Filipiny

1
Filipiny
Republika ng Pilipinas
Republic of the Philippines
Republika Filipin
Flaga Filipin Herb Filipin
Hymn: Lupang Hinirang
Jzyk urzdowy filipiski, angielski
Jzyk uywany 171 jzykw, filipiski jako ponadregionalny
Stolica Manila
Ustrj polityczny republika
Gowa pastwa prezydent Benigno Aquino III
Szef rzdu prezydent Benigno Aquino III
Powierzchnia
cakowita
wody rdldowe
72. na wiecie
300 000 km
1830 km (0,61%)
[1]
Liczbaludnoci(2008)
cakowita
gstozaludnienia
12. na wiecie
92 681 000[2]
309 osb/km
Jednostka monetarna peso filipiskie (PHP)
Niepodlego od USA
4 lipca 1946
Religia dominujca rzymski katolicyzm
Strefa czasowa UTC +8
Kod ISO 3166 PH
Domena internetowa .ph
Kod samochodowy RP
Kod telefoniczny +63
Terytoria autonomiczne Muzumaskie Mindanao
Filipiny
2
1
Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook [3]
Zdjcie satelitarne
Filipiny, oficjalnie Republika Filipin (fil.: Pilipinas, Republika
ng Pilipinas, ang.: Philippines, Republic of the Philippines )
pastwo wyspiarskie w poudniowo-wschodniej Azji, pooone na
Archipelagu Filipiskim na Oceanie Spokojnym. Od pnocy
Filipiny oblewane s wodami cieniny Luzon, od zachodu wodami
Morza Poudniowochiskiego. Archipelag oddzielony od wyspy
Borneo Morzem Sulu oraz Morzem Celebes od pozostaych wysp
Indonezji. Od wschodu Filipiny otoczone s wodami Morza
Filipiskiego. Pooenie w strefie klimatu rwnikowego i
pacyficznego piercienia ognia powoduje, e Filipiny naraone s
na czste tajfuny i trzsienia ziemi, jednak czyni z nich take jeden
z najbogatszych obszarw na wiecie pod wzgldem
biornorodnoci. Cay archipelag skada si z 7107 wysp, lecz
najczciej dzieli si go na trzy gwne jednostki: Luzon, Visayas i
Mindanao. Stolic Filipin jest Manila.
Z ok. 92 milionami mieszkacw Filipiny zajmuj 12. miejsce
pord najbardziej zaludnionych pastw wiata. Dodatkowe 11
milionw Filipiczykw yje poza granicami kraju. Wyspy
charakteryzuj si duym zrnicowaniem etnicznym i kulturowym. Jednymi z pierwszych, ktrzy osiedlili si na
archipelagu w czasach prehistorycznych byli Negryci. Pniej przybyy na Filipiny ludy austronezyjskie, razem z
ktrymi dotary malajskie, hinduskie i islamskie wpywy kulturowe. Wraz z rozwojem handlu pojawiy si take
chiskie wpywy kulturowe.
Pojawienie si Ferdynanda Magellana w 1521 roku zapocztkowao er dominacji hiszpaskiej. Do koca XVI
wieku niemal cay archipelag zosta podbity przez Hiszpani i przeksztacony w jej koloni. Sukcesem zakoczya
si chrystianizacja prawie caej ludno Filipin. Pod koniec XIX wieku nastpiy w krtkim czasie po sobie
powstanie antyhiszpaskie, wojna hiszpasko-amerykaska i powstanie antyamerykaskie, ktre przyczyniy si do
przejcia kontroli nad Filipinami przez Amerykanw. W czasie II wojny wiatowej archipelag dosta si pod
okupacj japosk, ktra trwaa do lipca 1945 roku, kiedy wojska Stanw Zjednoczonych ostatecznie wypary
Japoczykw. W lipcu 1946 roku proklamowano niepodlego Filipin. Kilkudziesicioletni okres dominacji
amerykaskiej spowodowa rozpowszechnienie jzyka angielskiego i kultury zachodniej. Po odzyskaniu
niepodlegoci Filipiny dowiadczyy kilku burzliwych wydarze, ktre prowadziy, np. do obalenia dyktatury
Ferdinanda Marcosa w 1986 roku, ale take pokazyway sabo pastwa, jak druga rewolucja EDSA w 2001 roku.
Filipiny
3
Etymologia
Nazwa Filipiny pochodzi od imienia krla Hiszpanii Filipa II Habsburga. W 1543 roku hiszpaski odkrywca Ruy
Lpez de Villalobos nazwa wyspy Leyte i Samar Felipinas na cze wczesnego ksicia Asturii. Ostatecznie dla
caego archipelagu przyja si nazwa Las Islas Filipinas. Wczeniej Hiszpanie uywali okrele Islas del Poniente
(dos. Wyspy Zachodu) lub San Lzaro nazwy wymylonej przez Ferdynanda Magellana
[4]

[5]

[6]

[7]

[8]
.
Oficjalna nazwa Filipin zmieniaa si kilkakrotnie w historii pastwa. W czasie powstania antyhiszpaskiego w
latach 18961898 Zgromadzenie Narodowe proklamowao utworzenie Republiki Filipiskiej (Repblica Filipina).
Od wybuchu wojny amerykasko-hiszpaskiej i powstania antyamerykaskiego do momentu powstania Wsplnoty
Filipin amerykaskie wadze kolonialne uyway nazwy Wyspy Filipiskie (Philippine Islands). W czasie rzdw
amerykaskich pojawio si take okrelenie Filipiny, ktre z czasem przyjo si jako popularna nazwa dla kraju
[9]
.
Po uzyskaniu niepodlegoci oficjalna nazwa pastwa to Republika Filipin.
Geografia
Stolica Manila (ludno 1,7 mln w 2001 r.; z przylegymi miastami tzw. Metro Manila ok. 14,1 mln)
Wiksze miasta: Quezon City, Davao, Caloocan, Cebu, Tarlac, Iloilo, Bacolod i Zamboanga
Linia brzegowa: ok. 36 289 km (ok. 7107 wysp, z czego 880 zamieszkanych)
Bogactwa naturalne: ropa naftowa, chrom, rudy elaza, mied, nikiel, srebro, zoto, sl kamienna, kobalt
Klimat rwnikowy, gorcy i wilgotny. rednia temperatura: w styczniu 26 stopni C, w sierpniu 28 stopni C. Pora
deszczowa (monsuny) od czerwca do listopada, pora sucha od grudnia do maja. Od lipca do listopada
niebezpieczestwo tajfunw.
Najwyszy szczyt Apo 2954 m n.p.m.
Najwiksze jeziora: Laguna de Bay, Jezioro Lanao, Jezioro Taal.
Grupy etniczne: Filipiczycy 95,5 proc., Chiczycy 1,5 proc., pozostali 3 proc.
Najwiksze wyspy
Luzon - 104 tys. km
Mindanao - 94,6 tys. km
Samar - 13,1 tys. km
Negros - 12,7 tys. km
Palawan - 11,7 tys. km
Panay - 11,5 tys. km
Mindoro - 9,7 tys. km
Leyte - 7,2 tys. km
Cebu - 4,4 tys. km
Bohol - 3,8 tys. km
Masbate - 3,3 tys. km
Filipiny
4
Historia
W 1521 roku, portugalski odkrywca Ferdynand Magellan przyby na Filipiny i przyczy je do Krlestwa
Hiszpanii
[10]
. Kolonizacja wysp rozpocza si od momentu pojawienia si na nich Miguela Lpeza de Legazpi,
ktry przyby na nie z Meksyku w 1565 roku. Zaoy wwczas pierwsz europejsk osad Cebu. W 1571 roku
zostaa zaoona Manila jako stolica Hiszpaskich Indii Wschodnich.
W 1898 roku na Filipinach wybucho powstanie przeciwko Hiszpanom. W konflikcie uczestniczyy Stany
Zjednoczone, w efekcie czego przejy one kontrol nad krajem. W roku 1916 Filipiny uzyskay poszerzenie
uprawnie, a w roku 1934 status niezalenej wsplnoty (Philippines Commonwealth).
W 1946 Filipiny uzyskay niepodlego. W 1965 prezydentem zosta Ferdinand Marcos. W 1986 w kraju dokona
si pokojowy przewrt, w wyniku ktrego obalona zostaa dyktatura Marcosa, a wadz obja Corazon Aquino,
zwyciczyni wyborw prezydenckich. W latach 1992-1998 na stanowisku szefa pastwa zasiada Fidel Ramos. W
1998 odbyy si kolejne wybory prezydenckie, wygrane przez Josepa Estrad. W styczniu 2001 Estrada zosta
pozbawiony urzdu po oskareniu go o malwersacje finansowe. Jego miejsce zaja wiceprezydent Gloria
Macapagal-Arroyo, ktra wygraa rwnie wybory w 2004. W 2010 na stanowisku zastpi j Benigno Aquino III.
Waniejsze daty
wito narodowe Dzie Niepodlegoci, 12 czerwca (1898 - uwolnienie spod panowania Hiszpanii)
Polityka
Ustrj polityczny republika
Parlament Izba Reprezentantw (248 miejsc), Senat (24 miejsca)
Konstytucja z 2 lutego 1987, w mocy od 11 lutego 1987
System prawny oparty na prawie hiszpaskim i anglo-amerykaskim, akceptuje si Midzynarodowy Trybuna
Sprawiedliwoci z zastrzeeniami.
Demografia
Jzyki: filipiski (oficjalny, oparty na tagalog), angielski (oficjalny), hiszpaski oraz 87 jzykw i dialektw
uywanych lokalnie
Religie
[11]
:
Katolicyzm 62,3% (w tym Koci rzymskokatolicki i narodowy Koci starokatolicki),
Protestantyzm 19%: Koci Adwentystw Dnia Sidmego, Koci Chrystusowy, metodyzm i wiele innych,
Islam 5%,
Pentekostalizm 2,9%, g. Zbory Boe
Animizm 0,6%,
Mormoni 0,5%,
wiadkowie Jehowy 0,2%,
pozostali 9.1% (gwnie lokalne wyznania chrzecijaskie).
Miasta
Metro Manila, zwane take Regionem Stoecznym, obejmuje waciwe miasto Manila oraz 15 ssiednich miast i
jedn gmin. Dziesi z nich plasuje si na licie dwudziestu najwikszych miast Filipin. Metro Manila liczy ok. 11
milionw mieszkacw i jest jedn z najwikszych aglomeracji na wiecie. Obszar Wielkiej Manili (Greater
Manila), w skad ktrego wchodz fragmenty pobliskich prowincji, liczy ok. 20 milionw mieszkacw
[12]

[13]
.
Wanymi orodkami miejskimi s take Davao i Cebu.
Filipiny
5
Ponisze zestawienie przedstawia dziesi najwikszych pod wzgldem liczby ludnoci miast Filipin
[14]
:
Najwiksze miasta Najwiksze zespoy miejskie
Lp. Miasto Populacja Wzrost pop. Region
Metro Manila
Metro Cebu
1 Quezon City 2 679 450 2,53% Region Stoeczny
2 Manila 1 660 714 0,03% Region Stoeczny
3 Caloocan 1 378 856 2,53% Region Stoeczny
4 Davao 1 363 337 1,81% Davao
5 Cebu 798 809 2,16% Central Visayas
6 Zamboanga 774 407 3,54% Zamboanga Peninsula
7 Antipolo 633 971 5,22% CALABARZON
8 Pasig 617 301 2,29% Region Stoeczny
9 Taguig 613 343 4,07% Region Stoeczny
10 Valenzuela 568 928 2,23% Region Stoeczny
Na podstawie spisu powszechnego 2007
[15]
Turystyka
Atrakcje turystyczne:
lasy tropikalne
liczne biae plae
rafy
endemiczna fauna
Przypisy
[1] East & Southeast Asia :: Philippines (https:/ / www.cia. gov/ library/ publications/ the-world-factbook/ geos/ rp. html) (ang.). Central
Intelligence Agency. [dostp 2011-03031].
[2] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Filipiny#endnote_1
[3] https:/ / www. cia. gov/ library/ publications/ the-world-factbook/ geos/ rp. html
[4] William Henry Scott (historian): Barangay: Sixteenth-century Philippine Culture and Society (http:/ / books. google. com/
?id=15KZU-yMuisC). Ateneo de Manila University Press, 1994, s. 6 (http:/ / books. google. com/ books?id=15KZU-yMuisC& pg=PA6).
ISBN 9715501354.
[5] Chapter 4. Magellan's Successors: Loaysa to Urdaneta. Two failures: Grijalva and Villalobos (http:/ / epress. anu. edu. au/ spanish_lake/
mobile_devices/ ch04s05.html). W: Oskar Spate: The Spanish Lake - The Pacific since Magellan, Volume I (http:/ / epress. anu. edu. au/
spanish_lake/ mobile_devices/ ). Taylor & Francis, 1979, s. 97. ISBN 070990049X.
[6] The Pacific Basin: A History of Its Geographical Exploration (http:/ / books. google. com/ ?id=veuwAAAAIAAJ& cd=5& dq=islas+ del+
poniente+ san+ lazaro& q=islas+ del+ poniente#search_anchor). American Geographical Society, 1967, s. 369.
[7] Encyclopedia of the Philippines, Volume 15 (http:/ / books. google. com/ ?id=lt5uAAAAMAAJ& cd=2& dq=islas+ del+ poniente+ san+
lazaro& q=islas+ del+ poniente+ #search_anchor). Wyd. 3rd. E.Floro, 1957, s. 46.
[8] The Cambridge History of Southeast Asia Volume One, Part Two From c. 1500 to c. 1800 (http:/ / books. google. com/
?id=jtsMLNmMzbkC& printsec=frontcover#v=onepage& q). Cambridge: Cambridge University Press, 1999, s. 12 (http:/ / books. google.
com/ books?id=jtsMLNmMzbkC& pg=PA12& dq=#v=onepage& q& f=false). ISBN 0521663709.
[9] Manuel L. Quezon III: The Philippines are or is? (http:/ / www. quezon. ph/ 2005/ 03/ 28/ 323/ ) (ang.). The Daily Dose, 2005-03-28. [dostp
2011-03-31].
[10] Gregorio F. Zaide, Sonia M. Zaide: Philippine History and Government, Sixth Edition. All-Nations Publishing Company, 2004.
[11] Koci Zielonowitkowy Zbr "FILADELFIA" w Bielsku-Biaej (http:/ / kzbb. org/ ind. php?kzbb=statystyka& w=rzws& ac=p& id=5&
idp=181) (pol.). [dostp 2011-03-31].
[12] Demographia World Urban Areas (World Agglomerations) (http:/ / www. demographia. com/ db-worldua. pdf) (ang.). Demographia,
04-2011. [dostp 2011-04-20].
Filipiny
6
[13] World: metropolitan areas (http:/ / world-gazetteer.com/ wg. php?x=& men=gcis& lng=en& dat=32& srt=npan& col=aohdq& pt=a& va=&
srt=pnan) (ang.). World Gazetteer, 2010. [dostp 2011-04-20].
[14] 2007 Census of Population Population and Annual Growth Rates by Region, Province, and City/Municipality: 1995, 2000, 2007 (http:/ /
www.census. gov. ph/ data/ sectordata/ 2007/ municipality. pdf) (ang.). National Statistics Office, 2007. [dostp 2011-04-20].
[15] http:/ / www.census.gov. ph/ data/ sectordata/ 2007/ municipality. pdf
Linki zewntrzne
Oficjalny portal rzdowy (http:/ / www. gov. ph/ ) (ang.)
rda i autorzy artykuu
7
rda i autorzy artykuu
Filipiny rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=28646626 Autorzy: Adam1993, Adamt, Adziura, Ahn J, Andrzej19, AndrzejCC, Aotearoa, ArturM, Arvedui89, Avtandil, Awersowy,
Bacus15, Bladekiller, Boraczek, Bukaj, CommonsDelinker, Dagmarcisz, Dawid86, Dixi, Elfhelm, EligiuszJakimowicz, Filemon, Grubel, Holek, Instruktorek, Interfector, Irdyb, Jan-kord,
Kicior99, Kpjas, Krissss16, Lazar5, Leafnode, Los, Lukasz Lukomski, MaciejKa, Maikking, Makary, Maral, Marek013, Mariusz G, Markgo, Master Ren', Mataga, Mateusz Szymkiewicz,
Mix321, Mo Cuishle, Muzyk98, Numbo3, Odder, PMG, Pa3Widzi, Pietras1988, Piotr967, Powerek38, Poznaniak, Premia, Qurqa, Rivita, Romanm, Roo72, Ryuu, Sebk., Silthor, Simek, Sir
Lothar, Slawojar, Spacejam2, Starscream, Stefaniak, Stoigniew, Stok, Szczur Zosia, Tanja5, Togo, Tomski, V.C., Westborder, Wicki, Wikipek, Wortes, X ziomal X, Xx236, Yarl, Zbigad, Zero,
wistak1, 48 anonimowych edycji
rda, licencje i autorzy grafik
Plik:Flag of the Philippines.svg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_the_Philippines.svg Licencja: Public Domain Autorzy: Aira Cutamora
Plik:Coat of Arms of the Philippines.svg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Coat_of_Arms_of_the_Philippines.svg Licencja: Public Domain Autorzy: Vectorized by
Zachary Harden (User:Zscout370).
Plik:LocationPhilippines.png rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:LocationPhilippines.png Licencja: Public Domain Autorzy: User:Vardion
Plik:Ph general map PL.png rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Ph_general_map_PL.png Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Autorzy:
Ph_general_map.png: Seav (=Eugene Villar) derivative work: Kpjas at pl.wikipedia
Plik:Philippines.A2002088.0220.1km.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Philippines.A2002088.0220.1km.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Brian0918,
Electionworld, Mircea, Telim tor
Plik:Makati skyline j 0 n.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Makati_skyline_j_0_n.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.0 Autorzy: j_0_n
Plik:Cebu City.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Cebu_City.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: P199
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/