1

LA CONGIURA DI CATILLINA
ESPURGATA

TESTO, COSTRUZIONE, TRADUZIONE LETTERALE e NOTE

CAPITOLO I

1. Decet
omnis homines,
qui
student
sese
praestare
ceteris
animalibus,
niti
summa
ope,
ne
transeant
vitam
silentio
veluti
pecora,
quae
natura
finxit
prona
atque
oboedientia
ventri.
2


2 Sed
omnis
nostra vis
est
sita
in animo
et
corpore:
utimur
magis
imperio
animi,
servitio
corporis;
alterum
est
commune
nobis
cum dis,
alterum
cum beluis.
3 Quo
Videtur
mihi
rectius
quaerere
gloriam
opibus
ingeni
quam
virium
3




et,
quoniam
vita ipsa,
qua
fruimur,
est brevis,
efficere
memoriam
nostri
longam
quam
maxume.
4 Nam
gloria
divitiarum
et
formae
est
fluxa
atque
fragilis,
virtus
habetur
clara
aeternaque.
5 Sed
magnum
certamen
fuit
4



diu
inter
mortalis,
ne res
militaris
procederet
magis
vi
corporis
an
virtute
animi.
6 Nam
est
opus
et
consulto
prius
quam
incipias,
et
facto
mature,
ubi
consulueris.
7. Ita
utrumque
indigens
per se
eget
5



alterum
auxilio
alterius.


1.Igitur
initio
reges
nam
id
fuit
in terris
primum
nomen
imperi
divorsi
exercebant
pars
ingenium,
alii
corpus:
tum
vita
hominum
agitabatur
6


etiam
sine
cupiditate;
sua
placebant
satis
cuique.
2.Vero
Postea
quam
Cyrus
in Asia,
Lacedaemonii
et
Athenienses
in Graecia
coepere
subigere
urbis
atque
nationes,
habere
causam
belli
lubidinem
7


dominandi,
putare
maxumam
gloriam
in maxumo
imperio,
tum
demum
est compertum
periculo
atque
negotiis
ingenium
posse
plurumum
in bello.
3 Quod
si
virtus
animi
regum
atque
imperatorum
valeret

8


in pace
ita
ut
in bello,
res humanae
haberent
aequabilius
atque
constantius
neque
cerneres
aliud
ferri
alio
neque
omnia
mutari
ac
sese misceri.
4 Nam
imperium
retinetur
facile
iis
artibus,
9


quibus
est partum
initio.
5 Verum
ubi
desidia
pro
labore,
lubido
atque
superbia
pro
continentia
et
aequitate
invasere,
fortuna
inmutatur
simul
cum moribus.
6 Ita
Imperium
transfertur
semper

10


a minus
bono
ad
quemque
optumum.
7 Quae
homines
arant,
navigant,
aedificant,
omnia
parent
virtuti.
8 Sed
multi
mortales,
dediti
ventri
atque
somno,
indocti
incultique
transiere
vitam
sicuti peregrinantes;
11


quibus
profecto
contra
naturam
corpus
fuit
voluptati,
anima
oneri.
Ego
aestumo
iuxta
vitam
que
mortem
eorum,
quoniam
siletur
de utraque.
9 Verum
enim vero
is
demum
videtur

12


mihi
vivere
atque
frui
anima,
qui
intentus
aliquo
negotio
quaerit
famam
praeclari
facinoris
aut
artis
bonae.
Sed
natura
in magna
copia
rerum
ostendit
alii
aliud
iter.
13


1. Facere bene
rei publicae,
est
pulchrum
etiam
dicere
bene
haud
est absurdum;
licet
fieri
clarum
vel
pace
vel
bello;
et
qui
fecere
et
qui
scripsere
facta
aliorum

14


laudantur
multi.
2 Ac
tametsi
gloria
haudquaquam
par
sequitur
scriptorem
et
actorem
rerum,
tamen
scribere
res gestas
videtur
mihi
quidem,
arduum
in primis:
primum,
quod
facta
sunt exaequanda
dictis;
15


dehinc,
quia
plerique,
putant
dicta
malevolentia
et
invidia
quae
reprehenderis,
delicta;
ubi
memores
de
magna
virtute
atque
gloria
bonorum,
quisque
accipit
aequo animo
quae
putat
facilia
16


factu
sibi,
supra
ea
ducit
pro
falsis
veluti
ficta.
3 Sed
ego
adulescentulus
sicuti
plerique,
sum latus
initio
studio
ad
rem publicam,
ibique
multa
fuere
advorsa
mihi.

17


Nam
audacia,
largitio,
avaritia
vigebant
pro
pudore,
pro
abstinentia,
pro
virtute.
4 Quae
Tametsi
animus
aspernabatur


insolens malarum artium, tamen inter tanta vitia imbecilla aetas ambitione corrupta
tenebatur; 5 ac me, cum ab reliquorum malis moribus dissentirem, nihilo minus honoris
cupido eadem, qua ceteros, fama atque invidia vexabat.






18