trnh
bao gm 3 pha (giai on): pha phn tch, pha thit k, pha kim nh, trong mi
pha bao gm nhiu bc thc hin khc nhau.
Pha phn tch

Nghin cu th trng
Tm hiu v cc i th cnh tranh
Tm hiu v cc i th cnh tranh
Tm hiu chc nng, nhim v ca ngi s dng v cc th tc
Nghin cu cc la chn cng ngh
Pha thit k

T chc cc chc nng
Xy dng m hnh nh hng v mt kin trc
Pht trin cc khi nim hm
Xy dng bn mu kim th cc khi nim hm, hoc cc chi tit
Xy dng bn mu kim th cc khi nim hm, hoc cc chi tit
Pha nh gi

nh gi gi tr hm ca thit k
nh gi gi tr form ca thit k
nh gi thit k tng th bng cch p dng cc tiu chun
nh gi thit k tng th so vi cc i th cnh tranh
82
Tnh lp: Qua s ta c th thy c bn cht lp ca quy trnh thit k. S
lp li thit k l rt quan trng trong quy trnh thit k ny. Trong rt nhiu quy trnh,
ngi ta thng gi s rng cc bc thit k thng ch c thc hin theo ng
tun t t bc u cho n bc cui ng mt ln m khng c s lp li. Tuy
nhin quy trnh thit k giao din hng ngi dng th khng phi nh vy.
Quy trnh ny l mt quy trnh c tnh lp v c vng i. Bn s lin tc phi
nh gi hoc kim th cc gi thuyt, cc khi nim, hoc cc thit k vi ngi s
dng. Bn thng phi thc hin mi pha ca quy trnh trong 2 hoc 3 ln.
Khi nim lp trong quy trnh thit k hng ngi dng c minh ho trong
s hnh v bn di. Tng tng rng bn ang hng n mc tiu l sn
phm cui cng (biu din bng hnh ngi sao trong hnh v), khi bn ang giai
on gia ca quy trnh. Trong qu trnh thit k ln u tin, bn thu thp c
mt s thng tin v ngi dng, to c mt hoc 2 khi nim v t chc, xy
dng c s hm, v c th thit k c mt s form. Sau , bn s nh gi
li nhng tng vi ngi dng. Kt qu ca ln kim th s cung cp cho
bn c nhiu thng tin hn na. Bn quyt nh b sung thm mt s khi nim
mi. Nhng khi nim mi cn phi c nh gi li. Mi ln bn thc hin xong
mt vng, bn s bit thm c nhiu thng tin mi v th trng, cc i th cnh
tranh, ngi dng v cc nhim v. Thng tin ny s cho php bn bt u t con s
khng i n sn phm cui cng.

83
8.2. Pha phn tch
Trc khi thit k bt c mt ci g, vic u tin bn cn lm l xc nh xem
bn ang thit k ci g v thit k cho ai, ngha l xc nh mc ch v i tng ca
thit k. Tip theo l cc bc:
Nghin cu th trng: c s hiu bit v th trng, bn cn phi nm
c mt s thng tin nh loi i tng khch hng, phm vi th trng v
th trng tiu th mc tiu.
Tm hiu v cc i th cnh tranh: hiu v i th cnh tranh, bn cn
phi bit c h l ai, gi tr v mt chc nng ca sn phm m h cung
cp cho ngi s dng, nhng g ngi s dng thch hoc khng thch i
vi sn phm, cc chc nng cn thiu st trong sn phm ca i th cnh
tranh, v cc th trng m mnh chc chn c u th cnh tranh hn.
Tm hiu v ngi s dng: hiu c ngi s dng, bn cn phi nm
c vai tr ca h trong t chc, nn tng (nn tng gio dc, kinh nghim..
), cc kh nng t nhin (kh nng nhn, nghe hoc cc d tt..) ca ngi s
dng, v cc kh nng cng ngh (bng thng, phn cng, phn mm) v cc
chc nng hoc nhim v m ngi dng mong mun thc hin h thng.
Tm hiu v h thng v cc la chn cng ngh: Trong qu trnh thit k
giao din, bn cn phi nm c cc cng ngh sn c hin ti c s la
chn ph hp, v theo kp xu hng pht trin.
Hin nay c rt nhiu k thut c th p dng trong qu trnh thc hin phn tch.
Tu theo t chc, phm vi v ng dng, nhm thit k c th chn la k thut phn
tch ph hp. Cc k thut phn tch c cho trong bng sau, trong , cc mu
trng l cc k thut thng c la chn v cc mu xm l cc k thut thng
ch dng suy din.





84
Cc k thut phn tch









c t ng cnh s dng
Phn tch chc nng
Phn tch nhu cu
Phn tch cnh tranh
Phn tch nh hng ti chnh
Tm hiu ng cnh
Tm hiu phong tc
Cch tip cn x hi k thut

Phn tch ngi s
dng
M hnh vai tr ngi s dng
M t ngi dng
M hnh hot ng


Phn tch nhim v
Cc use-case cn tht
HTA
Phn tch nhim v nhn thc:
GOMS, TAG, v m hnh giao din
hnh ng -i tng
Scenarios


c t tnh d dng
Da trn cc nhim v
Chun

Da trn cc cu hi
iu tra


Bng 7.1: Bng tng kt cc k thut phn tch
8.3. Pha thit k
Cc bc trong pha thit k s khc nhau, ph thuc vo s ln lp trong chu
trnh. Trong cc bc lp u tin, bn s tp trung vo vic t chc cc chc nng
tp hp trong pha phn tch to ra mt m hnh kin trc c th hot ng c v
c th kim sot c. Bn s hon thnh mc tiu ny bng cch xy dng cc bn
mu phc tho (bn mu trn giy) m phng s chc nng mc cao, cu trc
nhim v mc cao, v c c ci nhn c bn ban u v sn phm. Cc bn mu v
cc lc s cho php bn nh gi c nhng thay i v nhng gi thuyt
thit k vi ngi s dng m bo c nn tng c bn ca giao din m bn
thit k l c th p ng c nhu cu ca ngi s dng.
85
Trong cc bc lp sau, bn s tp trung vo chnh sa cc chi tit v nhn thc
v hnh vi c th. Nhng chi tit bao gm cch thc trnh din, th t v cc chi
tit xut hin trn mi mn hnh trong giao din ngi dng m bn ang thit k. Bn
s xy dng cc bn mu c tnh chn thc hn (nh l cc on phim, hoc cc m
phng), lm mn cc chi tit thit k v kim th i vi mt s tng tc c th
m bo rng sn phm cui cng c th p ng cc chc nng v cc nhim v c
th c t.
8.4. Pha nh gi
Trong pha ny, ta cn chun b v thc hin cc kim th v tnh kh dng v
bo co kt qu kim th cho nhm thit k. Cc kim th ny c dng nh gi
cc gi thit v cc khi nim thit k. Chng cn c s dng tp hp nhng
thng tin cn thit. Ging nh pha thit k, loi v phc tp ca cc trng hp
kim th l khc nhau, v n ph thuc vo s ln lp li trong chu trnh pht trin.
Trong nhng ln lp u tin, bn c th s dng cc th tc kim th n gin
(danh sch cc cu hi gi qua mail, phng vn trc tip, t chc nhm tho lun,
hoc gim st qu trnh hot ng thc t) thu thp thng tin v th trng, cc i
th cnh tranh, chc nng ca h thng, ngi s dng v cc nhim v. giai on
ny, cc trng hp kim th c thit k nhm mc ch thu thp thng tin hoc
kim nh li cc gi thuyt thit k.
Trong cc giai on tip theo, bn c th s dng cc th tc kim th phc tp
hn (nh l cng hc khm ph, hoc dng cc trng hp kim th theo chun),
quan st ngi s dng thc hin cc nhim v khc nhau xc nh xem liu
rng h c thc s bit cch s dng giao din m bn thit k hay khng? giai
on ny, cc trng hp kim th dc thit k nhm mc ch kim nh li cc
quyt nh thit k.
8.5. Nhng u im ca quy trnh pht trin hng ngi dng
Lm tng tnh hiu qu: Sn phm d s dng cho php ngi dng thun
tin hn trong cng vic, mang li hiu qu hot ng chung cao hn cho t
chc.
86
Lm gim chi ph sn xut: V nhm thit k thu nhn yu cu t ngi dng
tt c cc giai on trong qu trnh pht trin, do tng chi ph s gim
xung do nhng cp nht v yu cu cc giai on sau phn tch s gim
xung ti mc ti thiu v chi ph h tr cng s gim.
Gim c cc li: Khi sn phm khng s dng c, th cng c c hi
lm gia tng s lng li. Mt khc, cng nhiu li th s lm gim hiu qu
v gia tng chi ph trong kinh doanh.
Gim chi ph o to: Khi sn phm d dng, ngi s dng hc cch tng
tc vi sn phm s hc nhanh hn. V khi sn phm kh dng th cn phi
mt thi gian o to , do s lm tng chi ph trong kinh doanh.
Nng cao cht lng sn phm: cc sn phm d dng thng c xem nh
l cc sn phm c cht lng tt hn. Ngi s dng cm thy thoi mi vi
cc sn phm d dng, v do s c th tr thnh khch hng tim nng.
Trong qu trnh pht trin, cc trng hp kim th v tnh d dng cng
c thit k lm tng tnh hiu qu, ci thin hiu nng v tho mn
ngi s dng.
Lm tng tin cy ca khch hng: cc sn phm d dng s tho mn yu
cu ca khch hng cao hn, khch hng tin cy vo sn phm hn, do
lng tiu th s cao hn. Kt qu l doanh thu kinh doanh s cao hn.


87
CHNG IX: QUY TRNH THIT K GIAO DIN NGI DNG HNG
NHIM V
9.1. Quy trnh thit k hng nhim v
Quy trnh ny c xy dng da theo cc nhim v c th m ngi s dng
mun thc hin vi h thng. Nhng nhim v c la chn ban u trong qu trnh
thit k sau s c s dng xy dng cc vn khc, tr gip cho cc
quyt nh thit k, v nh gi thit k khi thit k c pht trin

























Hnh 8.1: Quy trnh pht trin hng nhim v
M hnh
nhim v 1
M hnh
nhim v 2
Khng
gian thit
k
Ci t

Trnh
din
Hp
thoi
Chc
nng
UVM
Duy tr tnh
nht qun
Scenario
M
phng
Bn mu
Cng ngh
nh gi
ban u
Phn hi c t
Cc rng
buc/cc la
chn
T l thit
k
nh gi ban
u
Khch hng
c t
/m phn
Cc ti liu
Phn tch
vn /
c t
Kin thc/hnh
vi/cc nhu cu ca
ngi s dng
T chc lao
ng /thi
quen
nh gi
tnh d
dng
Vn
ho/dn tc
Thu nhn tri
thc tm l
Phn tch
tnh hiu
lc
88
Hnh v 8.1 minh ho mt cch tng quan v ton b quy trnh thit k bao gm
tt c cc hot ng v cc ngun thng tin.
Quy trnh thit k bao gm 4 hot ng chnh:
Phn tch tnh hung nhim v hin ti
Xy dng cc nhim v tng lai m h thng cn phi thc hin
c t cng ngh dng trong thit k
Cc hot ng nh gi v kim th (c thc hin song song vi cc hot
ng trn)
Cc hot ng ny s c trnh by chi tit trong cc phn tip theo ca
chng.
9.1.1. Xc nh mc ch s dng h thng ca ngi s dng
Thut ng trong cng nghip phn mm dng miu t bc pht trin ny
c gi l phn tch ngi dng v nhim v. Ta thy rng s cn thit ca bc
phn tch nhim v l rt r rng: nu bn xy dng ra mt h thng khc nhng
khng phi l h thng m bn cn phi thit k, th iu hon ton sai nhim v.
Bn cnh yu cu thc hin ng nhim v, mt h thng c gi l thnh cng khi
n hot ng mt cch trn tru trong th gii v cng vic ca ngi s dng. H
thng nn cung cp thng tin theo trt t m ngi s dng thch v cung cp c ch
cho ngi dng sa sai khi h mc li. Cc thit b phn cng nn ph hp vi khng
gian v to cm gic hi ho. Thng thng, trong qu trnh phn tch yu cu th tt
c nhng iu trn v rt nhiu cc kha cnh khc ca giao din ngi dng thng
b b st, tuy rng chng c th c xem xt mt khi ngi thit k quan tm phn
tch n cc chi tit ca nhim v m ngi dng thc s thc hin.
Vic hiu v ngi s dng l rt quan trng. Nu nhn thc c v tri thc
nn tng ca ngi s dng th s gip ch cho ngi thit k rt nhiu trong vic gii
quyt cc vn nh l nn t tn nh th no cho cc h thng menu, nn a
nhng g vo trong cc gi phn mm v cc file tr gip v thm ch l c nhng c
im m h thng nn cung cp. V d, mt h thng c thit k cho ngi dng
my Macintosh, th nn tnh n nhng c im chung ca my Mac m ngi s
dng quen. iu ny c ngha h thng s c th bao gm mt c im ging nh
Cut hoc Paste mc d rng Cut v Paste thc ra khng ng vai tr g trong chc
89
nng chnh ca h thng. S chnh lch v nh lng thp gia nhng ngi s
dng, nh l nim tin, mc quan tm n vic hc h thng mi, hoc s ng h
ca h cho thnh cng ca thit k, c nh hng n cc quyt nh nh l quyt
nh v lng thng tin phn hi m h thng nn cung cp, hoc l khi no th nn s
dng giao din nh lnh t bn phm thay v dng cc menu trn mn hnh.
c th phn tch nhim v v ngi s dng mt cch c hiu qu i hi s
tip xc gn gi gia c nhn cc thnh vin trong nhm thit k v ngi s dng
thc s ca h thng. V chnh s tip xc lin tc ngay t u ny l iu rt cn
thit cho mt thit k tt.
9.1.2. La chn cc nhim v
Theo cch tip cn ca quy trnh thit k truyn thng th sau khi c c
nhng hiu bit tt v ngi s dng v nhim v ca h, bc tip theo s l a ra
mt c t chung v h thng v giao din ngi dng ca h thng. Tuy nhin, quy
trnh thit k hng nhim v li s dng mt cch tip cn mang tnh c th hn.
Ngi thit k nhn dng mt s nhim v cn thc hin. Nhng nhim v l
nhng nhim v m ngi s dng miu t vi ngi thit k. Ban u, nhng
nhim v c th c pht biu di dng mt s t hoc li ni, nhng bi v
chng l nhng nhim v thc, do sau ny, chng c th c pht trin n bt k
mc chi tit no tr li i vi cc cu hi thit k hoc phn tch mt giao din
cho sn. Sau y l mt s v d v nhim v c nhn bit thng qua li ni:
H thng x l Word: Sao chp mt s ghi nh v gi n n danh sch th
cn gi
H thng bng tnh: Xy dng mt qu lng cho nm ti
Mt chng trnh truyn thng: truy nhp vo vn phng thng qua modem
Mt h iu khin cng nghip: iu khin chuyn n tc tip theo
Ta thy rng, chnh nhng nhim v c nhn dng ban u l nhng nhim
v tht s m ngi s dng phi i mt, v nhm thit k nn cc thu thp ti liu
thc hin nhng nhim v : sao chp s ghi nh, lit k lng trong nm hin ti
v cc h s lng c th phi thay i, xem xt li.
Nhng nhim v c la chn nn bao trm y cc chc nng ca h thng
v ngi thit k nn lit k ra danh sch cc chc nng v so snh nhng chc nng
90
vi nhim v m bo rng s bao trm y . Chng ta cng nn trn ln
nhng nhim v phc tp vi nhng nhim v n gin. Nhng nhim v n gin,
nh l kim tra chnh t ca t ocassional s rt c ch cho nhng quyt nh thit
k ban u, tuy nhin cng c nhiu vn giao din phc tp ch c th c tit l
thng qua nhng nhim v phc tp biu din cc tng tc m rng trong th gii
thc. Do , vic xy dng c mt tp cc nhim v ph hp chnh l bng chng
tt nht chng minh s hiu bit ca ngi thit k v ngi s dng v cng vic ca
h.
9.1.3. Sao chp
y chng ta khng c sao chp l hp php v cng khng khuyn ngi
thit k i sao chp cc thit k ca ngi khc. Tuy nhin, trong qu trnh thit k
bn nn i tm nhng giao din c sn v sau xy dng tng giao din cho h
thng ca mnh t nhng giao din c sn . Hnh thc sao chp ny rt c hiu qu
cho cc s tng tc mc cao v iu khin mc thp/ cc quyt nh trnh by.
nhng mc cao, vic sao chp nhm gip cho ngi s dng d dng bi v
nhng c im c sao chp thng l nhng c im m ngi s dng quen
dng giao din ca cc h thng khc. Chng ta cng c th to ra mt s tng
tc mi thch hp hn cho thit k ca mnh, nhng nguy c tht bi l rt cao. Bi v
nhng thay i s lm cho ngi s dng mt thi gian lm quen v do khng
m bo c tnh d dng. V d, tt c chng ta u quen vi cc cng c copy,
cut, paste th trong thit k giao din ca mnh ta cng nn sao chp li nhng nhim
v ny.
Sao chp cc s c sn cng c hiu qa i vi cc chi tit mc thp ca
giao din, nh l v tr nt hoc tn menu. V d nh: Bn ang vit mt ng dng
qun l form c mc ch c th v c t cn phi c mt b kim tra chnh t. Khi
bn nn xem cc iu khin ca b kim tra chnh t c trong cc b x l Word
rt quen thuc i vi ngi s dng v nn thit k giao din b kim t chnh t ca
bn tng t nh vy.
y cng l vn m rt nhiu ngi thit k thng c nhng quyt nh sai
lm nu nh h khng thc s hiu su v nhng yu cu m h thng do h thit k
t ra. Chng ta s khai thc su hn mt cht v v d b kim tra chnh t trn.
91
Gi s, t nhng phn tch c nhn bn ngh rng b kim tra chnh t thng ch nht
ra cc tn b sai chnh t, v bn c th t ng sa li nhng tn bng cch s
dng mt c s d liu khch hng. V th bn ngh l tng tc hiu qu nht nn lit
k lun cc tn ng chnh t v cho ngi dng chp nhn nhng chnh sa bng
cch n vo phm Return. Tuy nhin, ngi s dng b x l t ca bn li thng
lm vic theo mt quy c khc: h n phm Return ghi li li chnh t ca mt t.
Bn nn theo h thng c sn (sao chp), hay l bn t to ra cho mnh mt quy
c hiu qu hn? Cu tr li ph thuc vo s so snh gia mc s dng h thng
ca bn vi mc s dng h thng m h quen ca ngi dng. Nu nh h
khng s dng h thng ca bn thng xuyn th cu tr li l nn s dng nhng ci
g m h quen v ngc li.
9.2. Phn tch nhim v
9.2.1. nh ngha
Phn tch nhim v l qu trnh thu thp d liu v nhng nhim v m ngi s
dng thc hin v phn tch chng c c s hiu bit su v cc nhim v .
9.2.2. Cc phng php v cc k thut phn tch
Hin ti, c rt nhiu phng php v k thut phn tch ang c s dng. Tuy
nhin, trong phm vi ti liu ny, chng ta ch tp trung tho lun 2 phng php v k
thut c nh hng ln nht, bao gm:
9.2.2.1. Phn tch nhim v phn cp (HTA)
HTA l mt qu trnh pht trin mt m t v cc nhim v ca h thng di
dng cc thao tc v cc k hoch. Cc thao tc l nhng hot ng m ngi s dng
thc hin t c mt mc ch no . V cc k hoch l cc rng buc iu
kin v thi im thao tc c thc hin. Cc thao tc c th c phn r v vi
mi nhim v con mi s tn ti mt k hoch mi km theo.
Mt s loi k hoch thng gp:
Th t c nh: Cc nhim v con c thc hin theo ng th t m chng
c phn r (v d k hoch 3 trong v d di)
Cc nhim v la chn: Vic thc hin hay khng thc hin nhim v ph
thuc vo tng tnh hung c th .
92
Ch i cc s kin: Nhim v ch c thc hin khi mt nhim v lin
quan n phi hon thnh trc.
Chia s thi gian: Cc nhim v c thc hin mt cch ng thi.
Nhim v khng bt buc: Ngi s dng c php tu la chn vic
thc hin hay khng thc hin nhim v khng bt buc m vn m bo
hon thnh c mc ch.
V d minh ho: Phn tch nhim v pha tr.
Nhim v pha tr c th phn r thnh 6 nhim v con, bao gm cc nhim v
sau:
0. Pha tr
1. un si nc
2. Trng m pha tr
3. Pha tr
4. i 4 hoc 5 pht
5. Rt tr
Plan 0
Do 1
ng thi xem, nu m pha tr cn tr c (y) then 2
then 3-4
sau 4 hoc 5 pht Do 6
1. un si nc
1.1 Cho nc vo siu
1.2 t siu ln bp
1.3 i nc si
1.4 Tt bp
Plan 1
1.1-1.2-1.3
khi siu un nc si 1.4
3. Pha tr
3.1. m pha tr ang cn m (ch khng pha tr khi m ngui)
3.2 Cho tr vo m
3.3 Cho nc si vo
5. Rt tr
5.1 Cho sa vo tch
5.2 Cho tr vo tch
5.3 Thm ng va nm
93
T nhng kt qu phn tch trn, chng ta c s phn cp nhim v ca nhim
v pha tr c biu din nh sau:



























Hnh 8.2: Vi d v s phn cp nhim v
0.Pha tr
1. un
nc
2. Trng m
pha tr
3. Pha tr 4. i
4/5 pht
5. Rt tr
5.2 Cho tr
vo tch
5.1 Cho sa
vo tch
5.3 Thm ng
va nm
1.1 Cho nc
vo siu
1.2 t siu
ln bp
1.3 i nc
si
1.4 Tt bp
3.1 m pha tr
ang con m
3.2 Cho tr
vo m

3.3 Cho nc
si vo m
Plan 0
Do 1
ng thi xem, nu m pha tr y then 2
then 3-4
sau 4 hoc 5 pht do 6
5.1 5.2
Y
N
Tch
rng?
Rt cho
mi
khch
5.3
Plan 5
Plan 3:
3.1-3.2-3.3
Plan 1
1.1-1.2-1.3-1.4
khi siu nc si 1.5

94
9.2.2.2. GMOS
Nh chng ta bit, v bn cht, GOMS khng thc s l mt k thut phn
tch nhim v m ch l mt k thut miu t hp thoi da trn nhim v. N miu t
cc bc i thoi cn dng thc hin mt nhim v trn mt giao din ngi dng
c th. Trong chng ny chng ta s khng cp li k thut GOMS m ch lit k
n nh mt trong nhng k thut phn tch bi v trong chng 6 chng ta phn
tch k lng v k thut ny.
9.3. M hnh ho nhim v
M hnh ho nhim v l hot ng bin i cc nhim v th v d liu lin
quan n ngi s dng hoc cc tng thnh cc n v c cu trc ca tri thc
nhim v. Tri thc ny s c ghi li trong mt ti liu c t bng cch s dng
phng php biu din. Hin nay, c rt nhiu phng php biu din khc nhau ang
c s dng, trong phng php s dng UML l mt phng php c nh
hng v c hiu qu nht.
9.3.1. M hnh nhim v truyn thng
M hnh nhim v truyn thng ch yu s dng cu trc cy nhim v. Cy
nhim v ch r cu trc cng vic di dng cc nhim v, mc ch v cc hnh
ng.

Hnh 8.3: V d v mt cy nhim v

Cy nhim v rt d hiu v d xy dng, chng c th c xy dng m
khng cn s tr gip ca cc cng c phn mm. Cy nhim v c ch yu da
95
trn cc mi quan h nhim v con gia cc nhim v, do n khng cung cp
thng tin v cc vai tr, cc i tng
C 2 cch m t cy: m t t tri qua phi v m t t trn xung di (hnh
8.4 v 8.5):








Hnh 8.4: M t t tri qua phi








Hnh 8.5: M t t trn xung di
9.3.2. UML
9.3.2.1. Mc ch
Trong phn tch nhim v, mc ch ca cc phng php biu din bao gm
nh sau:
Vit ti liu v gip cho vic trao i kin thc gia cc nh thit k
Phn tch cng vic v tm ra nhng cng vic ng li v cc c hi
T chc li cc tng ca cc c nhn trong nhm thit k
Tho lun cc kha cnh ca th gii nhim v trong nhm thit k
ngh cc thay i hoc cc b xung trong nhm thit k
La chn cc gii php thay th trong nhm thit k hoc vi khch hng
Nhim v 2 Nhim v 1
Nhim v 3
Nhim v 4
Nhim v 5
Nhim v 1
Nhim v 5 Nhim v 4 Nhim v 3 Nhim v 2
96
9.3.2.2. Cc loi s trong UML
Mc d thc t UML khng c thit k nhm mc ch m hnh ho nhim
v, nhng mt s s ca n li kh hu dng trong ng cnh phn tch nhim v.
Nhng s bao gm:
S hot ng: c s dng m t lung nhim v trong mi quan h
vi cc s kin (event), cc vai tr (role) v cc mc ch (goal). Mt hot
ng c khi to bng mt s kin. Ngay sau khi nhim v c bt u,
kt qu l mt mc ch s c thc hin.

Hnh 7.3: V d v s hot ng ca UML
S hp tc: Miu t cch thc hp tc ca cc i tng khc nhau.
K hiu mi tn ch s lin lc hoc hp tc gia cc role trong khi trao
i cc i tng hoc cc thng ip.
97








Hnh 7.4: S hp tc ca UML
S tun t: S tun t biu din th t thc hin ca cc nhim v.
S use-case
9.3.3. M hnh ng cnh
M hnh ng cnh l mt phn trong phng php thit k ng cnh. N bao
gm 5 m hnh cng vic m t th gii nhim v:
M hnh lung: biu din s lin lc v hp tc cn thit trong qu trnh thc
hin cng vic
M hnh tun t: Ch r cc bc cng vic cn thit t c mt nh
c th
M hnh mu t to: M t cc vt c to ra h tr cho cng vic.
M hnh vn ho: biu din cc ph thuc trong cng vic do chnh sch, vn
ho, ..gy ra
M hnh vt l: Ch r cu trc vt l ca mi trng lm vic c tc ng
n cng vic.

: Order
Taker
:administrator
:Supplier
Ngi yu cu
1: place_order(order)
2:check_budget(budget,
order)
5: notify(Newbutget)
3: order (book)
4: Send_bill(bill)