1321354788PrIIKolVMiV2011 12

Visokonaponske mree i vodovi predavanja II Kol Prof.
dr Jadranka Radovi
II. NADZEMNI ELEKTROENERGETSKI VODOVI
II.1. Osnovne karakteristike elemenata nadzemnih
elektroenergetskih vodova (dalekovoda)
Zatitno ue, npr. III 50 mm
2
S
S
R
fazna uad, npr. Al/ 150/25 mm
2
R
T T
raspon, npr. a=300 m
Slika II. 0. Dio nadzemnog elektroenenergetskog voda (raspon)
1. Fazna uad: Al /
Osnovna konstrukciona karakteristika faznih uadi je:
Nazivni presjeci: S
nA
l
/
S
n
[mm
2
] :
..., 120/20, 150/25, 185/30, 210/35, 240/40, 360/57, 490/65, ...
i
stvarni presjeci : S
Al
/
S
[mm
2
]
121.6/19.5, 148.9/24.2, 183.8/29.8, 209/34.1, 243/39.5, 360.2/57.3,490.3/63.60
Pri proraunima nadzemnih elektroenergetskih vodova, treba raunati sa stvarnim
presjecima .
Stvarni presjek ueta je: S
Al

/

[mm
2
] = S
Al
[mm
2
] + S
[mm
2
]
Ostale karakteristike faznih uadi su :
Specif na teina: p
Al

/

[daN / m mm
2
]
---- 1 ----
Visokonaponske mree i vodovi predavanja II Kol Prof. dr Jadranka Radovi
Modul elasti nosti: E
Al

/

[daN / mm
2
] .
Temperaturni koefcijent linearnog izduenja:
Al

/

[daN / mm
2
]
Karakteristike materijala provodnika
Materijal n
nd id p E
[daN/mm
2
] [daN/mm
2
] [daN/m mm
2
] [daN/mm
2
] [1/
o
C]
x 10
-3
10
-5
Al 7 7 12 2.7 6 000 2.3
19 - 37 7 12 2.7 5 700 2.3
Cu 7 18 30 8.9 11300 1.7
19 - 37 18 30 8.9 10500 1.7
Al/
=0.95
18/19 24.5 46 5.33 13000 1.33
Al/ =1.7 12/7 19 45.5 4.66 10700 1.53
Al/
=4.4
70/7 13 24.5 3.75 8 700 1.78
Al/ =6 26/7 11 21 3.5 7 700 1.89
Al/ =7.7 24/7 10 19 3.36 7 400 1.96
2. Izolatori
Izolacija nadzemnih elektroenergetskih vodova je u principu vazduh.
Me utim, na mjestima gdje se provodnici postavljaju na stubove neophodno ih je
izolovati izolatorim a.
Izolatori elektri no odvajaju (izoluju) provodnike od stubova i njihovih uzemljenih
djelova.
Istovremeno izolatori imaju vanu mehani ku ulogu na vodu, time to teinu
provodnika, kao i dodatni teret (vjetar, led isl.) sa provodnika prenose na stub.
Izolatori moraju imati odgovarajua elektrina i mehanika svojstva i moroju biti otporni
na atmosferske i hemijske uticaje, ne smiju pretjerano brzo stariti u pogonu i moraju
biti ekonomini.
Klasini materijal za izolatore je porcelan : kaolin (50%), glinic (25%) i kvarc
(25%).
Za izradu izolatora upotrebljava se i:
steatit, koji ima veu mehaniku vrstou, a tako e i
staklo kaljano na poseban nain. Prednost je izolatora od stakla je to su sva oteenja vidljiva, dok
porcelanski izolatori mogu biti loi a na oko neoteeni.
Izolator se sastoje od izolacionog tijela i od metalnih djelova.
Prema nainu kako nose provodnike izolatori se dijele:
- potporne i
- lanaste.
---- 2 ----
Za presjeke h D d
provodnika mm mm mm
do
35 mm
2
85 80 19/21
150 mm
2
95 95 22/24
U
n
H D D
1
D
2
d d
1
kV mm mm mm mm mm mm
10 130 135 70 110 28 31
20 185 175 85 145 31 35
35 290 260 107 210 40 45
a.) za niski napon b.) za napone 10-35 kV
Slika II.4. Potporni izolatori
Kod lanastih izolatora koji su danas u upotrebi za nadzemne elektroenergetske
vodove postoje tri tipa:
- kapasti,
- masivni i
- tapni izolatori.
Najvie se upotrebljavaju kapasti izolatori.
h=170 mm
D=280 mm
d=16 mm
Slika II.5. Kapasti izolator K 170/280
Broj lanaka (kapa) u lanastom izolatoru zavisiti prvenstveno od nazivnog napona
nadzemnog elektroenergetskog voda.
Sa porastom napona imamo i vei broja lanaka u lanastom izolatoru
Tab.II.4. Karakteristike kapastih izolatorskih lanaca
Naz. Broj lanaka 146/254 Ukupna duina L [mm] Masa [kg]
npon
N Z U
n
[kV] N Z N Z
do 35 2 (3) 2 (3) 577(723) 937(1083) 3,12 3,30
35 3 (4) 3 (4) 728 (874) 1188(1324) 5,35 5,00
110 7 (8) 7 (8) 1417(1563) 1914(2060) 9,14 7,03
220 13(15) 13(15) 2283(2575) 2770(3062) 18,88 13,11
400 2x17 (19) 2x17(19) 3489(3829) 4631(4971) 44,25 48,60
---- 3 ----
Elektrino pojaanje izolacije postie se primjenom u izolatorskom lancu jednog ili dva
lanka vie.
Mehaniki pojaana izolacija ostvaruje se primjenom dvostrukog, odnosno
trostrukog lanca.
Za privrivanje provodnika o lanaste izolatore primjenjuju se odgovarajue
stezaljke:
- na noseim stubovima, koriste se nosne stezaljke,
- na zateznim izolatorskim lancima, koji se primjenjuju na zateznim stubovima,
primjenjuju se zatezne stezaljke. Postoje razliiti tipovi stezaljki.
SI.6.a. Nosna stezaljka Sl.II.6.b.Izolatorski lanac sa nosnom stezaljkom
Slika II.7.a.) Zatezna stezaljka; b.) Izolatorski lanac sa zateznom stezaljkom;
c.)Kratko - spojni provodnik
---- 4 ----
1 - nosna stezaljka
2 - zatitno ue
3 - nosa stezaljke
4 - elektrina veza zatitnog ueta
sa stubom
SlikaII.8. Zatitno ue na noseem stubu
---- 5 ----
Sl.II.10. Izolatorski lanci za napon 110 kV
Sl.II.11. Izolatorski lanci s dva provodnika u snopu
---- 6 ----
Slika II.12. Izolatorski lanci za napon 400 kV sa dva provodnika u snopu
3. Stubovi nadzemnih elektroenergetskih vodova
Prema namjeni stubove dijelimo na:
- nosee (nosive ili nosne) i
- zatezne.
Nosei stub je stub koji slui za noenje provodnika i zatitnih uadi.
Zatezni stub slui za zatezanje provodnika i zatitnih uadi.
Na stubove nadzemnih elektroenergetskih vodova djeluju sljedee sile:
- vertikalne sile (teina provodnika, izolatora, pribora, zatitne uadi,
dodatnog tereta uslijed taloenja snijega, leda, inja i sl. i teina stuba).
- sila zatezanja provodnika i
- sila vjetra.
Vertikalno prema dolje djeluju:
- teina provodnika,
- teina dodatnog tereta i
- teina izolatora. Ima sluajeva kada ova sila djeluje prema gore (kod stubova u
velikim udolinama, kad su susjedni stubovi na znatno viem nivou).
Horizontalno u smjeru trase voda djeluju sile horizontalnog zatezanja provodnika.
Kod nosnih stubova te sile se ponitavaju u cjelosti. U poremeenom stanju (npr.
pucanje jednog ili vie provodnika) nastupaju horizontalna dodatna naprezanja u
smjeru trase.
Nosei stubovi nisu optereeni na zatezanje.
---- 7 ----
Horizontalno a u smjeru okomito na trasu voda djeluje pritisak vjetra na
provodnike.
Za silu djelovanja vjetra na provodnik koja se prenosi na stub mjerodavan je srednji
raspona: a
sr
=(a
1
+a
2
)/2,
a za silu djelovanja teine provodnika koja se prenosi na stub mjerodavan je
gravitacioni raspon : a
gr
=a
grl
+a
grd
.
Z1
N1
N2 Z2
N3
a
gr l
[m]
a
gr l
[m]
a
sr
[m]
a
1
[m] a
2
[m] a
3
[m] a
4
[m]
Zatezno polje
Horizontalni razmak izme u dva susjedna stuba naziva se raspon (a [m]) .
Srednji raspon (a
sr
[m]) je poluzbir susjednih raspona, odnosno polovina zbira
raspona sa jedne i druge strane stuba.
Gravitacioni raspon (a
gr
[m ]) je horizontalna udaljenost od najnie take provodnika
(lananice) s jedne strane stuba do najnie take provodnika s druge strane stuba.
Dio voda izme u dva zatezna (ili rasteretna) stuba naziva se zatezno polje.
Hrizontalni raspon, iste visine taaka ovjeenja provodnika.
y
a/2 [m]
a [m]
1 2
f
X
[m]
f [m]
FXy F
X
[daN]
X
F
Xx
= S
p
O
2
]
x
[daN/mm
---- 8 ----
Kosi raspon, razliite visine taaka ovjeenja provodnika.
y
a
d
[m]
a
t
[m]
a/2
a [m]
1'
c [m]
2
FXy
F
X
1
f
X
F
Xx
= S
p
O C
x
1 i 2 su ovjesita, odnosno take u kojima je provodnik zategnut (uvren na zateznom stubu) ili ovjeen na
noseem stubu,
a [m ] je raspon (horizontalno rastojanje izme u taaka ovjeenja, odnosno izme u
stubova),
h[m] je visinska razlika ovjesita, odnosno visinska razlika raspona (vertikalno rastojanje
izme u taaka ovjeenja-uvrenja),
f [m] je ugib (vertikalni razmak od provodnika od prave koja spaja ovjesita, mjeren u
sredini raspona),
a
t
[m] je totalni raspon (je raspon fktivnog horizontalnog raspona, formiranog iz kosog raspona
produavanjem krive provodnika, odnosno zatitnog ueta, do izjednaavanja visina taaka
ovjeenja-uvrenja).
1' je fktivna taka ovjeenja totalnog raspona,
a
d
[m] je dodatni ili dopunski raspon,
F
X
[daN] je ukupna sila zatezanja provodnika u taki X (x,z), F
Xx
= S
p
[daN] je
horizontalna komponenta sile zatezanja,
F
Xy
[daN] je vertikalna komponenta sile zatezanja,
[daN/mm
2
] je horizontalna komponenta naprezanja provodnika.
Trasa voda du koje treba postaviti stubove ima prave dionice i lomove trasa pod
razliitim uglovima.
Nosei stubovi se postavljaju du pravolinijskog dijela trase, dok se zatezni
stubovi postavljaju na mjestu loma trase.
Zatezni stubovi se postavljaju i na kraju i poetku trase i to su tzv. krajnji stubovi.
Tako e na svakih 3 do 5 km (zavisno od napona voda, max 8 km i 30 raspona)
pravolinijske trase dalekovoda moraju se umetnuti zatezni stubovi (rasteretni
stubovi), koji rastereuju vod kod montae i u sluaju prekida provodnika.
Izolatorski lanci na noseim stubovima (nosni izolatorski lanci) postavljeni su
gotovo vertikalno, a izolatorski lanci na zateznim stubovima (zatezni izolatorski
lanci) gotovo horizontalno.
---- 9 ----
Prema poloaju u trasi voda stubovi se dijele na:
- linijske, koji se nalaze u pravolinijskom dijelu trase i
- ugaone, koji se nalaze na mjestima loma trase.
Nosei stubovi su linijski stubovi. Nosei stub moe biti ugaoni samo ako je lom
trase neznatan (sasvim mali uglovi skretanja trase).
Zatezni stubovi su ugaoni stubovi. Zatezni stubovi mogu biti i linijski, a to su
rasteretni stubovi.
Visina stubova prvenstveno zavisi od visine nazivnog napona mree.
Istovremeno stubovi istog nazivnog napona i istog tipa rade se sa razliitim
visinama, a primjenu stuba odre ene visine diktiraju karakteristike terena i uslovi na
terenu.
Visine stubova se biraju tako da provodnici najnie faze na cijeloj trasi budu
udaljeni od zemlje (sigurnosna visina) bar 6 m, a na prelazima preko puteva,
eljeznike pruge i sl. bar 7 m. Ako su u pitanju nepristupani tereni, dovoljno
je 4 m.
Prema materijalu stubovi se dijele na:
- drvene
- betonske i
- elino-reetkaste
Drveni stubovi se u principu rade sve do napona 220 kV, me utim danas se
prvenstveno upotrebljavaju kod niskonaponskih i srednjenaponskih nadzemnih
vodova.
Drveni stubovi se rade od smre, jele, bora ili kestena a bagrem i hrast se koriste za pojedine djelove
(preke, pragovi, klinovi i dr.).
Prednost drvenih stubova je u maloj teini i brzoj montai. Drveni stubovi su jeftini u
izgradnji, ali zbog reletivno male trajnosti skupi su u pogonu. Trajnost drvenih
stubova je 7 do 8 godina Najprije istrunu u visini povrine zemlje. Da bi im se vijek
produio na 15 do 20 godina drveni stubovi se impregniraju po raznim postupcima i
raznim sredstvima.
Tipine siluete (pojednostavljeni prikaz konstrukcije) drvenih stubova prikazane su
na Sl.II.16.
a. niski napon, ugaoni
b. niski napon, linijski
c. 10-20 kV, linijski d.
10-20 kV, ugaoni e.
35 kV, nosei
Slika II.16. Tipine siluete drvenih stubova
---- 10 ----
Drveni stubovi se ukopavaju u zemlju direktno ili preko nogara. Nogari se primjenjuju u
sluaju kad drveni stub nije impregniran. Nogari su impregnirani i postavljaju se u
zemlju, dok je drveni stub obi no neimpregniran i postavljen iznad zemlje. Na taj
nain se poveava ivotna dob drvenih stubova. Nogari se primjenjuju i za poveanje
visine stuba.
Armirano-betonski stubovi se izra uju do napona 110 kV, ali se praktino
upotrebljavaju u niskonaponskim mrema i srednjenaponskim mreama do
nazivnog napona od 35 kV. U mreama visokog napona armirano-betonski
stubovi se ne upotrebljavaju zbog pretjerane teine i tekoa vezanih za njihov
transport.
Armirano betonski stubovi se rade od betona i elinih ica. Veoma su trajni, pod
uslovom da su dobro izveden. Vijek trajanja armirano-betonskih stubova je oko 50
godina. Ovi stubovi su istovremeno laki za odravanje.
Armirano-betonski stubovi se, po pravilu, ukopavaju pomou betonskih temelja. Temeljni blok izliva se
sa rupom u koju se smjesti i uvrsti stub.
Na slici II.17 su date tipine siluete armirano-betonskih stubova.
b,c,d 10 kV, 20 kV
e - 35 kV, 110 kV, "jela"
f - 110 kV, "portal"
g - 35 kV, 110 kV "bava"
h - 35 kV, 110 kV
"dvostruka jela"
Slika II.17. Tipine siluete armirano-betonskih stubova
eli no-reetkasti stuboviimaju najiru primjenu. Koriste seu mreama vieg
srednjeg napona (mreama 35 kV) i u mreama visokog napona: 110, 220, 400
kV i vie. Re e se mogu sresti u mreama srednjeg napona 10 i 20 kV. U
niskonaponskim i srednjenaponskim mreama koje su izra ne sa drvenim ili
armirano-betonskim stubovima esto se pojedini specijalni stubovi kojima se
realizuje ukrtanje sa putem, prugom, drugim nadzemnim vodom ili premoenje
jaruge ili rijeke grade kao elino-reetkasti.
elino-reetkasti stubovi se rade odelika. Sastavi na reetki se zavaruju i u
komadima pogodnim za transport dopremaju na odre ena mjesta. Dalje se spajaju
vijcima.
Radi zatite od korozije, moraju se premazivati. Da bi se izbjeglo esto premazivanje,
odnosno smanjili trokovi odravanja, vri se vrue pocinavanje. Vijek trajanja im je
50 godina.
Neke tipine siluete elino-reetkastih stubova date su na slici II.18.
Pored prikazanih tipova elino reetkastih stubova, danas se rade i mnogi drugi
oblici, kojima se izme u ostalog tei zadovoljiti urbanistikim zahtjevima za to bolje
uklapanje u ambijent.
---- 11 ----
elino-reetkasti stubovi se, po pravilu, ne ukopavaju direktno u zemlju. Za njihse prave
temelji od armirano-betonskih blokova iz jedno ili etiri dijela (za svaki elini nogar po jedan).
Slika II.18. Jednostruki lelilno - reetkasti stubovi
Na slici II.19 prikazani su nosei elino-reetkasti stubovi za napone 35, 110 i 220
kV koji su najee korieni kod nas. Na slici su date i osnovne dimenzije
stubova.
Slika II.19. elino-reetkasti stubovi za napone 35, 110 i 220 kV
elino-reetkasti stubovi se primjenjuju i za veoma visoke napone. Naslici II.20su prikazana dva
tipa elino-reetkastih stubova za napon 700 kV. Konkretno
---- 12 ----
na slici II.20.a je prikazan stub primjenjen u 735 kV mrei Kanade, a na Sl.II.20.b
stub primjenjen u 750 kV mrei u Finskoj. Treba uoiti znaajnu razliku u teini ove
dvije konstrukcije, prva 25 t, a druga 10,5 t.
a) b)
Slika II.20. elino-reetkasti stubovi za napon 700 kV
elino-reetkasti stubovi se grade i za dvostruke vodove, kod kojih na stubovimaimamo
dva voda (dva puta po tri faze). Ovakvi vodovi zauzimaju manje prostora nego dva
odvojena voda, a i znatno su jeftiniji, pri emu je snaga prenosa ista. Ovo su osnovni
razlozi primjene dvostrukih vodova, odnosno dvostrukih stubova koji nose njihove
provodnike. Na slici II.21 su prikazana neka karakteristina rjeenja dvostrukih elino-
reetkastih stubova.
Slika II.21. Dvostruki elino-reetkasti stubovi
Na slici II.22 je prikazan elino- reetkastistub koji nosi dvostruke vodove tri razliita naponska nivoa.
Praktino, ovim rjeenjem je "objedinjeno" 6 vodova: dva
---- 13 ----
voda napona 380 kV, dva voda napona 220 kV i dva voda napona 110 kV. Vodovi
vieg napona smjeteni su iznad vodova nieg napona. Provodnici vodova 110 kV
su jednostruki, provodnici voda 220 kV su sa dva, a provodnici 380 kV voda sa
etiri provodnika u snopu po fazi.
Ovakvim rjeenjem maksimalno se tedi prostor, a omoguava prenos ogromnih koliina
elektrine energije.
Zatitno
ue
Slika II.22. Viestruki nosei elino- reetkasti stubovi
---- 14 ----
II.2 Mehani ki prora un
nadzemnih elektroenergetskih vodova
1. Uticajni parametri
Dva su osnovna parametra predmet razmatranja u mehanikom proraunu
nadzemnih elektroenergetskih vodova:
naprezanje provodnika: [daN / mm
2
] i
ugib provodnika: f [m] .
U svim uslovima djelovanja uticajnih parametara, prvenstveno
spoljanjih klimatskih uslova, mora se obezbijediti:
- da vrijednost naprezanja ne prekorai granine vrijednosti i ugrozi "vrstou"
provodnika,
- da ugib provodnika ne poprimi nedozvoljene vrijednosti i ugrozi
okolinu.
Isti uslovi vae i za zatitnu uad.
Provodnici, odnosno zatitna uad, nadzemnih elektroenergetsih vodova se mogu
posmatrati kao potpuno savitlja, odnosno elastina uad i zbog toga su napregnuta
samo na istezanje.
Ukoliko je provodnik vie zategnut utoliko mu je naprezanje vee (ugib
manji), i obratno, ako je provodnik manje zategnut, naprezanje je manje (ugib
vei).
Na veliinu naprezanja i ugiba djeluju:
vlastita teina provodnika i
klimatski uslovi:
- temperaturne promjene okoline,
- dodatni teret od inja snijega i leda
- vjetar.
Mehaniki prora un se izvodi sa specif nim optere enjima, tj. sa optere enjima po jedinici duine i
jedinici popre nog presjeka.
1.1 Vlastita teina provodnika
d
Al/
[mm]
se izraava preko specif ne teine provodnika,
odnosno specif nog optere enja provodnika:
S
Al/
[mm
2
]
p [daN / m mm
2
] =
gm
o
,
p
Al/
[daN/ m mm
2
]
S
gdje su:
---- 15 ----
g = 9,81m / s
2
- ubrzanje Zemljine tee,
m
o
[kg / m] - masa provodnika jedinine
duine,S[m
2
] - presjek provodnika,
Napomena: 1N = kgm / s
2
, 1daN = 10 N .
Za specifnu teinu, odnosno specifno opotereenje uadi koristiemo oznake:
p
Al

/

[daN / m mm
2
] - specidina teina, odnosno specifnooptereenje
faznih uadi (provodnika)
p
[daN / m mm
2
] - specidina teina, odnosno specifno optereenjezatitnih
uadi.
Specifna teina, odnosno specif no optereenje provodnika (ueta) zavisi od materijala
i konstrukcije provodnika (ueta) i daje se u katalozima proizvo aa, prirunicima, kao i u
Pravilniku (tabela II.2).
1.2 . KLIMATSKI UTICAJI
Temperatura
Usljed toplote, odnosno poveanja temperature okoline, provodnici se ljeti izdue, zbog ega se
povea ugib, a smanji naprezanje.
Zimi se uslijed hladnoe, odnosno snienja temperature okoline, provodnici skrate, zbog ega se ugib
smanji, a naprezanje povea.
Prema Pravilniku, provodnike i zatitnu uad nadzemnih vodova raunamo pod
sljedeim predpostavkama:
-20
0
C
- minimalna temperatura
- maksimalna temperatura +40
0
C
- temperatura kod koje se pojavljuje zimski dodatni teret-5
0
C
-
srednja temperatura (u naim okolnostima) +15
0
C.
Dodatni teret
U hladnom vremenskom periodu na provodnicima i ostalim elementima dalekovoda
mogu se nahvatati inje, led ili snijeg, koje zajednikim nazivamo
dodatni teret.
Situacija je jo tea ako na tako zale enu povrinu djeluje vjetar. Ta dodatna
optereenja mogu biti znatna i mogu dovesti do prekida provodnika, a poto se sve
sile naprezanja provodnika prenose na stubove, moe doi i do teih havarija
uslijed loma stubova.
Pri projektovanju nadzemnih elektroenergetskih vodova moraju se svi elementi
proraunati i konstruisati tako da i pri teim atmosferskim uslovima izdre mehanika
naprezanja.
---- 16 ----
Dodatni teret je optereenje provodnika injem, ledom ili snijegom, koje
djeluje vertikalno nanie i dodaje se teini provodnika.
Dodatni teret se izraava preko specifne teine dodatnog tereta, odnosno specif nog
dodatnog optere enja, koje se oznaava sa
p
d
[daN / m mm
2
] ili p [daN / m mm
2
] .
Prema Pravilniku, dodatni teret se pojavljuje pri temperaturi -5
0
C, te se za
specifno dodatno optereenje esto koristi i oznaka
Pri pojavi dodatnog tereta, djeluje ukupno optere enje koje je jednako zbiru optereenja
provodnika i optereenja dodatnog tereta.
Ukupna specifna teina, odnosno specifno optereenje
zale enog provodnika je zbir specifne teine provodnika i
specifne teine
dodatnog tereta: p
u
[daN / m mm
2
] = p + p
Za fazne provodnike:
p
Al / +
[daN / m mm
2
] = p
Al /
+ p ,
d
Al/
[mm]
S
Al/
[mm
2
]
p
Al/
[daN/ m mm
2
]
p
d
[daN/ m mm
2
]
gdje je p specifno dodatno optereenje na fazni provodnik.
Za zatitnu uad:
p
+
[daN / m mm
2
] = p
+ p ,
gdje je p specifno dodatno optereenje na zatitno ue.
Normalni dodatni teret je najvei dodatni teret koji se na datom mjestu pojavljuje
prosjeno svakih 5 godina, ali ne manji od vrijednosti koja se rauna po empirijskom
p
5
[daN / m mm
2
].
izrazu:
p [dN / m mm
2
] = k
0.18 d
.
z
S
gdje su:
k
z
- koefcijent zone leda sa vrijednostima1,1.6,2.5i4, zavisno od
klimatske zone (oblasti) kojom vod prolazi,
S[mm
2
] - presjek provodnika (stvarni presjek faznog ueta -
S
Al

/

[mm
2
] ili stvarni presjek zatitnog ueta -S
[mm
2
] )
- 17 ----
d[mm] - prenik provodnika (prenik
faznog ueta - d
Al

/

[mm] ili
prenik zatitnog ueta - d
[mm])
Napomena:
U mehanikim proraunima Al/ uadi uvijek se rauna na sa stvarnim presjekom
provodnika, odnsno ueta: S
Al /
[mm
2
] = S
A
l
[mm
2
] +
S
.
Na izvjesnim dionicama voda, ako to klimatske prilike predjela zahtijevaju, datno
optereenje se moe uzeti i vee od vrijednosti sa k
z
= 4, ali se ne uzima manje od
vrijednosti sa k
z
= 1.
Pored normalnog dodatnog tereta u nekim proraunima se pojavljuje i izuzetni dodatni teret. To je
najvei dodatni teret koji se pojavljuje prosjeno svakih 20
godina, ali ne manji od dvostruke vrijednosti normalnog dodatnog tereta:
p
iz
= 2 p .
Ukopno ptereenje pri izuzetnom dodatnom teretu je:
p
Al / + iz
=

p
Al /
+

p
iz
Naprezanja provodnika pri dodatnom teretu
Pri normalnom dodatnom teretu naprezanje provodnika ne smije prei
vrijednost maksimalnog radnog naprezanja -
m
[daN / mm
2
] ).
Maksimalno radno naprezanje (
m
[daN / mm
2
]) je zadata maksimalna
vrijednost naprezanja za posmatrani dalekovod i pojavljuje pri najteim klimatskim
uslovima za naprezanje, odnosno pri dodatnom teretu i temperaturi pojave
dodatnog tereta, a to je 5
o
C , ili pak pri najnioj temperaturi od 20
o
C .
Da bismo iskoristili mehanika svojstva provodnika, montiramo ga tako da se
pri najnepovoljnijim uslovima za naprezanje, a to je:
5
o
i optereenje
p
Al /
+ p
ili
20
o
C i
optereenje p
Al /
,
dostigne tano vrijednost maksimalnog radnog naprezanja.
Maksimalno radno naprezanje ne smije biti vee od normalno dozvoljenog
naprezanja:
m
[daN / mm
2
]
nd
[daN / mm
2
] .
Napomena:
U mehanikom proraunu vodova pojavljuju se tri karakteristine vrijednosti naprezanja:
- 18 ----
Normalno dozvoljeno naprezanje (
nd
[daN / mm
2
]) provodnika, odnosno zatitnog
ueta je naprezanje koje se ne smije prekoraiti pod normalnim uslovima, tj. na temperaturi od - 5
o
C i
normalnom dodatnom optereenju i na temperaturi -20
o
C bez dodatnog optereenja i odnosi se na
horizontalnu komponentu naprezanja.
Maksimalno radno naprezanje (
m
[daN / mm
2
] ) provodnika, odnosno zatitnog ueta
je odabrana raunska vrijednost koju horizontalna komponenta naprezanja dostie na temperaturi
od -5
o
C pri normalnom dodatnom optereenju, ili na temperaturi -20
o
C bez dodatnog optereenja.
Izuzetno dozvoljeno naprezanje (
id
[daN / mm
2
]) provodnika, odnosno zatitnog
ueta je naprezanje koje se ne smije prekora iti pod izuzetnim uslovima (temperatura od -5
o
C i izuzetno dodatno
optereenje) i odnosi se na naprezanje u taki vjeanja.
Vai:
m

nd
<
id
<
kidanja
= F
kidanja
S , gdje su:
kidanja
[daN / mm
2
]- naprezanje pri kojem dolazi do kidanja ueta
F
kidanja
[daN ] - sila kidanja provodnika, odnosno ueta.
Vjetar
Provodnici, zatitna uad, kao i stubovi nadzemnih elektroenergetskih vodova su
izloeni djelovanju vjetra.
Sila vjetra ne utie na ugib provodnika, nego samo dovodi do pomjeranja
provodnika u smjeru djelovanja sile vjetra.
Dodatno, optereenje od vjetra poveava naprezanje provodnika i sile koje djeluju
na stubove.
Optereenje (sila) od vjetra rauna se po obrascu:
F
v
[daN ] = AP
v
c sin ,
provodnik
gdje su:
vjetar
A[m
2
] - povrina objekta na koju vjetar djeluje,
P
v
[daN / m
2
] - pritisak vjetra,
c - koefcijent dejstva vjetra, za provodnike c=1
- napadni ugao sile vjetra na povrinu dejstva
Mehaniki proraun se izvodi pod predpostavkom da je pravac vjetra normalan na
provodnik, odnosno da je sin = 1 , a napadnuta povrina za provodnik duine
l[m] i prenikad[mm ] je:A[m
2
] = l d 10
3
.
F
v
[daN ] = ldP
v
10
3
---- 19 ----
Pritisak vjera se rauna prema obrascu:
P [daN / m
2
]=
v
2
,
v
16
gdje je: v[m / s] maksimalna brzina vjetra koja se na posmatranom dijelu trase
pojavljuje prosjeno svakih pet godina.
Vrijednost pritiska vjetra izraunata po predhodnom obrascu se zaokruuje na prvu
veu vrijednost iz tabele III.1, a u zavisnosti od visinske zone voda. Pri izraunavanju
pritiska vjetra na provodnike uzima se visina take vjeanja provodnika na izolator.
Tabela III.1 Pritisak vjetra na provodnike
Visinska zona voda Pritisak vjetra [daN/m
2
]
Vodovi sa ukupnom visinom do 15 m nad zemljom 50 60 75 90 110
Osnovna visinska zona od 0 do 40 m nad zemljom 60 75 90 110 130
Djelovi voda u zoni izme u 40 i 80 m nad zemljom 75 90 110 130 150
Specif no optere enje od vjetra je:
p
v [daN / m mm
2
]=
F
v
=
P
v
d10
3
.
lS S
Ukupno specif no optere enje od teine provodnika i optere enja od vjetra
je:
p
uv
=
p
2
+ p
2
, p
v
[daN/ m mm
2
]
v
Za fazne provodnike:
d
Al/
[mm]
S
Al/
[mm
2
]
p
Al / +v
=
p
Al
2
/

+ p
v
2
p
Al/
[daN/ m mm
2
]
p
uv
[daN/ m mm
2
]
Dejstvo vjetra u izuzetnim sluajevima, kao npr. na zale ene provodnike, moe imati
veliki uticaj na veliinu dodatnog optereenja provodnika. Povrina zale enog
provodnika izloena vjetru moe biti znatno ve a nego golog provodnika. U takvim
sluajevima ak i mala brzina vjetra stvara velika dodatna optereenja.
Prema Pravilniku, u mehanikom proraunu vodova ne predpostavlje se istovremeno
djelovanje dodatnog tereta i djelovanje vjetra. Me utim, te pojave nisu isklju ene, pa
ukoliko su na osnovu hidrometeorolokih podataka registrovane treba ih uzeti u obzir.
Tada se u izrazu za specifno optereenje od vjetra preniku mora dodati dvostruka
naslaga dodatnog tereta, jer se za tu vrijednost poveava prenik na koji djeluje vjetar:
---- 20 ----
b [mm]
p
v
[daN/ m mm
2
]
d
Al/ [mm]
S
Al/
[mm
2
]
p
Al/
[daN/m mm
2
]
pd [daN/m mm
2
]
p
uzv
[daN/ m mm
2
]
Specif no optere enje od vjetra na zale enom provodniku je:
p
zv [daN / m mm
2
]=
P
v
(d + 2b)10
3
,
S
a ukupno specif no optere enje od teine provodnika sa dodatnim teretom i vjetra
na zale enu povrinu provodnika je:
p
uzv
[daN / m mm
2
] = p
u

2
+ p
zv

2
.
Prema Pravilniku, treba uporediti sljedee dvije veliine specifnih optereenja: 1. rezultantu od
optereenja nezale enog provodnika i vjetra:
p
uv
[daN / m mm
2
]=
p
2
+ p
v 2
2. optereenje od teine provodnika sa izuzetnim dodatnim teretom (2p
d
ili, u nekim
sluajevima defnisanim Pravilnikom, 3p
d
):
p
u iz
= p + 2 p
d
Ona veliina specifnog optereenja koja je vea, mjerodavna je za mehaniki proraun voda pri
izuzetnom optereenju.
---- 21 ----
2. Kriva uadi dalekovoda - Horizontalni raspon
Provodnici i zatitna uad nadzemnih elektroenergetskih vodova, pod uticajem
vlastite teine i dodatnog tereta se ugibaju. Pri horizontalnom rasponu, izme u dvije
susjedne take ovjeenja (uvrenja) A i B, ue (fazni provodnici i zatitno ue)
zauzima poloaj kao na slici (LANANICA).
y
a/2 [m]
a [m]
A B
f [m]
L [m] dl [m]
2
1
O
x
1
[m]
x
x
2
[m]
Slika III.1. Kriva ueta u horizontalnom rasponu.
2.1. Jedna ina krive ueta ta an izraz (izvedeno na vj.):
y =
ch
x

,
p p
p
gdje su:
[daN / mm
2
] -horizontalna komponenta naprezanja, jednaka
ueta
p[daN / m mm
2
] -specifna teina.
y
Ako je x osa pomjerena za
a [m]
p
jedna ina krive ueta je:
A
y =
ch
x
L [m]
f [m]
.
p
=
o
p
/p
O
---- 22 ----
u svakoj taki
a/2 [m]
B
"
'
x
2.2. Priblini izrazi za krivu uadi
Se dobijaju razvojem funkcije ch u red ( chx = 1 +
x
2
+
x
4
+ ... ).
2! 4!
Za slu aj koordinatnog po etka pomjerenog za ordinatu /p priblini izraz za
krivu ueta je:
y

=

+

px

2

+

(

p

)
3
x

4

+

...
p 2 24
S obzirom da je /p reda 1000 m, odnosno p/<<1, za raspone do 1000 m svi lanovi reda sa
stepenom veim od 4 su zanemarljivi.
Za raspone od 500 do 1000 m za krivu uadi moe koristiti priblini izraz:
y

=

+

px

2

+

(

p

)
3
x

4

.
p 2 24
Za raspone do 500 m dovoljno je uzeti samo prva dva lana:
y =
+
px
2
.
p
2
Pri kordinatnom po etku u tjemenu lan anice priblini izrazi za krivu ueta
su:
Za raspone od 500 do 1000 m:
y

=

px

2

+

(

p

)
3
x

4
2 24
Za raspone do 500 m:
y

=
px
2

.
2
3. Ugib
Ugib se defnie kao vertikalno rastojanje izme u prave koja spaja take ovjeenja
ueta i krive ueta mjeren u sredini raspona (slika-za horizontalni raspon).
3.1. Ta an izraz
Jednaina provodnika je: y =
ch
x
p
p
---- 23 ----
y
a/2 [m]
a [m]
A B
f [m]
L [m] dl [m]
2
1
O
x
1
[m]
x
x
2
[m]
Uvrtavanjem u jednainuprovodnika koordinate take B: B(
a
, f ) , dobijamo
2
izraz za ugib f [m]:
f =

ch
p
a
2
p p
3.2. Priblini izrazi za ugib,
dobijaju se na osnovu razvoja chx = 1 +
x
2
+
x
4
+ ... .
2! 4!
f =
a
2
p
+
a
4
p
3
+ ... .
8
384
3
Za raspone do 1000 m:
f =
a
2
p
+
a
4
p
3
.
384
8
3
Za manje raspone (reda 300 m):
f

=
a
2
p
.
8
U principu, ako je drugi lan u izrazu f =
a
2
p
+
a
4
p
3
vei od 5 cm, potrebno
8
384
3
ga je svakako uzeti u obzir. Istovremeno, ovaj lan dolazi, kod istog raspona, vie do izraaja ako su u
pitanju manja zatezna naprezanja i vei zimski dodatni teret.
---- 24 ----
3.3. Ugib van sredine raspona
Uopteno, pod ugibom se moe smatrati svako vertikalno rastojanje izme u prave
koja spaja take ovjeenja i ma koje take krive ueta. Ako to nije taka ueta na
sredini raspona, kae se da je to ugib u taki X, odnosno na rastojanju x, i
oznaava se sa f
x
[m].
y
a/2 [m]
a [m]
A B
f [m]
f
x
[m]
2x=a-2b [m]
L [m]
X
f
1
[m]
O x
x [m] b [m]
Ugibi ueta u horizontalnom rasponu
Ugiba u poizvoljnoj taki X na rastojanju b [m] od take vjeanja B, je:
f
x
= f f
1
f
=
ch
ap

ch
(a 2b)
p
+
x
2
p pp 2 p
=
ap

ch
(a 2b) p
f
x ch 2
2 p
Za krae raspone, reda 300 m, ugib u taki X ueta na rastojanju (horizontalnom) b od take ovjeenja
B, moe se raunati po priblinom izrazu (izvesti!!!):
f =
pb(a
b)
.
x
2
Maksimalni ugib je defnisan takom na uetu (lananici) u kojoj je tangenta paralelna sa
spojnicom taaka ovjeenja ueta. Kod horizontalnog (pravog) raspona maksimalni ugib je
na sredini raspona f
max
f. Kod umjerenih kosih raspona ta ka u kojoj je ugib
maksimalan je priblino na sredini raspona, dok kod duih kosih raspona taka u kojoj je
ugib maksimalan nije na sredini raspona.
---- 25 ----
4. Duina ueta
4.1. Priblini izraz za duinu ueta
Za horizontalni raspon, duina ueta L [m] na rasponu a [m] je (izraz izveden
na Vjebama):
L = 2

sh
ap
.
p 2
4.2. Priblini izraz za duinu ueta
dobija se na osnovu razvoja shx = x +
x
3
+ ... :
3!
L = a (1
+
p
2
a
2
) .
24
2
Duina ueta se moe izraziti preko ugiba f =
a

2

p
:
8
L = a +
8

f

2
.
3 a
Poveanje ugiba od f
1
na f
2
ima za posljedicu poveanje duine ueta za:
L =
8
( f
2
2
f
1
2
)
3a
5. Jedna ina promjene stanja provodnika
Zbog promjene temperature ambijenta i strujnog optereenja mijenja se
temperatura provodnika.
Uslijed promjene temperature mijenja se naprezanje provodnika, te se mijenjaju svi
parametri u kojima ono fgurie.
Sa promjenom temperature mijenja se i duina, a samim tim i ugib provodnika.
Tako e se naprezanje i ugib mijenjaju pri pri promjeni optereenja.
---- 26 ----
Dakle, pripromjeni temperature
([
0
C ] ) i optereenja ( p[daN / m mm
2
],
p[daN / m mm
2
], p [daN / m mm
2
]) provodnika, odnosno ueta nadzemnog
v
elektroenergetskog voda mijenjaju se i naprezanje ( [daN / mm
2
]) i ugib
( f [m])ueta.
Jednaina koja defnie promjenu naprezanja sa promjenom temperature i
optereenja je JEDNAINA STANJA.
Da bi se formirala jednaina stanja provodnika mora se defnisati njegovo poetno
stanje, odnosno
po etni uslovi u kojima se nalazi ue (indeksirani sa 0) :
- temperatura:
o
[
o
C]
- naprezanje (horizontalna komponenta) :
o
[daN/mm
2
]
- specifno optereenje: p
o
[daN/m mm
2
]
Za poetno stanje naprezanja uzima se stanje maksimalnog radnog
naprezanja:
0
=
m
Duina ueta L
0
[m] na rasponu a[m], pri poetnim uslovima je :
L
= 2

0 sh
ap
0
0
p
0
2
0
Zbog promjene temperature na mijenja se duina provodnika. Nova duina je:
L
1
= L
0
[1 + (
0
)]
gdje je: [1/C] - temperaturni koefcijent linernog irenja provodnika.
Ako se promijeni i naprezanje na , duina ueta u novim uslovima: , p, je
L = L +

0
1
1
E
gdje je: E[daN / mm
2
] - modul elastinosti provodnika, odnosno ueta.
0
L = L [1+ ( )] 1 +
0 0
E
S druge strane i ova duina ueta L[m]se moe izraziti preko lananice:
- 27 ----
L = 2

sh
ap
2 p
Slijedi:
a
p
0
a
p
0

0
2 sh = 2 sh [1 + ( )]1 +
2
0
0
p2 p
0
E
ap
= 2
0
ap
+ (
0

) +

0 + (
0
)

0
2 sh sh
0
1
p
0 p2 2
0
E E
lan (
0
)

0
, zbog veoma male vrijednosti koefcijenta i veliko E se
E
kao beskonano mala drugog reda moe zanemariti.
Jedna ina stanja:

ap
0
ap

0
2 sh = 2 sh
0
1 + (
0
) +
2
0
p2
p
0
E
Ako se za duinu provodnika, umjesto tanih izraza upotrijebe priblini izrazi
oblika L = a (1 + p
2
a
2
) , dobija sepriblian izraz jednaine stanjaprovodnika
24
2
na horizontalnom rasponu:
a
2
p
2
a
2
p
2 = (
) +

0
0
,
24 24
2
0
E
0
koji je veoma podesan za praksu i brze proraune (izvesti !!!).
Za konkretnu primjenu jednaine stanja provodnika neophodno je odrediti poetne
(nulte "0") uslove.
Za poetnu vrijednost naprezanja treba usvojiti najvee radno
naprezanje (zadato maksimalno radno naprezanje
m
[daN / m mm
2
]):

0
=
m

nd
.
- 28 ----
Za poetnu vrijednost temperature treba usvojiti temperaturu na kojoj
se
javlja poetno naprezanje
0
odnosno maksimalnoradno naprezanje :

0
=
m
.
Maksimalno radno naprezanje moe pojaviti:
pri 20
o

C ,
bez dodatnog tereta ( p
p
Al /
) ili
pri 5
o
C , sa dodatnim teretom (
p
u

p
Al / +
= p
Al /
+ p )
Kod koje e se od ove dvije temperature javiti vee naprezanje, odnosno maksimalno radno
naprezanja zavisi od veliine raspona i vrijednosti tzv.
kriti nog raspona.
Dakle, da bi se mogli odrediti poetni uslovi, odnosno poetna temperatura (
0
[
o
C ] ) i poetna specifna teina ( p
0
[daN / m mm
2
]) pri kojima imamo najvee
naprezanje, jednako maksimalnom radnom naprezanju (
0
=
m
), moramo
predhodno odrediti kritini raspon.
6. Kriti ni raspon
Maksimalno naprezanje materijala ueta nastaje pri najveem optereenju, a to je
stanje kad je provodnik optereen dodatnim teretom
( p
Al

/

+ p , 5
o
C ) ili pri najnioj temperaturi ( 20
o
C ).
Za odre ivanje uslova pri kojim je naprezanje maksimalno (
m
) koristi
se pojam kritinog raspona .
Kriti ni raspon ( a
k
[m]) je raspon pri kojem maksimalno radno naprezanje
imamo kako kod najnie temperature 20
o
C , bez dodatnog optereenja
( p
Al

/

), tako i pri najveem optereenju ( p

m
), odnosno pri temperaturi
5
o
C sa dodatnim teretom (
p
m
[daN / m mm
2
]= p
Al /
+ p ).
Kritini raspon ima smisla raunati samo iz jednaine za umjerene raspone, jer se kod velikih
raspona unaprijed zna da su vei od kritinog. Kod velikih raspona uticaj dodatnog
optereenja postaje dominantan i maksimalno naprezanje se
sigurno pojavljuje na temperaturi od 5
o
C sa dodatnim teretom p . Kod kraih
raspona uticaj dodatnog tereta je manji, te se maksimalno naprezanje moe pojaviti
pri minimalnoj temperatuti od 20
o
C .
Izraz za kritni raspon a
k
[m] dobijamo iz jednaine stanja:
---- 29 ----
a
2
p
2
a
2
p
o
2
= (
) +

o
24
2
o 24 2 E
o
u koju uvrtavamo:
- raspon je jednak kritinom rasponu: a = a
k
,
- i dva stanja pri kojima je raspon jednak kritinom rasponu su: stanje 1 -
poetno stanje, odnosno stanjem "0":
a = a
k
p
0
=

p
m

p
Al / +
= p
Al /
+

p
0
= 5
o
C

0
=
m

stanje
2 a =
a
k
p
=

p
Al /
0
= 20
o
C
=
m
.
a
k
2
p
2
a
k
2
p
o
2
= ( 20 + 5)
+

m

m
24
2
24
2
E
m m
2
2
p
2
po
a
k
2
2 = 15
24
m
24
m
Kriti ni raspon je:
a
k
=
m
360
p2 p
2
m
U izrazu
za kritini raspon je: p
m
p
Al

/

+
= p
Al

/

+ p i p p
Al

/

.
Kritini raspon defnie uslove pri kojim nastaje maksimalno naprezanje ueta.
Ako je posmatrani raspon
vei od kritinog ( a > a
k
) maksimalno
naprezanje javlja se pri temperaturi 5
o
C - uz dodatni teret ( p
Al /
+ p )
Za a > a
k
poetno stanje u jednaini stanja je:
p
0
=

p
Al / +
= p
Al /
+

p
0
= 5
o
C
---- 30 ----

0
=
m
Ako je posmatrani raspon manji od kritinog ( a < a
k
) maksimalno
naprezanje javlja se pri temperaturi 20
o
C sa specifnim optereenje samog
provodnika ( p
Al

/

Za a < a
k
poetno stanje u jednaini stanja je:
p
0
=

p
Al /
0
= 20
o
C

0
=
m

7. Kriti na temperatura
Jedna od veliina koja odre uje visinu stubova vazdunih vodova je ugib provodnika.
Opredjeljujui je ugib pri vertikalnom poloaju provodnika, dakle bez djelovanja vjetra.
Najvei ugib pri vertikalnom poloaju provodnika nastaje pri najveoj
temperaturi ( 40
o
C ) ili pri dodatnom optereenju ( p
Al /
+ p ) i temperaturi
pojave dodatnog tereta ( 5
o
C ).
Za odre ivanje uslova pri kojim je ugib maksimalan koristi se pojam
kritine temperature.
Pri najveoj temperaturi provodnik je optereen samo svojom teinom ( p
Al

/

), a
naprezanje materijala provodnika je najmanje.
Pri temperaturi 5
o
C , provodnik je optereen sopstvenom teinom i dodatnim
teretom ( p
5
= p
Al

/

+ p ), naprezanje je
5
(
5
=
m
, ako je posmatrani
raspon a > a
k
), a ugib je odre en izrazom
f

=

a

2

p
5
8
5
Na kritinoj temperaturi
k
ugib provodnika jednak je ugibu
provodnika na temperaturi od 5
o
C i sa dodatnim teretom.
---- 31 ----
Ugib pri optereenju sopstvenom teinom p p
Al

/

i pri kritinoj temperaturi

k

je:
f =
a
2
p
8
k
Naprezanje na kritinoj
temperaturi
dobija se iz jednakosti posljednja dva
k
izraza
a
2
p
5
=
a
2
p
8
5
8
5
p
.
k
p
5
Uvrtavanjem u jednainu stanja:
stanje 1 - stanje "0":
a
p
0
=

p
5

p
Al / +
= p
Al /
+

p
0
= 5
o
C
0
=

5
stanje
2 a
p
=

p
Al /
=
k

p
k
=

5

p
5
dobijamo:

p

2 2 2 2 2
5 p
5
5
a p
p
5
a
p
5
= (
+ 5) +
,
24
2 p
2
24
2
k
E
5
izraz za kritinu temperaturu:
5
p
k
= 5 + 1
E p
5
Relacija za kritinu temperaturu je direktno primjenljiva u sluaju kada je a > a
k
,
jer se tada unaprijed zna da je
5
=
m
. Za raspone a < a
k
unaprijed se ne zna
---- 32 ----
naprezanje
5
, jer je ono u takvim sluajevima manje od maksimalnog radnog
naprezanja. U ovakvim sluajevima prvo se mora
odrediti naprezanje
5
iz
jednaine stanja, a zatim kritina temperatura.
Ako
k
<
max
= 40
o
C ,
maksimalni ugib imamo pri
max
= 40
o
C
Ako je
k
>
max
= 40
o
C
maksimalni ugib imamo pri
= 5
o
C
sa dodatnim teretom
p
5

p
Al /
+
= p
Al

/

+ p
8. Montane krive
Krive zavisnosti ( ) i f ( ) nazivajuu se montane krive i koriste se za odre
ivanje naprezanja i ugiba pri montai nadzemnih elektroenergetskih vodova.
Kriva zavisnosti naprezanja od temperatute : ( ) se odre uje na osnovu
jednaine stanja.
Zatim se preko izraza za ugib i dobijenih vrijednosti naprezanja za razliite
temperature odre uje kriva zavisnosti ugiba od temperature : f ( ) .
Montaa voda se vri pri povoljnim vremenskim uslovima, kada je temperatura
obino iznad 15 C, sem u izuzetnim sluajevima kod havarija.
Prije konanog fksiranja provodnika za izolatore, provjeravaju se ugibi ili se na zateznim stubovima
mjere sile zatezanja pomou dinamometra.
Potrebne vrijednosti ugiba ili sila zatezanja oitavaju se sa montanih krivih.
9. Idealni raspon
Sva dosadanja izvo enja bazirala su se na predpostavci konstantnih raspona i
odnosila su se na horizontalne raspone.
Praktino, predpostavka konstantnosti raspona je ispunjena za raspone izme u zateznih stubova na
kojima su uad vrsto ukljetena.
Me utim, du trase se primjenjuju i nosei stubovi na kojima ue visi na vertikalnim
viseim izolatorskim lancima. Izolatorski lanci su labavo okaeni o konzole noseih
stubova. Ti lanci se mogu od vertikalnog poloaja manje ili vie pomjerati, to znai
da raspon izme u dva susjedna nosea stuba praktino nije konstantan.
Zato se uvijek posmatra ne svaki raspon ponaosob ve svako zatezno polje, sa
svim rasponima izme u dva zatezna stuba (slika)
---- 33 ----
Z1 N2 Z2
N1
N3
a
grl a
grd
a
sr
[m]
a
3
[m]
a
4
[m]
a
1
[m] a
2
[m]
Zatezno polje
Po Pravilniku, zatezno polje ne smije biti due od 8 km i ne smije sadrati vie
od 30 raspona.
Terenski i klimatski uslovi u praksi diktiraju znatno kraa zatezna polja.
Tei se da rasponi u zateznom polju budu jednaki, ali to u praksi najee nije mogue
postii.
Ako je zatezno polje sastavljeno od raspona razliitih duina, pri promjeni temperature
provodnici u rasponima razliite duine razliito e se izduiti. Uslijed toga dolazi do
pomjeranja ta aka vjeanja provodnika na noseim stubovima i zakoenja izolatorskih
lanaca. Take vjeanja provodnika tako se pomjeraju da naprezanje u svim rasponima
zateznog polja ostaje nepromjenjeno. Jednainu stanja provodnika treba tako proiriti da
se omogui njena primjena na cjelo zatezno polje. Jednaina stanja provodnika izvedena
je pod predpostavkom da je raspon konstantan. Takva predpostavka vai praktino za
zatezno polje, jer se u okviru zateznog polja neki rasponi poveavaju a drugi smanjuju.
Mnoenjem jednaine stanja sa rasponom a[m] dobijamo oblik:
a
3
p
2
a
3
p
2 = a (
) +
a

0
0
24
2
24
2
0
E
0
U takvoj jednaini stanja moemo uzeti u obzir cjelokupno zatezno polje i to tako da
umjesto raspona a upisujemo duinu zateznog polja sa svih n raspona:
n
a
i
= a
1
+ a
2
+ a
3
+ ... + a
n
,
i =1
i umjesto a
3
upisujemo:
---- 34 ----
n
a
i
3
= a
1
3
+ a
2

3
+ a
3

3
+ ... + a
n

3
i =1
Jednaina promjene stanja za cjelokupno zatezno polje tada glasi:
p
2
a
3
p
2
a
3
= a (
) +
a

0
.
0
24
2
24
2
0 E
0
To je isto kao kad bi imali neki ekvivalentni, odnosno tzv. idealni raspon:
n
a
3
a
i
=
i =1
.
n
a
i
i =1
Dakle, cjelokupno zatezno polje smo zamjenili jednim rasponom konstantne du\ine
jednakim idealnom rasponu a
i
[m].
U zateznom polju sve proraune treba vriti sa idealnim rasponom.
Promjena naprezanja se odre uje na osnovu jedna ine stanja provodnika za
idealni raspon:
a
2
p
2
a
2
p
2
= (
) +

0
.
i i0
24
2
24
2
0
E
0
Idealnom rasponu pripada i idealni ugib:
f
i
=
a
2
p
.
i
8
Stvarni ugibi u rasponima posmatranog zateznog polja odre uju se po izrazu:
a
n
2
f
i
a
i
---- 35 ----
a koji slijedi iz jednakosti naprezanja u svim rasponima zateznog polja.
Pri proraunu raspona u zateznom polju kritini raspon koji se odre uje pomou
izraza a
k
=
m
360
upore uje se sa idealnim rasponom, bez obzira to u
p
2
p
2
m
zateznom polju moe biti i veih i manjih stvarnih raspona od kritinog raspona.
Za kose raspone treba izvesti odgovarajue izraze, uz konstataciju da uad dalekovoda
sa takama vjeanja na razliitim visinama kao i uad sa takama vjeanja na istoj visini,
zauzimaju oblik lananica, koje se za manje i umjerene raspone sa dovoljnom tanou
mogu zamijeniti parabolama.
y
a
d a/2
a
t
[m]
a [m]
2'
2
h f
O
[m]
c [m]
f
1
2'
a
t1
=a
t
- 2a
d
f
1
O C
c
x
y
a
t
[m]
a
d a [m]
1'
2
h
f
O
[m]
f
c [m]
a
t 1
[m]
1
O
x
Kosi rasponi
---- 36 ----
II.3 Elektri ni prora un
nadzemnih elektroenergetskih
vodova
Osnovni zadatatak elektrinih prorauna je odre ivanje naponskih prilika du
voda i gubitaka snage u vodu.
1. Elektri ni parametri voda
Elektrin parametri (parametri) voda su karakteristike voda koje utiu na elektrine
prilike du voda.
Parametri voda su:
otpornost R[]
induktivnost L[ H ]
kapacitivnost C[F ]
odvodnost G[ S ]
Paramerti nadzemnih elektroenergetskih vodova zavise od:
vrste materijala i konstrukcije provodnika
me usobnog poloaja provodnika
rastojanja izme u provodnika
zatitne uadi
atmosferskih prilika i naravno
duine provodnika
Vodovi se uopteno razlikuju po duini, pa se zbog toga parametri voda daju po
jedinici duine, uobiajeno po kilometru duine voda:
jedinina otpornost , oznaka R
1
[ / km] ili R
0
[ / km], ili r[ / km]
jedinina induktivnost, oznaka L
1
[ H / km], ili L
0
[ H / km], ili l[ H / km]
jedinina kapacitivnost, oznaka C
1
[F / km], ili C
0
[F / km], ili c[F / km]
jedinina odvodnost, oznaka G
1
[ S / km], ili G
0
[ S / km], ili g[ S / km].
Umjesto termina "jedinina", esto se upotrebljava termin "poduna": poduna
otpornost, poduna induktivnost, poduna kapacitivnost i poduna
odvodnost.
Kod trofaznih vodova parametri se daju po fazi, dakle za jedan fazni provodnik, s
tim da se kao povratni dio strujnog kruga uzima zamiljeni neutralni provodnik.
Elektroenergetski vodovi su elementi sa raspodjeljenim parametrima.
---- 37 ----
R1dx L
1
dx
C1dx G1dx
Slika : Parametri voda elementarne duine dx
Prema poloaju u emi voda,
otpornost i induktivnost su uzduni parametri, a
odvodnost i kapacitivnost su popreni parametri voda.
Prema tome da li u njima nastaju gubici ili ne,
otpornost i odvodnost su parametri u kojima nastaju gubici, a
induktivnost i kapacitivnost su parametri bez gubitaka.
Za otpornost R se esto upotrebljavaju termini aktivna otpornost, da bi je
razlikovali od induktivne otpornosti: X
L
= L ili kapacitivne otpornosti:
1
X
C
=

C

.
Parametri voda mogu imati razliite vrijednosti. Ponekad neki od njih mogu imati
zanemarljivu vrijednost u odnosu na vrijednosti drugih parametara. Zato se u
elektrinim proraunima esto ne uzimaju uvijek sva etiri parametra :
Kod niskonaponskih vodova uglavnom preovladava omska otpornost i u
veini sluajeva se ostala tri parametra zanemaruju.
Pri elektrinim proraunima nadzemnih vodova srednjih napona (10, 20 i
35 kV) uzima se u obzir otpornost i induktivnost.
Pri elektrinom proraunu vodova napona 110 kV i vieg uzima se u obzir
otpornost, induktivnost i kapacitivnost, a u nekim proraunima i odvodnost.
Kod vodova najviih napona (400 kV i vie ) uzimaju se u obzir sva etiri
parametra.
Kod vodova za prenos elektrine energije se u odre enim sluajevima, npr. pri
proraunima elektrinih prilika u dugim vodovima, zanemaruju otpornost
i odvodnost, te se uzimaju u obzir samo induktivnost i kapacitivnost.
Kod prorauna struja kvara esto se sa zanemarenjem ide jo dalje, pa se za
struju kratkog spoja uzima u raun samo induktivitet, a za struju zemljospoja
samo kapacitivnost voda.
Parametri voda se daju po jedinici duine, pa je za konkretne proraune potrebno
poznavati duinu voda. Kao duinu voda treba uzeti stvarnu duinu provodnika l[km] .U
praktinim proraunima za duina provodnikaesto poistovjeuje sa
zbirom raspona du trase voda.
---- 38 ----
1. Aktivna otpornost (otpornost)
Otpornost provodnika je svojstvo koje dolazi do izraaja zbog toga to se
"provodnik odupire" proticanju elektrine struje (usmjerenom kretanju
elektrona).
Otpornost po jedinici duine je defnisana padom napona, ili gubitkom snage po
jedinici duine voda, ako u vodu protie jednosmjerna struja jaine 1 A:
U P
R
1
[

/

km]

=

I

=

I

2
Pri proticanju jednosmjerne struje kroz provodnik, njena raspodjela po jedinici
presjeka je ravnomjerna, pa je gustina struje po cijeloj povrini presjeka provodnika
ravnomjerna. Otpornost provodnika pri jednosmjernoj struji moe se izraunati
prema relaciji:
R
=
l

S
gdje su: [mm
2
/ km] - specifna otpornost materijala provodnika:

Al
= 28 mm
2
/ km ,
Cu
= 17,8 mm
2
/ km ,
= 1143 mm
2
/ km
l[km] - duina provodnika
S[mm
2
] - presjek provodnika (zaAl uad to je stvarni presjekAl
plata).
Pri proraunu otpornosti uadi, treba raunati sa stvarnim presjekom
provodnika (aluminijumskog plata).
Kod kombinovanih uadi (Al/) presjek elika se ne uzima u obzir, tj. smatramo da struja protie
samo kroz aluminijumski plat.
Otpornost provodnika koji se koriste za nadzemne vodove, odnosno otpornost uadi
nadzemnih vodova je vea od one odre ene prethodnom relacijom zbog sljedeih
uzroka:
1.Kroz provodnike protie naizmjenina struja. Pri proticanju naizmjenine
struje, zbog skin efekta raspodjela struje kroz popreni presjek nije
ravnomjerna (gustina struje je najmanja u sredini provodnika, a najvea na
povrini provodnika). Poveanje otpornosti zbog skin efekta dato je relacijom:
- 39 ----

2

2
R = R (1 + r ) ,
192
gdje su: [r / s] - kruna uestanost
[H / km] - magnetna permeabilnost provodnika
[mm
2
/ m] - specifna otpornost materijala provodnikar[mm]
- poluprenik provodnika.
Uticaj skin efekta na poveanje otpornosti pri frekvenciji od 50 Hz je neznatan kod
provodnika presjeka do 150 mm
2
i iznosi od 0,1 do 0,5%.
Me utim, kod provodnika veeg presjeka, uticaj skin efekta na poveanje
otpornosti provodnika je znatan i ne smije se zanemariti. Tako npr., kod
provodnika presjeka 300 mm
2
ono iznosi oko 2%.
2.Zbog efekta blizine faznih provodnika dolazi do poremeaja u raspodjeli
struja po poprenom presjeku provodnika. Efekat blizine nastaje kao
posljedica djelovanja struje u jednom provodniku na raspodjelu struje u
drugom, susjednom provodniku. Ovaj efekat je utoliko jai ukoliko su
provodnici blii jedan drugom (kao kod kablova, npr.). Kod nadzemnih
vodova moe se uticaj efekta blizine potpuno zanemariti.
3.Ue je sastavljeno od neizolovanih ica. ice su po pojedinim slojevima sukane,
tako da je duina svake ice u uetu vea od duine ueta. Struja tee du
ica, a ne du ueta. Kako je duina ica za 2 do 3% vea od duine ueta,
bie i otpor zbog toga za 2 do 3% vei od onog raunatog sa izmjerenom
duinom ueta.
4.Kod Al uadi otpornost se poveava i zbog tzv. transformatorskog
djelovanja. Kod Al uadi struja praktino tee samo kroz aluminijumski
plat, tj. oko elinog jezgra. U elinom jezgru se zbog promjenljivog
magnetnog fuksa pojavljuju vrtlone struje i histerezisni gubici. Ono se zbog
toga zagrijava pa se zagrijava i aluminijumski plat. Ova pojava se naziva
transformatorsko djelovanje Al uadi.Ovo djelovanje najvie
dolazi do izraaja kod uadi sa jednim slojem aluminijuma i uzrokuje
poveanje otpornosti oko 2%. Kod uadi sa vie slojeva ponitava se ovo
djelovanje, jer su ice u slojevima suprotno sukane.
Aktivna otpornost provodnika nadzemnih vodova se najee ne izra unava ve se u praksi
koriste podaci iz kataloga proizvo aa ili iz odgovarajuikh prirunika (npr. Kajzerov ili Konarev
prirunik).
Uobiajeno, proizvo ai daju otpornost svojih provodnika pri jednosmjernoj i pri
naizmjeninoj struji i pri temperaturi od 20
o
C: R
1

20
[ / km] , R
1~20
[ / km].
---- 40 ----
Otpornost se mijenja sa temperaturom linearno ( Slika ), posmatrajui za praksu
interesantan temperaturni opseg.
R
R
R20
0 20
o
C
o
C
Slika: Promjena otpornosti sa temperaturom

Da bi se mogla odrediti otpornost na nekoj proizvoljnoj temperaturi ( , R
),
potrebno je poznavati otpornost na odre enoj temperaturi, obino 20
o
C ( R
20
) i
temperaturu superprovodnosti (
0
, R

0
= 0 ) za materijal provodnika.
Na osnovu Slike, otpornost na nekoj proizvoljnoj temperaturi ( , R
) je:
R
= R
20

0
20
0
gdje su:
R - otpornost na temperaturi20
o
C
20
0
[
o
C ] -temperatura superprovodnosti: R = 0

0
Tabela: Temperature superprovodnosti
Materijal Meki bakar Tvrdi bakar Tvrdi aluminijum
[
0
C] -234,5 -242 -228
Temperature superprovodnosti
0
se malo mijenjaju od materijala do
materijala provodnika koji se koriste u praksi.
Opornost se znaajnije mijenja sa temperaturom, npr za bakar je:
R
80
= 1,46 .
R
20
2. Induktivnost nadzemnih vodova
Pri proticanju naizmjenine struje kroz provodnik, oko njega se stvara naizmjenino
elektromagnetno polje. Uslijed promjene fuksa u samom provodniku
---- 41 ----
se indukuje elektromotorna sila, nazvana sila samoindukcije
1
. Njen smjer, prema
Lencovom pravilu, uvijek je takav da se suprostavlja naizmjeninoj struji koja stvara
promjenu fuksa. Otpor kojim je njeno dejstvo izraeno naziva se induktivna
otpornost ili reaktansa provodnika ( X
L
[] ). Ona je jednaka
proizvodu iz krune uestanosti ( ) i induktivnosti provodnika ( L[ H ])
2
:
X
L
[] = L
Induktivnost voda je svojstvo voda da se odupire promjeni struje u
provodniku.
Pri proraunu induktivnosti nadzemnih vodova predpostavljamo da je permeabilnost
magnetnog kruga konstantna. U tom sluaju je induktivnost defnisana odnosom
magnetskog fuksa i struje
3
u provodniku. Pri tome treba raunati sa tzv.
obuhvatnim magnetskim fuksom, tj. zbirom svih magnetskih fukseva oko jednog
provodnika.
1. Obuhvatni magnetski fuks
proizvoljnog broja paralelnih provodnika jednog sistema
Posmatraemo sistem od n prostorno paralelno postavljenih provodnika koji
pripadaju jedom te istom strujnom krugu (Slika).
Odrediemo obuhvatni fuks oko jednog provodnika do udaljenosti take A, a koji
potie od struja u svim provodnicima.
1
x
1
D
12
A
D
1n
2
x
2
x
n
D
2n
n
Slika: Sistem n povodnika
Obuhvatni fuks oko provodnika 1 do take A, koji stvara struja I
1
tog provodnika,
po jedinici duine provodnika, je:
1
Prema Faradejevom zakonu je e =
d
.
dt
2
e = L
dI

dt
3
Iz predhodnih jednaina L =
d
, a ako se fluks mijenja linearno sa strujom L =
, pri
dI I
emu za magnetski fluks treba uraunati obuhvatni fluks, odnosno onaj fluks koji je obuhvaen strujom I.
---- 42 ----
=
I
1
ln
x
1
11
2 r
s
Podsjetimo se na koji nain smo doli do ovog izraza:
r
Za provodnik poluprenika a duine l sa strujom I obuhvatni fuks je =
HdS , gdje je
r
S
H vektor magnetskog polja, adS orjentisani element povrine (dS = ldx ).
Fluks emo rastaviti na spoljanji
S
i unutranji
u
: =
s
+
u
r r D
I
1
lI D
Spoljanji fuks je:
s =

1
H
1
dS
1
=

1 ldx = ln ,priemu jex a i
2
x
2
a
S
1 a
gdje je D odstojanje ma koje take A u prostoru od ose provodnika.
r r I
a
I I
=
x
=

2
x x
Unutranji fuks obuhvaen dijelom struje I
x
je:
u

2
H
2
dS ldx , pri
2
2
x
S
2
I
0
I
emu je x a .
Po presjeku provodnika raspodjela struje je ravnomjerna:
I
x
=
x
2
,pa je
I a
2
a lIx
3
lI
u
=

2 dx =
2
. 2a
4
8
0
=
=
lI
1
D
+
2
=
lI
0
D
+
r
ln ln .
s u
2a8 2 a4
Za neferomagnetne materijale je = 1 , pa je:
lI D
=
0
ln + 0,25 ,
r
2 a
odnosno: =
0

lI
ln
D
,gdje je r
=

ae
0,25
.
2 r
s
s
Dijeljenjem posljednjeg izraza sa duinom provodnika, dobija se fuks po jedinici duine.
Veliina r
s
je srednji geometrijski poluprenik provodnika poluprenika a .
U svim daljim analizama fgurie fuks po jedinici duine.
Fluks struje provodnika 2, oko provodnika 1 do odstojanja na kome se nalazi taka A, uzimajui da je prenik
provodnika veoma mali, je:
=

0
I
2 ln
x
2
.
12
2
D
12
Slino e biti uslijed struje provodnika 3 i svih ostalih provodnika, sve do n - tog:
=
0
I
n
ln
x
n
.
1n
2
D
1n
Ukupni obuhvatni magnetski fuks oko provodnika 1 do udaljenosti na kojoj se nalazi taka A uslijed struja svih
provodnika, bie:
---- 43 ----
n
x x x
=
0
1
ln
1
+
I
2
ln
2
+ ... + I
n
ln
n
i I
r
s
D
12
1 2
D
1n
Poto provodnici pripadaju istom strujnom kolu, vai: I
1
+ I
2
+ ... + I
n
= 0 .
Zamjenom I
n
u posljednji izraz za fuks, dobijamo:
0
D x D x
2
D
1n
x
n1
= I ln
1n 1
+ I ln
1n
+ ... + I ln .
2 1 r x
n
2 D x
n
n
1 D x
n s 12 1(n1)
Neka je taka A veoma udaljena od sistema provodnika, ime stvarno obuhvatamo cjelokupni
fuks oko provodnika 1, tako da je: x
1
= x
2
= ... = x
n
.
Jedna ina za obuhvatni magnerski fluks oko provodnika, po jedinici duine, je:
0
1 1
= + I
2
ln + ... + I
n
I
1
ln
r
s
D
12
2
Ova jednaina se koristi za odre ivanje induktivnosti
provodnika.
1
ln .
D
1n
sistema proizvoljnog broja
2. Induktivnost dvoi nog voda
Posmatrajmo dvoini vod sa dva ista provodnika i strujama u suprotnom smjeru (jednofazni sistem).
Rastojanje izme u provodnika je D , a poluprenik r.
I[A] -I[A]
2r [m] D [m]
Slika: Dvoini vod
Na osnovu opteg izraza za obuhvatni magnetski fuks,
dvoinog voda (Slika):
0 1 1

0 1 1
= + I
2
ln = I ln =
I
1
ln
r
s
I ln
r
s
2
D
12
2 D
= 2 10

7
I ln
D
.
r
s
dobijamo izraz za fuks
4 10
7

I

ln
D
,
2 r
s
---- 44 ----
Induktivnost provodnika dvoinog voda je odnos fuksa i struje: L
1
=
.
I
L [ H / m] = 2

10
7
ln
D
,
1
r
s
gdje su: D[m] - me usobna udaljenost dva provodnika,
r
s
[m] - je srednji geometrijski poluprenik provodnika, odre en za pun
provodnike od nemagnetnog materijala izrazom: r
s
= 0,7788r ,
u kojem je r stvarni poluprenik provodnika.
U predhodnim jednainama razmak izme u provodnika D i poluprenik r ,
odnosno r
s
Isti izraz za induktivnost, dobiemo i u sluaju da struja nije jednoliko raspore ena u
posmatranom provodniku, nego kad je koncentrisana na krunici sa
poluprenikom r
s
.
Dakle, struju u posmatranom provodniku moemo zamisliti koncentrisanu na
krunici poluprenika r
s
i induktivnost raunati po istom izrazu.
Moemo rei da poluprenik r
s
daje neku srednju udaljenost struje same od sebe i nazvati
ga srednji geometrijski poluprenik.
3. Induktivnost trofaznog voda sa
simetri nim rasporedom faznih provodnika
treba uvrtavati u istim jedinicama.
Na Slici je prikazan raspored provodnika simetrinog trofaznog voda. Provodnici su raspore eni u
vrhovima jednakostraninog trougla. Rastojanja izme u osa provodnika su D , a poluprenici
faznih provodnika r .
T
D [m]
D
[
m
]
R S
2r [m]
D [m]
Slika: Trofazni simetrini vod
Posmatrajmo provodnik jedne faze, npr. faze R.
---- 45 ----
Kod simetrinih trofaznih sistema: I
R
+ I
S
+ I
T
= 0 , I
R
= I
S
+
I
T
. Za provodnik posmatrane faze R, obuhvatni fuks je:
7
1 1 1
R = 2 10 + I
S
ln + I
T
ln I
R
ln
r
s
D
RS
D
RS
= 2 10
7
(
I ln
1
+
I
ln
1
+
I
ln
1
)
R R S T
r
s
D D
R
= 2
10

7
1
+ (I
S
+ I
T
)ln
1
I
R
ln
r
s
D
7
1 1

R
= 2
10 ln I
R
ln
r
s
D
Poduna induktivnost (indeks 1 u oznaci induktivnosti) provodnika faze R (indeks R
u oznaci induktivnosti) je odnos obuhvatnog fuksa i struje, konkretno:
L
[H / m] = 2 10
7

ln
D
.
1 R
r
s
Istu vrijednost dobili bi da smo posmatrali bolo koji od druga dva fazna provodnika.
Poduna induktivnost provodnika simetrinog trofaznog voda je:

L [H / m] = 2

10
7
ln
D
,
1
r
s
gdje je:
D - rastojanje izme u faznih provodnika,
r
s
- srednji geometrijski poluprenik provodnika.
U sluaju punog provodnika od nemagnetnog materijala je: r
s
= 0,7788r .
Srednji geometrijski polupre nik uadi moe se odrediti kao srednja
geometrijska udaljenost svih n ica koje formiraju ue:
r
s
=
n
2
r
11
r
12
...r
1n
r
21
r
22
...r
2n
...r
n1
r
n2
...r
nn
r
11
r
s
r
12
r
1n
, r
22,
... r
nn
su identini i jednaki srednjem geometrijskom polupreniku ice
= 0,7788r

= r
21
je udaljenost osa ice 1 od ice 2, ...,
= r
n1
je udaljenost osa ice 1 od icenueta.
---- 46 ----
Kod Al uadi se proraun komplikuje, jer sve ice nisu od istog materijala, a
osim toga eli no jezgro ima veliku permeabilnost. Kako struja praktino tee Al platom, moe
se raunati samo sa Al icama.
Olakavajua okolnost je to proizvo ai uadi, pored ostalih konstrukcionih karakteristika daju i
vrijednost srednjeg geometrijskog poluprenika ueta
r
s
[mm ] .Te vrijednosti treba koristiti pri proraunima induktivnosti za konkretne
nadzemne vodove.
Srednji geometrijski polupre nik provodnika sa n uadi u snopu
po fazi moe se odrediti preko izraza za srednju geometrijsku udaljenost izme u
uadi u snopu.
Provodnici sa dva ueta u snopu po fazi:
2r[m]
k [m]
r
2
k
2 r =
2
2
r r r r
=
4 = r k
s 11 12 22 21 s1 s1
Provodnici sa tri ueta u snopu po fazi :
k k
r
9
r

3

k

6
r =
3
2
r r r r r r r r r =
=
3r
k
2 k
s 11 12 13 21 22 23 31 32 33 s1 s1
Provodnici sa etiri ueta u snopu po fazi:
k
r =
4

2
r r r r r r r r r r r r r r r r = k k
s 11 12 13 14 21 22 23 24 31 32 33 34 41 42 43 44
r
k
=
16
r
4
k
8
(1.41k )
4
=
s1
=
4
r
s1
k
2
1.41k =
4
r
s1
k
2
1.41k =
4
1.41r
s1
k
3
U svim predhodnim izrazima r
s1
je srednji geometrijsko poluprenik jednog ueta, pri
emu su sva uad provodnika faza identina.
Induktivnost provodnika dvoinog (jednofaznog) voda
je jednaka
induktivnosti provodnika trofaznog voda.
Objanjenje:
Neka kroz jedan provodnik dvoinog voda te e struja I . Kroz drugi tada tee struja
I , jer je jedan provodnik odlazni, a drugi povratni.
Ako kroz jedan provodnik trofaznog voda protie isto struja I , kroz ostala dva provodnika
proticae ukupna struja I . Ova razmatranja za struje vrjede i za magnetske fukseve,
to znai da je pri istim jainama struje kroz provodnik i kod dvoinog i kod trofaznog
voda isti obuhvatni fuks, odnosnao ista poduna induktivnost.
---- 47 ----
4. Induktivnost trofaznog voda sa
nesimetri nim rasporedom faznih provodnika
Na Slici je prikazan raspored faznih provodnika nesimetrinog trofaznog voda. Poto
induktivnost zavisi od me usobnog poloaja provodnika, pri ovakvom rasporedu
provodnika induktivnosti faznih provodnika su razliite. Ovakvo stanje bi u pogonu
dalekovoda izazvalo znaajne potekoe (razliiti padovi napona, pomjeranje zvijezde
napona i dr.). Zbog toga se konstruktivno osigurava elektrina simetrija vodova, koji su
geometrijski nesimetrini, ciklinom zamjenom poloaja provodnika na stubu, odnosno tzv.
preplitanjem (Slika).
T
D
13
[m]
3
D
23
[m]
S R
1
2r [m]
D
12
[m] 2
Slika: Trofazni nesimetrini vod
1 3 2 1 3 2
2 1 3 2 1 3
3 2 1 3 2 1
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6
Slika: Preplitanje jednostrukog (tri fazna provodnika) voda - dva ciklusa
Preplitanje se izvodi tako da se duina voda podijeli na odsjeke (broj odsjeaka
je djeljiv sa 3, npr. 3,6,9 itd.), a svaka tri odsjeka ine jedan pun ciklus preplitanja.
Na slici je prikazano preplitanje jednostrukog (tri fazna provodnika) voda.
Stubovi na kojima se vri preplitanje nazivaju se prepletni ili transpozicioni
stubovi.
Na vodovima napona 10 kV preplitanje je obino nepotrebno.
Na vodovima napona 35 kV (ponekad) i 110 i 220 kV (redovno) potrebno je
preplitati provodnike. Pri tome je dovoljno izvriti jedan ili dva ciklusa preplitanja, tj.
podjeliti vod na 3 ili 6 jednakih odsjeaka.
Preplitanje, odnosno prevezivanje faznih provodnika poskupljuje vod, jer se moe
obaviti samo na specijalnim stubovima i zahtijeva poveani broj izolatorskih lanaca.
Preplitanje faznih provodnika se vri samo ako je ispunjen uslov:
U
n
[kV ] l[km] 5000kVkm
- 48 ----
Poduna induktivnost trofaznog nesimetri nog - prepletenog voda :
Posmatrajmo provodnik faze R, odnosno provodnik 1.
Za struje vai: I
R
+ I
S
+ I
T
= 0
Za provodnik faze R sa strujom I
R
, obuhvatni magnetski fuks u poloajima I, II i III
provodnika je:

7
1 1 1
= 2
10 + I
S
+ I
T R I ln ln I
R
ln
r
s
D
12
D
13

7
1 1 1
= 2
10 + I
S
+ I
T
R II
ln ln I
R
ln
r
s
D
23
D
12
1 1 1
= 2
10
7
+ I
S
+ I
T R III ln ln I
R
ln
r
s
D
13
D
23
1 3 2 1 3 2
2 1 3 2 1 3
3 2 1 3 2 1
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6
Srednja vrijednost ukupnog obuhvatnog fuksa, po jedinici duine, oko provodnika
faza R je:
=
1
( +
+
)
R
3
R II R II R III
1 1 1 1
7
R = 2 10 3I
R
ln + I
S
ln + I
T
ln
3
r
s
D
12
D
13
D
23
D
13
D
12
D
23
1 1 1
= 2 10
7
I ln + I ln + I ln
R R
r
s
S
3
D
12
D
13
D
23
T
3

D
13
D
12
D
23
Oznaimo: D
m
=
3
D
12
D
13
D
23
7
1 1 1
R = 2 10 + I
S
ln + I
T
ln I R ln
r
s
D
m
D
m

R
= 2 10
7
1
+ (I
S
+ I
T
)ln
1
I
R
ln
r
s
D
m
---- 49 ----
7
1 1 D
m
= 2
10 I
R
ln I
R
ln
= 2
10
7
R
r
s
I R ln
D
m
r
s
Podunu induktivnost provodnika faze R prepletenog trofaznog nesimetrinog voda
je: L
1

R
=
R
/ I
R
, pri emu sti izraz vai i za induktivnost provodnika druge dvije
faze.
Poduna induktivnost prepletenog trofaznog nesimetrinog voda je:
L [ H / m] = 2

10
7
ln
D
m
,
1
r
s
D
m
=
3
D
12
D
13
D
23
je srednji geometrijski razmak izme u provodnika faza R,
S i T, odnosno me usobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU).
r
s
je srednji geometrijski poluprenik provodnika, ilisopstvena (vlastita)
srednja geometrijska udaljenost (S SGU).
5. Induktivnost trofaznog voda sa provodnicima u snopu
Vodovi veoma visokog napona se rade sa provodnicima u snopu, najee sa dva, tri i etiri
provodnika u snopu, to jest po jednoj fazi.
Radi izjednaavanja vrijednosti parametara pojedinih faza, vod se preplie.
D
RT
=2d
R D
RS
=d
S
D
ST
=d T
a) y 1 2 a b
x
k/2
k
x a 1
b) 2 y b
a 1 x
b 2 y
x a 1
y b 2
I: l/3 II: l/3 III: l/3
Slika:Vod sa dva provodnika u snopu: a) raspored provodnika, b) jedan ciklus preplitanja
---- 50 ----
Induktivnost po fazi i jedinici duine trofaznog (prepletenog) voda sa
provodnicima u snopu je:
L
1
[ H / m] = 2 10
7
ln
D
m
r
s
D
m
jesrednji geometrijski razmak izme u provodnika faza R, S i T,odnosno
me usobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU):
D
m
=

12

D
1a
D
1b
D
2a
D
2b
D
ax
D
ay
D
bx
D
by
D
1 x
D
1 y
D
2 x
D
2 y
,
r
s
je srednji geometrijski poluprenik faznih provodnika, ili sopstvena
(vlastita) srednja geometrijska udaljenost (S SGU):
r
s
=
4
r
11
r
12
r
22
r
21
,
gdje je: r
11
= r
22
r
s1
- srednji geometrijski poluprenik jednog ueta u snopu, a
r
12
= r
21
k njihovo me usobno rastojanje.
Kako je D >> k , pri proraunu induktivnosti trofaznih vodova sa provodnicima u snopu moe se
raunati sa uproenim izrazom za M SGU:
D
m
=
3
D
RS
D
RT
D
ST
.
Pri horizontalnom rasporedu faznih provodnika M SGU je:
D
m
=
3
d 2d d = 1,26d .
6. Metoda SGU
za prora un podune induktivnosti nadzemnih vodova
Prema metodi srednje geometrijske udaljenosti (metoda SGU) poduna
induktivnost provodnika trofaznih nadzemnih elektroenergetskih vodova odre ena je
izrazom:
L [ H / m] = 2

10
7
ln
D
m
,
1
r
s
D
m
[m] je srednja geometrijska udaljenost izme u faznih provodnika, ili krae
me usobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU), a
r
s
[m] srednji geometrijski poluprenik faznih provodnika, ili vlastita -sopstvena(S
SGU).
---- 51 ----
Za prepleteni trofazni voda ( faze 1, 2 i 3) sa jednim provodnikom po fazi:
M SGU je: D
m
[m] =
3
D
12
D
13
D
23
,
S SGU je: r
s
[m]
Za prepleteni trofaznog voda sa vie provodnika u snopu po fazi:
M SGU je: D
m
=
m
D
1a
D
1b
...D
2a
D
2b
...D
1

x
D
1

y
...D
2

x
D
2

y
...D
ax
D
ay
...D
bx
D
by
... ,
S SGU je: r
s
=
s
r
s1
r
12
...r
s

2
r
21
...
Eksponent m je jednak proizvodu broja faza i svih rastojanja provodnika jedne
faze od provodnika druge dvije faze.
Eksponent s jednak je kvadratu broja provodnika po fazi.
Za trofazni vod sa dva provodnika u snopu je m = 3 2 2 , s = 2
2
,
:
M SGU je: D =
12
D D D D D D D D D D D D ,
m 1a 1b 2a 2b 1 x 1 y 2 x 2 yaxaybxby

3
odnosno: D D
12
D
13
D .
m
2
3
=
4
2
k
2 = S SGU je: r r r k .
s
s1 s1
Za trofazni vod sa tri provodnika u snopu je
m = 3 3 3
, s = 3
2
,:
M SGU je:
,
D
m
=
27
D D D D
2 a
D
2 b
D
2 c
D
3 a
D
3 b
D
3 c
D D D D
2 x
D
2 y
D
2 z
D
3 x
D
3 y
D
3 z
D
ax
D
ay
D D
bx
D
by
D D
cx
D D
cz 1a 1b 1c 1 x 1 y 1 z az bz cy

3
odnosno: D D
12
D D .
m
13 23
=
3
2
3
k
6 = S SGU je: r r 3
r
k
2
.
s
s1 s1
Na osnovu konkretnih prora una podunih induktivnosti trofaznih nadzemnih vodova moe se zakljuiti
da se induktivna otpornost, odnosno reaktansa, nadzemnih elektroenergetskih vodova kree u
intervalu:
X
L1
= L
1
= (0,4 0,42) / km
Ovo je interval za vrijednosti pozitivnog i negativnog, odnosno direktnog i inverznog
redosljeda.
---- 52 ----
7. Induktivnost sistema nultog redosljeda
Predhododni postupak za odre ivanje induktivnosti nadzemnih vodova daje
induktivnost za proraune simetrinih reima.
Analize nesimetrinih reima mogu se vriti na razliite naine. Jedna od klasinih
metoda je metoda simetrinih komponenti, gdje se sistem razlae na dva
simetri na trofazna sistema sa suprotnim faznim redosljedima (direktni i inverzni
sistem, odnosno sistem pozitivnog i sistem negativnog redosljeda) i trei nulti
sistem.
Induktivnosti direktnog i inverznog redosljeda su jednake, jer su nezavisne od
redosljeda faza prikljuenog simetrinog trofaznog sistema napona.
Kad trofaznim vodovima teku struje nultog redosljeda, one su u svakoj fazi i po
stavu i po veliini jednake.
Struje nultog redosljeda, kao zbir identinih struja u sve tri faze, vraaju se kroz
zemlju ili kroz zemlju i kroz zatitnu uad.
Dok su struje pozitivnog i negativnog redosljeda u svakoj fazi samo po veliini jednake,
a pomjerene za 120
0
, dotle su struje nultog redosljeda identine u svim fazama i po
stavu i po veliini. Zato se elektrina i magnetska polja proizvedena u ma kojoj taki
prostora strujama nultog redosljeda znatno razlikuju od takvih polja proizvedenih
strujama pozitivnog i negativnog redosljeda.
Ovo znai i da je induktivost nultog redosljeda razliita od induktivnosti
pozitivnog i negativnog redosljeda, a koje se odre uju na naprijed opisan na in.
Induktivnost nultog redosljeda po fazi trofaznog voda je dva do tri puta vea
od induktivnosti pozitivnog i negativnog redosljeda. Taj odnos se pribliava
ve oj vrijednosti kod vodova bez zatitnih uadi.
7.a. Induktivnost nultog redosljeda
kod vodova bez zatitne uadi
Pod predpostavkom da nema zatitne uadi, povratni provodnik nultog
redosljeda je zemlja.
Struja, koristei zemlju kao nulti provodnik, protie kroz nju putanjama koje joj
pruaju najmanju impedansu, koja se sastoji od otpornosti i induktivnog otpora.
Zato se te putanje ne udaljavaju mnogo od vodova. U protivnom, induktivnost bi bila
veoma velika s obzirom da induktivnost kola raste sa poveanjem razmaka
izme u faznog i povratnog provodnika kola. Prema tome, povratna putanja nultih
struja, oevidno, predstavljae neke nepravilne putanje kroz zemlju.
John R. Carson je pokazao da se za odre ivanje induktivnosti nultog redosljeda
moe koristiti opti izraz koji slui za odre ivanje induktivnosti pozitivnog, odnosno
---- 53 ----
negativnog redosljeda vodova sa dva provodnika, unosei u taj izraz izvjesne
modifkacije.
Na osnovu eksperimentalnih mjerenja, usvojeno je da povratni provodnik nultih
struja kroz zemlju ini jedan fktivni provodnik iji srednji geometrijski
poluprenik iznosi r
sz
= 1m i da odstojanje izme u stvarnog provodnika i
povratnog fktivnog provodnika treba raunati po obrascu:
D
2
[m
2
] = 658
,
mf
f
gdje su: f [ Hz] - uestanost,
[ / m
3
] - otpornost zemlje, koja zavisi od vrsta i stanja tla.
Za neke terene, u nedostatku tanijih podataka, mogu se koristiti sljedee
vrijednosti za [ / m
3
] :
morska voda 1
glina 10
movarno zemljite 300
krenjako zemljite 1000
granit 10000
Induktivnost nultog redosljeda moemo odrediti po obrascu za induktivnost po
jedinici duine sistema od dva provodnika 1 i 2 : polaznog sastavljenog od faznih
provodnika i povratnog - zemlja (Slika) :
r
s1
=r
m
T
1DRT DST
I
R
S
DRS
r
s
Dmf =D1z= Dz1
r
sz
=1
z
-I
Slika: Provodnici sistema nultog redosljeda
---- 54 ----
Induktivnosti provodnika 1 sa srednjim geometrijskim poluprenikom r
s1
(tri fazna
provodnika polazni provodnik) je:
L
= 2 10

7

ln
D
12
.
11 r
s1
Induktivnost provodnika 2 sa srednjim geometrijskim poluprenikom r
s

2
(zemlja
povratni provodnik) je:
L
12
= 2 10

7
ln
D
12
r
s 2
Ukupna poduna induktivnost posmatranog sistema od dva provodnika (polazni i
povratni), na me usobnom rastojanju D
12
, je:
L
= L + L
= 2 10

7

ln
D
12
2
.
1 11 12
r
s1
r
s 2
U sistemu dva provodnika, za odre ivanje nulte induktivnosti, jedan provodnik (1)
su svi fazni provodnici srednjeg geometrijskog poluprenika r
s1
a drugi je
= r
m
,
povratni provodnik kroz zemlju (z) poluprenika r
s

2
= r
z
= 1m (Slika), pri emu je
rastojanje izme u ova dva provodnika odre eno izrazom D
mf
2
[m
2
] .
Induktivnost nultog redosljeda po jedinici duine je:
L [ H / km] = 2
10
4

ln
D
2
mf
01
r
m
r
m
je srednji geometrijski poluprenik (S SGU) provodnika od sve tri faze (m=3):
r
m
=
m

2
D
RR
D
RS
D
RT
D
SS
D
SR
D
ST
D
TT
D
TR
D
TS
=
9
r
s

3
D
RS
2
D
RT
2
D
ST
2
,
gdje je r
s
srednji geometrijski poluprenik provodnika jedne faze, npr. za dva
provodnika u snopu odre en izrazom r
s
= r
s1
k .
Otpornost povratnog provodnika, tj. zemlje, prema pomenutim radovima J.
Carsona, moe se usvojiti da iznosi:
R
z
[ / km] = 10
3
f ,
Za f = 50Hz , otpornost po jedinici duine povratnog provodnika (zemlje) iznosi
R
z
= 0,05 [ / km] .
---- 55 ----
Impedansa nultog redosljeda sistema provodnik-zemlja, po jedinici
duine, je:
Z
01
[ / km] = (R
1
+0,05) +
j0,0628
D
2
mf
,
r
s
gdje je R
1
[ / km] otpornost stvarnog-faznog provodnika.
Impedansa nultog redosljeda provodnika trofaznog voda bez
zatitne uadi, po jedinici duine
Kod trofaznih vodova imamo tri fazna provodnika (provodnici faze R, faze S i faze
T), odnosno u optem sluaju bilo koji broj m identinih provodnika. Impedansa
nultog redosljeda jednog provodnika takvog sistema, po jedinici duine, je:
1 R D
mf
2
Z
01 = m Z
01
= m
1
+ 0,05+ j0,0628 ln
r
m
m
Dakle, za trofazni nadzemni elektroenergetski vod impedansa nultog redosljeda
po fazi i jedinici duine je:
R D
mf
2
Z
01 = 3
1
+ 0,05+ j0,0628 ln ,
r
m
3
gdje su: R
1
[ / km] - otpornost voda po fazi i jedinici duine,
D
mf
2
[m
2
] - me usobna udaljenost provodnika voda i povratnog
provodnika zemlje, poluprenika 1m ,
r
m
[m] sopstvena udaljenost svih faznih provodnika.
7.b. Induktivnost nultog redosljeda
kod vodova sa zatitnim uadima
Kad na vodu imamo zatitnu uad (jedno ili dva) onda imamo dva povratna
pronodnika: zemlju i npr. jedno zatitno ue. Zemlja i zatitno ue ine dva
elektrino paralelno spregnuta provodnika, jer je zatitno ue uzemljeno na svakom
stubu (Slika).
---- 56 ----
r
s2
=r
n
I
2
II
1 II Z
22
r
s1
=r
m n
Z
12
I1
I
m
Dmn=DI II = DII I Z
11
I 1
2
Dmf =DI z= DII z
I
1
-I
2
z
r
sz
=1
z
Slika: Provodnici sistema nultog redosljeda za vod sa faznim uadima
Za trofazni nadzemni elektroenergetski vod sa zatitnim uadima impedansa
nultog redosljeda po fazi i jedinici duine je:
Z
12
[ / km] = 0,05 + j0,0628 ln
mf
D
m n
Z
[ /
km]
Z
2
, = m Z 12
01 11
Z
22
gdje je:
Z
11
R
+ j0,0628 ln
D
mf
2
[ / km] = 1
+ 0,05
r
m
m
Z
22
R
+ j0,0628 ln
D
mf
2
[ / km] = 2
+ 0,05
r
n
n
D
2
U posljednjim izrazima su:
R
1
[ / km] - otpornost faznih provodnika voda,
R
2
[ / km] - otpornost jednog ueta zatitnih uadi,
m - broj faznih provodnika
n - broj zatitnih uadi
r
m
- srednji geometrijski poluprenik (S SGU) svih faznih provodnika:
r
m
=
m

2
D
RR
D
RS
D
RT
D
SS
D
SR
D
ST
D
TT
D
TR
D
TS
=
9
r
s

3
D
RS
2
D
RT
2
D
ST
2
,
---- 57 ----
r
n
- srednji geometrijski poluprenik (S SGU) svih zatitnih uadi, odre en,
npr. za dva zatitna ueta izrazom:
r

=
n
2
r D r D
z 21
=
4
r

2

D
2
= r D
z12
,
n sz1 z12 sz 2 szz12 sz
u kojem je
r
sz srednji geometrijski poluprenik jednog od dva identina
zatitna ueta, a D
z12
je rastojanje izme u zatitnih uadi,
D
m n
-je srednjageometrijskaudaljenostme u faznim provodnicima i
zatitnom uadi, odnosno M SGU faznih i zatitnih uadi, odre ena
relacijom:
D =
m n
D D ...D D D ...D ...D D ...D ,
m n 1 z1 1 z 2 1 zn 2 z1 2 z 2 2 zn m z1 m z 2 m zn
u kojoj su D
m zn
rastojanja izme u m-tog faznog provodnika i n-tog
zatitnog ueta.
Primjer 1
Odrediti impedansu pozitivnog, negativnog i nultog redosljeda po km duine trofaznog voda sa provodnicima u
horizontalnor ravni, za dva sluaja:
a)vod je bez zatitnih uadi,
b)vod je sa dva zatitna ueta.
Provodnici su bakarna uad srednjeg geometrijskog poluprenika r
s
=0,00382 m, otpornosti R
1
=0,284 /km.
Srednji geometrijski poluprenik zatitnog ueta je r
s z
=0,00111 m, a njegova otpornost R
1

z
=1,91/km.
Specifna otpornost zemlje je = 100 /m
3
. Prikaz poloaja uadi voda dat je na slici (Slika).
4 m
a b
4 m 4 m
6,93
1 4 m
2
4 m
3
Slika: Primjer 1
a) Induktivnost pozitivnog, odnosno negativnog redosljeda po fazi i jedinici duine trofaznog voda
prikazanog na slici je:
L
1
= 2 10
4

ln
D
m
[H / km]
r
s
= 2 10
4
3 D D D
[H / km]
L
1

ln
12 13 23
r
s
L
= 2 10
4

ln
3
4 8
4
= 0,001437 H /
km
1
0,00382
Impedansa pozitivnog, odnosno negativnog redosljeda po fazi i jedinici duine je:
Z
1
= R
1
+ 2 f L
1
= (0,284 + j0,45) / km
Impedansa nultog redosljeda voda bez zatitne uadi je:
---- 58 ----
Z
Z
Z
R D
mf
2
= 3
1
+ 0,05 + j0,0628 ln
o1
3
r
m
100
658 0,284 50
o1 = 3 + 0,05+ j0,0628 ln
9
0,00382
2
4
2
8
2
4
2
3
0,284 930
o1 = 3 + 0,05 + j0,0628 ln = (0,434 + j1,46) / km
3 0,462
b) Kad vod ima zatitnu uad, impedanse pozitivnog i negativnog redosljeda ostaju
bez zatitnih uadi.
Z
2
= 3
Z Impedansa nultog redosljeda za vod sa dva zatitna ueta je: Z
12
o1 11
Z
22
iste kao kod voda
[ /
R D
mf
2
[ / km]
=
0,284 930 0,284
Z =
1
+ 0,05+ j0,0628 ln + 0,05 + j0,0628 ln = + 0,05 + j0,486 / km
11
r
m
3 0,462 3
m
R
2
D
mf
2
[ / km]
=
1,91 930 930
Z = + 0,05 + j0,0628 ln + 0,05 + j0,0628 ln = 1,005 + j0,0628 ln =
22
n r
n
2 0,00111 4 0,0665
= (1,005 + j0,608) / km
Z
12
= 0,05 + j0,0628 ln
D
mf
2
[ / km] = 0,05 + j0,0628
ln
930
= (0,05
+ j0,336) /
km
D
m n
32
4
4
6,93
Vrijednost impedansa nultog redosljeda za vod sa dva zatitna ueta je

0,284 (0,05 + j0,336)
2
[ / km] = (0,639 + j1,239) /
km
Z
o1 = 3 + 0,05 + j0,486
3 1,005 + j0,608
3. Kapacitivnost nadzemnih vodova
Kapacitivnost voda je svojstvo voda da uz odre eni napon primi izvjesno
naelektrisanje (koliinu elektriciteta).
Jedinica za mjerenje kapacirivnosti je farad (F).
Kod vodova za prenos elektrine energije predpostavljamo da je kapacitivnost po jedinici
duine voda konstantna, jer je dielektrina konstanta vazduha u kome se zatvara
elektrino polje konstantna.
Kapacitivnost provodnika C[F ] je odre ena kolinikom naelektrisanja Q[C ] i
napona U[V ] .
1. Napon izme u dva provodnika uslijed naelektrisanja vie provodnika
paralelno raspore enih u prostoru
Posmatraemo sistem od n prostorno paralelno postavljenih provodnika poluprenika a i odgovarajuih
naelektrisanja Q
n
, kao na Slici.
---- 59 ----
1
Q
1
D
12
D
13
D
1n
Q
3 2
Q
2
D
23
D
2n
D
3n
Q
n
n
Uticaj zemlje emo zanemariti.
Napon izme u bilo koja dva provodnika na i emo primjenom metode superpozicije. Napon izmeu
taaka na odstojanju D
1
i D
2
od ose provodnika sa naelektrisanjem Q je:
D
2
D
2
Q
U =
E
x
dx =
d
x
2xl
D
1
D
1
0
U =
Q
ln
D
2
.
2
0

l D
1
U ovim izrazima E
x
je jaina elektrinog polja provodnika na rastojanju x od ose jednaka,
shodno Gausivom zakonu, Q =

0
Ed S ,
S
Q
E

x

=
2xl
0

0
je dielektrina konstanta vakuma, odnosno vazduha:

0

=
1

10
6
[F /
km].
36
______________________________________________________________
Naponi izme u provodnika 1 i 2 i ... 1 i n su:
1
D
12
a
D
32
D
n 2
= + Q
2
ln + Q
3
ln + ... + Q
n
ln
U
12
Q
1
ln
2
D
21
D
31
0
a
D
n1
...
1
D
1n
D
2n
D
3n a
U
1n = + Q
2
ln + Q
3
ln + ... + Q
n
ln
Q
1
ln
2
0
a
D
21
D
31
D
n1
Q
1
,Q
2
, ...,Q
n
su naelektrisanja (elektrini fuks) pokm duine provodnika
1,2,...n, respektivno.
---- 60 ----
1.Kapacitivnost jednofaznog voda
Posmatrajmo jednofazni vod koji ine dva provodnika 1 i 2 istog poluprenika a , na
me usobnom rastojanju D
12
= D
21
= D (Slika).
Naelektrisanje Q , odnosno Q je ravnomjerno raspore eno po povrini jednog i
drugog provodnika. Uticaj zemlje se zanemaruje.
Q
a [m]
-
Q
D [m]
Slika: Jednofazni vod
Napon izme u provodnika 1 i 2 koji potie od naelektrisanja Q provodnika 1, plus napon
koji potie od naelektrisanja Q provodnika 2 je:
1
D
12
a
U = + Q
2
ln =
2
Q1 ln
0 a
D
21
=
1
D
a
Q
ln
a
Q ln
2
D
a
0
a
U =
Q D a 2
ln .
2
0 a
Poto je za nadzemne vodove D a D ,
Q D
2
Q D
U = ln = ln
2
0
a
0
a
Po defniciji, kapacitivnost je: C =
Q
,
U
Kapacitivnost sistema dvoinog voda po jedinici ( km ) duine je:

C
1s
=

0
.
ln
D
a
Nakon uvrtavanja
0
=
1

10
6
[F / km], dobija se:
36
---- 61 ----
C
1s
[F / km ] =
1
55,5
10
9
.
2
ln
D
a
Kapacitivnost samo jednog provodnka po jedinici duine ( km ), odnosno
kapacitivnost po fazi i jedinici duine ( km ) jednofaznog voda je jednaka
dvostrukoj vrijednosti kapacitivnosti C
1s
prema predhodnom izrazu:
C
[F / km ] =
55,5
10

9
1
D
ln
a
Kapacitivnost jednog provodnika je kapacitivnost voda prema zemlji ili
neutralnom provodniku.
3. Kapacitivnost trofaznog voda sa provodnicima
raspore enim u tjemenima ravnostranog trougla
i sa zanemarenim uticajem zemlje
Prikaz provodnika trofaznog voda koji su raspore eni u vrhovima jednakostraninog
trougla, dat je na Slici.
Poluprenici svih provodnika je isti i iznosi a . Za uad to je stvarni poluprenik
ueta.
3
D [m]
D [m]
1 2
2a [m] D [m]
Sl: Provodnici trofaznog voda raspore eni u tjemenima jednakostraninog trougla
Napon izme u provodnika 1 i 2 je:
=
1 D +
Q
a
+ Q
D
U Q ln ln ln ,
2
12 0 1
a
2
D
3 D
Napon izme u provodnika 1 i 3 je:
---- 62 ----
=
1 D
+ Q
D
+ Q
a
U Q ln ln ln .
2
13
0
1
a
2
D
3 D
Sabiranjem ova dva izraza i imajui u vidu da vai relacija Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= 0 ,
dobija se:
U
+
U =
3
Q ln
D
.
12 13
2
0
1
a
Ako je sistem fazora napona simetrian, vai: U
12
+ U
13
= 3U
01
.
U =
1
Q ln
D
.
01
2
0
1
a
Kapacitivnost prema neutralnoj taki, po km duine provodnika, je:
C
[F / km] =
Q
1
=
2
0
,
1
U
01
D
ln
odnosno:
a
C
[F / km] =
55,5

10
9
1
D
ln
a
C
1
jekapacitivnost trofaznog voda po fazi ikm duine.
Ona se naziva jo i pogonska kapacitivnost.
To je kapacitivnost pozitivnog redosljeda.
Kapacitivnost pozitivnog i kapacitivnost negativnog redosljeda nadzemnih trofaznih
vodova, kao linearnih i statikih kola, su identine, jer su nezavisne od redosljeda faza
prikljuenih simetrinih fazora napona.
raspore enim u tjemenima raznostranog trougla
i sa zanemarenim uticajem zemlje
Na Slici je prikazan raspored faznih provodnika nesimetrinog trofaznog voda, kod koga su
provodnici smjeteni u tjemenima raznostranog trougla. Poluprenik svih provodnika je isti i iznosi
a . Za uad to je stvarni poluprenik ueta.
---- 63 ----
3
D
13
[m] D
23
[m]
1
2
2 D
12
[m ]
Slika: Trofazni nesimetrini vod
Kapacitivnosti faza prema neutralnoj taki za razmatrani sistem, ako nije izvreno
preplitanje provodnika, nisu jednake. Me utim, ako je izvreno preplitanje (Slika),
one su, kao jedna srednja vrijednost, me usobno jednake.
1(1) 3(1) 2(1) 1 3 2
2(2) 1(2) 3(2) 2 1 3
3(3)
2(3) 1(3) 3 2 1
l/6 l/6 l/6 l/6 l/6 l/6
Slika: Preplitanje voda
Napon U
12
sa provodnikom 1 u poloaju 1, provodnikom 2 u poloaju 2 i
provodnikom 3 u poloaju 3 je:
1
D
12
a
D
32
= + Q
2
+ Q
3
ln
U
12 Q
1
ln ln
.
2
a
D
12
D
31
0
Napon U
12
1
D
23
a
D
13
= + Q
2
ln + Q
3
ln
U
12 Q
1
ln
.
2
a
D
32
D
12
0
I na kraju, napon U
12
1
D
31
a
D
21
= + Q
2
ln + Q
3
ln
U
12 Q
1
ln
.
2
a
D
13
D
23
0
Srednja vrijednost fazora napona U
12
je:
---- 64 ----
1 D D D a
3
D D D
U = Q ln
1213 23
+ Q ln + Q ln
1213 23
.
6
a
3
12
0
1 2 D D D 3 D D D
12 13 2313 1213 23
Ako stavimo: D =
3
, izraz za napon U poprima oblik:
m
D D D
12 12 1323
1
D
m
a
U
12 = + Q
2
ln
2
Q1 ln
.
0
a
D
m
Slino se dobija srednja vrijednost fazora napona U
13
:
1
D
m
a
U
13 = + Q
3
ln
2
Q1 ln
.
0 a
D
m
Poto je: U
12
+ U
13
= 3U
01
i Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= 0 , dobijamo:
U =
1
Q ln
D
m
.
01
2
0
1
a
Kapacitivnost prema neutralnoj taki, po km duine provodnika, je:
C
[F / km] =
Q
1
=
2
0
,
1
U
01 D
m
ln
a
odnosno:
C [F / km] =
55,5
10
9
.
1
D
m
ln
a
C
1
jekapacitivnost trofaznog voda po fazi ikm duine.
u snopu
Kapacitivnost po fazi i jedinici duine provodnika trofaznih nadzemnih
elektroenergetskih vodova sa vie provodnika po fazi (provodnici u snopu),
sa zanemarenjem uticaja zemlje, odre ena je izrazom:
---- 65 ----
C
1
[F / km ] =
55,5

10
9
,
ln
D
m
a
s
gdje su: D
m
[m] srednja geometrijska udaljenost
izme u faznih provodnika, ili
me usobna srednja geometrijska udaljenost (M SGU),
a
s
[m] srednji geometrijski poluprenik faznih provodnika, ili vlastita -
sopstvena srednja geometrijska udaljenost ( S SGU), u kojem fgurie stvarni
poluprenik ueta a .
Za trofazni voda sa jednim provodnikom po fazi:
M SGU je odre ena istom relacijom kao za induktivnost:
D
=
3

D
RS
D
RT
D
ST
,
m
S SGU je stvarni poluprenik ueta: a
s
= a .
Za trofazni vod sa 2 provodnika u snopu po fazi je:
M SGU se moe priblino, ali dovoljno tano, raunati kao:
D
3
D
RS
D
RT
D
ST
,
m
=
2
2
S SGU je: a
s
a
2
k
2
= a k ,
gdje je: a stvarni poluprenik uadi provodnika,
k jeme usobno rastojanje izmeu uadi u snopu.
Za trofazni vod sa 3 provodnika u snopu po fazi je:
M SGU se moe priblino, ali dovoljno tano, raunati kao:
D

3

D
R
S
D
RT
D
S
T
,
m
S SGU je:a
s
=
3
a k
2
,
gdje je: a stvarni poluprenik uadi provodnika,
k jeme usobno rastojanje izmeu uadi u snopu.
6. Metoda SGU
za prora un podune kapacitivnosti nadzemnih vodova
Prema metodi srednje geometrijske udaljenosti (metoda SGU) poduna
kapacitivnost provodnika trofaznih nadzemnih elektroenergetskih vodova odre ena
je izrazom:
[F / km] =
55,5 10
9
C ,
1 D
m
ln
a
s
---- 66 ----
je M SGU svih faznih provodnika,
a
s
[m] jeS SGUprovodnika jedne faze.
Za prepleteni trofazni voda sa jednim provodnikom po fazi:
M SGU je: D
m
[m] =
3
D
12
D
13
D
23
,
S SGU je: a
s
[m] = a , gdje je a stvarni poluprenik ueta faznih provodnika.
Za trofazni vod sa dva provodnika u snopu je:
M SGU je: D
m
= 322
D
D D D D D D
2 x
D D D D D ,
1a 1b 2a 2b 1 x 1 y 2 yaxaybxby

3
odnosno D D
12
D D .
m 13 23
=
2
2
S SGU je: 2
k
2 = gdjeje stvarni poluprenik jednog a
s
a a k , a
1 1 1
ueta faznih provodnika, a k njihovo me usobno rastojanje.
7. Uticaj zemlje na kapacitivnost trofaznih vodova
U dosadanjim izvo enjima obrazaca za raunanje kapacitivnosti pozitivnog, odnosno
negativnog redosljeda trofaznih nadzemnih vodova, predpostavili smo da su provodnici
dosta visoko postavljeni iznad zemlje, tako da se njen uticaj moe zanemariti. U stvari,
zemlja utie na veliinu kapacitivnosti vodova, jer njeno prisustvo mijenja elektrino
polje izme u provodnika.
Pri odre ivanju kapacitivnosti vodova sa uvaavanjem uticaja zemlje, obino se
primjenjuje standardna "metoda odslikavanja".
Na Slici je prikazan trofazni vod sa provodnicima raspore enim u tjemenima
raznostranog trougla i njihovi likovi po metodi odslikavanja.
Zemlja se, posebno za svaki provodnik iznad zemlje, zamjenjuje fktivnim
provodnicima, koji su smjeteni ispod ravni zemlje po vertikalama odnosnih stvarnih
provodnika, a na rastojanju od ravni zemlje jednakim odstojanju provodnika iznad
zemlje. Svakom takvom fktivnom provodniku pridruuje se naelektrisanje Q
jednako po velini a suprotno po znaku naelektrisanju Q
stvarnog provodnika. Fiktivni provodnik je neka vrsta slike provodnika sa zemljom
kao ogledalom.
Dokazuje se, kapacitivnost po fazi i jedinici duine trofaznog nadzemnog voda
sa uraunavanjem uticaja zemlje odre ena je izrazom:
D
m
[m]
55,5 10
9
C
1
[F / km] =
ln

D
m

ln

3

H
12
H
13
H
23
a H
11
H
22
H
33
- 67 ----
Q
2
2
D
23
D
12
Q
1
Q
3
3
1
D
13
H
22
H
23
H
33
H
11
H
12
H
13
1
-Q
3
3
-Q
1
-Q
2
2
Slika: Provodnici trofaznog voda i njihove slike po "metodi ogledanja"
Ako u posljednjem izrazu za odstojanje izme u stvarnih i fktivnih provodnika
stavimo: H
12
= H
13
= H
23
= H
11
= H
22
= H
33
, to se, sa dovoljnom tanou, moe
uzeti za nadzemne vodove, izraz dobija se izraz kao za kapacitivnost bez
uraunavanja uticaja zemlje.
Zakljuujemo, uz uvaavanje uticaja zemlje kapacitivnost voda postaje neznatno,
praktino zanemarljivo vea. Uticaj zemlje na veliinu pogonske kapacitivnosti
nadzemnih vododva je mali, pa se u praktinim proraunima moe zanemariti.
8. Kapacitvnost sistema nultog redosljeda
Kapacitivnost direktnog i inverznog (pozitivnog i negativnog) redosljeda su
jednake, jer ne su nezavisne od redosljeda faza prikljuenog simetrinog trofaznog
sistema napona.
Kapacitivnost nultog redosljeda se razlikuje od kapacitivnosti pozitivnog i
negativnog redosljeda.
Kapacitivnost nultog redosljeda moe se odrediti metode "odslikavanja" provodnika
voda
---- 68 ----
8.a. Kapacitivnost nultog redosljeda kod vodova bez zatitne uadi
Na Slici su prikazani provodnici trofaznog voda (prepletenog) sa rasporedom provodnika u
tjemenima raznostranog trougla i njihove "slike". Stvarni poluprenici faznih provodnika su a ,
a me usobna rastojanje izme u provodnika i izme u provodnika i njihovih slika su pikazana na
Slici.
Q
0
2
a
m
D
23
D
12
Q
0
Q
0
3
1
D
13
H
22
H
23
H
33
H
11
H
12
H
13
1
-Q
0
3
-Q
0
-Q
0
2
Slika: Provodnici trofaznog voda i njihove slike - za sistem nultog redosljeda
Pri proticanju struje nultog redosljeda nadzemnim vodom koji ine identini provodnici, svaki
provodnik toga voda optereen je istom koliinom elektriciteta Q
0
po km duine voda.
Kapacitivnost nultog redosljeda defnisana je relacijom :C [F / km] =
Q
0
,
01
V
0
gdje je V
0
napon nultog redosljeda, kao srednja aritmetika vrijednost napona nultog redosljeda
provodnikaPoto je, napon nultog redosljeda svakog provodnika jednak polovini napona nultog
redosljeda izme u stvarnog provodnika i njegove slike, vai relacija:
V =
1
1
(V
+
V
+
V ) .
0 22 33
2 3
11
Prema optem izrazu za napon izme u provodnika 1 i n je:
1 H
11
H
12
H
13
V
11
=
2Q
0
ln + 2Q
0
ln + 2Q
0
ln
2
D
12
0 a D
13
1 H
22
H
23
H
12
V
22
=
2Q
0
ln + 2Q
0
ln + 2Q
0
ln
2
a
D
23
D
12
0
---- 69 ----
1 H
33
H
13
H
23
V
33
=
2Q
0
ln + 2Q
0
ln + 2Q
0
ln
2
D
13
0 a D
23
Q
0
H
11
H
22
H
33
H
12
H
13
H
23
2
V = ln
3
0
2
0
a
3
D
12
D
13
D
23
Kapacitivnost je defnisana odnosom: C =
Q
0
, koji daje:
01
V
0
C
01
=
2
0
,
H
11
H
22
H
33
H
12
H
13
H
23
2
ln
3
D
12
D
13
D
23
D
11
D
22
D
33
gdje smo stvarni poluprenik a zamjenili sa D
11
, D
22
i D
33
.
Kapacitivnost nultog redosljeda provodnika po km duine je:
C
01
=
1
2
0
3 22
H
23
H
31
H
32
H
33
ln
9

H
11
H
12
H
13
H
21
H
21
D
22
D
23
D
31
D
32
D
33
9
D D D D
11 12 13
odnosno:
[F / km] =
1
55,5 10
9
C
01
,
3 H
m
ln
a
m
gdje je: H
m
- srednja geometrijska udaljenost izme u provodnika i njihovih likova (M
SGU provodnika i njihovih slika), a
a
m
-srednji geometrijski poluprenih svih faznih provodnika (S SGU
svih faznih provodnika).
U optem sluaju, kada sistem ima m provodnika umjesto 3 (npr. 6 provodnika u sluaju dva
provodnika u snopu, po fazi) za kapacitivnost nultog redosljeda vai izraz pri emu su srednja
geometrijska udaljenost izme u provodnika i njihovih likova (H
m
) i srednji geometrijski
poluprenih svih faznih provodnika (a
m
), jednaki:
H
m
=
m

2
H
11
H
12
...H
1m
H
21
H
22
...H
2m
...H
m

1
H
m

2
...H
mm
a
m
=
m

2
D
11
D
12
...D
1m
D
21
D
22
...D
2m
...D
m1
D
m

2
...D
mn
---- 70 ----
8.b. Kapacitivnost nultog redosljeda kod
vodova sa zatitnom uadi
Posmatrajmo na poetku sistem provodnik-zemlja i jedno zatitno ue . Ovaj sistem,
zajedno sa njegovom "slikom", prikazan je na Slici.
Q
z
z
D
1z
Q
0
1
H
zz
H
11
H
1z
1
-Q
0
z
-Q
z
Slika: Sistem provodnik-zatitno ue i njegova slika, za proraun nulte kapacitivnosti
Stvarni poluprenik provodnika je D
11
= a , a zatitnog ueta D
zz
= a
z
.
Napon nultog redosljeda provodnika 1 jednak je polovini napona izme u stvarnog provodnika 1
i njegovog lika 1:
V
0
=
1
U
11
2
1 H
11
H
1 z
U
11
=
2Q
0
ln + 2Q
z
ln
2
D D
0
11 1 z
1 H
1z
H
zz
U
zz
=
2Q
0
ln + 2Q
0
ln
2
D D
0 23
1z
Poto je zatitno ue na istom potencijalu kao zemlja:
U
zz
= 0
Iz predhodnih jednaina dobijamo:
---- 71 ----
Q
0
=
2
0
V
0
,
H
1 z
2
H
ln D
1 z
ln
11
D
H
zz
11
ln
D
zz
Kapacitivnost je defnisana odnosom: C =
Q
0
.
01
V
0
Kapacitivnost nultog redosljeda provodnika po km duine je:
C
01
[F / km] =
55,5 10
9
.
H
1z
2
H
ln D
1z
ln
11
D
H
zz
11
ln
D
zz
Za sistem od m provodnika i n zatitnih uadi, kapacitivnost nultog
redosljeda po fazi i jedinici duine je:
C [F / km] =
1 55,5 10
9
01
m
2
H
mn
H
m
ln
ln
D
mn
a
m
ln
H
n
a
n
gdje je:
H
m =
m
2

H 11
H
12
...H
1m
H
21
H
22
...
H
2 m
...
H
m 1
H
m 2
...
H
mm
srednja geometrijska udaljenost
izme u stvarnih provodnika i njihovih slika ;
=
m
2
srednji geometrijski poluprenik svih a
m
D D ...D D D
22
...D ...D D
m 2
...D
mm
1
1 12 1m 21 2 m m1
provodnika;
H
n =
n
2
H
z1 z1
H
z 2 z 2
...H
z 1 zn
H
z 2 z1
H
z 2 z 2
...H
z 2 zn
...H
zn z1
H
zn z 2
...
H
zn zn
srednja geometrijska
udaljenost izme u zatitnih provodnika i njihovih slika;
a
n =
n
2

D z1 z 1
D
z1 z 2
...
D
z1 zn
D
z 2 z1
D
z 2 z 2
...
D
z 2 zn
...D
zn z1
D
zn z 2
...
D
zn zn
srednji geometrijski poluprenik
svih zatitnih uadi (sopstvena SGU);
H
m n
= m n H
1 z1
H
1 z 2
...
H
1 zn
H
2 z1
H
2 z 2
...H
2 zn
...H
m z1
H
m z 2
...H
m zn
srednja geometrijska
udaljenost izme u stvarnih provodnika i slika zatitnih uadi (me usobna SGU) i
D
mn
= mn D D ...D D
2 z1
D
2 z 2
...
D
2 zn
...D
m z 1
D
m z 2
...D srednja geometrijska
1 z1 1 z 2
1 zn
m zn
udaljenost izme u stvarnih provodnika i zatitnih uadi (me usobna SGU).
---- 72 ----
Za trofazni nadzemni vod (m=3) sa jednim zatitnim uetom (n=1)
je:
C [F / km] =
1 55,5 10
9
01 3
2
H
mn
H
m
ln
ln
D
mn
a
m
ln
H
n
a
n
gdje je:
=
9
srednja geometrijska udaljenost izme u stvarnih H
m
H
11
H
12
H
13
H
21
H
22
H
23
H
31
H
32
H
33
provodnika i njihovih slika(M SGU izme u provodnika i njihovih slika);
a
m
=
9
D D D D
21
D
22
D D
31
D
32
D
33
=
9
a
3
( D D D
23
)
2
srednji geometrijski poluprenik
11 12 13 23 12 13
svih faznih provodnika, u kojem je a stvarni poluprenih ueta faznih provodnika (S SGU svih
faznih provodnika);
H
n
= H
zz
udaljenost izme u zatitnog provodnika i njegove slike;
a
n
= a
z
stvarni
poluprenik zatitnog ueta;
=
3
srednja geometrijska udaljenost izme u stvarnih provodnika i slika H
m n
H
1 z
H
2 z
H
3 z
zatitnih uadi (M SGU izme u zatitnih uadi i njhovih slika) i
=
3
srednja geometrijska udaljenost izme u stvarnih provodnika i zatitnih D
mn
D D
2 z
D
3 z 1 z
uadi (me usobna SGU izme u faznih provodnika i zatitne uadi).
Za trofazni nadzemni vod (m=3) sa dva zatitna ueta (n=2) , za
izraunavanje nulte kapacitivnosti po fazi i jedinici duine vai isti izraz, pri emu je:
H
m
=
9
H
11
H
12
H
13
H
21
H
22
H
23
H
31
H
32
H
33
srednja geometrijska udaljenost izme u stvarnih
provodnika i njihovih slika ;
=
9 =
a
3
( D D
D
)
2 srednji geometrijski poluprenik a
m
D D D D
21
D
22
D
23
D
31
D
32
D
33
9
23 11 12 13 12 13
svih faznih provodnika, u kojem je a stvarni poluprenih ueta faznih provodnika;
H
n
= 2
2

H z 1 z1
H
z 2 z 2
H
z 2 z1
H
z 2 z 2
srednjageometrijska udaljenost izme uzatitne uadi i
njihovih slika;
=
2
2
=
4
a

2

D
2 = sradnjigeometrijskipoluprenik svih a
n
D
z1 z1
D
z 1 z 2
D
z 2 z 1
D
z 2 z 2
a
z
D
z1 z 2
z z1 z 2
zatitnih uadi, pgdje je a
z
stvarnipoluprenik zatitnog ueta;
=
srednja geometrijska udaljenostizme ustvarnih H
m n
32
H1 z1
H
1 z 2
H
2 z1
H
2 z 2
H
3 z 1
H
3 z 2
provodnika i slika zatitnih uadi i
= srednja geometrijska udaljenostizme u stvarnih D
mn
32
D
D
2
D D D D
2
1 z11 z 2 z12 z 2 3 z13 z
provodnika i zatitnih uadi).
Fazni provodnici zbog ugiba nisu strogo pravi i horizontalni.
Pri izra unavanju kapacitivnosti nadzemnih vodova treba raditi sa srednjim visinama vjeanja faznih
provodnika koja se rauna kao:
---- 73 ----
h
= h
2
f ,
sr
3
gdje su: h - visina taaka vjeanja provodnika,
f - ugib na nekoj temperaturi.
Izolatori i elino reetkasti stubovi poveavaju nultu kapacitivnost za 5% do 10%,
dok je njihov uticaj na pogonsku kapacitivnost zanemarljiv.
Primjer 2
Nai kapacitivnost nultog redosljeda C
01
po fazi i jedinici duine za vod iz Primjera 1 (Slika), za dva sluaja:
a)vod je bez zatitnih uadi,
b)vod je sa dva zatitna ueta.
Rastojanje provodnika od zemlje neka je 11 m, a stvarni poluprenici provodnika i zatitnog ueta su:
a=0,00524m i a
z
=0,00396m.
Rjeenje
Potrebna rastojanja izme u uadi voda izraunata su i prikazana na Slici .
a) Kapacitivnost nultog redosljeda po fazi i jedinici duine je:
C
01
=
1 55,5 10
9
[F / km] =
1
55,5 10
9
=
1
55,5 10
9
=
H
m 3
l
3
ln
9

H
11
H
12
H
13
H
21
H
22
H
23
H
31
H
32
H
33
3
9
22
3
(22,4 23,4 22,4)
2
a
m
ln
9
D D D D D D D D D
21 22 23 31 32 33
9
0,00524
3
4
2
4
2
8
2
1
1 12 13
=
1 55,5 10
9
= 4,92 10
9
[F / km] = 0,00492 [F / km]
3
ln
2
2
,
5
0
,
5
1
4
b) Nulta kapacitivnost po fazi i jedinici duine trofaznog voda sadva zatitna ueta je:
C
01
=
1 55,5 10
9
[F / km]
2
3 H
mn
H
m
ln
D
mn
ln
a
m
ln
H
n
a
n
gdje su :
)
2
=
9
22
3
(22,4 23,4 22,4)
2
H
m
=
9
H
11
H
12
H
13
H
21
H
22
H
23
H
31
H
32
H
33 =
9 H
11
H
22
H
33
(H
12
H
13
H
23
= 22,5 m
=
9
a
3 )
2
0,0524
3
(4 8 4)
2
= 0,514 m ; a
m
=
9
D D D D
21
D
22
D
23
D
31
D
32
D
33
(D D D
23
=
9
1
1 12 13
1
2 13
H
n
= 2
2
H
z1 z1
H
z 2 z 2
H
z 2 z1
H
z 2 z 2
=
4
28,92
2
30
2
= 29,4 m
4
a

2

D

2
an = 2
2
Dz1 z1 Dz1 z 2 Dz 2 z1 D z 2 z 2 = = a Dz1 z 2 = 0,00396 4 = 0,089 m
z z1 z 2 z
= 32 =
6
25,6
4
26,2
2
= 25,9 m H
m n
H
1 z1
H
1 z 2
H
2 z1
H
2 z 2
H
3z1
H
3 z 2
=
6
4
4
6,93
2
D
mn
=
32 D D D
2 z1
D
2 z 2
D
3 z1
D
3 z 2
= 4,8 m.
1 z1 1 z 2
---- 74 ----
1
55,5 10
9
[F / km] = 6,96 10
9
F / km = 0,00696 F / km
C
01 =
25,9
2
3
ln
ln 22,5 4,8
0,514 ln 29,4
0,089
z1
4
z2
4
6,93
1
4
2
4
3
28,92 30
22,4 23,4 22
25,6
26,2
25,6
1 2 3
z1
z2
Slika: Primjer 2
9. Kapacitivna provodnost (susceptansa) voda
Kapacitivna provodnost voda po jedinici duine ( km ) duine voda je:
B
C

1
[ S / km] = C
1
gdje je: = 2f = 314 r / s - kruna uestanost sistema uestanosti f = 50Hz ,
C
1
[F / km] - jedinina kapacitivnost voda.
---- 75 ----
Ukupna kapacitivna provodnost voda je:
B
C
[S ] = B
C

1
l ,
gdje je: l[km] - duina voda.
Za prosjenu vrijednost jedinine kapacitivnosti od C
1
= 0,01F / km , dobijamo:
B
C

1
= 314 0,01 10
6
= 3,14S / km
Ukupna kapacitivna provodnost voda duine npr. l = 100 km je: B
C
= 314S
1 1
Kapacitivna otpornost (reaktansa) voda je: X
C

1
=
B
C

1
=
C
1
.
Za prosjenu vrijednost jedinine kapacitivnosti od C
1
= 0,01F / km :
X
C

1
=
10
6
[km] = 0,318
Mkm 3,14
Ukupna reaktansa voda duine l[km] je: X
C
[] =
X
C 1
l
10. Kapacitivna struja voda
Uslijed kapacitivnosti voda, javlja se reaktivna kapacitivna struja voda I
B
ili struja
punjenja.
Za vodove koji nisu suvie dugaki, moe se smatrati da ova struja linearno opada od
poetka ka kraju voda (Slila). Na bilo kojem mjestu voda ona zavisi od visine napona na
tom mjestu. Promjene napona du voda, koje nastaju uslijed pada napona, se mogu
zanemariti i raunati sa nazivnim naponom.
I
b
U
1
U
2
I
B
l
Slika: Kapacitivna struja u vodu
---- 76 ----
Kapacitivna struja na poetku voda jednaka je zbiru svih kapacitivnih struja du
voda:
I
B =
I
B1 =
I
B1
l
,
I
=
U
B l =
U
B [A]
B
3
1
3
V
gdje su:I
B1
[ A / km] - kapacitivna struja po jedinici duine voda,
l[km] - duina voda,
U[V ] - nazivni linijski napon,
B
1
[ S / km] - kapacitivna provodnost po jedinici duine voda (B
1
= C
1
),B
V
[ S ] - kapacitivna provodnost cijelog voda (B
V
= B
1
l )
Kapacitivne struje zavise od visine napona voda, duine voda i pogonske
kapacitivnosti, koja opet zavisi od konstruktivnih karakteristika voda.
U kraim nadzemnim elektroenergetskim vodovima, napona do 35 kV, kapacitivne struje u
pore enju sa strujama optereenja su vrlo male, pa se zato mogu pri elektrinim proraunima
zanemariti.
Kod vodova viih napona, ije su i duine vee, kapacitivne struje su znatnije i pri proraunima
se moraju uzeti u obzir.
Uslijed kapacitivne provodnosti nastaje trofazna kapacitivna snaga, ili snaga
punjenja, koja na jedinici duine voda iznosi:
= U
2
B
Q
B1
[ MVAr / km] = 3UI
B1
,
1
a za cijeli vod:
[MVAr ]
Q
B
= 3UI
B
= U
2
B ,
gdje je U[kV ] - linijski napon voda.
4. Odvodnost nadzemnih vodova
U vodovima visokog napona, osim gubitaka aktivne snage koji nastaju zbog
zagrijavanja provodnika i koji zavise od otpornosti provodnika R[], javljaju se i
gubici aktivne snage na izolaciji voda i uslijed jonizacije vazduha (korone).
Odvodnost G[ S ] kod nadzemnih elektroenergetskih vodova je reciprona
vrijednost poprene otpornosti uslijed gubitaka kroz izolatore i otpornosti uslijed
korone.
---- 77 ----
Odnos snage gubitaka, uslijed nesavrenosti izolatora i uslijed korone, i kvadrata
napona, defnie odvodnost voda:
P
G
1
[S / km] =
U

2
,
gdje su: P[MW / km] - gubici snage sva tri fazna provodnika voda,
U[kV ] - linijski napon voda.
1. Gubici kroz izolatore nastaju zbog nesavrenosti izolatora, odnosno njihove
povrine koja je izloena prljanju te joj povrinska otpornost nije beskonana.
Unutranja aktivna otpornost dielektrika izolatora je praktino beskonana te su svi
gubici aktivne snage izolatora skoncentrisani na njegovoj povrini.
Poprena (otona) otpornost voda koja potie od izolatora je nelinearna funkcija
napona, vremenskih uslova i stanja zaprljanosti povrine izolatora, odnosno:
R
i1
= f (U , vremenskih uslova, povrine izolatora) .
Istraivanja na vodovima u eksploataciji, pokazuju da gubici snage na izolaciji
voda , za nadzemne vodove napona 110 kV i 220 kV, iznose oko: 1 4 kW / km.
Za nadzemne lelektroenergetske vodove, srednja vrijednost otone otpornosti
izolacije pri lijepom vremenu je oko:
R
i1
= 20 Mkm
a odgovarajua poduna odvodnost:
G
i1
= 0,05 S / km
Vid se da je:
R
i1
= 20 Mkm >> X
C
= 0,318 Mkm ,
odnosno:
G
i1
= 0,05 S / km << B
1
= 3,14 S / km
Poprena odvodnost G
i1
se u veini sluajeva zanemaruje.
Pored ovih gubitaka javljaju se i gubici uslijed korone, odnosno jonizacije vazduha u
okolini faznih provodnika. Korona se pojavljuje u sluajevima kada elektri no polje
na povrini faznog provodnika postane vee od kritinog elektrinog polja za
vazduh.
U sluaju pojave korone, kao parametar u zamjenskoj emi voda pojavljuje se i
poduna odvodnost uslijed gubitaka korone (gubici su jednaki proizvodu odvodnosti
i kvadrata napona). U odre enim sluajevima ona moe imati vrijednost koja nije
zanemarljiva.
2. Gubici uslijed korone
Vazduh, kao izolacija nadzemnih vodova, uvijek je djelimino jonizovan. Pod
djelovanjem elektrinog polja joni se ubrzano kreu i sudaraju se sa
---- 78 ----
nejonizovanim esticama. Ukoliko je jaina elektrinog polja vea i gustina vazduha manja,
bie brzina, a time i kinetika energija, jonizovanih estica vea. Pri nekoj odre enoj brzini joni
uspijevaju da pri sudaru sa nejonizovanim esticama stvore nove jone, koji opet pri sudaru
stvaraju nove jone itd. Vazduh pritome postaje provodan. Pri temperaturi od +20
0
C i
barometarskom pritisku od 101223 Pa, intenzivna jonizacija nastaje kod jaine elektrinog
polja od 30 kV/cm. Probojna vrstoa vazduha za lijepo vrijeme pri kojoj nastupa jovizacija
vazduha je prema tome 30 kV/cm, ili efektivna vrijednost sa kojom se rauna 21,2 kV/cm.
S obzirom da je izme u provodnika nadzemnih vodova razmak velik, nee doi do proboja
izme u provodnika. Umjesto proboja pojavie se tinjavo pranjenje oko provodnika. Upravo
ta pojava se naziva korina. Jaina elektri nog polja je najvea na povrini provodnika , pa i
tinjavo pranjenje najvee oko samog provodnika. Na veoj udaljenosti od provodnika
elektrino polje je slabije, zbog ega vazduh uglavnom zadrava izolaciono svojstvo.
Pri pojavi korone oko provodnika se stvara vijenac ljubiastog svijetla i odatle ovoj
pojavi i ime (na latinskom: corona = vijenac). Osim toga, javlja se i karakteristino
pucketanje i osjea se miris ozona. Jonizacija vazduha se vri na raun elektrine
energije u vodu, zbog ega je korona popraena gubicima snage i energije. Kod
sinusoidalne promjene napona korona postoji samo dotle dok je trenutna vrijednost
napona bliska maksimalnoj vrijednosti, tako da se tinjava pranjenja stalno pale i
gase. Zbog toga nastaju elektromagnetski talasi koji priinjavaju velike smetnje
radio i tv ure ajima. Ozon stvoren pojavom korone nagriza materijal provodnika.
Korona je zbog svega ovoga, veoma nepoeljna pojava.
Na pojavu korone, osim visine pogonskog napona, utiu rastojanja izme u
provodnika, presjek provodnika, vremenske prilike (vlanost, pritisak i
temperatura okolnog vazduha), kao i hrapavost povrine provodnika.
Korona je vea odmah nakon montae i putanja voda u pogon nego kasnije u toku eksploatacije,
radi vee hrapavosti povrine novih uadi i radi prisustva praine i raznih metalnih estica
preostalih poslije montae.
Napon pri kojem se pojavljuje korona naziva se kritini napon. Ako je pogonski napon manji od
kritinog napona, korona se ne moe pojaviti. Ukoliko je pogonski napon vei od kritinog napona
korone, pojavie se korona.
Kritini napon se rauna se preko tzv. Pikovog obrasca:
U
fk
[kV ] =
30

(1 +
0,3
)m
p
m
v
a ln
D
m
,
a 2 a
gdje su: U
fk
[kV ] - kritini fazni napon
- koefcijent relativne gustine vazduha
m
p
- koefcijent hrapavosti provodnika
- 79 ----
m
v
- koefcijent vremenskih prilikaD
m
[cm] - M SGU faznih provodnika
a[cm] - poluprenik provodnika.
Koefcijent relativne gustine vazduha uzima u obzir stanje vazduha pri odre enom
atmosferskom pritisku i odre enoj temperaturi okoline a izreunava se prema
izrazu: =
b
p
T
0
,
b
0
T
gdje su: b
0
i T
0
- prtisak i apsolutna temperatura pri normalnim atmasferskim
uslovima pod kojim se podrazumijevaju: b
= 101323 Pa ,T = (273 + 20)
o
K ,
0 0
b
p
iT - pritisak i apsolutna temperatura pri nekim drugim
atmasferskim uslovima.
=
b
p
273 + 20
=
2,89 10
3

b
p
.
101 323 273 +
t 273 + t
Ako je barometarskipritisak b
p
= 101323 Pa
t = 20
o
C ,
koefcijent relativne
gustine vazduha = 1 .
Koefcijent hrapavosti povrine provodnika m
p
zavisi od broja ica u uadina, kao
i od starosti uadi i kree se u granicama 0,82-0,92. Za idealno glatke cilindrine
provodnike m
p
= 1.
Koefcijent vremenskih prilika m
v

v
kree se u granicama 0,3-1,0 (0,3 za veoma
loe, a 1 za lijepo vrijeme)
Smetnje uslijed korone mogu biti velike, pa se nastoji da se ona izbjegne.
To se moe postii jedino ako je radni napon voda manji od kritinog: U
f
< U
fk
.
Da bi se sprijeila pojava korone moraju se prilagoditi parametri od kojih zavisi veliina
kritinog napona. Pove anje polupre nika provodnika osnovna je mjera za spre avanje
pojave korone.
Analize pokazuju da se sa jednim uetom po fazi moe ii do napona od
220kV.
Poev od napona 400 kV treba obavezno prei na fazne provodnike u vidu
snopa (dva ili vie uadi po fazi na me usobnom rastojanju 30 do 50 cm), gdje
imamo znaajno poveanje poluprenika ( a
s
- srednji geometrijski
poluprenik provodnika u snopu), a samim tim i poveanje kritinog napona.
Kritini napon kod vodova sa provodnicima u snopu rauna se po obrascu:
---- 80 ----
U
fk
[kV ] =
30 1

(1 +
0,3
)m
p
m
v
na ln
D
m
a 2
+ (n
1)
a a
s
1
a
s
gdje su: a
s
[cm] - srednji geometrijski poluprenik provodnika u snopu (S SGU) a[cm] -
poluprenik ueta (jednog provodnika snopa)
n - broj provodnika snopa.
Provodnici u snopu imaju i tu prednost to se na taj nain smanjuje induktivnost
voda i time poveava njegova prenosna mo, pa se snopovi danas upotrebljavaju i
tamo gdje to nije uslovljeno koronom.
Gubici uslijed korone se poveavaju sa poveanjem napona, a time i jedinina
odvodnost voda.
Za vodove sa Al/ uadima, za koje se moe raunati sa dustinom struje 1,2 A /
mm
2
, gubici snage uslijed korone u trofaznom vodu mogu se raunati poPikovom
obrascu:
U
f
5
P [kW / km] = 1,625 10

4
U
2
k f
U
fk
Ako je radni napon voda U
f
0,5U
fk
, gubici usled korone su beznaajno mali.
f
0,9U
fk
, gubici usled korone su izuzetno veliki i
zbog toga treba poveati presjek.
f
> U
fk
, nastupa opta korona koja se ne sme dozvoliti.
Primjer 3
Ispitati pojavu korone, kao i koronske gubitke pri najviem dozvoljenom naponu 220 kV voda
za vrijeme vremenskih prilika:
a)b
p
= 99990 Pa ,t = 30
o
C ,m
v
= 1
b)b
p
= 97990 Pa ,t = 25
o
C ,m
v
= 0,8
Fazni provodnici Al / 360 / 57 mm
2
postavljeni su na istoj visini (portalni stub) na rastojanju 8,5
m. Prenik provodnika d = 2r = 26,6 mm , a koefcijent hrapavosti provodnika m
p
= 0,82 .
Rjeenje
Za nazivni napon 220kV, najvii dozvoljeni napon prema kome se bira oprema, je 245kV ,
odnosno fazna vrijednost: U
f
=
245
= 141,45 kV .
3
---- 81 ----
M SGU je: D =
3
D D D =
3
d 2d d = 1,26D = 1,26 8,5 = 10,71m
m 121323
a)
b
p
= 99990 Pa ,t = 30
o
C ,
m
v
= 1
Koefcijent relativne gustine vazduha je: =
2,89 10
3

99990
= 0,954
273
+ 30
Kritini napon pri kojem nastaje korona je: U
fk
[kV ] =
30
(1
+
0,3
)m
p
m
v
a ln
D
m
2
a a
U [kV ] =
30
0,954(1 +
0,3
)0,82 1 1,33 ln
1071
= 187,02 kV
fk
2 0,954 1,33 1,33
Kako je U
f
< U
fk
, to opta korona nee nastupiti, a gubici snage uslijed lokale korone su:
U
f
5 141,45
5
P [kW / km] = 1,625 10 4
U
2 = 1,625 10
4
141,45
2
= 0,803 kW / km
k
f
187,02
U
fk
b)b
p
= 97990 Pa ,t = 25
o
C ,m
v
= 0,8
Koefcijent relativne gustine vazduha je: =
2,89 10
3

97990
= 0,95
273
+ 25
Kritini fazni napon pri kojem nastaje korona je: U
fk
[kV ] =
30
(1
+
0,3
)m
p
m
v
a ln
D
m
2
a a
U [kV ] =
30
0,95(1 +
0,3
)0,82 0,8 1,33
ln
1071
= 149,05 kV
fk
0,95
1,33 2 1,33
Kako je U
f
< U
fk
, to opta korona nee nastupiti, a gubici snage uslijed lokale korone su:
U
f 5
141,45
5
P [kW / km] = 1,625 10 4
U
2 = 1,625 10
4
141,45
2
= 2,5 kW / km
k
f
149,05
U
fk
---- 82 ----
II.4. Prenosne jedna ine i zamjenske (ekvivalentne)
eme nadzemnih vodova
Pri proraunu elektrinih prilika u mreama svaki element se prikazuje (zamjenjuje)
zamjenskom (ekvivalentnom) emom.
Pri tome se zamjenske eme elemenata formiraju pomou parametara elemenata koji ih
karakteriu. U proraunima se mogu upotrebljavati tane ili pribline zamjenske eme,
zavisno od cilja prorauna, zahtijevane tanosti, konkretnih karakteristika elemenata i dr.
Svaki trofazni elektroenergetski vod (nadzemni i kablovski) okarakterisan je sa etiri parametra:
R
1
[ / km] - otpornost faze po jedinici duine
L
1
[H / km] - induktivnost faze po jedinici duine
C
1
[F / km] - kapacitivnost faze po jedinici duine
G
1
[S / km] - odvodnost faze po jedinici duine.
Parametri voda su ravnomjerno raspore eni du voda, odnosno vodovi su
elementi sa raspodjeljenim parametrima.
Pri odre ivanju elektrinih prilika (napona, struja, snaga) za simetrine reime (fazori
napona i struja simetrini, odnosno jednaki po veliini a pomjereni za 120
0
, i sva etiri
parametra voda po svakoj fazi jednaka), dovoljno je posmatrati samo jednu fazu,
odnosno koristiti jednofazne prikaze u kojima se vodovi ekvivalentiraju jednopolnim
(jednofaznim ili monofaznim) zamjenskim emama.
Sva dalje razmatranja e se, ako se drugaije ne naglasi, odnositi na simetri ne
prostoperiodie reime, u skladu sa kojim se zamjenske eme daju u monofaznom
prikazu i sa vrijednostima parametara za direktni (pozitivni) redosljed.
Parametri voda : otpornost R
1
i induktivna otpornost X
1
= L
1
ine rednu
(uzdunu) impedansu voda po jedinici duine voda:
Z
1
[ / km] = ( R
1
+ j L
1
) ,
a parametri voda : provodnost G
1
i kapacitivna provodnost B
1
= C
1
obrazuju
popre nu admitansu voda po jedinici duine:
Y
1
[ / km] = (G
1
+ j C
1
)
---- 83 ----
1. Prenosne jedna ine voda
Da se odredi u ustaljenom stanju raspodjela napona i struja u vodu posmatraemo
vod duina l , predstavljen jednofaznom emom na Slici. Fazni
napon na poetku voda je V
1
, a na kraju voda V
2
. Struje su I
1
i I
2
.
I
1
Z
1
dx
I
x
I
x
I
2
I
x
V1 V
x
Y
1

dx V x
V
x
V 2
x x x
x
l
Slika: Jednofazna ema trofaznog voda
Elementarni prirataji napona i struje du voda su:
V
x
= Z
1 x I
x
I
x
= Y
1
x
(
V
x
V
x
)
Ako predhodne jednaine podijelimo sa x i stavimo da x 0 , tada one poprimaju oblik:
d
V
x
= Z
1
I
x
dx
,
d I
x
= Y
1
V
x
dx
poto i V
x
tei nuli kad x tei nuli.
Diferenciranjem prve jednaine po x uz uvaavanjem druge jednaine dobijamo:
d

2

V

x
= Z
1
Y
1
V
x
.dx
Opte rjeenje ove diferencijalne jednaine je:
U
x
= C
1
ch x Z
1
Y
1
+ C
2
sh x Z
1
Y
1
,
gdje su C
1
i C
2
integracione
konstante. Za struju se dobija:
Y
1
Y
1
ch x
I
x
= C
1
sh x Z
1
Y
1
+ C
2
Z
1
Y
1
Z
1
Z
1
Integracione konstante se dobijaju iz graninih uslova voda, za kraj voda je:
---- 84 ----
x = 0 : I
x
= I
2
V
x
=
V
2
C
1
=
V
2
C
2
= I
Z
1
2
Y
1
Dolazimo do izraza, koji odre uju fazor napona i struje u ma kojoj taki voda, kad su poznate
veliine na kraju voda:
Z
1
sh x
V x
=
V
2
ch x Z
1
Y
1
+ I
2
Z
1
Y
1
Y
1
Y
1
I
x
= V 2 sh x Z
1
Y
1
+ I
2
ch Z
1
Y
1
Z
1
Ovo su osnovne jednaine prenosa snage vodom i nazivaju se
prenosne jedna ine voda ili jednaine telegrafara.
Napona i struje na po etku voda u funkciji napona i struje na kraju voda :
Z
1
sh l
, V 1 =V
2
ch l Z
1
Y
1
+ I
2
Z
1
Y1
Y
1
Y
I
1
=V2
1
sh l Z
1
Y
1
+ I
2
ch l Z
1
Y
1
.
Z
1
Napona i struje na kraju voda u funkciji napona i struje na po etku voda :
Z
1
sh l
V
2
=V
1
ch l Z
1
Y
1
I
1
Z
1
Y
1
,
Y
1
Y
1
sh l
. I
2
= I
1
ch l Z
1
Y
1
V 1
Z
1
Y
1
Z
1
Veliina: = Z
1
Y
1
= + j je konstanta (koefcijent) prostiranja.
Realni dio [1 / km] je konstanta slabljenja.
Imaginarni dio [r / km] je fazna konstanta.
---- 85 ----
Veliina: Z
c =
Z
1
ima prirodu impedanse i naziva se karakteristi na
Y
1
impedansa.
Sada se prenosne jedna ine mogu napisati u obliku:
V
x
= V
2
ch x + I
2
Z
C
sh x ,
I
x
=
V

2
sh x + I
2
ch x .
Z
C
ili preko koefcijenata prenosnih jednaina:
A
x
= ch x = D
x
B
x
= Z
C
sh
x
C

x

=
sh
x Z
C
u obliku:
V
x
= A
x
V
2
+ B
x
I
2
I
x
= C
x
V
2
+ D
x
I
2
Matri ni oblik prenosnih jedna ina, za napon i struju na po etku voda :
U
1
=
I
1
A B U
2
,
C D
I
2
A, B , C , D sukoefcijenti etvorokrajnika, odnosnokoefcijenata prenosnihjednaina
odre eni izrazima:
A = ch l = D
B = Z
c
sh l
C =
1
sh l
Z
c
---- 86 ----
2. Konstanta prostiranja trofaznih nadzemnih vodova
Konstanta prostiranja je defnisana izrazom: = Z
1
Y
1
= + j .
Kod nadzemnih vodova otona aktivna odvodnost je zanemarljivo mala, pa je
konstanta prostiranja:
= Z
1
Y
1
( R
1
+ jL
1
) jC
1
= + j ,
= j L
1
C
1
1 j
R
1
.
L
1
Kod nadzemnih vodova odnos R
1
/ L
1
se kree se opsegu od 0,5 0,25 .
Ako se za primjer uzme vod kod koga je: R
1
/ L
1
= 1 / 3,5 = 0,2857 , bie:
1 j
R
1
= 1 j 0, 2857 = 1, 0291 j0,15.
L
1
Sada se konstanta prostiranja za posmatrani sluaj moe odrediti kao:
= + j =
= 0,15 L
1
C
1
+ j1, 0291 L
1
C
1
= ,
= 0,15
i
+ j1, 0291
i

i
je fazna konstanta idealizovanog voda, odnosno voda bez gubitaka , kod
kojeg je: R
1
= 0 i G
1
= 0 , pa je:
= Z Y = ( R + jX )(G + jB ) = j
2

2
L C = j L C = j .
i 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 i

i
= L
1
C
1

= v
0

=
2 f
=
v
0
=
100 [ rad / s]
= 10, 472 10
4
[ rad / km] =
300000 [ km / s]
= 0, 06[
o
/ km]
---- 87 ----

i
je izraunato za uestanost f = 50Hz i brzinu svjetlosti u vazduhu
v
0
= 300000km / s
Konsatnat prostiranja za posmatrani vod je:
= (1, 572 + j10, 776) [1/ km] .
Konstanta prostiranja kod realnih nadzemnih vodova je kompleksan broj sa
dominantnim imaginarnim dijelom, odnosno konstanta slabljenja mnogo je
manja od fazne konstante.
3. Karakteristi na impedansa trofaznih nadzemnih vodova
Karakteristina impedansa realnih trofaznih nadzemnih vodova moe se odrediti
kao:
=
Z
1
R
1
+ j L
1
=
L
1
j
R
1
= Z
ci
(1, 0291 j0,15) [ ],
Z
c
1
Y
1
j C
1
C
1

L
1
Z
ci
=
L
1
[ ] je karakteristina impedansa idealizovanog voda, odnosno voda
C
1
bez gubitaka , kod kojeg je: R
1
= 0 i G
1
= 0 .
Karakteristina impedansa realnih trofaznih nadzemnih vodova je
kompleksan broj sa dominantnim realnim dijelom.
4. Idealizovani vod
Idealizovani vod je vodova bez gubitaka, kod kojeg je: R
1
= 0 i G
1
= 0 .
Konstanta prostiranja idealizovanog voda je:
=
j
2

2

L
C = j
=
j Z
1
Y
1
= ( R + jX )(G + jB ) =
L
C ,
i
1 1 1 1 1 1 1 1 i
Konstanta prostiranja idealizovanog voda je imaginarni broj:

i
= j
i
,
odnosno jednaka faznoj konstanti.
Kod idealizovanih vodova proizvod konstante prostiranja i duine svodi se na:
x = j
i
x = j
x
, gdje je:
x
=
i
x elektrina ugaona duina voda.
Karakteristina impedansa idealizovanog voda:
---- 88 ----
Z
C
=
Z
1
=
R
1
+ jX
1
=
jL
1
=
L
1
, je realan broj.
i
Y
1
G
1
+ jB
1
jC
1
C
1
Kod idealizovanog voda, koefcijenti prenosnih jednaina su:
A
x
= ch x = ch j
x
= cos
x
= D
x
B
x
= Z
c
sh x = Z
ci
sh j
x
= jZ
ci
sin
x
C
x
=
1
sh x
=
1
sh j
x
= j
sin
x
Z
c
Z
ci
Z
ci
5. Defnicija snage u naizmjeni nom sistemu
Ako se uoe fazori napona V i struje I , ije su poetne faze, odnosno argumenti
odre eni u odnosu na proizvoljno odabranu referentnu osu, i formira njihov proizvod
dobie se:
S = V I = Ve
j

u
Ie
j

i
=

VIe

j

(
u
+
i
)

.
V
u i
=
u

i
I
i
i
f.o.
Gornji izraz oigledno ne predsatvlja prividnu snagu jer zbir argumenata
(
u
+
i
) nije fazni pomjeraj izme u struje i napona.
Da bi se u rezultatu proizvoda fazora napona i struje pojavio njihov me usobni fazni
pomjeraj, a ne zbir njihovih argumenata, potrebno je jedan od fazora konjugovati.
Svejedno je koji e se fazor konjugovati. Uobiajeno je da se konjuguje struja. Tada
se dobija korektan izraz za prividnu snagu:
S

=

V

I

*

=

Ve

j
u

Ie

j
i
=

VIe

j

(
i
)

,
gdje je:
u i
=
u

i
fazni pomjeraj izme u napona i struje, odnosno
argument napona V u odnosu na struju I .
U jednofaznom prikazu voda:
S je prividna snaga jedne faze (npr. u MVA),
V je fazor faznog napona (u kV), a
- 89 ----
I
*
je konjugovana vrijednost fazora strujeI (u kA).
Prividna snaga se moe prikazati preko realne i imaginarne komponente:
S
=

V

I

*

=

VIe

j

(
u
i
)

=

VIe

j

=VI cos + jVI sin
= P + jQ
Reralni dio prividne snage je aktivna snaga (u MW): P = UI cos , a
imaginarni je reaktivna snaga (u MVAr): Q = UI sin .
Ako fazor struje zaostaje iza fazora napona, to je sluaj kod preteno induktivne
struje, argument =
u i
> 0 , pa je reaktivna snaga pozitivna.
Drugim rjeima, induktivna reaktivna snaga je pozitivna ( Q
ind
> 0 ).
Kod preteno kapacitivne struje, iji fazor prednjai fazoru napona, je
=
u i
< 0 , te jekapacitivna reaktivna snaga negativna (Q
kap
< 0 ).
Treba zapamtiti da se ovakvi predznaci reaktivne induktivne i kapacitivne snage
dobijaju ako se pri izraunavanju prividne snage konjuguje fazor struje.
Tako e, treba uoiti da se svi izrazi odnose na jednofazni prikaz voda, pa su i sve
snage snage po jednoj fazi.
6. Prirodna snaga prenosa
Reim voda u kome su njegove krajnje take zatvorene karakteristinom
impedansom, naziva se reim prenosa prirodne snage.
Kada je vod na svom kraju zatvoren (optereen) karakteristinom impedansom
tada je:
I
2 =
V
2
, odnosno
V
2
= I
2
Z
c
.
Z
c
Prenosne jednaine u ovom sluaju, uz usvajanje fazora napona V
2
za referentni
(po faznoj osi) V
2
= V
2
, poprimaju oblik:
V
x
= V
2
ch x +
I
2
Z
C
sh x = V ch x + V sh x = V e
x
,
2 2 2
V
x
=

V e

x

=

V e
(
+
j

)

x

=

V e
x

e

j
x

=

V e
x

e

j
x
.
i
2 2 2 2
---- 90 ----
I
x
=
V
2 sh x + I
2
ch x = I
2
sh x + I
2
ch x = I
2
e

x
,
Z
c
I
x
= I
2
e

x = I
2
e
( + j )
x
= I
2
e
x
e
jx =
I
2
e
x
e
j
x
Zakljuujemo da su u reimu prenosa prirodne snage moduli napona i struje na bilo kom mjestu
voda vei od njihovih vrijednost na kraju voda:
V
x
>V
2
i I
x
> I
2
,
jer je:
e
x
> 1 i
e
j
x
= 1 .
Prividna snaga:
S
2
= V
2
I
*
=
V
2
S
pr
jeprirodna snaga prenosa voda .
2
Z*
C
U reimu prenosa prirodne snage, prividna snaga na bilo kom mjestu voda x
je:
S
x
=
V
x
I
*
x
=
V
2
2
e

2
x

e

j
x
e

j
x
=

S

pr

e

2

x

.
Z
*
C
Ulazna impedansa voda zatvorena karakteristinom impedansom je:
Z
ul
=
V
x
=
V
2
= Z
C
,
I
x
I
2
dakle, jednaka je svojoj karakteristinoj impedansi.
Kod idealizovanog voda, odnosno voda bez gubitaka, koefcijent slabljenja je
jednak nuli, pa pri prenosu prirodna snage vai :
V
x
= V
2
e
j

x
I
x
= I
2
e
j

x
Z
C
= Z
C
I
2
= I
2
U reimu prenosa prirodne snage kod idealizovanog voda:
Moduli napona i struja du voda se ne mijenjaju, jer je slabljenje
jednako nuli.
- 91 ----
Javlja se samo fazni pomjeraj izme u istoimenih veliina u razliitim takama voda
koji je jednak elektronoj ugaonoj duini dionice voda defnisane posmatranim
takama.
Struja i napon u svakoj taki voda su u fazi.
Prividne snage u svim takama su jednake prirodnoj snazi koja je po
prirodi aktivna i jednaka:
V
2
V
2
V
2
S = S = P =
1
=
x
=
2
.
x pr pr
Z
C
Z
C
Z
C
Prirodna snaga stvarnih trofaznih vodova defnie se za nominalni napon
kao:
P =

U
n
2

.
pr
Z
C
U posljednjem izrazu P
pr
je aktivna trofazna snaga snaga a U
n
linijska vrijednost
nnominalnog, odnosno nazivnog napona trofaznog voda.
Kod realnih vodova, prirodna snaga je kompleksna (sa malom reaktivnom
komponentom), ali se u praktinim razmatranjima smatra da je aktivna.
U Tabeli su date su vrijednosti prirodnih snaga za nadzemne vodove standardnih
nazivnih napona.
Tabela: Prirodne snage realnih trofaznih vodova
U
n
[kV] 6 10 20 35 110 220 400
Z
c
[] 400 400 400 400 400 400 320
P
pr
[MW] 0,09 0,25 1 3,06 30,2 121 500
Karakteristina impedansa voda sa fazama u vidu snopa je manja nego kod vodova
sa jednim uetom po fazi, zbog njihove manje podune induktivnosti i ve e podune
kapacitivnosti.
Pored poveanja napona, jedan od naina da se dobije vea prirodna snaga
trofaznih vodova je izrada faznih provodnika u vidu snopa.
Polazei od predhodnih izraza, moe se napisati sljedea relacija:
---- 92 ----
U
x
=
Z =
L
1
=
L
c
I
x
C
1
C
LI
x
2
= W =
CU
x
2
= W
2
mag
2
el . st .
Slijedi da su elektromagnetska i elektrostatika energija u svakoj taki voda, pri
prenosu prirodne snage, uravnoteene. Za ovu pojavu se jo kae da vod sam
sabe kompenzuje u pogledu reaktivnih energija ili snaga.
Prirodna snaga voda je vaan parametar, jer se aktivne snage bliske prirodnoj
snazi mogu prenositi na velike daljine bez problema vezanih za naponske prilike na
vodu, odnosno bez pada ili poveanja napona du voda u odnosu na njegov
polazni kraj.
7. Ekvivalentiranje voda sa raspodjeljenim parametrima
zamjenskim emama sa skoncentrisanim parametrima
Svaki trofazni vod sa raspodjeljenim parametrima moe se zamjeniti ekvivalentnom
emom sa koncentrisanim parametrima cijelog voda, tako da su fazori ulaznih
veliina U
1
i I
1
i izlaznih veliina U
2
i I
2
stvarnog voda i
ekvivalentnog kola (eme) potpuno identini.
Vodovi se ekvivalentiraju zamjenskim "" i "" emama.
ee se koriste ekvivalentne "" eme, jer se njihovom primjenom dobijajumree sa manjim
brojem vorova nego kad se koriste zamjenske "" eme.
Ekvivalentne "" ili "" eme sa skoncentrisanim parametrima ekvivalentne su
samo za reime na krajevima voda i pomou njih nije mogue analizirati naponske i
strujne prilike du voda.
7.a. Zamjenska " " ema voda (Slika)
I
1
, S
1
Z
I
2
, S
2
V
1
Y
V
2 2 2
Slika: Zamjenska "" ema voda
---- 93 ----
Veza izme u ulaznih i izlaznih veliina "" eme data je matrinom
jednainom:
+ V A
V
1
V
1
=
1
=
2
C
D

I
2
Y
2
Z
2
+
Z
2
2
Z
V
1
.
1 +
Z

Y
1
2
Parametri Z
i
Y
ekvivalentne "" eme odre uju se izjednaavanjem

2
koefcijenata etvorokrajnika "" eme sa koefcijentima etvorokrajnika matrine prenosne
jednaine voda :
A
= A = ch l
B
= B = Z
c
sh l
C
= C =
1
sh l
Z
c
D
= D = ch l
= Z
c
sh
l Y

=
ch l
1 2 Z
c
sh
l
Priblina zamjenska " " ema voda
Za sve vodove u praksi vai relacija Z
1
Y
1
<< 1 .
Stoga, za vodove duine ispod 500 km, ako se u odre ivanju hiperbolnih funkcija
sh = +

3
+

5
+

7
+ ... ,ch = 1
+

2
+

4
+

6
+ ...
3! 5! 7! 2! 4! 6!
izostave svi lanovi sem prva tri greka nije vea od 0.2% , a ona nije vea od 0.5% ako se usvoje
samo prva dva lana.
Greka naglo opada sa opadanjem duine voda.
Za praktine svrhe, u izrazima za napon i struju du voda (prenosne jednaine) uvijek je dovoljno
koristiti samo pra dva lana.
Ako duina voda nije vea od 150 km moe se zanemariti i drugi lan, a da tanost rezultata bude
potpuno zadovoljavajua.
U ovom sluaju vod se zamjenjuje sa priblinom " " emom sa vrijednostima
koncentrisanih parametara:
---- 94 ----
Z
Z = l Z
1
Y
Y
= l
Y
1
2 2 2
7.b. Zamjenska (ekvivalentna) "T" ema voda ( Slika )
I
1
, S
1 I
2
, S
2
Z Z
2 2
V1 Y
V 2
Slika : Zamjenska "T" ema voda
Veza izme u ulaznih i izlaznih veliina "T" eme data je matrinom jednainom:
V
1
A
=
V
2
C
Z Y Z
Z Y
1 +

2 +

V V
B 1 2 2 2 1
=
I
2
Y
1 +
Z
V 1
2
Parametri Z
i
Y
ekvivalentne "" eme odre uju se izjednaavanjem

2
koefcijenata etvorokrajnika "" eme sa koefcijentima etvorokrajnika matrine prenosne
jednaine voda :
A
= A = ch l
B
= B = Z
c
sh l
C
= C =
1
sh l Z
c
D
= D = ch l
= Y
c
sh l
Z

=
ch l 1
,2 Y
c
sh l
=
1 1
gdje je: Y
c
.
Z
c
---- 95 ----
Priblina zamjenska "T" ema voda
Ako duina voda nije ve a od 150 km moe vod zamjeniti sa priblinom "T" emom, a da tanost
rezultata bude potpuno zadovoljavajua.
U ovom sluaju vrijednostima koncentrisanih parametara su:
Z

Z

=

l

Z
1
2 2 2
Y
Y = l Y
1
7.c. Zamjenska "I" ema voda ( Slika )
Za kratke vodove, a posebno kratke vodove napona do ukljuivo 35 kV, moe se ii
dalje sa uproenjem zamjenskih ema voda. Konkretno, moe se raunati sa
priblinom "I" emom.
Na Slici je uz indekse za snage i napone dodat simbol "f", da bi istakli da se radi o
snagama po jednoj fazi i o faznim naopnima (U
f
V )
I , S
1

f
Z = R + jX = R
1
l + jX
1
l [] I , S
2

f
V
V
1 2
Slika : Zamjenska "I" ema voda
U proraunima distributivnih mrea (kratle dionice vodova i nii naponi)
najee se za vodove koriste zamjenske "I" eme.
Izrazimo napon na poetku voda (U
1
- linijska vrijednost napona) preko poznatog
napona na kraju voda (U
2
= U
2
- linijska vrijednost napona) i snaga na kraju voda,
odnosno snaga potronje ( P
2
- aktivna trofazna snaga na kraju voda, Q
2
- reaktivna
trofazna snaga na kraju voda).
Napon na poetku voda je: U
1
= U
2
+ 3 Z I = U
2
+ 3( R + jX )I .
Snaga na kraju voda je:
---- 96 ----
S
2
= 3U
2
I
*
= P
2
+ jQ
2
I

=

P
2

jQ
2
3U
2
Raunajui sa posljednjeg izrazom za strujuj, za napon na poetku voda dobijamo:
U
1
= U
2
+ 3( R + jX )I =
+
P
2

jQ
2
=
=
U
2
3( R + jX )
3U
2
.
P
2
R + Q
2
X
P
2
X Q
2

R
= U
2
+ + j
U
2 U
2
---- 97 ----

1321354788PrIIKolVMiV2011 12

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1321354788PrIIKolVMiV2011 12

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Visokonaponske mree i vodovi predavanja II Kol Prof.

Jedna ina stanja:

), tako i pri najveem optereenju ( p

i pri kritinoj temperaturi

Slika: Promjena otpornosti sa temperaturom

Poduna induktivnost provodnika simetrinog trofaznog voda je:

Vrijednost impedansa nultog redosljeda za vod sa dva zatitna ueta je

Kapacitivnost sistema dvoinog voda po jedinici ( km ) duine je:

Konstanta prostiranja idealizovanog voda je imaginarni broj:

ekvivalentne "" eme odre uju se izjednaavanjem

ekvivalentne "" eme odre uju se izjednaavanjem

You might also like