Sap2000 Betonarme Cerceve Kilavuzu

SAP2000
Yaplar Sonlu Elemanlarla

zmleme ve Boyutlama iin
Yazlmlar Serisi
BETONARME EREVE
BOYUTLAMA KILAVUZU
TS500 ve Deprem Ynetmeli!i Uyarlamal
Version 7, Mays 2000
Trkesi: 1.1.2001
C
CCO
OOM
MMP
PPU
UUT
TTE
EER
RRS
SS &
&&
E
EEN
NNG
GGI
IIN
NNE
EEE
EER
RRI
IIN
NNG
GG
ETABS Betonarme ereve Boyutlama Klavuzu Sayfa: ii
COMPUTERS & ENGINEERING Tel: 0049 6406 73667
T
EL!F HAKKI
Copyright Computer & Structures, Computers &
Engineering. Her hakk sakldr. SAP2000 program
ve ilgili tm yazl belgeler sahiplik ve o!altma
haklar sakl rnlerdir. Evrensel sahiplik haklar
Computers & Structures Inc.'a aittir. Trke yazl
belgelerin sahiplik haklar Computers & Engineering
kurulu"una aittir. Computers & Structures Inc. ve
Computers & Engineering kurulu"larndan yazl izin
alnmadan programn lisanssz kullanm veya yazl
belgelerinin o!altlmas tamamen yasaktr.
Daha ayrntl bilgi, yazlm lisans ve
belgelerin kopyalar iin ba"vuru adresi:
Trkiye, Almanya ve Rus Fed. Devletleri
Ana Da!tm:
COMPUTERS & ENGINEERING
Holzmhlerweg 87-89
D-35457 Lollar, ALMANYA
Tel: 0049 6406 73667
Fax: 0049 6406 4745
E-Mail: baser@comp-engineering.com
http://www.comp-engineering.com
http://www.csiberkeley.com
ftp://ftp.csiberkeley.com/webdld
Copyright Computers and Structures Inc., 1978-2000
Copyright Computers & Engineering 1992-2000
CSI Logo'su Computers & Structures Inc. kurulu"unun tescilli ticari markasdr.
SAP2000 Computers & Structures Inc. kurulu"unun ticari markasdr.
ETABS Betonarme ereve Boyutlama Klavuzu Sayfa: iii
S
ORUMLULUK
SAP2000 programnn ve yazl belgelerinin hazrlanmasna byk
zaman, aba harcanm" ve maddi fedakarlk yaplm"tr. Program
tam olarak test edilmi" ve kullanlm"tr. Bununla birlikte
program kullanrken, kullanc, programn gvenilirli!i veya
kesinli!i konusunda program hazrlayan veya da!tanlarn
herhangi bir sorumluluk almad!n veya bunu ima etmedi!ini
kabul eder ve anlar.
Program, betonarme erevelerin boyutlamas iin ok pratik bir
aratr. Programn bundan nceki srmleri ok ba"arl olmu" ve
e"itli tr yaplarda kullanlm"tr. Bununla beraber kullanc, bu
klavuzu tamamen ve dikkatlice okumal ve betonarme hesabnda
program algoritmalarnn kapsamad! durumlar iyice
anlamaldr.
Kullanc, programn temel varsaymlarn aka anlamal ve
programn olu"turdu!u sonular kendisi ba!msz olarak kontrol
etmelidir.
ETABS Betonarme ereve Boyutlama Klavuzu Sayfa: iv
TE"EKKR
Bu rnn bugnk durumuna gelmesinde yllar boyu sren
de!erli al"malaryla katk sa!layan btn mhendis
meslekda"larmza te"ekkr ederiz.
zellikle orjinal SAP serisi programlarnn kavramsalla"trlmas
ve geli"tirilmesinden sorumlu, California Berkeley niversitesi
emekli profesrlerinden Dr. Edward L. Wilson zel olarak
anyoruz. Kendisinin devam eden orijinal zmler retmesi,
programn bu versiyonunda kullanlan e"siz kavramlar
olu"turulmasnda rol oynam"tr.
ETABS Betonarme ereve Boyutlama Klavuzu Sayfa: v
Ana Ba"lk ubu!u Ba"lk st Men Ana Ara ubu!u
Yan Ara
ubu!u
Durum
ubu!u
Simge
Durumuna
Kltme
D!mesi
Ekran
Kaplatma
D!mesi
Kapatma
D!mesi
Yukardan
Bak" Penceresi
Gncel
Birimler
#mle Yeri
Koordinatlar
SAP2000 MENLER"N"N TANIMLARI
SAP2000 komutlarna Uygulama Simgeli (#konlu) Ana Ara ubu!u, Yan Ara
ubu!u, ve st Men'den (Pull Down) eri"ilecektir. Bununla birlikte Uygulama
Simgeli ara ubuklar st Mende bulunan i"lemlerin o!una, daha abuk eri"imi
sa!lar.
Atama (Assign) i"lemi srasnda hatrlamanz gereken iki nemli nokta vardr.
Birincisi; bir de!eri atayaca!nz nesneyi belirtmeden nce o de!eri tanmlam"
(Define) olmalsnz. #kincisi; nce elemanlar semeli (Select) sonra onlara yeni
byklkler atamal (Assign) ya da eskilerini de!i"tirmelisiniz .
ETABS Betonarme ereve Boyutlama Klavuzu Sayfa: vi
ETABS Betonarme ereve Boyutlama Klavuzu Sayfa: vii
!!NDEK!LER:
Sayfa
BLM I
Giri# 1
Genel 1
Kitap Dzeni 2
nerilen Okuma $ekli 3
BLM II
Boyutlama Algoritmalar 5
Boyutlama Yk Kombinezonlar 6
Boyutlama ve Kesit Kontrol Noktalar 7
Kiri" ve Kolonlarn Tannmas 7
Kiri"lerin Boyutlamas 8
Kolonlarn Boyutlamas 8
P % Etkileri 12
Elemanlarn Mesnetlenmemi" Boylar 12
Deprem Ykleri iin zel Hususlar 14
Veri Birimlerinin Seimi 14
BLM III
ACI 3$8-99 a Gre Boyutlama 15
Dayanm Azaltma arpanlar 19
Kolon Boyutlamas 19
#ki Eksenli Kar"lkl Etki Yzeylerinin Olu"turulmas 20
Kolon Kapasitesinin Kontrolu 22
arpanlarla Artrlm" Moment ve Kuvvetlerin Belirlenmesi 22
Moment Bytme arpanlarnn Belirlenmesi 22
Kapasite Orannn Belirlenmesi 24
Kolon Kayma Donatsnn Hesab 25
Kesit Kuvvetlerinin Belirlenmesi 25
Beton Kayma Kapasitesinin Belirlenmesi 27
Gerekli Kayma Donatsnn Belirlenmesi 29
Kiri" Boyutlamas 31
Kiri"in E!ilme Donats Hesab 31
arpanlarla Artrlm" Maksimum Momentlerin Belirlenmesi 31
Gerekli E!ilme Donatsnn Belirlenmesi 31
Dikdrtgen Kesit Hesab 32
Tablal (T) Kesit Hesab 35
Minimum ekme Donats 37
ETABS Betonarme ereve Boyutlama Klavuzu Sayfa: viii
Deprem Boyutlamas iin zel Hususlar 37
Kiri" Kayma Donatsnn Hesab 39
Kesme Kuvveti ve Momentin Belirlenmesi 39
BLM IV
AASHTO LRFD $997 ye Gre Boyutlama 43
Dayanm Azaltma arpanlar 48
Kolon Boyutlamas 49
#ki Eksenli Kar"lkl Etki Yzeylerinin Olu"turulmas 49
Kolon Kapasitesinin Kontrolu 52
arpanlarla Artrlm" Moment ve Kuvvetlerin Belirlenmesi 52
Moment Bytme arpanlarnn Belirlenmesi 52
Kapasite Orannn Belirlenmesi 54
Kolon Kayma Donatsnn Hesab 55
Kesit Kuvvetlerinin Belirlenmesi 55
Kiri" Boyutlamas 63
Kiri"in E!ilme Donats Hesab 63
arpanlarla Artrlm" Maksimum Momentlerin Belirlenmesi 63
Gerekli E!ilme Donatsnn Belirlenmesi 63
Dikdrtgen Kesit Hesab 64
Tablal (T) Kesit Hesab 66
Minimum ve Maksimum ekme Donats 69
Kiri" Kayma Donatsnn Hesab 71
Kesme Kuvveti ve Momentin Belirlenmesi 71
BLM IX
Boyutlama ktlar 77
Genel 77
Boyutlama k"larnn Grafik Grntlenmesi 78
Boyutlama k"larnn Tablo Gsterimi 79
zel Eleman Bilgileri 80
BETONARME EREVE BOYUTLAMA KILAVUZU Sayfa: #
Blm I
Giri$
Genel
SAP2000 hem elik, hem de betonarme yaplarn boyutlamas iin gl ve tmyle
btnle"tirilmi" program modlleri sunmaktadr (CSI 1998a, 1998b, 1997). Program
kullancya, tm ayn kullanc arabirimi iinde olmak zere, yapsal modeller
olu"turma, de!i"tirme, zmleme ve boyutlama seenekleri sa!lar.
Program, kullancnn gerilme durumlarn inceleyebildi!i, kesit byklklerinin
yeniden dzenlenmesi gibi uygun de!i"iklikleri yapabildi!i ve yapy yeniden
zmlemeksizin boyutlamay iyile"tirebildi!i etkile"imli bir evre sa!lar. Bir eleman
zerine fare ile tek bir tklama ayrntl boyutlama bilgisini ekrana getirir. Boyutlama
amac ile elemanlar gruplandrlabilir. Sonular hem grafik ve hem de tablo dzeninde
grntlenebilir ve baslabilir.
Program betonarme ereve elemanlarnn otomatik boyutlamas iin ok sayda
"artnameyi destekleyebilen bir yapya sahiptir. $u anda programn destekledi!i
"artnameler "unlardr: A.B.D. (ACI 1999, AASHTO 1997), Kanada (CSA 1994),
#ngiliz (BSI 1989), Avrupa (CEN 1992) ve Yeni Zelanda (NSZ 3101-95).
BETONARME EREVE BOYUTLAMA KILAVUZU Sayfa: 2
Program, kullancnn belirledi!i bir takm ykleme kombinezonlarna dayanr.
Bununla birlikte, SAP2000 in destekledi!i herbir "artnameye uygun nceden
hazrlanm" (default) bir yk kombinezon veri takm sa!lar. Bu varsaym yk
kombinezonlar kabul edilebiliyorsa hi bir ek yk kombinezonu tanmlamaya gerek
kalmaz.
Kolonlarn boyutlamasnda, program gerekli boyuna donaty ve kayma donatsn
hesaplar. Bununla birlikte, kullanc boyuna donaty veri olarak girebilir, bu durumda
kolon ta"ma kapasitesi oran hesaplanp yazlr. Kolon kapasite oran, kolon
kapasitesine gre gerilme durumu hakknda bilgi verir.
Her kiri"te, kiri" akl! boyunca kullancnn tanmlad! saydaki kesitte, e!ilme ve
kayma iin boyutlama hesab yaplr.
Sonularn sunulu"u ak ve zdr. k" bilgileri mhendise, elemann gerilme
snrlarn a"mas durumunda uygun nlemler alma olana!n verecek formdadr.
Programn retti!i boyutlama bilgileri de, sonular kolayca gereklemek iin
hazrlanp saklanr.
Model geometrisini tanmlama ve boyutlama parametrelerini belirtmede #ngiliz
birimleri kullanlabildi!i gibi SI ve MKS metrik birimleri de kullanlabilir.
Bu program paketi Trkiye'de konu ile ilgili !artnamelerden olan
"TS500 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, 2000" ve
"Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik"
kurallar erevesinde Prof. Dr. Nahit Kumbasar ve Prof. Dr. Zekai
Celep ("stanbul Teknik niversitesi, Betonarme Yaplar Bilim Dal)
tarafndan gzden geirilmi!tir. Program paketinin bu !artnamelere
uygun kullanlmas konusunda hazrladklar ek bilgiler koyu e#ik
yaz karakteri ile ilgili yerlere eklenmi!tir.
Kitap Dzeni
Bu el kitab a"a!da akland! gibi dzenlenmi"tir:
#kinci Blm SAP2000 programnn betonarme boyutlama i"lemlerinin de!i"ik
yanlarn zetlemektedir. Bu blm SAP2000 betonarme boyutlamasnda en ok geen
terminolojiyi aklamaktadr.
Bundan sonraki alt blmn her biri SAP2000 de bulunan belirli bir "artnamenin
SAP2000 de yorumland! ve uyguland! biimde ayrntl aklamasn verir. Her
blm, "artnamenin gere!i olan boyutlama yk kombinezonlarn, kolon ve kiri"
boyutlama i"lemini ve di!er hususlar aklar.
nc Blm SAP2000 de uygulanan "ekli ile ACI $artnamesinin (ACI 1999)
ayrntl bir aklamasn vermektedir.
Drdnc Blm SAP2000 de uygulanan "ekli ile AASHTO LRFD betonarme
$artnamesinin (AASHTO 1997) ayrntl bir aklamasn vermektedir.
Be"inci Blm SAP2000 de programlanan "ekli ile Kanada $artnamesinin (CSA
1994) ayrntl bir aklamasn vermektedir. (Bu blm Trkiyede
kullanlmad!ndan evrilmemi"tir.)
Altnc Blm SAP2000 de programlanan "ekli ile #ngiliz $artnamesinin (BSI 1989)
ayrntl bir aklamasn vermektedir. (Bu blm de Trkiyede kullanlmad!ndan
evrilmemi"tir.)
Yedinci Blm SAP2000 de programlanan "ekli ile Eurocode 2 $artnamesinin (CEN
1992) ayrntl bir aklamasn vermektedir. (Bu blm Trkiyede henz
kullanlmad!ndan evrilmemi"tir fakat ilerde kullanlaca! d"nlerek evrilmesi
planlanm"tr.)
Sekizinci Blm SAP2000 de uygulanan "ekli ile Yeni Zelanda betonarme
$artnamesinin (NZS 1997) ayrntl bir aklamasn vermektedir. (Bu blmde
Trkiyede kullanlmad!ndan evrilmemi"tir.)
Dokuzuncu Blm SAP2000 in betonarme boyutlama ile ilgili tablo ve grafik
k"larn ieren de!i"ik konular zetlemektedir.
Onuncu Blm (rnek 1), ilk kez kullananlara el al"kanl! vermek amac ile hzl bir
al"trma rne!i sa!lar. Bu al"trma rne!inde SAP2000 betonarme boyutlama
modllerinin bir ok temel i"lemi incelenmi"tir.
Onbirinci Blm (rnek 2), ok katl bir yapnn zmleme ve boyutlamasn ierir.
Betonarme Yaplar Zekai Celep, Nahit Kumbasar 2001 nc bask s.748 rnek
20.1 deki yap iin giri" bilgileri ve rnek k"lar verilmi"tir.
nerilen Okuma "ekli
Kullancnn #kinci Blm'deki Boyutlama Algoritmalar ve izleyen alt blmden
ilgi duydu!u "artname blmn okumas nerilir. Son olarak, kullanc, SAP2000 in
betonarme boyutlama k"larn anlayp yorumlayabilmesi iin Dokuzuncu
Blmdeki Boyutlama k"lar n okumaldr.
SAP2000 Quick Tutorial el kitabnda Concrete Design Tutorial blmnde bir
betonarme boyutlama aklamas bulunmaktadr. Ayrca elinizdeki kitabn Onuncu
Blm Hzl Al!trma (rnek ") olarak bahsi geen Concrete Design Tutorial n
Trke evirisini iermektedir. #lk kullancnn bu el kitabn okumadan nce Onuncu
Blmdeki sz konusu aklamann admlarn incelemeleri nerilir.
Blm II
Boyutlama Algoritmalar
Bu blm SAP2000 programnn kulland! betonarme kesit hesab ve kesit kontrol
yntemleri ile ilgili e"itli hususlarn ana izgilerini verir. Betonarme kesit hesab ve
kesit kontrol SAP2000 de a"a!daki "artnamelerden birine gre yaplabilir.
Yapsal Beton iin Amerikan Beton Enstits Bina $artnamesi 1999, ACI 3$8-99
(ACI 1999).
Kpr Boyutlama $artnamesi olarak Amerikan Devlet Karayollar ve Ta"maclk
Brosu $artnamesi AASHTO LRFD $997 (AASHTO 1997).
Kanada Standartlar Birli!i Binalar iin Betonarme Yaplarn Boyutlamas 1994,
CAN3-A23.3-94 (CSA 1994).
#ngiliz Standartlar Enstits Betonun Yapsal Kullanm 1989, BS 8$$0-85,
R$989 (BSI 1989).
Avrupa Standardizasyon Komitesi, Betonarme Yaplarn Boyutlamas 1992,
EUROCODE 2 (CEN 1992).
Yeni Zelanda Betonarme Yaplar Standard 1995. NZS 3$0$-95 (NZS 1995).
Bu "artnamelerin herbirinin algoritma ayrntlar, SAP2000 de kullanld! "ekli ile,
sonraki blmlerde verilmi"tir. Bununla birlikte, bu blm, btn boyutlama
"artnameleri iin ortak olan bir taban sa!lamaktadr.
Bu elkitab yazlrken, kullancnn genelde betonarme hesab konusunda yeterli
mhendislik bilgisine sahip oldu!u ve yukarda ad geen "artnamelerden enaz birine
yabanc olmad! kabul edilmi"tir.
$artnamelerin uygun ksmlarna referans verirken herbir "artnameye ksaltlm" bir ad
verilmi"tir. rne!in AASHTO $artnamesine verilen btn atflarn nnde
AASHTO kelimesi gelir. Benzer "ekilde:
- ACI 31899 $artnamesine yaplan btn atflar ACI ksaltmasn,
- Kanada $artnamesine yaplan btn atflar CSA ksaltmasn,
- #ngiliz $artnamesine yaplan btn atflar BS ksaltmasn,
- Eurocode 2ye yaplan btn atflar EC2 ksaltmasn,
- Yeni Zelanda $artnamesine yaplan btn atflar NZS ksaltmasn ta"r.
Boyutlama Yk Kombinezonlar
Boyutlama yk kombinezonlar yapnn boyutlama hesab ya da kesit kontrolnde
gerekli ykleme durumlarnn e"itli kombinezonlarnn belirlenmesi iin kullanlr.
Kullanlacak yk kombinezonu katsaylar seilen boyutlama "artnamesine gre de!i"ir.
Bu yk kombinezonu katsaylar ilgili ykleme durumlarndan elde edilen kuvvet ve
momentlere uygulanarak toplanr ve yk kombinezonu iin arpanlarla artrlm" kuvvet
ve momentler bulunur.
Davran" spektrumu, zaman tanm alannda hesap yntemi, hareket eden yklerle ilgili
ok-de!erli yk kombinezonlarnda ve etkile"en byklkler arasndaki kar"lkl!n
kayboldu!u (zarf alma tipi, karelerin toplamnn karekk veya mutlak de!er) ok-
de!erli yk kombinezonlarnda, ilgili byklklerin maksimum/minimum
permutasyonlarn kullanarak program otomatik olarak oklu alt kombinezonlar
olu"turur. Davran" spektrumlar iin negatif arpanl ayr kombinezon gerekli de!ildir;
nk program otomatik olarak minimumu maksimumun ters i"aretlisi olarak alr ve
yukarda aklanan permutasyonlara gerekli alt kombinezonlar olu"turur.
Bir boyutlama kombinezonu, zaman tanm alannda hesap veya hareket eden ykn
sadece bir tane ok de!erli durumu ile ili"kili ise, daha ba"ka seenekler de
sunulmu"tur. Program, zaman tanm alannda hesap ynteminin her admnda alt
kombinezonlar olu"turmasn isteme seene!ine sahiptir. Hareket eden ykler
kombinezonunda, etkile"imli olan byklklerin biribirine kar" gelen de!erleri iin, her
bir boyutlama bykl!nn maksimum ve minimumunu kullanarak alt kombinezonlar
olu"turma seene!i vardr.
Statik sabit yk, hareketli yk, rzgar yk ve deprem yk ve/veya dinamik davran"
spektrumu deprem yk ile ili"kili normal ykleme ko"ullarnda, programda her bir
"artname iin hazr (default) yk kombinezonlar vardr. Bunlar "artname nerilerine
dayanmaktadr ve her "artname iin ilgili blmde aklanm"tr.
Hareket eden ykler, zaman tanm alannda hesap, dzenlenmi" hareketli yk, at
hareketli yk ile kar yknn ayr d"nlmesi, vb. ykleme durumlar iin kullanc,
var olanlar yerine veya onlara ek olarak boyutlama yk kombinezonu tanmlamaldr.
Programda nceden hazr olan (default) yk kombinezonlar, sabit yk olarak
tanmlanm" btn statik yk durumlarnn toplanaca!n varsayar. Benzer "ekilde
hareketli yk olarak tanmlanan durumlarn da toplanaca! varsaylr. Fakat statik yk
durumu olarak tanmlanm", rzgar, deprem ya da davran" spektrumunun biribiri ile
toplanmayaca! ve oklu yanal yk kombinezonlar olu"turacaklar varsaylr. Ayrca
deprem ve rzgar yk durumlar, ynleri ters alnarak (pozitif veya negatif) ayr yk
kombinezonlar olu"tururlar. Bu durumlar do!ru de!ilse kullanc do!ru olan boyutlama
kombinezonunu olu"turulmaldr.
Bu hazr olan (default) yk kombinezonlar, kullanc istedi!i takdirde ya da betonarme
hesab iin kullanc tarafndan tanmlanm" ba"ka yk kombinezonu yoksa,
boyutlamada devreye girer. Hazr olan (default) bu yk kombinezonlarndan herhangi
biri hesaba girmi"se, boyutlama "artnamesi de!i"tirildi!inde veya statik ya da davran"
spektrumu yklerinde de!i"iklik yapld!nda program btn nceden hazr olan
(default) yk kombinezonlarnda gerekli de!i"iklikleri otomatik olarak yapar.
arpanlarla artrlm" yklerde hareketli ykn payn azaltmak iin, hareketli yk
azaltma arpan, eleman hareketli yk kuvvetlerine eleman-eleman uygulanabilir.
Kullanc, hareket eden yk ya da zaman tanm alannda hesap yntemi sonularnn
zmlemede ereve elemanlarnn bazlar veya hepsi iin hesaba katlmasn
istemedike, bu yklerin etkisinin bunlar ieren herhangi bir yk kombinezonunda sfr
alnaca!n bilmelidir.
Boyutlama ve Kesit Kontrol Noktalar
Her elemanda, her yk kombinezonu iin, eleman boyunca belli saydaki yerde
betonarme kesit hesab veya kesit kontrolu yaplr. Bu yerler elemann serbest
akl!nn e"it aralkl paralar ile olu"ur. Elemandaki para says, zmlemeden
nce, kullanc tarafndan belirtilir. Kullanc eleman boyunca boyutlama hesaplarn
daha incelikli klmak zere daha ok sayda para tanm isteyebilir.
Kiri$ ve Kolonlarn Tannmas
SAP2000 genel amal bir zmleme ve boyutlama program oldu!undan, btn kiri"
ve kolonlar ereve eleman olarak temsil edilmi"lerdir. Fakat kiri" ve kolonlarn
betonarme hesab farkl i"lemler gerektirir. Bu nedenle her ereve elemannn kiri" ya
da kolon oldu!unun tantlmas gereklidir. Bu tantma, betonarme bir elemanda, eleman
iin atanan ereve kesitinin kiri" ya da kolon tipi oldu!u belirtilerek yaplr.
Kiri$lerin Boyutlamas
Betonarme kiri"lerin boyutlamasnda SAP2000, kiri" e!ilme momentleri, kesme
kuvvetleri ve "artname ile ilgili blmde ayrntl olarak verilen yk kombinezonlar ve
di!er kriterlere dayanarak gerekli e!ilme ve kayma donat alanlarn hesaplar ve verir.
Donat gereksinimleri kiri" serbest akl! boyunca kullanc tarafndan belirlenmi"
saydaki noktada hesaplanr.
Btn kiri"ler sadece esas e!ilme do!rultusundaki moment ve kesme kuvveti iin
boyutlanr. Eksenel kuvvet, ikincil do!rultuda e!ilme ve burulma gibi olu"abilecek
di!er etkiler, ba!msz olarak, kullanc tarafndan ara"trlmaldr.
Belirli bir kiri"in belirli bir kesitinde esas moment iin e!ilme donats hesaplanrken
gerekli admlar, arpanlarla artrlm" maksimum momentin belirlenmesi ve gerekli
e!ilme donatsnn hesabn ierir. Kiri" kesiti tm yk kombinezonlarndan elde edilen
maksimum pozitif M
u
+
ve maksimum negatif M
u
-
yk arpanlar ile artrlm"
momentlerinin zarflar iin hesaplanr. Negatif kiri" momentleri st donaty olu"turur.
Bu durumlarda kiri" daima dikdrtgen kesit olarak hesaplanr. Pozitif kiri" momentleri
alt donaty olu"turur. Bu durumlarda kiri" dikdrtgen ya da T kesit olarak hesaplanr.
E!ilme donatsnn hesabnda kiri" nce tek donatl olarak boyutlanr. Kiri" kesiti
yetersizse, bu durumda gerekli basn donats hesaplanr.
Belirli bir kiri"in belirli bir kesitinde belirli bir yk kombinezonu iin esas do!rultudaki
kesme kuvveti iin kayma donats hesaplanrken gerekli admlar, arpanlarla artrlm"
kesme kuvvetinin belirlenmesi, beton tarafndan kar"lanabilen kesme kuvvetinin
belirlenmesi ve fark kuvveti kar"lamak iin gerekli donatnn hesabn ierir.
Deprem hesabnn ACI, Kanada ve Yeni Zelanda $artnamelerine gre yaplmas iin
SAP2000 programna zel hususlar yerle"tirilmi"tir.
Kolonlarn Boyutlamas
Kolonlarn boyutlamasnda program gerekli boyuna donaty hesaplar, ya da e!er
boyuna donat verilmi"se, kolon ta"ma kapasitesine gre kolon gerilme durumunu
belirleyen bir i"aret olarak kolon gerilme durumunu kolon ta"ma kapasitesine orann
verir. Yapnn betonarme kolonlarnn boyutlama i"lemi a"a!daki admlar ierir:
Modelin btn farkl betonarme kesitleri iin eksenel yk - iki eksenli e!ilme
kar"lkl etki yzeyleri olu"turulur. Tipik bir kar"lkl etki yzeyi $ekil II-1 de
gsterilmi"tir.
%ekil II-$
Tipik Kolon Kar!lkl Etki Yzeyi
Her kolonun iki ucunda her bir yk kombinezonundan elde edilen arpanlarla
artrlm" e!ilme momentleri ve normal kuvvetler iin kapasite kontrol yaplr. Bu
adm ayn zamanda (e!er bir donat tanmlanmam"sa) 1.0 kapasite oran
olu"turacak donatnn da hesaplanmasnda kullanlr.
Kolon kayma donats hesaplanr.
Kar"lkl etki yzeyinin olu"turulmas kabul edilen "ekil de!i"tirme ve gerilme yayl"
ile di!er baz basitle"tirici kabullere dayanr. Bu gerilme ve "ekil de!i"tirme yayl"
kabulleri "artnameden "artnameye de!i"ir. Tipik bir "ekil de!i"tirme yayl" kabul
$ekil II-2 de aklanm"tr.
Eksenel
Basn
E!ri No.$
E!ri No.2
E!ri No.NRCV
Eksenel
ekme
BETONARME EREVE BOYUTLAMA KILAVUZU Sayfa: #0
%ekil II-2
Kar!lkl Etki Yzeylerinin Olu!turulmas iin #dealle!tirilmi! $ekil De%i!tirme Yayl!
BETONARME EREVE BOYUTLAMA KILAVUZU Sayfa: ##
Burada maksimum beton birim ksalmas
c
olarak snrlanm"tr. Kabul edilen "ekil
de!i"tirme yayl" "artnamelerin biro!u iin geerlidir. Ancak
c
"artnameden
"artnameye de!i"ir. rne!in ACI, AASHTO ve Yeni Zelanda $artnamelerinde
c
=0.003, ve Kanada, #ngiliz ve Avrupa "artnamelerinde
c
=0.0035 tur. Kar"lkl etki
yzeylerinin olu"turulma ayrntlar "artnameden "artnameye de!i"ir. Bu ayrntlar ilgili
"artnameye ayrlm" blmde aklanm"tr.
Kapasite kontrol, hesap yk noktalarnn $ekil II-3 de gsterildi!i gibi, kuvvet
uzaynda kar"lkl etki hacminin iinde kalp kalmad!na dayanr. E!er nokta hacim
iinde kalyorsa, kolon kapasitesi uygun, kalmyorsa uygun de!ildir.
Kolonlar iin kayma donats hesab i"lemi, eksenel ykn beton kayma kapasitesine
etkisinin gznne alnmas gere!i d"nda, kiri"ler iin olann ok benzeridir.
%ekil II-3
Kolon Kapasite Orannn Geometrik Gsterimi
Eksenel Basn
P- Etkileri
SAP2000 boyutlama algoritmalar, zmleme sonularnn P- etkilerini iermesini
gerektirir. P- etkileri yanal teleme yapamayan ya da aprazl ereveler ve yanal
teleme yapan ya da aprazsz ereveler iin farkl biimde yaplr. aprazl ereveler
iin P- etkisi bireysel eleman stabilitesi ile snrldr. aprazsz ereveler iin
yanal telenme etkileri de bireysel eleman stabilitesi etkisine ek olarak gznne
alnmaldr. SAP2000 de aprazl veya yanal telenme yapamayan erevelerdeki
momentlerin sabit veya hareketli yklerden olu"tu!u varsaylm"tr. aprazsz veya
yanal telenme yapan erevelerdeki momentlerin de di!er btn tip yklerden olu"tu!u
varsaylm"tr.
Bireysel eleman stabilite etkileri iin, momentler ACI, AASHTO, Kanada ve Yeni
Zelanda $artnamelerinde oldu!u gibi moment bytme katsaylar ile ya da #ngiliz ve
Eurocode $artnamelerinde oldu!u gibi ek momentlerle bytlr.
Yanal teleme yapan aprazsz erevelerde yanal telenme etkisi iin, P- etkileri gz
nne alnd!ndan, SAP2000, bytmenin sonulara katlm" oldu!unu varsayar. ACI,
Kanada ve Yeni Zelanda $artnamelerinde oldu!u gibi, geerli olan "artname bunu
gerektiriyorsa, P- zmlemesinden elde edilen moment ve kuvvetler, kolonun
bireysel stabilite etkisi iin, bir kez daha bytlr.
SAP2000 kullanclar, nceden hazr olan (default) zmlemede SAP2000 in P-
etkileri iin OFF (kapal) durumda oldu!unu bilmeleri gerekir. Kullanc P-
zmlemesini ON (ak) durumuna getirebilir ve zmleme iin maksimum iterasyon
saysn girebilir. #terasyon says nceden hazr (default) olarak 1 dir. Daha fazla bilgi
iin kullanc SAP2000 Analysis Reference Manual kayna!na ba"vurabilir.
Kullanc, SAP2000 in mevcut durumda sadece ereve elemanlarnda eksenel yk
nedeniyle P- etkilerini gznne ald!na dikkat etmelidir. Di!er tip elemanlardaki
kuvvetler bu etkiye katkda bulunmazlar. E!er di!er tip elemanlarda nemli kuvvetler
mevcutsa, rne!in kabuk elemanlar olarak modellenmi" perdelerde ok byk eksenel
kuvvetler varsa, P- zmlemesi ile bulunan ek kuvvetler gereken do!rulukta
hesaplanm" olmayacaktr.
Elemanlarn Mesnetlenmemi$ Boylar
Kolon narinlik etkilerinin hesaba katlmas iin mesnetlenmemi" kolon boylarna gerek
vardr. #ki mesnetlenmemi" boy vardr: l
33
ve l
22
. Bunlar, kar" gelen do!rultularda
elemann mesnet noktalar arasndaki boyudur. l
33
boyu 3-3 ekseni (esas eksen)
do!rultusunda kararszl!a, l
22
boyu ise 2-2 ekseni (tali eksen) do!rultusunda
kararszl!a kar" gelir.
Normal olarak elemann mesnetlenmemi" boyu, eleman boyuna yani END-I (I-UCU) ve
END-J (J-UCU) arasndaki uzakl!a e"ittir. $ekil II-4 e bakn.
%ekil II-4
E%ilme Eksenleri ve Mesnetlenmemi! Boy
Bununla beraber program ayn kolonda birka eleman tek bir eleman gibi de!erlendirip
boyutlama olana! verir. Bu i"lem esas ve tali eksenler iin ayr ayr uygulanabilir.
Bylece $ekil II-5 de gsterilen ve bir elemann mesnetlenmemi" boyunu etkileyen ek
birle"im noktalar kendili!inden gznne alnm" olur.
%ekil II-5
Mesnetlenmemi! Boylar ve # d%m noktalar
Elemann l
33
ve l
22
boylarnn belirlenmesinde program, eleman ba!lantlar, diyafram
kstlamalar ve mesnet noktalar gibi yapnn bu boylar etkileyen de!i"ik durumlarn
gznne alr. Program eleman mesnet noktalarn otomatik olarak belirler ve kar"
gelen mesnetlenmemi" eleman boyunu hesaplar.
Bu nedenle bir kolonun mesnetlenmemi" boyu kar" gelen elemann boyundan daha
uzun olarak hesaplanabilir. E!er kiri" kolona bir do!rultuda ba!lanyorsa bu kiri"in
kolona sadece bu do!rultuda yanal mesnet sa!lad! varsaylr.
Kullanc elemanlarn mesnetlenmemi" boylarn eleman-eleman esasna gre belirtme
seene!ine sahiptir.
Deprem Ykleri iin zel Hususlar
ACI $artnamesi deprem blgelerindeki ereveleri Sradan, Orta veya zel moment
kar"layc ereveler olarak belirleyip bunlara zel bir sneklik ko"ulu getirir. zel
moment kar"layc ereve, yn de!i"tirerek "ekil de!i"tirmelerin do!rusal olmayan
blgede gerek duyulan sneklik ve enerji yutma zelli!ini sa!layabilir. AASHTO
$artnamesine gre betonarme ereveler Zone 1, Zone 2, Zone 3 veya Zone 4 den
birinde bulunmaldr. Bunlardan Zone 4 en "iddetli deprem blgesidir. Kanada
$artnamesi de betonarme erevelerin, Sradan, Nominal ve Snek moment kar"layc
ereve olarak boyutlanmasn ngrr. Yeni Zelanda $artnamesi de betonarme
erevelerin, Sradan, Elastik davran"l, Snrl sneklikli veya Snek moment
kar"layc ereve olarak boyutlanmasn ngrr.
ACI, AASHTO ve Kanada ve Yeni Zelanda $artnamesi'nden farkl olarak; #ngiliz
$artnamesi'nin ve Eurocode 2nin SAP2000 e konan uyarlamas depreme gre
boyutlama iin herhangi bir zel ko"ulu hesaba katmamaktadr.
Veri Birimlerinin Seimi
Giri" bilgilerinde #ngiliz birimleri kullanlabildi!i gibi, SI ve MKS metrik birimleri de
kullanlabilir. Fakat "artnameler belirli bir birim sistemine dayanrlar. Bundan sonraki
blmlerde sunulan btn e"itlikler ve tanmlamalar, aksi belirtilmedike, bu zel birim
sistemine kar" gelir. rne!in, ACI $artnamesi inch-pound-saniye birimlerinde
yaynlanm"tr. Programda nceden hazr olan (default) ACI 318-99 e Gre
Boyutlama blmndeki btn e"itlik ve tanmlar SI birim sistemine dn"trlerek
verilmi"tir. Bununla birlikte SAP2000 le bir yapy tanmlama ve boyutlamada herhangi
bir birim sistemi kullanlabilir.
Blm III
ACI 318-99 a Gre Boyutlama
Bu blm, kullanc ACI 318-99 Boyutlama $artnamesini (ACI 1999) seti!inde
SAP2000 in kulland! betonarme kesit hesab ynteminin de!i"ik ynlerini ayrntl
olarak aklamaktadr. Bu blmde kullanlan semboller Tablo III-1 de listelenmi"tir.
Boyutlama kullanc tarafndan belirlenen yk kombinezonlarna dayanr. Fakat program
bir ok bina tipi yapnn boyutlama gereklerini kar"layan nceden hazr olan (default)
bir yk kombinezonu takm sa!lar.
SAP2000, Sradan, Orta (orta deprem tehlike blgesi) ve zel (yksek deprem tehlike
blgesi) tipte moment kar"layc erevelerin, depreme gre boyutlama kurallarnn
gereklerine uygun olarak betonarme kesit hesab veya kesit kontrol iin seenekler
sunar. De!i"ik ereve sistemleri iin boyutlama kriterlerinin ayrntlar a"a!daki
paragraflarda aklanm"tr.
Giri" bilgileri iin #ngiliz birimleri oldu!u kadar SI ve MKS metrik birimleri de
kullanlabilir. Fakat "artname Inch-Pound-Saniye sistemine dayanmaktadr. Aksi
belirtilmedike, basitli!i sa!lamak zere, bu blmdeki btn e"itlikler ve aklamalar
SI birim sisteminde verilmi"tir.
Boyutlama yk kombinezonlar, belirtilen ykleme durumlarnn, yapnn kesit
hesaplarnda kullanlacak e"itli birle"tirme "ekilleridir. ACI 318-99 $artnamesine gre
e!er yap sadece sabit yk (DL) ve hareketli yk (LL) ta"yorsa boyutlama sadece bir
yk kombinezonunu gerektirir, bu da 1.4 DL+1.7 LL dir (ACI 9.2.1). Bununla birlikte,
e!er yapda sabit ve hareketli yklere ek olarak rzgar (WL) ve deprem (EL) ykleri de
varsa, rzgar ve deprem yklerinin yn de!i"tiren kuvvetler oldu!u da gz nnde
tutularak, a"a!daki yk kombinezonlarnn gz nne alnmas gerekir (ACI 9.2).
1.4 DL
1.4 DL+1.7 LL (ACI 9.2.1)
0.9 DL 1.3 WL
0.75 (1.4 DL+1.7 LL 1.7WL) (ACI 9.2.2)
0.9 DL 1.3*1.1 EL
0.75 (1.4 DL+1.7 LL 1.7*1.1EL) (ACI 9.2.3)
Bunlar ayn zamanda, ACI 318-99 $artnamesi kullanld!nda SAP2000 in nceden
hazr olan (default) boyutlama yk kombinezonlardr.
azaltma arpan, eleman hareketli yk kuvvetlerine eleman-eleman uygulanr.
TS500 Standard'na gre, yapda sadece sabit yk (DL) ve hareketli
yk (LL) varsa, boyutlama iin sadece $.4DL+$.6LL yk
kombinezonuna ihtiya vardr. E#er bu ykler yannda deprem
ykleri de varsa a!a#daki yk kombinezonlarnn gznne alnmas
gerekir:
$. $.4 DL +$.6 LL
2. DL + LL + EX
3. DL + LL + EY
4. DL + LL - EX
5. DL + LL - EY
6. 0.9 DL + EX
7. 0.9 DL - EX
8. 0.9 DL + EY
9. 0.9 DL - EY
A
cv
Kayma gerilmesini belirlemek iin kullanlan beton alan, mm
2
A
g
Tm beton alan, mm
2
A
s
ekme donats alan, mm
2
A
s
Basn donats alan, mm
2
A
s(gerekli)
Gerekli ekme donats alan, mm
2
A
st
Kolon boyuna donats toplam alan, mm
2
A
v
Kayma donats alan, mm
2
/mm
a Basn blokunun derinli!i, mm
a
b
Dengeli donat durumunda basn blokunun derinli!i, mm
b Eleman geni"li!i, mm
b
f
Etkili tabla geni"li!i (T-kiri" kesiti), mm
b
w
Gvde geni"li!i (T-kiri" kesiti), mm
C
m
Moment bytme arpann hesaplamak iin kullanlan kolon e!rili!ine ba!l
katsay
c Tarafsz eksen derinli!i, mm
c
b
Dengeli donat durumunda tarafsz eksen derinli!i, mm
d Basn yznden ekme donatsnn merkezine olan mesafe, mm
d Donat merkezine kadar beton rts kalnl!, mm
d
s
D"eme kalnl! (T-kiri" kesiti), mm
E
c
Beton elastisite modl, N/mm
2
E
s
Donat elastisite modl, 210
5
N/mm
2
kabul edilmi"tir.
f '
c
Beton karakteristik basn dayanm, N/mm
2
TS500 ile uyum sa#lanmas iin bu de#erin betonun hesap dayanm f
cd
olarak kullanlmas uygundur.
f
y
E!ilme donats karakteristik akma dayanm, N/mm
2
TS500 ile uyum sa#lanmas iin bu de#erin e#ilme donats hesap
dayanm f
yd
f
ys
Kayma donats karakteristik akma dayanm, N/mm
2
TS500 ile uyum sa#lanmas iin bu de#erin kayma donats hesap
dayanm f
ywd
h Kolon boyutu, mm
I
g
Tm beton kesitinin a!rlk merkezinden geen eksene gre eylemsizlik
momenti, donat ihmal edilerek, mm
4
I
se
Donatnn eleman kesitinin a!rlk merkezinden geen eksene gre eylemsizlik
momenti, mm
4
k Etkin boy arpan
L Mesnetlenmemi" temiz aklk, mm
Tablo III-$
ACI $artnamesinde Kullanlan Sembollerin Listesi
M
$
arpanlarla artrlm" kolon u momentlerinin k!, Nmm
M
2
arpanlarla artrlm" kolon u momentlerinin by!, Nmm
M
c
Boyutlamada kullanlacak arpanlarla artrlm" moment, Nmm
M
ns
arpanlarla artrlm" yanal yerde!i"tirmeye yol amayan u moment, Nmm
M
s
arpanlarla artrlm" yanal yerde!i"tirmeye yol aan u moment, Nmm
M
u
arpanlarla artrlm" kesit momenti, Nmm
M
ux
arpanlarla artrlm" kesit momentinin X ekseni etrafndaki bile"eni, Nmm
M
uy
arpanlarla artrlm" kesit momentinin Y ekseni etrafndaki bile"eni, Nmm
P
b
Dengeli "ekil de!i"tirme durumunda eksenel yk kapasitesi, N
P
c
Kolonun kritik burkulma dayanm, N
P
max
#zin verilen maksimum eksenel yk dayanm, N
P
o
Sfr d"merkezlik durumunda eksenel yk kapasitesi, N
P
u
Kesitte arpanlarla artrlm" eksenel yk, N
r Kolon kesitinin eylemsizlik yarap, mm
V
c
Beton tarafndan ta"nan kesme kuvveti, N
V
E
Deprem yklerinin neden oldu!u kesme kuvveti, N
V
D+L
Aklk yklerinden olu"an kesme kuvveti, N
V
u
Bir kesitte arpanlarla artrlm" kesme kuvveti, N
V
p
Olas moment kapasitesinden hesaplanan kesme kuvveti, N
Donat eli!i a"r dayanm arpan

$
Betonun basn bloku derinli!ini bulmak iin katsay

d
arpanlarla artrlm" maksimum eksenel sabit ykn arpanlarla artrlm"
toplam yke oran

s
Yanal yerde!i"tirmeye yol aan momentlerin bytme arpan

ns
Yanal yerde!i"tirmeye yol amayan momentlerin bytme arpan

c
Betonda birim boy de!i"imi

s
Donat eli!inde birim boy de!i"imi
% Dayanm azaltma arpan
Birimler N ve mm ile verilmi!tir. Ancak, kendi iinde uyu!umlu
olmak zere N ve m, kN ve m veya kN ve mm birimleri de
kullanlabilir.
Tablo III-$
ACI $artnamesinde Kullanlan Sembollerin Listesi (Devam)
Dayanm Azaltma arpanlar
Dayanm azaltma arpanlar, &, elemann sa!lad! hesap dayanmn elde etmek zere
nominal dayanma uygulanr. E!ilme, eksenel kuvvet, kayma ve burulma iin &
arpanlar a"a!daki gibidir:
& = 0.90 e!ilme iin, (ACI 9.3.2.1)
& = 0.90 eksenel ekme iin, (ACI 9.3.2.2)
& = 0.90 eksenel ekme ve e!ilme iin, (ACI 9.3.2.2)
& = 0.75 eksenel basn, ve eksenel basn + e!ilme iin (fretli kolon)
(ACI 9.3.2.2)
& = 0.70 eksenel basn, ve eksenel basn + e!ilme iin (etriyeli kolon)
(ACI 9.3.2.2)
& = 0.85 kesme kuvveti ve burulma iin. (ACI 9.3.2.3)
TS500 Standard'na uygun boyutlama iin yaplacak uyarlamada
karakteristik beton ve elik gerilmeleri yerine hesap gerilmelerinin
kullanlmas ve % dayanm azaltma arpanlarnn $.0 olarak
alnmas uygundur. Ayrca narinlik etkisini hesaba katabilmek
zere yaplacak P- zmlemesinde $.4 DL + $.6 LL yk
birle!imi kullanlmaldr.
Kolon Boyutlamas
Kullanc her betonarme kolon kesiti iin donat ubu!u yerle"imi geometrisini
tanmlayabilir. Donat alan kullanc tarafndan verilirse program kolon kapasitesini
kontrol eder. E!er donat alan kullanc tarafndan verilmezse program kolon iin
gerekli donat miktarn hesaplar. Yapnn betonarme kolonlar iin boyutlama i"lemleri
a"a!daki admlar ierir:
Modelin btn farkl betonarme kesitleri iin eksenel yk - iki eksenli e!ilme
gsterilmi"tir. Donat tanmlanmam"sa program kar"lkl etki yzeylerini izin
verilen donat oran snrlar arasnda olu"turur. [Sradan ve Orta moment
kar"layc erevelerde %1 ila 8 (ACI 10.9.1) ve zel moment kar"layc
erevelerde %1 ila 6 (ACI 21.4.3.1)].
Deprem etkisi ta!yan kolonlarda ynetmeli#imizde en az ve en ok
donat oranlar %$ ila 4 olarak snrlandrlm!tr. Bulunan donatnn
%4 a!mamas iin donat kontrol edilmeli ve gerekirse kesit
bytlerek hesap tekrarlanmaldr.
Her kolonun her boyutlama noktasnda her bir yk kombinezonundan elde edilen
arpanlarla artrlm" iki eksenli (veya tek eksenli) e!ilme momentleri ve normal
kuvvetler iin kapasite oran veya gerekli donat alan hesaplanr. Gerekli
donatnn hesab yaplrken hedef kapasite oran 1.0 alnr.
Bundan sonraki alt blm yukarda sz edilen admlarla ilgili algoritmalar ayrntl
olarak anlatmaktadr.
!ki Eksenli Kar$lkl Etki Yzeylerinin Olu$turulmas
Kolon kapasitesi kar"lkl etki hacm, saysal olarak boyutlu kar"lkl etki gme
yzeyinde olu"turulmu" bir dizi nokta olarak ifade edilir. Formlasyon, eksenel basn
ve iki eksenli e!ilmenin yan sra eksenel ekme ve iki eksenli e!ilme durumunun da
hesaba katlmasna imkan verir. Tipik bir kar"lkl etki diyagram $ekil II-1 de
grlmektedir.
Bu noktalarn koordinatlar $ekil II-2 de gsterildi!i gibi, do!rusal "ekil de!i"tirme
dzlemini kolon kesitinde boyutta dndrerek belirlenir. Do!rusal "ekil de!i"tirme
diyagram
c
, maksimum beton birim ksalmasn kesit st kenarnda 0.003 olarak
snrlar (ACI 10.2.3).
Formlasyon, ta"ma gc yntemi ilkelerine dayanr (ACI 10.3) ve dikdrtgen, kare
veya daire "eklindeki iki simetrili kolon kesitlerine imkan tanr.
Donat eli!indeki gerilme, elik ubu!un birim uzamas ile elastisite modlnn
arpm
s
E
s
olarak verilir ve donat akma dayanm f
y
ile snrldr (ACI 10.2.4). Her
donat ubu!una ait alan, ubuk merkezinin gerek yerinde verilir ve algoritma donat
alannn kolon kesitindeki da!lm tarzyla ilgili, e"de!er elik tp veya silindir gibi,
herhangi bir basitle"tirme kabul yapmaz. $ekil III-1 e bakn.
BETONARME EREVE BOYUTLAMA KILAVUZU Sayfa: 2#
(i) Betonarme Kesit (ii) $ekil De!i"tirme Diyagram (iii) Gerilme Diyagram
%ekil III-$
Bir Kolon Kesitinde $ekil De%i!tirme ve Gerilme Yayl!nn Kabul
Beton basn gerilme bloku, $ekil III-1 de grld! gibi, 0.85 f '
c
gerilme de!erine
sahip bir dikdrtgen olarak kabul edilir (ACI 10.2.7.1). Kar"lkl etki algoritmas,
basn blgesinin donatlmas ile azalan beton alann hesaba katan dzeltmeyi yapar.
Dayanm azaltma arpan nin etkisi kar"lkl etki yzeylerinin olu"turulmasnda
hesaba katlr. Maksimum basn eksenel kuvveti P
n(max)
ile snrldr. Burada,
P
n(max)
= 0.85 [0.85 f '
c
(A
g
- A
st
) + f
y
A
st
] fretli kolon (ACI 10.3.5.1)
P
n(max)
= 0.80 [0.85 f '
c
(A
g
- A
st
) + f
y
A
st
] etriyeli kolon (ACI 10.3.5.2)
Etriyeli kolonlarda = 0.70 ve
Fretli kolonda = 0.75
Kar"lkl etki diyagramlarnda kullanlan nin de!eri, eksenel yke ba!l olarak
min
ile 0.9 arasnda de!i"ir. D"k eksenel yk de!erleri iin, eksenel yk 0.1f
c
A
g
veya P
b
de!erlerinin k!nden sfra do!ru azaldka nin de!eri
min
dan 0.9 a do!rusal
olarak artar. Eksenel ekme durumunda daima 0.9 dur (ACI 9.3.2.2).
TS500 ile sa#lanacak uyumda karakteristik dayanmlar yerine hesap
dayanmlar kullanld#ndan de#erlerinin tm $.0 olarak alnr.
Bu nedenle hesapta herhangibir de#i!iklik olmaz. Buna kar!lk
eksenel yk durumunda benzer bir gvenlik dzeyi sa#lamak zere
Deprem Ynetmeli#imiz eksenel kuvveti N
dmax
=0.5f
ck
A
c
ile
snrlamaktadr.
Kolon Kapasitesinin Kontrol
Kolon kapasitesi, her kolonun her kontrol noktasnda yk kombinezonlarnn herbiri iin
kontrol edilir. Bir kolonun bir kontrol noktasnda, bir yk kombinezonu iin kontrol
yaplrken a"a!daki admlar gerekle"tirilir:
Tanmlanm" yk kombinezonlar arpanlar ve ykleme durumu
zmlemelerinden, arpanlarla artrlm" momentler ve kuvvetler belirlenerek P
u
,
M
ux
ve M
uy
de!erleri elde edilir.
Kolon momentleri iin moment bytme arpanlar belirlenir.
arpanlarla artrlm" momentlere moment bytme arpanlar uygulanr. Eksenel
kuvvet ve iki eksenli moment takmnn tanmlad! noktann kar"lkl etki hacmi
iinde kalp kalmad! belirlenir.
arpanlarla artrlm" momentler ve kar" gelen bytme arpanlar herbir kolonun
yanal yer de!i"tirmeli veya yanal yer de!i"tirmesiz olarak tantlmasna ba!ldr.
#zleyen paragrafta yukarda sz geen admlara ili"kin algoritmalar ayrntl olarak
aklanm"tr.
arpanlarla Artrlm$ Moment ve Kuvvetlerin Belirlenmesi
Belirli bir yk kombinezonu iin artrlm" ykler, P
u
, M
ux
ve M
uy
yi veren btn
ykleme durumlarna, kar" gelen yk arpanlar uygulanarak elde edilir. E!er
gerekiyorsa, artrlm" momentler, yanal yerde!i"tirmesiz kolonlarda, h kolonun ilgili
do!rultudaki boyutu olmak zere, (0.015+0.03h) metre minimum d"merkezli!ini elde
etmek iin daha da artrlr (ACI 10.12.3.2).
Moment Bytme arpanlarnn Belirlenmesi
Moment bytme arpanlar, yanal yerde!i"tirmeye yol aan (genel kararllk etkisi)
s
ve yanal yerde!i"tirmeye yol amayan (bireysel kolon kararllk etkisi)
ns
olarak ayr
ayr hesaplanr. Ayrca, esas ve tali do!rultudaki moment bytme arpanlar da genelde
farkldr.
Program P- zmlemesinin SAP2000 de yaplm" oldu!unu kabul eder ve dolaysiyle
yanal yerde!i"tirmeye yol aan moment bytme arpanlar 1 olarak alnr (ACI
10.10.2). P- zmlemesinde yk 0.75(1.4 sabit yk + 1.7 hareketli yk)/ yk
kombinezonuna kar" gelmelidir. Burada , 0.75 olarak alnan kararllk iin dayanm
azaltma arpandr (ACI 10.12.3). White ve Hajjar (1991) e bakn.
zmlemeden elde edilen momentler iki bile"ene ayrlr: Yanal yerde!i"tirmeli (M
s
) ve
yanal yerde!i"tirmesiz (M
ns
) bile"enler. (ns) alt indisi ile i"aretlenen yanal
yerde!i"tirmesiz momentler byk o!unlukla a!rlk yklerinden kaynaklanr. Yanal
yerde!i"tirmeli bile"enler (s) alt indisi ile gsterilmi"lerdir. Yanal yerde!i"tirmeli
momentler daha ok yanal yklerden kaynaklanrlar ve yanal yerde!i"tirmenin nedenine
ba!ldrlar.
Her bir kolon ya da bir kattaki kolon elemanlar iin herhangi bir kontrol noktasnda iki
eksendeki bytlm" momentler;
M = M
ns
+
s
M
s
(ACI 10.13.3)
"eklinde elde edilebilir.
s
arpan yanal yerde!i"tirmeye neden olan momentler iin
bytme arpandr. Yanal yerde!i"tirmeli momentler iin bytme arpan
s
, M
s
ve
M
ns
moment de!erleri ikinci mertebe elastik (P-) zmlemesinden elde edildi!inden,
1 olarak alnm"tr (ACI R10.13).
Hesaplanan momentler tekil kolon burkulma etkisi iin (ACI 10.13.5),
ns
yanal
yerde!i"tirmesiz moment bytme arpan ile a"a!daki gibi bir kez daha
bytlm"tr.
M
c
=
ns
M
2
(ACI 10.12.3)
Burada M
c
boyutlamada kullanlacak artrlm" moment de!eri ve
M
2
arpanlarla artrlm" ve bytlm" u momentlerinin by!dr.
Kolonun esas ve tali ekseni ile ili"kili olan, yanal yerde!i"tirmesiz bytme arpan
ns
"eklinde verilir (ACI 10.12.3). Burada
olup, k gvenli yanda kalmak zere 1 alnr, ancak SAP2000 program bu de!erin
kullanc tarafndan de!i"tirilmesine olanak tanr. EI kolonun belirli bir
do!rultusuna kar" gelmek zere
0 . 1
75 . 0
1

=
c
u
m
ns
P
P
C
2
2
) (
u
c
kl
EI
P

=
,
1
4 . 0
d
g c
I E
EI
+
=
ve
dir. (ACI 10.12.3.1)
M
a
ve M
b
kolonun ularndaki momentler olup, M
b
saysal olarak M
a
dan
byktr. Burada M
a
/ M
b
tek e!rilikli e!ilmede pozitif ve ift e!rilikli e!ilmede
negatiftir. C
m
iin yukarda verilen ba!nt, mesnetler arasnda uygulanm"
herhangi bir yanal yk olmad!nda geerlidir. E!er aklkta yanal yk varsa veya
boy kullanc tarafndan de!i"tirilmi"se veya di!er durumlarda C
m
=" dir. C
m
de!eri kullanc tarafndan eleman-eleman esasna gre de!i"tirilebilir.
Bytme arpan
ns
pozitif bir say olmal ve 1.0 den byk olmaldr. Bu nedenle P
u
,
0.75P
c
den kk olmaldr. E!er P
u
, 0.75P
c
den byk ya da ona e"it bulunursa, gme
durumu bildirilir.
Yukardaki hesaplar kolonun mesnetlenmemi" boyunu kullanr. Mesnetlenmemi"
boylar, elemann kk ve byk do!rultularnda burkulmaya kar" gelmek zere l
22
ve
l
33
dr. $ekil III-4 e bakn. Bunlar, kar" gelen do!rultularda, elemann mesnet noktalar
arasndaki uzunluklardr.
Programdaki kabuller belirli bir eleman iin yeterli de!ilse, kullanc
s
ve
ns
de!erlerini ak olarak belirtebilir.
Kapasite Orannn Belirlenmesi
Elemann gerilme durumunun bir ls olarak, bir kapasite oran hesaplanr. Kapasite
oran esasnda, kolonun ta"ma gcne nispetle kolonun gerilme durumunu gsteren bir
katsaydr.
Kolon kapasitesini kontrol iin kar"lkl etki diyagramna girmeden nce P
u
, M
ux
ve
M
uy
yi elde etmek zere moment bytme arpanlar artrlm" yklere uygulanr. (P
u
,
M
ux
, M
uy
) noktas, $ekil II-3 te L noktas olarak gsterildi!i gibi, kar"lkl etki
blgesine yerle"tirilir. E!er nokta kar"lkl etki hacmi iinde yer alyorsa eleman kesit
kapasitesi yeterlidir. Fakat, nokta kar"lkl etki hacmi d"nda yer alyorsa, kolondaki
gerilme fazladr.
Bu kapasite oranna L noktasn yerle"tirip C noktasnn yerini belirleyerek eri"ilir. C
noktas OL izgisinin (d"a do!ru uzatlrsa) gme yzeyini kesti!i nokta olarak
tanmlanr. Bu nokta, gme yzeyini tanmlayan noktalarn boyutlu do!rusal
4 . 0 4 . 0 6 . 0 + =
b
a
m
M
M
C
yk toplam eksenel arttr maksimum
yk sabit eksenel arttr maksimum
d
.
.
=
enterpolasyonu ile elde edilir ($ekil II.3 e bakn) Kapasite oran CR, OL/OC oran ile
verilir.
E!er OL=OC (veya CR=1) ise nokta kar"lkl etki yzeyinin tam stnde yer alr
ve elemandaki gerilme, kapasitesi kadardr.
OL<OC (veya CR<1) ise nokta kar"lkl etki hacminin iinde yer alr ve eleman
kapasitesi yeterlidir.
OL>OC (veya CR>1) ise nokta kar"lkl etki hacminin d"nda yer alr ve
elemandaki gerilme fazladr.
Her yk kombinezonu iin hesaplanan CR de!erlerinin en by!, kolondaki her
kontrol noktas iin, P
u
, M
uz
ve M
uy
takm ve kar" gelen yk kombinezon
numarasyla birlikte verilir.
Donat alan tanmlanmam"sa SAP2000, 1.0 de!erinde kar"lkl etki oran veren
donaty hesaplar.
Kolon Kayma Donatsnn Hesab
Kayma donats, kolonun byk ve kk eksen do!rultularndaki her yk kombinezonu
iin hesaplanr. Belirli bir do!rultudaki kesme kuvvetleri ile, belirli bir yk
kombinezonunda, belirli bir kolonun kayma donats hesab a"a!daki a"amalarla yaplr:
Kesite etki eden, arpanlarla artrlm", P
u
ve V
u
kuvvetleri belirlenir. P
u
, V
c
nin
hesaplanmas iin gereklidir.
Yalnz beton tarafndan ta"nabilecek V
c
kesme kuvveti belirlenir.
Fark kuvveti ta"mak iin gereken donat miktar hesaplanr.
Yk katsaylarla arttrlm" momentlere ek olarak zel moment kar"layc ereveler
(snek ereveler) iin kolonlarn kayma donats hesab, elemanlarn olas moment
kapasitelerine ve orta dzeyde moment kar"layc ereveler (snek ereveler) iin ise
kolonlarn kayma donats hesab elemanlarn nominal moment kapasitelerine dayanr.
Kolon moment kapasitelerine eksenel kuvvetlerin etkisi formlasyonda gznne
alnm"tr.
#zleyen iki alt blmde yukarda sz edilen a"amalarla ilgili algoritmalar ayrntl
olarak aklanm"tr.
Kesit Kuvvetlerinin Belirlenmesi
Sradan moment kar#layc ereve kolonunun kayma donatsnn hesabnda,
belirli bir do!rultudaki belirli bir yk kombinezonu iin olan kuvvetler, yani P
u
eksenel kuvveti ve V
u
kesme kuvveti, SAP2000 zmleme ykleme durumlarn,
kar" gelen yk kombinezonu arpanlaryla artrarak elde edilir.
zel moment kar#layc ereve (deprem hesab) kayma donats hesabnda,
sradan moment kar"layc ereveler iin yaplanlara ek olarak a"a!daki
kontroller yaplr. zel moment kar"layc betonarme erevelerin
boyutlamasnda, bir kolonda belirli bir do!rultudaki kesme kuvveti V
u
da
arpanlarla artrlm" eksenel yke kar" gelen olas moment kapasitelerinden
hesaplanr.
Her yk kombinezonu iin arpanlarla artrlm" P
u
eksenel yk hesaplanr. Sonra
eksenel P
u
yk etkisi altnda kolonun belirli bir do!rultudaki M
+
u
ve M
-
u
pozitif
ve negatif moment kapasiteleri kar" gelen do!rultuda tek eksenli kar"lkl etki
diyagramndan hesaplanr. Hesap kesme kuvveti V
u
V
u
=V
p
+ V
D+L
(ACI 21.4.5.1)
ba!nts ile verilir. Burada V
p
hesaplanm" olas moment kapasitelerinin kolonun
iki ucuna zt ynlerde uygulanmasyle elde edilen kesme kuvvetidir. Bu nedenle V
p
V
P"
=(M
-
I
+M
+
J
)/L ve
V
P2
=(M
+
I
+M
-
J
)/L
de!erlerinin by!dr.
Burada
M
+
I
, M
-
I
= arpan kullanmadan ( = 1), elik akma snr olarak f
y
alnarak
hesaplanan kolonun I ucunda pozitif ve negatif moment
kapasiteleri,
M
+
J
, M
-
J
= arpan kullanmadan ( = 1), elik akma snr olarak f
y
alnarak
hesaplanan kolonun J ucunda pozitif ve negatif moment
kapasiteleri,
L = Kolonun serbest akl!dr.
zel moment kar"layc erevelerde de!eri 1.25 alnr (ACI R21.4.5.1). V
D+L
,
a!rlk yklerinin aklktaki yayl"na gre kesme kuvvetine katksdr.
Kolonlarda o!unlukla sfrdr.
, )
14
1 (
6
cv
g
u c
c
A
A
P f
V +
=
Orta dzeyde moment kar#layc erevelerde kolon kesme kuvveti kapasitesi
sradan moment kar"layc erevelerde yaplana ek olarak, kayma kapasitesi,
nominal u moment kapasiteleri ve arttrlm" d"ey ykle elde edilen nominal
hesap kesme kuvveti ile kar"la"trlr. Boyutlamaya esas olan kesme kuvveti,
nominal (=1), moment kapasitesinden ve arttrlm" kesme kuvvetinden
bulunandan k! kabul edilir. Nominal moment kapasitesinin hesap yntemi
zel moment kar"layc erevelerde olas moment kapasitesi hesabnn ayn olup,
sadece de!eri 1.25 yerine 1 olarak alnr (ACI R21.10). arpanlarla artrlm"
kesme kuvveti, belirlenmi" yk arpanlar ile bulunur, fakat sadece deprem yk
arpan iki kat alnarak kullanlr (ACI 21.10.3).
Deprem Ynetmeli#imizde sneklik dzeyi yksek ve normal
ereveler tanmlanm!tr. Sneklik dzeyi yksek ereveler iin
nerilen boyutlama !ekli byk lde zel moment kar!layc
ereve iin verilenlere uymaktadr. Ancak, deprem ynetmeli#imizde
kolon kesme kuvveti, ba#land# kiri!lerin moment kapasitelerinden
elde edilmekte, ayrca kolonlarn kiri!lerden gl olmas ko!ulu
getirilmektedir.
Beton Kayma Kapasitesinin Belirlenmesi
P
u
ve V
u
hesap kuvveti takm belirliyken, beton tarafndan ta"nan kesme kuvveti V
c
a"a!daki "ekilde hesaplanr;
Kolon eksenel basnca maruzsa yani P
u
pozitifse
dir. (ACI 11.3.1.2)
ve burada
(ACI 11.1.2)
(ACI 11.3.2.2)
olmaldr. P
u
/A
g
terimi N/mm
2
biriminde olmaldr. A
cv
$ekil III-2 de gsterilmi"
olan etkin kayma alandr.
Kolon eksenel ekmeye maruzsa, P
u
negatiftir
(ACI 11.3.2.3)
, 0 )
5 . 3
1 (
6
+
=
cv
g
u c
c
A
A
P f
V
MPa f
c
7
,
5 . 3
1
4 . 3
cv
g
u c
c
A
A
P f
V +

%ekil III-2
Kayma Gerilmesi Alan, A
cv
D#KDRTGEN
Kesme Kuvveti
Do!rultusu
DA#RESEL DONATILI KARE
DA#RESEL
zel moment kar#layc erevelerin kayma donats hesabnda, deprem etkisini
de ieren katsaylarla artrlm" eksenel basn kuvveti P
u
kkse (P
u
< f '
c
A
g
/ 20)
ve e!er depremin katks olarak bulunan kesme kuvveti V
E
eleman boyunca
katsaylarla artrlm" V
u
toplam kesme kuvvetinin yarsndan fazla (V
E
0.5 V
u
)
ise V
c
sfr alnr (ACI 21.4.5.2).
Kayma donats hesab iin ACI 3$8 in verdi#i bu ba#ntlarla TS500
de verilenleri kar!la!trmak zere f
ctk
= == =0 00 0.3 33 35 55 5
ck
f oldu#u gz nnde
tutulup f
ctd
= == = f
ctk
/$.5 alnarak ACI $$.3.$.2 ba#ntsndan:
cv g u ctd c
A A P f V ) 14 / 1 ( 58 . 0 + =
ba#nts bulunur. Bu sonucun TS500 de verilen
) / 07 . 0 1 ( 52 . 0 ) / 07 . 0 1 ( 65 . 0 80 . 0 80 . 0
g u cv ctd g u ctd cr c
A P A f A P f V V + = + = =
ba#ntsna uygun yakla!klkta oldu#u grlr. Eksenel kuvvet
ekme ise, TS500 de 0.07 katsays yerine 0.3 gelmektedir, bu da
$/3.5 e ok yakndr. te yandan Deprem Ynetmeli#imiz, kayma
dayanmnda beton katksnn alnmayaca# durum iin ayn
ko!ullar iermektedir.
Gerekli Kayma Donatsnn Belirlenmesi
V
u
ve V
c
belirli iken s aral!nda gerekli olan kayma donats
d
ys
f
s
c
V
u
V
v
A
) / (
=

(ACI 11.5.6.2)
olarak hesaplanr. Donatnn kar"lad! kesme kuvveti
(
cv
A f
c
V
u
V
c
' 67 . 0 ) / (ACI 11.5.6.9)
olmaldr. Aksi halde beton kesitin boyutunun bytlmesi gerekir. Burada dayanm
azaltma arpan nin de!eri 0.85 tir (ACI 9.3.2.3). Her bir yk kombinezonundan elde
edilen tm A
v
de!erlerinin en by! kolonun byk ve kk asal eksen do!rultular
iin verilir, ayrca kayma hesabna esas alnan kesme kuvveti ve buna kar" gelen yk
kombinezonu ismi gsterilir.
Programn verdi!i kayma donats gereksinimleri sadece kayma dayanm esas alnarak
bulunur. Etriye aral! kabullerini veya enine donat hacimsel kabullerini sa!lamak iin
minimum etriye gereksinimleri kullanc tarafndan, programdan ba!msz olarak
ara"trlmaldr.
Kayma donats alan, daha nce de belirtildi#i gibi, f
ys
yerine f
ywd
ve
=$ alnarak
d f
V V
A
ywd
c u
v

=
ba#nts bulunur. Bu ise TS500 de verilenle tamamen uyu!maktadr.
E#ik beton basn ubu#unda ezilmeyi nlemek zere TS500 de
verilen ba#nt f
cd
ile, ACI 3$8 de ise
c
f ile orantl olarak
snrlandrlm!tr.
f
ctd
= == =0 00 0 285
cd
f oldu#u d!nlerek ACI $$.5.6.8 ba#nts
V
u
-V
c
=2.35f
ctd
A
cv
elde edilir. Betonun ta!d# kesme kuvveti, eksenel kuvvet
d!nlmeksizin
V
c
=0.58f
ctd
A
cv
V
u
=2.93f
ctd
A
cv
elde edilir. Yakla!k olarak (BS20 iin do#ru de#er)
f
ctd
= == = f
cd
/$2.5
oldu#u kabul edilirse
V
u
=0.234f
cd
A
cv
bulunur. Bu de#er TS500 de verilen
V
u
=0.25f
cd
A
cv
ba#nts ile uyu!maktadr. Daha yksek kalitede beton iin gvenli
yanda kalan bir farkllk grlr. Programn, bu st snrn a!lmas
nedeni ile kesitin bytlmesi sonucunu vermesi durumunda
zellikle yksek dayanml beton kullanld#nda- TS500 e uygun
kontrolun yaplmasndan sonra kesitin bytlmesi tavsiye edilir.
Kiri$ Boyutlamas
Betonarme kiri"lerin boyutlamasnda SAP2000 program, kiri" e!ilme momentleri ve
kesme kuvvetleri, yk kombinezonu arpanlar ve a"a!da aklanan di!er kriterlere
dayanarak e!ilme ve kesme kuvveti iin donat alanlarn hesaplar ve verir. Donat
gereksinimleri, kiri" akl! boyunca, kullancnn tanmlad! sayda boyutlama-kontrol
noktalarnda hesaplanr.
Btn kiri#ler, sadece, esas e!ilme ekseni do!rultusunda e!ilme momenti ve kesme
kuvveti iin boyutlandrlrlar. Eksenel kuvvet, ikincil do!rultuda e!ilme burulma
gibi kiri#te bulunabilecek etkiler, programdan ba!msz olarak kullanc
tarafndan ara#trlmaldr.
Kiri" boyutlamas a"a!daki a"amalarda yaplr:
Kiri"in e!ilme donats hesab
Kiri"in kayma donats hesab
Kiri$in E%ilme Donats Hesab
st ve alttaki e!ilme donats, kiri" akl! boyunca, kontrol-boyutlama noktalarnda
hesaplanr. Belirli bir kiri"in belirli bir kesitinde esas e!ilme do!rultusundaki moment
iin donat hesabnda a"a!daki admlar szkonusudur:
arpanlarla artrlm" maksimum momentlerin belirlenmesi
Donat alannn belirlenmesi
arpanlarla Artrlm$ Maksimum Momentlerin Belirlenmesi
zel, orta ve sradan moment kar"layc betonarme ereve kiri"lerinin e!ilme donats
hesabnda kiri"in her kesitinde, her yk kombinezonu iin olan arpanlarla artrlm"
momentler, SAP2000 zmlemesi ykleme durumlarna kar" gelen momentleri, kar"
gelen yk arpanlar ile arparak elde edilir.
Daha sonra tm yk kombinezonlarndan elde edilen maksimum pozitif M
+
u
ve
maksimum negatif M
-
u
arpanlarla artrlm"

momentleri iin kesit hesab yaplr.
Negatif momentler st donaty verir. Bu durumlarda kiri" daima dikdrtgen kesit gibi
hesaplanr. Pozitif momentler alt donaty verir. Bu durumlarda kiri" dikdrtgen kesit
olarak hesaplanabildi!i gibi T kesit gibi de hesaplanabilir.
Gerekli E%ilme Donatsnn Belirlenmesi
E!ilme donats hesab i"leminde program ekme ve basn donatlarn hesaplar. Basn
donats, uygulanan hesap momenti kesitin tek donatl moment kapasitesinden byk
oldu!unda eklenir. Kullanc basn donatsn koymamak zere kiri"in yksekli!ini,
geni"li!ini ya da beton kalitesini artrma seene!ine sahiptir.
Boyutlama i"lemi, $ekil III-3 te grlen basitle"tirilmi" dikdrtgen gerilme blo!una
dayanr (ACI 10.2). Ayrca betonun ta"d! basn kuvvetinin dengeli durumda ta"nan
basn kuvvetinin 0.75 inden az oldu!u varsaylm"tr (ACI 10.3.3). Uygulanan moment
hesaplanm" olan bu dengeli durum moment kapasitesini a"t!nda, ek momentin basn
donats ve ilave ekme donats tarafndan ta"naca! kabul ile, basn donats alan
hesaplanr.
SAP2000 de kullanlan, dikdrtgen ve tablal kesitlerin (L ve T kesitler) boyutlama
i"lemi a"a!da zetlenmi"tir. Hesap eksenel kuvvetinin 0." f '
c
A
g
yi a"mad!
varsaylm"tr, yani btn kiri"ler sadece esas do!rultudaki e!ilme ve kesme kuvvetine
gre hesaplanr (ACI 10.3.3).
Dikdrtgen Kesit Hesab
arpanlarla artrlm" negatif veya pozitif bir M
u
momenti (yani st ya da alt donat
hesab) iin basn blokunun a derinli!i ($ekil III-3),
b f
M
d d a
c
u

=
85 . 0
2
2
olarak verilir. Burada ve izleyen ba!ntlarda nin de!eri 0.90 alnm"tr. (ACI 9.3.2.1).
1
ve c
b
de!erleri de a"a!daki gibi hesaplanr:
) 28 ( 007 . 0 85 . 0
1
=
c
f , 85 . 0 65 . 0
1
, (ACI
10.2.7.3)
.
600
600
d
f
d
f E
E
c
y y s c
s c
b
+
=
+
=
(ACI 10.2.3, 10.2.4)

TS500 de
$
katsays k
$
olarak gsterilmi! olup ACI de verilene ok
yakn de#er veren
k
"
= 0.85 - 0.006 (f
ck
25) 0.85
de#i!imi ngrlm!tr.
%ekil III-3
Dikdrtgen Kesitin Boyutlamas
Basn blo!unun izin verilen en byk derinli!i:
a
max
= 0.75
"
c
b
(ACI 10.2.7.1)
E!er a a
max
ise, ekme donats alan
)
2
(
a
d f
M
A
y
u
s
ile verilir. Bu donat M

u
pozitifse alta, M
u
negatifse ste konulmaldr.
E!er a a
max
ise basn donats gereklidir (ACI 10.3.3) ve a"a!daki gibi
hesaplanr:
- Sadece betonun olu"turdu!u basn kuvveti:
C = 0.85 f '
c
b a
max
(ACI 10.2.7.1)
(ii) B#R#M BOY
DE%#&T#RME
D#YAGRAMI
(iii) GER#LME
D#YAGRAMI (i) K#R#& KESIT#
Beton basn kuvveti ve ekme donats ile sa!lanan moment:
)
2
(
max
a
d C M
uc
=
- Bu durumda basn donats ve ekme donats tarafndan kar"lanan moment:
uc u us
M M M =
- Bylece gerekli basn donats alan:
) ( d d f
M
A
s
us
s

=
Burada
. 003 . 0

=
c
d c
E f
s s
(ACI 10.2.4)
- Beton basn kuvvetini dengelemek iin gereken ekme donats:
)
2
(
max
1
a
d f
M
A
y
uc
s
=
ve basn donatsn dengelemek iin gerekli ekme donats:
) (
2
d d f
M
A
y
us
s

=
- Bu nedenle, toplam ekme donats
2 1 s s s
A A A + = ve toplam basn donats
s
A
olur. E!er
u
M pozitifse
s
A alta
s
A ste konmal,
u
M negatifse tersi
yaplmaldr.
Tablal (T) Kesit Hesab
arpanlarla artrlm" negatif moment M
u
iin kesit hesabnda, (yani st donat
hesabnda), donat alan hesab aynen yukardaki gibidir, yani tablal kesit giri"
bilgilerini kullanmaya gerek yoktur. $ekil III-4 e baknz. M
u
> 0 ise basn blokunun
derinli!i:
f c
u
b f
M
d d a

=
85 . 0
2
2
#zin verilen en byk basn bloku derinli!i:
a
max
= 0.75
"
c
b
(ACI 10.2.7.1)
%ekil III-4
Tablal (T-Kesit) Boyutlamas
E!er
s
d a ise
s
A in hesabnda bundan sonraki admlar, biraz nce dikdrtgen
kesit hesab iin tanmlananlarn ayndr. Ancak bu durumda hesapta kiri" geni"li!i
olarak tabla geni"li!i alnr. Basn donats gerekip gerekmeyece!i, a > a
max
olup
olmad!na ba!ldr.
K#R#& KESIT# B#R#M BOY
DE%#&T#RME
D#YAGRAMI
GER#LME
D#YAGRAMI
E!er
s
d a > ise
s
A in hesab iki blmde yaplr. $ekil III-4 te grld! gibi,
birinci blm tabladaki basn kuvveti C
f
yi dengelemek iin ve ikinci blm
gvdedeki basn kuvveti C
w
yi dengelemek iindir. C
f
s w f c f
d b b f C ) ( 85 . 0 =
ba!nts ile verilir. Bu nedenle
y
f
s
f
C
A = ve M
u
nun tabla tarafndan kar"lanan
blm
. )
2
(
s
f uf
d
d C M = ile verilir.
Burada nin de!eri yine 0.90 dr. Bu durumda
u
M nun geri kalan ve gvde
tarafndan kar"lanacak olan blm
uf u uw
M M M =
olarak bulunur. Gvde
w
b ve d boyutlu bir dikdrtgen oldu!undan buna ait basn
bloku derinli!i a"a!daki gibi bulunur:
w c
uw
b f
M
d d a

=
85 . 0
2
2
1
E!er a a
max
ise ekme donats alan
)
2
(
1
2
a
d f
M
A
y
uw
s
ve
2 1 s s s
A A A + =
olarak bulunur. Donat tablal kiri"in altna yerle"tirilmelidir.
E!er a > a
max
ise basn donats gerekir (ACI 10.3.3) ve a"a!daki gibi hesaplanr:
- Yalnz gvdedeki basn kuvveti
b c
ba f C = 85 . 0 (ACI 10.2.7.1)
- Bu nedenle beton gvde ve ekme donats tarafndan kar"lanan moment
)
2
(
max
a
d C M
uc
=
ve basn donats ile ekme donatsnn kar"lad! moment
uc uw us
M M M =
olarak bulunur.
- Bu durumda basn donats a"a!daki gibi hesaplanr
) ( d d f
M
A
s
us
s

=
ve burada
. 003 . 0

=
c
d c
E f
s s
(ACI 10.2.4)
- Gvdedeki beton basn kuvvetini dengelemek iin gereken ekme donats
)
2
(
max
2
a
d f
M
A
y
uc
s
=
ve basn donatsn dengelemek iin gerekli ekme donats
) (
3
d d f
M
A
y
us
s

= dir.
- Toplam ekme donats
3 2 1 s s s s
A A A A + + = ve toplam basn donats
s
A olur.
s
A alta
s
A ste konmaldr.
Minimum ekme Donats
Sradan moment kar"layc ereveler iin dikdrtgen bir kesitte e!ilme iin minimum
ekme donats a"a!daki iki de!erden k!dr.

d b
f
ve d b
f
f
A
w
y
w
y
c
s
4 . 1
4
max (ACI 10.5.1)
veya
) (
3
4
gerekli s s
A A (ACI 10.5.3)
Deprem Boyutlamas iin zel Hususlar
zel moment kar"layc betonarme erevelerin (deprem boyutlamas), kiri" betonarme
hesab a"a!daki ek ko"ullar sa!lar (daha kapsaml liste iin Tablo III-2 ye bakn).
stte ve altta minimum boyuna donat konacaktr. st ve alt donatdan hibiri
A
s(min)
dan az olmayacaktr (ACI 21.3.2.1).

d b
f
d b
f
f
A
w
y
w
y
c
s
4 . 1
4
max
(min)
ve (ACI 10.5.1)
veya
) ( (min)
3
4
gerekli s s
A A (ACI 10.5.3)
Kiri" e!ilme donats
A
s
0.025 b
w
d (ACI 21.3.2.1)
maksimum de!erini gemeyecektir.
Kiri"in herhangi bir ucunda (mesnedinde) kiri" pozitif moment kapasitesi (yani alt
donat ile ilgili olan) bu uta kiri"in negatif moment kapasitesinin (yani st donat
ile ilgili olan) yarsndan az olmayacaktr (ACI 21.3.2.2).
Kiri" akl! boyunca herhangi bir kesitte, ne pozitif ne de negatif moment
kapasitesi, kiri"in herhangi bir u noktasndaki (mesnedinde) pozitif veya negatif
kapasitesinin by!nn nden az olmayacaktr (ACI 21.3.2.2).
Orta dzeyde moment kar"layc betonarme erevelerde (deprem boyutlamas), kiri"
donat hesab a"a!daki ko"ullar sa!layacaktr:
Kiri"in herhangi bir mesnedinde kiri" pozitif moment kapasitesi bu uta kiri"in
negatif moment kapasitesinin 1/3 nden az olmayacaktr (ACI 21.10.4.1).
Kiri" akl! boyunca herhangi bir kesitte, ne pozitif ne de negatif moment
kapasitesi, kiri"in herhangi bir uc noktasndaki (mesnedinde) pozitif veya negatif
kapasitesinin by!nn 1/5 inden az olmayacaktr (ACI 21.10.4.1).
Kiri! donat hesab iin yukarda verilen formller f
y
yerine f
yd
ve
=$ alnmak ko!ulu ile TS500 de verilen esaslara uygundur. TS500
de de dengeli donat oranna ba#l bir tek donat snr vardr. Bu
de#er TS500 de 0.85 iken ACI 3$8 de 0.75 alnm! ve daha snek bir
davran! ngrlm!tr. Maksimum donat oran iin ACI 3$8 de
verilen 0.025 de#eri Deprem Ynetmeli#i ve TS500 de 0.02 olarak
nerilmektedir.
ACI 3$8 de verilen zel Moment Kar!layc ereveler, Deprem
Ynetmeli#imizdeki Sneklik Dzeyi Yksek Sistemlere kar!
gelmektedir. Kiri! mesnedinde alt donatnn st donatnn yarsndan
az olamayaca#, mesnetlerdeki enbyk donatnn drtte birinin tm
aklk boyunca devam ettirilmesi, kayma donats hesabnda kiri!in
pekle!meli ta!ma gc momentlerinden ($.4M
ri
) do#an kesme
kuvvetinin esas alnmas gibi hususlar tm ile ayndr.
Kiri$ Kayma Donatsnn Hesab
Kayma donats, her yk kombinezonu iin, kullancnn kiri" akl!nda belirledi!i
saydaki noktada hesaplanr. Belirli bir noktada, belirli bir yk kombinezonunda, belirli
bir kiri"in esas ekseni do!rultusundaki kayma donats hesab a"a!daki a"amalarla
yaplr:
Kesite etki eden, arpanlarla artrlm", V
u
kuvveti belirlenir.
Yalnz beton tarafndan ta"nabilecek V
c
kesme kuvveti belirlenir.
zel ve orta dzeyde moment kar"layc ereveler (snek ereveler) iin kiri"lerin
kayma donats hesab, arttrlm" yklere ilaveten, sra ile, elemanlarn olas ve nominal
moment kapasitelerine dayanr.
olarak aklanm"tr.
Kesme Kuvveti ve Momentin Belirlenmesi
Sradan moment kar#layc ereve kiri"inin kayma donatsnn hesabnda,
belirli bir do!rultudaki belirli bir yk kombinezonu iin olan moment ve kesme
kuvveti, ilgili kesme kuvveti ve momentinin, kar" gelen yk kombinezonu
arpanlaryla arttrlmasyla elde edilir.
zel moment kar#layc betonarme erevelerin boyutlamasnda (deprem
hesab), kiri"in kayma kapasitesi, ulardaki olas moment kapasitelerinden olu"an
kesme kapasitesi ve arttrlm" a!rlk ykleri esas alnarak kontrol edilir. Bu hesap
sradan moment kar"layc ereveler iin gereken kontrole ek olarak yaplr. V
u
kesme kuvveti, kiri"in her iki ucunun olas moment kapasitelerinden ve a!rlk
kesme kuvvetlerinden hesaplanr. Olas moment kapasitelerinden hesap kesme
kuvvetinin hesap yntemi Kolon Boyutlamas paragrafnda kolonlar iin
anlatlanlarn ayndr. Ayrntlar iin Tablo III- 2 ye de baknz.
Hesap kesme kuvveti V
u
L D p u
V V V
+
+ = (ACI 21.3.4.1)
p
hesaplanm" olas moment kapasitelerinin kiri"in iki
ucuna zt ynlerde uygulanmasiyle elde edilen kesme kuvvetidir. Bu nedenle V
p
L M M V
j i P
/ ) (
1
+
+ =
L M M V
j i P
/ ) (
2
+
+ = de!erlerinin by!dr.
Burada
i
M = arpan kullanmadan (=1), elik akma snr olarak f
y
alnarak
I ucunda st donat ekmede iken moment kapasitesi,
+
j
y
alnarak
J ucunda alt donat ekmede iken moment kapasitesi,
+
i
y
alnarak
I ucunda alt donat ekmede iken moment kapasitesi,
j
y
alnarak
J ucunda st donat ekmede iken moment kapasitesi,
L = kiri"in serbest akl!dr.
zel moment kar"layc erevelerde de!eri 1.25 alnr. (ACI R21.3.4.1). V
D+L
,
a!rlk yklerinin aklktaki yayl"ndan gelen kesme kuvvetine katksdr.
Orta dzeyde moment kar#layc erevelerde kiri" kesme kuvveti kapasitesi,
sradan moment kar"layc erevelerdeki kontrole ek olarak, kiri" ularnn
nominal moment kapasitelerinden ve arttrlm" a!rlk yklerinden hesaplanan
nominal kesme kuvveti ile kontrol edilir. Kiri"lerde hesap kesme kuvveti, nominal
moment kapasitesinden hesaplanandan ve arttrlm" kesme kuvvetinden k!
olarak alnr. Nominal moment kapasitesinin (=1) hesap yntemi zel moment
kar"layc erevelerde olas moment kapasitesi hesabnn ayndr, sadece de!eri
1.25 yerine 1 olarak alnr (ACI R21.10). arpanlarla artrlm" kesme kuvveti,
belirlenmi" yk arpanlar ile bulunur, fakat sadece deprem yk arpan iki kat
alnarak kullanlr (ACI 21.10.3). Orta dzeyde moment kar#layc
erevelerde kiri" kesme kuvveti hesab da daha nce kolonlar iin verilenin
ayndr. Ayrntlar iin Tablo III-2 ye de baknz.
Betonun izin verilen kayma kapasitesi
d b
f
V
w
c
c
6

= (ACI 11.3.1.1)
ile verilir. zel moment kar"layc erevelerde, deprem etkisini de ieren arpanlarla
artrlm" eksenel yk P
u
, 20 /
g c
A f den az ve ayn zamanda depremin kesme kuvvetine
katks V
E
eleman boyunca toplam kesme kuvveti
u
V nun yarsndan fazla ise (yani
u E
V V 5 . 0 ) ise
c
V sfr alnr (ACI 21.3.4.2).
u
V ve V
c
verildi!inde gerekli kayma donats, alan/birim boy olarak
d f
s V V
A
ys
c u
v
) / (
=

(ACI 11.5.6.2)
olarak hesaplanr.
Donatnn kar"lad! kesme kuvveti
bd f V V
c c u
67 . 0 ) / ( (ACI 11.5.6.9)
ile snrlanm"tr. Burada dayanm azaltma arpan = 0.85 tir (ACI 9.3.2.3). Her bir yk
kombinezonundan elde edilen tm A
v
de!erlerinin en by!, kayma hesabna esas
alnan kesme kuvveti ve buna kar" gelen yk kombinezon numaras ile birlikte
gsterilir.
Programn verdi!i kiri" kayma donats gereksinimleri sadece kayma dayanm esas
alnarak bulunur. Enine donat, aralk veya hacimsel kabullerini sa!lamak iin minimum
etriye gereksinimleri kullanc tarafndan, programdan ba!msz olarak ara"trlmaldr.
Kiri!lerde kayma donats hesab da, kolonlarda oldu#u gibi, =$ ve
donat akma dayanm yerine hesap dayanmn kullanarak, TS500
ve Deprem Ynetmeli#i ilkelerine uygun olarak yaplr.
Kontrol/
Boyutlama
tipi
Sradan Moment
Kar!layc
ereveler
(Sismik
olmayan)
Orta Derecede Moment
Kar!layc (Sismik)
zel Moment Kar!layc
ereveler (Sismik)
Kolon
Kontrol
(kar!lkl
etki)
NLD
a
kombinezon
NLD
a
kombinezon NLD
a
kombinezon
Kolon
boyutlamas
(kar!lkl
etki)
NLD
a
kombinezon
%"< <%8
NLD
a
kombinezon
%" < < %8
NLD
a
kombinezon
=".0
%" < < %6
Kolon
kayma
hesab
NLD
a
kombinezon
De%i!tirilmi! NLD
a
kombinezon (deprem ykleri
iki kat alnr)
Kolon Kapasitesi
=".0 ve =".0
NLD
a
kombinezon ve kolon
kayma kapasitesi
=".0 ve =".25
Kiri! e#ilme
hesab
NLD
a
kombinezon
NLD
a
kombinezon NLD
a
kombinezon
0.025
c
y
f
f

25 . 0
y
f
4 . 1

Kiri!
minimum
moment
kontrolu
Gerekmiyor
uU uU M M
+
3
1
U
u u uAIK M M M ] max[
5
1
,
+ +
U
5
1
,
+ +
uU uU M M
+
2
1
U
4
1
,
+ +
U
4
1
,
+
Kiri! kayma
donats
hesab
NLD
a
kombinezon
De%i!tirilmi! NLD
a
kombinezon (deprem yk iki
kat alnr)
=".0 ve =".0 ile bulunan
kiri! kesme kuvveti kapasitesi
(V
p
) ve V
D+L
ile
NLD
a
kombinezon
=".25 ve =".0 ile
bulunan kiri! kesme kuvveti
kapasitesi (V
p
) ve V
D+L
ile,
V
c
=0
NLD
a
daki
a
ngrlen ykleme says
Tablo III-2
Hesap Kriterleri Tablosu
Blm IV
AASHTO LRFD 1997 ye Gre Boyutlama
Bu blm, kullanc AASHTO LRFD 1997 Boyutlama $artnamesini (AASHTO 1997)
seti!inde SAP2000 in kulland! betonarme kesit hesab ynteminin de!i"ik ynlerini
ayrntl olarak aklamaktadr. Bu blmde kullanlan semboller Tablo IV-1 de
listelenmi"tir.
Boyutlama kullanc tarafndan belirlenen yk kombinezonlarna dayanr. Fakat program
bir ok kpr tipi yapnn boyutlama gereklerini kar"layan nceden hazr olan (default)
bir yk kombinezonu takm sa!lar.
SAP2000, deprem boyutlamasnda gerekli oldu!u gibi, 1. (d"k deprem etkisi), 2., 3.,
ve 4. (yksek deprem etkisi) blgelerindeki moment kar"layc ereveler iin
boyutlama veya kontrol seenekleri sunar. Farkl deprem blgelerinde kullanlan
boyutlama ilkelerinin ayrntlar a"a!daki blmlerde aklanm"tr.
Giri" bilgileri iin #ngiliz birimleri oldu!u kadar SI ve MKS metrik birimleri de
kullanlabilir. Fakat "artname Inch-Pound-Saniye sistemine dayanmaktadr. Aksi
belirtilmedike, basitli!i sa!lamak zere, bu blmdeki btn e"itlikler ve aklamalar
SI sistemine kar" gelir.
Boyutlama yk kombinezonlar, belirtilen ykleme durumlarnn, yapnn kesit
hesaplarnda kullanlacak e"itli birle"tirme "ekilleridir. $artnamede, programn mevcut
durumunda verilen hazr (default) ykleme durumlarndan farkl ba"ka ykleme
durumlar vardr. Ancak, kullanc yklerin ve yk kombinezonlarnn tanmnda tam bir
kontrol sahiptir.
Alt tr sabit yk vardr: ta"yc elemanlarn ve ta"yc olmayan eklemelerin sabit yk
(DC), a"a! do!ru ekme yk (DD), kaplama ve donanm yk (DW), yatay zemin
basn yk (EH), d"ey zemin basn yk (EV), zemin st yk (ES). Sabit yklerden
herbiri farkl yk arpan ile hesaba katlr.
Alt tr hareketi yk vardr: ara hareketli yk (LL), ara dinamik etkisi (IM), ara
merkezka kuvveti (CE), ara fren yk (BR), yaya hareketli yk (PL), ve zemin st
hareketli yk (LS). Btn bu ykler ayn yk arpann gerektirir ve ayr olarak
gznne alnmalarna ihtiya yoktur.
E!er yap sadece sabit yk (DL), hareketli yk (LL), rzgar yk (WL), ve deprem yk
(EL) etkisi altnda ise, rzgar ve deprem yknn yn de!i"tirebilir zelli!i gznne
alnarak, Dayanm ve A"r (Ekstrem) Olay snr durumunda a"a!daki hazr (default)
olan yk durumlar gznne alnr (AASHTO 3.4.1):
1.50 DL (Dayanm-IV)
1.25 DL + 1.75 LL (Dayanm-I)
0.90 DL 1.4 WL (Dayanm-III)
1.25 DL 1.4 WL (Dayanm-III)
1.25 DL 1.35 LL 0.40 WL (Dayanm-V)
0.90 DL 1.0 EL (A"r-I)
1.25 DL + 0.5 LL 1.0EL (A"r-I)
Bunlar ayn zamanda, AASHTO LRFD 1997 $artnamesi kullanld!nda SAP2000 in
nceden hazr olan (default) boyutlama yk kombinezonlardr. Kullanc gerekti!inde
di!er yk kombinezonlarn tanmlayabilir.
azaltma arpan, eleman hareketli yk kuvvetlerine eleman-eleman uygulanr.
TS500 Standard'na gre, yapda sadece sabit yk (DL) ve hareketli
yk (LL) varsa, boyutlama iin sadece $.4DL+$.6LL yk
kombinezonuna ihtiya vardr. E#er bu ykler yannda deprem
ykleri de varsa, a!a#daki yk kombinezonlarnn gznne
alnmas gerekir:
$. $.4 DL +$.6 LL
2. DL + LL + EX
3. DL + LL + EY
4. DL + LL - EX
5. DL + LL - EY
6. 0.9 DL + EX
7. 0.9 DL - EX
8. 0.9 DL + EY
9. 0.9 DL - EY
A
cv
Kayma gerilmesini belirlemek iin kullanlan beton alan, mm
2
A
g
Tm beton alan, mm
2
A
s
ekme donats alan, mm
2
A
s
Basn donats alan, mm
2
A
s(gerekli)
Gerekli ekme donats alan, mm
2
A
st
Kolon boyuna donats toplam alan, mm
2
A
v
Kayma donats alan, mm
2
/mm
a Basn blo!unun derinli!i, mm
a
b
Dengeli donat durumunda basn blo!unun derinli!i, mm
a
max
Basn blo!unun izin verilen maksimum derinli!i, mm
b Eleman geni"li!i, mm
b
f
Etkili tabla geni"li!i (T-kiri" kesiti), mm
b
w
Gvde geni"li!i (T-kiri" kesiti), mm
C
m
Moment bytme arpann hesaplamak iin kullanlan kolon e!rili!ine ba!l
katsay
c Tarafsz eksen derinli!i, mm
c
b
Dengeli donat durumunda tarafsz eksen derinli!i, mm
d Basn yznden ekme donatsnn merkezine olan mesafe, mm
d Donat merkezine kadar beton rts kalnl!, mm
d
s
D"eme kalnl! (T-kiri" kesiti), mm
E
c
Beton elastisite modl, N/mm
2
E
s
Donat elastisite modl, 210
5
N/mm
2
kabul edilmi"tir.
f '
c
Beton karakteristik basn dayanm, N/mm
2
TS500 ile uyum sa#lanmas iin bu de#erin betonun hesap dayanm f
cd
f
y
E!ilme donats karakteristik akma dayanm, N/mm
2
TS500 ile uyum sa#lanmas iin bu de#erin e#ilme donats hesap
dayanm f
yd
f
yh
Kayma donats karakteristik akma dayanm, N/mm
2
TS500 ile uyum sa#lanmas iin bu de#erin kayma donats hesap
dayanm f
ywd
h Kolon boyutu, mm
I
g
Tm beton kesitinin a!rlk merkezinden geen eksene gre eylemsizlik
momenti, donat ihmal edilerek, mm
4
I
se
Donatnn eleman kesitinin a!rlk merkezinden geen eksene gre
eylemsizlik momenti, mm
4
k Etkili boy arpan
L Mesnetlenmemi" temiz aklk, mm
Tablo IV-$
AASHTO $artnamesinde Kullanlan Sembollerin Listesi
M
$
arpanlarla artrlm" kolon u momentlerinin k!, Nmm
M
2
arpanlarla artrlm" kolon u momentlerinin by!, Nmm
M
c
Boyutlamada kullanlacak arpanlarla artrlm" moment, Nmm
M
b
arpanlarla artrlm" u momentinin yanal yerde!i"tirmeye yol amayan
bile"eni, Nmm
M
s
arpanlarla artrlm" u momentinin yanal yerde!i"tirmeye yol aan bile"eni,
Nmm
M
u
arpanlarla artrlm" kesit momenti, Nmm
M
ux
arpanlarla artrlm" kesit momentinin X-ekseni etrafndaki bile"eni, Nmm
M
uy
arpanlarla artrlm" kesit momentinin Y-ekseni etrafndaki bile"eni, Nmm
P
b
Dengeli "ekil de!i"tirme durumunda eksenel yk kapasitesi, N
P
c
Kolonun Euler kritik burkulma dayanm, N
P
max
#zin verilen maksimum eksenel yk dayanm, N
P
o
Sfr d"merkezlik durumunda eksenel yk kapasitesi, N
P
u
Kesitte arpanlarla artrlm" eksenel yk, N
r Kolon kesitinin eylemsizlik yarap, mm
V
c
Beton tarafndan ta"nan kesme kuvveti, N
V
D+L
Aklk yklerinden olu"an kesme kuvveti, N
V
u
Kesitte arpanlarla artrlm" kesme kuvveti, N
V
p
Olas moment kapasitesinden hesaplanan kesme kuvveti, N
Donat eli!i a"r dayanm arpan

$
Betonun basn blo!u derinli!ini bulmak iin katsay

d
arpanlarla artrlm" maksimum eksenel sabit ykn arpanlarla artrlm"
toplam yke orannn mutlak de!eri
K"egen basn gerilmelerinin kiri" veya kolon ekseni ile yapt! a

s
Yanal yerde!i"tirmeye yol aan momentlerin bytme arpan

b
Yanal yerde!i"tirmeye yol amayan (aprazl) momentlerin bytme arpan

c
Betonda birim boy de!i"imi

s
Donat eli!inde birim boy de!i"imi
% Dayanm azaltma arpan
Birimler N ve mm ile verilmi!tir. Ancak, kendi iinde uyu!umlu
olmak zere N ve m, kN ve m veya kN ve mm birimleri de
kullanlabilir.
Tablo IV-$
AASHTO $artnamesinde Kullanlan Sembollerin Listesi (Devam)
Dayanm Azaltma arpanlar
Dayanm azaltma arpanlar, &, elemann sa!lad! hesap dayanmn elde etmek zere
nominal dayanma uygulanr. E!ilme, eksenel kuvvet, kesme kuvveti ve burulma iin &
arpanlar a"a!daki gibidir:
& = 0.90 e!ilme iin, (AASHTO 5.5.4.2.1)
& = 0.90 eksenel ekme iin, (AASHTO 5.5.4.2.1)
& = 0.90 eksenel ekme ve e!ilme iin, (AASHTO 5.5.4.2.1)
& = 0.90 kesme kuvveti ve burulma iin. (AASHTO 5.5.4.2.1)
& = 0.75 sadece eksenel basn, veya eksenel basn ve e!ilme iin
(AASHTO 5.5.4.2.1)
& = 0.50 3. ve 4. deprem blgelerinde sadece eksenel basn, veya eksenel basn ve
e!ilme iin (AASHTO 5.5.4.2.3 ve 5.10.11.4.1b)
Eksenel basnca ve e!ilmeye ba!l olarak de!eri 0.75 ile 0.9 arasnda de!i"ir. Eksenel
ykn kk de!erlerinde bu yk 0." f
c
A
g
den sfra azalrken, do!rusal olarak 0.75
den 0.9 de!erine artar (AASHTO 5.5.4.2.1). 3. ve 4. deprem blgelerinde, eksenel
basnca ve e!ilme ile ilgili de!eri eksenel yke ba!l olarak 0.5 ile 0.9 arasnda
de!i"ir. Eksenel ykn kk de!erlerinde bu yk 0.2 f
c
A
g
den sfra azalrken,
do!rusal olarak 0.5 den 0.9 de!erine artar (AASHTO 5.10.11.4.1b). Eksenel ekme
olmas durumunda ise, daima 0.9 dur (AASHTO 5.5.4.2.1).
TS500 Standartna uygun boyutlama iin yaplacak uyarlamada
karakteristik beton ve elik gerilmeleri yerine hesap gerilmelerinin
kullanlmas ve dayanm azaltma arpanlarnn $.0 olarak alnmas
uygundur. Ayrca narinlik etkisini hesaba katabilmek zere yaplacak
P- zmlemesinde $.4 DL + $.6 LL yk birle!imi kullanlmaldr.
Kolon Boyutlamas
Kullanc her betonarme kolon kesiti iin donat ubu!u yerle"imi geometrisini
tanmlayabilir. Donat alan kullanc tarafndan verilirse program kolon kapasitesini
kontrol eder. E!er donat alan kullanc tarafndan verilmezse, program kolon iin
gerekli donat miktarn hesaplar. Yapnn betonarme kolonlar iin boyutlama i"lemleri
a"a!daki admlar ierir:
Modelin btn farkl betonarme kesitleri iin eksenel yk-iki eksenli e!ilme
gsterilmi"tir. Donat tanmlanmam"sa program kar"lkl etki yzeylerini (A
st
/A
g
)
donat orannn izin verilen snrlar arasnda olu"turur. Bu snrlar moment
kar"layc erevelerde 0."35f
c
/f
y
ile 0.08 (AASHTO 5.7.4.2.) ve 3. ve 4. deprem
blgelerindeki snek moment kar"layc erevelerde 0.01 ile 0.06 arasndadr
(AASHTO 5.10.11.4.1a).
Deprem etkisi ta!yan kolonlarda ynetmeli#imizde en az ve en ok
donat oranlar 0.0$ ila 0.04 olarak snrlandrlm!tr. Bulunan
donat orannn 0.04 a!mamas iin donat kontrol edilmeli ve
gerekirse kesit bytlerek hesap tekrarlanmaldr.
Her kolonun her boyutlama noktasnda her bir yk kombinezonundan elde edilen
arpanlarla artrlm" iki eksenli (veya tek eksenli) e!ilme momentleri ve normal
kuvvetler iin kapasite oran hesaplanr. Gerekli donatnn hesab yaplrken hedef
kapasite oran 1.0 alnr.
Bundan sonraki alt blm yukarda sz edilen admlarla ilgili algoritmalar ayrntl
olarak anlatmaktadr.
!ki Eksenli Kar$lkl Etki Yzeylerinin Olu$turulmas
Kolon kapasitesi kar"lkl etki hacm, saysal olarak boyutlu kar"lkl etki g
tkenmesi yzeyinde olu"turulmu" bir dizi nokta olarak ifade edilir. Formlasyon,
eksenel basn ve iki eksenli e!ilmenin yan sra eksenel ekme ve iki eksenli e!ilme
durumunun da hesaba katlmasna imkan verir. Tipik bir kar"lkl etki diyagram $ekil
II-1 de grlmektedir.
Bu noktalarn koordinatlar do!rusal "ekil de!i"tirme dzlemini kolon kesitinde
boyutta dndrerek belirlenir. $ekil II-2 e bakn. Do!rusal "ekil de!i"tirme diyagram
c
, maksimum beton birim ksalmasn kesit st kenarnda 0.003 olarak snrlar (AASHTO
5.7.2.1).
Formlasyon, ta"ma gc yntemi ilkelerine dayanr (AASHTO 5.7) ve dikdrtgen,
kare veya daire "eklindeki iki simetrili kolon kesitlerine imkan tanr.
Donat eli!indeki gerilme, elik ubu!un birim uzamas ile elastisite modlnn
arpm
s
E
s
olarak verilir ve donat akma dayanm f
y
ile snrldr (AASHTO 5.7.2.1).
Her donat ubu!una ait alan, ubuk merkezinin gerek yerinde kabul edilir ve
algoritma donat alannn kolon kesitindeki da!lm tarzyla ilgili, e"de!er elik tp veya
silindir gibi, herhangi bir basitle"tirme kabul yapmaz. $ekil IV-1 e bakn.
(i) Betonarme Kesit (ii) !ekil De"i#tirme Diyagram (iii) Gerilme Diyagram
%ekil IV-$
Bir Kolon Kesitinde $ekil De%i!tirme ve Gerilme Yayl!nn Kabul
Beton basn gerilme blo!u, 0.85 f '
c
gerilme de!erinde (AASHTO 5.7.2.2) bir
dikdrtgen olarak (AASHTO 5.7.2.1) kabul edilir. Bakn $ekil IV-1. Gerilme blo!unun
derinli!i
"
c:
"
= 0.85 0.007(f
c
28) (AASHTO 5.7.2.2)
0.65
"
0.85 (AASHTO 5.7.2.2)
f
c
nin st snr btn deprem blgelerinde 70 MPa dr:
f
c
70MPa (AASHTO 5.1, 5.4.2.1)
f
y
nin st snr ise 525MPa dr.
f
c
525MPa (AASHTO 5.4.3.1)
Kar"lkl etki algoritmas basn blgesinde bulunan donat nedeniyle azalan beton
alann gznne almak iin bir dzeltme yapmaktadr.
Dayanm azaltma arpan nin etkisi kar"lkl etki yzeylerinin olu"turulmasnda
hesaba katlr. Maksimum basn eksenel kuvveti P
max
ile snrldr. Burada,
P
max
= 0.85 [0.85 f '
c
(A
g
- A
st
) + f
y
A
st
] fretli kolon (AASHTO 5.7.4.4)
P
max
= 0.80 [0.85 f '
c
(A
g
- A
st
) + f
y
A
st
] etriyeli kolon (AASHTO 5.7.4.4)
Eksenel basnca ve e!ilmeye ba!l olarak de!eri 0.75 ile 0.9 arasnda de!i"ir. Eksenel
ykn kk de!erlerinde bu yk 0." f
c
A
g
den sfra azalrken, do!rusal olarak 0.75
den 0.9 de!erine artar (AASHTO 5.5.4.2.1). 3. ve 4. deprem blgelerinde, eksenel
basnca ve e!ilme ile ilgili de!eri eksenel yke ba!l olarak 0.5 ile 0.9 arasnda
de!i"ir. Eksenel ykn kk de!erlerinde bu yk 0.2 f
c
A
g
den sfra azalrken,
do!rusal olarak 0.5 den 0.9 de!erine artar (AASHTO 5.10.11.4.1b). Eksenel ekme
olmas durumunda ise, daima 0.9 dr (AASHTO 5.5.4.2.1).
TS500 ile sa#lanacak uyumda karakteristik dayanmlar yerine hesap
dayanmlar kullanld#ndan de#erlerinin tm $.0 olarak alnr.
Bu nedenle hesapta herhangi bir de#i!iklik olmaz. Buna kar!lk
eksenel yk durumunda benzer bir gvenlik dzeyi sa#lamak zere
Deprem Ynetmeli#imiz eksenel kuvveti
N
dmax
= 0.5 f
ck
A
c
ile snrlamaktadr.
Kolon Kapasitesinin Kontrol
Kolon kapasitesi, her kolonun her kontrol noktasnda yk kombinezonlarnn herbiri iin
kontrol edilir. Bir kolonun bir kontrol noktasnda, bir yk kombinezonu iin kontrol
yaplrken a"a!daki admlar gerekle"tirilir:
Tanmlanm" yk kombinezonlar arpanlar ve ykleme durumu
zmlemelerinden, arpanlarla artrlm" momentler ve kuvvetler belirlenerek P
u
,
M
ux
ve M
uy
de!erleri elde edilir.
Kolon momentleri iin moment bytme arpanlar belirlenir.
arpanlarla artrlm" momentlere moment bytme arpanlar uygulanr. Eksenel
kuvvet ve iki eksenli moment takmnn tanmlad! noktann kar"lkl etki hacmi
iinde kalp kalmad! belirlenir.
arpanlarla artrlm" momentler ve kar" gelen bytme arpanlar herbir kolonun
yanal yer de!i"tirmeli veya yanal yer de!i"tirmesiz olarak tantlmasna ba!ldr.
#zleyen paragrafta yukarda sz geen admlara ili"kin algoritmalar ayrntl olarak
aklanm"tr.
arpanlarla Artrlm$ Moment ve Kuvvetlerin Belirlenmesi
Belirli bir yk kombinezonu iin artrlm" ykler, P
u
, M
ux
ve M
uy
yi veren btn
ykleme durumlarna, kar" gelen yk arpanlar uygulanarak elde edilir. Hesaplanan bu
momentler kararllk etkilerini gznne almak iin Moment Bytme arpanlar
kullanlarak ayrca bytlr.
Moment Bytme arpanlarnn Belirlenmesi
Moment bytme arpanlar, yanal yerde!i"tirmeye yol aan (genel kararllk etkisi)
s
ve yanal yerde!i"tirmeye yol amayan (bireysel kolon kararllk etkisi)
ns
olarak ayr
ayr hesaplanr. Ayrca, esas ve tali do!rultudaki moment bytme arpanlar da farkl
olabilir.
Program, P- zmlemesinin SAP2000 de yaplm" oldu!unu kabul eder ve dolaysyla
yanal yerde!i"tirmeye yol aan moment bytme arpanlar 1 olarak alnr (AASHTO
4.5.3). P- zmlemesinde yk (1.25 sabit yk + 1.35 hareketli yk)/ yk
kombinezonuna kar" gelmelidir. Burada eksenel basn iin dayanm arpan olup, 1.
ve 2. deprem blgelerinde 0.75, 3. ve 4. deprem blgelerinde 0.5 hazr (default) de!er
olarak alnr (AASHTO 5.5.4.2.1). Bakn White ve Hajjar (1991).
zmlemeden elde edilen momentler iki bile"ene ayrlr: yanal yerde!i"tirmeli (M
s
) ve
yanal yerde!i"tirmesiz (M
b
) bile"enler. (b) alt indisi ile i"aretlenen yanal
yerde!i"tirmesiz momentler byk o!unlukla a!rlk yklerinden kaynaklanr. Yanal
yerde!i"tirmeli bile"enler (s) alt indisi ile gsterilmi"lerdir. Yanal yerde!i"tirmeli
momentler daha ok yanal yklerden kaynaklanr ve yanal yerde!i"tirmenin nedenine
ba!ldr.
Her bir kolon ya da bir kattaki kolon elemanlar iin herhangi bir kontrol noktasnda iki
eksendeki bytlm" momentler
M =
b
M
b
+
s
M
s
(AASHTO 4.5.3.2.2b)
olarak elde edilebilir.
s
arpan yanal yerde!i"tirmeye neden olan momentler iin
bytme arpandr. Bu arpan, M
s
ve M
b
moment de!erleri ikinci mertebe elastik (P-
) zmlemesinden elde edildi!inden, 1 olarak alnr.
Kolonun esas ve tali eksenleri ile ilgili olan yanal yerde!i"tirmesiz bytme arpan
b
0 . 1
1

=
e
u
m
b
P
P
C
(AASHTO 4.5.3.2.2b)
olarak verilir (AASHTO 4.5.3.2.2b). Burada
2
2
) (kL
EI
P
e

= (AASHTO 4.5.3.2.2b)
olup, k = 1 olarak alnr. Ancak, SAP2000 kullancnn bu de!eri de!i"tirmesine izin
vermektedir (AASHTO 4.6.2.5, 5.7.4.3).
EI gznne alnan kolonun do!rultusu ile ilgili olup,
d
g c
I E
EI
+
=
1
5 . 2 /
(AASHTO 5.7.4.3)
d
= (arpanlarla artrlm! sabit yk momentinin en byk de%eri (arpanlarla
artrlm! toplam yk momentinin en byk de%eri) (AASHTO 5.7.4.3)
4 . 0 4 . 0 6 . 0 + =
b
a
m
M
M
C (AASHTO 4.5.3.2.2b)
ve M
a
ve M
b
kolon u momentleri olup M
b
saysal olarak M
a
dan byktr. M
a
/ M
b
oran tek e!rilikli e!ilmede pozitif ve ift e!rilikli e!ilmede negatifdir. C
m
iin
yukarda verilen ba!nt, mesnetler arasnda uygulanm" herhangi bir yanal yk
olmad! ve elemann yanal yerde!i"tirmesinin nlendi!i durumda geerlidir. E!er
aklkta yanal yk varsa, veya boy kullanc tarafndan de!i"tirilmi"se, veya di!er
durumlarda C
m
= 1 dir. C
m
de!eri kullanc tarafndan eleman-eleman esasna gre
de!i"tirilebilir.
Bytme arpan
b
pozitif bir say ve 1 den byk olmaldr. Bu nedenle P
u
, P
e
den
kk olmaldr. E!er P
u
, P
e
den byk ya da ona e"it bulunursa, g tkenmesi
durumu bildirilir.
Yukardaki hesaplar kolonun mesnetlenmemi" boyunu kullanr. Mesnetlenmemi" iki
boy, elemann tali ve esas do!rultularnda burkulmaya kar" gelmek zere, sra ile, l
22
ve
l
33
dr. $ekil II-4 e bakn. Bunlar, kar" gelen do!rultularda, elemann mesnet noktalar
arasndaki uzunluklardr.
Programdaki kabuller belirli bir eleman iin yeterli de!ilse, kullanc
s
ve
b
de!erlerini ak olarak belirtebilir.
Kapasite Orannn Belirlenmesi
Elemann gerilme durumunun bir ls olarak, bir kapasite oran hesaplanr. Kapasite
oran esasnda, kolonun ta"ma gcne nispetle kolonun gerilme durumunu gsteren bir
katsaydr.
Kolon kapasitesini kontrol iin kar"lkl etki diyagramna girmeden nce; P
u
, M
ux
ve
M
uy
yi elde etmek zere moment bytme arpanlar artrlm" yklere uygulanr. (P
u
,
M
ux
, M
uy
) noktas, $ekil II-3 de L noktas olarak gsterildi!i gibi, kar"lkl etki
blgesine yerle"tirilir. E!er nokta kar"lkl etki hacmi iinde yer alyorsa eleman kesit
kapasitesi yeterlidir. Fakat, nokta kar"lkl etki hacmi d"nda yer alyorsa, kolondaki
gerilme fazladr.
Bu kapasite oran L noktasnn yerle"tirilmesi ve C noktasnn yerinin belirlenmesi ile
elde edilir. C noktas OL izgisinin (d"a do!ru uzatlrsa) g tkenmesi yzeyini
kesti!i nokta olarak tanmlanr. Bu nokta, g tkenmesi yzeyini tanmlayan noktalarn
boyutlu do!rusal enterpolasyonu ile elde edilir. $ekil II-3 e bakn. Kapasite oran CR,
OL/OC oran ile verilir:
E!er OL=OC (veya CR=1) ise nokta kar"lkl etki yzeyinin tam stnde yer alr
ve elemandaki gerilme, kapasitesi kadardr.
OL<OC (veya CR<1) ise nokta kar"lkl etki hacminin iinde yer alr ve eleman
kapasitesi yeterlidir.
OL>OC (veya CR>1) ise nokta kar"lkl etki hacminin d"nda yer alr ve
elemandaki gerilme fazladr.
Her yk kombinezonu iin hesaplanan CR de!erlerinin en by!, kolondaki her
kontrol noktas iin, etkili olan P
u
, M
ux
ve M
uy
takm ve kar" gelen yk kombinezon
numarasyla birlikte verilir.
Donat alan tanmlanmam"sa SAP2000, 1 de!erinde kar"lkl etki oran veren donaty
hesaplar.
Kolon Kayma Donatsnn Hesab
Kayma donats, kolonun esas ve tali eksen do!rultularndaki her yk kombinezonu iin
hesaplanr. Belirli bir yk kombinezonundaki belirli bir do!rultudaki kesme kuvvetleri
iin, belirli bir kolonun kayma donats hesab a"a!daki a"amalarla yaplr:
Kesite etki eden, arpanlarla artrlm", M
u
, P
u
ve V
u
kuvvetleri belirlenir. v
c
nin
hesaplanmas M
u
ve P
u
iin gereklidir.
Yalnz beton tarafndan ta"nabilecek v
c
kayma gerilmesi belirlenir.
3. ve 4. deprem blgelerindeki moment kar"layc erevelere kolonlarn kayma
donats hesab, yk katsaylarla artrlm" momentlere ek olarak elemanlarn artrlm"
moment kapasitelerine dayanr (AASHTO 3.10.9.4.3). Kolon moment kapasitelerine
eksenel kuvvetlerin etkisi formlasyonda gznne alnm"tr.
olarak aklanm"tr.
Kesit Kuvvetlerinin Belirlenmesi
$. ve 2. deprem blgelerindeki moment kar#layc erevelerin kolonunun
kayma donatsnn hesabnda, belirli bir yk kombinezonu iin olan kuvvetler, yani
P
u
eksenel kuvveti ve belirli bir do!rultudaki V
u
kesme kuvveti, SAP2000
zmleme ykleme durumlarnn, kar" gelen yk kombinezonu arpanlaryla
artrlmas ile elde edilir.
3. ve 4. deprem blgelerindeki moment kar#layc erevelerin (deprem
hesab) kayma donats hesabnda, 1. ve 2. blgelerdeki moment kar"layc
ereveler iin yaplanlara ek olarak a"a!daki kontroller yaplr. 3. ve 4. deprem
blgelerindeki moment kar"layc betonarme erevelerin boyutlamasnda, bir
kolonda belirli bir do!rultudaki kesme kuvveti V
u
da arpanlarla artrlm" eksenel
yk de gznne alnarak artrlm" moment kapasitelerinden hesaplanr
(AASHTO 3.10.9.4.3).
Her yk kombinezonu iin arpanlarla artrlm" P
u
eksenel yk hesaplanr. Sonra
eksenel P
u
yk etkisi altnda kolonun belirli bir do!rultudaki M
+
u
, M
-
u
pozitif
ve negatif moment kapasiteleri, kar" gelen do!rultuda tek eksenli kar"lkl etki
diyagramndan hesaplanr. Hesap kesme kuvveti V
u
V
u
=V
p
+ V
D+L
(AASHTO 3.10.9.4.3)
ba!nts ile verilir (AASHTO 3.10.9.4.3). Burada V
p
hesaplanm" moment
kapasitelerinin kolonun iki ucuna zt ynlerde uygulanmasyla elde edilen kesme
kuvvetidir. Bu nedenle V
p
V
P"
=(M
I
+M
+
J
) / L ve
V
P2
=(M
+
I
+M
J
) / L
de!erlerinin by!dr. Burada
M
+
I
, M
-
I
= Kolonun I ucunda nominal dayanmn 1.3 ile arplmas ile
bulunan pozitif ve negatif moment kapasiteleri,
M
+
J
, M
-
J
= Kolonun J ucunda nominal dayanmn 1.3 ile arplmas ile
bulunan pozitif ve negatif moment kapasiteleri,
L = Kolonun serbest akl!dr.
V
D+L
, a!rlk yklerinin aklktaki yayl"na gre kesme kuvvetine katksdr.
Kolonlarda o!unlukla sfrdr. Ayrntlar iin Tablo IV-2 ye bakn.
Deprem Ynetmeli#imizde sneklik dzeyi normal ve yksek
ereveler tanmlanm!tr. Sneklik dzeyi normal ereveler iin
nerilen boyutlama !ekli $. ve 2. deprem blgelerindeki moment
kar!layc ereveler iin verilenlere ve sneklik dzeyi yksek
ereveler iin nerilen boyutlama !ekli ise, byk lde 3. ve 4.
deprem blgelerindeki moment kar!layc ereve iin verilenlere
uymaktadr. Ancak, deprem ynetmeli#imizde kolon kesme kuvveti,
ba#land# kiri!lerin moment kapasitelerinden elde edilmekte, ayrca
kolonlarn kiri!lerden gl olmas ko!ulu getirilmektedir. Ayrca,
kesit kapasite hesabnda artrma katsays $.3 yerine $.4
kullanlmaktadr.
M
u
, P
u
ve V
u
hesap kuvveti takm belirliyken, beton tarafndan ta"nan kayma
kapasitesi v
c
a"a!daki "ekilde hesaplanr:
Herhangi bir deprem blgesindeki moment kar#layan betonarme
erevelerin boyutlamasnda v
c
'
0830 . 0
c c
f v = (AASHTO 5.8.3.3)
olarak hesaplanr. Burada , k"egen do!rultusunda atlam" betonun ekme
iletme yetene!ini gsteren bir arpandr. Gerime durumunun fonksiyonu olan bu
arpann yakla"k de!eri 2.0 dir (AASHTO 5.8.3.4.1). AASHTO Tablo 5.8.3.4.2-1
den ard"k yakla"mla hesap edilir.
3. ve 4. deprem blgesindeki moment kar#layan betonarme erevelerin
boyutlamasnda e!er eksenel kuvvet bykse (P
u
> 0." f
c
A
g
) v
c
daha nce
verildi!i gibi alnr (AASHTO 5.8.3.3, AASHTO 5.10.11.4.1c). E!er eksenel
kuvvet ekme ise, v
c
sfr alnr. E!er deprem etkisini de ieren arpanlarla
artrlm" eksenel basn kuvveti P
u
kkse, (P
u
0." f
c
A
g
) v
c
iin sfrla
AASHTO 5.8.3.3 de verilen de!er arasnda do!rusal de!i"im kabul edilir.
(AASHTO 5.10.11.4.1c). Bu kabul, kesitin kolonun u blgesinde olup
olmamasna baklmakszn kolonun her kesitine uygulanr.
Betonun kayma kapasitesi iin AASHTO da verilen ba#nty TS500
de verilenle kar!la!trmak zere, TS500 de f
ctk
= == =0 00 0.3 33 35 55 5
ck
f oldu#u
gznnde tutularak f
ctd
= == =0 00 0.29
cd
f yazlabilir. Bunun sonucu olarak
TS500 de verilen a!a#daki ifade
V
c
= 0.80 V
cr
= 0.80 0.65 f
ctd
A
g
($+0.07 P
u
/ A
g
)
V
c
= 0.$5$
cd
f A
g
($+0.07 P
u
/ A
g
)
!eklinde yazlabilir. Eksenel kuvvetin etkisini gznne almak zere
P
u
= 0.$ f
cd
A
g
, f
cd
= 25/$.5 = $7MPa ve P
u
/ A
g
= $.7 MPa kabul
edilirse,
V
c
= 0.$69
cd
f A
g
bulunur ki, bu da AASHTO da verilen
= 0.$69 / 0.0830 = 2.04
de#erine kar!lk gelir. Bu ise, nn ortalama yakla!k de#eridir.
Sonu olarak AASHTO ve TS500 n yakn sonular verdi#i
sylenebilir.
Dikdrtgen kesit iin ortalama kayma gerilmesi:
d b
V
v
w
u
=
Di!er tr kesitler iin b
w
d yerine $ekil IV-2 de gsterilen A
cv
etkili kayma
alan konulur.
Ortalama kayma gerilmesi v stten v
max
ile snrlandrlr:
v
max
= 0.25 f
c
(AASHTO 5.8.3.3)
Birim aralktaki kayma donats a"a!daki gibi hesap edilir:
E!er v (v
c
/2) ise;
0 =
s
A
v
, (AASHTO 5.8.2.4)
e!er ) cot ' 0830 . 0 ( ) 2 / (
c c c
f v v v + < ise;
yh
w c
v
f
b f
s
A ' 0830 . 0
= , (AASHTO 5.8.2.5)
e!er
max
) cot ' 0830 . 0 ( v v f v
c c
< + ise;

cot
) (
yh
w c v
f
b v v
s
A
= , (AASHTO 5.8.3.3)
e!er v > v
max
ise:
g tkenmesi bildirilir. (AASHTO 5.8.3.3)
Burada k"egen basn gerilmelerinin e!im asdr. Mevcut gerilme durumunun
bir fonksiyonu olup, yakla"k olarak 45
o
kabul edilebilir (AASHTO 5.8.3.4.1).
Ard"k yakla"mla AASHTO Tablo 5.8.3.4.2-1 den hesap edilir. Dayanm azaltma
arpan nin hazr (default) de!eri 0.90 dr (AASHTO 5.5.4.2.1).
f
yh
nn st snr btn ereveler iin 413MPa dr:
f
yh
413 MPa (AASHTO 5.8.2.8)
f
c
' nin st snr btn deprem blgelerinde 70 Mpa dr.
f
c
' 70 MPa (AASHTO 5.1,5.4.2.1)
3. ve 4. blgelerde deprem moment kar"layc erevelerde kayma donatsnn
hesabnda f
ys
gerilmesinde bir st snr ngrlm"tr:
f
ys
f
y
(AASHTO 5.10.1.4.1d)
Her bir yk kombinezonundan elde edilen A
v
/ s de!erlerinden en by!, etkili
olan kesme kuvveti ve ilgili yk kombinezon says kolonun esas ve tali
do!rultular iin verilir.
Btn kolonlar iin her hesap kesitinde, a"a!da verilen minimum dairesel fret
donat alan ngrlr:
4
'
1 45 . 0
ekirdek
yh
c
c
g
v
h
f
f
A
A
s
A
(AASHTO 5.7.4.6)
Daha sonra aklanaca! gibi, 2, 3 ve 4 blgelerdeki deprem momenti kar"layc
erevelerin muhtemel plastik mafsal yerlerinde, minimum dairesel fret donats ve
enine etriye alan iin a"a!da verilenler ngrlr:
4
'
'
25 . 1
5 . 0 16 . 0
ekirdek
yh
c
g c
u v
h
f
f
A f
P
s
A
+ (fret) (AASHTO 5.10.11.4.1d)

ekirdek
yh
c
c
g
v
h
f
f
A
A
s
A '
1 30 . 0

(etriye) (AASHTO 5.10.11.4.1d)

ekirdek
yh
c
g c
u v
h
f
f
A f
P
s
A '
'
25 . 1
5 . 0 12 . 0
+ (etriye) (AASHTO 5.10.11.4.1d)

Yukarda verilen denklemlere a"a!daki snr konmu"tur.
0 . 1
'
25 . 1
5 . 0
+
g c
u
A f
P
(AASHTO 5.10.11.4.1d)
f
yh
f
y
(AASHTO 5.10.11.4.1d)
Sunulan programda her kiri" ve kolonun d!m noktasna yakn paras muhtemel
plastik mafsal olarak kabul edilir. Kolonda plastik mafsal boyu L
mafsal
L
mafsal
= max {h, b, l/6, 457mm} (AASHTO 5.10.11.4.1c)
olarak kabul edilir. Programda kolonlar iin hesaplanan kayma donats sadece
yukardaki hususlara ba!ldr. Etriye aral! ve/veya hacmi konusundaki di!er
ko"ullar programn kullancs tarafndan ayrca incelenmelidir.
Kayma donats alan, daha nce de belirtildi#i gibi, f
yh
yerine f
ywd
ve
=$ alnarak
d f
V V
A
ywd
c u
v

=
ba#nts bulunur. Bu ba#nt ve e#ik beton basn ubu#unda
ezilmeyi nlemek iin verilen v
max
= 0.25 f
cd
ba#nts tamamen TS500
ile uyu!maktadr. Minimum etriye iin TS500 de ngrlen ifade
f
ctd
= == =0 00 0.29
cd
f ba#nts ile
w
ywd
cd
w
ywd
ctd v
b
f
f
b
f
f
s
A
0870 . 0 30 . 0 min = =
olarak yazlabilir. Bu ise, AASHTO 5.8.2.5 ifadesine olduka
yakndr. Sadece, TS500 kayma gerilmesi ne kadar kk olursa
olsun verilen minimum etriyeyi ngrmektedir.
Deprem Ynetmeli#imizde erevelerin muhtemel plastik mafsal
blgeleri olan kolon sarlma blgesi boyu
L
kolon sarlma
= max (h; b; l
n
/ 6; 500mm)
olarak verilmi! olup, AASHTO 5.$0.$$.4.$c ile tamamen
uyu!maktadr.
Deprem Ynetmeli#imizde ve TS500 de fretli kolonlar iin verilen
ywd
cd
ck
c
ekirdek
o
s
f
f
A
A
s h
A
15 . 1
5 . 1
1 45 . 0
4
min
= =
ifadesi de AASHTO 5.7.4.6 ya yakla!k olarak kar! gelmektedir.
Bunun gibi, kolon sarlma blgelerinde etriye iin ngrlen
k
ywd
cd
ck
c sh
b
f
f
A
A
s
A
15 . 1
5 . 1
1 30 . 0

ko!ulu yakla!k olarak AASHTO 5.$0.$$.4.$.d ye ve
w
ywd
cd sh
b
f
f
s
A
15 . 1
5 . 1
075 . 0
ko!ulu da yakla!k olarak AASHTO 5.0.$$.4.$d ye kar! gelmektedir.
%ekil IV-2
Kayma Gerilmesi Alan, A
cv
D#KDRTGEN
Kesme Kuvveti
Do!rultusu
Kesme Kuvveti
Do!rultusu
DA#RESEL DONATILI KARE
Kesme Kuvveti
Do!rultusu
DA#RESEL
Kiri$ Boyutlamas
Betonarme kiri"lerin boyutlamasnda SAP2000 program, kiri" e!ilme momentleri ve
kesme kuvvetleri, yk kombinezonu arpanlar ve a"a!da aklanan di!er kriterlere
dayanarak e!ilme ve kesme kuvveti iin donat alanlarn hesaplar ve verir. Donat
gereksinimleri, kiri" akl! boyunca, kullancnn tanmlad! sayda boyutlama-kontrol
noktalarnda hesaplanr.
Btn kiri#ler, sadece, esas e!ilme ekseni do!rultusunda e!ilme momenti ve kesme
kuvveti iin boyutlandrlrlar. Eksenel kuvvet, ikincil do!rultuda e!ilme burulma
gibi kiri#te bulunabilecek etkiler, programdan ba!msz olarak kullanc
tarafndan ara#trlmaldr.
Kiri" boyutlamas a"a!daki a"amalarda yaplr:
Kiri"in e!ilme donats hesab
Kiri"in kayma donats hesab
Kiri$in E%ilme Donats Hesab
st ve alttaki e!ilme donats, kiri" akl! boyunca, kontrol/boyutlama noktalarnda
hesaplanr. Belirli bir kiri"in belirli bir kesitinde esas e!ilme do!rultusundaki moment
iin donat hesabnda a"a!daki admlar szkonusudur:
arpanlarla artrlm" maksimum momentlerin belirlenmesi
Donat alannn belirlenmesi
arpanlarla Artrlm$ Momentlerin Belirlenmesi
Moment kar"layc betonarme erevelerin e!ilme donatsnn belirlenmesinde, ilgili
yk arpanlar ile farkl ykleme durumlarndaki ilgili momentlerin arplmas sonucu
belirli bir kiri" kesitindeki herbir yk kombinezonu iin artrlm" momentler elde edilir.
Daha sonra tm yk kombinezonlarndan elde edilen maksimum pozitif M
+
u
ve
maksimum negatif M
-
u
arpanlarla artrlm"

momentleri iin kesit hesab yaplr.
Negatif momentler st donaty verir. Bu durumlarda kiri" daima dikdrtgen kesit gibi
hesaplanr. Pozitif momentler alt donaty verir. Bu durumlarda kiri" dikdrtgen kesit
olarak hesaplanabildi!i gibi T kesit gibi de hesaplanabilir.
Gerekli E%ilme Donatsnn Belirlenmesi
E!ilme donats hesab i"leminde program ekme ve basn donatlarn hesaplar. Basn
donats, uygulanan hesap momenti kesitin tek donatl moment kapasitesinden daha
byk oldu!unda eklenir. Kullanc basn donatsn koymamak zere kiri"in
yksekli!ini, geni"li!ini ya da beton kalitesini artrma seene!ine sahiptir.
Boyutlama i"lemi, $ekil IV-3 de grlen basitle"tirilmi" dikdrtgen gerilme blo!una
dayanr (AASHTO 5.7). Ayrca basn gerilme blo!unun maksimum derinli!i 0.42d
olarak snrlandrlm"tr (AASHTO 5.7.3.3.1). Uygulanan moment bu snr gznne
alnarak hesaplanan moment kapasitesini a"t!nda, ek momentin basn donats ve
ilave ekme donats tarafndan ta"naca! kabul ile, basn donats alan hesaplanr.
Kiri" e!ilme donatsnn hesabnda, ekme donats dayanmna ve beton basn
dayanmna a"a!daki st snrlar konulur:
f
c
70 MPa (AASHTO 5.1, 5.4.2.1)
f
y
525 MPa (AASHTO 5.4.3.1)
SAP2000 de kullanlan, dikdrtgen ve tablal kesitlerin (L ve T kesitler) boyutlama
i"lemi a"a!da zetlenmi"tir. Btn kiri"ler sadece esas do!rultudaki e!ilme ve kesme
kuvvetine gre boyutlandrlr.
Dikdrtgen Kesit Hesab
arpanlarla artrlm" negatif veya pozitif bir M
u
momenti (yani st ya da alt donat
hesab) iin basn blo!unun a derinli!i ($ekil IV-3),
b f
M
d d a
c
u

=
85 . 0
2
2
(AASHTO 5.7.2.1)
olarak verilir. Burada ve izleyen ba!ntlarda nin de!eri 0.90 dr (AASHTO
5.5.4.2.1).
1
ve c
b
) 28 ( 007 . 0 85 . 0
1
=
c
f , 85 . 0 65 . 0
1
, (AASHTO 5.7.2.2)
.
600
600
d
f
d
f E
E
c
y y s c
s c
b
+
=
+
=
(AASHTO 5.7.2.1)
TS500 de
$
katsays k
$
olarak gsterilmi! olup AASHTO da verilene
ok yakn de#er veren
k
$
= 0.85 - 0.006 (f
cd
25) 0.85
de#i!imi ngrlm!tr.
%ekil IV-3
Dikdrtgen Kesitin Boyutlamas
a
max
= min{
1
c
b
, 0.42d} (AASHTO 5.7.2.2, 5.7.3.3.1)
E!er a a
max
ise (AASHTO 5.7.3.3.1), ekme donats alan
)
2
(
a
d f
M
A
y
u
s
ile verilir. Bu donat M

u
pozitifse alta, M
u
negatifse ste konulur.
E!er a a
max
ise (AASHTO 5.7.3.3.1), basn donats gereklidir ve a"a!daki gibi
hesaplanr:
- Sadece betonun olu"turdu!u basn kuvveti:
C = 0.85 f '
c
b a
max
(AASHTO 5.7.2.2)
Beton basn kuvveti ve ekme donats ile ta"nan moment:
)
2
(
max
a
d C M
uc
=
(ii) B#R#M BOY
DE%#&T#RME
D#YAGRAMI
(iii) GER#LME
D#YAGRAMI (i) K#R#& KESIT#
- Bu durumda basn donats ve ekme donats tarafndan kar"lanan moment:
uc u us
M M M =
- Bylece gerekli basn donats alan:
) )( ' (
1
d d f f
M
A
c s
us
s

=
burada
. 003 . 0

=
c
d c
E f
s s
(AASHTO 5.7.2.1)
- Beton basn kuvvetini dengelemek iin gereken ekme donats,
)
2
(
max
1
a
d f
M
A
y
uc
s
=
) (
2
d d f
M
A
y
us
s

=
- Bu nedenle, toplam ekme donats
2 1 s s s
A A A + = ve toplam basn donats
s
A
olur. E!er
u
M pozitifse
s
A alta
s
A ste konmal,
u
M negatifse tersi
yaplmaldr.
Tablal (T) Kesit Hesab
(i) Negatif Moment Altndaki Tablal Kesit
arpanlarla artrlm" negatif moment M
u
iin kesit hesabnda, (yani st donat
hesabnda), donat alan hesab aynen yukardaki gibidir, yani tablal kesit giri"
bilgilerini kullanmaya gerek yoktur.
(ii) Pozitif Moment Altndaki Tablal Kesit
E!er M
u
> 0 ise, basn blo!unun derinli!i ($ekil IV-4 e bakn):
f c
u
b f
M
d d a

=
85 . 0
2
2
(AASHTO 5.7.2.1)
Yukardaki ve a"a!daki denklemde de!eri 0.90 dr (AASHTO 5.5.4.2.1).
1
ve c
b
) 28 ( 007 . 0 85 . 0
1
=
c
f , 85 . 0 65 . 0
1
, (AASHTO 5.7.2.2)
.
600
600
d
f
c
y
b
+
= (AASHTO 5.7.2.1)
a
max
= min{
1
c
b
, 0.42d} (AASHTO 5.7.2.2, 5.7.3.3.1)
E!er a
"
d
s
ise (AASHTO 5.7.3.2.2), A
s
hesab daha nce dikdrtgen kesit iin
verilen "ekilde yaplr. Ancak, bu durumda kiri" geni"li!i olarak b
f
alnr. Basn
donatsna ihtiya olunmas a > a
max
ko"uluna ba!ldr.
E!er a >
"
d
s
ise (AASHTO 5.7.3.2.2), A
s
hesab iki blmde yaplr. #lk
blmnde tabladaki C
f
basn kuvveti dengelenir ve ikinci blmde gvdedeki
C
w
basn kuvveti dengelenir. $ekil IV-4 de gsterildi!i gibi,
%ekil IV-4
Tablal (T-Kesit) Boyutlamas
(i) K#R#& KESIT# (ii) B#R#M BOY
DE%#&T#RME
D#YAGRAMI
(iii) GER#LME
D#YAGRAMI
s w f c f
d b b f C
1
) ( 85 . 0 = (AASHTO 5.7.3.2.2)
yazlr. Bu nedenle
y
f
s
f
C
A =
1
ve M
u
nun tabla tarafndan kar"lanan
blm
)
2
(
1 s
f uf
d
d C M =
ile verilir. Bu durumda M
u
nun geri kalan ve gvde tarafndan kar"lanacak olan
blm
uf u uw
M M M =
olarak bulunur. Gvde
w
b ve d boyutlu bir dikdrtgen oldu!undan buna ait basn
blo!u derinli!i a"a!daki gibi bulunur:
w c
uw
b f
M
d d a

=
85 . 0
2
2
1
E!er a a
max
ise ekme donats alan (AASHTO 5.7.3.3.1)
)
2
(
1
2
a
d f
M
A
y
uw
s
ve
2 1 s s s
A A A + =
olarak bulunur. Donat tablal kiri"in altna yerle"tirilmelidir.
E!er a > a
max
ise basn donats gerekir (AASHTO 5.7.3.3.1) ve a"a!daki gibi
hesaplanr:
- Yalnz gvdedeki basn kuvveti:
max
85 . 0 a b f C
c
= (AASHTO 5.7.2.2)
- Bu nedenle beton gvde ve ekme donats tarafndan kar"lanan moment
)
2
(
max
a
d C M
uc
=
ve basn donats ile ekme donatsnn kar"lad! moment
uc uw us
M M M =
olarak bulunur.
- Bu durumda basn donats a"a!daki gibi hesaplanr
) )( ' (
1
d d f f
M
A
c s
us
s

=
ve burada
y s s
f
c
d c
E f

= . 003 . 0 (AASHTO 5.7.2.1)
- Gvdedeki beton basn kuvvetini dengelemek iin gereken ekme donats
)
2
(
max
2
a
d f
M
A
y
uc
s
=
) (
3
d d f
M
A
y
us
s

=
- Toplam ekme donats
3 2 1 s s s s
A A A A + + = ve toplam basn donats
s
A olur.
s
A alta ve
s
A ste konulmaldr.
Minimum ve Maksimum ekme Donats
Dikdrtgen bir kesitte minimum scaklk ve bzlme e!ilme ekme donats
d b d b
f
A
w w
y
s
0015 . 0
76 . 0
min ve (AASHTO 5.10.8.2)
ile verilir. Ba"langta olu"abilecek ani e!ilme g tkenmesini nlemek iin dikdrtgen
bir kesite minimum e!ilme ekme donats:
) (
3
4
ve
'
03 . 0 min
gerekli s w
y
c
s
A d b
f
f
A (AASHTO 5.7.3.3.2)
ekme ve basn donatsnn st snr iin, gvde alannn 0.04 kat ngrlr:
kesit T 04 . 0
kesit Dikdrtgen 04 . 0
d b
d b
A
w
s
kesit T 04 . 0
kesit Dikdrtgen 04 . 0
'
d b
d b
A
w
s
Kiri! donat hesab iin yukarda verilen formller f
y
yerine f
yd
ve f
c
yerine f
cd
ve =$ alnmak ko!ulu ile TS500 de verilen esaslara
uygundur. AASHTO 5.7.2.2 ve 5.7.3.3.$ de verildi#i gibi, TS500 de de
dengeli donat oranna ba#l olarak dikdrtgen kesitler iin benzer bir
tek donat snr vardr:
a
max
= 0.85 c
b
Kiri!lerde TS500 daha byk bir minimum donat oran
ngrmektedir:
d b
f
f
A
w
yd
ctd
s
8 . 0
Maksimum donat oran da Deprem Ynetmeli#imizde ve TS500 de
0.02 olarak verilmi!tir.
Kiri$ Kayma Donatsnn Hesab
Kayma donats, her yk kombinezonu iin, kullancnn kiri" akl!nda belirledi!i
saydaki noktada hesaplanr. Belirli bir noktada, belirli bir yk kombinezonunda, belirli
bir kiri"in esas ekseni do!rultusundaki kayma donats hesab a"a!daki a"amalarla
yaplr:
Kesite etki eden, arpanlarla artrlm" M
u
ve V
u
de!erleri belirlenir. v
c
nin hesab
iin M
u
ya ihtiya vardr.
Yalnz beton tarafndan ta"nabilecek v
c
kayma gerilmesi belirlenir.
3. ve 4. deprem blgelerindeki moment kar"layc erevelerde, kayma donats hesab,
arpanlarla artrlm" e!ilme momentine ilave olarak, artrlm" moment kapasitesine
ba!l olarak yaplr (AASHTO 3.10.9.4.3).
olarak aklanm"tr.
Kesme Kuvveti ve Momentin Belirlenmesi
$. ve 2. deprem blgelerindeki moment kar#layc ereve kiri"inin kayma
donatsnn hesabnda, belirli bir kiri" kesitinde belirli bir do!rultudaki belirli bir
yk kombinezonu iin olan moment ve kesme kuvveti, ilgili kesme kuvveti ve
momentinin, kar" gelen yk kombinezonu arpanlaryla artrlmasyla elde edilir.
3. ve 4. deprem blgelerinde moment kar#layc betonarme erevelerin
(deprem hesab) boyutlamasnda, 1. ve 2. deprem blgelerinde gereken hesaba ek
olarak a"a!daki kontroller yaplr. 3. ve 4. deprem blgelerinde moment
kar"layc betonarme ereve boyutlamasnda, bir kiri"in hesap kesme kuvveti V
u
,
kiri"in artrlm" moment kapasitelerinden hesap edilir (AASHTO 3.10.9.4.3).
Hesap kesme kuvveti V
u
L D p u
V V V
+
+ = (AASHTO 3.10.9.4.3)
p
, hesaplanan artrlm" moment kapasitelerinin
kiri"in iki ucuna zt ynlerde uygulanmasyla elde edilen kesme kuvvetidir. Bu
nedenle V
p
, V
P"
ve V
P2
de!erlerinin by!dr.
L
M M
V
J I
P
+
+
=
1
L
M M
V
j i
P
+
+
=
2
Burada
=
+
I I
M M , Nominal dayanmn 1.3 ile arplarak elde edilen kiri"inin I
ucundaki pozitif ve negatif moment kapasitesi,
=
+
J J
M M , Nominal dayanmn 1.3 ile arplarak elde edilen kiri"inin J
ucundaki pozitif ve negatif moment kapasitesi,
L = kiri"in serbest akl!dr.
V
D+L
, a!rlk yklerinin aklktaki yayl"ndan kesme kuvvetine olan katksdr.
Ayrntlar iin Tablo IV-2 ye baknz.
M
u
, ve V
u
hesap kuvveti takm belirliyken, beton tarafndan ta"nan kesme kuvveti v
c
a"a!daki "ekilde hesaplanr:
Herhangi bir deprem blgesindeki moment kar#layan betonarme
erevelerin boyutlamasnda v
c
'
0830 . 0
c c
f v = (AASHTO 5.8.3.3)
olarak hesaplanr. Burada , k"egen do!rultusunda atlam" betonun ekme
iletme yetene!ini gsteren bir arpandr. Gerilme durumunun fonksiyonu olan bu
arpann yakla"k de!eri 2.0 dir (AASHTO 5.8.3.4.1). Bu parametre AASHTO
Tablo 5.8.3.4.2-1 den ard"k yakla"mla hesap edilir.
Dikdrtgen kesit iin ortalama kayma gerilmesi:
d b
V
v
w
u
=
Di!er tr kesitler iin b
w
d yerine $ekil IV-2 de gsterilen A
cv
etkili kayma alan
konulur.
Ortalama kayma gerilmesi v stten v
max
ile snrlandrlr:
v
max
= 0.25 f
c
(AASHTO 5.8.3.3)
Birim aralktaki kayma donats a"a!daki gibi hesap edilir:
E!er v (v
c
/ 2) ise;
0 =
s
A
v
, (AASHTO 5.8.2.4)
e!er ) cot ' 0830 . 0 ( ) 2 / (
c c c
f v v v + < ise;
yh
w c
v
f
b f
s
A ' 0830 . 0
= , (AASHTO 5.8.2.5)
e!er
max
) cot ' 0830 . 0 ( v v f v
c c
< + ise;

cot
) (
yh
w c v
f
b v v
s
A
= , (AASHTO 5.8.3.3)
e!er v > v
max
ise:
g tkenmesi bildirilir. (AASHTO 5.8.3.3)
Burada k"egen basn gerilmelerinin e!im asdr. Mevcut gerilme durumunun
bir fonksiyonu olup, yakla"k olarak 45
o
kabul edilebilir (AASHTO 5.8.3.4.1).
Ard"k yakla"mla AASHTO Tablo 5.8.3.4.2-1 den hesap edilir. Dayanm azaltma
arpan nin hazr (default) de!eri 0.90 dr (AASHTO 5.5.4.2.1).
f
yh
nn st snr btn ereveler iin 413MPa dr:
f
yh
413MPa (AASHTO 5.8.2.8)
f
c
' nin st snr btn deprem blgelerinde 70 Mpa dr.
f
c
' 70 MPa (AASHTO 5.1,5.4.2.1)
3. ve 4. blgelerde deprem momenti kar"layc erevelerde kayma donatsnn
hesabnda f
ys
gerilmesinde bir st snr ngrlm"tr:
f
ys
f
y
(AASHTO 5.10.1.4.1d)
Her bir yk kombinezonundan elde edilen en byk A
v
/ s de!erleri, etkili olan
kesme kuvveti ve ilgili yk kombinezon says, kolonun esas ve tali do!rultular
iin verilir.
Programda kiri"ler iin hesaplanan kayma donats sadece yukardaki hususlara
ba!ldr. Etriye aral! ve/veya hacmi konusundaki di!er minimum ko"ullar
programn kullancs tarafndan ayrca incelenmelidir.
Kayma donats alan iin AASHTO 5.8.3.3 de f
yh
yerine f
ywd
ve =$ ve
= 45
o
ile
d f
V V
s
A
ywd
c u v

=
bulunur. Bu ise, tamamen TS500 ile uyu!maktadr.
Kontrol/
Boyutlama Tipi
$. ve 2. Deprem Blgelerinde
Moment Kar#layc
ereveler (Sismik olmayan)
3. ve 4. Deprem Blgelerinde Moment
Kar#layc ereveler (Sismik)
Basnta E!er P
u
> 0.10 f
c
ise = 0.75 E!er P
u
> 0.20 f
c
ise = 0.50
Kolon Kontrol
(Kar#lkl Etki)
NLD
a
kombinezonlar NLD
a
kombinezonlar
Kolon
Boyutlamas
(Kar#lkl Etki)
NLD
a
kombinezonlar
0.135 f
c
/ f
y
< < 0.08
NLD
a
kombinezonlar
0.01 < < 0.06
Kolon Kayma
Hesab
NLD
a
kombinezonlar
'
0830 . 0
c c
f v =
2. blgede muhtemel plastik
mafsalda minimum hacimsal
kayma donats
NLD
a
kombinezonlar ve 1.3 artrma
katsays ile kolon kesme kapasite (V
P
)
E!er P
u
0." f
c
A
g
ise
'
0830 . 0
c c
f v = ,
yoksa 0
' 1 . 0
0830 . 0
'
=
g c
u
c c
A f
P
f v
3. ve 4. Blgelerde muhtemel
plastik mafsalda minimum hacmsal
kayma donats
Kiri# E!ilme
Hesab
NLD
a
kombinezonlar NLD
a
kombinezonlar
0.025
y
c
y
f
f
f
4 . 1
,
25 . 0

Kiri# Minimum
E!ilmeDonats
Kontrolu
gerekli s
y
c
w w
y
A
f
f
d b d b
f
,
3
4
,
'
03 . 0
0015 . 0 ,
76 . 0
gerekli s
y
c
w w
y
A
f
f
d b d b
f
,
3
4
,
'
03 . 0
0015 . 0 ,
76 . 0
Kiri# kayma
donats hesab
NLD
a
kombinezonlar
'
0830 . 0
c c
f v =
NLD
a
kombinezonlar
1.3 artrma katsays ile kolon kesme
kapasitesi (V
P
)
'
0830 . 0
c c
f v =
NLD
a
daki
a
ngrlen ykleme says
Tablo IV-2
Hesap Kriterleri Tablosu
Blm IX
Boyutlama ktlar
Genel
SAP2000 boyutlama ktlarn farkl ana formatta olu"turur grafik grntleme, tablo
k" ve ayrntl eleman zel boyutlama bilgileri.
Boyutlama ktlarnn grafik grntlemesi giri" ve k" boyutlama bilgilerini ierir. Giri"
boyutlama bilgileri; boyutlama blm adn, K arpanlarn, hareketli yk azaltma arpanlarn
ve di!er boyutlama parametrelerini ierir. k" boyutlama bilgileri; boyuna donat, kayma
donats ve kolon kapasite orann ierir. Btn grafik ktlar bastrlabilir.
Tablo ktlar bir dosyada saklanabilir ya da bastrlabilir. Tablo ktlar bilgilerin pek o!unu
kapsar ve grntlenebilir. Bunlar proje mhendisine ek bir kolaylk olarak dzenlenmi"lerdir.
Ayrntl elemen zel boyutlama bilgileri kesit hesaplarnn mhendis asndan ayrntlarn
gsterir. Belirli bir elemann her kesit hesab noktasnda ve btn yk kombinezonlar iin
hesap kuvvetlerini, kesit boyutlarn, donaty ve baz ara sonular gsterir. Kolon tipi bir
eleman iin hesap kuvvetlerinin kolon kar"lkl etki diyagramndaki durumunu da gsterebilir.
A"a!daki blmlerde baz tipik grafik grntleme, tablo k" ve ayrntl eleman zel
boyutlama bilgileri aklanacaktr. Baz boyutlama bilgileri programda bulunan ve mhendisin
semi" oldu!u betonarme boyutlama "artnamesine zgdr ve gerekti!i yerde aklanacaktr.
Bu blmn bundan sonraki ksmda ACI 318-99 "artnamesi aklanm"tr. Di!er
"artnamelerde boyutlama ktlar benzerdir.
Boyutlama ktlarnn Grafik Grntlemesi
Grafik ktlar ya renkli ekran grnts olarak ya da gri leklenmi" bask olarak retilebilir.
Ayrca, elde edilen ekran grnts do!rudan do!ruya yazcya gnderilebilir. Boyutlama
ktlarnn grafik grntlemesi giri" ve k" boyutlama bilgilerini ierir.
ACI 318-99 "artnamesi iin giri" boyutlama bilgileri "unlardr:
Boyutlama blm adlar,
Byk ve kk eksen do!rultularnda burkulma K arpanlar,
Mesnetlenmemi" uzunluk oranlar,
C
m
arpanlar,
Hareketli yk azaltma arpanlar,

s
arpanlar, ve

b
arpanlar.
Grntlenebilen boyutlama k" bilgileri "unlardr:
Boyuna donat,
Kayma donats, ve
Kolon kapasite oranlar.
Grafik grntlemeye Design Menu (Boyutlama Mens) den eri"ilebilir. rne!in, boyuna
donat, Design Menu den Display Design Info... (Boyutlama Bilgilerini Grntle) seilerek
grntlenebilir. Bu Display Design Results (Boyutlama Sonularn Grntle) mensn
karr. Bu durumda kullanc Design Output (Boyutlama kts) d!mesini (hazr bulunan)
ON (Ak) durumuna getirmeli ve a"a! inen men kutusundan Longitudinal Reinforcing
(Boyuna Donat) y semelidir. Bundan sonra OK d!mesini tklaynca aktif olan ekranda
boyuna donat grntlenir.
Grafikler ya iki boyutlu (2D) ya da boyutlu (3D) modda grntlenebilir. SAP2000 in
standart grnm dn"mleri btn betonarme boyutlama ktlar iin kullanlabilir
durumdadr. Ana ara ubu!unda 2D ve 3D arasnda biribirine gei" iin birka d!me vardr.
Grnm, View (Grnm) mensnden Set 3D View (Grnm Boyutlu Yap) seilerek
dn"ml olarak de!i"tirilebilir.
Aktif penceredeki grnt SAP2000 programndan gri leklenmi", siyah-beyaz olarak
bastrlabilir. Grafik kty do!rudan yazcya gndermek iin, File (Dosya) mensnden Print
Graphics (Grafi!i Yazdr) d!mesini tklayn. Aktif penceredeki ekrann Windows i"letim
sisteminde sa!lanan yolla da alnmas mmkndr.
Boyutlama ktlarnn Tablo Gsterimi
Boyutlama kt tablolar do!rudan bir dosyaya ya da yazcya gnderilebilir. Tablo ktlarn
yazcda baslm" "ekli dosya ktsnn ayndr, sadece baslm" ktda font byklkleri
ayarlanm"tr.
Boyutlama kt tablolar, seilmi" olan "artnameye ba!l olan giri" ve k" bilgilerini ierir.
ACI 318-99 "artnamesi iin kt tablolar a"a!daki bilgileri ierir. Her tablonun bir ba"l!
oldu!u ve kendisini aklar durumda oldu!undan bu tablolarn daha ayrntl aklamas
verilmemi"tir.
Giri" boyutlama bilgileri a"a!dakileri ierir:
Betonarme Kolon zellikleri Bilgisi:
- Malzeme ad,
- Kolon boyutlar
- Donat yerle"tirme biimi
- Beton rts, ve
- ubuk kesit alan.
Betonarme Kiri" zellikleri Bilgisi:
- Malzeme ad,
- Kiri" boyutlar,
- st ve alt beton rts, ve
- st ve alt donat alanlar.
Yk Kombinezonu arpanlar:
- Kombinezon ad,
- Yk tipleri, ve
- Yk arpanlar.
Eleman Betonarme Boyutlama Bilgileri ("artnameye ba!l):
- Kesit ad,
- Byk ve kk eksen do!rultularnda burkulma K arpanlar,
- Mesnetlenmemi" uzunluk oranlar,
- C
m
arpanlar,
- Hareketli yk azaltma arpanlar.
Betonarme Moment Bytme arpanlar ("artnameye ba!l):
- Kesit ad,
- Eleman tipi,
- erevelenme tipi,
-
s
arpanlar, ve
-
b
arpanlar.
Boyutlama kt bilgileri a"a!dakileri ierir:
Kolon Boyutlama Bilgileri
- Kesit ad,
- Hesap noktas ad,
- Toplam boyuna donat ve bunu veren yk kombinezonu,
- Esas do!rultu kayma donats ve bunu veren yk kombinezonu, ve
- #kincil do!rultu kayma donats ve bunu veren yk kombinezonu.
Kiri" Boyutlama Bilgileri
- Kesit ad,
- Hesap noktas ad,
- st boyuna donat ve bunu veren yk kombinezonu,
- Alt boyuna donat ve bunu veren yk kombinezonu, ve
- Esas do!rultu kayma donats ve bunu veren yk kombinezonu.
kt tablolarna File (Dosya) mensnden Print Design Tables... (Boyutlama Tablolarn Bas)
seilerek eri"ilebilir. Bu bir diyalog kutusu getirir. Bu durumda kullanc, sonularn
tablola"trlaca! boyutlama de!erini belirtebilir. Hazr durumda kt yazcya gnderilir. E!er
kullanc, sonularn bir dosyaya ynelmesini istiyorsa Print to File (Dosyaya Yaz) kutusunu
i"aretleyebilir. Bu hazr bir dosya ad sa!lar. Bu hazr dosya ad de!i"tirilebilir. Ba"ka bir
seenekte File Name i tklayarak bir dosya listesi elde edilir. Bu durumda OK (Tamam)
d!mesini tklayarak kt tablolar istenen do!rultuya yneltilmi" olur dosyaya ya da
yazcya.
zel Eleman Bilgileri
Eleman zel boyutlama bilgileri, mhendis bak" asndan hesabn ayrntlarn gsterir.
Elemann geometrisine, malzeme bilgilerine, di!er giri" bilgilerine, hesap kuvvetlerine, hesap
kesiti boyutlarna, donat detaylarna ve baz ara sonulara eri"im olana! sa!lar. Boyutlama
ayrnt bilgileri, bir ereve elemannn, belirli bir hesap kesiti ve belirli bir yk kombinezonu
iin grntlenebilir. Kolon tipi eleman iin sz konusu durumdaki hesap kuvvetlerinin
kar"lkl etki diyagramndaki yerini de gsterebilir.
Ayrntl boyutlama bilgilerine, istenen ereve eleman zerine sa! tklama ile eri"ilir. Bu,
belirli bir eleman iin, a"a!daki tablola"trlm" bilgileri ieren Concrete Design Information
(Betonarme Boyutlama Bilgisi) adl diyalog kutusunu getirir. Seilen eleman bir kolon ise
diyalog kutusunda "unlar vardr:
- Yk kombinezonu numaras,
- Hesap kesiti yeri,
- Boyuna donat alan,
- Ana do!rultu kayma donats alan, ve
- #kincil do!rultu kayma donats alan.
Seilen eleman bir kiri" ise diyalog kutusunda "unlar vardr:
- Yk kombinezonu numaras,
- Hesap kesiti yeri,
- st boyuna donat alan,
- Altta boyuna donat alan, ve
- Kayma donats alan,
Kolon elemanlar iin ek bilgilere, Re-Design (Yeniden Boyutla), Details (Ayrntlar) ve
Interaction (Kar"lkl Etki) d!melerini tklayarak eri"ilebilir. Kiri"ler iin ise ek bilgilere,
diyalog kutusunda Re-Design (Yeniden Boyutla) ve Details (Ayrntlar) d!melerini tklayarak
eri"ilebilir.
Re-Design (Yeniden Boyutla) d!mesini tklayarak elde edilebilecek ek bilgiler a"a!daki
gibidir:
Boyutlama arpanlar ("artnameye ba!l)
- Byk ve kk eksen do!rultularnda burkulma iin K etkin boy arpanlar
- Mesnetlenmemi" boy oran,
- C
m
arpanlar,
- Hareketli yk azaltma arpanlar,
-
s
arpanlar, ve
-
b
arpanlar.
Eleman kesit ad
Eleman erevelenme tipi.
Details (Ayrntlar) d!mesini tklayarak elde edilebilecek ek bilgiler a"a!da verilmi"tir. Bu
bilgilerin ayrnts elemann kiri" ya da kolon oldu!una ba!ldr. Eleman bir kolonsa bilgiler
"unlar ierir:
ereve, kesit, hesap noktas ve yk kombinezonu adlar,
Kesit geometrik bilgileri grafik gsterimi,
elik ve betonun malzeme zellikleri,
Hesap normal kuvveti ve iki eksenli hesap momentleri,
Minimum hesap momenti,
Moment arpanlar,
Hesap kesme kuvveti, ve
Beton ve eli!in kesme kuvveti kapasiteleri.
Eleman bir kiri"se bilgiler "unlar ierir:
ereve, kesit, hesap noktas ve yk kombinezonu adlar,
Kesit geometrik bilgileri ve grafik gsterimi,
elik ve betonun malzeme zellikleri,
Hesap momentleri ve kesme kuvvetleri,
Minimum hesap momenti,
st ve alt donat alanlar,
Beton ve eli!in kesme kuvveti kapasiteleri, ve
Kayma donats alan.
Interaction (Kar"lkl Etki) d!mesini tklayarak boyutlu uzayda kolon kesiti iin kar"lkl
etki diyagram grntlenir. Hesap eksenel kuvveti ve iki eksenli momentler kolondaki gerilme
durumunu gstermek zere kar"lkl etki diyagramnda izilir. Kar"lkl etki diyagramna
herhangi bir do!rultudan baklabilir ve grnm kar"lkl etki diyalog kutusundan
dzenlenebilir. Kar"lkl etki diyagram, yazl k" iin bastrlabilir.

Sap2000 Betonarme Cerceve Kilavuzu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sap2000 Betonarme Cerceve Kilavuzu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SAP2000

Yaplar Sonlu Elemanlarla

BETONARME EREVE BOYUTLAMA KILAVUZU Sayfa: 28

(ACI 10.2.3, 10.2.4)

ile verilir. Bu donat M

+ (fret) (AASHTO 5.10.11.4.1d)

(etriye) (AASHTO 5.10.11.4.1d)

+ (etriye) (AASHTO 5.10.11.4.1d)

ile verilir. Bu donat M

You might also like