1

TRNG I HC NGOI THNG

KHOA QUN TR KINH DOANH
---------***--------


KHO LUN TT NGHIP
Chuyn ngnh: Qun tr kinh doanh quc t
PHT TRIN KINH T T NHN NHT BN V
KINH NGHIM I VI VIT NAM

H v tn sinh vin: Trn Vit Khnh
M sinh vin: 0852010102
Lp: Anh 11 Khi 3 QT
Kha: 47
Ngi hng dn khoa hc: TS. Nguyn Th Tuyt
Nhung


H Ni, thng 5 nm 2012
2

MC LC

LI NI U ................................................................................................. 1
CHNG 1: L LUN CHUNG V KINH T T NHN ..................... 9
1.1. Mt s khi nim c bn ................................................................................... 9
1.1.1. Kinh t t nhn ........................................................................................... 9
1.1.2. Phn bit s khc nhau gia kinh t t nhn v kinh t t bn t nhn . 11
1.2. Cc hnh thc ca kinh t t nhn .................................................................. 12
1.3. c im ca kinh t t nhn ......................................................................... 14
1.3.1. c im chung ca kinh t t nhn ti tt c cc quc gia ................... 14
1.3.2. c im ca kinh t t nhn trong nn kinh t th trng ..................... 17
1.3.3. c im ca khu vc kinh t t nhn ti cc nc ang pht trin v
chuyn i trong c Vit Nam ....................................................................... 20
1.4. Vai tr ca kinh t t nhn.............................................................................. 20
1.4.1. Vai tr x hi hc ca kinh t t nhn ..................................................... 21
1.4.2. Vai tr ca kinh t t nhn trong nn kinh t quc dn ti cc quc gia 23
1.4.3. Vai tr c bit ca kinh t t nhn i vi Vit Nam ............................. 26
1.5. Nhng hn ch ca kinh t t nhn ................................................................ 27
CHNG 2: THC TIN PHT TRIN KINH T T NHN
NHT BN ................................................................................................... 29
2.1. Vi nt v Nht Bn v khu vc kinh t t nhn Nht Bn ............................ 29
2.2. Cc giai on pht trin ca kinh t t nhn Nht Bn .................................. 32
2.2.1. Giai on ti kin thit t nc (1945 1954) ...................................... 32
2.2.2. Giai on u ca thi k tng trng cao (1955 1962) ................ 35
2.2.3. Giai on th hai ca thi k tng trng cao (1963 1972) ................ 39
3

2.2.4. Giai on tng trng n nh (1973 1984) ......................................... 41
2.2.5. Giai on thay i c cu nn kinh t ln th nht (1985 1999) ......... 43
2.2.6. Giai on thay i c cu nn kinh t ln th hai (2000 n nay) ....... 47
2.3. Kinh nghim rt ra t pht trin kinh t t nhn ca Nht Bn ..................... 51
2.3.1. V pha Nh nc ..................................................................................... 51
2.3.2. V pha doanh nghip ............................................................................... 57
CHNG 3: VN DNG KINH NGHIM CA NHT BN VO
PHT TRIN KINH T T NHN VIT NAM HIN NAY ............ 59
3.1. Kinh t t nhn Vit Nam v yu cu pht trin trong bi cnh mi ............. 59
3.1.1. Quan im ca Nh nc v khu vc kinh t t nhn ............................. 59
3.1.2. Thc trng pht trin kinh t t nhn ca Vit Nam hin nay ................. 61
3.1.3. Yu cu pht trin trong bi cnh mi ..................................................... 74
3.2. Mt s xut trong vic vn dng kinh nghim ca Nht Bn nhm pht
trin kinh t t nhn ca Vit Nam ........................................................................ 77
3.2.1. V pha Nh nc ..................................................................................... 77
3.2.2. V pha doanh nghip ............................................................................... 83
KT LUN.................................................................................................... 85
DANH MC TI LIU THAM KHO ..................................................... 86





4

DANH MC CC CH VIT TT

STT Tn y Vit tt
1
Chng trnh Pht trin D n M kng:
Mekong Project Development Facility
MPDF
2 Doanh nghip nh v va DNNVV
3
H s s dng vn: Incremental Capital
Output Rate
ICOR
4
Hip nh chung v thu quan v mu dch:
General Agreement of Tariffs and Trade
GATT
5 Hp tc x HTX
6
M hnh hp tc Nh nc t nhn:
Public Private Partnerships
PPP
7 Ngn hng Th gii: World Bank WB
8
Qu Tin t Quc t: International
Monetary Fund
IMF
9
Tp on Ti chnh Quc t: International
Finance Corporation
IFC
10
T chc Thng mi Th gii: World
Trade Organization
WTO
11
Tng sn phm quc dn: Gross National
Product
GNP
12
Tng sn phm trong nc: Gross
Domestic Product
GDP



5

DANH MC TH BNG BIU
th:
STT K hiu Tn th S Trang
1 th 2.1
T l doanh nghip Nht Bn gia nhp
v rt lui qua cc thi k
40

Bng biu:
STT K hiu Tn bng biu S Trang
1 Bng 2.1
Phn b doanh nghip theo quy m cc
ngnh phi nng nghip
26
2 Bng 3.1
Vn u t ton x hi theo gi thc t
thc hin nm 2011
56
3 Bng 3.2
Gi tr sn xut nng nghip theo gi
thc t phn theo ngnh hot ng giai
on 2006 2010
58
4 Bng 3.3
C cu gi tr sn xut cng nghip theo
gi thc t phn theo thnh phn kinh t
giai on 2006 2010
59
5 Bng 3.4
C cu tng mc bn l hng ha v
doanh thu dch v tiu dng theo gi
thc t giai on 2006 2010
59
6 Bng 3.5
T l ng gp vo GDP ca cc thnh
phn kinh t trong giai on 2001 2010
62



6

LI NI U

1. Tnh cp thit ca ti
Kinh t t nhn l mt giai on pht trin cao ca nn kinh t hng ha.
Trong nhng nm cui th k XX v u th k XXI, Thuyt T do ha c
vn dng nhiu nc v ci cch, m ca tr thnh phng thc thc y tng
trng ca cc nc ang pht trin, v nht l cc nn kinh t chuyn i. Kinh t
t nhn c th khng nh l mt trong nhng cu thnh quan trng ca mi nn
kinh t, c th thy cha nc no c th thnh cng trong pht trin nn kinh t th
trng m li thiu vng khu vc kinh t ny.
Nc ta ang trong tin trnh tr thnh nn kinh t th trng c qun l
bi Nh nc, trong c s tham gia v ng gp rt tch cc ca khu vc kinh t
t nhn. Mc d vy, nhng tn ti v hn ch trong h thng chnh sch ca Vit
Nam b bc l r trong bi cnh kinh t mi hin nay, i hi phi tip tc
nghin cu thm, tm hiu kinh nghim t cc nc pht trin. T , Vit Nam c
th trnh c sai lm m cc nc ny vp phi ng thi hc tp c nhng
ci hay, p dng vo nn kinh t, sao cho ph hp vi iu kin ca t nc.
Tm li, vic nhn thc v vai tr, thc trng v xu th pht trin ca kinh t
t nhn ang tr thnh nhu cu cp thit ca khng ch cc nh hoch nh chnh
sch v m m cn vi bt k ai quan tm ti tnh hnh kinh t t nc hin nay.
2. Mc tiu nghin cu
- H thng ha cc vn l lun v kinh t t nhn: khi nim, c im, vai tr
- Nghin cu thc trng pht trin ca thnh phn kinh t t nhn Nht Bn tm
ra cc kinh nghim.
- Phn tch, nh gi thc trng ca kinh t t nhn Vit Nam. T d bo xu
hng pht trin trong bi cnh mi v xut cc gii php pht trin thng qua
vic vn dng kinh nghim ca Nht Bn.
7

3. i tng v phm vi nghin cu
- i tng nghin cu:
+Kinh t t nhn Nht Bn (ch yu l cc doanh nghip nh v va v thnh phn
ny chim phn ln trong tng s cc doanh nghip Nht Bn): tnh hnh, xu hng,
cc kinh nghim rt ra.
+Kinh t t nhn Vit Nam: tnh hnh, xu hng, cc gii php pht trin.
- Thi gian:
+Nht Bn: t sau chin tranh th gii th II (1945) n nay (na u nm 2012).
+Vit Nam: t sau thi k i Mi (1986) n nay (na u nm 2012).
4. C s trong vic la chn i tng v phm vi nghin cu
Trong nhiu thp k qua, Nht Bn c c th gii trm tr thn phc v
nhng thnh tu v khoa hc k thut m h lm c. C c thnh qu to ln
trn chnh l do h sm thc c tim nng v thc y s pht trin ca kinh
t t nhn ni a t hng trm nm trc y. S thnh cng ny bin nc
Nht tr thnh mt im n l tng cho cc chuyn gia, nh nghin cu kinh t
nhm tm kim nhng nguyn l v s thnh cng trong hot ng h tr cc doanh
nghip t nhn pht trin v rt ra c cc bi hc kinh nghim, p dng vo t
nc mnh.
Nht Bn cng l mt quc gia chu , h c cc iu kin v t nhin, dn
s v nhng c im c truyn rt thn quen, gn gi vi Vit Nam. Nht Bn
trong giai on t sau chin tranh th gii th II v Vit Nam trong thi k sau i
Mi (1986) u c nhng nt kh tng ng. Sau chin tranh, Nht Bn mau
chng phc hi kinh t v c bc pht trin nhy vt trong mt thi gian di. S
thnh cng ca Nht Bn th hin vic iu ha thu nhp gia hai khu vc kinh t
l Nh nc v t nhn cng nh vic iu ha phc li x hi. l c s
kch thch sn xut v to ra tng trng mi trong thi k v sau.
8

Chnh v vy, vic phn tch cc nhn t, c im kinh t dn n s pht
trin ca Nht Bn, v nghin cu m hnh kinh t t nhn Nht Bn so snh v
tm ra cc kinh nghim cn thit, p dng vo thc tin Vit Nam thi k sau i
Mi l mt vic rt cn thit v c ngha khoa hc, tnh thc tin rt cao.
5. Phng php nghin cu
Phng php ch yu c s dng l phng php duy vt bin chng,
phng php logic kt hp duy vt lch s, cc phng php thu thp thng tin,
phn tch, so snh, i chiu, d bo. Thm vo , kha lun kt hp s dng
phng php bng s liu, cc th trnh by thng tin v phn tch nhm tm
ra cc xu hng, c im bin ng ca hin tng.
6. Kt cu ca kha lun
Ngoi cc phn Mc lc, Li m u, Kt lun, Danh mc th - bng
biu, Danh mc ch vit tt, Danh mc ti liu tham kho, th kha lun c b
cc theo 3 chng chnh nh sau:
Chng 1: L lun chung v kinh t t nhn
Chng 2: Thc tin pht trin kinh t t nhn Nht Bn
Chng 3: Vn dng kinh nghim ca Nht Bn vo pht trin kinh t t nhn
Vit Nam hin nay.
Vi nhng hiu bit cn hn ch cng nh gii hn v mt thi gian nn
trong qu trnh thc hin chc chn s khng trnh khi nhng thiu st, ngi vit
rt mong nhn c s thng cm, gp chn thnh ca thy c v cc bn c quan
tm n vn ny gip cho bi vit c hon thin hn.
Qua ngi vit cng xin chn thnh cm n n tt c cc thy c gio
trong trng v nhng ch bo, hng dn trong sut bn nm i hc va qua v
nht l c gio, TS. Nguyn Th Tuyt Nhung tn tnh gip , hng dn ngi
vit trong sut qu trnh thc hin v hon thnh kha lun tt nghip ny.

9

CHNG 1: L LUN CHUNG V KINH T T NHN

1.1. Mt s khi nim c bn
1.1.1. Kinh t t nhn
1

Tnh tt yu khch quan ca s hu t nhn v kinh t t nhn:
Cng vi trnh pht trin lc lng sn xut m nhn loi t c nh
ngy nay, mc ch theo ui li ch c nhn ca mi con ngi vn cha h mt i,
iu ny i hi cn hnh thnh mt c ch c th kch thch con ngi ng thi
thc hin cc mc tiu ca x hi. l tin cho s ra i ca c ch th trng
vi s tn ti khch quan ca nhng hnh thc s hu a dng. Trong s , s hu
t nhn, tng ng vi kinh t t nhn c xem nh ng lc quan trng cho s
pht trin.
Khi em so snh vi nhng hnh thc s hu khc trong lch s pht trin
nhn loi, c th nhn thy rng, trong mt nn kinh t th trng, hnh thc s hu
t nhn i vi t liu sn xut l ph hp hn c. Tuy nhin c thi k m
khng t ngi, nht l nhng nh l lun i theo m hnh X Vit ln n thnh
phn kinh t t nhn mt cch gay gt v a ra ch trng xa b n. Nghim
trng hn, h coi khu vc kinh t ny l vt cn ln trong tin trnh xy dng x
hi mi. Vy nhng thc tin chng minh ngc li, Ch ngha X hi X Vit
b sp trong khi kinh t t nhn li ang pht trin khng ngng, cng ngy
cng th hin c sc mnh rt to ln ca n. T hin tng lch s ny cho thy,
khu vc kinh t t nhn khng nhng lin quan n vic thnh hay bi ca mt
quc gia, n cn c tc ng rt ln n tin trnh pht trin i ln ca ton th nhn
loi.
Ni tm li, s tn ti v pht trin ca kinh t t nhn c nhn nhn l
mt tt yu khch quan, nm trong tin trnh pht trin lu di ca x hi loi ngi.

1
: Trong kha lun ny, trnh lp li t, ngi vit s s dng cc cm t: khu vc t nhn, t nhn,
doanh nghip, DNNVV, khu vc kinh t t nhn u ch kinh t t nhn. Trong nhng trng
hp cn phn bit vi doanh nghip Nh nc, ngi vit s gii thch c th hn.
10

N vn ang tip tc pht huy nhng u th, tc dng trong thi i mi v s cn
tn ti lu di trong tng lai v sau.
S hu Nh nc v s hu t nhn:
C th ni, nn kinh t mi quc gia trn th gii u gm hai b phn cu
thnh c bn l khu vc Nh nc v khu vc t nhn, tng ng vi l hai hnh
thc: s hu Nh nc v s hu t nhn. Trong , s hu Nh nc l hnh thc
s hu m Nh nc chnh l ngi i din cho nhn dn nm gi cc t liu
sn xut, cn s hu t nhn l s hu c nhn ca nhng ngi sn xut kinh
doanh c trong v ngoi nc.
Ti Vit Nam, theo iu 211, B Lut Dn s 2005: S hu t nhn l s
hu ca c nhn i vi ti sn hp php ca mnh. S hu t nhn bao gm s hu
c th, s hu tiu ch, s hu t bn t nhn.
nh ngha v kinh t t nhn:
Trn th gii hin nay, vn cha c mt nh ngha v cch hiu thng nht
v kinh t t nhn. V d nh ti Trung Quc, kinh t t nhn c hiu theo
nhiu ngha khc nhau: doanh nghip t nhn, khu vc t nhn trong Nh nc, khu
vc phi nng nghip, v theo Vn kin i hi ng ln th XVI ca Trung
Quc li gi l khu vc doanh nghip dn doanh.
Cho d c nh ngha theo cch no i chng na th kinh t t nhn vn
c hiu l mt hnh thc kinh t da trn c s s hu t nhn v t liu sn
xut vi quy m nh, t chc qun l sn xut da vo sc lao ng ca mnh l
chnh v do vy sn phm lm ra do t nhn chi phi
2
.
Cch hiu ny l ph hp vi cch hiu ca x hi v hnh thc s hu t
nhn tng ng vi l thnh phn kinh t t nhn ca mi nn kinh t trn th
gii.

2
: www.thongtinphapluatdansu.wordpress.com, ngy truy cp 03/04/2012, Pht trin kinh t t nhn,
http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2009/03/29/2543
11

1.1.2. Phn bit s khc nhau gia kinh t t nhn v kinh t t bn t nhn
Hin nay, c khng t ngi cn nhm ln v khng phn bit c gia hai
khi nim l kinh t t nhn v kinh t t bn t nhn v vn d chng cng c
kh nhiu im ging nhau. Vic nhm ln ny i khi khin cch hiu v cc khi
nim trn tr nn sai lc, nh hng nhiu n vic nghin cu v vn dng n vo
qu trnh pht trin ca nn kinh t. phn bit c s khc nhau gia kinh t
t nhn v kinh t t bn t nhn, trc ht cn tm hiu qua v cc khi nim
sn phm thng d, gi tr sn phm thng d v gi tr thng d.
1.1.2.1. Sn phm thng d v gi tr sn phm thng d
T khi con ngi xut hin v bit tham gia qu trnh sn xut ra ca ci vt
cht th sn phm thng d xut hin, y l iu c lch s chng minh.
Sn phm thng d thc cht l sn phm xut hin s d tha. N lm tha mn
nhu cu cho con ngi ng thi l iu kin cn thit cho vic ti sn xut m
rng v tng trng kinh t. Tng sn phm x hi trong mi nn kinh t hng ha
lun c biu hin trn c hai mt l gi tr v hin vt, th nn mt l tt yu l
sn phm thng d cng phi c biu hin trn c hai mt l gi tr sn phm
thng d v hin vt. Nh vy c th kt lun, phm tr gi tr sn phm thng d
tn ti tt c cc nn sn xut hng ha, n cng l iu kin khng th thiu cho
s pht trin kinh t.
1.1.2.2. Gi tr thng d
Gi tr thng d l mt phm tr kinh t duy nht c Ch ngha T bn,
n xut hin phng thc sn xut ca T bn Ch ngha v c th ni rng:
u c t bn th s c gi tr thng d.
Phn gi tr tng thm (di ra so vi gi tr lc ban u) c gi l gi tr
thng d. N c cc c im sau: i) l gi tr, tc lao ng vt ha; ii) l gi
tr thng d, hay lao ng thng d vt ha. Lun lun tn ti lin h bn trong
gia gi tr v gi tr thng d, c th hin vic, nu lao ng hao ph
m khng mang gi tr (khng sn xut hng ha) th lao ng thng d khng
th biu hin c thnh gi tr thng d. Lch s chng minh rng, lao ng
12

thng d m khng c tr cng vn tn ti trong c hai nn kinh t l Phong
kin v Chim hu n l, tuy nhin lao ng thng d m khng c tr cng
khng sn xut ra gi tr thng d. Trn c s nn sn xut hng ha c s pht
trin cao th nn sn xut ca T bn ch ngha mi c th ra i.
1.1.2.3. Kinh t t nhn v kinh t t bn t nhn
Kinh t t nhn, v mt lch s, xut hin t giai on cui phng thc
sn xut ca Cng x nguyn thy khi m ch t hu bt u xut hin, nhng
y vn l kinh t t nhn v cha l kinh t t bn t nhn. y, c hai phm
tr l sn phm thng d, gi tr sn phm thng d xut hin v c pht
trin, song phm tr gi tr thng d cha h xut hin.
Kinh t t bn t nhn li ra i trn c s sn c cc iu kin nht nh,
bao gm: i) Th nht, tin bin thnh t bn th n phi c tp trung trong tay
ca mt s c nhn, kh nng thnh lp nhng doanh nghip t bn. trong x
hi t bn, c bit l ti nc Anh tin hnh qu trnh tch ly nguyn thy t
bn thng qua vic dng bo lc nhm tc ot cc t liu sn xut t nhng
ngi sn xut nh, khin h thc s tr thnh nhng k v sn. ii) Th hai, sc lao
ng cn phi tr thnh hng ha. Nh vy, trn c s ca nn sn xut hng ha c
s pht trin cao th kinh t t bn t nhn mi ra i v phm tr gi tr thng d
cng bt u xut hin.
T nhng phn tch trn, c th khng nh rng thnh phn kinh t t bn
t nhn chnh l mt b phn cu thnh ca kinh t t nhn, n ra i sau khi kinh
t t nhn xut hin c mt thi gian di trc khi qu trnh tch ly t bn
c din ra.
1.2. Cc hnh thc ca kinh t t nhn
Hin nay, trn th gii c rt nhiu cch xc nh v c cu ca kinh t t
nhn. V d nh ti Nga, sau thnh cng ca Cch mng Thng Mi Nga (1917),
kt cu ca khu vc t nhn nc Nga lc by gi c Lnin ch ra, n bao
gm cc thnh phn: kinh t sn xut hng ha nh, kinh t nng dn kiu gia
trng v kinh t t bn t nhn.
13

Ti Vit Nam, thi k t khi i Mi (1986) n nay, trong cc vn kin qua
cc k i hi, ng Cng sn ra ng li pht trin nn kinh t c nhiu
thnh phn, v trong c thnh phn kinh t t nhn. V nhn thc i vi kinh t
t nhn, ng ta khng nh y l thnh phn kinh t da trn hnh thc s hu t
nhn i vi t liu sn xut, vi lao ng ca cc ch th kinh t v lao ng lm
thu, n bao gm: kinh t c th, tiu ch v kinh t t bn t nhn.
Ti i hi ng ln th XI (2011), ng ta vn tip tc khng nh thnh
phn kinh t t nhn bao gm kinh t c th, tiu ch v kinh t t bn t nhn.
Trong :
- Kinh t c th: l hnh thc kinh t ca mt h gia nh hay mt c nhn, hot
ng da trn quan h s hu t nhn i vi t liu sn xut v lao ng ca chnh
h hay c nhn , khng thu mn lao ng lm thu.
- Kinh t tiu ch: l hnh thc kinh t do mt ch t chc, qun l v iu hnh,
hot ng trn hnh thc s hu t nhn i vi t liu sn xut v c s dng lao
ng thu mn ngoi lao ng ca ch. Quy m vn u t v lao ng nh hn
ca cc hnh thc doanh nghip khc trong nn kinh t.
- Kinh t t bn t nhn: bao gm tt c cc loi hnh doanh nghip ang hot ng
sn xut kinh doanh ti Vit Nam, c quy nh rt y , chi tit trong Lut
Doanh nghip 2005 nh sau:
+Doanh nghip t nhn: l doanh nghip do mt c nhn lm ch v t chu trch
nhim bng ton b ti sn ca mnh v mi hot ng ca doanh nghip. Ch
doanh nghip c ton quyn quyt nh v quy m, phng thc hot ng, qun l
kinh doanh v s dng li nhun sau khi thc hin y cc ngha v i vi
Nh nc.
+Cng ty trch nhim hu hn: l doanh nghip trong thnh vin c th l t
chc, c nhn nhng s lng khng qu 50. C hai loi hnh l: Cng ty trch
nhim hu hn mt thnh vin v Cng ty trch nhim hu hn hai thnh vin (c
t hai thnh vin tr ln). Thnh vin chu trch nhim v cc khon n v cc
14

ngha v ti sn khc ca doanh nghip trong phm vi s vn cam kt gp vo
doanh nghip.
+Cng ty c phn: l doanh nghip trong vn iu l c chia nh thnh nhiu
phn bng nhau gi l c phn, n do cc c ng nm gi. C ng c th l t
chc, c nhn, s lng ti thiu l ba v khng gii hn s lng ti a. C ng
gp vn ch chu trch nhim v n v cc ngha v ti sn khc ca doanh nghip
trong phm vi s vn gp vo doanh nghip.
+Cng ty hp danh: l doanh nghip trong c t nht hai thnh vin hp danh l
ch s hu chung ca cng ty, cng nhau kinh doanh di mt ci tn chung. Ngoi
ra c th c thnh vin gp vn. Thnh vin hp danh phi l c nhn, chu trch
nhim bng ton b ti sn ca mnh v cc ngha v ca cng ty. Thnh vin gp
vn ch chu trch nhim v cc khon n ca cng ty trong phm vi s vn gp
vo cng ty.
1.3. c im ca kinh t t nhn
1.3.1. c im chung ca kinh t t nhn ti tt c cc quc gia
C th nhn thy mt thc t rng s pht trin ca lc lng sn xut d
trong x hi c giai cp hay trong nn kinh t th trng ngy nay, u khng th
tch ri s pht trin hi ha gia kinh t Nh nc v kinh t t nhn, hai khu vc
kinh t c bn ca mi quc gia. Mc d gia chng tn ti nhng im khc bit
nhau c bn nhng lun c s gn b mt thit, l iu kin cng tn ti v pht
trin. Vn t ra y l ti sao hu ht cc nc, khu vc kinh t t nhn lun
t r s nng ng, c sc sng v pht trin hn hn?
p n nm chnh s tng thch rt cao ca kinh t t nhn vi kinh t th
trng. Nht l hin nay, tnh cht m ca ang ngy cng tng, s cnh tranh
quc t v cng gay gt, i hi nhng thc th kinh t phi thc s linh hot cng
nh t ch trong cc hot ng ca mnh, y vn l nhc im rt kh khc phc
ca kinh t Nh nc. Mc d vy, tnh cnh tranh cao ca khu vc t nhn khng
phi ngu nhin m c hnh thnh, n tn ti v pht trin chnh nh hng
chui nhng v ph sn cng ty s chn lc t nhin ca qu trnh pht trin.
15

, ch nhng cng ty t nhn m c tim lc v cc mt nh: ti chnh, con
ngi, mi c th ng vng v i ln c trong sn xut kinh doanh.
i vi mi quc gia trn th gii, khu vc kinh t t nhn lun c cc c
im chnh l:
1.3.1.1. Hot ng v mc ch hng u l li nhun
y l im khc bit ln nht ca doanh nghip t nhn khi so snh vi
doanh nghip Nh nc. Thc t cho thy, vn li nhun trong mt s doanh
nghip thuc khu vc cng khng phi l mc tiu hng u v c mt s doanh
nghip sn sng hot ng v mc tiu phi li nhun, v d nh hot ng trong lnh
vc cng cng chng hn.
Kinh t t nhn th li hon ton khc, nu khng th sinh li th ng ngha
vi s ph sn, ng ca nh my nn h bt buc phi t mc tiu li nhun ln
hng u. Do vy, mc sinh li cng c coi l thc o phn nh s pht trin
trong khu vc kinh t ny. V c th sinh li th nht thit kinh t t nhn phi
c s nng cao v hiu qu sn xut kinh doanh, khoa hc cng ngh v h thng
qun l ni b. y cng l nguyn nhn l gii cho vic kinh t t nhn lun th
hin tnh nng ng, linh hot cng nh l ng lc pht trin ca nn kinh t.
1.3.1.2. Hot ng trn s thng nht gia quyn s hu v quyn s dng ti sn.
Cho d tn ti cc hnh thc khc nhau (doanh nghip, h gia nh, c nhn
sn xut nh) th v bn cht chng vn thuc kinh t t nhn v u da trn c s
s hu t nhn i vi t liu sn xut c trng ca thnh phn kinh t t nhn.
y, ch doanh nghip s quyt nh hon ton qu trnh hot ng kinh doanh,
gn trc tip vi quyn li v trch nhim ca bn thn. Qu trnh t b vn t t
chc t ch trong kinh doanh t b l, gn kt qu vi nng lc chnh l c ch
hot ng ca kinh t t nhn. Ch doanh nghip t b ra vn ling sn c hay i
vay bn ngoi nn mi quyt nh cn cn nhc k cng v phi mang li hiu qu
cao, khng ngng sinh li t hot ng sn xut kinh doanh.
16

Cc doanh nghip Nh nc th li hot ng da trn ngun vn s hu ca
Nh nc hay tp th. Quyn s hu v quyn s dng ti sn thng khng thng
nht, nn trch nhim v quyn li khng i lin cng nhau. Kt qu l nhng quyt
nh c a ra s khng c s thn trng, hiu qu t c thp v thng phi
i qua nhiu cp trung gian khc nhau. Mc ch lnh o ca nhng nh qun l
trong cc doanh nghip ny ngoi li nhun cn l thng tin cng nh lm dng
cng quyn.
1.3.1.3. Quy m a dng v kh nng ti u ha t chc sn xut kinh doanh
Kinh t t nhn lun phi chn la quy m ph hp nht nhm ti u ha t
chc sn xut cc lnh vc khc nhau ca nn kinh t. N tn ti vi cc quy m
rt a dng, t nhng cng ty xuyn quc gia khng l cho ti doanh nghip quy
m nh v va. Nh kh nng m rng hoc thu hp quy m nh trn m cc doanh
nghip ny lun s dng lao ng rt hiu qu. H u cn c vo yu cu ca cng
vic nhm tuyn dng ng thi da vo nng lc lao ng m a ra c ch tr
cng thch ng, thu ht v o to c i ng doanh nhn v cng nhn tay ngh
cao cho t nc. Bn cnh , ch doanh nghip hon ton c th sa thi ngay lp
tc nhng lao ng yu km, khng t hiu qu.
Cc doanh nghip Nh nc th thng c quy m kh ln v mt s trong
chuyn cung cp hng ha cng cng hoc c tn ti c quyn nn phi c
quy m ln mi em li hiu qu. in hnh nh cc ngnh in, nc thng do
Nh nc c quyn v sn xut v cung cp. Tuy nhin, cc doanh nghip Nh
nc thng m rng quy m khng v s ti u ha sn xut kinh doanh m v
ng c c thm cc c quyn cho ngi lnh o. C ch tr cng trong nhng
doanh nghip Nh nc l bnh qun ch ngha v cng l mt vt cn ln i
vi s hiu qu ca nhng doanh nghip ny.
1.3.1.4. Tnh nng ng v linh hot cao trong sn xut kinh doanh
Cc doanh nghip Nh nc thng c thnh lp nh nhng n lc nhn
to t Nh nc, sau n pht trin vi hng lot cc u i. Trong khi , nh s
xut hin ca nn sn xut hng ha, kinh t t nhn ra i v pht trin hon
17

ton t nhin. C th ngay lp tc hin thc ha mt tng kinh doanh kh thi bi
cc doanh nghip thuc khu vc ny. Qu trnh ra quyt nh nhanh chng v gn
nh s d c c l v qu trnh t xut n thc hin tng kinh doanh
khng phi thng qua nhiu cp trung gian nh doanh nghip thuc khu vc cng.
Kinh t t nhn c th tn ti v thch nghi vi mi hon cnh kh khn nht
trong i sng kinh t. Ti cc nc X hi Ch Ngha trc y, trong mt thi
gian di, n thc t vn xut hin nhng hnh thc, mc khc nhau thuc mt
s lnh vc cho d b cm on v phong ta bi Nh nc. Tuy vy, khi cc chnh
sch cm on ny c ni lng th kinh t t nhn hi sinh v pht trin thc
s mnh m. iu ny khng nh s nng ng v linh hot cao ca kinh t t
nhn bt k hon cnh, iu kin no.
Trn y l tt c cc c im chung r nt nht ca khu vc t nhn khi so
snh vi khu vc Nh nc cc quc gia v tnh hiu qu trong hu ht cc hot
ng. V hiu r hn v kinh t t nhn th cn t n trong bi cnh nn kinh t
th trng hin nay bit c thnh phn kinh t ny c nhng c im mi no
pht sinh v ti nhng quc gia ang pht trin chuyn i ging nh Vit Nam,
kinh t t nhn ang pht trin ra sao.
1.3.2. c im ca kinh t t nhn trong nn kinh t th trng
1.3.2.1. Kinh t th trng
Kinh t th trng l phng thc kinh t trong , thng qua th trng m
li ch c iu ha v cc ngun ti nguyn c phn b mt cch hp l.
Trong thi i ngy nay, ngun ti nguyn trn ton cu thc s hu hn v qu
trnh kinh t ang tr nn v cng phc tp. Nhng nhn t: vn, tri thc, cng
ngh thng tin ang trc tip tham gia v lm bin i v cht nhng qu trnh
kinh t. Trong nn kinh t th trng, mi thnh phn tham gia u phi cnh tranh
bnh ng theo lut chi mnh thng, yu thua quy lut tt yu ca nn kinh t
th trng.
Do s tn ti ca nn sn xut ln vi ng lc chnh l li nhun nn nn
kinh t th trng ang nh hng sang cng nghip, thng mi v dch v. Trong
18

, cc phng thc sn xut chnh l my mc, cng ngh v cht xm. Trong
cnh tranh, li ch l sng cn i vi cc doanh nghip nn h buc phi nng cao
nng sut v hiu qu kinh doanh. Cc gi tr x hi cng hon ton mang tnh th
trng v rt nng ng th hin vic chng ln v xung gi rt nhanh chng
theo thi gian.
Ti th trng lao ng, ngi lao ng hon ton bnh ng vi ch doanh
nghip v mt php l. h c s mua bn sc lao ng theo cc yu t th
trng v ch rng buc vi nhau bng hp ng lao ng. Ton x hi ging nh
mt th trng lao ng ln v cung ng lao ng thng nhiu hn so vi nhu cu
tuyn dng, do vy nn tht nghip tn ti thng xuyn. Mc d vy, nguy c tht
nghip li kch thch ngi lao ng nng cao tay ngh bo v ch lm vic ca
mnh v iu ny rt c li cho nn kinh t mi quc gia.
Hin nay, kinh t th trng l mt xu th khng th o ngc nhng n
cng mang n s phn ha giu ngho cng nh tn ti bt bnh ng trong x hi
rt nhiu quc gia, nht l khi tin trnh ton cu ha ang tr nn su rng th
tnh trng ny cng th hin r rng hn lc no ht.
1.3.2.2. Kinh t t nhn trong nn kinh t th trng
Kinh t ni chung v kinh t t nhn ni ring ph v s tri buc ca chnh tr:
Trong qu kh, kh nhiu quc gia trn th gii gn kt kinh t v hot
ng kinh doanh hng ngy vi chnh tr, do vy s lun to ra ri ro i vi nn
kinh t. N lm nng lc cnh tranh b suy gim, y dn tc vo vng suy thoi
cng nh nguy c b o thi. Na cui ca th k XX, nhn loi chng kin
mt thay i rt quan trng, l vic pht trin kinh t khng cn cng nhp iu
vi s pht trin ca chnh tr, n bt ra khi chnh tr hnh thnh cho mnh
mt v hi ring.
Kinh t t nhn vn c tnh bn nng hon ton t nhin ca con ngi, do
khng gian kinh t c s t ch s l c s hnh thnh khng gian rng m
cc gi tr c nhn tn ti v pht trin. Nhn loi ng trc c hi bo tn v
pht huy cc bn nng kinh t, kh nng to ra gi tr gia tng hay m rng ra khng
19

gian t do ca cc c nhn v kinh t. Khng gian kinh t hon ton t do ny l v
cng cn thit, n khng ch l gii php pht trin kinh t m cng m bo an
ninh chnh tr cho mi quc gia.
Kinh t t nhn c s bin i v cht:
Khi cha pht trin mnh, kinh t t nhn ch l lc lng i din cho
quyn li mt quc gia. V s hu t nhn ang pht trin i ln mt trnh mi
trong thi i ngy nay. Nhiu doanh nghip ang s hu quy m s vi gi tr
ti sn thm ch ln hn GDP ti mt s nc. Nhn loi ngy cng hnh thnh
nhiu hnh thc s hu mi trong qu trnh pht trin. Bn cnh nhng ti sn hu
hnh nh t ai, my mc,, ngi ta cn s hu cc ti sn v hnh l thng
hiu, b kp cng ngh, khng gian o trn Internet. y cng l thi i m nhng
ro cn v u t, thng mi dn b d b, to iu kin cho s ln mnh khng
ngng ca kinh t t nhn trong m hnh kinh t th trng m.
Kinh t t nhn tng tn ti nhiu hnh thc khc nhau nh kinh t c
th, cc cng ty v cng ty a quc gia. Nhng nm cui th k XX, n c s pht
trin vt bc v cht, trong cng ty a quc gia tr thnh lc lng ln mnh
nht c quc t ha ca kinh t t nhn. Hin nay, sc mnh ca nhng cng
ty a quc gia ang thc s bao trm ranh gii cc nc v khng cn i din cho
ring quc gia no m i din cho chnh n. Ti v i kinh t - chnh tr, sc
mnh ca lc lng ny l rt ng quan tm, n nh hng, tc ng mnh m ti
h thng kinh t trn ton cu cng nh s pht trin mi quc gia.
Da trn bi cnh kinh t th trng m, nc no c thnh phn kinh t t
nhn c s tham gia y , su rng nht th s cng c u th ln trong cnh tranh
trn ton cu. Mi quc gia cn c nhng chnh sch pht trin thch hp nht cho
mnh, nht l quan tm ti s hp tc gia kinh t t nhn ni a v nhng cng ty
a quc gia ng thi c th tham gia trc tip vo nhng cng ty ny.
20

1.3.3. c im ca khu vc kinh t t nhn ti cc nc ang pht trin v
chuyn i trong c Vit Nam
Khng ging nhng quc gia pht trin trn th gii nh M, Nht, ni m
khu vc t nhn s hu sc mnh khng l cng nh c u th tuyt i, kh
nng thot ra khi s tri buc bi chnh tr, ni chung, ti nhng quc gia ang
pht trin chuyn i, kinh t t nhn cn c sc mnh hn ch v quy m kh
thp. C th:
- Khu vc kinh t t nhn ti nhng nc ny vn c hnh thnh t kh nhiu con
ng khc nhau: t pht trin, ng k thnh lp mi, chuyn i s hu v t
nhn ha nhng x nghip do Nh nc qun l.
- Ngun vn trong khu vc t nhn ti nhng nc ny vn cn rt hn ch, ng
gp vo c cu GDP quc gia chim t trng cha cao, cha i mi thng xuyn
v khoa hc cng ngh, k nng qun tr yu, thiu s hiu bit r rng v php
lut, nht l php lut kinh t i ngoi,.
- Quy m ca hu ht doanh nghip t nhn nhng nc ny l va v nh, dn
n hiu qu sn xut kinh doanh cn thp ng thi yu km v nng lc cnh
tranh, chu nhiu thit thi trong cc quan h thng mi nht l trong xu th hi
nhp quc t nh hin nay.
Nh vy, cc nc ang pht trin v chuyn i, kinh t t nhn phi chu
s chi phi, kim sot rt cht ch bi h thng chnh tr, h qu l hot ng kinh
t ang b bp mo, khng i theo ng quy lut pht trin t nhin. Cc nguy c
ny ang hin hu, rt cn nhng lc lng x hi, nht l nhng nh chnh tr phi
c s nhn thc ng n nhm a t nc mnh trnh c cc ri ro, tr ngi
trn. Vn hin nay ca cc nc ny l phi bo tn cng nh to iu kin pht
trin cho cc loi hnh kinh doanh, cc thnh phn kinh t, c bit ch trng ti
khu vc kinh t t nhn ng lc pht trin ch yu ca mi nn kinh t.
1.4. Vai tr ca kinh t t nhn
Thc t cho thy, khu vc t nhn ti hu ht cc nn kinh t trn th gii
lun ng vai tr trc tip to ra s nhy cm v kinh t - chnh tr - x hi, n rt
21

nng ng trong sn xut kinh doanh v l lc y quan trng n tnh hiu qu
kinh t ca mi quc gia. Trong khi , vai tr ca kinh t Nh nc l gii quyt
cc vn chung trong x hi, sn xut kinh doanh trong cc ngnh thit yu, phc
v cng ng. Tri qua qu trnh pht trin lu di, nh qu trnh t nhn ha v
quc hu ha cc doanh nghip m thnh thong li c s hiu chnh, ti c cu
gia hai thnh phn kinh t ny.
Vai tr ca kinh t t nhn c th hin trn c hai kha cnh l vai tr x
hi hc v vai tr i vi nn kinh t quc dn.
1.4.1. Vai tr x hi hc ca kinh t t nhn
Xt cho cng, d c pht trin theo hng no i chng na th kinh t t
nhn cng ch l phng tin cho con ngi cng nh x hi pht trin i ln.
pht trin hnh thc kinh t ny, cc nh kinh t hc thng nhn mnh n nhng
gii php kinh t thun ty nh tng cng tch t vn, ci tin trnh ca h
thng t chc v hp l ha quy trnh qun l. Vy nhng, s thc s rt thiu st
khi khng xem xt kinh t t nhn di gc v x hi hc bit n cc gi tr
tuy khng c o m c th ha bng nhng lng vt cht hu hnh nhng li l
cc gi tr ht sc cn thit, phc v cho s pht trin kinh t x hi.
Khi nhn di gc v x hi hc, cc gi tr quan trng v mi m ca
thnh phn kinh t t nhn c khm ph ra, l:
1.4.1.1. Gi tr nhn vn
i vi s pht trin ca ton x hi, kinh t t nhn c mt vai tr thc s
quan trng. N to ra v s c hi vic lm, nhm phc v nhu cu t khng nh
mnh, mu cu hnh phc cho mi c nhn, ni cch khc l to cho con ngi c
thm cc phm cht tt p hn. Nhn loi sng to ra kinh t t nhn v quyt
nh chn n nhm pht trin kinh t. ng thi, kinh t t nhn cng l mi trng
khng th thun li hn cho mi ngi t thn pht trin v qua s pht trin
ton x hi ni chung.

22

1.4.1.2. Pht trin nng lc con ngi
Lch s pht trin lu di ca nhn loi chng minh rng kinh t t nhn
c ngun gc t c nhn. Do , s pht trin ca gi tr c nhn, nng lc c nhn
v pht trin con ngi chnh l nn tng kinh t t nhn c th pht trin. C th
thy, s sng to a dng chnh l mt trong cc yu t cnh tranh ch yu ca mt
x hi. Tnh a dng ny li chnh l h qu tt yu t s a dng ca cc nng lc
c nhn v s tn trng i vi cc gi tr c nhn. Th nn c th ni l thuyt v
s pht trin ca kinh t t nhn cng bt ngun chnh t l thuyt v pht trin con
ngi.
1.4.1.3. Pht trin cc quyn c nhn
Khi x hi cng pht trin th cc quyn c nhn cng s c iu kin
ngy cng a dng v phong ph, thc y khu vc kinh t t nhn c s pht trin
mnh m hn. Nu khng tn ti cc quyn c nhn th s khng th tn ti cc
quyn thuc v kinh t t nhn. Hin nay, rt nhiu quc gia trn th gii, cc
hin tng can thip su rng vo i sng ca cc c nhn vn din ra kh trn lan
v khng c kim sot cht ch. Khi cc quyn c nhn khng c xy dng v
tn trng, khng c nhn nhn l khng gian x hi thit yu v ng lc pht
trin cho mi c nhn, cc gi tr c nhn vn khng c php ch ha th khng
th pht trin lnh mnh khu vc kinh t t nhn c. Trong mt x hi, chng
no cc quyn c nhn cng nh s hu c nhn cha c tn trng ng mc th
khng th xy dng c mt khu vc t nhn thc s chuyn nghip nh mong
mun.
Tm li, nhn loi coi kinh t t nhn nh mt phng tin thit yu
pht trin, iu ny gii thch cho vic n khng th b vt b d trong bt k hon
cnh, bin ng no ca lch s. Mt khi khu vc kinh t t nhn khng th tn ti
v pht trin th h qu l cc gi tr c nhn s tan bin, con ngi cng tr nn
hon ton m nht trong tt c cc kha cnh thuc i sng vt cht cng nh tinh
thn.
23

1.4.2. Vai tr ca kinh t t nhn trong nn kinh t quc dn ti cc quc gia
Trong s pht trin kinh t mi quc gia, lun lun c phn ng gp rt
quan trng ca khu vc t nhn. N tham gia qu trnh chuyn dch c cu kinh t
theo nh hng cng nghip ha hin i ha v huy ng mt lng ln vn
u t vo hot ng sn xut kinh doanh. T , sc sn xut v ca ci vt cht
ca x hi c gia tng, p lc gii quyt cng n vic lm ca ngi lao ng
c gim xung mt cch r rt. Cc loi th trng mi c hnh thnh v pht
trin nhanh chng, nh m sc cnh tranh ca cc loi hng ha sn xut trong
nc c nng cao, cc thnh phn kinh t c i x bnh ng v cnh tranh
cng bng trong mi hot ng.
Thc t cho thy khi quan h s hu c s bin i v cht th s ko theo s
thay i trong qun l v phn phi. N gip quan h sn xut tr nn linh hot
hn, ph hp vi trnh pht trin hin ti ca lc lng sn xut v s pht trin
vn d khng ng u ti cc vng, ngnh kinh t trong cng mt quc gia. T ,
tim nng v lao ng, ngun vn, t ai, kinh nghim sn xut t cc tng lp dn
c trong x hi c khi dy v t c hiu qu cao nht. Vi s ra i ngy
cng nhiu ch th thuc khu vc kinh t t nhn, thuc mi ngnh sn xut kinh
doanh s dn dn y li tnh trng c quyn, pht trin sn xut hng ha, m
rng th trng, i theo ng quy lut ca nn kinh t th trng ng thi xa b
c ch tp trung quan liu n su vo tim thc x hi. Thng qua s pht trin
ca kinh t t nhn, quyn lm ch ca nhn dn, nht l quyn lm ch v kinh t
c bo tn v pht huy ti a.
nn kinh t th trng, s pht trin ca cng ng v s pht trin trong
khu vc kinh t t nhn lun c gn lin bng mi quan h ph thuc ln nhau.
i vi cng ng, s tng trng trong khu vc t nhn s mang li cho ngi dn
thu nhp cao hn, y t cng nh nn gio dc tt hn. Cn i vi khu vc doanh
nghip t nhn, thu nhp cao hn ng ngha vi vic th trng c m rng hn.
Y t v gio dc tt hn th cc lc lng lao ng trong x hi s c nng sut cao
v li nhun nhiu hn. y l mt mi quan h c tnh tng quan cao vi nhau v
rt hp logic m mi nn kinh t u phi nhn nhn v ch trng n n.
24

T nhng phn tch trn y, c th nhn thy nn kinh t th trng ca
cc nc ni chung, vai tr ca kinh t t nhn c th hin trn nhiu kha cnh
nh sau:
1.4.2.1. Huy ng mi ngun lc trong x hi vo sn xut kinh doanh, l ng lc
ch yu cho tng trng v pht trin kinh t.
i vi hu ht cc nc trn th gii, nhng ngun lc hin hu trong x
hi, phc v cho s pht trin ca kinh t ni chung v khu vc t nhn ni ring c
th tn ti di rt nhiu hnh thc khc nhau nh: ngun vn, t ai, my mc,
thit b, k nng, kinh nghim trong qun l v lao ng,. Khu vc t nhn s
huy ng ng thi s dng vi hiu qu ti a cc tim nng cng nh x hi
ha nhng yu t sn xut, tp trung vo mc tiu pht trin kinh t. Trong s cc
yu t sn xut th ngun vn c xem l yu t u vo thit yu v quan trng
bc nht m mi quc gia u phi ch trng.
Ch c s t cc quc gia trn th gii nh M, Phng Ty l c nn kinh t
pht trin vi ngun vn thc s di do. Phn ln nhng quc gia khc u ang
c s hn ch rt ln v ngun vn, nht l nhng nc ang pht trin v chuyn
i. nhng nc ny, h thng ti chnh cha pht trin kp vi xu th mi ca
thi i, vn ngn sch dng phn b cho hot ng u t cha cao. Chnh v
nguyn nhn ny m kh nng trong vic huy ng vn ca khu vc kinh t t nhn
cng tr nn quan trng hn bao gi ht. Khi c to c hi thun li trong mt
mi trng kinh doanh c s cnh tranh bnh ng, cc ch doanh nghip t nhn
c th hon ton t tin u t vi khon tin ca bn thn, ngi thn, bn b h
nhm to dng doanh nghip v theo ui mc tiu li nhun. Cc ch doanh
nghip t nhn s kim sot c mc no s phn kinh doanh ca mnh
cng nh ng gp mt phn vo tng trng chung ca nn kinh t quc dn.
Hin nay, tc tng trng ca khu vc t nhn hu khp cc nc ang
c xu hng ngy cng cao hn khi so snh vi khu vc Nh nc do n s hu
tnh nng ng v linh hot cao, to ng lc rt ln cho tng trng chung ca c
nn kinh t.
25

1.4.2.2. To ra v s c hi vic lm cho x hi
C th ni, thnh qu ln nht m kinh t t nhn v ang em li cho nn
kinh t chnh l cc c hi vic lm m n to cho cc thnh vin trong cng ng.
Nh vo vic huy ng v s dng vn mt cch hp l, khu vc ny c th hnh
thnh nn nhng vic lm c cht lng ng thi ph khp cc lnh vc kinh t, n
em li thu nhp cao hn v nng cao ng k mc sng cho nhng ngi lao ng.
Cc ch doanh nghip t nhn cng c quyn quyt nh ln hn hn so vi cc nh
qun l doanh nghip Nh nc trong vic thu lao ng, h s xem xt tt c cc
mt nh s lng, k nng v tha thun tin lng. Do vy, cc ch doanh nghip
khng nhng c th tng s lng lao ng theo ring m cn c th s dng
ngun nhn lc trong cng ng mt cch hiu qu.
1.4.2.3. To ngun thu thu ln cho Nh nc
Thng qua cc khon thu phi np hng nm, khu vc t nhn ng gp
quan trng vo ngn sch Nh nc, lm gia tng ng k GDP. T , Chnh ph
ca tt c cc nc s c iu kin thun li nhm nng cao h thng nhng chnh
sch phc li x hi, nng cp c s h tng phc v cng ng cng nh cc thnh
phn kinh t khc. S tc ng qua li ny r rng u c li cho c thnh phn
kinh t t nhn v x hi ni chung. iu cng chng t rng khu vc kinh t
ny ang pht trin rt mnh m v to pht trin cho nn kinh t khng ch
trong hin ti m cn tng lai v sau.
Nh vy, khu vc t nhn thc s rt nng ng, thch nghi vi mi hon
cnh khc nhau nh vo cc u th sn c, sc sng v cng mnh lit cng nh
kh nng chn la mt quy m hp l cho mnh. Trong xu th hi nhp, c bit l
qu trnh ton cu ha ang din ra su rng nh hin nay, vi nhng vai tr ring
c ca mnh, khu vc kinh t ny trc ht to cho mi quc gia c nhiu c hi
pht trin nn kinh t ni a v mt mc cao hn l to nn mt th trng
ton cu nng ng v cnh tranh cng bng da trn nng lc thc c.
26

1.4.3. Vai tr c bit ca kinh t t nhn i vi Vit Nam
Trong thp k 1980 thi k chng kin s sp hng lot ca h thng
Ch X hi Ch ngha c, khu vc t nhn Vit Nam thc t ng vai tr
ging nh chic phao an ton nhm chng ri ro cho nn kinh t. Vit nam
khng b sp nh ti cc nc X hi Ch Ngha ng u c nguyn nhn l
v Chnh ph ch qun l nn kinh t quc dn mt cch phin din thi k chin
tranh. Nn kinh t k hoch ti Vit Nam cha bao gi c thnh cng cng nh
khng c qun l trn vn, v y l iu c lch s chng minh.
Vy nhng trong qu kh, s khng ton vn trong vic qun l nn kinh t
nh trn v tnh li tr thnh mt c may v n khin cho nhng yu t t nhn
vn nhen nhm gia lng mt nn kinh t k hoch. C th khng nh, s tn ti
ca nhng yu t t nhn ny gip cho nn kinh t ca Vit Nam khng th b
sp . Nhng v Vit Nam cha c s nhn thc y v nhng vn i vi
kinh t t nhn nn d kinh t Vit Nam khng b trit tiu nhng mun i mi
th nc ta lm chm hn so vi cc nc ng u. Nh nc cha c nng lc
qun l nn kinh t mt cch cht ch theo c xu hng k hoch ln xu hng
t do. Bi vy, Vit Nam v c bn b xem l nn kinh t t cung t cp.
Mc d vy, Chnh ph Vit Nam li c quyn t do chn la nhng phng
n cng chnh t trng thi lc hu v kinh t ny. S khng c phng n no khc
cho Chnh ph, v buc phi l thuc vo nc ngoi nu nh nhng yu t bn
nng y hon ton khng xut hin. V may mn l iu khng xy ra, nhng
yu t t nhn vn tn ti v pht trin rt mnh m. N trc tip ng gp t
nhiu vo ngun sng ca mi gia nh. Cng trong thi k ny, th trng ch
en Vit Nam vn hot ng, v c c s tip tay ca cc cn b cng quyn. Ti
th trng ny, tem phiu v cc hng ha phn phi khc c em ra trao i. Tr
tru thay, nn kinh t ngm b ch bai v c nguy c b xa s ny li gi cho Vit
Nam khng th b sp ging nh cc nc X hi Ch Ngha khc sau khi Lin
X chnh thc tan r.
27

1.5. Nhng hn ch ca kinh t t nhn
Ngoi nhng u th sn c v s ng gp tch cc cho nn kinh t mi
quc gia th vn cn c nhng mt hn ch nht nh ca kinh t t nhn. C th
nh sau:
Ph v c cu hp l ca nn kinh t: Do cc nh u t t nhn thng ch
tp trung vo cc ngnh sn xut, thng mi, dch v ti cc vng vn rt ng dn
c nh thnh ph, th x. Vy nn, s lng cc doanh nghip tn ti thnh th
ngy cng gia tng vi tc chng mt. Trong khi , nhu cu cho cc ngnh kinh
t nng nghip nng thn hin nay kh cao m vn cha c p ng kp thi.
Bt li trong cnh tranh: D dng nhn thy rng mc d c nhiu tin
b, ci cch nhm em li li th cho khu vc kinh t t nhn th trn th gii vn
cn tn ti tnh trng cc ngnh, lnh vc hay doanh nghip Nh nc lun c u
tin trong pht trin hn. y s l mt bt li rt ln cho cc quc gia cha c s
chun b k lng trc khi gia nhp vo sn chi ton cu v kinh t. Chnh do
qu u i cho doanh nghip Nh nc, b qua sc mnh ca t nhn m rt c th
qu trnh ton cu ha s bin quc gia tr thnh sn sau cho cc nc ln.
To s phn ha giu ngho trong x hi: Kinh t t nhn c c im ni
bt l mnh ai ngi ny chy nn trc tip to s gin cch ln v thu nhp,
tin ca x hi ch tp trung vo mt s t ngi, iu ny tt yu s to ra s phn
ha giu ngho iu m hu nh mi x hi ang phi i mt.
Vn Trch nhim x hi ca doanh nghip: Kinh t t nhn lun c mc
tiu l theo ui li ch trc mt cng nh ti a ha li nhun. Nhm t c
mc ch ny, h lun bt chp mi quy nh, thm ch hot ng kinh doanh c
trong nhng lnh vc m Nh nc cm. y l iu kin thun li cho mt s k
lng on th trng xut hin, h s chy theo thu nhp, b qua vn mi trng
v to ra nhng vn x hi nhc nhi khc. V vic nh my Vedan x cht thi
ra sng Th Vi b phanh phui chnh l v d in hnh cho vn ny. gii
quyt tnh trng trn, hin nay tt c cc nc trn th gii ang ro rit ra cc
28

ch tiu v vn Trch nhim x hi ca doanh nghip nhm bo v quyn li
ngi tiu dng cng nh cc i tng khc trong x hi.
Kinh t t nhn r rng cng hin hu nhng mt tri m chnh v th, s tn
ti ca kinh t Nh nc tt c cc quc gia l mt tt yu khch quan d trong
bt k hon cnh, iu kin kinh t no i chng na. Kinh t Nh nc c vai tr
quan trng i vi vic cung cp cc hng ha cng cng cng nh mt s loi dch
v khc nhng th m cc doanh nghip t nhn cung cp khng c hiu qu
nu xem xt trn kha cnh phc v cho cng ng.

Tm li, kinh t t nhn c nhn nhn l hnh thc kinh t ra i mt cch
t nhin trong tin trnh pht trin ca x hi loi ngi. S ra i v pht trin ca
n nm ngoi nhng mun ch quan ca cc nh chnh tr bt k lc lng no
trong x hi, vi bt c mc ch no i chng na. Khng th ph nhn rng kinh
t t nhn ng vai tr rt quan trng trong n lc tng trng v pht trin ca mi
nn kinh t, nhng bn cnh n vn c nhng mt tiu cc s c th km hm s
pht trin ca khng ch khu vc kinh t t nhn m c nn kinh t ni chung. Nh
nc cn phi c nhng bin php can thip kp thi, cc chnh sch c th gip
khu vc t nhn c th pht huy c ht vai tr tch cc ca n cng nh hn ch
ti a cc mt tiu cc m n gy ra.
C th khng nh, chng no m con ngi cn cn n mt phng tin
hu hiu nhm xy dng v ci to cuc sng, th kinh t t nhn s vn tn ti
ging nh mt hnh trang quan trng cho con ngi trong tin trnh hng ti
tng lai.



29

CHNG 2: THC TIN PHT TRIN KINH T T
NHN NHT BN

2.1. Vi nt v Nht Bn v khu vc kinh t t nhn Nht Bn
Ni n Nht Bn l ni n mt quc gia rt ngho nn v ti nguyn thin
nhin, dn s ng v phn ln nguyn nhin liu phi nhp khu. Vy nhng tri
qua nhng bin ng trong sut lch s, tin trin qua nhiu giai on khc nhau,
nc Nht tr thnh mt nn kinh t th trng hin i thuc hng bc nht trn
th gii. Vi s tng trng vt bc qua ba giai on, Nht Bn l mt trong cc
quc gia c nghin cu nhiu nht v lch s kinh t. Giai on u tin bt u
t s thnh lp thnh ph Edo (1603) dn n s pht trin ton din kinh t ni a.
Giai on th hai l t cuc ci cch Minh Tr Duy Tn (1868) vi vic ngnh cng
nghip bt u pht trin ri a Nht Bn tr thnh cng quc u tin Chu
snh c vi cc quc gia Chu u. Trong giai on cui cng, t tht bi trong
Th chin II (1945), mc d kinh t b tn ph nng n nhng vi cc chnh sch
ph hp, Nht Bn nhanh chng hi phc (1945 1954) v pht trin cao
(1955 1973) khin cho th gii ht sc kinh ngc, gi l thi k thn k Nht
Bn. T nm 1974 n nay, tc pht trin tuy c chm li song Nht Bn tip
tc l mt nn kinh t ln, hin ng th ba trn th gii (sau M v Trung
Quc). Trc y, nc Nht lun ginh c v tr th hai sau M trong mt thi
gian di trc khi b Trung Quc ui kp v vt qua vo u nm 2011 (GDP tnh
n cui nm 2010 ca Nht Bn l 5.474,2 t USD
3
).
Nht Bn tin hnh trit cng cuc pht trin kinh t t nhn k t nm
1868 di cuc ci cch Minh Tr. y l thi k thc hin nhng ci cch phi
thng v mi mt chnh tr, kinh t v x hi. Song song vi vic th tiu h thng
ng cp l vic bi b cc quy tc v lut l phong kin hn ch quyn t do kinh
t. Cc bin php tch cc thc y h tng c s v h thng ti chnh tin t c
thc hin. Nht Bn tp trung mnh cho u t gio dc, ngoi vic dy nhng lnh
vc khoa hc thng thng, ngi ta cn dy lm kinh t t nhn. Chnh ph ng

3
: Thng k nc ngoi trong Nin gim thng k 2010
30

thi khuyn khch doanh nghip t nhn u t pht trin cc ngnh cng nghip
hin i v thc hin t nhn ha doanh nghip Nh nc. Quan h kinh t i
ngoi cng c m rng tip thu nhng t tng v k thut mi nhm hin i
ha t nc.
C th ni kinh t t nhn Nht Bn pht trin nh ngy nay cng gn lin
vi s ra i, pht trin ca ngnh cng nghip k t thi . Ngy nay, nc Nht
l ni m ngn hng ln nht trn th gii t tr s, l tp on ti chnh
Mitsubishi. Ngoi ra nc ny cn s hu cc cng ty v dch v ti chnh v cc
tp on a quc gia v cng ln mnh. V d nh Sony, Sumitomo, Toyota, Fuji.
im chung ca nhng ci tn k trn l vic y u l cc doanh nghip thuc s
hu t nhn. Tuy s hu nhng tp on t nhn hng mnh nhng trn tng th
nn kinh t th s lng cc doanh nghip nh v va (DNNVV) li chim mt s
lng p o. y cng l nt pht trin c o ca Nht Bn vi s ng gp to
ln ca khu vc sn xut truyn thng, kinh doanh nh trong sut qu trnh hin i
ha t nc. Khu vc kinh t ny vn tn ti rt ph bin v th hin c kh
nng thch ng cao ca n khi nc Nht t trnh pht trin cao trn th gii.
V tm hiu v kinh t t nhn Nht Bn cng chnh l tm hiu v s pht trin ca
cc DNNVV.
Trong chin tranh th gii th II, v mc tiu tp trung vo cc ngnh sn
xut phc v chin tranh, Chnh ph Nht Bn tin hnh thanh ton cc c s
kinh doanh nh khng lin quan n sn xut v kh. Sau chin tranh, cc DNNVV
pht trin mnh m trong iu kin nn kinh t t do cnh tranh. Kinh doanh nh
Nht Bn pht trin mnh trong lnh vc thng mi (c 73 ngi dn th c 1
ca hng bn l, 91% s ca hiu ny c di 4 nhn vin). DNNVV cn c vai tr
quan trng trong s pht trin ca ngnh cng nghip lp rp vi trnh cng ngh
cao c im ni bt ca h thng doanh nghip Nht Bn. ng ch l ngay
trong cc ngnh cng nghip do c quyn khng ch nh sn xut kim loi en,
kim loi mu, ch to my, loi x nghip rt nh vn tn ti v pht trin. N chim
ti trn 70% tng s x nghip cng nghip ch bin v 16% tng s cng nhn
trong ngnh, nhng ch cung cp 6% sn phm. Nu tnh thm c x nghip nh v
31

va (t 1 100 cng nhn) th b phn ny n cui nhng nm 1960 vn cung cp
trn 50% tng sn phm cng nghip ch bin, gn 50% gi tr xut khu v mt
lng ln ngoi t dng ti tr cho vic nhp khu my mc, thit b v cng
ngh cng nh nguyn nhin liu cho cc x nghip ln. Trong ngnh nng nghip,
sn xut nh cng rt ph bin. n nm 1967, s nng h c di 2 hecta chim
ti 94,5% tng s nng h.
Tri qua mt thi gian di cho n nm 2001, DNNVV chim ti 99,7%
tng s doanh nghip Nht Bn. Tuy nhin con s thng k cc doanh nghip ang
hot ng trong nc gim t gn 6,5 triu doanh nghip cui nhng nm
1990 xung cn xp x 4,7 triu doanh nghip vo nm 2006 (Bng 2.1).
Bng 2.1: Phn b doanh nghip theo quy m cc ngnh phi nng nghip
n v: doanh nghip
Nm 1986 2001 2006
DNNVV 6.448.123 6.443.557 4.689.609
Doanh nghip quy m ln 61.448 63.367 13.430
Tng cng 6.494.391 6.502.391 4.703.039

Ngun: Sch Trng v DNNVV Nht Bn, nm 2009
Mc d s hu quy m va v nh, th nhng khu vc DNNVV cung cp
ti trn 29 triu vic lm (tc hn 70% tng s lng vic lm
4
) Nht Bn. N
thc s tr thnh xng sng cho nn kinh t sn xut, l c s nng lc cnh
tranh ca quc gia c nng cao. Bn cnh , qu trnh pht trin mang n
cho khu vc DNNVV cc vai tr mi: i) l vn m ca th trng cnh tranh;
ii) l ch th i mi cng ngh; iii) pht trin cc vic lm c cht lng; v iv)
thc y pht trin kinh t mi a phng. c vai tr quan trng trong nn
kinh t quc dn nh hin nay, khu vc DNNVV nhn c nhiu h tr t pha
Chnh ph thi gian u trong qu trnh pht trin xy dng nng lc cnh
tranh cho mnh. Cc chnh sch h tr va gii quyt cc kh khn lin quan ti

4
: Sch Trng v DNNVV Nht Bn, nm 2009
32

nhng hot ng trong sn xut kinh doanh ca mi DNNVV, va hoch nh cc
nh hng v to ra mt mi trng thun li cho s pht trin ca cc doanh
nghip ny.
Tuy nhin, trong c ch cnh tranh th trng, th ch ring s h tr t
Chnh ph l khng , cc doanh nghip cng phi t thn vn ng, tm mi cch
ng vng v chim c v tr xng ng trn thng trng. Tri qua qu
trnh pht trin lu di, nhng kh khn v vn, kinh nghim qun l, nng lc
trong nghin cu v pht trin dn dn c ci thin. C th thy r rng l chnh
mi lin kt cht ch ca cc doanh nghip Nht Bn l c s quan trng xy
dng v nng cao nng lc cnh tranh. S hp tc em li cho cc doanh
nghip cc nng lc cng ngh cao, nhng ngnh sn xut mi c tim nng v li
nhun cng nh c c hi ci thin nng lc cnh tranh cho mnh.
2.2. Cc giai on pht trin ca kinh t t nhn Nht Bn
Nu nh xem giai on t cuc ci cch Minh Tr l im khi u cho s
hnh thnh chnh thc ca kinh t t nhn th nn kinh t Nht Bn t sau nm 1945
n nay gn lin vi m hnh kinh t t nhn t ti mc pht trin cao nht c
th ni l mt m hnh mu mc cc nc ang pht trin sau noi theo. Thi k
ny c th chia ra lm su giai on tip ni nhau v s ln lt c nghin cu
sau y
5
.
2.2.1. Giai on ti kin thit t nc (1945 1954)
Nm 1945, sau tht bi trong chin tranh th gii th II, Nht Bn b tn
ph nng n v kinh t, t nc chnh thc chm trong khng hong trm trng v
rt nhiu mt. Nhng n li l tin mt nc Nht khc hn hon ton ra i
sau ny.
Cc nh cng nghip ca nc ny bt u bt tay vo vic ti thit cc nh
my v Nht Bn bc vo qu trnh hi phc nn kinh t. Ngoi k nng v lao
ng v qun l, Nht Bn cn c nhng li th khc. Nc ny c nhiu nh my
cho nng sut cao, em li li nhun v nm nhng v tr v cng thun li. Cc

5
: Da theo cch phn chia trong: V Hng Cng, Ph Vnh Tng, 2010, trang 43 57
33

nh my quy m ln min duyn hi c th nhp khu nguyn liu vi s lng
ln t vng no c gi r nht. Mt s ngnh mi nh in t, sn xut t, in
cng bt u pht trin. T nhng ngnh cng nghip trn, cc nhn hiu hng u
th gii xut hin nh Sony, Panasonic v Honda. Cui nm 1945, cng cuc ci
cch rung t din ra nng thn, to c s tng nng sut trong nng
nghip. Lnh gii tn cc tp on ti phit (zaibatsu) cng c a ra trong nm
1945. Khu vc DNNVV Nht Bn trong thi k ny ch yu tp trung vo cc lnh
vc sn xut hng tp ha phc v i sng hng ngy. Di tc ng t h thng
chnh sch m Chnh ph ban hnh, cc ngn hng thng mi c cc mc trn
vn cho vay hn ch lng vn c phn b cho cc DNNVV. y l nguyn
nhn khin cho cc DNNVV vp phi nhiu kh khn trong huy ng vn,
nguyn vt liu nhm tn ti v pht trin. Thm vo , vic cc doanh nghip ln
phc hi nhng khng hp tc vi DNNVV khin cho nhng DNNVV phi
hng chu s cnh tranh rt gay gt t nhng doanh nghip ln c s h tr ca Nh
nc trong qu trnh pht trin. Nhiu chng trnh nhm duy tr s pht trin cho
cc DNNVV c ban hnh nhm to ra mi trng kinh doanh c s cnh tranh
bnh ng pht trin. Trong , ng ch l vic Lut Chng c quyn v
Lut Ngn chn s tp trung quyn lc kinh t qu mc c ban hnh nm 1947.
Nhng ci cch c s dn ch ha v kinh t ny khuyn khch tinh thn
u t, kinh doanh v nng cao a v ca t bn cng nghip. Chnh ph Nht Bn
cng ng thi theo ui chnh sch tp trung v vn, nguyn vt liu cho cc
ngnh kinh t quan trng nh than, thp, phn bn, in lc. Chin tranh Triu
Tin n ra vo thng 6/1950, M v Nht lin k kt hip nh ha bnh nhm gip
M rnh tay i ph vi chin s. Cc n t hng t lc lng qun s M trc
tip lm tng tng cu cho Nht Bn. Sn lng cng nghip, c bit trong cc lnh
vc nh st thp v ng tu nh tng nhanh chng. Nh s h tr ti chnh
ca M v quyt tm khi phc li t nc, n khi Chin tranh Triu Tin kt
thc vo nm 1953, nhiu nh my mi c xy dng nn.
S thay i th ch c tin thm mt bc na bi s ra i ca Cc
pht trin DNNVV Nht Bn (SMEA) vi t cch l mt ngoi v ca B Cng
34

nghip, Thng Mi v Kinh t, t l c s Chnh ph trin khai thc hin
bn nhm cng c h tr, vi vai tr l mt h thng nhng bin php ct li, c
tnh nguyn l nhm thc y pht trin cc DNNVV qua nhng giai on pht
trin v sau v vn tn ti cho n ngy nay. C th:
Nhm chnh sch th nht l nhng cng c h tr v ti chnh: Nht Bn
thnh lp nn hai t chc ti chnh cng, chuyn m nhim cc hot ng cho
DNNVV vay vn sn xut, l T chc ti chnh i sng nhn dn (NLFC) nm
1949 v T chc ti chnh Nht Bn phc v DNNVV (JASME) nm 1953. Bn
cnh , mt mng li h thng chuyn cung cp tn dng cho cc DNNVV trn
ton quc c to ra trn c s s ra i ca Lut Bo him tn dng (1950) v
Lut Hip hi bo him tn dng (1953).
Nhm chnh sch th hai l cc cng c nng cao nng lc trong t chc v
kt hp doanh nghip. Lut iu chnh hnh vi ca cc hp tc x DNNVV (1949)
c Chnh ph ban hnh. Lut ny ra i nhm m bo s t nguyn ca
nhng thnh vin tham gia trong hp tc x (HTX) v tnh t ch trong qun l ca
nhng HTX ny. Lut n nh tm thi s pht trin ca nhm xc nh cc
DNNVV (1952) cng c ban hnh, gp phn hn ch s cnh tranh qu mc
trong khu vc DNNVV bng vic iu chnh sn lng v gii hn cc thit b. Vo
nm 1953, lut ny c chnh sa li vi ci tn mi l Lut Bnh n DNNVV.
V di phm vi iu chnh ca lut ny, Hi ng bnh n cc DNNVV c
Chnh ph thnh lp nn. Nm 1956, vi s sa i Lut Chng c quyn m mt
s cartel
6
hnh thnh nh s hp tc gia nhng doanh nghip c cng nhn
chnh thc. y l c s cho s hp tc gia cc doanh nghip di hnh thc ca
nhng hip hi pht huy cc tc dng ca li th theo quy m trong qu trnh
cnh tranh. Sau ny, n vn c th hin trong Lut C bn v DNNVV nm
1963. Chnh sch bnh n ng gp mt phn quan trng cho s tn ti v pht
trin ca cc DNNVV trong thi k u, v sau c thay th bng chnh sch hp
l ha cc DNNVV. Chnh sch mi c nh hng di hn nhm thc y s pht

6
: Thut ng cartel c ngun gc t Ting c Kartell, c ni hm dng ch hnh thc hp tc gia
cc doanh nghip c v tr c lp vi nhau hp tc theo chiu ngang nhm nng cao sc mnh ca cc
bn trn th trng
35

trin i vi nhng DNNVV hng ti xut khu, m bo cho nng lc cnh tranh
c nng cao nh nghin cu, ci tin v i mi dy chuyn, cng ngh sn xut.
Trn c s ca nh hng di hn m Lut Hp l ha doanh nghip (1952),
Chng trnh tr cp hin i ha trang thit b (1954) v Lut Khuyn khch
hin i ha DNNVV (1963) ra i.
Nhm chnh sch th ba l nhng nghin cu v vic qun l, n nh ha v
hp l ha nn kinh t sau Chin tranh Triu Tin. N l cc cng c lin quan n
hot ng hng dn, t vn cho cc DNNVV. Cc Pht trin DNNVV c ra
i v cng vi l s thnh lp ca Vn phng t vn DNNVV cp hi ng
thnh ph (1948). Bn cnh hot ng ng k t vn k t nm 1952, vic t vn,
hng dn cho khu vc DNNVV c gii thiu ri i vo hot ng.
Nhm chnh sch th t l mt tp hp cc cng c nhm a ra cc ch dn
nh hng i vi s pht trin ca khu vc DNNVV. Trong nhng cng c ny
th cc Vn bn hng dn, cc Ngh nh, Thng t c ban hnh hng nm
nhm phn tch cc bin ng ca mi trng kinh doanh t pha Chnh ph cng
nh cc b, ngnh lin quan trong cc lnh vc khc nhau ca nn kinh t ng
mt vai tr quan trng, ging nh kim ch nam cho cc doanh nghip tm ra
hng i ng n trong tng thi k pht trin.
2.2.2. Giai on u ca thi k tng trng cao (1955 1962)
y l thi k m Nht Bn c c tc tng trng kinh t rt cao. Biu
hin l t 1952 n 1958, tng sn phm quc dn (GNP) tng vi tc 6,9%/
nm
7
. Tc cao ny c duy tr sut nhng nm 60. Thi k pht trin kinh t
nhanh him c trong lch s th gii ny cng l thi k m Nht Bn c nhng
bin i thn k trong nc cng nh quan h vi bn ngoi. Nhng bin i ny
c tnh lin tc v tng nhanh v lng, bao gm: cch mng cng ngh, lao ng
r nhng li c k nng cao, lao ng nng nghip d tha c khai thc trit ,
t l dnh cao, u t t nhn cao, ng Yn c c nh vo USD vi t gi
360 Yn/USD c li cho xut khu, nhu cu tiu dng rt ln, ngun ti chnh n

7
: Trung tm nghin cu kinh t Nht Bn, nm 2009
36

nh nh cc chnh sch ca Chnh ph gi cho cc ngn hng khi b ph sn,
chnh sch ti chnh v chnh sch cng ngh c s dng tch cc. C th ni
trong giai on ny, Nht Bn hon ton phc hi kinh t, to iu kin cc
DNNVV gia tng sn lng v li nhun. Cng vi qu trnh pht trin, thit b,
cng ngh sn xut cng c ci tin v i mi, gip chuyn mn ha su hn
hot ng sn xut p ng cc nhu cu v sn phm a dng v cht lng cao
t th trng.
Tuy nhin, trong khi nhng doanh nghip ln c mua sm nhng cng
ngh sn xut tin tin th cc DNNVV li phi chp nhn i mi bng cng ngh
tng s dng. Chnh v th, xu hng ngy cng gia tng khong cch v nng
sut, tin lng, cng ngh v pht trin ngun vn gia cc doanh nghip ln v
cc DNNVV xut hin v to ra C cu hai tng nn kinh t Nht Bn. Nng
sut lao ng trong khu vc DNNVV lun thp hn so vi trong khu vc doanh
nghip ln. Trc tnh hnh , Chnh ph ban hnh Chng trnh H tr hin
i ha h thng ti chnh gip DNNVV c th i mi trang thit b v cng
ngh sn xut. y l nhu cu cp thit bi v chnh nhng doanh nghip ln cng
xut hin nhu cu thu ngoi i vi nhng dch v c cug cp bi DNNVV, c
bit l ngnh sn xut my mc thng qua cc hp ng thu ph.
Chnh ph cng trin khai b sung mt vi cng c khc y mnh pht
trin cc DNNVV bn cnh cc cng c h tr giai on trc. Chnh ph
chn nhng doanh nghip thuc lnh vc sn xut nh thit b in t, my mc v
sn phm dt, y vn l cc ngnh s hu nng lc cnh tranh mt cch tng i
v hng ti xut khu. Trong nm 1956 v nm 1957, hng lot nhng lut lin
quan c ra i nhm th ch ha cc nh hng h tr s pht trin ny. l
Lut v cc bin php tm thi khuyn khch s pht trin ca ngnh c kh, Lut
v cc bin php tm thi pht trin thit b cho ngnh dt hay l Lut v cc
bin php tm thi pht trin cng nghip in t. Nh vo vic cc th ch ny
hot ng hiu qu m nng lc cnh tranh ca cc nhm ngnh c th hng
chnh sch nng ln r rt, tuy nhin, n vn cha gii quyt c vn khong
cch gia hai nhm DNNVV v doanh nghip ln.
37

Lut v cc bin php tm thi thc y cc DNNVV theo ngnh c
ban hnh vo nm 1959. Do mi trng cnh tranh vn thay i nhanh chng nn
tnh cht tm thi m bo rng nhng lut ny c th c p dng tp trung
trong mt thi gian ngn v n vi ng ngnh cn tc ng. Vic xc nh nhm
i tng da trn cc tiu thc, bao gm: i) tn ti khong cch ln gia hai
nhm doanh nghip ln v DNNVV cng lnh vc ; ii) ngnh c la chn c
tim nng thc y tng trng, m rng xut khu v cng c c cu trong ngnh
cng nghip tng lai; iii) xc nh c cc nhu cu cp bch phi gii quyt
nhm gip cc DNNVV pht trin.
Da trn tiu ch ny, cc ngnh c la chn hu ht u tp trung trong
cc lnh vc nh sn phm kim loi, dt may, hng ha tiu dng hng ngy, y
vn l nhng sn phm xut khu ch yu ca Nht Bn thi k . Cc chnh
sch c ban hnh vn thng c xung t li ch gia cc nhm nhng li khng
c gii quyt mt cch hiu qu bng lut. Cch gii quyt ca Nht Bn l thnh
lp Hi ng t vn chnh sch DNNVV ri thng qua c ch cng tho lun, tip
thu nhng kin ng gp t cc bn nhm a ra cc gii php. T , cc ch th
a ra c tnh hng dn hnh chnh hn l s rng buc php l ng thi
Chnh ph trnh c xung t vi Lut Chng c quyn. Chnh ph tip tc ban
hnh mt lot nhng lut lin quan nhm ci cch i vi h thng ti chnh v gip
hin i ha cc trang thit b cho DNNVV. V d nh Lut v Qu h tr pht
trin DNNVV (1956 v sa i nm 1960). Thm vo , ti nhng tnh, thnh ph
trn ton quc, bt u xut hin nhng hip hi bo him tn dng v trn c s
ca Lut v Cng ty Bo him tn dng DNNVV nm 1958, cng ty Bo him tn
dng DNNVV cng c thnh lp trong cng nm ny. Chnh sch gim thu thu
nhp doanh nghip c p dng cho nhng hip hi hp tc doanh nghip mt
hnh thc cartel ca cc DNNVV ri sau ba nm, mc thu thu nhp doanh
nghip c p dng cho cc DNNVV gim i tng ng.
Lut v n nh ha DNNVV c mc ch nhm hn ch tnh cnh tranh qu
mc gia nhng DNNVV vi nhau bng vic thnh lp nhng lin kt HTX
nng cao v nng lc m phn ca cc nhm DNNVV thng qua iu chnh v sn
38

phm, khi lng sn xut, s lng trang thit b, phng php phn phi cng chi
ph cho nguyn vt liu u vo. Mc d vy, vn lc by gi ca DNNVV l
chi ph nguyn vt liu cao v chi ph sn xut thp khng c gii quyt trit
trn thc t. DNNVV trong cc HTX c iu chnh ny khng th tin hnh
bt c hot ng mang tnh lin kt kinh doanh no v duy nht c thnh lp
khu vc sn xut. iu ny dn ti vic chuyn i Lut Bnh n DNNVV sang
Lut v t chc hip hi DNNVV (1957) trc khi lut ny b bi b nm 1958. T
nhng iu chnh ny m mt lot hot ng chung gia nhng DNNVV lnh vc
hp tc mua, ch bin nguyn vt liu, x l nc, trong quan h cng chng hay
phn phi sn phm chnh thc c thc hin. Lut ny li c sa i li vo
nm 1962. Nhm gii quyt cc yu km trong qun l, bt li v iu kin lao
ng, nng sut lao ng thp, thit b lc hu v khng phn tch r rng gia
doanh nghip vi m v h gia nh, Lut v cc hip hi thng mi v cng nghip
c ra i nm 1960. Tuy nhin, cc t vn trn c phn b theo tnh, a
phng, cha tp trung cho nhu cu t pha doanh nghip. Phi ti nm 1963, hot
ng t vn v vn hp l ha qun l, i mi v cng ngh sn xut mi thc
s c tin hnh mt cch bi bn, c h thng vi s ban hnh ca Lut T vn
DNNVV. Cng vi tin b khoa hc cng ngh, nhu cu a dng sn phm vi vai
tr u vo trong sn xut, nhng cng ngh sn xut ca cc doanh nghip c
nng cp v chuyn mn ha cao hn. S cnh tranh v gi thc y nhng
doanh nghip sn xut ca Nht Bn tin hnh hot ng thu ngoi, to nn mt h
thng thu ph c a lp. , cng ty m l nh thu chnh, nm trn nh v cc
cng ty con l nh thu ph phn phi cc tng khc nhau. T nhu cu thu ngoi
m mt lng ln nhng doanh nghip nh c to ra, ng thi to nn mt
h thng thu ph c s hot ng hiu qu, s cnh tranh gia cc doanh nghip l
khng ng k trong h thng ny. Mi quan h lu di gia cc nh thu ph v
nh thu chnh ng vai tr quan trng trong vic chuyn giao nhng cng ngh sn
xut v qun l cht lng t nhng nh thu chnh sang nhng nh thu ph
(DNNVV), gp phn nng cao trnh v cng ngh sn xut trong tng th nn
kinh t Nht Bn.
39

Tuy nhin, vn tn ti cc vn phi gii quyt nhm m bo cho s pht
trin cho cc nh thu ph. Thc t l k t khi hnh thnh h thng ny, cc doanh
nghip ln p buc t l chit khu rt cao, bt bnh ng v tr hon vic thanh
ton theo nh cam kt cho cc nh thu ph (DNNVV) da trn cc li th khi k
kt hp ng. Do , s ra i ca Lut v ngn chn s chm tr trong vic thanh
ton cc hp ng thu ph (1956) cng c cho Lut Chng c quyn ng thi
a ra cc quy nh cht ch hn iu chnh nhng hnh vi xu k trn mt cch
hiu qu nht.
2.2.3. Giai on th hai ca thi k tng trng cao (1963 1972)
S tng trng kinh t Nht Bn vn din bin theo chu k tip ni giai on
1955 1962 v trong thp k 60 ny, GNP tng trung bnh hng nm l 10%. GNP
ca Nht vo gia thp nin 60 vt qua Anh v Php, nm 1968 vt qua Ty
c. Trong nhng nm 1970 1973, tc tng trng trung bnh hi gim i, cn
7,8%/ nm nhng vn cao hn tiu chun quc t. Nm 1973, Nht Bn c GNP
ln bng mt phn ba so vi M v ng th hai trn th gii
8
.
Giai on ny, vn quan trng i vi Nht Bn l vic cu trc ca nn
kinh t ang b mt cn i, c th nhng doanh nghip ln v cng hin i v
nhng DNNVV km pht trin hn hn mc d v s lng th DNNVV vn chim
phn ln trong tng s doanh nghip. Nht Bn tip tc vic trin khai cc lut
mi trn c s k tha nhng c ch tr gip DNNVV giai on trc. Lut v
cc bin php tm thi pht trin DNNVV theo ngnh ngh (1960) ng vai tr
quan trng trong vic tch hp tt c cc chnh sch t chc, hng dn qun l, s
u i v thu v tr gip ti chnh dnh cho cc DNNVV phn theo ngnh ngh.
Mc d vy, n b thay th bi Lut Hin i ha DNNVV (1963) trong xc
nh r hn v mc tiu ca chng trnh cng nh nh hng tng cng i vi
nng lc cnh tranh quc t ca nhng khu vc sn xut m cc DNNVV tham gia.
Lut c bn v DNNVV cng c ra i cng nm 1963, vi mc ch thng nht
tt c nhng lut hng n s pht trin ca cc DNNVV c ban hnh trong
thp k trc thnh mt h thng nhng chnh sch c bn nhn mnh n vic

8
: Theo Trung tm nghin cu kinh t Nht Bn, nm 2009
40

nng cao c cu ngnh ti Nht Bn. N thng nht khi nim v DNNVV, t
gip xc nh cc nhm DNNVV c chn lm i tng ca nhng chnh sch
ngnh mt cch c th v r rng hn. Lut c bn v DNNVV (1963) th hin hai
mc ch quan trng l:
Mc ch th nht l nng cao t trng ca DNNVV, Nht Bn ra tm
bin php ng b: i) hin i ha trang thit b; ii) nng cp cng ngh sn xut;
iii) hp l ha qun l; iv) iu chnh quy m doanh nghip; v) tp hp nhm v t
chc nhng hot ng lin kt; vi) hin i ha khu vc dch v v thng mi; vii)
h tr chuyn i ngnh ngh kinh doanh; v viii) o to lao ng.
Mc ch th hai l gim thiu cc bt li ca DNNVV trong cc hot ng
sn xut kinh doanh. Bn bin php c a ra l: i) c bin php ngn chn s
cnh tranh qu mc gia cc doanh nghip; ii) m bo giao dch hp ng thu
ph c tin hnh tng i bnh ng; iii) m bo c hi kinh doanh cho
DNNVV mc tng i; v iv) cam kt cung cp nhng hp ng t khu vc
cng cng cho DNNVV.
C ch nhm t c nhng mc tiu ny c trin khai thng qua cc
hot ng h tr cho vay v u t ca Chnh ph, h thng thu u i v pht
trin nhng hip hi DNNVV. Mc d quan im chung i vi s pht trin ca
nhng doanh nghip vi m l khng nht thit phi c h tr bng cc chnh sch
ngnh, nhng mt s trng hp c bit cng s c xem xt, h tr. Chnh
ph cng trin khai hng lot cc chnh sch khc trong thi gian ny vi mt quan
im chung l gip ci thin v iu kin kinh doanh v nng sut ca khu vc
DNNVV. Trong , Lut Khuyn khch hin i ha DNNVV (1963) bao gm
nhng bin php trong Lut C bn v DNNVV ng thi a ra nhng k hoch
hin i ha cho cc khu vc m s tham gia ca DNNVV l ch yu. Nhng chnh
sch hin i ha DNNVV nu r mc tiu l gii quyt cc vn lin quan n
nng sut lao ng thp km v trang thit b lc hu khu vc DNNVV n c
th t phc hi v cng bc vo qu o pht trin vi nhng doanh nghip ln.
Lut ny c thc hin trong bi cnh Nht Bn phi thc hin t do ha thng
41

mi nhm p ng cam kt vi GATT
9
. C th ni, hai lut trn l yu t ct li,
nh hng cho tt c nhng chnh sch h tr cho DNNVV trong thi k ny. Mt
trong nhng trc quan trng ca h thng chnh sch ci thin nng sut ca khu
vc DNNVV thng qua vic hin i ha trang thit b ca DNNVV nhm nng cp
c cu ngnh chnh l ti chnh. K hoch ti tr nng cp ra i h tr cc hip
hi HTX bao gm tp hp cc DNNVV thnh lp nm 1967. K hoch ny c mc
ch l h tr cc hot ng c tnh lin kt gia cc doanh nghip trong cc hip
hi HTX nhm m bo vai tr ca quy m hot ng nh cc hot ng kinh
doanh chung, tp hp nh my hay ca hng trong cng mt khu vc, t hnh
thnh nn cc khu vc rt ni ting v tp hp DNNVV nh Higashi Osaka.
Trong qu trnh pht trin, c nhiu doanh nghip mi gia nhp th trng
khai thc cc c hi kinh doanh, ng thi cng c nhiu doanh nghip phi rt lui
khi th trng do lm n thua l. Kinh nghim Nht Bn cho thy sau thi k bng
n kinh t, nhiu doanh nghip lm vo ph sn, bt buc phi c cc chnh sch
x hi b p thit hi ca ngi lao ng cng nh ch cc doanh nghip ny.
Nu nh ngi lao ng trong nhng doanh nghip ln c th nhn c tr cp t
h thng qu h tr chung ca doanh nghip th lao ng trong nhng doanh nghip
vi m khng c c li ch ny. Bn cnh , s tn ti khong cch v nng lc
qun l v chi ph giao dch gia nhm DNNVV vi doanh nghip ln l nguyn
nhn chnh khin Chnh ph ban hnh Lut v pht trin DNNVV thu ph v Lut
v h thng h tr chung cho cc hnh thc kinh doanh nh (1965).
2.2.4. Giai on tng trng n nh (1973 1984)
Nht Bn trin khai nhng chnh sch a dng ha, thc y hnh thnh
cc DNNVV phn theo ngnh v khu vc a l. c bit, trong giai on ny,
nhng cuc khng hong kinh t 1973 1975, 1981 1982 xy ra, nguyn nhn
l do cc c sc du la. L quc gia gn nh ph thuc hon ton vo du la v
nhu cu nc ngoi trong khi gi du tng vt v th trng cc nc cng ang
khng hong, nn khng hong 1973 1975 lm cho nn kinh t Nht Bn lm
vo tnh trng nh n v lm pht tng cao, chnh thc t du chm ht cho thi

9
: tin thn ca WTO
42

k tng trng cao trc . Cc ngnh nh ha du, luyn thp, ng tu, dt
v gia cng kim loi l nhng ngnh cng nghip vn s dng nhiu nng lng
b khng hong nng n nht.
iu ny dn ti vic Nht Bn thc hin mt lot cc thay i v nh
hng pht trin cho nn kinh t nh trin khai cc chng trnh hng n tit
kim nng lng v tng t trng ca khu vc dch v. Chnh sch ngnh cng
chuyn i trit l pht trin da theo hiu qu ca quy m sang trit l pht trin
hng vo nhng lnh vc thin v s dng tri thc. Trong , khu vc ch to,
nhng ngnh vn dng nhiu nng lng cn gim t trng v thay vo l nhng
ngnh s hu hm lng v tri thc cao, v d nh sn xut my tnh, my bay,
ngi my cng nghip, mch t hp,.
Nhng nghin cu v khoa hc c bn c ch trng Nht Bn c th
chuyn sang nhng ngnh kinh t mi. Vin Cng ngh v Qun l cc DNNVV
c thnh lp cung cp dch v v o to ngnh qun tr kinh doanh v nhng
vn c lin quan khc. Thm vo , Trung tm Cng ngh thng tin DNNVV
cng c thnh lp. Nh vic thit lp nhng trung tm cp tnh, thnh ph
cung cp cc thng tin hu ch lin quan n cc hot ng qun l doanh nghip.
Nhng c sc t mi trng kinh doanh nh khng hong du m buc nhiu
DNNVV thay i ngnh ngh sn xut kinh doanh tn ti, t , cn thit phi
c cc thay i v mt th ch nhm to iu kin cho vic chuyn i c th din
ra thun li. iu ny l nguyn nhn cho s ra i ca Lut tm thi v vic
chuyn i DNNVV. V trn nn tng ca o lut ny, gn 300 d n v chuyn
i ngnh ngh c thc hin. Bn cnh , Chnh ph ban hnh Lut tm
thi thc y s pht trin ca cc lng ngh truyn thng (1974) pht trin cc
ngnh cng nghip truyn thng vn ang gp phi nhng kh khn trong c cu
pht trin. Trong qu trnh pht trin, xut hin mt s ngnh cng nghip hon ton
c kh nng ri vo suy thoi mc d n vn cn vai tr quan trng i vi vn
pht trin cc vic lm. Lut v cc bin php tm thi i vi cc DNNVV
c thc hin to iu kin cho nhng doanh nghip khi b ri vo vng suy
thoi, bt k n hot ng lnh vc no.
43

Tri qua qu trnh pht trin v vic trin khai cc h thng chnh sch, bn
thn cc DNNVV do mc th hng cc chnh sch u i c s khc bit
bt u phn ha. DNNVV trong nhng ngnh mi nhn vt hn DNNVV
trong nhng lnh vc yu th hn. V y l l do chnh Nht Bn ban hnh cc
chnh sch iu chnh gip cc DNNVV c th gim thiu tc ng t s gia
tng chi ph nng lng trong sn xut. u t trc tip ca cc doanh nghip Nht
Bn ra nc ngoi cng tng vt trong giai on ny vi ng lc ch yu l tn
dng ngun nng lng, nguyn liu cc nc ang pht trin ng thi xuyn
thng c hng ro v bo h mu dch ti cc nn kinh t pht trin.
Nh nhng ci cch lin tc v tch cc, Nht Bn hi phc kinh t sau
cuc khng hong 1973 1975, sau ch chu nh hng nh t khng hong
1979 1981. V th, tc tng trng ca Nht Bn thc t vn cao hn khi so
vi nhng nc cng nghip pht trin cn li trong thi k ny.
2.2.5. Giai on thay i c cu nn kinh t ln th nht (1985 1999)
im nhn u tin trong giai on ny l thi k bong bng kinh t ca
Nht Bn ko di t thng 12/1986 n thng 2/1991. Nht Bn trong thi k ny
c cc c im kinh t nh ng Yn cao gi so vi USD, tc tng trng GDP
thc t cao, t l lm pht cao, t l tht nghip thp, gi bt ng sn ln ti sn ti
chnh cao, tiu dng mnh.
Nguyn nhn hnh thnh bong bng kinh t u tin l vic ng Yn ln
gi sau Tha c Plaza 1985
10
gy kh khn cho cc nh xut khu Nht Bn v e
da ti tng trng kinh t ca quc gia. Ngn hng Nht Bn thc hin h li
sut nn tnh thanh khon cao qu mc hnh thnh, km theo l kinh t tng
trng mnh, u c ti sn xut hin lm tng gi ti sn. Vic Hip c Plaza
c k kt lm thay i mi trng kinh doanh ca nhng doanh nghip Nht
Bn. S ni ln ca nhng quc gia ng khc cng mang n nhng thch thc
ln i vi vic pht trin khu vc DNNVV. Cc DNNVV khng cnh tranh

10
: l tha c ti chnh k ngy 22/9/1985 ti khch sn Plaza, New York, M bi nhm G5 khi gm
M, Nht Bn, c, Anh v Php. Nhm G5 i n tha thun gim gi ng USD so vi ng Yn v ng
Mc c
44

c vi hng ha gi r t nhng nn kinh t mi ni ti Chu . y l tin
h thng chnh sch Nht Bn c chia ra lm hai. Nhm u tin, mi pht sinh,
thc y s pht trin cng ngh cao, nht l vic cc DNNVV thc hin nghin
cu v pht trin. Nhm th hai vn tip tc hng n nhng vn lin quan n
iu chnh c cu t cc giai on trc.
Nguyn nhn th hai gy ra bong bng kinh t bt ngun t vic thay i
trong danh mc u t ca cc nh u t khi h nhn thy t gi Yn/USD thay
i, c bit l sau Ngy th hai en ti
11
. Cc nh u t gim u t vo danh
mc ti sn ca M mt cch ng lot v tng u t vo danh mc ti sn ca
Nht Bn. V th, gi c phiu, tri phiu ca cc cng ty tng nhanh, kch thch
cc x nghip u t.
Mi trng kinh doanh thay i v tranh chp thng mi vi cc quc gia
mi ni thc y nhng doanh nghip Nht Bn chuyn dch cc a im sn
xut ra nc ngoi ti thiu ha chi ph xut nhp khu. Do lin kt cht ch vi
nhng doanh nghip ln nn cc DNNVV cng khng nm ngoi xu hng . H
thng lin kt dc vi s trung thnh ca nhng doanh nghip con i vi doanh
nghip m thc s tr nn lc hu. Do ch nhn cc hp ng ch nh t cng ty
m, b qua c hi hp tc vi nhng cng ty ln khc khin cc DNNVV gp
phi kh khn khi cng ty m gim mnh s n t hng di tc ng ca nhng
c sc bn ngoi. V mi quan h cht ch b ph b khi m ch c t cng ty
con theo chn nhng cng ty m ra nc ngoi u t.
Cc ngn hng, t chc tn dng Nht Bn sau thi gian di tin hnh u
t vo nhng x nghip ch to th thi k ny chuyn sang u t vo nhng
ti sn ti chnh. Biu hin l h cho vay rt tch cc i vi nhng d n pht
trin v bt ng sn. H cng sn sng chp nhn nhng ti sn ti chnh hay bt
ng sn s dng lm th chp khi x nghip v cc c nhn vay n vay vn. y
l nguyn nhn khin cho cc t chc tn dng ny sau ny mc phi tnh trng n

11
: din ra ngy 19/10/1987 trn th trng chng khon M khi gi chng khon khng ch st gim cc
mnh ti M m cn din ra ng lot trn th gii
45

kh i khi bong bng kinh t v vo nm 1991 v bong bng ti sn v vo
nm 1992.
Nu nh giai on tng trng cao, lng doanh nghip mi gia nhp ln
hn lng doanh nghip rt khi nn kinh t th ti thp k ny, xu hng b
o ngc ( th 2.1).
th 2.1: T l doanh nghip Nht Bn gia nhp v rt lui qua cc thi k
n v: %

Ngun: B Kinh t, Cng nghip v Thng mi Nht Bn, 2009
Xu hng trn nh hng ln n vai tr pht trin cc vic lm ca
doanh nghip, to ra p lc ln gii quyt vic lm cho nn kinh t v tip tc
ko di cho n hin ti. Vo nhng nm 1990, nc Nht trong mt thi k
en ti m v sau c bit n nh mt thp k mt mt. Tc tng trng
bnh qun giai on 1991 2000 ch l 0,5%/ nm. c bit, t nm 1997, Nht
Bn b khng hong h thng ti chnh tin t, ng Yn v chng khon gim gi
5.90% 5.90%
4.30%
3.50%
2.70%
3.60%
3.80% 3.80%
4% 4%
3.20%
5.60%
0.00%
1.00%
2.00%
3.00%
4.00%
5.00%
6.00%
7.00%
75 - 78 78 - 81 81 - 86 86 - 91 91 - 96 96 - 99
Mi gianhp
Rt khi th trng
46

mnh, n xu kh i tng cao, sn xut tr tr v t l tht nghip tng cao. Nm
1997, GDP thc cht l -0,7%, nm 1998 l -1,8%
12
.
a nn kinh t thot ra khi suy thoi, mt h thng chnh sch c
tin hnh. Nhm chnh sch u tin hng ti thc y chuyn i ngnh ngh v
hi t doanh nghip thng qua vic ban hnh Cc bin php tm thi thc y vic
trin khai sng ch kinh doanh trong nhng ngnh ngh c th (1997). T ,
DNNVV vi cc cng ngh c bn c hi t li to nn xng sng cho khu
vc sn xut ti Nht Bn. im ni bt ca chnh sch mi l n cho php tch hp
nhng doanh nghip thuc lnh vc dch v phn mm, cng ngh thng tin nh cc
doanh nghip sn xut v tr thnh cc i tng ca chnh sch.
Nhm chnh sch th hai, xut hin t trc , hng ti thc y pht trin
nhng doanh nghip cng ngh cao. Nhm tch ly kin thc, kinh nghim, nng
lc trong nghin cu v pht trin gip cc DNNVV m rng sang nhng cc
ngnh ngh kinh doanh mi, rt nhiu cc lut lin quan c ban hnh vo cc
nm 1988, 1990, tiu biu nht l Lut Cc bin php tm thi khuyn khch cc
hot ng kinh doanh sng to i vi khu vc DNNVV. Lut ny l c s to nn
cc hip hi hp tc bao gm cc DNNVV thuc a dng nhng lnh vc kinh
doanh. Thng qua m kin thc, kinh nghim trong qun l nhm hng ti s
pht trin sn phm mi c chia s. Sau ba nm trin khai, hn 300 hip hi
c thnh lp, to ra nhiu kinh nghim pht trin chia s cho bn thn cc
DNNVV. Nh vy, cc chnh sch nhm th hai nui dng, h tr DNNVV
c lp pht trin thnh cc doanh nghip nng ng, c kh nng thch ng vi s
thay i mi trng kinh doanh cng nh nhng c sc bn ngoi khi m nn kinh
t bc vo hi nhp.
C th ni cuc suy thoi kinh t Nht Bn ln ny ch yu mang tnh cht
c cu lin quan n m hnh pht trin ca Nht Bn ang b thch thc vi mi
trng kinh doanh thay i khc trc rt nhiu. N do tc ng ca s u t
khng hiu qu cng nh d chn ca bong bng bt ng sn khin cc c s c

12
: Trung tm nghin cu kinh t Nht Bn, 2009
47

hot ng sn xut kinh doanh phi mt mt thi gian di nhm ti c cu v vn t
bn, n qu hn v lc lng lao ng.
2.2.6. Giai on thay i c cu nn kinh t ln th hai (2000 n nay)
2.2.6.1. Thi k phc hi v tng trng va phi (2000 qu III/2007
13
)
Trong nhng nm u ca giai on ny, rt nhiu cng ty b ph sn, lm
cho t l tht nghip tng cao. K t nm 1990, s ngi tht nghip tng gp
i v t con s k lc trong 45 nm tr li (5,5% vo thng 12/2002). Tnh trng
ny gy ra mt s hu qu nghim trng nh s v t t, cc v phm php tng
ln r rt v gia tng tng chi ph phc li x hi.
Vn cp bch t ra i vi Chnh ph lc ny l phc hi kinh t thng
qua y mnh ci cch kinh t. Lut c bn v DNNVV 1999 (sa i) cng c
trin khai. Nht Bn khuyn khch cc DNNVV pht trin c lp, tng trng
mnh m v ng gp sc cnh tranh to ln cho th trng, to ra nhng c hi vic
lm vi mc lng hp dn, cng c, pht trin kinh t cc khu vc v sng to ra
nhng ngnh kinh doanh mi. H thng chnh sch thay i cc mc tiu ph
hp hn vi nhng thay i v cc nh hng pht trin cho DNNVV. C th, cc
chnh sch chuyn t nhim v y mnh pht trin DNNVV, nng cao hiu qu
sn xut ng thi b p cc thit thi trong quy m sn xut mi tng quan
vi cc doanh nghip ln, sang chnh sch thc y hot ng sng to ti doanh
nghip, khuyn khch thnh lp mi doanh nghip cng nh hnh thnh nhng
doanh nghip u t mo him. Ngoi ra, h thng chnh sch cn tp trung vo
mc tiu cng c, m bo i vi ngun lc qun l; m bo h tr nhng s hp
tc, lin kt khai thc nhng tp on thng mi cng nghip; m bo hp l
ha nhng giao dch v c hi nhn c nhng n t hng t pha Chnh ph
Nht Bn.

13
: Vic phn ra 3 giai on nh trong thi k t 2000 n nay da trn ngun: Trn Quang Minh, 2011,
trang 3 5.

48

Nhng cuc ci cch i dn vo qu o v em li nhng kt qu rt
ng khch l, mc tng trng nm 2003 l 2,7%. Kinh t Nht ang trong giai
on hi phc u tin sau cuc i khng hong ti chnh v bt ng sn, bi tng
trng khng cn phi nh vo s ti tr ca Nh nc nh nhng nm trc
na, m xut pht t s nng ng mi ginh li c ca khu vc kinh t t nhn
nn kinh t r b c nhng gnh nng do cuc i khng hong gy ra. Ni
n ca kinh t t nhn Nht Bn ln ti nh im vo nm 1996 vi khon n
tng ng 125% GDP. K t , cc doanh nghip Nht Bn tr n c
khong 360 nghn t Yn (khong 90% GDP)
14
. Vic gim n cho thy nguyn tc
ca cc doanh nghip v qua cng cho thy yu t mang tnh quyt nh i vi
s phc hi nn kinh t quc dn. Cc cng ty ca Nht cng c thc hn i vi
nhng sch lc ca h. Thay v hng theo nhng lung sn phm nh cc i th
ca h nh trc th lc ny, vic qun l v iu hnh sn xut ca cc doanh
nghip c la chn v cn nhc k lng hn. Trong qu trnh ti c cu,
Nht Bn c nhng lut l ring, khc vi cc cng ty Phng Ty. Nhng doanh
nghip ni ting ca Nht khng sa thi hng lot cng nhn. Thm ch ngay c
trong thi k khng hong, t l tht nghip Nht Bn vn cn thp hn so vi t
l tht nghip c. Ngnh cng nghip t v nhng ngi khng l in t
Nht Bn cng bt u hi phc. Bn cnh , vo thng 10/2007, chng trnh
t nhn ha mi nm ngnh bu in cng hon tt, y l mt trong nhng
ngnh trng im c ti cu trc bi Chnh ph.
2.2.6.2. Thi k suy thoi nghim trng do khng hong ti chnh ton cu (qu
IV/2007 qu I/2009)
Nhng iu chnh trong cc chnh sch kinh t em li cc du hiu phc
hi nn kinh t t sau nm 2000, nhng khi m cc tn hiu cn yu t th khng
hong kinh t ton cu li xy ra vo nm 2008 v tc ng rt ln n s phc hi
ny. Khc vi tnh hnh cc nc Phng Ty, Nht Bn khng phi chu nh
hng mnh khu vc ti chnh t cuc i khng hong v cho vay th chp tuy
nhin, do vo cui nm 2008, u t v nhu cu i vi nhng mt hng xut khu

14
: Trung tm nghin cu kinh t Nht Bn, nm 2009
49

chnh st gim mnh y Nht Bn vo vng suy thoi nhanh hn. Nht Bn
ang phi i mt vi mt vn rt chng gai v di hn, l tnh trng n cng
qu ln (170% GDP). Hot ng ca cc DNNVV thi k ny thc s bt n v
gp nhiu kh khn. S st gim nhu cu trong nc v tnh trng n nn ngy cng
trm trng buc cc doanh nghip phi ct gim mnh sn lng. Cc doanh
nghip ch to vn d ng u trong cc ngnh th nay li trong tnh trng yu
km nht. Li nhun ngnh ny trong nm 2008: thng 3, doanh thu gim 22%,
thng 6 gim 30%, thng 9 gim 43%. Phn ln cc DNNVV phi gng cm c
trong tnh trng thua l, thm ch cn lm vo ph sn do sn xut tr tr, khng c
li nhun v rt kh vay tin ca ngn hng tr n. Vic ph sn ca cc
doanh nghip gia tng cha tng thy trong vng tm nm tr li vi t l ph sn
nm 2008 tng 11% so vi nm 2007 v ln ti con s k lc l trn 15.000 doanh
nghip phi ng ca. ng ch l phn ln cc doanh nghip b ph sn thuc
cc ngnh dch v, vn ti, xy dng v kinh doanh bt ng sn. Tng s n ca
cc DNNVV b ph sn ti Nht trong nm 2008 ln ti gn 1000 t Yn
15
.
S yu km ca nhng doanh nghip Nht Bn vn c nh gi rt cao
nng lc cnh tranh, b bc l r rng t khng hong kinh t ton cu. Bn cnh
, cc nh hng nhm pht trin doanh nghip gn vi nhng th trng truyn
thng Chu u, M theo c cu n cc trong chn cng nghip lm trc
pht trin chnh bt u l r cc hn ch nht nh.
2.2.6.3. Thi k phc hi v bt u tng trng nhng khng n nh (qu II/2009
n nay)
Sau khng hong 2008, mt s ch tiu kinh t Nht Bn rt ng bo ng
nh: t l tht nghip tng t 4,4% (nm 2005) ln 5,1% (nm 2009); tc tng
GDP gim t 1,93% (nm 2005) xung -5,24% (nm 2009)
16
. Tnh trng thiu pht
buc cc cng ty phi ct gim chi ph bo v cc mc li nhun, gy tc
ng tiu cc i vi thu nhp ca ngi lao ng v cc nh cung cp. Ngn hng
Trung ng rt thm tin vo h thng ngn hng nhng n li ch c tc dng

15
: Theo trung tm nghin cu kinh t Nht Bn, nm 2009
16
: Theo thng k nc ngoi trong Nin gim thng k 2010
50

nh mt ci m ngn chn s suy gim ca khu vc kinh t t nhn. Nht Bn
b lao ao v tnh trng thiu pht ko di trong gn mt thp k qua do gi ti
sn suy gim. Trc thc trng ny, Chnh ph da vo s kch thch t Ngn
hng Trung ng v c cu ti chnh lm tng nhu cu v cho vay vi nhng t
l li sut thp dnh cho cc thc th t nhn. Tt c cc gii php nhm cu vn
nn kinh t bc u c c nhng tc dng nht nh. Tng tr gi n hng
sn phm my mc t khu vc kinh t t nhn ch s quan trng nht nh gi
kh nng s dng vn ca cc cng ty trong thng 3/2010 t 7,92 t USD.
Vic tng vn u t vo sn xut trong khu vc kinh t t nhn Nht Bn trong
qu III/2010 tng ln ng k sau ba nm gn nh ng bng. B Ti chnh Nht
cng cho bit mc tiu dng vn ca cc doanh nghip tng 4,8% i km theo
l doanh thu bn hng ca cc cng ty Nht Bn cng tng 6,5% trong qu
III/2010
17
.
Tuy nhin, ang trn hi phc sau khng hong ton cu th nc Nht li
phi hng chu mt thm ha ln cha tng c trong lch s. Sau trn ng t 9
richter km theo trn sng thn hy dit ngy 11/3/2011, nn kinh t thc s ri vo
b tc. Tnh trng nhu cu gim trn ton cu, cng vi vic ng Yn tng gi
ang e da n s hi phc ca nn kinh t vn ph thuc vo xut khu ny.
Nhn dn Nht Bn bt tay ngay vo cng cuc ti thit t nc v n
lc ci thin tnh hnh trn bng rt nhiu cc bin php kch cu kinh t. Theo B
Kinh t, Thng mi v Cng nghip (METI), trong thng 4/2011, sn lng cng
nghip tng 1% so vi thng 3 nm 2011. Sn lng ca nhng nh my thuc
lnh vc sn xut v khai khong t 83,5% mc chun ca nm 2005. lnh
vc ch to my, sn lng tng 12,8% do mc cu v thit b bn dn Nht Bn
v th trng quc t tng i n nh. Mc d vy, sn lng trong cc lnh vc
sn xut thit b in t, truyn thng v thng tin b st gim mnh do khng c
cc linh kin cn thit. Dy chuyn sn xut lnh vc cng nghip, c bit l

17
: www.baomoi.com, ngy truy cp 06/02/2012, Nht Bn: Hot ng ca khu vc t nhn chuyn bin tch
cc trong thng 3,
Link:http://www.baomoi.com/Nhat-Ban-Hoat-dong-cua-khu-vuc-kinh-te-tu-nhan-chuyen-bien-tich-cuc-
trong-thang-3/145/4282215.epi
51

lnh vc sn xut nhng thit b cng ngh cao b nh hng nng n trong thm
ha ny.
Cc doanh nghip Nht Bn t cc i tp on cho n cc DNNVV
t quan ngi trc nguy c tin li ca h b gim st v ng Yn tng gi. Chnh
ph cng kh bt lc trong vic h gi ng tin quc gia nn h khng ngn ngi
ngh n kh nng di di c s sn xut ra nc ngoi, nht l khi ng Yn cao gi
cho php h t tn km hn trong vic mua li c s nc ngoi. Theo t chc
chuyn trch ngoi thng ca Nht Bn J ETRO, t thng 4 n thng 7 nm 2011,
yu cu thng tin v u t ra nc ngoi ca cc DNNVV tng 32%. Theo Vn
phng tham vn kinh t Recof, t thng 1 n thng 8 nm 2011, s lng cc
thng v sp nhp v mua li doanh nghip c cc cng ty Nht tham gia tng
30%. Do khng b n nhiu v li c thanh khon di do, t thng 4 n thng 9
nm 2011, cc cng ty Nht chi 29 t euro mua li cc cng ty nc ngoi.
R rng l cng cuc ti thit t nc sau thm ha kp vn cn rt nhiu
cc kh khn trc mt m Nht Bn cn phi gii quyt. Trong n lc chung pht
trin nn kinh t th c th ni khu vc t nhn vn s l khu vc trng im cng
nh l cu cnh nhm vc dy nn kinh t hin ln th ba trn th gii ny.
2.3. Kinh nghim rt ra t pht trin kinh t t nhn ca Nht Bn
2.3.1. V pha Nh nc
2.3.1.1. Ch trng ca Chnh ph Nht Bn v pht trin kinh t t nhn
Kinh t Nht Bn t 1945 n nay i theo m hnh kinh t th trng c
hng dn v ni ln nhng vn c bn sau y: i) Dn ch ha kinh t gn lin
vi dn ch ha chnh tr v x hi; ii) Kinh t th trng khng c ngha l nn
kinh t v Chnh ph. Thi k u, Chnh ph can thip trc tip v kh su vo
nn kinh t, nhng cng v sau cng gim dn; iii) Ngoi vic gii thot v t tng
v m bo quyn t do kinh doanh, phi khng ngng ch trng pht trin gio
dc o to; iv) Tng cng v ch ng m rng quan h kinh t i ngoi.
52

i vi thnh phn kinh t t nhn, Nht Bn xem l thnh phn kinh
t c tnh cht quyt nh n s pht trin ca mt nn cng nghip tin tin hin
i. Tri qua mt giai on di t qu trnh khi phc hu qu li sau chin tranh
n pht trin kinh t sau ny, Nht Bn lun ch trng n vic a ra cc chnh
sch thch hp vi tng thi k pht trin kinh t t nhn. C th ni phng
chm qun l trong thi k ny l: Chnh ph khng can thip qu su n hot
ng ca doanh nghip, c bit gia Chnh ph v doanh nghip t nhn phi tn
ti mt mi quan h minh bch.
Nhng c trng c bn trong ch trng ca Chnh ph Nht Bn i vi
thnh phn kinh t t nhn l:
- Th nht, Chnh ph thc hin chnh sch to iu kin cho t nhn t do kinh
doanh ng thi loi b nhng yu t khng hon thin ca th trng.
- Th hai, Chnh ph u t trong nhng ngnh cng nghip khng c li nhng li
cn thit cho s pht trin nh: xy dng c s h tng, vn ha, gio dc
- Th ba, hp tc pht trin gia Chnh ph v cc doanh nghip thuc khu vc t
nhn phi c thc hin mt cch thng xuyn v cht ch.
- Th t, cng c k hoch ha gin tip trong iu tit, qun l nn kinh t lun
c Chnh ph coi trng.
2.3.1.2. Cc c ch h tr ca Chnh ph i vi kinh t t nhn
Ci cch kinh t t nhn sau chin tranh th gii th II, l tin quan trng nht,
to cho pht trin kinh t t nhn sau ny:
- Ci cch rung t: l ci cch quan trng v t hiu qu cao nht trong s cc
cuc ci cch kinh t vi mc tiu khc phc v cng c cc thin hng dn ch
ph b s km hm kinh t vn a y ngi nng dn Nht Bn trong thi
k phong kin. Vic rung t nng thn b xa b s ko theo xa s lun c tn
d phong kin ca nn nng nghip Nht Bn, t lm tan r ch ng cp v
lm thay i hn trt t x hi nng thn. iu ny to ra s phn phi ti sn v
thu nhp bnh ng hn. Sau khi quyn s hu rung t c chuyn nhng,
53

nng dn tin hnh ci cch rung t gieo trng, tch cc p dng k thut canh
tc mi, lm tng nng sut lao ng. Nhng tin b trong vic trng la v cc lnh
vc nng nghip khc trc tip gp phn m rng ng k th trng trong nc.
- Gii th cc cng ty lng on zaibatsu: S tp trung cng nghip vo mt s
zaibatsu gy ra quan h ch - th na phong kin, lm km hm tin lng v cn
tr s pht trin cng on. Nhm thc hin gii th zaibatsu, lc lng ng Minh
lp ra y ban gii quyt vn v cng ty c phn. Vic phn ln cc cng ty
khng l trong nhng ngnh cng nghip ch cht nh thp, ng tu b gii th
lm thay i hon ton bn cng nghip Nht Bn. N gp phn xa b
tnh trng tp trung kinh t qu mc, thit lp mt khun kh cnh tranh lnh mnh
v gip pht trin tng th nn kinh t quc dn.
- Ch nh ba lut v lao ng: Vic ci cch lao ng ngay sau chin tranh trc
ht l nhm ngn chn phc hi qun phit. Giai on 1945 1951, cc cuc ci
cch lao ng c thc hin ch yu di hnh thc i ci thin quan h ch -
th, cao t do, dn ch, nng cao i sng vt cht cng nh tinh thn cho cng
nhn, to nn mi quan h mi c li cho s phc hi v pht trin kinh t. Lut
Cng on c thc hin vo thng 3/1946, quy nh cng nhn c quyn on
kt, thng lng tp th v bi cng. Lut Tiu chun lao ng v Lut iu chnh
quan h lao ng ln lt c ra vo thng 4 v thng 7/1947. T , lc lng
cng on, phong tro cng nhn pht trin nhanh chng, s lng on vin
tng mnh.
C ch h tr tip cn vn:
Cc hot ng h tr vn c trin khai k t sau s xut hin ca cng
ty ti chnh phc v ti thit sau Th chin II. T chc Ti chnh i sng nhn dn
(NLFC) v T chc Ti chnh Nht Bn phc v DNNVV (J ASME) c thnh
lp ln lt vo cc nm 1949 v 1953. Hai t chc ti chnh cng ln mnh ny
chuyn m nhim vic cho DNNVV vay vn. Tham gia vo hot ng h tr vn
cho DNNVV cn c Ngn hng Trung ng phc v cc t chc HTX cng thng
nghip (Shoko Chukin) c thnh lp nm 1936. Ba t chc ny chuyn mn
54

ha vo nhng lnh vc ti chnh khc nhau: i) doanh nghip th nht cho vay i
vi nhm doanh nghip nh; ii) doanh nghip th hai tp trung cho vay nhm th
ch ha DNNVV; v iii) doanh nghip th ba tp trung cho vay di hn, gip hin
i ha, hp l ha cc DNNVV. C th ni, nhng th ch ti chnh ny cho
cc DNNVV vay cng vi nhiu u i hn nhiu so vi nhng th ch ti chnh
ca t nhn, nht l cc chng trnh cho vay c thit k ring tng giai on
nht nh. Lng cung ng vn vay t n p ng nhu cu khn cp ca cc
doanh nghip khi din ra s gim st vn cho vay t nhng th ch ti chnh ca t
nhn cc giai on tht cht tin t ca Nht Bn trong qu kh. Chnh quyn a
phng cng tham gia tch cc vo hot ng cho DNNVV vay vn di ba hnh
thc: i) cho DNNVV vay vn trc tip; ii) cung cp cc qu n cho th ch ti
chnh ca t nhn nu cc vn dng cho DNNVV vay vn; v iii) cung cp
nhng ngun lc ti chnh cho vic thanh ton li sut khi doanh nghip vay vn t
T chc tn dng Trung ng hoc a phng. Bng cc cch thc h tr nh trn,
khu vc DNNVV tip cn c mt lng vn ngy cng gia tng. S vn cho
vay t 180 t Yn nm 1965, tng ln mc 2.700 t Yn vo nm 1983 v 36.000
t Yn
18
vo nm 2004.
C ch h tr v khoa hc cng ngh:
Sau th chin II, Nht Bn may mn gi li c i ng cc nh khoa hc,
k s v chnh lc lng ny gi vai tr rt quan trng i vi vic nng cao
nng lc cnh tranh trong cc ngnh t, in t, in dn dng ca nc ny v
sau. Trong qu trnh pht trin ca ngnh cng nghip Nht Bn, nhng doanh
nghip to ra cc mi quan h cht ch (c gi l Keiretsu). Nh , cng
ngh sn xut trc tip c chuyn giao t cng ty m n nhng cng ty con
thng qua cc hp ng thu ph. Lut v cc bin php tm thi thc y s
pht trin ca ngnh c kh (1956) ra i, to iu kin cng ty m nhp khu
nhng trang thit b v cng ngh hin i ri chuyn giao xung cho cc cng ty
con. c bit, trong ngnh cng ngh ph tr, nhng doanh nghip nh c xu
hng s dng cng ngh c cung cp t cng ty m nhiu hn so vi nhng

18
: Sch Trng v DNNVV Nht Bn, nm 2009
55

cng ty s hu quy m ln hn, hay mc ph thuc cng ngh c cung cp
bi cng ty m (thng tng) gim dn theo s tng trng quy m ca cc cng ty
con (h tng). Ngoi ra, cc doanh nghip trong ngnh ny cn tip cn cng ngh
t nhng nh cung cp v t chnh nhng doanh nghip khc trong ngnh.
C th ni, s h tr cng ngh t nhng c quan thuc Chnh ph ch quan
trng giai on u v sau n ch ng vai tr th yu trong qu trnh pht
trin. Khoa hc, cng ngh sn xut pht trin rt mnh m, vt qu nng lc
ca cc th ch cng, v th nu khu vc cng tip tc duy tr cc hot ng h tr
cng ngh th s tr thnh ro cn v hnh cho s nng cao nng lc cng ngh ca
khu vc DNNVV. Khu vc t nhn lm rt tt vic thm nh i vi cc cng
ngh tin tin trc khi n chnh thc c p dng mt cch i tr thng qua hnh
thc trao i thng tin gia nhng DNNVV.
C ch h tr v khuyn khch t nhn trc tip tham gia vo cc lnh vc trng
im ca nn kinh t:
Nht Bn nh dng cc khu vc a l kinh t theo hng mt cao,
khong cch ngn v t s chia ct. H thng doanh nghip c cu trc ging nh
hnh kim t thp, trn nh l nhng tp on ton cu, di ln lt l cc cng
ty ln, cng ty va, cng ty nh v cui cng l cc cng ty rt nh. y l mt h
thng thng nht theo C cu hai tng, cc cng ty ln chuyn giao cc hp ng
thu ph cho nhng cng ty nh hn. Cc khu vc trong nn kinh t quc dn lun
lun c s lin kt, tc ng qua li ln nhau theo nh h thng ny. V thc
hin c iu ny, i hi phi c mt ngun vn ln u t xy dng h thng
giao thng v c s h tng. gim bt gnh nng cho khu vc cng, Chnh ph
to c hi cho cc doanh nghip t nhn c trc tip tham gia vo lnh vc
ny. M hnh hp tc Nh nc t nhn PPP xut hin hn mt th k qua
Nht Bn. Cc doanh nghip t nhn tham gia xy dng ng st quanh khu
dn c, xy dng bch ha v cc cng trnh dn sinh khc, thu ht c nhiu
ngi dn s dng dch v v sinh sng trong nhng khu vc ny. Chnh ph to
nhiu c hi tng cng m hnh PPP, trong c vic phng chng t trng
tham nhng v yu cu minh bch thng tin phi c t ln hng u.
56

C ch thc y hi nhp kinh t quc t cho cc doanh nghip t nhn:
Chnh ph tin hnh h tr cc doanh nghip t nhn la chn pht trin cc
ngnh, sn phm ch lc hng v xut khu, ph hp vi nhu cu ca th trng
th gii v li th so snh quc gia. u tin hng u ca cc chnh sch h tr l
hng ti vic nng cao v nng lc cnh tranh cho doanh nghip cng nh cho sn
phm xut khu. , Chnh ph gi mt vai tr quan trng trong vic khi thng
th trng quc t, xc tin thng mi xut khu. lm c iu ny, Chnh
ph cho php thnh lp hai nhm c quan phi chnh ph l:
- Nhm th nht bao gm cc Phng Thng mi v Cng nghip, cc Hip hi
ngnh ngh. Hot ng ca cc c quan ny ch yu thin v dch v trn c s hi
ph, l ph dch v v i din cho quyn li ca cc doanh nghip.
- Nhm th hai bao gm cc t chc kinh t v cc lin minh doanh nghip, hot
ng phi li nhun trn c s hi ph t cc thnh vin. Cc t chc ny c quy m
ln, bao gm c cc Qu hp tc pht trin, Vin Nghin cu. H tham gia cc hot
ng trung gian, va vn ng hnh lang, va u tranh gy nh hng ln vi
Chnh ph trong vic nh hng cc chnh sch hng v bo v quyn li cho
doanh nghip.
Cc c quan xc tin thng mi l c quan s nghip phc li cng cng,
hot ng phi li nhun, trc thuc Chnh ph v khng tham gia vo b my qun
l Nh nc. Cc c quan ny c ti tr t nhiu ngun vn khc nhau, bao gm:
ngn sch Nh nc cp theo cc d n pht trin kinh t v cc ngun thu khc t
ph hi vin, l ph dch v. Cc c quan xc tin thng mi cng c mng li
rng khp trong v ngoi nc. V d nh T chc xc tin thng mi Nht Bn
(J ETRO) c 37 vn phng trong nc, 75 vn phng ti nc ngoi. Cc vn
phng ny c nhim v cp nht nhng thay i thng xuyn v chnh sch thu
quan, th hiu tiu dng, tm kim i tc tim nng nc ngoi, sau chuyn
thng tin v nc, phc v cho cc doanh nghip Nht Bn c nhu cu thnh lp
cc phng trng by, trin lm sn phm xut khu ti nc ngoi.
57

Nht Bn rt quan tm tng cng sc cnh tranh cho doanh nghip thng
qua vic thnh lp cc hip hi v t chc h tr DNNVV thc hin cc chng
trnh: bo lnh tn dng, t vn, to lp th trng nh cc hp ng gia cng gia
cc cng ty ln vi cc DNNVV. Chnh ph Nht Bn cng tng cng vin tr v
k kt cc hip nh thng mi vi cc Chnh ph nc ngoi m ng cho
cc doanh nghip trong nc thm nhp th trng th gii. Th trng lao ng
Nht Bn c linh hot ha nh vo vic i mi gio dc, o to ngh cho cng
nhn, ci thin mi trng php l, tin hnh kinh doanh ph hp vi nhng cam
kt, tiu chun cng nh cc thng l quc t.
2.3.2. V pha doanh nghip
Nhng nh kinh doanh tch cc v lc lng lao ng u t:
Sau Th chin II, di tc ng ca cc cuc ci cch mi lnh vc, cc
nh kinh doanh tch cc c iu kin thi th ti nng ca h. S gii th cc tp
on ti phit to ra mi trng cnh tranh gay gt gia cc x nghip nhng
cng l mnh t tt cc doanh nhn mi xut hin. iu u tin m h lm l
mnh dn chuyn i cc ngnh cng nghip truyn thng ph hp vi hon
cnh mi, phc v i sng nhn dn. H i tin phong trong i mi k thut, ch
yu t M v Phng Ty, ci bin n nhm to ra nhng sn phm mi tt hn v
gi thp hn. H cn tip tc u t, lm mi trang thit b, to ra ngun gc sc
mnh ch yu Nht Bn c th thch ng c vi mi trng kinh doanh thay
i sau chin tranh.
Bn cnh , mc d dn s bng n v c nhng kh khn v k sau chin
tranh nhng phn ln lao ng Nht Bn c trnh gio dc tng i cao, c
o to cn thn v k nng lao ng li cn c, chu kh v rt trung thnh vi cc
x nghip. Vi nhng cuc ci cch ton din th cho n nhng nm 1970, nc
Nht c lc lng lao ng tinh nhu nht cho thi k thn k ca mnh.
Hp tc ch - th:
Nht Bn khc hon ton vi cc nc cng nghip tiu biu Ty u v
M trong mi quan h ch - th. Ngoi yu t truyn thng, o c phong kin
58

o Khng cn xt li th tnh cht tp th c th hp tc ch - th ch yu xut
hin di tc ng ca cc cuc ci cch sau Th chin II. Cc cuc ci cch lao
ng gip pht trin quan h ch - th, to ra hnh thc mi l cng on x
nghip. Trong , gii ch cp nh v nhng iu kin thun li khc cho cc
hot ng ca cng on. Ch tr lng theo thm nin, vic lm n nh c
p dng trong x nghip. Ch x nghip c trch nhim quan tm n cng nhn,
ngc li cng nhn cng phi tn tm, trung thnh v x nghip ging nh mt
gia nh ln. Gii ch cng thng xuyn thuyn chuyn, o to li cng nhn
nu h mun p dng k thut mi nhm tng nng sut lao ng. Vic lao ng
lm vic lu di gip x nghip tch cc p dng nhanh chng nhng thnh tu
khoa hc k thut v gn b vi cng nhn hn. Bn cnh , s i x cng bng
vi c cng nhn ln vin chc trong cc cng on x nghip to iu kin tng
cng s hp tc trong sn xut. Kt qu l nng sut lao ng v kh nng cnh
tranh ca mi x nghip c nng cao r rt.
B quyt tn ti v pht trin da trn phng chm Tinh, Vi, Chuyn, Su:
Cc DNNVV Nht Bn khng bt buc phi c y mi mt m ch thin
v mt no m doanh nghip c s trng nht, v phn ln phi tm ch da l
cc doanh nghip ln tn ti. Cc doanh nghip ny tin hnh phn cng qun l
t trn xung di mt cch trc tip hay phn theo trnh , chuyn su sn xut
mt mt hng, sn phm t c tinh xo v k thut cao. Do vy, b
quyt cc DNNVV c th tn ti v pht trin khng ngoi bn ch: Tinh, Vi,
Chuyn, Su. Trong , i) Tinh c ngha l s dng k thut tinh vi nhm chim
lnh th trng; ii) Vi, c ngha l k thut phi tinh xo, s dng cc chi tit siu
nh v siu mng; iii) Chuyn, c ngha l chuyn su v mt ngnh c th; v iv)
Su, c ngha l i su vo trong mt lnh vc hay mt sn phm no . i vi
nhng k thut hay sn phm m nhng doanh nghip ln khng lm c th h
bt buc phi s dng cc sn phm ca DNNVV. iu ny to ra s kt hp hi
ha, da vo ln nhau gia doanh nghip ln v DNNVV Nht Bn.


59

CHNG 3: VN DNG KINH NGHIM CA NHT
BN VO PHT TRIN KINH T T NHN VIT
NAM HIN NAY
3.1. Kinh t t nhn Vit Nam v yu cu pht trin trong bi cnh mi
3.1.1. Quan im ca Nh nc v khu vc kinh t t nhn
Giai on trc 1986, kinh t t nhn vn tn ti v c ng gp nht nh
trong vic p ng nhu cu cc loi hng ha, dch v m x hi rt cn nhng cung
ng ca khu vc Nh nc l khng . Tuy nhin, do cc yu t khch quan v
ch quan dn n quan im ca Vit Nam v khu vc ny cn kh nhiu hn ch,
khng thy c vai tr quan trng ca kinh t t nhn i vi nn kinh t. Nhn
chung cc doanh nghip t nhn khng c thc s tha nhn, khng c t cch
php nhn v ch yu l cc h kinh doanh c th. H khng c Nh nc cung
ng cc yu t sn xut nh: my mc, thit b, nguyn nhin liu, vn m phi
t hnh thnh cho mnh mt th trng m lc c gi l th trng ngm vi
phng chm thun mua, va bn. Mc d nn kinh t quc dn gm hai thnh
phn c bn l quc doanh v tp th song hai thnh phn ny cng xut hin
nhng hn ch v khng th khc phc c. Vit Nam lc ny ri vo khng
hong v sa st nghim trng, lm pht gia tng, sn xut b nh tr, i sng nhn
dn v cng kh khn.
Trc tnh hnh cp bch , i hi ng ln VI (thng 12/1986) ra
ng li i mi nn kinh t, xc nh ci to s l nhim v thng xuyn, lin
tc vi nhng hnh thc, bc i ph hp vi tnh hnh mi. y cng l giai on
nh du nhng thay i cn bn trong nhn thc v kinh t t nhn. Nhng im
i mi t i hi l: i) Xc nh c ch th trng c th v cn phi cng tn ti
trong X hi Ch Ngha; ii) Tha nhn vai tr ch th c lp ca doanh nghip v
cc h gia nh; iii) Xc nh kinh t t nhn l b phn hu c ca nn kinh t, l
ch th kinh t khc trong quan h cnh tranh.
60

V chnh sch chung i vi cc thnh phn kinh t, cc nhim k t i hi
VI khng ngng i mi, c bit l i hi IX khng nh r: Thc hin
nht qun chnh sch pht trin nn kinh t nhiu thnh phn. Cc thnh phn kinh
t kinh doanh theo php lut u l b phn cu thnh quan trng ca nn kinh t th
trng nh hng X hi Ch Ngha, cng pht trin lu di, hp tc v cnh tranh
lnh mnh (Ngh quyt 14 NQ/TW Hi ngh ln th 5, Ban chp hnh trung
ng ng kha IX ngy 18/3/2002).
Quan im v pht trin kinh t t nhn tip tc c xc nh rt r rng
trong Chin lc pht trin kinh t - x hi 2011 2020 ti i hi XI (2011) ca
ng: Hon thin th ch tho g mi cn tr, to iu kin thun li gii
phng v pht trin mnh m lc lng sn xut, y mnh ng dng khoa hc
cng ngh; huy ng v s dng c hiu qu mi ngun lc cho pht trin. Pht
trin nhanh, hi ha cc thnh phn kinh t v cc loi hnh doanh nghip. Hon
thin c ch, chnh sch pht trin kinh t t nhn, tr thnh mt ng lc quan
trng ca nn kinh t.
Ngoi ra cng cn k n cc lut, ngh nh, vn bn h tr s pht trin ca
kinh t t nhn: Lut Doanh nghip t nhn v Lut Cng ty nm 1990 c coi l
khung php l u tin cho kinh t t nhn; Lut Thng mi 1997 l vn bn
hng dn thi hnh chi tit v xut khu v hot ng gia cng, mua bn hng ha
ca nhng thng nhn c giy php; c bit, k t khi Lut Doanh nghip 1999
ra i to c s php l cho vic xy dng mi trng kinh doanh bnh ng
gia cc loi hnh doanh nghip, thc y v pht trin kinh t t nhn.
Trong nhiu nm qua, cc b lut mi ra i nh Lut Doanh nghip
2005, Lut Thng mi 2005, nhm thay th, sa i cho cc b lut c ph
hp vi bi cnh mi ca t nc, to nhng iu kin thun li nht cho khu
vc ny ng gp vo mc tng trng chung ca c nc. Chnh ph ang tip
tc hon thin khung php l cc doanh nghip ngoi quc doanh nhn c cc
tr gip o to ngun nhn lc, i mi cng ngh, rt ngn thi gian cng nh
chi ph cho doanh nghip, sao cho ph hp nht vi tnh hnh hin nay.
61

3.1.2. Thc trng pht trin kinh t t nhn ca Vit Nam hin nay
3.1.2.1. Nhng chuyn bin ca khu vc kinh t t nhn t 1986 n nay
Giai on 1986 2011, khu vc t nhn pht trin mnh c v s lng
doanh nghip ln quy m vn do c s linh hot cao trong thnh lp v gii th, c
cu qun l gn nh v s dng ngun lc tit kim. R rng l qu trnh ci cch
th ch gp phn lm cho mi trng kinh doanh tr nn bnh ng, hp dn hn
i vi nhng nh u t thuc mi loi hnh kinh t, trong thnh cng nht phi
k n l nhng ci cch v chnh sch gia nhp th trng. Th trng cc nc
m rng dn, to c hi thun li cho cc doanh nghip Vit Nam, trong c khu
vc t nhn pht trin sn xut, kinh doanh sn phm trn cc th trng khu vc v
quc t. c bit, lc lng ny lun ng vng trc mi bin ng kh lng
ca nn kinh t, m c th l vt qua nh hng to ln t cuc khng hong kinh
t trn ton cu nm 2008 va qua.
Theo Tng cc Thng k, t trng v u t ca khu vc kinh t t nhn t
mc 23% (nm 2000) tng ln 36,1% (nm 2010). Gi tr sn xut xy dng nm
2011 c nc c t 676,4 nghn t ng, bao gm: Khu vc Nh nc t 119,6
nghn t ng; khu vc t nhn t 529,4 nghn t ng; khu vc FDI t 27,4
nghn t ng. Vn u t ton x hi thc hin nm 2011 trong c cu cc
thnh phn c th hin trong bng 3.1:
Bng 3.1: Vn u t ton x hi theo gi thc t thc hin nm 2011
Gi tr vn u t
(Nghn t ng)
C cu (%)
Tc pht trin so
vi nm 2010 (%)
Tng s 877,9 100,0 105,7
Khu vc Nh nc 341,6 38,9 108,0
Khu vc t nhn 309,4
35,2
103,3
Khu vc FDI 226,9 25,9 105,8

Ngun: Nin gim thng k tm tt 2011

62

V loi hnh doanh nghip:
Vit Nam, cc loi hnh doanh nghip t nhn ngy cng a dng v pht
trin nhanh chng nh vo nhng ci cch ca h thng php lut. C hai hnh thc
chnh l doanh nghip t nhn (trch nhim hu hn, hp danh, c phn, t nhn)
v h kinh doanh c th. C th:
Doanh nghip t nhn: Sau s ra i ca Lut Doanh nghip 1999, s doanh
nghip mi ng k trong 5 nm (2000 2004) c tnh cao gp 2 ln so vi 9 nm
trc (1991 1999), tng bnh qun 25,6%/nm. V c bit, k t khi Lut Doanh
nghip 2005 c hiu lc, t mc 4.086 doanh nghip ng k vo nm 1992 th n
thi im kt thc nm 2010, ti Vit Nam, s doanh nghip t nhn t ti con
s tng cng l 544.394 doanh nghip. Giai on 2000 2010, t l doanh nghip
thuc khu vc t nhn thnh lp mi tng trung bnh mi nm l 22%
19
. D bo
trong giai on 2011 2015, c nc s c khong 650.000 doanh nghip thnh lp
mi. Trong , doanh nghip c phn ang tr thnh hnh thc t chc ph bin
nht hin nay.
H kinh doanh c th: Con s cc h kinh doanh tng ln t khong 0,84
triu h nm 1990 ln gn 2,2 triu h nm 1996. Tnh n thi im nm 2000,
Vit Nam c 9.793.878 h, trong c 7.656.165 h nng nghip ngoi HTX,
2.137.713 h kinh doanh phi nng nghip. Trong giai on 2000 2008, c nc c
gn 4 triu h kinh doanh c th. Trong khi s h kinh doanh trong lnh vc phi
nng nghip ngy mt tng nhanh th trong lnh vc nng nghip li c xu hng
ngc li. K t nm 1995, xu hng ny c th hin rt r. Trong giai on
1995 2000, s h tham gia vo lnh vc nng nghip gim ti 71,1%
20
.
V s phn b trong cc lnh vc ca khu vc kinh t t nhn:
Trc khi c Lut Doanh nghip 1999, hu ht cc doanh nghip t nhn
hot ng trong lnh vc thng mi (61%), trong ch to v ch bin (26%), trong

19
: www.tapchicongsan.org.vn, ngy truy cp 4/4/2012, Mt s vn v nng cao nng lc cnh tranh ca
khu vc kinh t t nhn,
Link: http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/kinh-te-thi-truong-XHCN/2011/12732/Mot-so-van-de-ve-
nang-cao-nang-luc-canh-tranh-cua.aspx
20
: Con s m ngi vit tnh ton da trn s liu ca Nin gim thng k tm tt 2011
63

xy dng (3%), cn li l trong cc ngnh kinh doanh khc. Lut Doanh nghip
1999 ra i v sau ny l Lut Doanh nghip 2005 thay th c tc ng mang
tnh tch cc n vic chn la lnh vc hot ng ca khu vc doanh nghip t
nhn. H m rng hot ng sang hu ht cc ngnh v lnh vc m php lut
cho php nh: sn xut, ch bin, cng ngh thng tin, ngn hng, ti chnh, bo
him, t vn, u t Thnh phn kinh t t nhn gp phn chuyn dch c cu
ca nn kinh t, xc lp li c cu u t theo hng nng cao t trng ca nhng
ngnh cng nghip, dch v. Nm 2011, GDP c nc c tnh tng 5,89% so vi
nm 2010, trong : Khu vc nng, lm nghip v thy sn tng 4%; Khu vc cng
nghip v xy dng tng 5,53% v khu vc dch v tng 6,99%
21
.
Trong nng nghip: Nm 1995, c nc c khong 12 triu h kinh doanh c
th, trong khu vc nng nghip l 9,5 triu h (chim 79%). S h sn xut
kinh doanh nng nghip gim ng k t n nay. Kinh t t nhn c ng
gp ng k trong trng trt, chn nui v c bit l cc ngnh ch bin v xut
khu trong nng nghip. C th:
Bng 3.2: Gi tr sn xut nng nghip theo gi thc t phn theo ngnh
hot ng giai on 2006 2010
n v: nghn t ng
2006 2007 2008 2009 2010
Tng s 197,7 236,7 377,2 430,2 540,2
Trng trt 145,8 175,0 269,3 306,6 396,7
Chn nui 48,3 57,6 102,2 116,6 135,1
Dch v 3,6 4,1 5,7 7,0 8,4

Ngun: Nin gim thng k tm tt 2011
Trong cng nghip: Giai on 2000 2004, tc tng trng ca kinh t t
nhn trong cng nghip t mc 20%/nm. Kinh t t nhn tip tc ng gp ln

21
: Nin gim thng k tm tt 2011
64

vo gi tr cng nghip trong nhng nm qua. Mc c th t nm 2005 c th
hin bng 3.3 nh sau:
Bng 3.3: C cu gi tr sn xut cng nghip theo gi thc t phn theo thnh
phn kinh t giai on 2006 2010
n v: %
Nm 2006 2007 2008 2009 2010
Khu vc Nh nc 22,3 19,9 18,2 18,3 18,2
Khu vc t nhn 33,3 35,4 37,3 38,5 39,3
Khu vc FDI 44,4 44,7 44,5 43,2 42,5

Ngun: Nin gim thng k tm tt 2011
Thng mi v dch v: Nm 2002, c nc c tng cng 26.287 doanh
nghip v 1.644.534 h c th tham gia vo lnh vc ny. K t , tng mc doanh
s bn l hng ha v dch v ca khu vc t nhn lun chim t trng ln hn hn
khi so snh vi nhng thnh phn kinh t khc (th hin bng 3.4).
Bng 3.4: C cu tng mc bn l hng ha v doanh thu dch v tiu dng
theo gi thc t giai on 2006 2010
n v: %
Nm 2006 2007 2008 2009 2010
Khu vc Nh nc 12,7 10,7 9,8 13,1 14,2
Khu vc t nhn 83,6 85,6 86,8 84,2 83,2
Khu vc FDI 3,7 3,7 3,4 2,7 2,6

Ngun: Nin gim thng k tm tt 2011
V quy m doanh nghip:
Quy m v vn: Giai on 1991 1999, mc vn ng k bnh qun ca khu
vc t nhn l 0,57 t ng/doanh nghip. Vn ng k kinh doanh trung bnh
65

trong giai on 2000 2010 tng gp 10 ln, t hn 900 triu ng/doanh nghip
nm 2000 ln 9 t ng/doanh nghip nm 2010, trong khong 1,44% trong tng
s doanh nghip c vn ng k hn 200 t ng. C th thy quy m vn ca cc
doanh nghip t nhn vn c xu hng tng v s cn tng trong cc nm ti y.
Quy m v lao ng: Nhn chung, s lng lao ng trong cc doanh nghip
thuc khu vc t nhn vn ch yu nm khu vc cc DNNVV. Doanh nghip
di 50 lao ng c 26.619 doanh nghip tnh n nm 2000. Cho n thi im
thng 6/2004, s lng doanh nghip c lao ng trn 500 ch chim 17% trong
tng s cc doanh nghip t nhn, trong khi s lao ng t 1000 n 5000 ch
chim 6% trong tng s cc doanh nghip t nhn. T nm 2005 n nm 2010, s
lao ng trong khu vc doanh nghip t nhn c s gia tng ng k, t 481,4
n 633,3 nghn ngi
22
v c xu hng tng dn qua mi nm.
3.1.2.2. Nhng ng gp ca kinh t t nhn vo nn kinh t quc dn
Thu ht lao ng, to ra nhiu vic lm:
Giai on 1996 2000, s lao ng trong khu vc t nhn chim 11% tng
s lao ng ton x hi. Ht nm 2000, c nc c 4.500.000 lao ng trong khu
vc t nhn. n nm 2008, c 4,3 triu vic lm c to ra khu vc t nhn,
gp gn 4 ln so vi tng s vic lm cc doanh nghip Nh nc. S lng lao
ng cc doanh nghip thuc khu vc t nhn trong giai on 2000 2008
tng ng k mc hn 505%. Cng giai on 2000 2008, vic to ra nhiu
vic lm gp phn ng k trong n lc gi cho t l tht nghip Vit Nam
lun mc thp (4 5%). Khng ch gia tng v s lng m cht lng ca vic
lm, nng sut lao ng cng c s ci thin ng k. Thu nhp bnh qun ca
ngi lao ng trong cc doanh nghip t nhn nm 2000 l 8,2 triu ng tng
ln t mc 32 triu ng/ngi/nm vo nm 2008. V nng sut, mc doanh thu
trung bnh hng nm do mt ngi lao ng khu vc t nhn lm ra tng 3 ln
khi t mc 225 triu ng vo nm 2000 ln n 710 triu ng nm 2008.

22
: Nin gim thng k tm tt 2011
66

Dn s c nc theo thng k nm 2011 c t 87,84 triu ngi, trong ,
t l tht nghip ca lao ng trong tui l 2,27%. R rng l gii quyt tt
bi ton vic lm vn cn s ng gp tch cc ca khu vc t nhn khng ch
hin ti m cn nhiu nm v sau na.
Thu ht v s dng hiu qu ngun vn vo pht trin kinh t x hi:
Nm 2000, tng s vn u t vo khu vc t nhn l 34.593,7 t ng,
chim 23,8% tng vn u t ton x hi. Theo Tng cc thu, nm 2000, kinh t
t nhn np ngn sch Nh nc l 11.033 t ng, chim 16,1% tng thu ngn
sch. Trong giai on 2000 2008, vic gia tng vn ch s hu khu vc t nhn
mang li nhng kt qu rt n tng: tng gn 16 ln doanh thu thun, tng 27
ln li nhun, tng 24 ln tng ti sn. iu ny cho thy hiu qu s dng vn
trong nhng doanh nghip thuc khu vc t nhn. i vi kh nng to li nhun,
vo nm 2000, trung bnh mi doanh nghip t nhn to ra li nhun khong 54
triu ng th con s ny vo nm 2008 tng gp 5 ln (258 triu). So vi cc
nm u thp k, mc ti sn v doanh thu thun trung bnh ca mi doanh nghip
tng ng k, ln lt t mc 14 t v 17 t ng vo nm 2008
23
.
Nm 2009, ICOR
24
ca doanh nghip t nhn tng ln vo khong 4,77 trong
khi ICOR ca doanh nghip Nh nc v doanh nghip FDI ln lt l 12,37 v
12,39. Tng trng nhanh ca khu vc t nhn trc tip to ra sc ht ln i
vi ngun vn FDI. Trong sut qung thi gian khng hong ti chnh 2008, cho d
FDI cam kt gim xung cn 21 t USD nm 2009 (t mc 64 t USD ca nm
2008), nhng s tin gii ngn vn gi kh n nh ti mc 10 t USD so vi 11 t
USD nm 2008
25
.
ng gp phn ln vo GDP v thc y tng trng kinh t:
ng gp vo GDP ca khu vc t nhn trong nc chnh thc vt qua
khu vc Nh nc v khu vc FDI k t nm 2000 (th hin rt r bng 3.5).

23
: Ngun: www.baomoi.com, ngy truy cp 1/4/2012, 4,3 triu vic lm do doanh nghip t nhn to ra,
Link: http://www.baomoi.com/43-trieu-viec-lam-do-doanh-nghiep-tu-nhan-tao-ra/47/3777303.epi
24
: c gi l h s s dng vn, l mt ch s cho bit mun c thm 1 n v sn lng trong mt thi k
nht nh cn phi b ra thm bao nhiu n v vn u t trong k .
25
: Nin gim thng k tm tt 2011
67

Bng 3.5: T l ng gp vo GDP ca cc thnh phn kinh t trong giai on
2001 2010
n v: %
Nm 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Khu vc
Nh nc
38,40 38,38 39,08 39,10 38,40 37,39 35,93 35,54 35,14 33,74
Khu vc
t nhn
47,84 47,86 46,45 45,77 45,61 45,63 46,11 46,03 46,53 47,54
Khu vc
FDI
13,76 13,76 14,47 15,13 15,99 16,98 17,96 18,43 18,33 18,72

Ngun: Nin gim thng k tm tt 2011
Trn thc t, GDP ca khu vc t nhn thm ch cn cao hn nhiu bi s
tn ti khu vc t nhn khng chnh thc ti nc ta, khng nhng ch gm cc
doanh nghip khng ng k m cn c nhng thng v khng khai bo nhm
lch lut, trn thu. Theo nh kt qu ca cuc iu tra phi hp ca Ngn hng
Th gii (WB), Tp on Ti chnh Quc t (IFC) v Chng trnh Pht trin D n
M Kng (MPDF) thc hin nm 2005, t l ng gp vo GDP ca khu vc t
nhn khng chnh thc tng t mc 30% nm 1997 ln 51% GDP nm 2001, y
qu thc l mt con s rt ng k.
3.1.2.3. Nhng hn ch ca khu vc kinh t t nhn Vit Nam
V vn: Sau 25 nm i Mi (1986 2011), vn tch ly ca khu vc t
nhn vn cn rt nh b. S pht trin mt cn i trn quy m phn b doanh
nghip ang xut hin ti Vit Nam. Bo co Pht trin 2006 ca WB nhn nh:
Cc doanh nghip ang lm n pht t thng c quy m hoc l rt nh (doanh
nghip t nhn trong nc) hoc rt ln (doanh nghip FDI). S thiu vng cc
doanh nghip khong gia cho thy rng vn cn nhng ro cn trn con ng
ln mnh ca cc doanh nghip nh trong nc.. Tht vy, mt s doanh nghip t
nhn quy m ln bc u khng nh c v th trn th trng trong nc v
68

quc t nhng s lng cn rt t, cha mnh lm u tu ko theo s pht
trin ca cc DNNVV cng lnh vc. Trong bo co 500 doanh nghip ln nht do
Vietnam Report v Vietnamnet cng b vo nm 2009, ch c 28,9% trong s
thuc v khu vc t nhn. Cn trong danh sch v 200 doanh nghip ln nht c
cng b bi Chng trnh pht trin Lin hip quc (UNDP) th mi xut hin 17
doanh nghip t nhn. S doanh nghip c im xut pht ban u l loi hnh
doanh nghip t nhn rt hn ch, a phn trong s 17 doanh nghip trn c
c phn ha. Thiu vng doanh nghip quy m ln ng ngha vi vic s kh c
nhng doanh nghip t nhn ni a vn ti cc quc gia khc xy dng thng
hiu Vit Nam tm a quc gia. xut hin mt vi doanh nghip t nhn, bng
nhiu cch thc, xy dng cho mnh mt thng hiu c bit ti th trng
quc t, v d nh Trung Nguyn, Hong Anh Gia Lai, nhng tr thnh cc
tp on a quc gia ng ngha th qu l vn cn mt chng ng y gian nan
pha trc.
V s tham gia vo cc lnh vc kinh t trng im: Mc hi nhp rt gii
hn ca cc doanh nghip t nhn vo mt s lnh vc kinh t trng im ca quc
gia l mt iu ng lo ngi. o to nhn lc v c s h tng l hai trong s cc
mt xch yu nht hin nay, cng l cc lnh vc m khu vc t nhn tham gia
u t rt thp. n nay, ngun vn u t vo h tng ca khu vc t nhn, nht l
pht trin cc c s gio dc t nhn cng ang trong giai on s khi.
V nhn thc i vi vic nng cao cht lng, hiu bit php lut v trch
nhim x hi: a s doanh nghip t nhn u t vo lnh vc thng mi, dch v
vi mc tiu tm kim li nhun trc mt. Mc cho nhn thc c v bin i
kh hu, v sinh, mi trng nhng v mi bn tm ln nht l li nhun, nn rt t
doanh nghip a ra cc phng n hnh ng c th bo v mi trng sng
gn vi s pht trin bn vng. Cc doanh nghip cng cha nhn thc c y
s quan trng trong vic p dng cc h thng v qun l cht lng nh HACCP,
ISO 9001 2000,. Bn cnh , nhng doanh nghip t nhn hu ht u c hiu
bit rt hn ch v php lut nn h cng thng xuyn chu thit trong cc tranh
chp v thng mi, c bit l trong quan h lm n vi i tc nc ngoi.
69

V tnh lin kt trong cng ng doanh nghip: Doanh nghip t nhn, phn
ln c quy m mang nng yu t gia nh, t lin kt vi kinh t Nh nc. Mt s
hip hi doanh nghip thnh lp nhng nhn chung hot ng kh yu, cc dch
v h tr v thng tin v t vn chnh sch cho cc doanh nghip cha c cung
cp y . Lin doanh vi cc doanh nghip khu vc v nhng nc pht trin
cha c pht huy, n s cn tr s chuyn giao tri thc, cng ngh thng tin v
nhng tng kinh doanh. y chnh l im yu khin cc doanh nghip b tht
th khi tham gia vo sn chi chung WTO.
V kh nng tham gia vo mng sn xut khu vc v th gii: Nng lc cnh
tranh, s tham gia vo mng sn xut khu vc v th gii ch yu vn nm h
ngun do cn nhng hn ch v tn ti nh: quy m doanh nghip nh, tng trng
cha cao; khng c chin lc kinh doanh di hn; qun tr cng ty cn yu km;
cht lng nhn lc cn kh thp; khoa hc cng ngh cha tin tin; kh nng tip
cn th trng tiu th v xut khu sn phm cn hn ch. iu ny c bc l r
khi ch c s t doanh nghip hi t iu kin tr thnh nh cung cp ph kin
chnh cho cc doanh nghip FDI v thm nhp c vo th trng th gii. Thin
hng hng ni ca cc doanh nghip t nhn ni a l iu ng lo ngi. Tnh
trng km pht trin trong ngnh cng nghip ph tr hin ang l mt khu yu
ca nn kinh t. Thm vo , phn ln doanh nghip t nhn cha c kh nng
v iu kin tham gia vo cc thng v u thu quc t.
3.1.2.4. Nguyn nhn ca nhng hn ch
Thiu s ng h ca x hi i vi kinh t t nhn:
Vit Nam, do nh hng ca ch bao cp c, phn loi rch ri u
l kinh t Nh nc, kinh t HTX v kinh t t nhn. S phn loi my mc nh
vy v tnh lm cho cch nhn nhn ca x hi b sai lc. Hn th na, doanh nghip
t nhn thc s vn cha to dng c lng tin cho x hi. Nguyn nhn l v
phn ln cn mang tnh cht t pht, hin tng doanh nghip lm n phi php,
kinh doanh km hiu qu vn cn rt ph bin. D cho s lng cc doanh nghip
ng k thnh lp ln nhng s lng tn ti trn thc t c tnh ch xp x l
70

50%
26
, iu ny chng t rng vn cn tn ti hin tng doanh nghip ma.
Trong khi nhn thc khng ng n v kinh t t nhn vn tn ti trong dn c,
cha th sm khc phc c th cc t chc v c s ng cho khi doanh nghip
t nhn vn cn t v rt yu km v nng lc.
T pha c ch, chnh sch ca Nh nc:
Kh khn trong tip cn vn: Hin ti cc doanh nghip mun thnh lp phi
da ch yu vo vn ca bn thn, ngi thn, bn b. T trng vn huy ng
c t cc th trng khng chnh thc v th li chim phn ln trong tng vn
vay. Tuy nhin, li sut ca khon vay ny li cao gp 2 n 3 ln li ca ngn
hng. N gy kh khn v lm suy yu sc cnh tranh ca doanh nghip. C th ch
ra nhng nguyn nhn gy ra tnh trng ny l: i) a phn doanh nghip t nhn
thiu vn, thiu ti sn th chp v yu km v nng lc ti chnh; ii) Quy m khon
vay kh nh, phn tn dn n n chi ph giao dch ln cao; iii) Doanh nghip t
nhn thng thiu kh nng xy dng chin lc kinh doanh di hn v bn vng,
dn n kh hnh thnh c quan h lu di trong vay vn ngn hng; iv) Doanh
nghip t nhn khng c i x bnh ng vi doanh nghip Nh nc trong vay
vn ngn hng; v) H thng cung cp thng tin ti chnh ni chung, thng tin giao
dch gia ngn hng vi doanh nghip t nhn ni ring cn thiu; vi) H thng cc
ngn hng thng mi Vit Nam vn cn kh nhiu hn ch v nng lc v tnh
cnh tranh
27
.
Kh khn trong thu ht v o to nhn lc: Nh nc cha c nhiu gii
php thch hp thu ht ngun lao ng cht lng cao vo khu vc kinh t t
nhn. Trong khi doanh nghip Nh nc c hng cc chnh sch cng v o
to nhn lc th khu vc t nhn li ang gp rt nhiu kh khn trong kh nng
tip cn dch v ny. Nn gio dc ca nc ta hin nay vn cha ch tm vo o
to da theo nhu cu x hi, cn din ra tnh trng tha thy, thiu th. Chng

26
: da theo nhng con s v doanh nghip thc hot ng qua thng k ca Tng cc Thng k hay nhng
doanh nghip ang np thu ti Tng cc Thu nm 2009
27
: Trn Quang Tuyn, 2009, trang 13 15.

71

trnh o to cng u l l thuyt xung, t c c hi thc hnh, ni dung o to
cha c cp nht thng xuyn i vi tnh hnh thc t.
Kh khn trong tip cn mt bng sn xut kinh doanh: Cuc iu tra trn
mu 6.700 doanh nghip thc hin nm 2007 ca Phng Thng mi v Cng
nghip Vit Nam (VCCI) cho thy: Hn 65% doanh nghip (nht l DNNVV) cho
bit rng h s m rng hot ng kinh doanh ca mnh nu d dng tip cn t ai
hn.. Qua cho thy, mt trong nhng vn nan gii nht m DNNVV hin
nay vp phi l chnh sch t ai v mt bng sn xut. Cc DNNVV trc y
u pht trin thng qua qu t t c ca gia nh hay phi thu a im. Khi h
mun m rng sn xut th quy m cn ln hn v kt qu l h thng phi i thu
li mt bng ca cng ty khc. Cc khu cng nghip v lng ngh cho DNNVV
cha xut hin hoc cha pht trin c. Trong khi doanh nghip Nh nc tha
t ai th ngc li, DNNVV li thiu trm trng v phi i thu li vi chi ph rt
t . S liu nm 2000 ch ra rng, qu t giao cho doanh nghip Nh nc l
42,6 triu m
2
(vi 42 d n) cn khu vc t nhn ch l 1,4 triu m
2
(cho 30 d n)
28
.
Ci kh ca DNNVV i thu li l thi gian thu rt ngn, ch khong 3 5 nm
nn khng th u t v c s vt cht, thit b, my mc nhm nng cao li nhun.
Kh khn trong vic tip cn khoa hc cng ngh: Do cc doanh nghip
khu vc t nhn c thi gian pht trin cha lu, vn hn hp, nn h c t kh nng
thay i cng ngh. Ngoi vic Nh nc ang loay hoay gii quyt bi ton cng
ngh mi cho doanh nghip th trnh lao ng ca cc doanh nghip cn rt hn
ch nn rt kh trong vic chuyn giao nhng cng ngh mi vo sn xut.
S khng ch ca doanh nghip Nh nc trong mt s lnh vc: Nhiu
doanh nghip t nhn khi mun m rng sn xut kinh doanh li ang vng phi
nhiu tr ngi, b phn bit i x, c bit l trong khu u thu. Vic thng
tho gia cc nh u t vi gii thm quyn ti Vit Nam c th cc k phc tp,
lin quan n hng chc c quan ch cho mt d n. Lut l quy nh rng cc
doanh nghip Nh nc l ch thu chnh v sau , h mi nh git li cho cc

28
: Nin gim thng k tm tt 2011
72

nh thu ph l cc doanh nghip t nhn vi mc gi cng trnh thp, li nhun v
th rt t i.
Thiu c ch cung cp thng tin th trng cho kinh t t nhn: sn phm
ca nhng doanh nghip t nhn khng ch pht trin ni a m cn c th xut
hin trn th trng quc t th h phi nm bt c nhng thng tin xc thc v
cp nht nht v cung cu, gi c, th hiu khch hng, i th cnh tranh, php
lut. Kh nng nm bt thng tin ca cc doanh nghip hin nay cn yu do h
khng kinh ph u t cho cng tc thng tin nh o to cn b, mua trang thit
b hin i m li cha nhn c s tr gip ca Nh nc trong vn ny.
Chnh sch thu cha hp l: Hin nay, ang tn ti s khng thng nht
trong vic xc nh chi ph hp l v chi ph thc t tin hnh khu tr t hng
ha chu thu v thu li nhun b sung. C th: mc lng ti khu vc doanh
nghip Nh nc c cho l chi ph thc, ph hp vi mc gi ban hnh, trong
trng hp c thu nhp ph phi np thu b sung th cc doanh nghip Nh nc
li c li th hn. Chnh sch thu ti Vit Nam cng thng xuyn thay i v hin
c qu nhiu mc thu Gi tr gia tng (VAT) to ra bt tin khi xc nh mc
thu i vi mi mt hng. Vic thu l ph c quy nh kh nhiu vn bn
thuc cc cp khc nhau v vic thu bt hp php hin nay ang gy ri cho hot
ng ca nhng doanh nghip t nhn.
Th tc hnh chnh, mi trng th ch cha thc s ci m: Hin nay, s
phi hp chnh sch gia cc b ngnh vi nhau l rt km. Bn thn chnh sch cc
ngnh ngn hng, ti chnh, thu, hi quan i khi cn ln nhau. Logic ca
b my qun l thng c tm l d lm, kh b. Nu kh thc thi th h thng
chn bin php khn ngoan nht, l ban ra mt lnh cm. Tiu biu nht l khi
c ch trng hn ch nhp siu, th cch n gin nht thng c p dng l nu
doanh nghip no i vay nhp khu th phi tm cch hm li. Ngoi ra, Chnh
ph to qu nhiu quyn hn cho cc a phng, dn n tnh trng h thi nhau
mi cc doanh nghip ca nc ngoi n u t, trc tip khin cc doanh nghip
ni a dn mt i ngun lc pht trin. Theo Bo co mi trng kinh doanh
2012: Kinh doanh trong mt th gii minh bch (do WB v IFC thc hin nm
73

2011), Vit Nam c xp hng 98 trong tng s 183 nn kinh t, thp hn so vi
hng 90 ca nm trc. Vit Nam b tt hng mnh nht hai ch s l np thu
v x l doanh nghip mt kh nng thanh ton. Tuy Vit Nam c nhiu tin
b trong vic ci thin mi trng kinh doanh nhng nm va qua, nhng cc quc
gia khc li ang lm tt hn. Trong bi cnh ton cu ha, cc khu vc kinh t ht
sc nng ng v cnh tranh trong thu ht u t t nhn ngy cng gay gt nh
hin nay, Vit Nam cn phi tip tc y mnh tc v ci cch c chiu su
duy tr sc cnh tranh, tn dng c tim nng ca khu vc t nhn ng gp
nhiu hn na cho tng trng v pht trin kinh t ca mnh.
Vic thi hnh lut, chnh sch cn nhiu bt cp: Cc c ch, chnh sch
cha theo kp vi tc pht trin v xu th mi ca thi i. Nhiu chnh sch
cha c c hiu qu mong mun nh chnh sch t ai, chnh sch thu, h tr
o to ngh,. Ch vi Lut Doanh nghip 2005 th khng th m bo c c
mi trng cnh tranh bnh ng theo ng ngha v hin cn nhiu lut, quy nh
khc, k c nhng lut bt thnh vn, m da vo th doanh nghip Nh nc s
ginh c u th. Nhng mu thun trong hoch nh v thc thi chnh sch ci
cch ti Vit Nam th hin vic ti din tnh trng cc b ca cc cp chnh quyn
a phng v cc b. Chnh quyn a phng lun mun cc chi nhnh ngn hng
thng mi ti a phng cp tn dng cho doanh nghip m h c s hu mt
phn, cn cc b ch qun li ang thit k cc quy nh ngnh sao cho c li nht
cho doanh nghip Nh nc, iu ny s tc ng xu n nn kinh t. Hin trng
giy php con trn lan khng ngng xut hin trong thi gian va qua, v hin cha
c c ch hay c quan no r sot v kim tra tnh hp php ca n. Tnh trng
lut php khng nghim, gy ra nn tham nhng cng l mi trng rt thun li
cho khu vc t nhn khng chnh thc c th tn ti. V th, chi ph kinh doanh ca
doanh nghip gia tng ng k cho nhng khon tn km khng chnh thc cho
cc vin chc, lm cho ngn sch Nh nc ang b tht thot nghim trng. Theo
cuc iu tra ca WB/IFC/MPDF nm 2003, c 20% trn gi tr thng v khng
khai bo cho ngn hng, khon tn km ring cho cc vin chc tng khong 50%.
74

C th ni, t nhn thc ng n v v tr, vai tr ca kinh t t nhn trong
cng cuc pht trin kinh t ti Vit Nam cho n vic ban hnh, thc hin cc
chnh sch khuyn khch cc doanh nghip t nhn pht trin vn tn ti khong
cch ln, i hi cn phi n lc ci cch hn na trong thi gian sp ti.
T bn thn doanh nghip:
Thi k bao cp ti Vit Nam trong qu kh, quan nim v mt nn kinh t
c coi nh mt phn ca h thng hnh chnh cng quyn, vn hn su trong tm
tr mi ngi. Thm ch, cung cch hnh chnh theo kiu thng cp thuc quyn
i vi doanh nghip cn duy tr n ngy nay, bao trm sang c khu vc t nhn.
Th n l tm l kh e d ca doanh nhn trong vic khuch trng doanh nghip.
Khng hn l h khng c kht vng tr thnh doanh nghip ln, nhng khi pht
trin ln th li gp phi nhiu trc trc nh v cnh tranh hay b ch st sao t c
quan qun l. C doanh nghip phi chia nh ra thnh nhiu doanh nghip con
khc nhau nhm trnh s dm ng ca cc c quan qun l cng nh i th cnh
tranh. V vy, tim nng pht trin ca khu vc t nhn cha c khai thc ht v
hiu qu cha cao.
3.1.3. Yu cu pht trin trong bi cnh mi
Trong tin trnh ton cu ha, vi thch thc thot ra khi by thu nhp
trung bnh, m hnh tng trng ca Vit Nam hin nay bt u bc l nhiu bt
cp. l vic tng trng ang da qu nhiu vo khai thc ti nguyn th, gia
cng vi gi tr gia tng thp, c nhiu khu cn b tc u ra, ng thi nng
sut, cht lng v sc cnh tranh yu km, khng hng ti pht trin bn vng.
gii quyt vn ny, i hi phi c nhng i mi trong m hnh tng trng,
nhn mnh ti cht lng v hiu qu, tng trng theo c chiu rng ln chiu su,
vi nhng nhn t mi m to ng lc, sc bt ln cho giai on pht trin tip
theo.
Tnh hnh c th trong nc v quc t nh sau:

75

3.1.3.1. Bi cnh trong nc
S nghip i mi ton din t nc tri qua 25 nm (1986 2011),
Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln Ch ngha X hi thc
hin c 20 nm (1991 2011). Vit Nam thc hin thnh cng chng ng
u ca cng cuc i mi, a t nc thot ra tnh trng km pht trin, tng
trng kinh t hng nm kh cao, to ra nhiu cng n vic lm, i sng nhn dn
c ci thin, gi vng c c lp, t ch, nng cao v th t nc trn trng
quc t, to tin tip tc pht trin mnh m v bn vng hn trong giai on
mi. Nc ta ang m rng hp tc vi tt c cc quc gia trn th gii theo nguyn
tc a phng ha, a dng ha. Cc doanh nghip t nhn khng ch phi cnh
tranh vi nhau m cn vi cc thnh phn kinh t khc trong nc, c bit c vi
doanh nghip nc ngoi c tim lc v kinh nghim hn hn. iu ny to nn
mt mi trng cnh tranh nng ng v gay gt trn mi mt ca i sng kinh t.
Qu trnh ny gip Vit Nam thu ht c nhiu vn u t, cng ngh tin tin,
kinh nghim t nc ngoi pht trin kinh t.
Mc d t c cc thnh tu to ln nhng Vit Nam vn phi i mt
vi rt nhiu kh khn, thch thc, din bin phc tp v khng th coi thng.
Thm vo , nguy c tt hu kinh t ngy cng xa hn so vi nhiu quc gia khu
vc v trn c th gii vn cn hin hu. Tng trng GDP hng nm vn cha tht
n nh do tnh hnh cn nhiu bin ng. Nm 2011, lm pht trong nc tng
tr li, kinh t v m v th gp nhiu bt n. Li sut tng cao khin doanh nghip
gp kh khn trong hot ng do lng tn dng b thu hp. T gi cng c nhng
thi im bin ng khng theo mt quy lut kinh t no. Ti c cu cc ngnh, tp
on kinh t cng nh cc doanh nghip cn lng tng nn chuyn bin cn chm.
Kh khn chung trong hot ng ca cc doanh nghip trong nc, nht l DNNVV
vn cha c tho g hon ton.
Giai on 2011 2015, Vit Nam tip tc phc hi, tng trng kinh t
tr li sau thi k suy gim v khng hong ton cu, thc hin nhiu hn cc hip
nh thng mi t do song phng v a phng. Nc ta phn u t c cc
ch tiu c bn: Tc tng trng bnh qun 5 nm 2011 2015: 7 7,5%/nm;
76

C cu GDP: nng nghip (17 18%), cng nghip v xy dng (41 42%), dch
v (41 42%); T l s lao ng c qua o to t mc 55%
29
. Bn cnh k
hoch 5 nm (2011 2015) th Chin lc pht trin kinh t - x hi 2011 2020
c xc nh l: Chin lc tip tc y mnh cng nghip ha, hin i ha v
pht trin nhanh, bn vng, pht huy sc mnh ton dn tc, xy dng nc ta c
bn tr thnh nc cng nghip theo nh hng X hi Ch ngha
30
.
hon thnh cc mc tiu trn, nn kinh t ni chung v khu vc t nhn
ni ring cng khng cn la chn no khc ngoi vic pht trin i ln cc hnh
thi s hu quy m ln v hin i ca thi i. Thi gian sp ti, lc lng doanh
nghip t nhn Vit Nam phi va pht trin v s lng, va pht trin v cht
lng theo hng ti c cu ton b nn kinh t quc dn.
3.1.3.2. Bi cnh quc t
Sau khng hong 2008, mc d c du hiu hi phc nhng kinh t th
gii vn cn gp nhiu kh khn. Nm 2011, mt s nn kinh t nh Ty Ban Nha,
Hi Lp, gp ri ro v suy thoi trm trng. Hp tc pht trin vn l mt xu
th ln, nhng s c nhng din bin mi, tim n nhiu bt trc. Ton cu ha v
cch mng khoa hc cng ngh ang thc y hnh thnh mt x hi thng tin v
nn kinh t tri thc. Ch ngha bo h pht trin di nhiu hnh thc, c cu li th
ch trong cc ngnh din ra mnh m cc nc. Tng quan sc mnh kinh t
gia cc nc, c bit l gia cc nc ln c nhiu thay i. Cnh tranh v
thng mi, tranh ginh ti nguyn, nng lng, cng ngh, vn, gia cc nc
cng ngy cng gay gt. Chu Thi Bnh Dng ni chung v ASEAN ni
ring vn l nhng khu vc c s pht trin nng ng nht. Bn cnh , ASEAN
s tip tc y mnh lin kt khu vc, xy dng cng ng, to nh hng ln hn
cho khu vc. Th gii ang i thay rt mnh m, cc ngun ti nguyn ang ngy
cng khan him, cc doanh nghip bt buc phi thch nghi kp thi iu chnh
sn phm, th trng sao cho ph hp v c li nht cho s pht trin ca mnh.

29
: Theo nh k hoch 5 nm (2011 2015) trong Vn kin i hi ng XI, 2011
30
: www.tapchicongsan.org.vn, truy cp ngy 4/4/2012, Mt s vn v nng cao nng lc cnh tranh ca
khu vc kinh t t nhn,
Link: http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/kinh-te-thi-truong-XHCN/2011/12732/Mot-so-van-de-ve-
nang-cao-nang-luc-canh-tranh-cua.aspx
77

3.2. Mt s xut trong vic vn dng kinh nghim ca Nht Bn nhm pht
trin kinh t t nhn ca Vit Nam
3.2.1. V pha Nh nc
m bo mt mi trng kinh doanh cnh tranh trn tng th nn kinh t:
Chnh ph cn to ra mt mi trng kinh doanh lnh mnh, trong , doanh
nghip s d dng tham gia hay rt lui khi th trng v cc ngun lc hu hn
c s dng hiu qu hn. Cng tc trin khai v thc hin cc lut c bn nh
Lut Doanh nghip, Lut u t hay Lut Cnh tranh cn c nh gi thng
xuyn bi n s gip Chnh ph bit r nhng cn tr trong tin trnh to ra mi
trng cnh tranh lnh mnh. Pht trin cn i i vi c cu li doanh nghip. H
tr chuyn i nhng h kinh doanh c th thnh doanh nghip. To ra loi hnh
doanh nghip c nhiu ch s hu, hnh thnh c ch qun l nng ng v tng
cng s gim st ca x hi, m bo hi ha li ch gia Nh nc, doanh nghip
v ngi lao ng. Cho n nay, vic to c hi gia nhp th trng c ch
trng, nhng cc iu kin cho vic rt lui khi th trng vn cha c Chnh
ph ch ng mc. N ngn cn s di chuyn mt lng vn ln t nhng
ngnh c hiu qu thp sang nhng ngnh c hiu qu cao trong nn kinh t.
Tc ng ca chnh sch i vi cc ngnh cng nghip h tr:
Chnh ph cn la chn nhng ngnh cng nghip h tr, l ngnh c tim
nng pht trin nht tc ng v chnh sch c trin khai trong mt thi gian
ngn. V d nh u i thu gim nhp khu, nhm gip cc doanh nghip trong
nc pht trin cc ngnh ny. Khng th k vng c mt chnh sch chung p
dng c hiu qu cao cho mi ngnh ngay lp tc. Quan trng l tnh cht tm thi
ca cc lut ban hnh m bo rng cc lut ny s c p dng mt cch tp
trung trong mt thi gian ngn, n ng ngnh cn tc ng bi v mi trng
cnh tranh trong thi i ngy nay ang thay i rt nhanh chng.


78

Thc y hnh thnh s lin kt gia cc DNNVV v cc doanh nghip ln:
Chnh ph cn thc y hnh thnh mi quan h chin lc gia hai nhm
DNNVV v doanh nghip ln, thu ht nhng doanh nghip ln vo chui cung ng
sn phm. Mi quan h ny s gip chi ph giao dch c gim bt, l tin
cc doanh nghip ln, nhng ni c kh nng nghin cu v pht trin c lp,
chuyn giao cng ngh, thit b sn xut n cc doanh nghip nh, nhng ni c
kh nng chuyn mn ha cao nhng li hn ch v ngun nhn lc v ti chnh
tin hnh cc nghin cu chuyn su. i vi nhng k thut v sn phm m x
nghip ln khng lm c th h s s dng cc sn phm t x nghip nh v va.
S hp tc ny mang li nng lc cng ngh cao v to ra nhng ngnh sn xut
mi vi tim nng li nhun cng nh to c hi doanh nghip nng cao nng
lc cnh tranh. S kt hp hi ha gia x nghip ln cng vi x nghip nh ti
Nht Bn c th hin phng chm da vo nhau cng tn ti v pht
trin. y cng chnh l iu m Vit Nam vn cn thiu trong nhng giai on
pht trin va qua.
Tuy nhin, Vit Nam cng cn phi lng trc v c phng n i ph vi
nhng kh nng xu nht c th xy ra khi doanh nghip ln chm tr trong thanh
ton cho doanh nghip nh, gy ra kh khn cho hot ng ca cc doanh nghip
ny. Trong qu kh, Nht Bn tng gp phi vn ny v h ban hnh Lut
v ngn chn s chm tr trong thanh ton cc hp ng thu ph (1956) nhm a
ra nhng quy nh cht ch c th iu chnh cc hnh vi xu ni trn mt cch
hiu qu nht.
Hon thin th ch nng cao hiu qu ca cc chnh sch:
Cc nhm th ch cn c hnh thnh ng b v c s tch bit v mt
chc nng gia chng. Nhm th ch th nht s h tr theo chc nng, khng phn
bit v ngnh ngh v thng c vn hnh bi cc c quan qun l Nh nc nh
ngn hng chnh sch. Nhm th ch th hai, l nhng th ch c tnh chuyn mn
ha su hn theo ngnh ngh, h tr theo lnh vc kinh doanh nh cc hip hi
doanh nghip, hip hi cc lng ngh truyn thng. Cui cng, cc t chc thuc
79

chnh quyn a phng nh phng thng mi v cng nghip, s hng ti hot
ng h tr nhm doanh nghip phn theo quy m, v i tng u tin y l
cc DNNVV.
Thay i quan nim v vai tr ca DNNVV:
n lc khng c s phn bit i x gia doanh nghip t nhn v
nhng thnh phn kinh t khc, c nhng chnh sch thch hp pht trin cc
DNNVV ni ring v kinh t t nhn ni chung. Cn nhn nhn tch cc v cc
doanh nhn, nu cao tinh thn kinh doanh trong x hi, khuyn khch lp tr i vo
kinh doanh. C hnh thc khen thng, ng vin cc doanh nhn lm n kinh t
gii v cng sn sng gip nhng doanh nghip b thua l, ph sn. Kinh
nghim Nht Bn cho thy, khu vc DNNVV s khng ch l ni pht trin vic
lm cho lc lng lao ng m cn l: i) vn m cho th trng cnh tranh; ii)
ch th ca i mi cng ngh; iii) ch th pht trin kinh t ti mi a phng.
Vit Nam cn trin khai cc nhm chnh sch nhm khai thc v pht huy
tim nng v khoa hc cng ngh trong cc DNNVV, to tin cng c s pht
trin ca ngnh cng nghip h tr, nng cao v th ca cc doanh nghip trong
chui sn xut. Thnh cng trong lnh vc ny s trc tip gip nng cao nng lc
cnh tranh cho cc doanh nghip, m rng phn gi tr gia tng ca doanh nghip v
to ra nhiu vic lm c cht lng cho ngi lao ng.
Xy dng cc th ch c tnh chuyn mn ha cao trong vic h tr DNNVV:
Chnh ph cn thit k cc th ch h tr DNNVV theo hng chuyn mn
ha, theo , mi th ch s chu trch nhim v mt mt nht nh trong s pht
trin ca DNNVV. Vic gim thiu s chng cho trong cc hot ng h tr
DNNVV s nng cao hiu qu thc thi ca cc chnh sch t pha Nh nc. Quan
trng hn, Nh nc s khng nht thit phi tham gia vo tt c cc kha cnh
trong s pht trin ca DNNVV. Chnh ph cn a ra nhng bin php thc y
cc th ch t nhn tham gia h tr khu vc DNNVV pht trin. Kinh nghim ca
Nht Bn cho thy, s h tr ca cc t chc t nhn t ra hu hiu hn hn so vi
cc t chc ca Chnh ph nhiu kha cnh trong mt s trng hp nht nh.
80

Hnh thnh cc tp on t nhn ln mnh:
Cc doanh nghip Vit Nam hin cha c cu trc phn tng r rt v ch
yu vn quy m va v nh. Nu pht trin t nhin th vn s hnh thnh
nhng tp on t nhn, vn l phi y nhanh qu trnh ny cho ra i nhng
tp on ln mnh v thc s bn vng. Vic ny khng phi ch cn mt vn bn
quy nh l xong, m cn tng lc ca nhiu yu t, ngoi t thn doanh nghip th
vn cn s hu thun chnh sch c bit t Nh nc. Ni n m hnh, chng ta
cn hc tp kinh nghim ca Nht Bn. H khng i theo con ng lu di hnh
thnh nhng tp on t nhn m cn phi c s dn dt ca Nh nc i theo
ng quy lut th trng. Vai tr ca Nh nc y l xy dng nn khung php
lut, nhng th ch, chnh sch nhm thc y pht trin cc tp on t nhn, to
ra sc bt ln i vi tng trng v pht trin ca t nc.
H tr v vn:
Cc hnh thc huy ng vn cn c m rng nh lin doanh, lin kt, pht
trin th trng vn ngn hn, trung hn v di hn. Khuyn khch u t trong
nc thng qua Qu h tr u t quc gia. Thit lp c ch bo hnh ri ro tn
dng, loi b mc li sut trn b p t trong vay vn ngn hng, gip cho doanh
nghip t nhn c vay vi mc li sut thng dnh cho cc doanh nghip Nh
nc. Nh nc cn thnh lp Qu pht trin DNNVV, h thng php lut cn c
hon thin nhm y mnh hot ng mua bn, sp nhp doanh nghip. C c ch
cho doanh nghip t nhn vay vn vin tr i vi nhng lnh vc m Nh nc
khuyn khch pht trin. Nm 2012, Vit Nam tip tc p dng chnh sch ti kha
v chnh sch tin t tht cht nhm kim ch lm pht. h tr cc doanh nghip,
cc bin php gim li sut cn thit phi ra i. Pht huy hiu qu ca Qu h tr
tn dng doanh nghip c th vay vn thng qua hnh thc tn chp.
H tr v cng ngh:
Nh nc cn h tr cc doanh nghip c kh nng tip cn v s dng
c cc cng ngh ti tn nht. Tuy nhin, vi iu kin nc ta hin nay, vic
nhp cc loi k thut, cng ngh cn nhiu lao ng s c u tin hn c. Bn
81

cnh , cn kt hp vic ci tin cng ngh nng cao nng sut v hiu qu
nhng cng trnh bin Vit Nam thnh mt bi thi cng nghip, tc l trnh
nhp nhng loi cng ngh, k thut li thi hoc hiu qu kinh t thp. Ngoi
ra, Nh nc cn ch trng pht trin khoa hc cng ngh ngay trong nc cc
doanh nghip c th d dng s hu vi gi r.
H tr v mt bng sn xut:
Giy chng nhn i vi quyn s dng t cn c cp pht nhanh chng
cho doanh nghip. Thm vo , mt ngh quyt ton din v i mi chnh sch
php lut v t ai cn c Chnh ph ban hnh. N s khc phc c bn s thiu
ng b trong cc o lut lin quan n t ai nh hin nay. Nh nc cn thit
phi nng cao cht lng quy hoch s dng t, khc phc trit tnh trng xin
cho ang din ra, v c bit cn c ch ti mnh x l tnh trng t s
dng khng ng mc ch, gy lng ph, tht thot ti sn quc gia.
Nng cao cht lng ngun nhn lc, i ng doanh nhn:
Nh nc cn m cc lp o to ngn hn v c cht lng cho cc doanh
nghip t nhn tham gia. Chng trnh quc gia trong vic o to doanh nhn cn
c trin khai v thc hin, tng bc tip cn vi chun mc quc t v o to
ngnh qun tr kinh doanh. Chng trnh gio dc kinh doanh cn c lng ghp
vo chng trnh o to ngh, gip ngi lao ng c nhng hiu bit c bn nht
v doanh nghip ca mnh, cng c quan h lao ng trong doanh nghip nhm bo
v quyn li chnh ng ca cc bn lin quan.
m bo cht lng ngun thng tin cung cp cho doanh nghip:
Nh nc cn pht trin hn na cc trung tm thng tin, xc tin thng
mi, pht trin a dng cc hnh thc cung cp thng tin cho doanh nghip t nhn
v sn phm, th trng, th hiu tiu dng, chin lc ngoi thng, hp ng, gi
c, php lut hin hnh bng cc hnh thc nh: truyn hnh, i bo, sch


82

Vn thi hnh lut, th tc hnh chnh v cc chnh sch:
H thng lut thu cn c sa i theo hng n gin ha, ph hp vi
quy m ca cc DNNVV. Ngun thu v sc thu cn gim bt, to cho cc doanh
nghip c iu kin tp trung vn sn xut v m rng hot ng. Tng bc to
ra mt bng php lut v p dng hp l cc chnh sch thu, cc loi gi c dch v
(thu t, in, nc, bu chnh vin thng). S dng cc chnh sch thu quan
u i gip doanh nghip t nhn d dng tip cn, hp tc vi nc ngoi. Nng
lc trong xt x ca ta n cng nh trng ti kinh t cn c nng cao. Hp thc
ha cc hot ng kinh t khng chnh thc, gip cho cc doanh nghip t nhn ln
mnh, hot ng minh bch hn, gp phn hn ch nn tham nhng.
Chnh ph nn sm thnh lp mt c quan qun l Nh nc chuyn v h
tr chnh sch cho khu vc t nhn. N s l cu ni gia doanh nghip v Chnh
ph, gip Chnh ph qun l cht ch, nm bt thng tin kp thi v gii quyt cc
kin ngh ca doanh nghip tr nn linh hot v hiu qu hn. C mt thc trng
ng lo ngi hin nay l sau khi phn cp, thy r l doanh nghip nc ngoi ang
ln p doanh nghip ni a. V d nh lnh vc siu th, H Ni v TP.HCM, c
rt nhiu cc khu t vng c giao cho cc nh u t nc ngoi m siu th
trong khi doanh nghip trong nc li b chn p. Nu sang Nht Bn, s rt kh
tm thy cc siu th nc ngoi. n gin v Nht Bn c lut quy nh rng: mun
m siu th, bt buc phi nm trong bn knh 50 km khng vng cc siu th
khc. iu ny cho thy Nh nc cn c thm nhiu quy nh, lut l nhm bo v,
pht trin cc doanh nghip ni a hn na.
C th ni, m hnh kt hp gia ch trng mc t nhn vi iu tit
c chn lc ca Chnh ph ti Vit Nam l mt v d in hnh i vi cc nc
ang pht trin hin nay. Cn thit phi c nhng chnh sch, c ch mi khuyn
khch cc nh u t t nhn cng tham gia, nht l trong lnh vc xy dng h tng
c s, nhm gim bt gnh nng cho Chnh ph. Trong vn ny, Vit Nam cng
cn hc hi kinh nghim t m hnh PPP rt thnh cng ca Nht Bn tm ra
nhng gii php pht trin thch hp nht cho mnh.
83

Nn kinh t cn c pht trin theo chiu su. Trc tin, phi sn xut
kinh doanh trong nhng ngnh c hm lng cht xm cao, mang li gi tr gia tng
ln, to dng li th cnh tranh, kh nng tham gia vo chui gi tr ton cu. Th
hai, tin su vo cc lnh vc dch v cao cp nh ti chnh, ngn hng, hng khng,
bo him,.
3.2.2. V pha doanh nghip
kinh t t nhn thc s ln mnh th ngoi nhng n lc t Nh nc, i
hi t thn cc doanh nghip phi tng cng ni lc thc s trn thng trng.
Kinh nghim t Nht Bn cho thy rng, cc doanh nghip cn thit phi tng
cng mi quan h ch - th v hng ti vic nng cao cht lng sn phm cng
nh quy trnh lm vic m phng chm Tinh, Vi, Chuyn, Su c th l mt gi
tt cho Vit Nam.
p dng vo tnh hnh thc t ti Vit Nam, cc bin php c th m doanh
nghip c th thc hin l:
Xy dng chin lc kinh doanh lu di, thng xuyn c nhng iu chnh
hp l, chun b cho mnh nhng chnh sch i ph cn thit vi s cnh tranh gay
gt t mi trng bn ngoi. Doanh nghip cn phi hnh ng c th, quyt on,
ch trng n tc , hiu qu trong tnh hnh nh hin nay. Bn cnh , doanh
nghip cn lm phn tch SWOT (im mnh im yu c hi thch thc),
hon thnh tng bc cc chng trnh t ra. Mc tiu t c li nhun trong
di hn cn t ln hng u.
K thut, cng ngh khng ngng c ci tin. Nng cao hn na cht
lng sn phm. a dng ha mu m, bao b cho sn phm. Gn cht chin lc
tip th vi tm l v nhu cu khch hng. Tin ti mc tiu h gi thnh sn phm,
cng c sc cnh tranh trn th trng v to c v th, vai tr quan trng trong
nn kinh t.
Cc doanh nghip t nhn cn c s hon thin v b my qun l nng
cao hn na hiu qu hot ng ca mnh. Phi bit t chc sn xut kinh doanh
sao cho t c hiu qu cao nht, thch nghi vi mi trng kinh doanh ang thay
84

i tng ngy tng gi. Cn to ra c ch hot ng nhp nhng, trong pht huy
cao tnh ch ng, cao s sng to ca mi c nhn. Thm vo , c cu t
chc ca mi doanh nghip cng cn phi gn nh, m bo tnh linh hot song
song vi n nh hot ng lu di. p dng tin b ca cng ngh thng tin nhm
gim bt chi ph hnh chnh mt bi ton cn kh nhiu nan gii i vi hu ht
cc doanh nghip trong nn kinh t. Nng cao trnh , o to chuyn su v
nghip v cho cn b, cng nhn vin thng qua vic h tr kinh ph v sp xp
thi gian lao ng v hc tp hp l.
Xy dng vn ha doanh nghip trong thi i mi, trong vic tm ra gii
php v a ra cc quyt nh kp thi lun c ch trng. Nng cao nng lc
qun tr v m rng thm cc knh huy ng vn cho doanh nghip ca mnh. Bit
ng dng cc cng ngh mi, phng php hin i nht vo hot ng sn xut
kinh doanh. Bit khai thc, m rng v pht trin cc mi quan h c bn trong ln
bn ngoi mi doanh nghip. Cn chm lo, quan tm n i sng ngi lao ng
v h l nhng ngi trc tip to ra li nhun cho doanh nghip. Tn trng php
lut, c thc bo v mi trng, quan tm ti cc li ch x hi v cng ng.
Thc hin nghim chnh cc quy nh, ngha v i vi Nh nc nh: ng thu
thu nhp doanh nghip, bo him x hi,. Gp phn xy dng nn hnh chnh
quc gia dn ch, vn minh, em li thun li cho sn xut kinh doanh.







85

KT LUN

Thng qua vic nghin cu v cc giai on pht trin ca kinh t t nhn
Nht Bn t sau nm 1945 n nay cho thy phn no bc tranh chn thc v
kinh t Nht Bn ni chung. Chc chn rng cc kinh nghim qu bu trong cng
cuc pht trin kinh t t nhn Nht Bn s l mt ch dn cn thit cho Vit Nam
trn con ng i mi t nc. Trong s rt nhiu cc gii php trn c s tip
thu kinh nghim t Nht Bn th c th ch ra su gii php quan trng nht l:
- m bo mt mi trng kinh doanh cnh tranh trn tng th nn kinh t
- Tc ng ca chnh sch i vi cc ngnh cng nghip h tr
- Thc y hnh thnh s lin kt gia cc DNNVV v cc doanh nghip ln
- Hon thin th ch nng cao hiu qu ca cc chnh sch
- Thay i quan nim v vai tr ca DNNVV
- Xy dng cc th ch c tnh chuyn mn ha cao trong vic h tr DNNVV
Vit Nam hm nay l mt t nc ang thay da i tht tng ngy vi
nhng chuyn bin tch cc v kinh t, th hin ch ca mt dn tc rt cn c v
nng ng. Song c th khng nh, nhng thnh tu t c cng ch l bc
u trong mt tin trnh lu di, vi v s tr ngi ang trc mt. t nc ang
tin hnh cng cuc cng nghip ha hin i ha, to nn tng n nm 2020,
nc ta c bn s tr thnh mt nc cng nghip theo hng hin i. hon
thnh tt nhng k hoch m ng v Nh nc giao ph th yu cu mi thnh
phn kinh t phi n lc, khng ngng ci thin v cng c vai tr, v tr ca mnh
trong tng th nn kinh t. Tuy nhin, thc hin c mc tiu quan trng ny,
nht thit phi c lng vn u t ln cng s gii phng ti a lc lng sn xut
trong x hi. Trong bi cnh cc ngun lc kinh t ca Vit Nam vn d rt hn ch,
vic xy dng nn kinh t nhiu thnh phn, coi khu vc kinh t t nhn nh ng
lc c bn l mt hng i hon ton hp l.

86

DANH MC TI LIU THAM KHO

Ti liu Ting Vit:
1. B Lut Dn s 2005, 2005, NXB T php, H Ni.
2. ng Cng sn Vit Nam, 1987, Vn kin i hi i biu ton quc ln th
VI, NXB S Tht, H Ni.
3. ng Cng sn Vit Nam, 2001, Vn kin i hi i biu ton quc ln th
IX, NXB S Tht, H Ni.
4. ng Cng sn Vit Nam, 2011, Vn kin i hi i biu ton quc ln th
XI, NXB S Tht, H Ni.
5. Karx Marx, 1988, T bn, Quyn I, Phn 1, NXB S Tht, H Ni.
6. Lut Doanh nghip 2005, 2010, NXB Giao thng vn ti, H Ni.
7. Ngh quyt 14 NQ/TW Hi ngh ln th 5, Ban chp hnh trung ng
ng kha IX, ngy 18/3/2002 v tip tc i mi c ch, chnh sch,
khuyn khch v to iu kin pht trin kinh t t nhn.
8. Nin gim thng k 2010, 2011, NXB Thng k, H Ni
9. V Hng Cng, Ph Vnh Tng, 2010, Kinh nghim pht trin khu vc
kinh t t nhn Nht Bn v vn dng Vit Nam, Tp ch Nhng vn
kinh t v chnh tr th gii, s 8 (172), thng 8/2010, trang 43 57.
10. Trn Quang Minh, 2011, Kinh t Nht Bn thp nin u th k XXI: Mt s
c trng ni bt, Tp ch Nghin cu Nht Bn v ng Bc , s 2 (120),
thng 2/2011, trang 3 5.
11. Trn Quang Tuyn, 2009, Tn dng ngn hng cho khu vc kinh t t nhn
cc nc ang pht trin, Tp ch Khoa hc HQGHN, s 25 (2009),
trang 13 15.
12. www.baomoi.com, ngy truy cp 06/02/2012, Nht Bn: Hot ng ca khu
vc t nhn chuyn bin tch cc trong thng 3,
Link: http://www.baomoi.com/Nhat-Ban-Hoat-dong-cua-khu-vuc-kinh-te-tu-
nhan-chuyen-bien-tich-cuc-trong-thang-3/145/4282215.epi
87

13. www.baomoi.com, ngy truy cp 1/4/2012, 4,3 triu vic lm do doanh
nghip t nhn to ra,
Link: http://www.baomoi.com/43-trieu-viec-lam-do-doanh-nghiep-tu-nhan-
tao-ra/47/3777303.epi
14. www.gso.gov.vn, ngy truy cp 10/5/2012, Nin gim thng k tm tt 2011
(ebook), Link:
http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&idmid=5&ItemID=12405
15. www.tapchicongsan.org.vn, truy cp ngy 4/4/2012, Mt s vn v nng
cao nng lc cnh tranh ca khu vc kinh t t nhn,
Link: http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/kinh-te-thi-truong-
XHCN/2011/12732/Mot-so-van-de-ve-nang-cao-nang-luc-canh-tranh-
cua.aspx
16. www.thongtinphapluatdansu.wordpress.com, ngy truy cp 03/04/2012, Pht
trin kinh t t nhn,
Link: http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2009/03/29/2543
Ti liu Ting Anh:
17. APEC, 2002, Profile of SMEs in APEC.
18. J apan center for Economic Research, 2009, Japan Economy Report No.20
19. Nilgun F.Tas and Levy van Oyen, 2000, Assistance to Industrial SMEs in
Vietnam, Working paper No5, UNIDO.
20. SMEs J apan Research Institute, 2009, White paper on Small and Medium
Enterprises in Japan, the year in the period 2002 2009.