Nhungn Kham Pha Khoa Hoc - 2

KHA M PHA NH NG B N KHOA HO C 1
http://www.ebooks.vdcmedia.com

MU C LU C

ng v t ang di c t i ca c vu ng la nh hn......................................................3
B n v nh ng ngo n e n vnh c u..................................................................6
M t trng se mo c ta i Las Vegas? .................................................................. 10
N c hoa co mu i hng vu tru ......................................................................13
T ba o g c co th chuy n tha nh t ba o ung th? ............................................15
Nu i l a Kilauea a phun tra o tro n 20 nm..................................................... 18
Tm th y ho a tha ch bo sa t bi n kh ng l .......................................................20
Gia i a p b n v ngi m v vua Ai C p tre .................................................. 22
Linh miu tai nho n co th b tuy t di t nh h rng ki m...............................23
To c co th d ba o tuy t?...............................................................................24
Anh pha t hi n con nh n " ng ti n" ca i u tin............................................26
Giao ph i che o co th xo a s ca c loa i ng v t quy .......................................27
Nh bo nha y... i u tra ch t l ng t...........................................................29
B n cu a cy t m g i ...................................................................................32
M t tr i bi n tha nh... ng gia Noel................................................................35
Pha t hi n ca th tr ng tha nh cu a loa i ca voi hi m nh t ................................. 36
Ti n sy ng i Vi t xu t phng pha p tm sao lu n c c nhe .........................37
Khun m t m i cu a Chu a Jesus ....................................................................40
Nam c c la nh hn nhi u so v i d oa n........................................................42
Ng i hi n a i khng ch co do ng ma u chu Phi ...........................................44
ng gia Noel c i trn nh ng "c" tu n l c?.................................................45
V be o g u tru c b ng ba nh quy hnh tru c ......................................................48
Ma y bay ch kha ch khng ng i la i se tha nh hi n th c?................................49
Xem phim en tr ng se co gi c m khng ma u .............................................52
Tuy t nhn ta o la m t khoai ty....................................................................54
p la nh th c ph m b ng m thanh..............................................................56
Gia thuy t m i v ngha a khu ng long My ...............................................57
G bo l i nguy n cu a xa c p Tutankhamen.................................................60
L i nguy n xu t hi n nh th na o? ...............................................................61


Dng +vi Jvng J cu iJ cvc +ung IvnI IJn


Ca c nha khoa ho c My m i y a pha t hi n
th y, trung bnh c m i th p ky , ca c loa i ng v t la i
x dch ni c tru khoa ng 6,1 km v pha hai c c. y
la l n u tin, ng i ta tm th y m hnh ro ne t nh
v y v pha n ng cu a sinh v t hoang da tr c hi n
t ng tra i t m ln.
Camille Parmesan, a i ho c Texas (My ), va c ng
s a th c hi n m t cu c phn tch quy m l n trn
hn 1.700 loa i ng v t. Ho nh n th y, r t nhi u loa i
ang t bo qu hng ba n qua n i tm nh ng vu ng t la nh hn ho c n m
cao hn (cu ng ng ngha v i i u ki n ma t me hn). Nh ng hoa t ng s ng
trong mu a xun (nh th i i m xu t hi n ca c loa i di c hay mu a sinh sa n) cu ng
c y s m hn 2,3 nga y, c sau 10 nm.
Trong m t phn tch kha c, Terry Root cu a a i ho c Standford, California
(My ), a t ng h p s li u t 143 nghin c u c l p v ca c loa i va hi n t ng
m ln toa n c u. Ho nh n th y co nh ng bi u hi n chuy n dch ni c tru cu a
ha ng loa t loa i ng th c v t, lin quan n bi n i kh h u, t ng v t thn
m m t i ca c loa i thu , t cy co t i cy thn g ... S chuy n dch na y la l n nh t
nh ng vu ng cao va co v l n (nh ng ni ma theo d ba o la co bi n thin
nhi t ma nh nh t).
Root nh n nh: "S xu t hi n ca c b ng ch ng v i t n s tng ng
nhau trong ca c nghin c u na y ch ng to r ng, ta c ng cu a hi n t ng m ln
toa n c u a co th th y ro trn ca c qu n th ng, th c v t".
Theo ca c nha nghin c u, a nh h ng cu a nhi t tng nhanh va ca c
nhn t gy stress kha c, c bi t la vi c pha hu y mi tr ng s ng, co th d
da ng c t t m i lin h gi a ca c loa i va ta i l p nh ng lin h m i, d n t i s
tuy t gi ng trn quy m l n, va co th a t i k t cu c tuy t chu ng.

Ca c loa i ng
v t ang tm ki m
nh ng vu ng t ma t me
hn.


B vn +c nIung ngun Jcn +InI cuu

e n cha y h t b c va h t d u th pha i t t, y v y
ma v n co nh ng ngo n e n r c sa ng qua ha ng thin
nin ky v i ca d u l n b c co n nguyn. Pha i chng,
ng i xa a tm ra ky thu t cha y trong chn khng
hay co th duy tr s cha y ma khng c n xy.
Nha th tra o phu ng Hy La p Lucian (120-180) la
ng i thch chu du. M t l n, khi t chn n Syrie va
thm thu khu v c Heirapolis, ng nh n th y m t pho t ng r t l n t gi a m t
ngi n. Trn tra n pho t ng la m t vin ngo c sa ng r c, soi ro ca khu v c va o
ban m. Trn ba n tay pha i la m t ngo n e n vnh c u. Theo l i k cu a dn a
phng th khng ai bi t ngo n e n y cha y t bao gi va bao gi t t. Hoa ng
Numa Pompilius (La Ma ) cu ng co m t ngo n e n vnh c u va khng h ti t
l ta i sao no c cha y ma i.

"e n" cu a ng i
Ai C p c a i.
T th ky th nh t, tri t gia La Ma Pliny a cho r ng ngo n e n vnh c u
pha i c th p b ng m t loa i d u c bi t va co m t s i b c cu ng h t s c kha c
th ng. L i k t lu n m h na y c ca c nha khoa ho c nga y nay b sung nh
sau: o la m t loa i d u c c ky tinh khi t (khng h co ta p ch t), co n b c co le
c la m t amiante. T t nhin, c go i la ngo n e n vnh c u th no pha i
pha t sa ng t nh t la va i chu c nm ma khng c n chm d u, thay b c.
Th ky th hai, nha nghin c u Pausanius a m ta kha chi ti t m t ngo n
e n vnh c u trong ta c ph m Atlicus. S tru ng h p n m ch , co khoa ng va i
trm t li u kha c cu ng no i v cy e n na y. No n m trong ngi n Minerve
Polius Athen (Hy La p), do m t ng i co tn la Callimadun sa ng ch . Nhi u
ta c ph m c xa cu a Hy La p i khi cu ng nh c n nhn v t na y: M t ng i
ta i hoa, bi t ch ta o nh ng du ng cu h t s c ky la , c bi t la nh ng ngo n e n
vnh c u. ng ta co loa i d u c bi t, cho phe p nh ng ngo n e n na y cha y ma i.
n th th n Apollon Carneus va n Aberdain u co m t ba n th , trn o co
ngo n e n vnh c u.
Nhng cha y ma i la m t chuy n, co n cha y trong gio ma la i la b n l n
hn nhi u.
Saint Augustin (354-430) a m ta v m t ngo n e n vnh c u trong ngi
n Isis (Ai C p). i u kho hi u nh t la no n m ph n khng co ma i che, b t
ch p gio ma. Tng t nh th , ngo n e n Edessa (Syrie) a cha y su t 500
nm trong i u ki n th i ti t kh c nghi t.
Nm 1300, ly thuy t d u c bi t c soi ro ph n na o, khi nha nghin
c u Marcus Grecus vi t trong ta c ph m Liber Ignum (Sa ch l a) r ng m t s
ngo n e n vnh c u co du ng nhin li u c bi t. o khng pha i la d u ma ch la
m t loa i b t mn c ta o ra t nh ng con su pha t sa ng, nhng la loa i su g
th Marcus khng bi t va b n ma i ma i b chn vu i. Marcus ch no i r ng ta a
quan sa t s i b c, no da i b ng ca nh tay ta. R t lu sau o , ta quay la i va th y
chi u da i cu a no v n th , ch ng co ai thay b c m i hay tru t thm b t.
Nm 1401, trong m ph n Pallas (con trai vua Evandra -La Ma ), ng i
ta tm c m t ngo n e n vnh c u va cho r ng no a cha y c 2.600 nm.
d p t t no , theo ca c b c cao nin, ch co ca ch p v t t ca ho c tru t ng c
d u cu a no .
Nm 1450, m t nng dn Padoue (Italy), trong lu c ca y x i ca nh ng
cu a mnh a tm c m t ca i bnh b ng t nung, k o la hai bnh nho b ng
kim loa i, m t b ng va ng va m t b ng ba c. Trong hai hu na y la m t loa i ch t
nh n ky la , n a nh d u n a nh m t ong. Bn trong ca i bnh b ng t nung la
m t ca i bnh t nung kha c ng m t ngo n e n vnh c u v n ang cha y. B
chn d i t (khng bi t t bao gi ) va cha y trong i u ki n t xy nh v y, o
qua la m t b n.
Nm 1610, nha nghin c u Ludovicius Vives kh ng nh ng a t ng
nhn th y m t ngo n e n vnh c u (cha y qua 1.500 nm) va b a m th g m p
v . Nha s ho c Cambden (Anh) va o nm 1586 cu ng nh c v m t ngo n e n vnh
c u ta i ph n m cu a Constantius Chlorus, cha cu a Costantin a i . Chlorus
qua i nm 306 Anh va t o , co m t ngo n e n vnh c u c t trong
ph n m cu a ng. Vua Henri 8 va o nm 1539 a gia i ta n r t nhi u nha th va tu
vi n Anh, t o , co r t nhi u ngo n e n vnh c u c th p ln va khng bao
gi t t, tr khi b p v . Ty Ban Nha, cu ng co m t ngo n e n vnh c u c
tm th y ta i Cordone va o nm 1846.
Ca c pha t hi n no i trn ch ng to nh ng ngo n e n ky b na y khng pha i la
sa n ph m cu a ring Hy La p, Ai C p hay La Ma . Linh mu c Evariste -Regis Huc
(1813-1860) la ng i r t thch du ngoa n chu A va a tm c m t ngo n e n
b t t nh v y Ty Ta ng va o nm 1853.
Nhng ta i sao thng tin v loa i e n b n na y la i t o i n v y? M t s
ng i cho r ng chu ng ch la sa n ph m cu a o c t ng t ng, v ng i xa khng
th na o ta o ra nh ng ky tch nh th . Tuy nhin, m t s nha s ho c la i l p lu n
r ng, v y b ng ca ch na o, ng i ta co th ta o ra kim t tha p khi ma c n c u, xe
nng hay xe ta i cha xu t hi n?. Nha ho a ho c Brand (Hambourg - c) va o
nm 1669 nh n nh nh ng ngo n e n vnh c u na y cha y lu nh th la do ph t
pho. Ng i kha c la i cho r ng chu ng cha y lu la do khng c n khng kh, ng c
la i, n u ti p xu c v i khng kh chu ng se t t. N u qua y ki n na y la u ng, th le
na o ng i xa a bi t ky thu t hu t chn khng? Va chng, l a cha y khng c n
xy la chuy n h t s c kho hi u.
Nh ng cu c tranh lu n na y bu c ng i ta quay v m t b n kha c: ky
thu t chi u sa ng cu a ng i Ai C p. Trn ca c ng ph Ai C p c , ng i ta
du ng e n d u va u c. Nhin li u la nh ng c n ba co nhi u ch t be o va ch t
nh n. Nhng nh ng h m m c a o su va o nu i n 100 me t th ca c n l
va nha iu kh c a la m vi c v i a nh sa ng g? Trong ca c h m m na y, khng
h co d u v t cu a ngo n e n hay ngo n u c na o. V y pha i chng ng i Ai C p
a du ng ca c loa i gng pha n chi u a nh sa ng m t tr i? Nhng ca c loa i
gng th i y ch b ng ba c, va ch co th pha n chi u 40% a nh sa ng, ngha la
su va i chu c me t, bo ng t i se la i bao phu hoa n toa n.
Va r i m t pha t hi n ch n ng a la m th gi i kha o c ba ng hoa ng: ta i
n Hator Denderah ( c xy d ng ca ch y hn 4.200 nm) co m t gian
pho ng n m r t su. Trong o co nh ng b c ve cho th y ng i Ai C p a s
du ng nh ng du ng cu ky la trng nh bo ng e n i n nga y nay!. Pha i chng y
chnh la ky thu t a nh sa ng b n. Nha khoa ho c Erich Von Daniken ( c) ang
c cng ta i ta o nh ng bo ng e n to t ng na y trong pho ng th nghi m, nhng
v n cha tm c c t lo i cu a v n . Ca c nha Ai C p ho c cu ng cha o thua, v ro
ra ng th i y cha co i n. V y, nh ng ngo n e n y c th p sa ng b ng g?
Gia i c ba i toa n na y, chu ng ta cu ng se co cu tra l i cho b n v nh ng ngo n
e n vnh c u.


Mi irng :c muc iv Lv: 'cgv:

Vi c xy d ng kha ch sa n so ng ba c M t Trng se gi ng
nh tro gieo xu c x c i v i Michael Henderson. N u vi n
ca nh cu a ng tha nh hi n th c, a m ba o mo i ng i se ch ng
c n pha i i u xa gia i tr cu ng ch H ng. Kha ch sa n c
coi la l n va sang tro ng cha t ng co trn tra i t ang tm
ki m ch ng thu c ba c cu a n c My .
Nhng ng i ta c tnh se c n m t l ng ti n ba c
kh ng l co th bi n d a n mang tn "M t Trng" na y
tha nh hi n th c. Henderson, ng i xu t sa ng ki n, la m t thng nhn gia u
co ng i Canada g c Ireland. Henderson no i. "N u ki m u v n u t khoa ng
5 ty USD, th d a n M t Trng se c hoa n tha nh trong 5 nm".
th y ro t m c cu a d a n ta o ba o na y, ng i ta a so sa nh: kha ch sa n
so ng ba c M t Trng se la m lu m sa n so ng ba c Bellagio th ng ha ng (v i m c

M hnh
kha ch sa n so ng
ba c M t Trng.
u t khoa ng 1,8 ty USD). Th m ch m t ki t ta c kha ch sa n so ng ba c s p ra
i, Le Reve, cu ng se ch vn cu ng l m la t i con s 2,5 ty USD.
Khu vui chi xa x M t Trng se a t tiu chu n 5 sao, g m 10.000 pho ng
va r ng hn 1 km2, trong o co m t khu so ng ba c Moon Casino s , v i ca c
pho ng game a da ng u mo i kch c va vu tr ng Metropolis Discotheque hoa t
ng thu m.
Trung tm toa nha la b bi Crater
Wave, chu vi 152 m, co m t n c v v nh
nh ng la n so ng a i dng. Bao quanh no la
m t loa t ca c b bi nho va b n c khoa ng,
c b tr nh nh ng mi ng h l i lo m trn
m t trng. Kha ch tham quan co th vui u a
ta i Trung tm vui chi d i n c (Sea of
Serenity Aquatic Center) r i tr t qua nh ng
ma ng tr t va o th ng b n n c trung tm.
Du kha ch cu ng co th i va o bu ng ngh ngi Lunar Lander Lounge n m gi a
b bi, b ng ca ch i xuyn qua nh ng con ng bo c knh trong su t d i
n c.
Ngoa i ra, kha ch du lch co th th gia n ta i su i n c khoa ng Tranquility
Spa va chm so c s c khoe ta i trung tm Wellness. Ta i khu v c th ng ca nh
Moon Buggy Activity Landscape, ba n co th tre o ln v tr cu a m t trong nh ng
nha tha m hi m m t trng n i ti ng trn con ta u Apollo. D ng chn ta i nu i a
Rock Climbing Mountain, nh ng ng i leo nu i l n u hay ca c tay ky c u u
co th a t c t m cao m i v i mn leo nu i y ma o hi m. N i b t ta i qua n
bar nha c s ng Moon River Jazz la m t c t tha c n c 2 t ng u n l n ngoa n
mu c qua chi u da i cu a qua n va va o m t do ng sng.

Crater Wave Pool.
Va x ng a ng la m t cng trnh t m
c , se khng th thi u ca c gian ha ng, trung
tm h i ngh kh ng l , khu v c th thao mu a
ng, sn golf va sn tennis co ma i che, cu ng
nh m t khu sinh tha i nhn ta o.
Tuy nhin, cho du khu du lch Mt
Trng se co m t trn Tra i t, li u no co u
s c nng cao s h ng thu cu a cng chu ng i
v i vi c di c ln M t Trng? Wendell
Mendell, m t quan ch c cu a Nasa cho bi t,
nhi u nm qua a co m t va i d a n m pho ng
M t Trng trn Tra i t nhng n nay
khng m t d a n na o co n t n ta i.
Tuy v y, Hendersen tra n y ni m tin v i d a n cu a mnh. ng kh ng
nh a co r t nhi u ng i t pho ng va ca c pho ng se kn ch tr c khi ca nh
c a M t Trng m ra.

Khu sinh tha i nhn ta o co
u mo i kh h u trn Tra i t v i
nh ng h ng v t va th c v t
tng ng.

NuJc Iuv cu mu IuJng +u iru

Hoa h ng v n n i danh v mu i thm ngo t nga o
cu a chu ng. Nhng li u trn quy a o, chu ng co co n la m
say m lo ng ng i nh v y khng? Ha ng n c hoa
danh ti ng My IFF a a m t bng h ng t hon ln
quy a o, nh m tm ra m t loa i n c hoa co mu i hng
m i: mu i hng vu tru.
Nm 1998, IFF h p ta c v i Trung tm Ng i
ma y va T ng ho a vu tru Wisconsin (WCSAR), a ch ra m t h p nui th c
v t trong quy a o, co tn go i la ASTROCULTURETTM. Chi c h p na y co
kch c 53x43x22 cm, a m ba o cung c p u nhi t , m, a nh sa ng va ch t
dinh d ng cho cy trong su t chuy n bay.
Nga y 28/10/1998, m t bng h ng t hon co tn go i Overnight Scentsation
do IFF l a cho n a r i m t t trn ta u con thoi Endeavour, th c hi n chuy n
bay 10 nga y trong vu tru .
Ca c nha nghin c u nh n th y, trong mi tr ng h p d n y u, hoa h ng
gia i pho ng t tinh d u hn, nhng mu i hng cu a no m c va thanh khi t
hn nhi u so v i trn tra i t. Khng ch ng i mu i tr c ti p, ho co n thu th p 4
m u hng cu a hoa h ng b ng m t s i silicon nho xu, co th d da ng dnh ba m
ca c phn t ch t thm. Khi con ta u tr v tra i t, ca c nha nghin c u a phn
l p va ta o ra loa i mu i trung bnh cu a 4 l n l y m u na y, b sung va o n c hoa
Zen do cng ty Shiseido cu a Nh t Ba n sa n xu t.
S p t i, IFF va WCSAR se ti p tu c m t d a n m i trn chuy n bay STS-
107 cu a ta u con thoi, d ki n c t ca nh va o tha ng 1/2003. K hoa ch cu a ho la gi
hai loa i th c v t kha c nhau: m t bng hoa h ng va m t loa i hoa lu a chu A , va o
cu ng chi c h p ASTROCULTURETM.. Vi c t chu ng ca nh nhau trong h p se

Du ng que th l y
m u hng hoa h ng.
la m thay i tha nh ph n mu i hng cu a m i loa i, va co th cho ra m t hng
thm h n h p m i.


Tc Ivu gc cu iIccIucn iIvnI ic Ivu ung iIu

Ca c nha nghin c u My v a cho bi t, kha nng phn
chia v ha n nh cu a ca t ba o g c va t ba o ung th d ng
nh u do m t loa i protein ki m soa t. Pha t hi n na y giu p
chu ng ta hi u c qua trnh ta i ba n ma nh li t cu a chu ng,
ng th i cu ng ca nh ba o v hi m ho a t ba o g c c c y
ghe p co th la m m m ng cu a ung th.
Bnh th ng, trong c th lun co s n m t s loa i t
ba o g c, co kha nng ta i ta o thay th nh ng t ba o gia y u,

C y ghe p
t ba o g c co th
gieo m m ung
th.
la o ho a. M t trong nh ng nha nh nghin c u l n cu a khoa ho c hi n nay la khai
tha c ca c t ba o g c na y, du ng i m i ho c s a ch a ca c m h ha i trong c
th . Ca c t ba o ung th cu ng co c tnh tng t : ngha la chu ng co th phn
chia nhi u l n, ta o tha nh kh i u.
L n u tin, ca c nha khoa ho c a tm ra m i lin quan gi a hai loa i t
ba o na y, c p phn t . Trong m t nghin c u m i y, Robert Tsai, Vi n
t quy va R i loa n th n kinh qu c gia Bethesda, Maryland (My ) va c ng s
a pha t hi n th y, protein nucleostemin xu t hi n v i s l ng l n trong ca c t
ba o co kha nng ta i ta o nh t ba o g c phi chu t, t ba o g c th n kinh, va m t
va i do ng t ba o ung th ng i. Ng c la i, loa i protein na y r t hi m g p trong
nh ng t ba o a bi t ho a va khng th phn chia c n a.
Khi nho m nghin c u b sung ho c ru t b t ha m l ng nucleostemin
trong ca c t ba o g c th n kinh va ca c t ba o da ng ung th, th kha nng phn
chia cu a chu ng gia m h n. M c du cha bi t ro ch c nng chnh xa c cu a protein
na y, nhng theo pho ng oa n cu a ca c nha khoa ho c, d ng nh nucleostemin
o ng vai tro la m t cng t c phn t , i u khi n qua trnh phn chia cu a t ba o.
Nghin c u cho th y, ki m soa t c qua trnh phn chia cu a t ba o
g c (sao cho khi c y ghe p va o c th , chu ng khng bi n tha nh ca c t ba o ung
th a c tnh), ca c nha khoa ho c se pha i tm hi u su hn n a nh ng qua trnh
phn t giai oa n s m cu a t ba o g c.



Nu Iuv KIvucv Jv Iun irvu irun 20 nm

Va o nga y 3/1 t i, m t trong nh ng ngo n nu i l a
hoa t ng ma nh nh t th gi i se ky ni m 20 nm phun
tra o lin tu c, go p ph n mang la i hn 2 km2 b bi n
nham tha ch va ca t en cho ba i bi n ng nam cu a ho n
a o Hawaii.
i v i c dn s ng ta i ngi la ng Volcano trn
nh ngo n nu i na y, hoa t ng gia i tr khng la g kha c
ngoa i ha nh trnh i v pha bn kia da y nu i nham nh ,
v t qua ca c do ng nham tha ch t n ta i ha ng th p ky xem m t ma n trnh di n
l a ngoa n mu c nh t trong thin nhin.
Nham tha ch lin tu c l ng le tra o ra t Kilauea, thnh thoa ng la i b n tung
ln nh ng kh i a no ng cha y h ng ra bi n. Qua 2 th p ky , nham tha ch a chn
vu i 111 km2, ta o ra nh ng ba i bi n en va m t ng b bi n lun thay i.
Nhng ng th i no cu ng pha huy ca c ngi nha va tiu di t nh ng ai tm ca ch
be n ma ng t i. "Nguy c v m t tha m ho a lun hi n h u nhng chu ng ti c
g ng khng ngh t i i u o . i v i chu ng ti o la cu c s ng", Kii Morse,
m t ng i dn Volcano no i.
Kha ch tham quan n y cu ng nga y ca ng nhi u, co nga y ln t i ha ng
nghn ng i. M t s co n t go i la ng i nghi n nu i l a va khng bao gi bi t
cha n v i nh ng ca nh t ng siu th c o . "Ve e p cu a tra i t chnh la c sinh
ra ta i y", Michael Matsumoto pha t bi u sau m t chuy n i thm va o tha ng 7.

Nham tha ch
Kilauea phi xu ng Tha i
Bnh Dng.
Va o tha ng 5, m t mi ng nu i l a m i c
m ra pha ty Kilauea va ta o nn m t khu
r ng l a l n nh t trong 15 nm tr la i. n tha ng
7, ca c do ng nham tha ch cha y ra t i bi n va thu
hu t t i 4.000 kha ch tham quan m i nga y xem
ba i l a cha y va o Tha i Bnh Dng.
"Ba n co th xem trn TV nhng n xem
t n m t m i la i u phi th ng. Ba n khng th
t ng t ng ca tra i t di chuy n va s c no ng
cu a ma nh t b c ln. Kho co th tin c r ng
r t nhi u ph n cu a ho n a o na y c ta o ra t nham tha ch", John Bayliss, m t
kha ch du lch no i.
t phun tra o hi n ta i trn nh Pu'u 'O'o-Kupaianaha la t th 55 cu a
Kilauea, va c a nh gia la phun ra l ng nham tha ch l n nh t trn da y nu i
pha ng trong 6 th ky qua. B t u t nm 1983, ca c t phun tra o nham
tha ch ng n a b i p nn ngo n Pu'u' O'o ma by gi co th nhn ro t bi n.
y c coi la m t s bi n i a ch t ky thu . Ca c nha khoa ho c v n cha
bi t ch c khi na o th t phun tra o na y ch m d t.
Va o th 7 t i, ta i Cng vin qu c gia ca c nu i l a Hawaii, ca c quan ch c
d nh m nh ng chuy n tham quan c bi t ky ni m 20 nm ngo n nu i l a
hoa t ng. Nha khoa ho c Don Swanson no i: "i u na y la r t quan tro ng cho
tm linh cu a chu ng ta khi c ch ng ki n nh ng hi n t ng siu nhin nh
v y. No mang n c h i tm hi u t ng t n v mi tr ng chu ng ta ang sinh
s ng".

Nha khoa ho c Don
Swanson ang kha o sa t hi n
tr ng.

TIm iIv Iuv iIvcI Iu :vi Icn IIng I

Cu ng v i ng i c, ca c nha c sinh v t
Mexico v a khai qu t c ta i t n c Trung My na y
m t b xng nguyn ve n cu a loa i bo sa t l n nh t t ng
t n ta i trn tra i t -khu ng long bi n Liopleurodon
ferox -loa i da thu a th ng tr bi n ca va o khoa ng 150
tri u nm tr c y.
B xng da i t i 20 me t, tnh t mu i n cho t
ui, co bi t danh la Qua i v t vu ng Aramberri, theo
tn vu ng Aramberri, ng b c Mexico, ni no c tm th y. Cho t i nay,
ng i ta a khai qu t c nhi u xa c Liopleurodon, nhng cha co con na o
nguyn ve n nh Mexico.
B xng v a i a c v n chuy n b ng ta u thu y t i c trng bay
ta i Ba o ta ng Lch s T nhin Karlsruhe. Ca c nha khoa ho c d ki n se s
du ng no nghin c u cu c s ng cu a Qua i v t vu ng Aramberri d i bi n su
va b a n cu i cu ng cu a no . Ngoa i b xng to l n na y, ng i ta co n tm th y
ho a tha ch cu a nh ng con bo sa t bi n nho hn nh ichthyosaurs, co th a b
Liopleurodon n tht.
LuIcuruJun Iv cIu v ic cu v Jv JuJng :vu iI m iIJ ic n :u . CIu ng Iv
Iuv IJ n nIv i irung nho m khu ng long u r n, v i nh ng chi c rng to b ng con
dao r a, va quai ha m kho e n n i u nhai na t a granite. Khu ng long u
r n xu t hi n va o u ky Jura va nhanh cho ng phn ta ch tha nh hai nho m l n:
nho m c da i nh CriucIJu: +v nIu m c ng n nIu LuIcuruJun. Cv Iv Jc u
: ng J Ic n, +v Iv Iu ha ng cu a ca c loa i khu ng long s ng trn m t t va o
khoa ng 208 n 65 tri u nm tr c y.

Ku ng long u
r n Liopleurodon ferox
(thu c nho m c ng n).

Cv Jv I vn +c ng m +j +uv A Cv irc

T lu, ca c nha kha o c a pho ng oa n KV39,
ngi m c kha m pha ca ch y 100 nm, la ni
chn c t Amenhotep I, v vua tre con va la ng i sa ng
l p ngha a Thung lu ng cu a ca c ng Hoa ng (Ai C p).
Nhng nay, ng i ta m i tm th y b ng ch ng ch c
ch n cho gia nh o .
KV39, co qua nhi u loa i b ng ch ng khi n
ca c nha kha o c b i r i: Khu h m m co n gi d u n
cu a m t vu c p bo c t xa xa. No cu ng co th a c m c a chn c t
m t nha quy t c kha c. Th m ch, h m m d ng nh co n c s du ng la m ni
lu gi ta m th i ca c xa c p hoa ng gia tr c khi em chn c t. Trong nh ng
cu c khai qu t g n y, ng i ta a a o c hn 1.300 tu i c v t, trang s c
va ca c ma nh xng ng i.
M i y, Joann Fletcher, m t nha Ai C p ho c ta i Anh a b t ng tm
th y trong h m m m t ma ng to c gia va m t chi c so . o la so m t ng i phu
n , h u nh co n nguyn ve n v i m t chi c rng kh nh. Co th la y chnh me
ho c ng i thn cu a Amenhotep I, nha nghin c u suy lu n.
Amenhotep I ln ngai va ng v i s h u thu n cu a me , Hoa ng h u Ahmose
Nefertari. Chu ng ti bi t r ng Amenhotep la m t c u be , va c u lun xu t hi n
tr c dn chu ng cu ng v i m u thn cu a mnh" -Ti n s Fletcher no i -"V th ,
m t ca ch logic co th k t lu n r ng, Amenhotep I co le a c chn chung m
v i me cu a c u cu ng nh v i ca c tha nh vin n kha c trong gia nh. Va nh
v y, ngi m na y co th chnh la cu a Amenhotep I -v vua Ai C p u tin a
cho n ngi an ngh cu i cu ng ta i Thung lu ng ca c ng Hoa ng.

Thung lu ng cu a
ca c ng Hoa ng (Ai
C p).

LnI mcu iv nIun cu iIcIj iuci Jci nIu Irng
Icm

Ca c nha t nhin ho c ca nh ba o r ng, loa i linh miu tai
nho n, c tru trong ca c ca nh r ng b n Ty Ban Nha va B
a o Nha, co th tr tha nh loa i u tin trong ho nha me o b
tuy t chu ng, k t sau ca i ch t cu a h rng ki m ca ch y
ha ng tri u nm. Nguyn nhn la vng qu c cu a chu ng ang
b thu he p la i.
T lu, nhu c u du ng b n la m nu t chai truy n th ng
cho nga nh cng nghi p sa n xu t r u vang va champagne Ty Ban Nha va
B a o Nha a gia m ma nh, thay va o o la ca c loa i nu t chai t ng h p. Nh ng
ng i nng dn a ch t bo ca c r ng b n, thay th b ng ca c loa i cy lng th c
kinh t hn. i u na y tr tha nh tai ho a cho linh miu.
Pha i co nh ng thay i hoa n toa n ba o v loa i linh miu, n u khng
chu ng se ch t h t trong th p ky na y, va tr tha nh loa i me o u tin b tuy t

Linh miu
tai nho n.
chu ng, ti p theo h rng ki m, Eduardo Goncalves, ta c gia cu n The Algarve
Tiger, vi t v loa i linh miu Ty Ban Nha, cho bi t.
Loa i me o s ng v m na y khoa c ln mnh b lng va ng, i m nh ng
ch m nu va co kch c t i a b ng m t con cho nha . Cho n g n y, ng i ta
v n ch c m m r ng co n khoa ng 1.000 con ang lang thang trn ca c ng co
mi n trung va mi n nam B a o Nha, Ty Ban Nha. Tuy nhin, m i y, ca c
nha khoa ho c a lo nga i khi pha t hi n ra r ng, con s na y th c t ch cha y
200. Quy Thu hoang Th gi i cho bi t, trong s o ch co n khoa ng 30 ca th ca i
co kha nng sinh sa n. Nhi u loa i ng v t quy kha c nh hu va a i ba ng cu ng
co th b a nh h ng t vi c ch t pha ca c r ng b n na y.

Tuc cu iIcJu Ivu iuci

M t phu n ng i Somerset (Anh) tuyn b r ng ba co th bi t tr c khi
na o th tuy t ri, b i to c cu a ba lu c o se d ng ng ln. Theo ca c nha khoa
ho c, hi n t ng na y la do to c a pha n ng v i nh ng ion c tch tu trong
khng kh la nh hanh kh tr c khi tr i b t u tuy t.
Carole Pearse, 52 tu i va la me cu a 3 a con, cho bi t, da u ba b t u
nh c ng a khi tuy t chu n b ri. Carole no i: "Ti ca m th y to c ti nhi m i n
va n la ch ta ch khi cha i u. i u o co n phu thu c va o a p su t kh quy n va
t c tuy t ri, nhng th ng xa y ra i ba nga y tr c khi tuy t xu ng".
"Nga y Boxing Day l n tr c a co tuy t va ti a d ba o c i u o .
Co n ngay by gi th to c ti hoa n toa n ph ng l ng", Pearse no i. Ba nh n th y
hi n t ng na y l n u tin va o nm 1963 khi ca gia nh o n tuy t trong 3
tha ng trang tra i.

AnI Ivi Icn cun nIcn "Jng icn" cv Jvu icn

Nh ng m da i c n cu a ca c chu nh n " ng
ti n" t hon vu ng cao nguyn Scotland se khng co n
n a. Con ca i u tin cu a chu ng loa i na y -Wabasso
quaestio - v a c pha t hi n ta i khu ba o t n thin
nhin cu a Hi p h i ba o t n chim hoa ng gia Anh
(RSPB).
Nm 1999, RSPB a pha t hi n ra con Wabasso
quaestio c u tin ta i n c na y. Nhng nh ng con ca i v n la ng tra nh ca c nha
nghin c u cho t i khi ho n tm hi u khu ba o t n Insh Marshes cu a RSPB
Strathspey (Scotland) h i u nm nay. Cu i cu ng sau nhi u nm lu ng su c, b i
tm trong ca c a m co r m ra p, m t con nh n " ng ti n" ca i da i 1,5 mm a
c tm th y.
Ian Dawson thu c Hi p h i RSPB pha t bi u: "Chu ng ti a bi t n s
hi n di n cu a loa i nh n na y nhi u nm nay, nhng cha m t ai tm th y con ca i
ca . By gi th chu ng ti kh ng nh s t n ta i cu a chu ng Insh Marshes, va
vui m ng cho nh ng con c, b i gi y chu ng a co ba n ng ha nh".
Loa i nh n Wabasso quaestio c pha t hi n u tin Canada va o
nh ng nm 1930 va sau o c tm th y ta i m t va i khu v c pha b c a c u.
Pha t hi n m i nh t Scotland cu ng a nh d u m t b c chuy n h ng xu ng
nam cu a loa i nh n na y. Nh n " ng ti n" t hon r t hay n n p, la ng tra nh, v
v y ma t ai bi t n chu ng.
Cu ng trong chuy n nghin c u ta i Insh Marshes, ca c nha khoa ho c a
pha t hi n thm m t loa i nh n quy hi m kha c. o la 2 con nh n Semljicola
caliginosus, tr c y cha t ng bi t n khu ba o t n. Loa i na y m i ch c
tm th y nh ng khu v c he o la nh Scotland va b c n c Anh.

Khu ba o t n Insh
Marshes.

Cvu I cIcu cu iIcxuv :cvc Iuv Jng +vi qu

Cu m ty b c My v n c xem la loa i v t nguy c p,
ch ring vi c duy tr dn s cu a chu ng a c c ky kho khn.
V y ma nay, qu n th nho nhoi o co n co th b t n di t b i
m t sa t thu m i: b y cu so c la m t t mi n trung ty t i, m
th m giao ph i v i chu ng va ta o ra m t loa i lai co th sinh
con.
Ba Susan Haig, m t nha sinh tha i ho c t nhin ta i C quan i u tra a
ch t My , cho bi t: y la m t tnh hu ng r t kho chu. R t kho co th phn
bi t c cu m va cu lai, ma nh ng con lai la i khng thu c di n loa i nguy
c p. Do o , qua trnh na y co th d n t i s tuy t chu ng cu a loa i cu m phng
bc.
Vi c c p i "co c ca ch" gi a ca c loa i co th d n t i s hu y di t, nh t la
v i nh ng loa i co nguy c tuy t chu ng. Ph n nhi u tr ng se khng th thu tinh,
ho c n u co , th con lai r t d v sinh, va s kha c pha i s ng trong tnh tra ng ui
mu ho c m c ca c ch ng b nh kha c. Do o , s con non cu a loa i thu n chu ng
(v n a t) nay se ca ng t hn. Ph n gene o ng go p cu a con b ho c con me se
nga y ca ng nho trong ca c th h sau.

Cu m.
Ca c nha nghin c u nh n nh, tuy hi n t ng lai gi ng la m t qua trnh
ti n ho a t nhin, nhng no se tr tha nh v n l n khi o la sa n ph m can thi p
cu a con ng i. V i s co m t mo i ngo c nga ch cu a th gi i (bun ba n, du lch,
pha r ng...), con ng i a a ca c loa i m i n nh ng ni chu ng cha t ng xu t
hi n. Va v th , vi c lai gi ng di n ra v i t c nhanh cha t ng co trong lch
s.
Cu chuy n v cu m ch la m t v du nho . Loa i cu
so c, theo chn nh ng ca nh r ng b san ph ng, a di c i ca c
ni, va la i d u n trn ca c th h lai cu so c - m o .
M t loa i kha c cu ng ang m t i tnh thu n chu ng cu a mnh,
o la so i o B c Carolina (My ). Kha c v i cu m, so i o m t
la nh a do b con ng i sn b t ca n ki t va pha hu y ni c
tru , cho t i lu c chu ng b tuyn b tuy t chu ng trong t nhin
va o nh ng nm 1980. Ngay l p t c, cho so i ng co tra n
xu ng, chi m l y vu ng la nh th o . Khi so i o c a tr
la i t nhin, ca c quan ch c cu a U y ban ngh ca va thu hoang
My nhanh cho ng nh n ra r ng, a co nh ng th h con lai so i
o -so i ng co ra i. Va ch b ng ca ch ki m soa t qu n th so i ng co , ng i
ta m i co c h i th y b y so i o h i sinh.
Hay nh trn a o Sulawesi Indonesia, t t ca 7 loa i kh macaque u a
pha tr n do ng ma u nh ng vu ng la nh th b ch ng l n. Ch co i u, lu con lai
na y ch ng chu v i mi tr ng ke m hn nhi u cha me thu n chu ng cu a chu ng.
vu ng C n Sahara chu Phi, khoa ng 20 loa i ch a tha nh cng trong vi c giao
ph i che o, t i m c chu ng ta o ra c t nh t la 7 loa i m i co b gene c trng.
Nh ng con vt Mallard cu ng khng nga i ng n g ma khng k t i v i nh ng ke
la c loa i trn la nh th New Zealand va Hawaii.
Tuy nhin, khng pha i loa i na o cu ng co th "i hoang" d da ng nh th .
Ta i sao r n, ky nhng, tru hay g u... r t chung thu y v i ng loa i cu a mnh?
o la v t nhin a t ra nh ng ra o ca n ba o v cho s thu n chu ng cu a a s
ng v t. i khi, ra o ca n o ch n gia n la s kha c bi t v ni c tru , khu v c
sinh sa n, mu a sinh sa n hay ca c tn hi u thu hu t ba n tnh... Nhng trong khi ca c
nha ba o t n c g ng tm gia i pha p i pho v i nh ng con lai, th t nhin v n
ang ti p tu c ta o ra ca c loa i lai m i cu a chu ng.

Cho so i
o B c
Carolina b lai
gi ng v i cho
so i ng co .

NIJ Iu nIv... Jcu irv cIvi IuJng Jvi


Nha y ca m tr c mo i bi n ng ngoa i ca nh, c
bi t v i ta c ng cu a con ng i, bo nha y (collembola)
co kha nng nh n bi t chi u h ng thay i ch t l ng
t ta i ni chu ng c tru . Nghin c u na y cu a Vi n Sinh
tha i Ta i nguyn a m ra m t h ng i m i, s du ng
bo nha y trong i u tra t ta i Vi t Nam.
Trn ca c vu ng i nu i th p cao trung bnh
50-520 me t, thu c xa Ngo c Thanh (huy n M Linh, Vnh Phu c), ca c nha
nghin c u cu a Vi n Sinh tha i va Ta i nguyn sinh v t (Trung tm Khoa ho c t
nhin va cng ngh qu c gia) pha t hi n c 78 loa i bo nha y thu c 14 ho .
Chu ng sinh tr ng va phn b khng ng u trong 4 sinh ca nh kha c nhau,
g m: r ng khoanh nui ta i sinh, t bo hoang co cy bu i sau t r ng, v n i
tr ng cy n qua va t canh ta c tr ng lu a ma u
Phn tch ty l loa i trong sinh ca nh, ca c nha nghin c u nh n th y, co t i
92% trong s 78 loa i na y t p trung ca c r ng khoanh nui ta i sinh, cao hn 2
l n s loa i nh ng sinh ca nh co n la i. Th c t , tr s a da ng ta i r ng ta i sinh co
gia tr cao nh t (3,09), trong khi a a ng cu a t canh ta c th p nh t (2,23). Nha
nghin c u Nguy n Tr Ti n cho r ng, o la v t canh ta c pha i tra i qua s bin
ng l n. Va o cu i mu a kh, u mu a ma, th i ti t n ng no ng ke o da i, m
th p va t r n... r t b t l i cho bo nha y sinh tr ng. M t kha c, y cu ng la th i
i m thu hoa ch cy tr ng nn t m t tha m th c v t, m t gia m, m t l p
vu n h u c b m t..., a nh h ng x u n i s ng cu a chu ng.
Xe t theo su trn d i cu a sinh ca nh, t l p tha m th c v t, xu ng l p
tha m va trn m t t, s loa i gia m d n t sinh ca nh r ng khoanh nui - t bo
hoang -v n i - t canh ta c. Ng c la i, xe t theo s loa i s ng trong ca c t ng
nng su cu a t, th t canh ta c co s l ng ca th bo nha y l n hn ca . ng
Ti n ly gia i o la v theo su, s phn b cu a bo nha y phu thu c va o ha m
l ng mu n h u c va tnh ch t ly , hoa cu a t. t co l ng mu n v a pha i, ti
x p, thng thoa ng (nh t canh ta c) se ta o cho bo nha y kha nng di chuy n
xu ng t ng su tm ki m th c n nhanh hn.

M t loa i bo
nha y.
Ca c nha nghin c u kh ng nh, nh v y, co th cn c va o s tng gia m
tha nh ph n va s l ng loa i, ty l gi a ca c nho m, a da ng hay c u tru c u
th cu a bo nha y a nh gia c ta c ng cu a con ng i ln mi tr ng t,
cu ng nh ch t l ng cu a no .


B vn cuv cv ivm gu

Va o mu a na y trong nm, nh ng chu m cy t m
g i v i qua tr ng mo ng va la xanh m t th ng c
treo ln c a ra va o ca c ngi nha , g i ca m h ng cho
nh ng i ba n tre trao nhau nu hn. Nhng khng pha i
ai cu ng bi t r ng o la m t trong nh ng loa i co da i c
ha i nh t.
Co khoa ng hn 1.300 loa i t m g i, bao g m 2
loa i ph bi n nh t lun c treo trn c a nha trong
nga y l mu a ng, nh m t bi u hi n cu a s thi n ch va tnh b ng h u. Nhng
th c t , t t ca bo n chu ng la i la nh ng ke n ba m trn ca c ca nh cy va cy bu i,
n c p th c n va n c cu a "chu nha ".

T m g i khi
c bu c va o m t cai
n trng r t e p...
"Qua th i gian, chu ng la m t n ha i t i s pha t tri n cu a cy va th m ch
gi t ch t cy o ", Robert Bennetts, nha khoa ho c ta i Florida, My , cho bi t. H u
h t ca c loa i t m g i co la xanh giu p chu ng t ta o ra nng l ng nh qua trnh
quang h p. V th ca c nha khoa ho c go i no la loa i ba n ky sinh.
T Mistletoe (cy t m g i) b t ngu n t th c t r ng loa i na y th ng xu t
hi n nh ng ni chim mung la i ch t tha i cu a mnh. Theo ti ng Anglo-
Saxon, mistel co ngha la phn, va tan co ngha la ca nh cy. V v y tn thng
th ng cu a no co ngha "phn trn ca nh cy". Tn khoa ho c cu a t m g i cu ng
khng hay ho g hn. Trong ti ng Hy La p, phoradendron co ngha la "ke tr m
trn ca nh cy".
Ha t cu a t m g i c pha t ta n qua mo , chn va c quan tiu hoa cu a loa i
chim. o la m i quan h i bn cu ng co l i: Nhi u loa i chim s du ng t m g i
la m t .
Trong ca c loa i t m g i, t m g i lu n la m t ke
nguy hi m cho nga nh lm nghi p. Ch ring
Colorado (My ), no co th la m gia m m t n a sa n ph m
g h ng nm. Loa i th c v t na y ba m r va o nh ng cy
to tr ng tha nh, la m suy y u chu ng b ng ca ch hu t ch t
dinh d ng va n c. Khi qua cu a t m g i lu n chn,
chu ng se n tung va b n ca c ha t i xa t i 15m. Nh ng
ha t o la i o ng trn ca nh cy non va sau khi na y m m
la i ti p tu c a nh c p ch t dinh d ng t nh ng na n
nhn m i.
Ca c nha lm nghi p va cng ty l y g a pha i
v t l n nhi u nm ngn ch n s pha t ta n cu a loa i cy nho be ma nguy hi m
na y. "Vi c ngn ca n no kho hn ca ngn cn tru ng", Todd Watson, a i ho c
Texas A&M (My ), cho bi t.
B t ch p n i kinh hoa ng do t m g i gy ra, loa i th c v t na y a a con
ng i xch la i g n nhau hn theo truy n th ng lu i. Do cy t m g i ra qua
va o mu a ng, ca c n n vn ho a th ng coi no la bi u hi n cu a s ph nhiu,
ma u m . Vi c trao nhau nu hn d i cy t m g i co ngu n g c t th i c a i
cu a ng i Druid. Khi ke thu cha m tra n nhau d i cy t m g i trong r ng, ho
pha i ha vu kh va ng ng b n cho t i nga y hm sau. T truy n th ng na y ma d n

... Nhng la m t
ke pha hoa i khi treo
trn ca c ca nh cy.
t i vi c treo cy t m g i ln c a nha va hn nhau d i ta n la xanh. Va theo
Bennetts, "cy t m g i a xu t hi n t ha ng nghn nm nay r i, chu ng la m t
ph n khng th thi u cu a khu r ng".


Mi irJ Icn iIvnI... ng gv NucI

u ng va o l Gia ng sinh, s s p x p ng u nhin cu a
ca c v t en a ta o cho m t tr i m t da ng ve hao hao v i
khun m t ng i, va ca c nha khoa ho c ch ng thi t ha i g
ma khng chu p thm cho ng m t ca i mu o co bng.
Ch co i u, ng gia Noel na y trng bu n thiu!
B c a nh v v t en m t tr i do m t v tinh chu p
c trong nh ng nga y g n y. V tinh na y ang bay trn
quy a o tra i t va theo do i nh ng vu ng co hoa t ng t
tr ng ma nh trn b m t tha i dng.
Ch ng c n ch m thm n t no hay xo a i n t kia, t t
ca ca c v t en t chu ng a ta o cho m t tr i m t khun m t ng nghnh, d ng
nh ng ang bn khon v m t i u g o . V th , chu ng ti quy t nh ch p
ly b c chn dung na y, va g i no t i t t ca mo i ng i nh m t l i chu c t t la nh
nhn dp nm m i, ca c nha khoa ho c thu c d a n a i quan sa t m t tr i va
quang m t tr i (SOHO) -v tinh h p ta c cu a C quan ha ng khng vu tru My va
chu u -no i.
T t nhin, ca c v t en khng ch la m cho l Gia ng sinh thm ph n vui ve ,
no co n co gia tr khoa ho c l n. T nh ng b c a nh na y, ca c nha khoa ho c se
pha n oa n ra m hnh v n ng bn d i b m t m t tr i, nguyn nhn va k t
qua cu a hi n t ng ca c ch t no ng cha y si ln trn b m t va phun ra tha nh ca c
cn ba o t .

"Thi p" chu c
m ng cu a ca c nha
khoa ho c nhn dp
l Noel.

PIvi Icn cv iIciruJng iIvnI cuv Iuv cv +u Icm
nIvi

Hm qua, ca c nha nghin c u Nh t Ba n tuyn
b con ca voi ch t ca n, c tm th y trn b bi n pha
nam tha nh ph Kagoshima h i tha ng 7 v a qua, chnh
la ca th tr ng tha nh u tin cu a m t loa i v t c
bi t hi m trn th gi i ma xa c co n nguyn ve n.
Ca c chuyn gia kh ng nh con ca ca i da i 6,5 m
na y thu c loa i ca voi co mo Longman. No a ch t
ngay sau khi m c ca n trn b bi n pha nam cu a
Kagoshima va c chn ta i ba i bi n.
Nha nghin c u Nobutaka Kubo, Vi n sinh ho c tha nh ph Kagoshima,
pha t bi u: "Th t nga c nhin la chu ng ti a tm c m t con ca voi quy hi m
nh v y. Khi chn, chu ng ti khng bi t chnh xa c no thu c loa i g, va m t tu n
sau chu ng ti a quay la i a o ln phn tch".

Con v t x u s
ang c c n c u tru c
v t ln.
B xng va so con v t na y r t gi ng nh ng g co n so t la i cu a loa i ca voi
co mo Longman. K t qua phn tch ADN cu ng kh p v i nh ng con cu ng loa i
hi n c trng ba y ta i a i ho c Auckland New Zealand.
Cho t i nay, ng i ta a tm th y 5 con ca voi co mo Longman ta i
Australia, Somalia va Nam Phi, nhng ph n l n chu ng ch co n xng ho c la
nh ng con cha tr ng tha nh. Ca c nha khoa ho c cha bao gi tm th y m t con
Longman co n s ng.
Ca voi Longman co m t ca i mo va trng gi ng nh nh ng con ca heo
thn da i. Ha m rng d i cu a chu ng cha ra. R t nhi u chi ti t v loa i ca voi na y
v n co n la b n, ch ng ha n chu ng co n bao nhiu con hay phn b u.

Tcn : nguJ 'ci Jc xuvi IuJng Iv iIm :vu
Iun cuc nIc

Vu ng ln c n m t tr i hi n co n v s sao lu n
co kh i l ng c c nho , cha c tm th y. M i
y, ti n s Phan Ba o Ngo c va c ng s ta i a i quan
sa t Paris a xu t phng pha p m i "Chuy n ng
ring ru t go n c c a i", m ra kha nng co th pha t
hi n toa n b ca c "la ng gi ng" gi u m t na y.
M t ngi sao co kh i l ng nho hn 0,3 l n
kh i l ng m t tr i c xem la sao lu n c c nhe .
Theo tnh toa n, tnh ch t v t ly cu a loa i sao na y b
thay i r t nhi u so v i ca c sao lu n co kh i l ng
l n hn. M t kha c, a nh sa ng pha t ra t chu ng r t y u
t nn r t kho pha t hi n th y b ng ca c knh vi n vo ng thng th ng.
Vu ng ln c n m t tr i c nh ngha la kh i c u co ba n knh 25 parsec
(1 parsec = 3,26 nm a nh sa ng, t c khoa ng 30 nghn ty kilme t) tnh t m t
tr i, la ni ma theo ly thuy t co n m t s l n sao lu n co kh i l ng c c nho cha
c pha t hi n.
Phng pha p "Chuy n ng ring ru t go n c c a i" (Maximum Reduced
Proper Motion) la s k t h p gi a chuy n ng ring h ng nm (tnh b ng giy
cung arc-sec) v i c p sa ng va v n t c thoa t kho i thin ha cu a sao. Tr c y,
nh ng ngi sao co chuy n ng ring kha l n ( l n hn 0,1 arc-sec) se c
xem la sao lu n. Tuy nhin tiu ch na y khng cho phe p pha t hi n c nh ng
sao lu n co chuy n ng ring nho hn 0,1 arc-sec v n chi m ty l a ng k trong
vu ng ln c n m t tr i.
Nay, b ng phng pha p "Chuy n ng ring ru t go n c c a i", ti n s
Phan Ba o Ngo c (gia ng vin a i ho c s pha m Hu ) cu ng v i ca c gia o s Pha p,
My va Chile a co th tm th y ca c sao lu n c c nhe co chuy n ng ring nho
t i 0,02 arc-sec.
Cu ng nh phng pha p na y, nho m nghin c u a kha m pha ra 60 sao lu n
kh i l ng c c nho trong vu ng ln c n M t tr i. Trong s o , nh ng sao co
chuy n ng ring r t nho chi m t i 15%, m t ty l l n hn nhi u so v i c
tnh tr c y la khoa ng 6%.

M t ngi sao lu n co
kh i l ng c c nho , b ng
0,09 kh i l ng m t tr i,
c kha m pha khoa ng
ca ch r t g n: 11 parsec.
Phng pha p na y a m ra m t h ng m i cho vi c pha t hi n toa n b
ca c sao lu n c c nhe ma Gliese tin oa n t nm 1986, nhng ca c phng pha p
quan sa t thng th ng a khng th nh n th y (hay co n go i la b bi n m t).
Nghin c u c kh i ng t mu a he nm 2001 va c cng b l n
u tin ta i m t h i ngh qu c t Hawaii tha ng 5/2002. Cng trnh na y cu ng
m t s cng trnh kha c a giu p anh Ngo c ba o v xu t s c lu n a n ti n s hm
16/12 v a qua, tr c m t h i ng g m ca c gia o s Pha p, c va My ta i a i
quan sa t Paris.


KIun mi mJ cuv CIuv Jc:u:

M t ng i a n ng trng co ve ch t pha c, khun m t
r ng, n c da s m, ma i to c ng n, xon va mu i cao g ln, o
la chn dung cu a v gia o chu a o Thin chu a c cng b
trn ta p ch Popular Mechanics (My ) s ra tha ng na y. Cu ng
theo pha c ho a, Jesus cao khoa ng 1,5 me t va n ng 50 kg.
B c chn dung m i na y la sa n ph m cu a ca c nha nhn
chu ng ho c pha p y cu ng m t s chuyn gia l p trnh ng i
Anh va Israel. No kha kha c bi t so v i loa i tranh minh ho a
quen thu c lu nay v "Con trai cu a Chu a tr i" (Theo o ,
Jesus la m t ng i thanh tu , m m ma i, v i n c da sa ng va ma i to c da i).
Richard Neave, m t ho a sy y khoa (t ng la m vi c ta i a i ho c Manchester
Anh), va c ng s b t u d ng chn dung t m t so ng i Israel s ng va o
khoa ng th ky th nh t. Ti p o , ho s du ng ca c chng trnh ma y tnh, t se t,
da nhn ta o va v n ki n th c v ng i Do Tha i th i i m o quy t nh

Gng
m t Chu a Jesus
co th g n nh
th na y.
hnh da ng khun m t, ma u m t va ma u da. Ca c nha nghin c u cu ng vi n n
Kinh tha nh xa c nh da i cu a to c. Sau cu ng, ho k t h p nh ng y u t na y
ta o ra Chu a trong hnh ha i nh trn.
y cha pha i la khun m t th t cu a Jesus, v chu ng ti khng co c h i
quan sa t tr c ti p so cu a ng, nhng t nh t, no cho chu ng ta th y ve ngoa i cu a
Jesus co th la nh v y, Jean Claude Gragard, nha sa n xu t b phim "Son of
God" cu a a i BBC, cho bi t. B c chn dung na y c gi i thi u l n u tin
h i nm ngoa i, trong b phim ta i li u Jesus -The Complete Story.
Ky thu t nhn chu ng ho c pha p y cu ng t ng c ca c ho a s s du ng ta i
ta o ha ng chu c khun m t cu a ca c nhn v t n i ti ng, nh cha cu a Alexander
a i hay vua Midas.
Tuy nhin, ca c bin t p vin cu a ta p ch Popular Mechanics thu nh n
r ng, ho khng ch c ch n l m v chnh xa c cu a khun m t na y. Khng co
ca ch na o bi t c ng i a n ng ma ta ang no i n co pha i la Jesus hay
khng. Ca c tn C c tin r ng thn xa c cu a Chu a Jesus a h i sinh, v th ,
ho se khng bao gi tm th y ma nh xng, so hay b ng ch ng ADN na o cu a
Chu a, Mike Fillon, m t bin t p vin cu a ta p ch, no i.
M c du co n co y ki n ba n ta n v tin c y cu a phng pha p na y, gia o s
nhn chu ng ho c Alison Galloway cu a a i ho c California Santa Cruz (My )
nh n nh: y co th la khun m t g n v i s th c hn b t ky cng trnh na o
tr c y.


Nvm cuc IvnI IJn nIcu :u +J Ju Juvn

Ca c nha khoa ho c Trung tm nghin c u kh
quy n qu c gia My (ASP) m i y a o a c nhi t
b u kh quy n tra m Amundsen-Scott va pha t hi n
th y, nhi t Nam c c th p hn so v i ca c m hnh
trn ma y tnh t 20 n 30 C.
co c k t qua o , ca c chuyn gia cu a ASP
a s du ng n m t h th ng radar lazer chuyn du ng.
Ly gia i v hi n t ng na y, ca c chuyn gia cho r ng, khi tra i t m ln,
n ng carbon dioxit (CO2) trong kh quy n tng cao. y la loa i ho a cht co
kha nng h p thu b c xa h ng ngoa i r t ma nh, va t ng kh quy n th p, no co
ta c du ng h p thu nhi t. Nhng trn ca c t ng kh quy n cao, ni khng kh
loa ng, CO2 th ng b c xa nhi t va o khng gian, la m cho t ng kh quy n y
la nh i.
Vi c d ba o chnh xa c nhi t Nam c c se ta o c s con ng i
nghin c u v ca c hnh tha i kh h u, nh t la nh ng bi n i kh h u trong tng
lai khi n ng CO2 tng ln.


NguJ Icn Jv IIng cI cu Jung mvu cIvu PI

M t gia thuy t m i y cho r ng, ng t cu a loa i ng i
khi r i kho i "c " chu Phi a giao ph i v i m t va i dn
t c trn th gi i, hnh tha nh nn ng i hi n a i nga y nay.
i u na y tra i ng c h n v i thuy t "Di c kho i chu Phi",
cho r ng cu t cu a chu ng ta a tiu di t h t ca c nho m ng i
kha c.
Cho t i nay, h u h t ca c nha khoa ho c u ng y v i l p lu n u tin
trong gia thuy t "Di c kho i chu Phi". L p lu n na y no i r ng t tin cu a chu ng
ta a r i kho i chu lu c en l n u tin ca ch y 1,8 tri u nm, r i t o m
r ng la nh th ra ca c lu c a kha c. Tuy nhin, m t nh n nh kha c cu ng cu a gia
thuy t na y (theo o , trong cu c di dn l n th hai t chu Phi, ng i c a i a
thay th t t ca ca c dn t c ba n a trn th gi i, ch ng ha n ng i Neanderthal
chu u) th la i gy s b t ng l n.
M i y, khi xem xe t d li u t d a n gene ng i, gia o s Henry
Harpending, ta i a i ho c Utah (My ), a tm th y d u hi u ch ng to m t va i
nho m dn t c ba n a a co con v i ng i di c t chu Phi t i, va truy n la i
gene cu a dn t c mnh cho n t n nga y nay. L n theo ca c t bi n trong ADN,
ng pha t hi n th y va o khoa ng 40.000 nm tr c -th i i m ma ng i chu Phi
t i chinh phu c chu u -dn s cu a loa i ng i thu nho la i a ng k .

y la pha t hi n a ng nga c nhin, v theo nh ng nghin c u tr c kia v
gene, ng i chu Phi a pha i tng dn s r t nhanh, m r ng ra th gi i va tiu
di t ca c qu n th ba n a. Harpending cho r ng, co th nguyn nhn cu a tnh
tra ng na y la th i i m o , a xa y ra s k t giao che o gi a nh ng ng i t
chu Phi t i va ca c dn t c ba n a, tuy r t ha n ch .

Ong gv NucI cuJ ircn nIung "c" iuvn Ic

Nhi u ng i cho r ng, tu n l c c ru ng ga c r t
lu tr c nga y 25/12, co n con ca i th gi la i trang
s c o t nh t cho n tha ng 1. Trong khi o , b y tu y
tu ng cu a ng gia Noel th ng c m ta v i nh ng
b ga c ky v, do v y, t h n chu ng thu c gi ng ca i!
M t nghin c u khoa ho c vui m i y a ch ra
r ng, t nh t m t va i tha nh vin trong b y tu n l c ke o
xe cu a ng gia Tuy t la con ca i (nh ng con d n

ng gia Noel,
b y tu n l c va chi c
xe ke o.
ng), m t s la c tre , va s co n la i la con c b thi n. Va mu i cu a Rudolph
-con u a n -b v s ng v t nho ky sinh...
T lu, ng i ta v n bn khon r ng, ng gia Noel cho n tu n l c ke o xe
nh th na o? Ta i sao khng pha i la ng a? Va ai a ta o nn ng gia Noel?
Lch s ra i cu a ng gia Tuy t va b y tu n l c b t u t hai cu n sa ch
thi u nhi c xu t ba n va o u th ky 19. Cu n u tin t a Ba n cu a tre
(1821), trong o co hnh a nh minh ho a m t ng gia t hon m c b o cho i,
ng i trn chi c xe do m t con tu n l c ke o. n nm 1823, khi Clement Clarke
Moore l n u tin cng b ba i th m tr c l Gia ng sinh trn m t t ba o
New York, truy n thuy t v b y tu n l c m i th c s ra i. Trong ba i th cu a
Moore, ng gia Tuy t co 8 con tu n l c va chu ng khng h bi t bay (thay v
th , chu ng ch nha y ln trong khng trung tra nh v t ca n ho c ca c ma i nha ma
thi).
Moore cu ng la ng i t tn cho nh ng tha nh vin cu a b y tu n l c, khi
ng vi t: ng gia Tuy t huy t sa o, he t ln va go i tn chu ng: Na o Dasher! Na o
Dancer! Na o Prancer va Vixen! Ti n ln Comet, ti n ln Cupid! Ti n ln
Donder va Blitzen.
ng gia Tuy t va b y tu n l c cu ng cha co hnh da ng quen thu c nh
nga y nay, cho n nh ng nm 1860, khi ho a s Thomas Nast b t u m ta
Santa Claus nh m t ng gia to be o, co ru va s ng B c c c, trn ta p ch
Harper, s Gia ng sinh.
Rudolph, con tu n l c th 9 v i chi c mu i o va sa ng cho i, xu t hi n l n
u tin trong m t cu n sa ch mo ng, c cng ty Montgomery Ward xu t ba n
nm 1939 t ng cho tre khi chu ng mua trong c a ha ng. T nm 1949,
Rudolph b t u tr tha nh ph n khng th thi u trong b y tu y tu ng cu a ng gia
Noel khi Johnny Marks vi t ba i ha t Rudolph, con tu n l c mu i o .
Nhng, cu ho i v n co n o : Ta i sao la tu n l c, ma khng pha i la ng a?
Nha s ho c Stephen Nissenbaum pho ng oa n r ng o la do quan ni m quen
thu c v vi c s du ng tu n l c ke o xe cu a ng i phng B c. Cu ng va o th i
i m o , tu n l c b t u xu t hi n trong sa ch v lo ng cu a tre em, va no nhanh
cho ng tr tha nh m t ng v t quen thu c v i mo i ng i.
Cu ho i v Rudolph va gi i tnh cu a no la kho tra l i hn ca . T t ca ca c
con tu n l c cu a ng gia Tuy t u c m ta la co ga c. Y ngha cu a b ga c
th khng c n pha i ba n (tu n l c la tha nh vin duy nh t trong ho nha hu ma
ca con ca i va con c u mo c ga c), v n la ch th i i m ma chu ng thay
b ga c o .
Nh ng con c l n nh t ru ng ga c u tin va o khoa ng cu i tha ng 10,
h u nh ngay sau khi mu a ng du c k t thu c, Pat Valkenburg, m t nha sinh
ho c t nhin ta i U y ban Sn b t va Ngh ca , bang Alaska (My ), cho bi t. Va o
cu i th i ky na y, nh ng con c khng ch m t ga c, ma kha nng chu ng ke o
c m t ng gia to be o v i ha ng t n qua i kh p th gi i trong m t m la h u
nh khng t ng. Trong khi y, nh ng con c co n non va con ca i th m ch co
th gi la i ga c cho n khoa ng tha ng 4, phu thu c va o l ng th c n. M t kha c,
ng i phng B c co cu c s ng d a va o b y tu n l c th ng thi n con c
chu ng la m vi c t t hn. Vi c loa i bo bi u t ng gi i tnh na y cu ng ng th i
la m t oa n chu ky gy ru ng ga c con c.
T nh ng b ng ch ng trn, ca c nha nghin c u k t lu n r ng, b y tu n
l c cu a ng gia Tuy t ho c la con ca i, con c non, ho c la con b thi n.
Cu ho i cu i cu ng, r ng ta i sao ca i mu i cu a Rudolph la i o nh v y? M t
nghin c u cu a Odd Halvorsen, a i ho c Oslo (Canada), a ch ra r ng, mu i cu a
tu n l c la mi tr ng ly t ng cho ca c sinh v t ky sinh, va ma u s c n i ti ng
trn c quan thnh gia c cu a Rudolph co th la do nh ng con v t hu t ma u t hon
na y gy ra.
Du g i n a th Rudolph v n la m t nhn v t th n thoa i, va no co th la
mo i th ma no mu n, Valkenburg vui ve k t lu n.


' Icu gvu iruc Ing IvnI qu IInI iruc

Theo ca c nha nghin c u, ch n tru c tre thng th ng khng a m ba o
u vitamin cho loa i v t quy hi m na y. Ba nh quy hnh tru c ch a y ch t dinh
d ng ang c s du ng la th c n thay th .
Nh ng con g u tru c v n a pha i chu nhi u n i a m a nh nh b sn tr m,
mi tr ng suy thoa i va th m ch ca s tru c tr c trong kha nng duy tr no i
gi ng cu a chu ng. Ca c nha khoa ho c nay cho bi t vi c n u ng cu a chu ng cu ng
co v n . Cu th , chu ng b thi u vitamin, ch t khoa ng, ch t s i va k t qua la b
suy dinh d ng.
Nh ng chi c ba nh quy m i na y co y u 3 loa i ch t trn va tra nh b
g u tru c nghi ng , chu ng c u c d i da ng ca nh tru c. Theo ca c nha khoa
ho c, bo n g u ca m th y ba nh na y r t ngon.
c tnh ch co n khoa ng 1.000 con g u tru c s ng trong thin nhin. Ta i
trung tm chn nui g u tru c T Xuyn, ca c nha nghin c u ang tm ca ch
gia tng dn s cu a loa i v t na y, nh du ng thu c kch du c viagra, va ca ca c
bng video sex tng c ng ham mu n giao ph i cu a chu ng. t nh t, by gi
chu ng cu ng a co m t ch dinh d ng cn b ng, h p ly .


Mv Iv cIJ IIvcI IIng nguJ Iv :c iIvnI Icn
iIu c

M t bu i chi u m a ta i cn c khng qun mi n nam Australia, m t
chi c ma y bay ma u tr ng a p nhe xu ng ng bng. o la chi c Global Hawk
da i, ca nh ng n, nhng i u c bi t nh t la no khng co c a s va bu ng la i v
ch ng h co phi cng i u khi n.
Chi c ma y bay na y a c t ca nh t cn c khng qun Edwards
California (My ) va o tha ng 4/2001 va hoa n t t chuy n bay v t Tha i Bnh
Dng u tin sau g n 24 gi .
"Chu ng ti th c hi n chuy n bay lch s na y ch v i 2 ca i nh p chu t:
m t l n ch th cho ma y bay c t ca nh, m t l n sau khi ha ca nh l nh cho no
t t ng c", Bob Mitchell, ha ng Northrop Grumman thi t k ma y bay, pha t
bi u. T t ca ca c vi c co n la i trong chuy n bay u do h th ng computer trn
ma y bay i u khi n t ng.
Cu i nm 2001, Global Hawk l n u tin c xung tr n ta i
Afghanistan va c a nh gia mang nhi u l i th hn ma y bay co ng i la i: co
th bay th t cao nhng cu ng co th ti p c n nh ng i m th t th p. c bi t la
ti t ki m sinh ma ng phi cng trong nh ng ni chi n s nguy hi m.
Li u tha nh cng cua Global Hawk co cho phe p tri n khai sang lnh
v c ma y bay ch kha ch? Theo ca c chuyn gia, ch khi na o thoa ma n u 3
i u ki n sau y th ma y bay ch kha ch khng ng i la i m i tha nh hi n th c:
1. Ma y bay c thi t k ba o a m chu n an toa n t i a (xa c su t s su t ky
thu t la 1/1 ty chuy n bay). 2. Ha ng ha ng khng co u ly le bi n minh cho vi c
thay th ma y bay co ng i la i. 3. Quan tro ng nh t, li u ha nh kha ch co s n sa ng
leo ln m t chi c ma y bay ma ch ng co vin phi cng na o i u khi n khng?
i u ki n th nh t co th tho a ma n, n u khng pha i ngay by gi th
cu ng la trong m t th p nin. ng Higgins, Pho chu tch ha ng Boeing, cho bi t:
"Hi n gi chu ng ti v n s du ng la i t ng khi h th ng na y co th v n ha nh
t t hn phi cng th t". Ca c ha ng ha ng khng cu ng co th tm ra u ly do a p
ng i u ki n th 2. Ca c "phi cng t ng" se khng bao gi to ve bu n cha n
trong ca c chuy n bay ng da i va c bi t h u hi u trong ca c tr ng h p ha
ca nh khi th i ti t x u, a nh h ng n t m nhn cu a m t ng i.
i v i a s ha ng ha ng khng, t n ke m l n nh t v n nm lng b ng
cho nhn vin, v n th ng chi m n m t n a khoa n thu ha ng nm cu a ha ng.
Trong s nhn vin, lng phi cng c x p va o loa i cao nh t. Theo ha ng
tuy n m phi cng AIR, phi cng chnh co kinh nghi m nh n m c lng trung
bnh la 178.000/nm. M t va i ha ng nh Delta tra r t cao - 248.000 USD/nm
cho nh ng tay la i ha ng u. Ngoa i lng, phi cng co n c h ng nhi u
khoa n kha c nh phu c p t ng nga y bay hay chi ph qua m... Trong khi o ,
ma y bay khng ng i la i se khng bao gi m t mo i, khng u ng r u, khng
o i tng lng va nh t la khng... nh cng. i u na y se c t gia m c ha ng ty
USD m i nm cho ca c ha ng ha ng khng l n.
Craig Mundie, gia m c phu tra ch ky thu t cu a Microsoft, d oa n r ng
nh ng chuy n bay khng ng i la i se c thng ma i ho a va o nm 2030.
Nhng tha ch th c khng phai la ky thu t ma thuy t phu c c ha nh
kha ch ln khoang. M t ngh c a ra la ha nh kha ch an tm r i quen
d n, ca c ha ng nn duy tr m t phi cng trn ca c ma y bay khng ng i la i.


Xcm Im Jcn irng :c cu gvc mJ IIng mvu

Vi c th ng th c la i qua nhi u phim c (phim en
tr ng) trong mu a Gia ng sinh na y co th khi n cu c s ng cu a
ba n v m tr nn n i u. Khi o , nh ng g ba n m th y
d ng nh u u a m, ch ng co ma u s c g ca , m t nha tri t
ho c My v a cho bi t.
Eric Schwitzgebel cu a a i ho c California, Riverside (My ), a t ng h p
s li u i u tra cu a nh ng nm 1950 -th i ky va ng son cu a th loa i phim en
tr ng -va pha t hi n th y, h u h t ng i xem u no i r ng gi c m cu a ho khng
bao gi , ho c hi m khi co ma u s c. Trong khi o , tr c va sau th i ky na y, a
s mo i ng i u m th y nh ng ca nh t ng h t s c r c r .
Ca c nha nghin c u cho r ng, con ng i nh n th c ma u s c theo ki u lan
truy n cu a ch t lo ng, ngha la t m t i m nho to a ra ca c i m kha c. Trong m t
ng i, ch co m t khoa ng nho trung tm vo ng ma c la phn bi t c ma u s c,
nhng th c t , ta nhn th y ca th gi i u ti sa ng nh th . o la v khi m t
cu a chu ng ta l t xung quanh, na o a l p p nh ng ch tr ng khng co ma u
s c b ng ky c ho c b ng s pho ng oa n.
Trong gi c m, co th chu ng ta cu ng a la m nh th . V ma u s c trong
ca c gi c m th ng r t m a o, kho n m b t (gi ng nh ca ch ma ca c ti u thuy t
gia m ta m t v t na o o nhng la i khng nu c tn ma u cu th cu a no ), nn
chu ng ch tr tha nh m t ma u s c cu th khi chu ng ta c g ng ta i hi n la i (t c la
b sung va o ca c tr ng trn na o nh ng ma u ma ta a ghi nh c). N u
chu ng ta xem qua nhi u phim en tr ng, ky c chu ng ta se l p y ca c hnh a nh
khng ma u o , va no khi n cho gi c m tr nn xa m xt.

Nha tm ly ho c Mark Blagrove cu a a i ho c Wales, Swansea (My ), cu ng
nh n nh r ng, khi m t ng i na o o cho bi t gi c m cu a ho ch la hai ma u
en tr ng, th co th i u ho th c s mu n no i la ho a khng nh n ra b t c
ma u na o ca .
"Chu ng ta bi t qua t v nh ng g xa y ra trong na o b khi ang tra i
nghi m gi c m", nha khoa ho c th n kinh Daniel Glaser cu a a i ho c t ng h p
London, bnh lu n. V th , ch co ca ch chu p na o nh ng ng i ang ngu m i co
th th y li u nh ng vu ng na o x ly tn hi u ma u s c co hoa t ng khi ho ang
m hay khng.


Tuci nIvn ivu Ivm iu IIuv iv

Khi gia la m tuy t ri ra p ha t hay phim tr ng, gi i
ky xa o u du ng tuy t nhn ta o b ng ch t de o. Tuy nhin, khi
xong vi c, ho khng th thu gom h t chu ng, nh t la trn ca c
b u c a, d n t i nhi m mi tr ng. Ca c nha ho a ho c c
nay a ta o ra m t loa i tuy t m i, r t d phn hu y, v la m t
tinh b t khoai ty.
Sa n ph m na y la cu a Frithjof Baumann va c ng s ,
Vi n cng ngh Ho a ho c Fraunhofer Karlsruhe ( c).
la m ra no , ng i ta co th du ng tinh b t khoai ty, ng, th m ch ta o bi n. Khi
c phun va o trong khng kh, loa i tinh b t na y ho a tha nh m t da ng bo t x p,
trng gi ng nh tuy t. Tuy nhin n lu c na y, Baumann v n cha th la m cho
tuy t gia ri d i da ng bng, ma ch co th m pho ng ca ch ri cu a nh ng cu m
tuy t l n. V th , nho m nghin c u ang ti p tu c ca i ti n no .
Khi c d p m v a pha i, tuy t khoai ty se dnh k t v i nhau v a u
p ng i tuy t hay ta o ra ca c c t bng. Co n khi phun m n c, chu ng se tan
ra. Trong khng kh, loa i tuy t na y ri r t e p, nhng no khng hi n ra trn m t
t, v qua nhe .
Ca c nha nghin c u cu a vi n Fraunhofer a th nghi m chu ng trong nha
ha t qu c gia Karlsruhe, va cung c p 5 t n tuy t cho m t chng trnh khoa
ho c gia t ng trn tivi, co tn go i Ha nh tinh bng gia .

Tuy t
khoai ty ri nh
tuy t th t.

UJ IvnI iIuc Ivm Ing vm iIvnI

Ca c nha khoa ho c My a sa ng ch ra m t loa i tu la nh
m ho c ba o qua n th c ph m. Loa i tu na y v n ha nh theo c
ch du ng nh ng m thanh v i c ng c c l n la m la nh
t c kh c th c ph m ch a trong o . u i m cu a no la khng
sa n ra ca c kh gy hi u ng nha knh.
Th c ch t, loa i tu na y hoa t ng l i du ng c ch truy n
m nh sau: so ng m di chuy n b ng ca ch ne n va ke o gia n mi tr ng khng
kh, ni chu ng c ta o ra.
Va o nh ng nm 1980, Scott Backhaus va Greg Swift, ta i pho ng th
nghi m qu c gia Los Alamos (My ), a pha t hi n ra r ng qua trnh ne n/gia n trn
co th la m cho nh ng t m kim loa i t trn ng truy n cu a so ng m no ng ln
hay la nh i. Theo nguyn ly na y, ng i ta co th ta o ra bi n thin nhi t b ng
ca ch t m t da y ca c t m kim loa i va o trong m t ng r ng, va cho so ng m
qua. M t s t m se no ng ln trong khi s kha c se la nh i. Vi c co n la i co
c m t chi c tu la nh la g n ca c thi t b trao i nhi t va o ca c t m kim loa i
u va cu i da y.
Nay, Matt Poese va Steve Garratt cu a Pho ng nghin c u ng du ng, a i
ho c bang Pennsylvania (My ), ang ti p tu c cng trnh trn v i vi c ta o ra m t
loa i tu la nh nho ba o qua n kem. V t li u la m la nh y la nh ng m thanh
co c ng c c l n, ln n 173 dexibel (so sa nh v i c ng m ta i m t
bu i bi u di n nha c rock cu ng ch co 120 dexibel).
Tuy nhin, ba n ng lo n u ch ng may chi c tu co b v tung ra: m
thanh khu ng khi p na y khng th thoa t ra ngoa i, v no ch c sinh ra trong
mi tr ng kh b ne n v i a p su t cao trong h th ng la m la nh. Hai nha nghin

c u hy vo ng, cng trnh cu a ho se ch m d t ky nguyn hoa t ng cu a nh ng
loa i tu la nh thng th ng v n sa n ra kha nhi u kh nha knh.

Cv iIuci mJ +c ngIIv Jjv IIung Iung J M

H Cleveland-Lloyd, trn vu ng sa ma c a bu i
mi n nam bang Utah (My ) t lu a n i ti ng la
m t trong nh ng ngha a khu ng long l n nh t th
gi i. Co gia thuy t cho r ng chu ng ch t chm trong
m l y. Nhng nay, m t nghin c u cho th y, ha n
ha n m i la thu pha m gy ra s di t vong cu a chu ng.
Cleveland-Lloyd ch a t i hn 70 b xng
khng hoa n chnh, 12.000 chi c xng r i ra c va
nh ng qua tr ng khu ng long n m ra i ra c kh p ni. Hn 2/3 s ho a tha ch na y
thu c v loa i AIIu:vuru: IrvgI:, m i Iuv IIu ng Iung n iIji cu Iu Iv ng +J
IIu ng Iung Iv u cIu v, chuyn sn lu ng nh ng con khu ng long n co nh
Stegosaurus.
Hi n t ng t p trung m t l ng l n bo sa t n tht nh v y la kha b t
th ng, va ca c nha c sinh v t ho c a c cng ly gia i i u o . M t gia thuy t

M t m u xng
khu ng long Utah.
c th a nh n lu nay cho r ng, b y khu ng long b ch t do thu t chn xu ng
m t vu ng l y l n n m ra m t h n c. Chu ng ang lao theo ti ng ku cu a
nh ng con m i cu ng m c ke t trong h tr c o .
Tuy nhin, khi phn tch ca c b xng va m hnh ca i b y m l y,
Terry Gates, m t nha c sinh v t ho c ta i a i ho c Utah tha nh ph Salt Lake
(My ), pha t hi n th y co nh ng i u khng h p ly . Th nh t, thng th ng
nh ng ng v t khi thu t xu ng bu n se chm th ng xu ng, va ca c chi cu a chu ng
se c ba o qua n trong t th o (M t b ng ch ng u ng h nh n nh na y la t
th ch t cu a loa i chim moa khng bi t bay tm th y New Zealand). Nhng khi
khai qu t, Gates a khng tm th y hai ma nh xng na o kh p v i nhau theo t
th du i th ng ca .
i m kho gia i thch th hai la s khu ng long cha tr ng tha nh chi m
ph n l n ca c ho a tha ch trong h (t i 82%). ng v t cha tr ng tha nh
th ng r t nha y ca m v i s c e p cu a mi tr ng. S t p trung v i s l ng l n
cu a chu ng ch ng to mi tr ng co i u g o kha c la , m i khi n chu ng pha i tu
t p ng a o nh v y", Gates l p lu n. Gates cu ng a xem xe t ky ca c l p tr m
tch trong h , va pha t hi n th y co nh ng d u hi u cu a ha n ha n nh ca c v t bu n
kh b n t ra, co n c ba o qua n nguyn ve n n nga y nay.
Ha ng loa t b ng ch ng trn a a Gates n m t gia thuy t m i, c
ng trnh ba y trong cu c g p cu a Hi p h i C sinh v t ho c co xng s ng ta i
Oklahoma, tha ng 10 v a qua.
Theo kch ba n na y, khi mu a kh t i, m t l ng l n ng v t n co t p
trung quanh h n c. Chu ng n ki t t t ca ca c loa i cy co th , va khi khng co n
g cho va o mi ng n a, m t va i con trong s o gu c xu ng v o i. Mu i hi
th i cu a chu ng a thu hu t ca c con khu ng long n tht Allosaurus. Cu ng v khu ng
long AIIu:vuru: iv irung +J : IuJ ng IJ n nIu +v , ncn + IInI cIung Jv ngn
cv n iv i cv nIu ng loa i kha c nh n ki m n o . Sau khi che n h t ca c xa c
ng v t n co , ca c con Allosaurus n tht l n nhau thay v bo i tm ngu n th c
n ni kha c. K t qua la , chu ng ch t d n ch t mo n v m t n c, v b nh t t va
v a nh n ng m t tr i thiu t.


CJ Iu IJ ngucn cuv xvc uJ TuivnIIvmcn

Ca c nha khoa ho c Australia tuyn b , khng c n
pha i s ha i l i nguy n cu a v hoa ng Ai C p tre tu i
thm n a. V r ng, t t ca nh ng ng i qu y r i lng
m cu a Tutankhamen tuy u a ch t, nhng ho tho
ch ng ke m g nh ng ng i cha t ng t chn n ni
an ngh vnh h ng cu a ng.
Tuyn b na y c a ra trong m t cu c i u
tra m i nh t ng trn ta p ch British Medical.
Theo ghi che p cu a nha kha o c ng i Anh
Howard Carter (ng i cu ng co m t khi quan ta i cu a Tutankhamen c m ra
va o tha ng 2/1923), co 44 ng i phng Ty Ai C p va o th i i m o , trong
o 25 ng i b coi la a ti p xu c v i l i nguy n. Ho la tha nh vin cu a oa n khai
qu t, nha ba o, ca c quan ch c Anh, tha nh vin hoa ng gia B, nh ng ch c s c va
chuyn gia do chnh phu Ai C p c h tr oa n tha m hi m. Tuy nhin, ti n
s Mark Nelson, a i ho c Monash Australia, khi phn tch tu i tho cu a nh ng
ng i na y, a pha t hi n th y nho m ng n "l i nguy n" co tu i tho ch ng
ke m bao nhiu so v i nh ng ng i khng co lin quan.

Quan ta i cu a
Tutankhamen c m
ra l n u tin va o nm
1923.

LJ ngucn xuvi Icn nIu iIc nvu

Tha ng 2/1923, ng i ta khai qu t lng m cu a Tutankhamen ta i Thung
lu ng cu a ca c ng hoa ng, g n Luxor, Ai C p. L i nguy n xu t hi n va lan truy n
khi Lord Carnarvon, ng i h tr ta i chnh cho cu c tha m hi m, b ch t ngay
trong nm sau. Carnarvon, 57 tu i, m t v nhi m c ma u va vim ph i do ca c
v t mu i c n b nhi m tru ng. Tuy nhin, ba o ch trn th gi i nhanh cho ng loan
tin r ng o la do l i nguy n Tutankhamen a pha t huy hi u l c. Th m ch ca
con cho 3 chn cu a Carnarvon, do au bu n v ca i ch t cu a chu nn th ng tru
ln nh ng ti ng ku tha m thi t, cu ng b "bu c t i" la m t bo ng ma. L n l t sau
o , 25 ng i phng Ty co m t ta i th i i m m ngi m u c xa c nh n
la a ch t v nh ng nguyn nhn th n b, co lin quan n l i nguy n.
V hi u ho a l i nguy n
Ti n s Nelson a tm hi u cu c s ng cu a t t ca nh ng ng i na y xem
li u ho co th c la ch t tre nh l i nguy n no i. ng li t k nga y ch t cu a t t ca
nh ng ng i co m t va 11 ng i kha c khng co m t lu c m h m m nhng
Ai C p va o th i i m o . Nelson pha t hi n th y, tu i tho trung bnh cu a 25
ng i a u ng pha i l i nguy n la 70, trong khi tu i tho cu a nho m kia la 75.
Trung bnh, 25 ng i na y v n s ng thm t 3 n 10 nm n a sau khi a lnh
"ba n a n t th n" cu a Tutankhamen. Pha t hi n ch ng to r ng, "l i nguy n"
khng co b t c a nh h ng na o t i tu i tho cu a nh ng ng i a cha m n cn
pho ng ch a xa c p cu a v hoa ng danh ti ng.
Ti khng tm th y b ng ch ng na o v s t n ta i cu a l i nguy n. Co le
sau cu ng, gi ng nh v i v hoa ng tre tu i a ng thng Tutankhamen, ng i
ta nn cho l i nguy n o c n m yn trong d va ng, ti n s Nelson k t
lu n

Nhungn Kham Pha Khoa Hoc - 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhungn Kham Pha Khoa Hoc - 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KHA M PHA NH NG B N KHOA HO C 1

You might also like