7 Unite 2

99
FEN VE TEKNOLOJ
Bu nitede rencilerin;
Sarmal yaylarn zelliklerini farketmeleri,
Kuvvet, i ve enerji arasndaki ilikiyi kavramalar,
Enerji dnmlerini anlamalar,
Basit makinelerin ve ne amala kullanldn, hayatmzdaki nemini ve sr-
tnme kuvvetlerinin kinetik enerjide bir azalmaya neden olduunu kefetme-
leri amalanmaktadr.
Bu niteyi baaryla tamamlayan her renci;
1. Yaylarn esneklik zelliini gsterdiini gzlemler
2. Bir yay sktran veya geren cisme, yayn eit byklkte ve zt ynlerde bir
kuvvet uyguladn belirtir.
3. Bir yay geren esneklik zelliini kaybedeceini kefeder.
4. Bir yayn esneklik zelliini kaybedeceini kefeder.
5. Yaylarn zelliklerini kullanarak bir dinamometre tasarlar ve yapar.
6. Kuvvet, i ve enerji arasndaki ilikiyi aratrr.
Sarmal Yaylar Tanyalm
ve Enerji
Enerji eitleri ve Dnmleri
Basit Makineler
Enerji ve Srtnme Kuvveti
KUVVET VE
HAREKET
2. NTE
KUVVET VE HAREKET 2. NTE
100
FEN VE TEKNOLOJ
7. Fiziksel anlamda ii tanmlar ve birimini belirtir.
8. Bir cisme hareket dorultusuna dik olarak etki eden kuvvetin, fziksel anlam-
da i yapmadn ifade eder.
9. Enerjiyi i yapabilme yetenei olarak tanmlar.
10. Hareketli cisimlerin kinetik enerjiye sahip olduunu fark eder.
11. Kinetik enerjinin srat ve ktle ile olan ilikisini kefeder.
12. Cisimlerin konumlar nedeniyle ekim potansiyel enerjisine sahip olduunu
belirtir.
13. ekim potansiyel enerjisinin cismin arlna ve yksekliine bal olduunu
kefeder.
14. Baz cisimlerin esneklik zellii nedeni ile esneklik potansiyel enerjisine sa-
hip olabileceini belirtir.
15. Sktrlm veya gerilmi bir yayn esneklik potansiyel enerjisine sahip oldu-
unu fark eder.
16. Yayn esneklik potansiyel enerjisinin yayn skma (veya gerilme) miktar ve
yayn esneklik zelliine bal olduunu kefeder.
17. Potansiyel ve kinetik enerjilerin birbirine dnebileceini rneklerle aklar.
18. Enerji dnmlerinden hareketle, enerjinin korunduu sonucunu karr.
19. eitli enerji trlerini aratrr ve bunlar arasndaki dnmlere rnekler ve-
rir.
20. Bir kuvvetin ynnn nasl deitirilebilecei hakknda tahminlerde bulunur
ve tahminlerini test eder.
21. Bir kuvvetin ynn ve/veya bykln deitirmek iin kullanlan aralar
basit makineler olarak isimlendirir.
22. Basit makine kullanlarak uygulanan "giri" kuvvetinden daha byk bir "-
k" kuvveti elde edebileceini fark eder.
23. Bir ii yaparken basit makine kullanmann enerji tasarrufu salamayacan,
sadece i yapma kolayl salayacan belirtir.
24. Farkl basit makine eitlerini aratrarak gemite ve gnmzde insanlara
sunduu yararlar deerlendirir.
25. Tasarlad bileik makinelerin uzun sre kullanldnda, en ok hangi ksm-
larnn ne ekilde anacan tahmin eder.
26. Srtnen yzeylerin sndn deneylerle gsterir.
27. Srtnme kuvvetinin, kinetik enerjide bir azalmaya sebep olacan fark
eder.
28. Kinetik enerjideki azalmay enerji dnmleriyle aklar.
29. Hava, su direncinin de kinetik enerjide bir azalmaya neden olaca genelle-
mesini yapar.
30. Srtnme kuvvetinin az ya da ok olmasnn gerekli olduu yerleri aratrr ve
sunar.
101
FEN VE TEKNOLOJ
KUVVET ETKSNDE SARMAL YAYLARI TANIYALIM
evremizdeki cisimler ya hareket halindedir ya da hareketsizdir. Hareket, cismin
konumunun srekli deimesidir. Hareket halindeki bir cismi durdurmak ya da
hareketsiz olan cismi harekete geirmek iin kuvvet denen bir etkinin uygulan-
mas gerekir.
Buna gre, kuvvet, bir cismi harekete geirebilmek, hareket halindeki bu cismi
durdurabilmek, hareketin ynn ve sratini deitirebilmek iin gerekli etkidir.
Bavulunu srkleyen bir yolcunun, bir viday sktran ustann, bir yay geren
sporcunun yapt bu ilerde kuvveti kullandna dikkat ediniz.
nitemizin bu ksmnda, kuvvet etkisi ile dzgn ekil deiiklii gsteren yaylar
inceleyeceiz.
Esnek madde: Kuvvet uygulandnda ekli deien, kuvvet ortadan kalktnda
tekrar eski haline dnebilen maddelere esnek madde denir. Yaylar da maddelerin
esneklik zelliinden faydalanlarak yaplmtr. Bu esneklik zelliini gstermesi
iin yaylar genellikle elik maddesinden yaplr. Buna gre, yay, boyunu deitir-
mek iin uygulanan kuvvete kar diren gsteren ve kuvvet ortadan kalktnda
eski eklini alan bir dzenektir.
Yayda Kuvvet Etkisi: Bir yaya kuvvet uygulandnda yayda gerilme veya sk-
ma gerekleir.
Kuvvet
uygulandnda
yayn durumu
Kuvvet
uygulandnda
yayn durumu
Kuvvet
Yayda
gerilme
var.
Yayda
skma
var.
Kuvvet
Yaplan deneylerde bir sarmal yaya uygulanan kuvvet ile yayn uzama miktarnn
doru orantl olduu grlmtr.
Bo bir yaya nce 1 kg ktleli bir cisim asldnda yayn 10 cm uzan kabul
edelim. Bu durumda ayn yaya 2 kg ktleli cisim asldnda yay 20 cm uzar. Yayn
esneklik snr almama koulu ile bu ilem devam eder.
Yaya aslan arlk miktar arttka uzama miktar artar.
NOT
10 cm
10 cm
1 kg
2 kg
Bavula etkiyen kuvvet hareket
oluturur.
102
FEN VE TEKNOLOJ
Dinamometre: Kuvvet ya da arlk len aletlere dinamometre denir. Dina-
mometrenin en nemli paras yaydr. Aadaki ekilde grld gibi dinamo-
metreye aslan bir cisim etkisinde yay, belli bir miktar alarak dinamometre 10
N deerini gstermitir. zde baka bir cisim daha asldnda bu sefer yayn
uzamas iki katna karak dinamometre 20 N deerini gsterir.
30
25
20
15
10
0
5
30
25
20
15
10N
0
5
30
25
20N
15
10N
0
5
Yayn uzama miktarna bal olarak dinamometreye aslan cisimlerin arlklar
karlatrlabilir. Dinamometrenin l skalasn dzenlemek iin nce bilinen bir
arlk yaya aslarak gstergenin durduu yer iaretlenir. Bilinen arlklarn katlar
aslarak l skalasndaki dier iaretlerin yerleri belirlenir. Bu ekilde dzenlen-
mi dinamometrede bilinmeyen kuvvetin deeri doru olarak llebilir.
Yayn yapld maddenin cinsi, kalnl, incelii ve esneklik snr, yayda oluan
uzama miktarn etkiler.
NOT
ekilerek kuvvet uygulanan yayda gerilme bastrarak kuvvet uygulanan yayda ise
skma gerekleir. Yay serbest brakldnda yine eski haline dner.
Yayn kalnl ve incelii skma miktarn etkiler. Baz alanlarda ince baz alanlar-
da ise kaln yaylar kullanlr.
Eit uzunluktaki yaylar denge konumlarndan balayarak ayn miktarda sktra-
lm. Bu yaylardan biri ince ve yumuak dieri ise sert ve kaln olsun.
ekilde ince ve kaln yaylara eit byklkte F
1
= F ve F
2
= F kuvvetleri uygulan-
dnda, ince yayn daha ok sktn grmektesiniz.
Yayn skma miktar yayn trne ve kuvvetin byklne baldr. Ayn kuvvet
etkisinde sert yay yumuak yaya gre daha az skr.
NOT
Kuvvet Kuvvet
Kuvvet ortadan kalktnda yay eski
haline dner.
I yay II yayndan daha ince olduu iin
kaln yaya gre daha ok skr.
nce ve
yumuak yay
Kaln ve
sert yay
I II
F
1
= F
F
2
= F
I
II
103
FEN VE TEKNOLOJ
I II III
x
1
x
2
x
3
zde bloklar, zde yaylardan olu-
an ekildeki sistemlere asldnda
sistemlerin uzama miktarlar olan x
1
,
x
2
, x
3
arasnda;
x
3
> x
1
> x
2
ilikisi vardr
RNEK
Kaln yay nce yay ok ince yay
ekilde verilen ayn cins maddeden yaplm ayn boydaki yaylarn kalnlklar
farkldr.
Bu yaylarn ucuna eit arlkta cisimler aslrsa yaylardaki uzama miktarlarnn
nasl olacana bakalm?
Kaln yay nce yay ok ince
yay
ekillerde de grld gibi ok ince olan yaydaki uzama miktar en fazla olur.
Kaln yaydaki ise en azdr.
Yaylar kendilerini sktran veya geren kuvvetlere ayn byklkte ve zt ynde
tepki kuvveti uygularlar. Bu kuvvetlerin yn yandaki ekillerde gsterilmitir.
NOT
Yaya uygulanan kuvvet ile yayn uzama miktarn gsteren grafk yandaki gibi
olur. Uygulanan kuvvet arttka uzama miktar artar.
NOT
Yaya uygulanan kuvvet
Yaydaki uzama
miktar
0
Grafkte de grld gibi uygulanan
kuvvetle yayda oluan uzama miktar
doru orantldr.
Kuvvet
Yayn oluturduu
tepki kuvveti
Kuvvet
Yayn oluturduu
tepki kuvveti
104
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 1
a) Aadaki bo bir sarmal yaya srasyla 10 N, 20 N ve 30 N arlklar aslyor.

10 N
10 N
10 N
4 cm
10 N
10 N
10 N
Yaya 10 N arl asldnda yay 4 cm uzuyor. Buna gre yaya 20 N ve 30 N arlklar asldnda yayda ne kadar
uzama gerekleir? Aslan arlk ile uzama miktarlarn kullanarak arlk uzama tablosunu doldurunuz.

Arlk (N) Uzama miktar (cm)
b) Tabloya yazdnz deerleri kullanarak yanda verilen arlk ile uzama miktarnn deiimini gsteren grafi iziniz.

Arlk (N)
Uzama miktar
(cm)
0
c) Yaya 90 N arlnda bir cisim aslrsa yayn uzama miktar ka cm olur?
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
105
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 2
3 cm
6 cm
9 cm
12 cm
Denge
konumu
X
X
Y
X
Y
Z
Yukardaki ekillerde denge konumunda bulunan 3 cm'lik yaya nce X, sonra X ve Y daha sonra da X, Y, Z arlklar bir-
likte aslyor.
Buna gre;
1. X'in arl 30 N ise Y ve Z arlklar ka N'dur?
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
2. Bu yayla en fazla 150 N lldne gre, yaya 160 N asarsak yayda nasl deiiklikler meydana gelir?
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
3. Yaya aslan arlk deerleri ile yayda oluan uzama miktarlarn gsteren arlk-uzama miktarlar grafini iziniz.

Arlk (N)
Uzama miktar
(cm)
106
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 3
Aadaki sistemlerde bulunan yaylara ok ynnde kuvvet etki etmektedir. Yaylarn bu kuvvete gsterdii tepki kuvvetle-
rinin ynlerini gsteriniz.
a) b)
c) d)
e) f)
g) h)
Kuvvet
Kuvvet Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Yayl yatak
Yayl koltuk
107
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 4
Bir yaya uygulanan kuvvet ile yayn skma miktar ya da alma miktar arasndaki grafkleri iziniz.
1.
2.
3.
4.
0,2 m 0,2 m
F
1
= 2N
F
2
= 4N
0,3 m 0,3 m
F
1
= 8N
F
2
= 16N
0,6 m 0,6 m
F
1
= 2N
F
2
= 4N
0,4 m 0,4 m
F
1
= 2N
F
2
= 4N
Kuvvet (N)
8
6
4
2
0
Skma (m)
0,1 0,2 0,3 0,4
Kuvvet (N)
16
12
8
4
0
Skma (m)
0,3 0,6 0,9 1,2
Kuvvet (N)
4
3
2
1
0
Skma (m)
0,3 0,6 0,9 1,2
Kuvvet (N)
4
3
2
1
0
Alma (m)
0,2 0,4 0,6 0,8
108
FEN VE TEKNOLOJ
Arlk ve Ktle: Arlk ve ktle ayn anlama gelmez. Arlk bir cisme etkiyen
yer ekim kuvvettir. Ktle ise cisimdeki madde miktarnn bir lsdr. Arlk
dinamometre ile, ktle ise eit kollu terazi ile llr. Ktle birimi olarak kilogram
(kg), gram (g) gibi birimler kullanlr. Arlk birimi olarak newton (N) kullanlr.
Arlk = Ktle x Yerekimi ivmesi
G
(Birimi
N dur)
= m
(Birimi
kg'dr)
x g
(Birimi
N/kg'dr.)
ALITIRMA 1
a) 500 gram ktlesindeki futbol topunun arln hesaplayalm.
(g deerini 10 N/kg alnz.)
nce 500 gramnn 0,5 kilogram olduu bulunuz. Daha sonra aadaki gibi
formlde yerine yazlr.

G = m g
G = 0,5 kg 10 N/kg
G = 5 N bulunur.
b) 12 kilogram ktlesindeki bir masann arln hesaplayalm.
(g deerini 10 N/kg alnz.)
G = m g
G = 12 kg 10 N/kg
= 12 N bulunur.
m = 500 g
Yerekimi ivmesinin (g) deeri dnyada
yaklak 10 N/kg deerindedir. Ay'da
yaklak
6
10
N/kg deerindedir.
Yani cismin Dnyadaki arl, Ay'daki
arlnn 6 katdr.
Gne sistemindeki gezegenlerin her-
birinin ktle ekim ivmelerinin deeri
farkldr.
Bir cisme ait ktle deeri Dnya'da ve Ay'da eittir. Ancak arlk deeri, Ay'da
Dnyadakine gre daha kktr.
NOT
109
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 5
a) Ktle deerleri aada verilen cisimlerin arlklarn newton (N) birimiyle hesaplaynz.
(ekim ivmesi olarak g = 10 N/kg kullannz.)
m (Ktle) G (Arlk)
200 g ..................
400 g ..................
2 kg ..................
4 kg ..................
0,5 kg ..................
100 g ..................
1,5 kg ..................
9000 g ..................
80 g ..................
0,03 kg ..................
b) Arlk deerleri verilen cisimlerin ktlelerini kilogram (kg) birimiyle hesaplaynz.
(ekim ivmesi olarak g = 10 N/kg kullannz.)
m (Ktle) G (Arlk)
.................. 30 N
.................. 0,5 N
.................. 45 N
.................. 90 N
.................. 15 N
.................. 250 N
.................. 3,6 N
.................. 8 N
.................. 16 N
.................. 0,01 N
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
110
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 1
1. 400 g ktlesindeki bir cismin arl ka N dee-
rindedir? (g = 10 N/kg alnz.)
A) 4000 B) 400 C) 40 D) 4
2.
I II III IV
4 cm
8 cm
K
K
engel
L
L
Yukardaki ekilde grld gibi bo yaya K cismi
asldnda yay 4 cm uzuyor. Ayn bo yaya ekil III
deki gibi L cismi asldnda yay fazladan 8 cm daha
uzuyor. ekil IV de K ve L cisimleri birbirlerine yapt-
rlp, yaya balanyor.
ekil IV durumunda engel kaldrlarak denge sa-
lanrsa yay ka cm uzar?
A) 16 B) 14 C) 12 D) 10
3.
0
24
Uzama (cm)
Kuvvet (N)
18
12
6
2 4 6 8 10 12
Bir yaya uygulanan kuvvetin yayn uzama miktarlarna
bal grafi ekildeki gibidir.
Yaya uygulanan kuvvet 8 N olduunda yayn uza-
ma miktar ka cm dir?
A) 13 B) 14 C) 16 D) 17
4. 600 N arlndaki bir cismin ktlesi ka kg dr?
(g = 10 N/kg alnz.)
A) 0,6 B) 6 C) 60 D) 600
5. I. Arlk
II. Ktle
III. Hacim
Bir cisme ait yukarda verilenlerden hangileri hem
Dnya'da hem de Ay'da ayn deerdedir? (Scaklk
sabit)
A) Yalnz I B) Yalnz II
C) I ve II D) II ve III
6.
I II III
10 cm
K
K
Bo bir yaya ekil II deki gibi 1 kg ktleli K cismi asl-
dnda yay 10 cm uzamaktadr.
Ayn zde yaylardan iki tanesi ekil III deki gibi
paralel balanarak ularna ayn K cismi asldn-
da yay sistemi ka cm uzar?
(p ucu: ekil III deki gibi paralel balamada her birine
uygulanan kuvvet cismin arlnn yarsdr.)
A) 10 B) 5 C) 2,5 D) 1
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
111
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 1
7.
8 cm
ekil I
ekil II
ekil III
2 kg
5 kg
Bo bir yaya aslan 2 kg ktleli cisim ekil II deki gibi 8
cm uzatyor.
Ayn yaya 5 kg ktleli cisim aslrsa yay ka cm
uzar? (g = 10 N/kg)
A) 20 B) 16 C) 12 D) 10
8.
6 cm
F=10 N
Yukardaki ekilde grld gibi bir yaya 10 N dee-
rinde kuvvet uygulandnda yay 6 cm skyor.
Ayn yaya 25 N deerinde kuvvet uygulanrsa yay
ka cm skr?
A) 8 B) 10 C) 12 D) 15
9. Ktlesi 600 g olan bir cismin arl ka N dur?
(g = 10 N kg alnz.)
A) 0,6 B) 6 C) 60 D) 600
10.
I II
3 kg 1 kg
zde yay ekil I deki gibi paralel balanarak ula-
rna 3 kg ktle asldnda herbiri 4 cm uzayarak den-
geye geliyor.
Ayn zde yaylardan birine ekil II deki gibi 1 kg
ktleli cisim aslrsa ka cm uzar?
A) 1 B) 2 C) 4 D) 6
11.
0
40
Uzama (cm)
Kuvvet (N)
30
20
10
10 20 30 40 50
K L
M
K, L, M yaylar ile yaplan deneylerde uzama miktarnn
uygulanan kuvvete bal grafkleri ekilde verilmitir.
K, L, M yaylarnn herbirine 20 N kuvvet uyguland-
nda yaylarn uzama miktarlarnn bykten k-
e doru sralan nasldr?
A) K > L > M B) M > K > L
C) K > M > L D) M > L > K
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
112
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 1
12.
ekil I ekil II ekil III
3 cm
?
ekil I deki gibi bo bir sarmal yay zerine iki adet
zde bilye konulduunda ekil II deki gibi 3 cm sk-
maktadr.
Yayn zerine ekil III teki gibi toplam 3 zde bilye
konulursa toplam ka cm skr?
A) 3,5 B) 4 C) 4,5 D) 5
13. Arl 36 N olan bir cismin ktlesi ka kg dr?
(g = 10 N/kg)
A) 3600 B) 360 D) 36 E) 3,6
14. Aada verilenlerden hangisinin yapsnda yay bu-
lunmaz?

A) B)
C) D)
15.
Yatak Koltuk
Dinamometre Mandal
Tkenmez kalem
Yukardaki eyalarn ka tanesinde yay kullanlabi-
lir?
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2
16.
6 N 4 N 2 N 1 N
Arlklar verilen kat kresel cisimler zde dina-
mometrelere asldklarnda hangisi en kk dee-
ri gsterir?

A) B) C) D)
17. Aada verilenlerden hangisi bir cismin arln
ifade eder?
A) 3 kg B) 2,4 m
C) 4,5 N D) 20 g
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
113
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 2
1. I. Yay, esnek bir cisimdir.
II. Oyun hamurunda esneklik bakmndan yaya ben-
zer.
III. Kuvvet uygulandnda ekli deien, kuvvet or-
tadan kalktnda tekrar eski haline dnen cisim-
lere esnek cisim denir.
Yukardaki ifadelerden hangisi yanltr?
C) I ve III D) II ve III
2.
Kuvvet (N)
Uzama
miktar
(cm)
30
20
10
1 2 3
Kuvvet (N)
Uzama
miktar
(cm)
30
15
2 4
Kuvvet (N)
Uzama
miktar
(cm)
60
30
3 6
Kuvvet (N)
Uzama
miktar
(cm)
60
40
20
1 2 3
K L
L N
Yukardaki ekilde K, L, M, N yaylarna ait kuvvet-
uzama miktar grafkleri verilmitir.
Buna gre, hangi yaylar zdetir?
A) K ve L B) K ve M
C) L, M ve N D) K, M ve N
3. I. Cam macunu
II. Lastik top
III. Bisiklet tekerlei
IV. iirilmi balon
Yukarda verilenlerden hangisi esnek cisim deil-
dir?
A) I B) II C) III D) IV
4.
x
1
x
2
20N
x
3
30N
20N
zde yaylardan oluan sistemlere ekildeki gibi 20 N
ve 30 N deerinde arlklar aslarak denge salanyor.
Yaylarn uzama miktarlar x
1
, x
2
ve x
3
eklinde ve-
rildiine gre;

x
3
> x
2
> x
1
x
1
= x
3
> x
2
x
3
> x
1
> x
2
x
1
= x
2
= x
3
Beliz Ceyda
Erdem Gkhan
rencilerden hangisinin syledii uzama miktar
ile ilgili sralama dorudur?
A) Beliz B) Ceyda
C) Erdem D) Gkhan
5.
Kuvvet (N)
Uzama miktar
(cm)
60
30
3 6 9
K
L
Yukardaki grafkte K ve L cisimlerine ait kuvvet-uzama
miktar ilikisi verilmitir.
Buna gre;
I. K yay L yayndan daha serttir.
II. K ve L yaylar zdetir.
III. L yay, K yayna gre daha hassas lm yapar.
verilen ifadelerden hangileri yanltr?
A) Yalnz I B) I ve II
C) Yalnz II D) I, II ve III
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
114
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 2
6.
Y
X
X
Z
Z
Y
Yukarda verilen zde yaylardaki X, Y, Z cisimleri e-
kildeki gibi dengededir.
Buna gre, yaylara aslan X, Y, Z cisimleri nin ar-
lklar arasndaki byklk ilikisi aadakilerden
hangisinde doru verilmitir?
A) X > Y > Z B) X = Y = Z
C) Z > Y > X D) Y > Z > X
7. Gzlk erevesi Dinamometre
Kanepe Mandal
Bisiklet Terazi
Oyunhamuru Cam ie
Yukarda verilenlerden ka tanesinde kesinlikle
yay kullanlmaz?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5
8.
20 cm 15 cm
F=10N
10 cm
F=?
Sla bir ucu duvara sabitlenmi dier ucu serbest olan
20 cm boyundaki yay 10 N'lik kuvvetle sktrlyor ve
yayn boyu 15 cm oluyor.
Buna gre, Sla yaya ka N'luk kuvvet uygularsa
yayn boyu 10 cm olur?
A) 15 B) 20 C) 25 D) 50
9. 20 N'lik bir cisim bir yaya takldnda yay, 18 cm uza-
maktadr.
Ayn yaya 60 N'lik baka bir cisim takldnda yay
ka cm uzar?
A) 30 B) 40 C) 54 D) 60
10. Umut ar, Dilara ok haff, Gke ise haff bir cismin
havadaki arln dinamometre ile lmek istiyor.

I II III
ok ince yay
kullanlan
dinamometre
nce yay
kullanlan
dinamometre
Kaln yay
kullanlan
dinamometre
Buna gre Umut, Dilara ve Gke'nin kulland di-
namometrelerin doru gruplandrlmas aadaki-
lerden hangisinde verilmitir?
Umut Dilara Gke
A) I II III
B) II I III
C) III I II
D) III II I
11.
Ktlenin birimi
newtondur.
Arlk cisme
etki eden yer
ekimi kuvvetidir.
Arlk eit kollu
terazi ile llr.
Yamur
Rzgar
Frat
Yukardaki rencilerden hangilerinin syledii
ifade dorudur?
A) Yalnz Yamur B) Yalnz Rzgr
C) Yamur ve Frat D) Rzgr ve Frat
115
FEN VE TEKNOLOJ
VE ENERJ
: Fiziksel anlamda bir sistem zerinde i yapabilmek iin sistemin enerjisinde
artma ya da azalma olmaldr. rnein; Yerden yukar doru kaldrlan bir cis-
min potansiyel enerjisi artar. tilerek hzlandrlan bir cismin kinetik enerjisi artar.
Srtnmeden dolay hz olan cisimlerin kinetik enerjisi azalr. Tm bu olaylarda
fziksel anlamda i yaplmtr. Grld gibi ii yapan kuvvettir. Ancak kuvvetin
olduu her alanda i yaplr da denilemez. rnein bir duvara uygulanan kuvvet,
duvar hareket ettiremedii iin i yaplmaz
Kuvvet, bir cisme uyguland dorultuda hareket verebiliyorsa bilimsel anlamda bir
i yapm olur. Kuvvet uyguland halde cisim hareket etmiyorsa i yaplmaz.
F
x
Cisim
F kuvveti etkisinde cisim x kadar yer deitiriyorsa, yaplan i;
W = F . X
Yer deitirme
Kuvvet
eklinde yazlr. birimi olarak, joule kullanlr.

joule = newton metre
joule = N m
Baz durumlarda cisim hareket halinde olsa bile uygulanan kuvvet, hareket do-
rultusuna dik ise i yaplmaz.
F
Hareket yn
Yukardaki ekilde F kuvveti hareket dorultusuna dik olduu iin, yaplan i
sfr olur.
NOT
Bir adam bir cismi yerden yukar kaldrrsa yerekimine kar bir i yaplm olur.
Fakat ayn cismi ayn ykseklikte yatay olarak tarsa yerekimi kuvvetine kar
i yaplmaz. nk yerekimi hareketi hareket dorultusuna diktir.
Yerekimine
kar i yaplr.
Yerekim kuvvetine
kar i yaplmaz.
yer
NOT
Bir tahta silgisi kuvvetin etkisinde hareket
ettiine gre bir i yaplm olur.
Tahta silgisine ekildeki gibi dik kuvvet
uygulandnda hareket olmuyorsa i ya-
plm olmaz.
Kuvvet hareket ynne dik ise bu kuvvet
i yapmaz.
116
FEN VE TEKNOLOJ
RNEK
Yatay ve srtnmesiz dzlem zerindeki m ktleli cisme F = 10 N deerinde bir
kuvvet, 2 metre yol boyunca uygulanyor. Yaplan iin ka joule olduunu bula-
lm.
F=10 N
2m
m
Yaplan i = Kuvvet Yerdeitirme
W = F x
W = 10 Newton 2 metre
W = 20 joule bulunur.
RNEK
F
1
=25 N F
2
=10 N
Kutu
Srtnmesiz yatay dzlem zerindeki bir kutuya ekilde gsterilen ynlerde 10 N
ve 25 N kuvvetleri etki ediyor. Buna gre, X cismi kuvvetler etkisinde 2,5 metre yol
alabildiine gre yaplan i ka joule'dir?
Bu soruda nce cisme etki eden net kuvveti bulalm.
25 N 10 N = 15 N'lik net kuvvetle 2,5 metre yol alyor.
Buna gre; Yaplan = 15 N 2,5 m
= 37,5 joule olur.
RNEK
Aada verilen rneklerden hangilerinde i yaplr?
1. Yukardan aaya serbest braklan cisim.
Yerekimi kuvveti i yapar. Yerekim kuvvetinin (arlk) yn ile cismin yer-
deitirmesinin yn birbirine paraleldir.
2. Yatay yolda yryen adam.
Yerekim kuvvetine kar i yaplmaz. Adama etki eden yerekim kuvvetinin
yn ile ald yolun dorultusu ayn deildir.
3. Market arabasn iterek yatay yolda hzlandran kadn.
yaplr tme kuvveti ile arabann ald yolun dorultusu ayndr.
4. Durakta otobs bekleyen renci.
yaplmaz. nk hareket yok.
5. Kitabn yerden ykseltilerek alt taraftan st tarafa konulmas.
Yerekimine kar i yaplr. Kitaba etkiyen yerekim kuvveti (arlk) ile cismin
ald yolun dorultusu ayndr.
Bir sisteme uygulanan kuvvet ile yerde-
itirme ayn dorultuda ise, YAPI-
LIR.
Bir sisteme uygulanan kuvvet ile yerde-
itirme birbirine dik ise, SIFIRDIR.
Kuvvet etksinde hareket yoksa, SI-
FIRDIR.
117
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 6
Yukarda verilen emadaki boluklara uygun kavramlar yaznz.
Birimidir.
Baldr. Baldr.
Birimidir. Birimidir.
...................
................... KUVVET
................... ...................
ETKINLIK - 7
Aadaki cmleler hakknda doru ise (D), yanl ise (Y) kararn vererek hangi ekle ularsanz doru yapm olursunuz.
Ulatnz eklin iin (X) iareti koyunuz.
Y D
Cismin i yapabilmesi iin cisme
etki eden kuvvet ile cismin ald
yolun dorultusu birbirine dik
olmaldr.
Yerden yukar doru atlan bir
cisim rneinde, yerekimine
kar i yaplr.
Duran bir cisim de bilimsel
anlamda i yapar.
D Y
Y D
118
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 8
Aadaki olaylarn hangilerinde fziksel anlamda i yaplr, hangilerinde i yaplmaz? Resimlerin altlarndaki boluklara
yaznz.
a)
Kaydraktan kayan ocuk
...............................................................
b)
Duvarda asl duran tablo
...............................................................
c)
Srtnda anta tayarak yryen ocuk
...............................................................
d)
Kutuyu yerden kaldran adam
...............................................................
e)
Arabay iterek hareket ettiremeyen adam
...............................................................
f)
Gkyzne ykselen balon
...............................................................
ETKINLIK - 9
Aadaki ekilde srtnmesiz zeminde durmakta olan cisimlere kuvvetler uygulanmaktadr. Hangi ekillerde i yapl-
maktadr. Cevabnz boluklara yaznz.
1 2 3
20 N
20 N
15 N 10 N 10 N
1. ekilde i ................................................................................. . nk ........................................................................................
2. ekilde i ................................................................................. . nk ........................................................................................
3. ekilde i ................................................................................. . nk ........................................................................................
119
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 10
Yatay ve srtnmesiz dzlemdeki bir bloka uygulanan kuvvetler etkisinde yaplan net i deerlerini hesaplayarak bo
kutuya yaznz.
Yaplan net i
Alnan yol = 2 m
Yaplan net i
Alnan yol = 3 m
F
1
=8 N
F
1
=12 N
F
3
=7 N
F
2
=3 N
F
2
=2 N
F
2
=15 N
F
2
=2 N
F=10 N
Yaplan net i
Alnan yol = 4 m
Yaplan net i
Alnan yol = 5 m
Yaplan net i
Alnan yol = 6 m
F
1
=6 N
F
1
=2 N
F
2
=3 N
120
FEN VE TEKNOLOJ
Enerji Nedir?
Enerjisi olan cisim ya da sistem i yapma yeteneine sahiptir. Ksaca enerji, i
yapabilme yeteneidir. Doada bir ok enerji tr vardr. Kinetik enerji, potansiyel
enerji, kimyasal enerji, k enerjisi, nkleer enerji bunlardan birkadr. Burada
sadece kinetik enerji ve potansiyel enerjiyi inceleyeceiz.
Kinetik Enerji
Bir cismin hareketinden dolay sahip olduu enerjiye kinetik enerji denir.
Kinetik enerji cismin sratine ve ktlesine baldr.
Cismin ktlesi artarsa kinetik enerjisi de artar.
Cismin srati artarsa kinetik enerjisi de artar.
Yaplan deneyler sonucunda kinetik enerjinin srat ve ktleye ball aadaki
bant ile ifade edilir.
Kinetik Enerji =
KE =
Ktle (srat)
2
2
m . J
2
2
Kinetik enerji birimi olarak joule kullanlr.
NOT
RNEK
v = 2 m/s
m = 2 kg
v = 4 m/s
m = 1 kg
v = 4 m/s
m = 2 kg
Yukarda srati ve ktlesi verilen cisimlerin kinetik enerjilerini hesaplayalm.

( )
KE
m v
joule
2
2
2 2 2
4
2
=
=
=

( )
KE
m v
joule
2
2
1 4 4
8
2
=
=
=

( )
KE
m v
joule
2
2
2 4 4
16
2
=
=
=
Atn ektii kzan hzndan dolay bir
kinetik enerjisi vardr.
Belli bir srati olan eki kinetik ener-
jiye sahiptir. Dolaysyla iviyi duvara
ktnda bir i yaplm olur.
121
FEN VE TEKNOLOJ
UYARI
Bir cismin srati iki katna karlrsa kinetik enerjisi drt katna kar. Ayn ekilde
srati ayn olan cismin ktlesi iki katna karsa kinetik enerjisi de iki katna kar.
Potansiyel Enerji
Baz cisimler hareketsiz olsalar bile bir enerjiye sahiptirler. Buna en basit rnek
yerden belli bir ykseklikte tutulan cismin sahip olduu enerjidir. Bu enerjiye e-
kim potansiyel enerjisi denir. Cisim serbest brakldnda depolad potansiyel
enerji, depolanabilir enerji olarak ifade edilir.
Bir cismin ekim potansiyel enerjisi cismin arlna ve yerden yksekliine ba-
ldr.
Cismin arl artarsa potansiyel enerjisi de artar.
Cismin yerden ykseklii artarsa potansiyel enerjisi de artar.
ekim potansiyel enerjisinin cismin arlna ve yerden yksekliine bal olduu
aadaki bant ile ifade edilir.
ekim potansiyel enerjisi = Arlk Ykseklik
PE = G h
PE = mg h
Potansiyel enerji birimi olarak joule kullanlr.
NOT
RNEK
Yandaki ekilde arl 20 N olan X topu ile arl 10 N olan Y topu gsterilen
yksekliklerde tutuluyor. X ve Y toplarnn ekim potansiyel enerjilerini karla-
tralm.
X in potansiyel enerjisi = G
X
h
X
= 20 3
= 60 joule
Y nin potansiyel enerjisi = G
Y
h
Y
= 10 6
= 60 joule
Bu sonulara gre ekim potansiyel enerjileri eit olur. Buradan yle bir sonu
karlabilir; ekim potansiyel enerjisi yalnz arl ya da yalnz ykseklie bal
deildir. kisine de birlikte baldr.
Sporcu halteri yerden belli bir ykseklie
kaldrarak haltere ekim potansiyel ener-
jisi kazandrr.
Yerden h kadar ykseklikte bulunan G
arlkl bir cismin ekim potansiyel ener-
jisi arl ve bulunduu yksekliin ar-
pm ile bulunur.
G
h
G
y
= 10 N
G
x
= 20 N
h
x
= 3 m
Yer
Y
X
h
y
= 6 m
122
FEN VE TEKNOLOJ
Esneklik Potansiyel Enerjisi
Esnek maddeler gerildikleri ya da sktrldklarnda enerji depolarlar. rnein ge-
rilen bir lastik ya da sktrlan bir yayda esneklik potansiyel enerjisi oluur. Sis-
tem serbest brakldnda bu potansiyel enerji baka enerjilere dnr. rnein
serbest duran bir yay sktrlarak nne cisim konulup brakldnda yayda olu-
an kuvvet depolanan esneklik potansiyel enerjisini kinetik enerjiye dntrr.
cisim cisim cisim
Yay skmad iin yayda es-
neklik potansiyel enerjisi yok-
tur.
Cisim yaya doru itilip yay sk-
trlrsa yayda esneklik potansi-
yel enerjisi depolanr.
Cisim serbest brakldnda es-
neklik potansiyel enerjisi cisme
kinetik enerji olarak aktarlr.
Sktrlan yayda depolanan esneklik potansiyel enerjisi yayn skma miktarna
baldr. Skma miktar artarsa esneklik potansiyel enerjisi de artar. Ayrca ayn
miktarda sktrlan biri ince dieri kaln yayda depolanan potansiyel enerjilerinin
miktar farkldr.
cisim
Kaln yay
cisim
nce yay
Kaln ve ince yaylar zde cisimlerle sktrlrsa ince yayda depolanan potansiyel
enerji daha azdr.
Esneklik potansiyel enerjisi yayn trne (yapld maddenin tr, yayn kalnl)
ve skma miktarna baldr.
NOT
RNEK
I
G
1
= 10 N
II
G
2
= 20 N
III
G
3
= 20 N
1 metre 1 metre
2 metre
Cismin ekim potansiyel
enerjisi:
EP = G . h
= 10 . 1 = 10 joule
enerjisi:
EP = G . h
= 20 . 1 = 20 joule
enerjisi:
EP = G . h
= 20 . 2 = 40 joule
Yanda zde yay tamponun zerine serbest braklan cis-
min yaylar sktrma miktarlarn karlatralm.
Cisimlerin kaybettii ekim potansiyel enerjileri nce kinetik
enerjiye dnr daha sonra bu kinetik enerji yaya esneklik po-
tansiyel enerjisi olarak aktarlr.
Yandaki I, II, III yaylarna srasyla aktarlan enerjiler 10 joule, 20
joule ve 40 joule olduuna gre skma miktarlarnn byklk
sralamas III > II > I eklinde olur.
123
FEN VE TEKNOLOJ
Potansiyel Enerji le Kinetik Enerjinin Birbirine Dnm
Potansiyel enerjisi olan bir cisim yerden belli bir ykseklikte serbest brakldnda
srati artar buna bal olarak da kinetik enerjisi artar. Bu art kadar da potansiyel
enerji azalr. Yani artan kinetik enerji miktar, azalan potansiyel enerji miktar ka-
dardr. Ancak bu enerji dnmlerinde srtnmelerden dolay s enerjisine olan
dnm nemsiz saylmtr.
Azalan Potansiyel Enerji = Artan Kinetik Enerji
Sonu olarak srtnmenin ihmal edildii ortamda kinetik enerji ile potansiyel
enerjinin toplam sabittir. Buna enerjinin korunumu denir. Kinetik enerji ile po-
tansiyel enerji toplamna mekanik enerji ad verilir.
Barajlarda biriken su potansiyel enerjiye sahiptir. Barajlardaki su akmaya ba-
laynca sahip olduu potansiyel enerji kinetik enerjiye dnr.
Yerde duran helikopterin havalanmas sonucu helikopter potansiyel enerjiye sahip olur.
ENERJ ETLER VE DNMLER
Doada bir ok enerji tr vardr. Kinetik enerji, potansiyel enerji, kimyasal enerji,
elektrik enerjisi, s enerjisi, k enerjisi bilinen enerji trlerinden bazlardr. Enerji
bir biimden bir ya da daha fazla biime dnebilir. Enerji dnmleri sadece
kinetik enerji ile potansiyel enerji arasnda olmaz. rnein bir pilin bal bulundu-
u devre tamamland zaman, pildeki kimyasal enerji elektrik enerjisine, elektrik
enerjisi bir el fenerinde k enerjisine dnr. Buna benzer birok enerji dn-
mn evremizde her an izleyebiliriz.
Yandaki resim sralamasnda grld gibi enerji bir trden baka bir tre d-
nmektedir. Bu dnm zincirinin ifadesi yledir:
Gne, uzayda yaylan ok byk bir enerji retir. Bu enerji Dnya'ya
k enerjisi olarak ulalr.
Bitkiler k enerjisini fotosentez yapmak iin kullanrlar. Fotosentez
sonucunda besin retirler. Besininin bir ksm byme iin kullanlr
bir ksm da meyvelerde depolanr.
Bitkide toplanm besini insanlar yiyerek kendi vcudunda kimyasal
enerji olarak depolarlar.
Hareketsiz bir insan depolanm kimyasal enerjinin bir ksmn vcut
ilevlerinde kullanr.
Koan insanda depolanm enerji kinetik enerjiye (hareket enerjisine)
dnr.
Kaydraktan kayan ocuun potansiyel
enerjisi kinetik enerjiye dnr.
124
FEN VE TEKNOLOJ
Yukarda enerji dnmleri ile ilgili baz bilgiler verdik. imdi baz enerji eitle-
rini tanyalm.
Elektromanyetik enerji (x nlar, k
enerjisi)

Nkleer enerji (Atomun ekirdein-
de depolanmtr.)

Kimyasal enerji (Yiyecek, iecek veya yaktlarda depolanan enerji)

125
FEN VE TEKNOLOJ
RNEK
Arl 30 N olan bir cisim 3 m ykseklikten serbest braklyor. Cisim aaya
derken I., II. ve III. konumlarda potansiyel enerji ve kinetik enerji deerlerini
hesaplayalm. (Hava srtnmesi nemsizdir.)
Potansiyel Kinetik
Enerji Enerji

I. Konum: PE = G h
I
KE = O (srat sfr olduu iin)
= 90 3
= 90 joule
II. Konum: PE = G h
II
Azalan Potansiyel Enerji
= 30 I = 90 30 = 60 joule
= 30 joule Artan KE = 60 joule
III. Konum: PE = 0 Azalan Potansiyel Enerji
= 90 0 = 90 joule
Artan Kinetik Enerji = 90 joule
KE = 90 joule
Dikkat edilecek olursa I, II ve III konumlarnda kinetik enerji ile potansiyel enerjinin
toplam hep ayn deerde ve 90 joule olmaktadr. Yani toplam enerji korunmakta-
dr. Bylece azalan potansiyel enerji artan kinetik enerjiye eit olur.
RNEK
I, II, III konumlar verilen ekildeki tavana asl top serbest brakldnda
oluan hareketteki enerji dnmlerini aklayalm.
I. konumda topun ekim potansiyel enerjisi vardr, kinetik enerjisi sfrdr.
II. konumunda azalan ekim potansiyel enerjisi kinetik enerjiye dnr.
III. konumda enerji depolayan skm yay, bu enerjiyi tekrar topa kinetik
enerji olarak aktarr. Geri dnen top ykselirken sahip olduu kinetik ener-
jiyi tamamen ekim potansiyel enerjisine dnnceye kadar hareket eder.
Bu ekilde enerji dnm srer gider.
Yer
I. konumu
II. konumu
III. konumu
h
II
= 1 m
h
I
= 3 m
I
II
III
126
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 11
Aadaki ekilde, kzakla kayan bir kayaknn hareket ettii KL, LM, MN, NO, OP ve PR yol aralklar verilmitir.
Srtnmeli yol
Srtnmeli yol
K
L M
N O
P R
Kayaknn K noktasndan R noktasna kadar olan hareketi ile ilgili aada sorulan sorularn cevaplarn kutularn iine
"ARTAR", "AZALIR", "DEMEZ" szcklerinden biri olarak yaznz. Sistemde sadece LM ve PR aras srtnmelidir.
Dier aralklar srtnmesizdir.
KL aras LM aras MN aras NO aras OP aras PR aras
Kinetik
Enerji
Potansiyel
Enerji
Toplam
Mekanik
Enerji
127
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 12
3m 3m
2m
1m
K
Hz sfr
L
N
O
M
Bir kayak, srtnmesiz buz pistinde K noktasndan ilk hz sfr olarak ekilde harekete balyor. Hareket esnasnda K, L,
M, N, O noktalarndaki enerjiler ile ilgili aadaki sorular cevaplandrnz?
1. Kayak K, L, M, N, O noktalarndan geerken kinetik ve potansiyel enerjisi iin SIFIR ya da VAR szcklerinden uy-
gun olan kullannz.

K L M N O
................................ ................................ ................................ ................................ ................................
................................ ................................ ................................ ................................ ................................
2. Kayaknn K, L, M, N, O noktalarndan geerken potansiyel enerji ve kinetik enerji miktarlarn, stun grafklerini i-
zerek gsteriniz. (rnek olarak sadece L noktasndaki grafk izilmitir.)

3E
2E
E
Enerji
P
o
t
a
n
s
i
y
e
l
E
n
e
r
j
i
K
i
n
e
t
i
k
E
n
e
r
j
i
3E
2E
E
Enerji
P
o
t
a
n
s
i
y
e
l
E
n
e
r
j
i
K
i
n
e
t
i
k
E
n
e
r
j
i
3E
2E
E
Enerji
P
o
t
a
n
s
i
y
e
l
E
n
e
r
j
i
K
i
n
e
t
i
k
E
n
e
r
j
i
3E
2E
E
Enerji
P
o
t
a
n
s
i
y
e
l
E
n
e
r
j
i
K
i
n
e
t
i
k
E
n
e
r
j
i
3E
2E
E
Enerji
(K) (L) (M) (N) (O)
P
o
t
a
n
s
i
y
e
l
E
n
e
r
j
i
K
i
n
e
t
i
k
E
n
e
r
j
i
128
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 13
Aadaki ekilde ktle ve srat deerleri verilen cisimlerin kinetik enerjilerini hesaplaynz.
Srat: 3 m/s
Ktle: 1 kg
K
Srat: 2 m/s
Ktle: 2 kg
L
Srat: 3 m/s
Ktle: 3 kg
M
Srat: 1 m/s
Ktle: 2,5 kg
X
Srat: 2 m/s
Ktle: 3,5 kg
Y
Srat: 4 m/s
Ktle: 1 kg
Z
K cisminin kinetik enerjisi .........................................................................................................................
L cisminin kinetik enerjisi .........................................................................................................................
M cisminin kinetik enerjisi ........................................................................................................................
X cisminin kinetik enerjisi .........................................................................................................................
Y cisminin kinetik enerjisi .........................................................................................................................
Z cisminin kinetik enerjisi .........................................................................................................................
ETKINLIK - 14
Aadaki merdiven basamaklarnda duran A, B, C cisimlerinin zeminden olan ykseklikleri ve ktle deerleri verilmitir.
Bu cisimlerin zemine gre ekim potansiyel enerjilerini hesaplaynz. (Yerekim ivmesini g = 10 N/kg alnz.)
A
Ktle: 3 kg
Zemin
B
Ktle: 2 kg
C
Ktle: 1 kg
D
Ktle: 1,5 kg
E
Ktle: 2,5 kg
1 metre
1 metre
1 metre
1 metre
1 metre
A cisminin ekim potansiyel enerjisi ........................................................................................................
B cisminin ekim potansiyel enerjisi ........................................................................................................
C cisminin ekim potansiyel enerjisi ........................................................................................................
D cisminin ekim potansiyel enerjisi ........................................................................................................
E cisminin ekim potansiyel enerjisi ........................................................................................................
129
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 15
ekildeki eik dzlemin st ksmndan ilk hzsz serbest braklan oyuncak araba, yatay dzlemde durmakta olan yaya
arpyor.
a) ekilde verilen I. ve II. blgelerindeki KNETK ENERJ, EKM POTANSYLE ENERJS, ESNEKLK POTANSYEL
ENERJS eitlerinden hangisi hangisine dnmektedir? (Srtnmeler nemsizdir.)

h
h
I. blge
II. blge
A
B
C
I. blgede ............................................ enerjisi ............................................ enerjiye dnr.
II. blgede ............................................ enerjisi ............................................ enerjiye dnr.
b) Oyuncak arabann B noktasndaki KE ve PE stun grafi yanda verilmitir.
KE
B noktasndaki KE ve PE
stun grafikleri
PE
Buna gre, A ve C noktalarndaki KE ve PE stun grafklerini gsteriniz.
(Ortamdaki srtnmeler ihmal ediliyor.)
A noktasnda
KE PE
C noktasnda
KE PE
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
130
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 3
1.
F
1
F
2
F
3
m
1
m
2
m
3
Srtnmesiz dzlemlerde durmakta olan ekildeki ci-
simlere F
1
, F
2
ve F
3
kuvvetleri etki ettiinde m
1
ve m
3

ktleli cisimleri hareket etmektedir.
F
1
, F
2
ve F
3
kuvvetlerinden hangileri i yapmakta-
dr?
A) Yalnz F
1
B) F
1
ve F
2
C) Yalnz F
3
D) F
1
ve F
3
2. Aadaki durumlarn hangisinde yerekimi kuvve-
tine kar bir i yaplmtr?
A) Yatay yolda itilen el arabasnn hareketi
B) Yatay yolda otomobilin hareketi
C) Aatan yere den elmann hareketi
D) Yerden yukar doru havalanan helikopterin hare-
keti
3.
G
x
=10N
X
1m
G
y
=20N
Y
1m
G
z
=10N
Z
2m
Arlklar ekilde verilen X, Y, Z cisimleri srasyla 1 m,
1 m ve 2 m yksekliklere karlyor. Yaplan iler sra-
syla W
x
, W
y
ve W
z
dir.
Bu ilerin byklkleri arasndaki iliki nasldr?
A) W
x
= W
y
= W
z
B) W
y
= W
z
> W
x
C) W
x
= W
y
> W
z
D) W
z
> W
y
= W
z
4. Ayn sratte gitmekte olan bisiklet, taksi ve kam-
yonun kinetik enerjilerinin bykten ke doru
sralan aadakilerin hangisinde doru veril-
mitir?
A) Kamyon, taksi, bisiklet
B) Taksi, kamyon, bisiklet
C) Kamyon, bisiklet, taksi
D) Bisiklet, taksi, kamyon
5. Yerden belli bir ykseklikte hareketsiz tutulan cis-
min konumundan dolay sahip olduu enerjiye ne
ad verilir?
A) Esneklik potansiyel enerjisi
B) ekim potansiyel enerjisi
C) Kinetik enerji
D) Is enerjisi
6.
F
1
=10N
K
F
2
=20N
L
F
3
=30N
M
Srtnmesiz dzlemde durmakta olan K, L, M cisim-
lerine F
1
= 10 N, F
2
= 20 N ve F
3
= 30 N kuvvetleri 1
metre yol boyunca uygulanyor.
Kuvvetlerin yapt iler W
K
, W
L
ve W
M
arasndaki
byklk ilikisi nasldr?
A) W
K
= W
L
= W
M
B) W
K
> W
L
> W
M
C) W
M
> W
L
> W
K
D) W
L
> W
K
> W
M
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
131
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 3
7.
m
K
=1 kg
V
K
=1 m/s
m
L
=1 kg m
M
=1 kg
K
V
L
=2 m/s
L
V
M
=3 m/s
M
Ktle deerleri 1 kg olan cisimlerin sratleri ekilde
verilmitir. Cisimlerin kinetik enerjileri srasyla E
K
, E
L
,
E
M
dir.
Bu kinetik enerjilerin byklk sralamas nasldr?
A) E
K
= E
L
= E
M
B) E
K
> E
L
> E
M
C) E
M
> E
L
> E
K
D) E
L
= E
K
> E
M
8. ekim potansiyel enerjisi aada verilenlerden
hangisine bal deildir?
A) Cismin ktlesi
B) Cismin yerden ykseklii
C) Cismin hz
D) Yerin ekim ivmesi
9.
F
1 F
2 F
3
1 2
1m
10N 10N 10N
2m 3m
3
h=0,5m
Arlklar eit ve 10 N olan cisim ekilde gsterilen
eik dzlemlerin alt ksmlarndan en st ksmlarna
F
1
, F
2
ve F
3
kuvvetleri ile ekiliyor. Cisimler srasyla
eik dzlem zerinde aldklar yollar 1 m, 2 m ve 3 m
dir.
Cisimlerin kazand potansiyel enerjiler olan E
1
,
E
2
ve E
3
arasndaki byklk ilikisi aadakiler-
den hangisidir?
A) E
3
> E
2
> E
1
B) E
2
> E
3
> E
1
C) E
1
> E
2
> E
3
D) E
1
= E
2
= E
3
10.
2m
1m
X Y
10N
Z
20N
20N
yer
Arlklar ve ykseklikleri ekildeki gibi verilen cisimler
yere doru serbest braklyor.
Yere arpma annda sahip olduklar kinetik enerji-
lerin bykten ke doru sralan aadaki-
lerin hangisinde doru gsterilmitir?
A) X > Y > Z B) X = Z > Y
C) Y > Z > X D) Y > X = Z
11. Hareket halinde olan iki cismin kinetik enerjileri ve s-
rat deerleri birbirlerine eittir.
Aada verilen byklklerden hangisi bu iki ci-
sim iin kesinlikle ayndr?
A) Ktle B) Potansiyel enerji
C) Hacim D) Scaklk
12.
K
yer
L
M
N
1m
1m
1m
1m
4N
3N
1N
1N
Arlk ve ykseklik deerleri ekilde verilen K, L,
M, N cisimlerinden hangilerinin ekim potansiyel
enerjisi en byktr?
A) K B) L C) M D) N
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
132
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 3
13.
Ktle = 4 kg
Srat: 1 m/s
K
Ktle = 3 kg
Srat: 1 m/s
L
Ktle = 2 kg
Srat: 2 m/s
M
Ktle = 1 kg
Srat: 2 m/s
N
Yatay dzlem zerinde hareket eden K, L, M, N cisim-
lerinin ktleleri ve sratleri verilmitir.
Hangi cismin kinetik enerjisi en kktr?
A) K B) L C) M D) N
14.
30
25
20N
15
10
0
5
K
2m
yer
30
25
20
15
10N
0
5
L
3m
yer
30N
25
20
15
10
0
5
M
1m
yer
30N
25
20
15
10
0
5
N
2m
yer
zde dinamometrelere K, L, M, N cisimleri ekildeki
gibi asldnda gsterdii deerler srasyla 20 N, 10 N,
30 N ve 30 N deerindedir.
Hangi cismin yere gre potansiyel enerjisi en b-
yktr?
A) K B) L C) M D) N
15.
I. II.
III. IV.
Yukardaki resimlerde hangi adam yerekimi kuv-
vetine kar i yapmaktadr?
16.
2m
yer
ip
A
Arlk=15N
3m
ip
B
plere bal biimde tavana asl A ve B cisimlerinin
yere gre potansiyel enerjileri eittir.
A cisminin arl 15 N olduuna gre, B cisminin
arl ka N deerindedir?
A) 5 B) 8 C) 10 D) 15
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
133
FEN VE TEKNOLOJ
1.
F
x = 3 metre
Yatay ve srtnmesiz dzlemde durmakta olan bir cis-
me F kuvveti 3 metre yol boyunca uygulanyor.
Yaplan i 24 joule olduuna gre kuvvetin deeri
ka N dur?
A) 4 B) 8 C) 36 D) 72
2.
F
3
=7N
F
1
=8N F
2
=6N
Srtnmesiz yatay dzlemde bir cisme ekilde grl-
d gibi kuvvet etki etmektedir.
Cisim bu kuvvetler etkisinde 3 metre yol aldna
gre yaplan i ka joule kadardr?
A) 12 B) 10 C) 8 D) 6
3.
Olaylar
Potansiyel
enerji
Kinetik
enerji
Mekanik
enerji
I 2 m yksek-
likten serbest
braklan top
Azalr Artar Deimez
II Yerden dey
yukar atlan
bilye
Azalr Azalr Artar
III 5. kattan yere
dmekte olan
saks
Artar Azalr Deimez
Yukardaki tabloda srtnmesiz ortamlarda gerekle-
en olaylar ve bu olaylarn kinetik, potansiyel, mekanik
enerji durumlar gsterilmitir.
Buna gre, hangi numaralandrlm ksmlarda
yanllk yaplmtr?
C) II ve III D) I, II ve III
4.
Bitkiler gne enerjisini kulla-
narak besin retirler.
Lamba, televizyon, stc gibi aletler
elektrik enerjisini s ve k enerjisine
dntrrler.
Barajlarda depolanan sudaki
potansiyel enerji kapaklar a-
lnca kinetik enerjiye dnr.
Devin
rem
Eray
Yukardaki rencilerden hangilerinin syledii
ifade dorudur?
A) Yalnz Devin B) Devin ve Eray
C) Eray ve rem D) Devin, Eray ve rem
5.
I II
III IV
newton metre joule
newton / metre kilogram
Yukarda verilenlerden hangileri i birimidir?
A) I ve II B) II ve III
C) I, II ve IV D) II, III ve IV
6. Mehmet Bey 80 N'lik kuvvetle bir dolab iterek 5 metre
yol aldryor.
Buna gre, Mehmet Bey ayn kuvvetle zde do-
laplardan ayr ayr tanesini yine 5 metre iterse
ka joule'lk i yapar?
A) 240 B) 400 C) 4800 D) 1200
TEST - 4
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
134
FEN VE TEKNOLOJ
7. Dz bir yolda srati dzgn olarak artan bir oto-
mobilin kinetik enerjisinin zamanla deiim grafi
aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

A)
Kinetik enerji
Zaman
B)
Kinetik enerji
Zaman
C)
Kinetik enerji
Zaman
D)
Kinetik enerji
Zaman
8.
yer
m
h
Yandaki ekilde m ktleli cisim h yk-
sekliinde tutulurken potansiyel enerjisi
E kadardr. Aadaki seeneklerde
verilen sistemlerin hangisinde cismin
potansiyel enerjisi 4E dir?

A)
yer
2m
h
B)
yer
2m
2h
C)
yer
m
h
D)
yer
m
2h
9. Hareket yn ok iaretiyle belirtilen aadaki sis-
temlerin hangisinde cismin potansiyel enerjisi ar-
tarken kinetik enerjisi azalr? (Ortamdaki srtnme
ihmal ediliyor.)

A) B)
C) D)
10.
K
L
M
N
T
Srtnmesi nemsenmeyen yukardaki dzenein K
noktasndan ilk hz sfr olan bir top serbest brakl-
yor.
Buna gre aada yaplan yorumlardan hangisi
yanltr?
A) Topun N'den T'ye karken srati artar.
B) Topun L ve N noktalarndaki kinetik enerjileri eit-
tir.
C) Topun K-L arasndaki potansiyel enerjisi L-M ara-
sndaki potansiyel enerjisinden fazladr.
D) Kinetik enerjinin en byk olduu yer, M noktas-
dr.
11.
=
Birimdir Birimdir Birimdir
Kuvvet
Yatayda
alnan yol
x
X
=
Birimdir
Kuvve K et
Y
Birimdir
y
nan yol aln
r
x
Z
Yukarda X, Y, Z ile gsterilen birimler aadakiler-
den hangisinde doru verilmitir?

X Y X
A) joule metre newton
B) newton joule metre
C) joule newton metre
D) joule newton saniye
TEST - 4
135
FEN VE TEKNOLOJ
BAST MAKNELER
Bir ii yapmak iin kas kuvvetini kullanrz. Ancak ou zaman kas kuvveti bu ii
yapmamza yeterli olmaz. Bu durumda basit makinelerden yararlanrz. Kaldra,
makara, eik dzlem, dili arklar; gnlk hayatmzda kullanlan basit makineler-
den bazlardr.
Kuvvetin ynn ve bykln deitiren aralara basit makine denir. Ayrca
basit makineler, kk bir kuvvetle byk kuvvetleri yenmek ya da dengelemek
iin kullanlan dzenekler olarak ifade edilebilir. rnein 100N arlndaki bir
cismi 10N kuvvetle belli bir ykseklie basit makine yardmyla kaldrmak mm-
kndr.
Bir arl kaldrmak iin kaldra, eik dzlem ya da makara sisteminden yararla-
nabiliriz. Bu esnada i ya da enerjiden bir kazan salanamaz, sadece kuvvetten
kazan salanr. Yani basit makineler enerji reten dzenekler deildir.
Basit makineler;
kolayl salarlar.
Enerji ve iten kazan salamazlar.
Kuvvetten kazan varsa yoldan kayp vardr.
Yoldan kazan salanabilir.
Yoldan kazan varsa kuvvetten kayp vardr.
Kuvvetin ynn deiterebilirler.
Baz basit makinelerde kuvvet kazanc;

Kuvvet kazanc =
Ykn arl
Kuvvet
eklindedir.
NOT
Kaldralar
Byk bir ta yerinden oynatmaya ya da ar bir sand kaldrmaya alan ii-
lerin, tan ya da sandn altna uzun bir ubuk yerletirdiklerini grmsnzdr.
Bu ubuk kaldratr. Kaldralar sabit bir destek etrafnda dnebilen aralardr.
Kaldrata en nemli para destektir. Destek noktasnn yke ve onu kaldran
kuvvete gre konumu deitiinde kaldracn tr deiir.
Aada deiik trde gsterilen kaldralar ve rneklerini inceleyelim.

Kuvvet
Destek
Destein ortada olduu
kaldra tipi
Destein uta olduu
kaldra tipi
Kuvvetin ortada olduu
kaldra tipi
Yk
Kuvvet
Destek
Yk
Kuvvet
Destek
Yk
eki yardmyla bir ivinin zeminden -
karlmas basit makinelerin kaldra tipine
rnektir.
136
FEN VE TEKNOLOJ
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Kuvvet
Destek
Destek
Destek
Yk
Yk
Yk
Destein ortada olduu
kaldra tipine rnek
MAKAS
Dier rnekler;
Tahterevalli, pense
araba krikosu
Destein uta, ykn ortada
olduu kaldra tipine rnek;
EL ARABASI
Dier rnekler;
Ceviz kraca, kap
Kuvvetin ortada olduu kaldra
tipine rnek,
MAA
Dier rnekler;
Cnbz, insan kolu
Bir arl kaldrmak iin uygulanmas gerekli kuvvet aadaki bant ile hesap-
lanabilir.
(Kuvvet) (Kuvvet kolu) = (Yk) (Yk kolu)
RNEK
Yk, yk kolu ve kuvvet kolu deerleri verildiinde dengeleyici kuvvetin nasl he-
saplanaca aada gsterilmitir.
Yk Yk kolu Kuvvet kolu Kuvvet
120 N 1 m 4 m ...... ? ......
(Kuvvet) (Kuvvet kolu) = (Yk) (Yk kolu)
Kuvvet 4 = 120 1
4
4
Kuvvet
4
120 1
=
Kuvvet = 30 N
bulunur.
Makaralar
Ar bir cismi yksee kaldrmak iin ou zaman makara sistemlerinden yarar-
lanlr. naatlarda ya da baz fabrikalarda, byk arlklarn kk kuvvetlerle
yukar kaldrldn hepimiz biliriz. Kullanlan makara saysna ve biimine gre,
sabit makara, hareketli makara ve palanga gibi trleri vardr.
Sabit Makara
Sabit bir eksenin evresinde dnen bir tek makara, kuvvet asndan bir kazan
salamaz; ama kuvvetin ynn deitirdii iin i yapmay kolaylatrr. zellikle
inaatlarda yap gerelerini ve ar ykleri yksee kaldrmak iin genellikle sabit
makaradan yararlanlr.
Yk
kolu
Kuvvet
Destek
Kuvvet
kolu
Kuvvet
Yk
Sabit
makara
Sabit makara yardmyla bir cisim yukar
ekilirken kuvvetten kazan salanamaz.
Sadece kuvvetin yn deitirilir.
137
FEN VE TEKNOLOJ
Sabit makarada yk ile uygulanan kuvvetin bykl birbirine eittir.
Yk = Kuvvet
P = F
Sabit makarada F kuvvetinin bal olduu ip ne kadar ekililrse yk o kadar
yukar kar.
pin ekilme miktar = Ykn ykselme miktar
Sabit makarada kuvvetten kazan yoktur.
NOT
RNEK
Yandaki ekilde sabit makara ile 12 N arlndaki bir cisim F kuvveti ile dengede
tutuluyor. Bu durumda; F kuvvetinin deerini hesaplayalm.
Kuvvet = Ykn arl
dr. Yani dinamometrenin gsterdii deer ya da F kuvveti 12 N deerindedir.
Kuvvet = 12 N
F = 12 N
bulunur.
RNEK
Yandaki ekilde sabit makara ile 10 N arlndaki bir cisim
10 N
F
F kuvveti ile dengede tutuluyor. F kuvveti 2 metre aa e-
kilirse yk ka metre ykselir?
Sabit makarada ipin ekilme miktar = Ykn ykselme mik-
tar olduuna gre yk 2 metre ykselir.
Hareketli Makara
Yksee kaldrlan yk, makara ile birlikte ykselir. Eer makara arl nemsiz
ise uygulanan kuvvet, yk arlnn yars kadardr.
Kuvvet =
Y k
2

F
P
2
=
Hareketli makaralarda kuvvet kazanc vardr.

Kuvvet kazanc =
Ykn arl
Kuvvet
Dinamometre
12 N
12 N
F
Kuvvet
Yk
Hareketli
makara
Hareketli makarada yk, makara ile birlik-
te hareket eder.
138
FEN VE TEKNOLOJ
RNEK
Yandaki ekilde hareketli makara ile 12 N arlndaki bir
12 N
6 N 6 N
F = 6 N
cisim F kuvveti ile dengede tutuluyor. Hareketli makara-
nn arl nemsiz olduuna gre, F kuvvetinin deerini
bulalm.
Kuvvet =
Y k
2
olarak yazlr. Dinamometrenin gsterdii deer ya da F
kuvvetinin deeri:
Kuvvet =
2
12
F = 6 N
bulunur.
Ayrca F kuvvetinin bal olduu ipin ekilme miktar daima ykn ykselme mik-
tarnn iki katdr.
pin ekilme miktar = 2 (ykn ykselme miktar)
rnein; kuvvetten yar yarya kazancmz olursa yoldan iki kat kaybmz olur. Yani
yk 1 metre ykseltmek iin kuvvetin uyguland ip 2 metre ekilmelidir. Bu
sonu i ve enerjiden kazan salanacan gstermektedir.
Basit makinelerde kuvvetin ald yol ile ykn ykselme miktar iin aadaki
eitlik yazlabilir.
(Kuvvet) (Kuvvetin ald yol) = (Yk) . (Ykn ald yol)
Palangalar
Sabit ve hareketli makaralarn bir arada bulunduu sistemdir. Makara says art-
tka genellikle dengeleyici kuvvetin deeri azalr. Palangalarda kullanlan ip tm
makaralarn evresinden kesintisiz geer. Uygulanan kuvvet bu kesintisiz ipin her
noktasna eit dalr. Palangann salayaca kuvvet kazanc, sabit ve hareketli
makaralar arasndaki ip kollarnn saysna baklarak hesaplanabilir.
Kuvvet =
Ykn arl
Sabit makara ile hareketli makara arasndaki ip says
Makaralar; yelkenli gemilerde yelkeni yukar ekmekte, naatlarda tanacak
malzemeleri st katlara ulatrmada, i makinelerinde yaygn olarak kullanlmak-
tadr.
NOT
Kuvvet
Yk
F
Kuvvet
Yk
Hareketli
makara
Sabit
makara
Sabit ve hareketli makara arasndaki ip
says iki olduundan kuvvet ykn yars
kadardr.
Bu arata birok basit makine kullanlr.
139
FEN VE TEKNOLOJ
RNEK
P = 40 N
F
Makaralarn arl nemsiz olduu makara sistemi
sol taraftaki ekilde grld gibidir. Sistemdeki
40 N arlnda bulunan yk F kuvveti ile dengele-
niyor. Buna gre F kuvvetinin ka N deerinde oldu-
unu hesaplayalm.
Sa taraftaki ekilde grld gibi makaralara do-
lanan ipin gerilme kuvveti 20 N bulunur. Bylece ipe
uygulanan F kuvvetinin bu gerilme kuvvetlerinden
birine eit olduu ortaya kar.
Bylece, F = 20 N bulunur.
RNEK
60 N
Kuvvet
Sol taraftaki makara sisteminde verilen maka-
ralar arlksz ve yk F kuvveti ile dengededir.
Yk 60 N olduuna gre F kuvvetinin ka N
deerinde olduunu bulalm.
Sa taraftaki ekilde grld gibi, tek ip ke-
sintisiz biimde makaralar arasnda dolanarak
dengeleyici kuvvetin olduu yerde tutuluyor.
60 N deerindeki arlk blnerek F = 15 N
deerinde olduu bulunur.
Eik Dzlem
Eik dzlem tm makineler iinde en basit olandr. Ar bir sand srtlanarak
bir kamyona yklemek yerine kamyonun kasasna eimli olarak yaslanan dzgn
bir kalasn zerinden iterek yklemek daha kolaydr. Eik dzlem boyunca itme
kuvveti cismin arlndan kktr. Buna karlk cisim daha uzun yol alarak ta-
nm olur. Eik dzlemi kullanmadan cismi ayn ykseklie karmak iin alnan
yol daha ksadr. Ancak bu durumda uygulanan kuvvet daha byk olur. Sonuta
ayn ykseklie karlan cisim iin daha az kuvvet uygulansa dahi yaplan i (har-
canan enerji) den bir kazan salanamaz.
Belli bir arlktaki yk eik dzlemden yukar ekmek iin uygulanacak kuvvet,
eik dzlemin yksekliinin eik dzlemin boyuna olan oranna baldr. Buna
gre, yukar ekilen cisme uygulanacak en kk kuvvet;
Uygulanan
kuvvet
=
Ykn
arl
Eik dzlemin
boyu
Eik dzlemin
ykseklii
olarak yazlr.
P = 40 N
F = 20 N bulunur.
20 N
20 N
20 N
60 N
Kuvvet
15
15
30 30
15 15
15
140
FEN VE TEKNOLOJ
Yk
L
h
F
E
ik

d
z
le
m
in

b
o
y
u
E
i
k

d
z
l
e
m
i
n
y
k
s
e
k
l
i
i
Srtnmesiz eik dzlemde P arlndaki yk, sabit sratle eik dzlemin st
noktasna tamak iin uygulanmas gerekli F kuvvetini basit bir bant ile ifade
edebiliriz.
P: Ykn arl
F: Uygulanan kuvvet
L: Eik dzlemin boyu
h: Eik dzlemin ykseklii
F . L = P . h
RNEK
Yandaki ekilde srtnmesiz, eik dzlem stndeki bir cismin F kuvveti etkisin-
de sabit sratle yukar ekilmesi gsteriliyor.
Yk arl, eik dzlemin boyu ve eik dzlemin ykseklii verilirse dinamomet-
renin gsterdii deerin nasl hesaplanaca aada gsterilmitir.
Eik dzlemin Eik dzlemin
Yk boyu ykseklii Kuvvet
120 N 2 m 1 m ......?.....
(Uygulanan kuvvet) (Eik dzlemin boyu) = (Ykn arl) (Eik dzlemin ykseklii)
Kuvvet 2 = 120 1
Kuvvet
2
2
2
120 1
=
Kuvvet = 60 N
bulunur.
Yk
L
h
F
E
ik

d
z
le
m
in

b
o
y
u
E
i
k

d
z
l
e
m
i
n
y
k
s
e
k
l
i
i
141
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 16
a)
Sabit
makara
F
2m
4m
A
60 N
Arl 60 N olan A cismi, kaldra ve makara yardmyla F
kuvveti etkisinde dengededir. Dinamometre ka N deerini
gsterir?
..............................................................................................
..............................................................................................
b)
Sabit
makara
F
B
60 N
1 m
4 m
Arl 60 N olan B cismi eik dzlem ve makara yardmyla
F kuvvetinin etkisinde dengededir. Dinamometre ka N de-
erini gsterir. (Srtnmeler nemsizdir.)
..............................................................................................
..............................................................................................
142
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 17
100 N arlndaki bir cisim 4 m ykseklikteki srtnmesiz eik dzlemin st ksmna, eimleri farkl olan drt yoldan F
1
,
F
2
, F
3
, F
4
kuvvetleri ile karlyor.
F
1
8 m
I
4 m
F
2
10 m
II
4 m
F
3
12 m
III
4 m
F
4
16 m
IV
4 m
Buna gre;
1. Uygulanan F
1
, F
2
, F
3
, F
4
kuvvetleri arasndaki iliki nasldr? Aklaynz.
.........................................................................................................................................................................................
2. Kuvvet kazanc hangi eik dzlemde en fazladr? Aklaynz.
.........................................................................................................................................................................................
3. ya da enerji kazanlar iin nasl bir yorum yaparsnz?
.........................................................................................................................................................................................
143
FEN VE TEKNOLOJ
Vida
Vida eik dzlemin spiral ekline getirilmi halidir. Vida, silindirin etrafna bir eik
dzlemin sarlmas ile oluan basit bir makine olarak tanmlanabilir.
Vida adm: Bir tam tur dnme vidann ald yol
Vida, tahta blokta ilerlerken tahta bloka uygulad kuvvet, daima dardan vidaya
uygulanan kuvvetten byktr. Buna karlk uygulanan kuvvetin bir dnmede
ald yol, vida admndan byktr.
RNEK
Kuvvet
Tahta blok
Vida adm = 0,1 cm
Vida adm 0,1 cm olan bir vida, kuvvet yard-
m ile 3 kez dndrlrse tahta blokta ka cm
ilerler?
Vidann ilerleme miktar = Dnme says
Vida adm
Vidann ilerleme miktar = 3 . 0,1
= 0,3 cm
bulunur.
Kama
Eik dzleme benzeyen, genellikle odun kesme ileminde kullanlan bir basit ma-
kinedir.
Kamaya rnek olarak bak ucu, keski ucu, ivi ucu, balta ucu verilebilir.
Kamalarda cisim yerinde kalr ve kama cismin iine doru ilerler. Yandaki ekilde
grlen odun ktn ortadan ayrmak iin kama kullanlmtr.
krk
Ayn dnme ekseni zerine yerletirilmi ve yarap farkl silindirden olu-
mu bir basit makinedir.
kra rnek olarak; kuyu sularn yukar karan kol sistemi, bisiklet pe-
dal, el mikseri, el matkab, kahve deirmeni, kalemtra ve kyma makinesi
verilebilir.
Kuvvet
Yk
r
R
O
krkta kuvvet, yk arlndan kktr.
Kuvvet
Yk arl
= =
Silindirin yarap
Kuvvet kolunun yarap
r
R
NOT
Uygulanan
kuvvet
Tahta blok
Vida adm
Kuvvet
Yk
r
R
144
FEN VE TEKNOLOJ
Dili arklar
Dili arklarn dileri birbirinin arasna girdiinden, arklardan biri dndrlrse
dierini de dndrmeye zorlar. Baz dili arklar ise birbirine zincir ile baldr.
Dili arklarn balantlar nasl olursa olsun birbirine olan kuvvet aktarmlar, di
saysna ya da yaraplarna baldr. Birbirlerini dndren dili arklarn d says
azaldka devir saylar artar. Byk dilinin di says, kk dilinin di saysnn
iki kat ise, kk dili daima byk dilinin iki kat kadar devir saysna sahip
olur.
Dililer birbirine dokunarak dnerken,
dnme ynleri terstir. 2. dili 1. diliden
daha fazla dner.
1. dili
2. dili
Merkezleri etrafnda dnebilen, hareke-
tin ynn ve dnme hzn deitirerek
birbirine aktaran basit makinelere dili
ark denir. Hareket dililerde zincir ile
iletilir. Dililere rnek olarak saat dilile-
ri ve bisiklet dililerini verebiliriz.
UYARI
Farkl eksenli dili arklar kuvvetten kazan salamazlar. Sadece dnme ynn
ve tur saysn deitirebilirler. Ayn eksenli dili arklarn dnme ynleri ve tur
saylar eittir.
Dili arklarn ap arttka di saylar da artar.
NOT
RNEK
ekildeki dili ark sisteminde A dilisinin di says 40, B dilisinin di says 10
dur. A dilisi 6 devir yaparsa B dilisinin devir says ka olur?
A dilisinin
di says
=
. .
A dilisinin
devir says
B dilisinin
di says
B dilisinin
devir says
40 6 = 10 (B dilisinin devir says)
A dilisinin
di says
=
. .
A dilisinin
devir says
B dilisinin
di says
B dilisinin
devir says
= 24 devir
bulunur.
Kk dili
Byk dili
Pedaln bal olduu byk dili 1 tur yap-
tnda, tekerin merkezine bal kk
dili 1 turdan daha fazla dner.
Ayn merkezli olan dililer ekildeki gibi birbirlerine
perinlenmitir. Bu dililerin tur saylar ve dnme
ynleri ayndr.
r 2r
A dilisi
B dilisi
145
FEN VE TEKNOLOJ
Kasnaklar
2r r
2r r
Kasnaklar birbirine bir kay ile baldrlar.
Yandaki farkl eksenli kasnaklar ayn ynl d-
nerler. r yarapl kasnak 2r yarapl kasnak-
tan daha ok dner.
=
Byk kasnan tur says
Kk kasnan tur says
Kk kasnan yarap
Byk kasnan yarap
Yandaki farkl eksenli kasnaklar zt ynl d-
nerler. r yarapl kasnak 2r yarapl kasnak-
tan daha ok tur atar.

Bileik Makineler
imdiye kadar bir ya da iki paradan oluan, genellikle tek bir kuvvetin uygulan-
mas ile i yapma kolayl salayan basit makineleri inceledik.
Gnlk hayatmzda karlatmz makinelerde, birka basit makine yer aldn
gzlemleriz.
Basit makinelerin bir araya getirilmesiyle oluturulmu bu makinelere bileik ma-
kine denir.
El arabas ve makas birka basit makineden oluan bileik makinelere rnektir.
Makas ve el arabasnn dnda, bisiklet, vin, mikser ve im bime makinesinde
gnlk hayatta karlatmz bileik makinelerdendir.
El arabas; eik dzlem, tekerlek ve
kaldratan oluan bileik makinedir.
Makas; iki kama ve iki kaldratan olu-
an bileik makinedir.
Bisiklet; tekerlek, dili ark krk ve
kaldratan oluan bir bileik makine-
dir.
146
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 18
Aada gnlk yaamda kullanlan baz basit makineler harfendirilerek verilmitir. Bu basit makinelerin hangi kaldra
tiplerine uyduunu belirleyerek kaldralarn altndaki bo kutulara basit makinelerin harferini yaznz.
Basit Makineler
Gazoz aaca Ceviz kraca Pense El arabas Maa
(a) (b) (c) (d) (e)
ivi sken eki Tahteravalli Makas Cmbz Kerpeten
(f) (g) (h) (i) (j)
Kaldra Tipleri
Destek
Kuvvet
Yk
Destek
Kuvvet
Destek
Yk
Kuvvet Yk
147
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 19
Arl nemsiz kaldrala, bir bavul aadaki gibi deiik ekilde kaldrlarak dengeleniyor. Kaldralarda kuvvetten
kazan salanp salanmadn "kuvvetten kazan var" ya da "kuvvetten kazan yok" eklinde kutulara yaznz.
Bavul Bavul Bavul
a) b) c)
ETKINLIK - 20
Arl nemsiz eit blmeli bir tahteravalli zerinde birbirini dengeleyen renciler aadaki ekillerde gsterilmitir.
Ktlesi 80 kg olan Kutay' dengede tutan Yonca, Cem ve Hakan'n ktle deerlerini hesaplayarak bo kutulara yaznz.
a) b) c)
80 kg
Kutay
80 kg
Kutay
80 kg
Kutay Hakan Cem Yonca
Yoncann ktlesi: Cemin ktlesi: Hakann ktlesi:
148
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 21
Aada verilen kasnaklar ile ilgili sorular cevaplayp altlarndaki boluklara yaznz.
a)
I II
Dnme yn
K
L
4r 6r
N
M
L kasna ok ynnde 3 tur dndrldnde K, M ve N
kasnaklar hangi ynde ve ka tur dner?
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

b)
2r
2r
3r
r
Y
Z
T
X
I II
Dnme yn
T kasna ok ynnde 2 tur dnerse X kasna hangi yn-
de ka tur dner?
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

ETKINLIK - 22
1) 2) 3) 4)
5) 6) 7) 8)
Yukarda resimleri verilen makinelerden hangileri krn zelliine uygun rnektir. Aadaki bolua resimlerin numara-
larn kullanarak yaznz.
.................................................................................................................................................................................................
149
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 23
a) b) c) d) e)
24 N 24 N 24 N
F
F
F
24 N 24 N
f)
F
F
24 N
Yukarda verilen sistemlerde asl olan yk deeri 24 N dur. Sistemler F kuvveti ile dengededir. Her bir sistemde dinamo-
metrenin gsterdii deeri hesaplaynz.
a) Dinamometrenin gsterdii deeri bulunuz. Nedenini aklaynz.
........................................................................................................................................................................................
b) Dinamometrenin gsterdii deeri bulunuz. Nedenini aklaynz.
........................................................................................................................................................................................
c) Makarann arl nemsiz ise dinamometrenin gsterdii deeri bulunuz. Nedenini aklaynz.
........................................................................................................................................................................................
d) Hareketli makarann arl 6 N ise dinamometrenin gsterdii deeri bulunuz. Nedenini aklaynz.
........................................................................................................................................................................................
e) Makaralarn arl nemsiz ise dinamometrenin gsterdii deeri bulunuz. Nedenini aklaynz.
........................................................................................................................................................................................
f) Makaralarn arl nemsiz ise dinamometrenin gsterdii deeri bulunuz. Nedenini aklmaynz.
........................................................................................................................................................................................
150
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 24
Belli bir G arl, deiik basit makineler kullanlarak F kuvvetleri ile dengelenmektedir. Bu basit makine sistemlerindeki
kuvvet kazanc deerlerini altlarndaki kutulara yaznz.
F
F
2r
r
G G
G
F
F
G
S=3r S=2r
h=r
h=r
Kuvvet kazanc Kuvvet kazanc Kuvvet kazanc Kuvvet kazanc
ETKINLIK - 25
X, Y, Z, T, U, V, K dili arklar ekildeki gibi birbirlerine balanmtr. Z ile T ve U ile V birbirlerine yapk olarak dnme
zelliine sahiptir. Y dilisi ok ynnde dndrldnde dier dililerin dnme ynlerini (+) ve () olarak aadaki kutu-
lara yaznz.
Ok
() (+)
X
Y
Z
T
V
U
K
X Y Z T U V K
151
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 26
Birbirlerine dokunarak dili arklar aadaki ekilde verilmitir. Bu dili arklardan L, M ve N nin merkezlerine yaptrl-
m silindirlere sarl iplere arlklar asldr. K dilisi ok ynnde dndrldnde arlklarn hareket ynleri olarak aa
ynde ya da yukar ynde seeneklerinden birini yanndaki kutuya yaznz.
P
1
P
1
:
P
2
P
3
K
L
M
N
P
2
:
P
3
:
Ok
ETKINLIK - 27
Arl 100 N olan bir yk, aadaki drt makara sistemi ile dengede tutuluyor. Dengeyi salayan kuvvetleri hesaplayarak
sistemin altndaki kutulara yaznz. (Srtnmeler nemsizdir; makara arlklar nemsizdir.)
F
1
=
F
1
100N 100N
F
2
100N
F
3
100N
F
4
F
2
= F
3
= F
4
=
152
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 28
Di saylar verilen aadaki dili sistemlerde ilk diliye ok ynnde 4 tur yaptrlyor. Son dilinin tur says ve dnme
ynn altndaki kutulara yaznz.
A)
lk Dili
lk
Dili
Son
Dili
30 di
30 di
Ok
Ok
10 di
10 di
4 tur
4 tur
4 tur
Ok
(+)
()
(+)
()
(+)
()
Tur says Dnme yn
Tur says Dnme yn Tur says Dnme yn
B)
C) D)
lk Dili
lk Dili
Son Dili
Son
Dili
Son Dili
40 di
40 di
20 di
20 di
10 di
20 di
Ok
10 di
4 tur
(+)
()
Tur says Dnme yn
10 di
5 di
153
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 29
Arl 50 N olan bir kutu aadaki sistemde, sabit hzla h kadar ykseklie ekiliyor. Kutuyu yukar ekmek iin
adamlarn uygulad kuvvet deerleri iin "50 N", "50 N'dan az", "50 N'dan fazla" ifadelerinden birini altlarndaki kutuya
yaznz.
a) b)
F
1
F
2
F
1
=
h
60
c)
F
3
F
3
=
h
30
F
2
=
h
ETKINLIK - 30
Bir bavul aadaki zde yay sistemi zerine ayr ayr braklnca yaylar bir miktar skyor. Bu skma miktar iin,
"ok skr", "orta skr", "az skr" ifadelerinden birini altlarndaki kutuya yaznz.
a) b)
60
c)
30
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
154
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 5
1.
Kuvvet
Yk
Destek
ekildeki kaldra sisteminde, aadakilerden
hangisi yaplrsa ykn kaldrlmas zorlar?
A) Destek yke yaklatrlmaldr.
B) Yk kuvvetten uzaklatrlmaldr.
C) Destek ykten uzaklatrlmaldr.
D) Kuvvet ykten uzaklatrlmaldr.
2.
F
1
F
3
Sabit
makara
Sabit
makara
Sabit
makara
Sabit
makara
Sabit
makara
G
F
2
Sabit
makara
G
G
ekildeki sistemde sabit makaralar kullanlmtr.
Arl G olan bir cisim deiik sistemde F
1
, F
2
ve
F
3
kuvvetleri ile dengede tutulmaktadr.
Bu kuvvetler arasndaki byklk ilikisi aada-
kilerden hangisidir?
A) F
1
= F
2
= F
3
B) F
1
> F
2
> F
3
C) F
1
= F
2
> F
3
D) F
1
> F
2
= F
3
3.
F
1 Yk
F
2 Yk
F
3 Yk
Yukardaki zde kaldra tipinde F
1
, F
2
ve F
3
kuv-
vetleri ayn arlktaki yk dengede tutmaktadr.
Bu kuvvetlerin byklkleri arasndaki iliki nasl-
dr?
A) F
1
= F
2
> F
2
B) F
1
> F
3
> F
2
C) F
2
> F
1
> F
3
D) F
3
> F
1
> F
2
4.
D
1
D
2
D
3
G = 36 N
Arl 36N olan bir cisim D
1
, D
2

ve D
3
dinamometreleri bal iken
ekildeki gibi dengede tutulmak-
tadr.
Makaralarn arlklar nem-
siz olduuna gre dinamo-
metrelerin gsterdii deerler
iin aadakilerden hangisi
dorudur?

D
1
D
2
D
3
A) 18N 9N 4N
B) 18N 18N 9N
C) 36N 18N 9N
D) 18N 9N 9N
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
155
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 5
5.
K
L
M
ok
N
O
K, L, M, N, O dili arklar ekildeki gibi birbirine do-
kunmaktadr. M dilisi ekilde gsterilen ok ynnde
dndrlyor.
Hangi dililer M dilisi ile ayn ynde dner?
A) L ile K B) N ile O
C) L ile N D) K ile O
6.
F
1m 4m
Sabit
makara
G=60N
Ykseklii ve uzunluu verilen eik dzlemin stnde-
ki 60N arlndaki bir cisim hareketli ve sabit makara-
lar yardmyla ekildeki gibi F kuvvetiyle dengededir.
F kuvvetinin deeri ka N dur?
(Makara arlklar ve srtnmeler nemsizdir.)
A) 5 B) 7,5 C) 10 D) 15
7.
F
G = 72N
Tavan
Hareketli
makara
Sabit
makara
72N arlndaki bir cisim
ekildeki gibi F kuvveti ile yu-
kar ekilmektedir. Hareketli
makarann arl 10N, sabit
makarann arl ise 20N
dur.
Kuvvetin deeri en az ka
N olmaldr?
(Srtnmeler nemsizdir.)
A) 72 B) 64 C) 51 D) 41
8.
Hareketli
makara
Sabit
makara
A kovas
B kovas
A ve B kovalar ekil-
deki makara sistemin-
de dengede durmak-
tadr.
A kovasnn arl
20N, hareketli ma-
karann arl 6N
olduuna gre, B ko-
vasnn arl ka N
olur?
A) 14 B) 13 C) 10 D) 18
9.
3r 2r
K L
(+)
()
K dilisinin yarap 3r, L dilisinin yarap 2r dir.
K dilisi ok ynnde 4 devir yaparsa L dilisi hangi
ynde ka devir yapar?
A) (+) ynde 12 devir B) () ynde 12 devir
C) () ynde 6 devir D) (+) ynde 6 devir
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
156
FEN VE TEKNOLOJ
TEST - 5
10.
K
L
M
K
M
ekil 1 ekil 2
K, L, M dililerinin di saylar srasyla 30, 10, 20 dir.
K dilisi 6 tur yaptnda M dilisi ekil 1'de 9 tur yap-
maktadr. L dilisi sistemden karlarak ekil 2'deki
gibi yeni sistem elde ediliyor.
Bu sistemde K dilisine yine 6 tur yaptrlrsa M di-
lisi ka tur dner?
A) 3 B) 4 C) 8 D) 9
11.
F
Destek
G=28N
Arl nemsiz eit blmeli bir ubuk ile 28N arl-
ndaki bir cisim dengede tutuluyor.
Kaldra yardmyla cismi dengede tutan F kuvveti-
nin deeri katr?
A) 7 B) 14 C) 20 D) 28
12.
F
2 m
3 m
G=90N
Srtnmesiz eik dzlem stnde 90N arlndaki
bir cisim F kuvvetiyle yukar ekilmektedir.
F kuvvetinin deeri en az ka N dur?
A) 75 B) 72 C) 60 D) 45
13.
F
G=36N
Makara arlklarnn nemsiz
olduu ekilde palanga siste-
minde ykn arl 36N dur.
Yk dengede tutan F kuv-
vetinin deeri ka N dur?
A) 9 B) 12 C) 15 D) 18
14.
Destek
G
F=8N
Arl nemsiz eit blmeli bir kaldra ubuu ile G
arl dengede tutulmaktadr.
Arl dengede tutan kuvvet 8N olduuna gre, G
arl ka N dur?
A) 40 B) 36 C) 32 D) 24
15.
F
G=36N
Makara arlklarnn nem-
siz olduu ekildeki makara
sisteminde ykn arl
36N deerindedir.
Bu sistemi dengede tutan
F kuvveti ka N dur?
A) 72 B) 36 C) 18 D) 9
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
157
FEN VE TEKNOLOJ
1. Aada verilen basit makinelerin hangisinde des-
tek yk ile kuvvetin arasnda deildir?
A) Tahteravalli B) Pense
C) El arabas D) Makas
2.
Destek
G=30N
F
Arl nemsiz, bir kaldra ubuu ile 30N arln-
daki bir yk ekildeki gibi F kuvvetiyle dengede tutul-
maldr.
F kuvveti ka N dur?
A) 10 B) 20 C) 25 D) 30
3. Aada verilen dzeneklerden hangisi ok ynnde
dndrlerek hareket ettirildiinde X ve Y cisimle-
rinin ikisininde potansiyel enerjileri azalr?

A)
X Y
X Y X Y
X Y
B)
C) D)
4.
0,2 cm
Tahta
Yanda verilen vida ad-
m 0,2 cm olan vida sis-
temini kuran Sevcan
retmen, F kuvvetiyle
viday 4 kez dndrrse
vida tahtada ka cm
ilerler?
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,6 D) 0,8
5.
F
G
ekildeki hareketli makara yard-
myla G arl yukar ekiliyor.
G arlnn 1 metre ykselmesi
iin F kuvvetinin bal olduu ip
ka metre ekilmelidir?
A) 2 B) 1,5 C) 1
D) 0,5
6.
I II III
r
2r
20N 18N 9N
10N
4N
2N
2m 1m
Makara arl ve srtnmelerin nemsenmedii
ekildeki arlklarn asld basit makinelerden
hangileri dengededir?
A) Yalnz I B) I ve III
C) Yalnz II D) II ve III
TEST - 6
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
158
FEN VE TEKNOLOJ
7.

F
G=18N
ekildeki sabit makara yardmyla 18N arlndaki ci-
sim yukar ekilmek isteniyor.
Cismi yukar eken F kuvvetinin deeri en az ka N
olmaldr? (Srtnmeler nemsizdir.)
A) 4 B) 8 C) 9 D) 18
8.
F
1
F
3
F
2
ekil 1 ekil 2
ekil 3
5m
4m
3m
3m
2m 1m
Yukardaki eik dzlemde 12N arlndaki cisim
F
1
, F
2
ve F
3
kuvvetleriyle yukar ekiliyor. Eik dzlem-
lerin ykseklik ve uzunluklar verilmitir.
Bu kuvvetlerin en kk deerlerinin byklk s-
ralamas nasldr? (Srtnmeler nemsizdir.)
A) F
3
> F
1
> F
2
B) F
1
> F
2
> F
3
C) F
1
> F
2
= F
3
D) F
1
> F
2
> F
3
9. Aadaki rencilerden hangisinin syledii ifade
yanltr?

A) B)
C) D)
Kuvvetten kazan
varsa ayn oranda
yoldan kayp var-
dr.
Basit makinelerde
iten kazan
yoktur.
Kaldralarda her
zaman kuvvetten
kazan salanr.
Sabit makarada
kuvvetten kazan
salanamaz.
Mge Sla
Teoman zgr
10.
Kuvvet
Yk
Yanda verilen basit makine ile
ilgili aada yaplan yorumlar-
dan hangisi dorudur?
A) Kuvvetten kazan salar.
B) ten ve enerjiden kazanlr.
C) Kuvvetin ynn deitirir ve i kolayl salar.
D) Yoldan kazan salar.
11.
Kuvvet
Yk
Destek
ekildeki kaldra sisteminde, yk daha kolay
kaldrmak iin aadakilerden hangisi yaplmal-
dr?
A) Destek yke doru yaklatrlmaldr.
B) Destek kuvvete doru yaklatrlmaldr.
C) Arl daha byk yk kullanlmaldr.
D) Kuvvet destee daha yakn bir noktadan uygulan-
maldr.
TEST - 6
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
159
FEN VE TEKNOLOJ
12.
40N
Yandaki ekilde verilen srtn-
mesiz hareketli makarada X cismi
40 N lik kuvvetle 4 m yukar do-
ru ekiliyor.
Buna gre ykn arlnn uy-
gulanan kuvvete oran katr?
(Makarann arl nemsizdir.)
A)
2
1
B) 2 C) 3 D) 4
13.
Yk
Yk
Destek
Yk
Yk
2h
h
I. II.
IV.
III.
Yukardaki basit makinelerden hangilerinde kuv-
vetten kazan yoldan kayp vardr?
A) I ve II B) II, III ve IV
C) I, II ve IV D) I, II, III ve IV
14.
1 2 3
4 5 6
Yukarda verilen aralardan hangileri bileik maki-
nedir?
A) 1, 2 ve 3 B) 2, 3, 4 ve 5
C) 1, 2, ve 6 D) 1, 2, 4 ve 6
15.

X
Z
Y
r r
3r
1 2
Yukardaki ekilde 3r yarapl X dilisi ok ynnde
2 devir yaparsa Z dilisi hangi ynde ka devir ya-
par? (X ve Y dililerinin merkezleri ayndr ve birbirine
perinlenmitir.)
A) 1 ynnde 3 devir
B) 2 ynnde 2 devir
C) 2 ynnde 6 devir
D) 1 ynnde 2 devir
TEST - 6
160
FEN VE TEKNOLOJ
ENERJ VE SRTNME KUVVET
Eylemsizlik cisimlerin srekli hareket etme eilimidir. Yatay ve srtnmesiz bir
dzlem hayal edelim. Bu dzlemde bir cismi harekete balatp braktmzda ci-
sim sabit hzla hareketini devam ettirecektir. Yani nne srtnmeli bir yzey gel-
medii srece hareket ayn hzla devam eder. Gnlk yaammzda srtnmesiz
yzey yok gibidir. Harekete balatp braktmz her cisim bir sre sonra durur. Bu
cisimleri durduran kuvvet, srtnme kuvvetidir.
Srtnme kuvveti; cismin bulunduu yzeyin cinsine ve cismin arlna bal
olarak deiir.
Srtnme, yalanm bir yzeyde azken, zmpara kadnn kapl olduu bir
masa stnde olduka fazladr.
Srtnme kuvveti; hareketi yavalatan, engelleyen hatta durduran bir kuvvet-
tir. Bu nedenle daima hareket ynne zt yndedir.
Cismin arl artarsa srtnme kuvveti de artar.
Srtnme kuvvetinden dolay cismin mekanik enerjisinin bir ksm ya da tama-
m sya dnebilir.
Yatay dzlemde hareketsiz duran cisimlere srtnme kuvveti etki etmez.
Srtnme kuvveti srtnen yzeylerin byklne bal deildir. Yani, ayn
cisim iki farkl yzeyi zerinde srklendiinde her iki durumda da srtnme
kuvveti ayndr.
NOT
Gnlk hayatmzda baz durumlarda srtnmeyi azaltmak veya artrmak ii baz
nlemler alrz.
Srtnmeyi azaltmak iin;
Bavul, dolap gibi baz eyalarn ayaklarna tekerlek taklr. Tekerlek srtnmeyi
azaltarak hareketi kolaylatrr. Makinelerin birbirine srtnen paralar yala-
nr. Ya srtnmeyi azaltr.
Srtnmeyi artrmak iin;
Buzlu yollarda aralarn tekerleklerine zincir taklr ve arabann kaymas engel-
lenir.
Sistemlerde enerji kaybna neden olmasna ramen srtnme birok adan ya-
rarldr. Srtnme olmasayd yryemezdik. Otomobiller yatay yollarda hareket
edemezlerdi. Otomobillerin tekerlekleri dnme hareketi yaparak otomobile yol
aldrr. Bu dnme hareketinde srtnme olmadn dnrseniz, otomobilin ha-
reket edemeyecei anlalr.
Srtnme olmasayd ekildeki otomobil
eik dzlemde hareketsiz duramazd.
Ayn cins yzeyde hareket halinde olan
cisimlerden arl byk olanna daha
byk srtnme kuvveti etki eder.
Srtnme
kuvveti
Uygulanan
kuvveti
G
Uygulanan
kuvvet
Srtnme
kuvveti
Srtnme
kuvveti
Uygulanan
kuvvet
2G
161
FEN VE TEKNOLOJ
Srtnmenin yararl olmad durumlar da vardr. Makinelerin almas esnasn-
da srtnmeyle oluan s enerjisi, makine iin gerekli bir enerji olmadndan
makinelerin verimini drr.
Su cisimlerin hareketini zorlatrc bir diren uygular. Bu etki, srtnmedir. Bu
etkiyi azaltmak iin gemilerin n ksmlar "V" eklinde tasarlanmtr.
Yksekten atlayan paratler iin hava direnci (srtnme) nem tar. Parat-
nn sahip olduu potansiyel enerji dorudan kinetik enerjiye dnrse para-
t ok sratle yere iner. Havann srtnmesi sayesinde paratnn potan-
siyel enerjisinin bir ksm s enerjisine dnr ve bylece daha az sratle yere
inmesi salanm olur.
Gnlk hayatmzda kullanlan baz makineler srtnmenin hareketini engelleyici
zelliini nlemek amacyla tasarlanr. rnein, denizaltlar balinalara benzetile-
rek tasarlanmtr.
162
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 31
Srtnmeli yol
Cisim
I. blge
II. blge
III. blge
Yay
Yukarda grlen sistemde cisim serbest brakldktan sonra I, II ve III. blgelerdeki enerji dnmlerini altlarndaki bo-
luklara yaznz.
I. blgede: ..............................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
II. blgede: .............................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
III. blgede: .............................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
ETKINLIK - 32
Aadaki olaylarda srtnme kuvvetinin nasl bir etki yaptn, olayn karsna yaznz.
Paratle atlama: ...................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
Su dolu barda elimizle tutmak: ............................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
Hareket halindeki otomobilin fren yapmas: ...........................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
Kurun kalem ile yaz yazmak: ...............................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
Dacnn daa trmanmas: ....................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
Bavullarn altlarna tekerlek taklmas: ....................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................
163
FEN VE TEKNOLOJ
ETKINLIK - 33
Aada verilen ifadelerden doru olanlarn yanna (D), yanl olanlarn yanna (Y) koyunuz.
1. ( ) Sarmal yaya uygulanan kuvvet arttka yayn uzama miktar artar.
2. ( ) Ktle len aralara dinamometre denir.
3. ( ) Bir cismin ktle deeri Ay'da ve Dnya'da ayn deerdedir.
4. ( ) Bir cismin arl Ay'da sfrdr.
5. ( ) Kilogram arlk birimidir.
6. ( ) Bir cisim yerden yukar kaldrlrsa yerekimine kar i yaplm olur.
7. ( ) Yatay yolda bir bavulu yatay hareket ettiren bir adam yerekimine kar i yapmaz.
8. ( ) Bir cisme uygulanan kuvvet cisme yol aldrmasa da i yaplm olur.
9. ( ) Yere doru dmekte olan bir cismin kinetik enerjisi artar.
10. ( ) Ktleleri ayn olan iki cisimden srati byk olann kinetik enerjisi kktr.
11. ( ) Bir cismin srati iki katna, ktlesi ise yarya drlyor. Bu cismin kinetik enerjisi ilk duruma gre dei-
mez.
12. ( ) Yerden belli bir ykseklikte durmakta olan bir cisim ekim potansiyel enerjisi sfrdr.
13. ( ) 'in birimiyle kinetik enerjisinin birimi farkldr.
14. ( ) Sktrlan bir yayda depolanan enerjiye esneklik potansiyel enerjisi denir.
15. ( ) Aadan yukarya atlan bir cismin kinetik enerjisi ve potansiyel enerjisi artar.
16. ( ) Basit makinelerde enerji kazanc salanmaz.
17. ( ) Bir basit makine olarak maa'da destek utadr.
18. ( ) Sabit makarada kuvvetten kazan salanamaz.
19. ( ) Hareketli makarada kuvvetin bal olduu ip 1 metre ekilirse yk 2 metre yukarya kar.
20. ( ) Birbirine dokunan iki dili arklardan yarap kk olan, yarap byk olandan daha az devir yapar.
21. ( ) Srtnme kuvveti cismin hareket ynne zt yndedir.
22. ( ) Srtnme sonucunda harcanan enerji s enerjisine dnr.
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
164
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 1
1.
Aada verilen cisimlerden hangisi kuv-
vet uygulandnda ekli deiip, kuvvet
etkisi ortadan kaldrldnda eski haline
dnebilen zellie sahip deildir?
Tue retmen
Tue retmen'in sorusuna verilen renci ce-
vaplarndan hangisi dorudur?
A) zgr: Snger B) Sueda: Lastik
C) layda: Mandal D) Erdem: Cam bardak
2.
Ktlesi 4000 g olan bir cismin arl ka Ndir?
(Yer ekimi ivmesini 10 N/kg alnz.)
Snf tahtasndaki sorunun doru cevab aada-
kilerden hangisidir?
A) 4 B) 40 C) 400 D) 4000
3. I. 2 m/s sratle ilerleyen 4 kg'lk kaplumbaa
II. 3 m/s sratle koan 3 kg ktleli kedi
III. 1 m/s sratle ilerleyen 6 kg ktleli tavan
IV. 4 m/s sratle koan 6 kg ktleli kpek
Yukardaki numaralandrlm hayvanlarn kinetik
enerji deerlerinin bykten ke doru srala-
mas aadakilerden hangisinde doru verilmi-
tir?
A) I, II, III, IV B) IV, III, II, I
C) IV, II, I, III D) II, IV, I, III
4.
h
h
h
Seray
Kubilay
Hakan
Yer
Yukardaki ekilde Seray, Kubilay ve Hakan'n bulun-
duklar ykseklikler verilmitir.
Hakan ve Kubilay'n arlklar eit, Seray'n arl
ise onlardan az olduuna gre,
I. Seray ve Hakan'n yere gre potansiyel enerjileri
eittir.
II. Kubilay'n yere gre potansiyel enerjisi en byk-
tr.
III. Seray ile Hakan yer deitirirse yere gre potansi-
yel enerjileri eit olur.
ifadelerinden hangileri dorudur?
5.
Yukarda verilen rneklerden ka tanesinde sr-
tnme kuvvetinin etkisi vardr?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
165
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 1
6. Aada verilen ifadelerden hangisi yanltr?
A) Srtnme kuvveti yzeyin cinsine baldr.
B) Srtnme kuvvetinin birimi newton'dur.
C) Srtnme kuvveti hareketli bir cismi durdurabilir.
D) Srtnme kuvvetinin yn daima cismin hareket
ynyle ayndr.
7.
I II
III
Yukarda verilen sistemdeki kova aa ynde ha-
reket ettiine gre I, II, III nolu basit makinelerin
dn ynleri aadakilerden hangisinde doru
verilmitir?

A)
I II III
B)
C)
D)
8. Yandaki traktrn n te-
kerleklerinin yarap 0,5
cm, arka tekerleklerinin
yarap ise 1 cm dir.
Buna gre traktrn n
tekerlekleri 6 defa d-
nerse arka tekerlekler
ka defa dner?
A) 12 B) 6 C) 3 D) 2
9.
F
1
F
2
45
30
P
P
h
h
Yukardaki ekillerde ayn P yk srtnmesiz eik
dzlemlerde sabit hzla F
1
ve F
2
kuvvetleri ile ekilerek
h yksekliine karlyor.
Buna gre;
I. Her ikisinde de kazanlan potansiyel enerji eittir.
II. Her ikisinde de yaplan iler eittir.
II. F
1
kuvveti F
2
kuvvetine eittir.
yarglarndan hangileri yanltr?
C) Yalnz III E) II ve III
10. Srtnme kuvveti ile ilgili aadaki ifadelerden
hangisi dorudur?
A) Srtnen yzeyler snr.
B) Cisimler srtnme kuvvetinin ynnde hareket
eder.
C) Yatay dzlem zerinde duran cisme srtnme kuv-
veti etki eder.
D) Srtnme kuvveti cisimlerin hzlarn arttrabilir.
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
166
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 2
1.
Ayn dnme ekseni zerinde bulunan
yaraplar farkl silindirlerden oluan
basit makinedir.
Eik dzleme benzeyen genellikle
kesme ileminde kullanlan basit
makinedir.
naatlarda ar ykleri st katlara
tarken kullanlabilen bir basit
makinedir.
Osman
lter
Figen
Yukardaki rencilerin tanmlad basit makine-
ler aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

Osman Figen lter
A) krk Vida Makara
B) Vida Kama Eik dzlem
C) krk Makara Eik dzlem
D) krk Kama Makara
2. Aada verilenlerden hangisi kinetik enerjiye sa-
hip deildir?

A) B)
C) D)
3.
200 cm
Koli
2,5 kg
Erdem, ekilde gsterildii gibi yerde duran 2,5 kg
ktleli bir koliyi 200 cm yksekliindeki duvarn
stne koyduunda yerekimi kuvvetine kar ka
joule'lk i yapm olur? (g = 10 N/kg)
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50
4.
X
Y
Z
T
K
Yukardaki kaldrata bulunan K cismini yukarya
doru en byk kuvvetle kaldrabilmek iin see-
neklerde verilen noktalardan hangisine kuvvet uy-
gulamamz gerekir?
A) X B) Y C) Z D) T
5.
20 N
Yanda verilen hareketli makara
sisteminde 20 N arlndaki
yk 4 m yukar karmak iin
makarann ipi ka m yukar e-
kilmelidir?
A) 8 B) 6 C) 4 D) 2
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
167
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 2
6. Oulcan 1 ton arln-
daki sanda kuvvet uy-
gulamasna ramen san-
d hareket ettirememek-
tedir.
Buna gre Oulcan'n
sand hareket etti-
rememesinin nedeni
aadakilerden hangi-
sidir?
A) Srtnme kuvveti itme kuvvetine eittir.
B) Srtnme kuvveti itme kuvvetinden kktr.
C) Srtnme kuvveti itme kuvveti ile ayn ynldr.
D) Sanda srtnme kuvveti kesinlikle etki etmemek-
tedir.
7. "Gnlk hayatta karlatmz makinelerin yapsnda
basit makinelerden birka tanesi birden yer alabilir. Bu
makinelerin bir araya getirilmesi ile oluan makinelere
bileik makine denir."
Buna gre bir bileik makine olan el arabasnda
bulunan basit makineler aadakilerden hangisin-
de doru verilmitir?
A) Kama ve kaldra
B) Tekerlek ve kama
C) Kaldra, kama ve eik dzlem
D) Kaldra, eik dzlem ve tekerlek
8. Boylar, yaraplar eit olan vidalarn vida admlar
aada verilmitir.
Buna gre vidalar eit kuvvetle 2 kez dndrld-
nde hangisi tahtaya daha ok gmlmtr?

A)
Vida adm
2 mm
Vida adm
1 cm
B)
Vida adm
2 cm
Vida adm
1 mm
C) D)
9. Eski lokomotiferde ihtiya duyulan enerjiler kmrden
salanyordu.
Buna gre bir buharl lokomotifte kmrn yanma-
sndan tekerleklerinin dnmesine kadar gerekle-
en enerji dnm aadakilerden hangisinde
doru verilmitir?
A) Is S Kimyasal S Hareket
B) Kimyasal S Hareket S Is
C) Elektrik S Is S Kimyasal S Hareket
D) Kimyasal S Is S Hareket
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
168
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 3
1. I. Durakta hareketsiz bekleyen yk
II. Bfenin 1. rafndaki vazoyu, 3. rafa koyan Damla
III. Daa trmanan Uur
IV. Bir yay iki taraftan elle ekerek geren Sarp
Yukardaki olaylar gerekletiren rencilerden
hangileri fen anlamnda i yapmtr?
A) II ve IV B) II, III ve IV
C) I, III ve IV D) I, II, III ve IV
2. Aadaki ifadelerde verilen yorumlarndan hangisi
yanltr?
A) Bir cismin potansiyel enerjisi cismin ktlesi ile do-
ru orantldr.
B) Bir cismin kinetik enerjisi cismin sratine baldr.
C) Yere doru hzlanan cismin kinetik enerjisi azalr.
D) Yerden yukar doru kaldrlan bir cisim iin yere-
kim kuvvetine kar i yaplr.
3.
II I
G
G
4 m 1 m
III
G
Eik dzlem, hareketli makara ve kaldratan oluan
I, II, III basit makinelerde srtnmeler ve makara ar-
lklar nemsizdir. Basit makinelerde arl G olan ci-
simler ekildeki gibi dengede tutuluyor.
Buna gre hangilerinde kuvvet kazanc 2 olur?
C) I ve II D) II ve III
4. Uur Usta demir bir levhay 15 N lik kuvvet uygulaya-
rak yatay dzlemde hareket ettirmesi sonucu, 180 J lik
i yapyor.
Buna gre, Uur Usta demir levhay ilk konumun-
dan ka m ileriye gtrr?
(Srtnmeler nemsizdir.)
A) 12 B) 14 C) 15 D) 18
5.
Ok
K L
X Y
X ve Y kasnaklar ekildeki gibi birbirine balanarak
dndrldnde merkezlerine yaptrlan silindirlere
sarl iplere bal K ve L cisimleri hareket etme zellii-
ne sahiptir.
X kasna ok ynnde dndrldnde K ve L ci-
simlerinin yukar (c) ya da aa (T) hareketleri iin
aada verilenlerden hangisi dorudur?

K L
A)
T T
B)
c c
C)
c T
D)
T c
6. Aadaki seeneklerde verilen hareketli cisimlerin a-
rl 20 N dur.
Bu cisimlerden hangisinde bulunduu zeminde
srtnme kuvveti en fazladr?

A)
Cam yzey
F
20 N
B)
Tahta yzey
F
20 N
C)
Mermer yzey
F
20 N
D)
Tahta yzey
)
akll yzey
F
20 N
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
169
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 3
7. Aadaki eik dzlemler zerinde arlklar eit
blok dengede tutuluyor.

F
1
1m 3m
F
2
1m 2m
F
3
3m 2m
Bloklar dengede tutan dinamometrelerin gster-
dikleri F
1
, F
2
ve F
3
kuvvetlerinin byklk srala-
mas nasldr? (Srtnmeler nemsizdir.)
A) F
3
> F
2
> F
1
B) F
1
> F
2
> F
3
C) F
2
> F
3
> F
1
D) F
1
> F
3
> F
2
8.
Radyo
dinlemek
I
Deftere yaz
yazmak
II
dinlemek
Keman
almak
III
yazmak
Paten
kaymak
IV
Yukarda verilen durumlardan hangisinde srtn-
me kuvvetinin eksisi yoktur?
9.
Yandaki bisikletin paralarnn basit makinelerle ele-
tirilmesi aada verilmitir.
I. Pedal S krk
II. Fren sistemi S Kaldra
Buna gre yaplan yorumlardan hangileri doru-
dur?
A) I ve II dorudur.
B) Yalnz I dorudur.
C) Yalnz II dorudur.
D) I ve II yanltr.
10.
F
1
F
2
30 N 60 N
Yukardaki palangalarda 30 N luk yk F
1
ile 60 N luk
yk F
2
kuvvetiyle dengelenmitir.
Makara arlklar ve srtnmeler nemsiz olduu-
na gre
F
F
2
1
oran aadakilerden hangisinde do-
ru verilmitir?
A)
2
1
B)
4
3
C)
3
4
D) 2
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
170
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 4
1.
I
II
III
IV
V
Makara arlklar ve srtnmelerin nemsenmedi-
i yukardaki makara sisteminde I, II, III, IV, V nu-
maral yklerin byklkleri arasndaki iliki aa-
dakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) I > II > III > IV > V B) I > II = III > IV = V
C) IV > V > I = III > II D) IV > V > III > I > II
2.
I II
X
Z
Y
r
3r
3r
Yukardaki kasnak sisteminde Z kasna ok ynn-
de 3 tur dnerse X ve Y kasnaklar hangi ynlerde
ka tur dner?
X Y
A) II, 3 tur I, 9 tur
B) I, 3 tur II, 3 tur
C) II, 9 tur II, 3 tur
D) II, 3 tur II, 3 tur
3.
X
Y
Yandaki eit kollu
teraziye X ve Y ci-
simleri konuluyor ve
terazi ekildeki gibi
dengede kalyor.
Buna gre aa-
daki kaldralar-
dan hangisi yatay
olarak dengede
kalabilir?
(Kaldra ubuklarnn arlklar nemsizdir.)

A)
X Y
B)
X Y
C)
X Y
D)
X Y
4. I noktasndan braklan bir top srtnmesi nemsen-
meyen bir ortamda aadaki gibi III noktasna kabil-
mektedir.

I III
II
Yukardaki olayla ilgili renci yorum yapyor.

Cisim Iden IIye giderken
srati artar.
II noktasndan IIIe kan
cismin potansiyel enerjisi
azalr.
II noktasnda cismin kinetik
enerjisi en kktr.
zlem
Burak
Dilara
Buna gre, hangi rencilerin yapt yorumlar
yanltr?
A) Yalnz Dilara B) Dilara ve zlem
C) zlem ve Burak D) Dilara, zlem ve Burak
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
171
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 4
5.
Kinetik enerjisi cismin ktle-
sine ve sratine baldr.
ekim potansiyel enerji ci-
simlerin yksekliinden do-
lay sahip olduklar enerjidir.
yapabilme yeteneine
enerji ad verilir.
1. k 2. k 3. k 4. k
D
D D Y Y
Y
Yukardaki cmleleri doru ise D, yanl ise Y ola-
rak deerlendiren Yamur hangi ka ulamakta-
dr?
A) 1. k B) 2. k
C) 3. k D) 4. k
6.
F
F
G
I.
F
G
F
G G
II.
III. IV.
Yukarda verilen kasnaklardan hangilerinde kuvvet
kazanc yoktur?
A) I ve II B) II ve III
C) I, II ve IV D) I, II, III ve IV
7.
3r
2r
3r
r
K
M
L
N
1 2
Yukardaki kasnak sistemini kuran Cemil retmen, K
kasnan ok ynnde 2 tur dndryor.
Buna gre Cemil retmen N kasnann hangi
ynde ka tur dneceini gzlemler?
A) 2 ynnde 1 tur B) 2 ynnde 2 tur
C) 1 ynnde 1 tur D) 1 ynnde 3 tur
8.
F
Buz zemin
1 kg
Bir aratrmac srtnme kuvveti-
nin cismin ktlesine bal olup ol-
madn test etmek istiyor. nce
buz zemin zerinde 1 kg ktleli cis-
mi hareket ettiriyor.
Buna gre sisteme ek olarak aadakilerden han-
gisi ile deney devam etmelidir?

A) A)
2F
Toprak zemin
1 kg
B)
F
Hal zemin
2 kg
C)
Toprak zemin
C) C)
F
Buz zemin
2 kg
D)
Hal zemin
D)
2F
Buz zemin
3 kg
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
172
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 5
1.
F
1
x
F
2
x/2
F
3
2x
Yukardaki srtnmesiz ortamlarda zde cisimler F
1
,
F
2
ve F
3
kuvvetleri uygulanarak srasyla x,
x
2
, 2x yol-
larn alyorlar.
Cisimler zerinde yaplan iler eit olduuna gre;

F
1
kuvveti F
2
kuvvetinden
daha byktr.
Kuvvetlerin byklk srala-
mas F
2
> F
1
> F
3
eklindedir.
F
3
kuvveti F
1
ve F
2
kuvvet-
lerinden daha byktr.
F
1
, F
2
, F
3
kuvvetlerinin b-
yklkleri birbirine eittir.
Yamur
Oulcan
Samet
Sla
rencilerden hangisinin yapt yorum dorudur?
A) Yamur B) Sla
C) Oulcan D) Samet
2.
F
1600 N
Yandaki makara sisteminde
1600 N lik arlk F kuvveti ile
dengeleniyor.
Buna gre, F kuvveti ka N
dir? (Makara arl ve sr-
tnme nemsenmiyor.)
A) 100 B) 200 C) 3200 D) 6400
3.
Cismin yksekliinden dolay sahip
olduu enerjiye ne ad verilir?
Kimyasal
Enerji
1
Gne pilleri Dnyamza gelen gne
enerjisini ilk nce hangi enerji eidi-
ne dntrr?
Mekanik
Enerji
2
Is
Enerji
3
Farkl scaklktaki sistemler arasnda
alnp verilen enerjiye ne denir?
Potansiyel
Enerji
4
Yukarda verilen sorularla numaralandrlm ce-
vaplar doru eletirildiinde ka numaral cevap
darda kalr?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
4.
Kuvvet (N) Uzama miktar (cm)
0,5 10
1 20
1,5 30
2 40
Yukarda tabloda bir yaya uygulanan kuvvetin olutur-
duu uzama miktar deerleri gsterilmitir.
Buna gre yay ile ilgili izilen aadaki grafkler-
den hangisi dorudur?

A) Kuvvet (N)
Uzama
miktar (cm)
10 0 0
0 0
20 30 40 10 20 30 40
10 20 30 40 10 20 30 40
2
1,5
1
2
1,5
1
2
1,5
1
2
1,5
1
0,5
B) Kuvvet (N)
Uzama
miktar (cm)
0,5
C) Kuvvet (N)
Uzama
miktar (cm)
0,5 0,5
D) Kuvvet (N)
Uzama
miktar (cm)
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
173
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 5
5. X: Yoku aa inen bisikletli
Y: Belirli bir ykseklikteki rafta duran vazo
Z: Paratyle uaktan atlayan parat
T: Yatay yolda hareket eden otomobil
Yukarda X, Y, Z, T ile belirtilen olaylar kinetik ener-
ji ve potansiyel enerji deerlerinin olup olmamas
ynnde gruplandrmak isteyen layda aadaki-
lerden hangisini oluturursa doru olur?
(Potansiyel enerji: PE, Kinetik enerji: KE)

A)
PE KE
T T X, Z Y
B)
PE KE
Z X, Y
C)
PE KE
X
Z
X
Z
T Y
D)
PE KE
Y T
T
X
Z
6.
K
L M
Bir cisim srtnmesi nemsen-
meyen bir ortamda yandaki gibi
L-M noktalar arasnda salnm
hareketi yapyor.
Buna gre cismin en byk
kinetik enerjiye sahip olduu
konum aadakilerden hangi-
sinde doru verilmitir?

A)
K
L M
B)
K
L M
C)
K
L M
D)
K
L M
7.
I
ok
II
I dilisinin di says II
dilisinin di saysnn
iki katdr.
I nolu dili ok ynn-
de 1 tur atarsa, I ve
II nolu dililerin son
grnmleri aada-
kilerden hangisinde
doru verilmitir?

A) B)
C) D)
8.
F
P
h
l
Sezen, aadaki eik dz-
lemde P ykn F kuvve-
tiyle ekiyor.

Eik dzlemin boyu = /
Eik dzlemin ykseklii = h
Buna gre eik dzlemde kuvvet kazancnn eik
dzlemin boyuna bal olup olmadn aratran
Sezen, yukardaki dzenee ek olarak aadaki-
lerden hangisini semelidir?

A)
2F
P
2h
l
B)
2F
P
h
l
C)
F
P
h
2l
D)
F
2P
h
2l
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
174
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 6
1.
Srtnmenin ihmal edildii bir ortamda
gerilmi bir yayda depolanan ..............
......... enerjisi, okunun yay brakma-
syla .......... enerjiye dnr.
Ayrca srtnmesiz ortamda aadan
yukarya atlan tan kinetik enerjisi aza-
lrken ......... enerjisi artar.
Buse
Buse'nin yukarda aklama yapt paragrafarda
bo braklan yerlere gelebilecek kavramlar aa-
dakilerden hangisinde doru verilmitir?
I II III
A) Esneklik
potansiyel
Kinetik Yerekim
potansiyel
B) Yerekim
potansiyel
Esneklik
potansiyel
Mekanik
C) Esneklik
potansiyel
Yerekim
potansiyel
Kinetik
D) Yerekimi
potansiyel
Kinetik Yerekim
potansiyel
2.
3. raf
2. raf
1. raf
h
h
h
Yanda verilen kitapl-
n 3. rafnda bulunan
iki zde kitaptan bir
tanesi 1. rafa, dieri 2.
rafa konuluyor.
Buna gre;
I. 1. rafa konulan kitabn ekim potansiyel enerjisi
dier kitaba gre daha kktr.
II. 2. rafa konulan kitabn ekim potansiyel enerjisi 1.
rafa konulan kitabnkinden daha byktr.
III. ekim potansiyel enerjideki azalma 2. rafa konu-
lan kitap iin daha fazladr.
verilen ifadelerden hangileri yanltr?
A) Yalnz I B) Yalnz III
3. Aada verilenlerden hangisi kuvvetin destekle
yk arasnda olduu kaldra tipine rnektir?

A) B)
C) D)
4.
Olaylar Aklamalar
Doruk kaydraktan
aa doru kayyor.
Potansiyel enerji ar-

tar.
Atakan sand ite-
rek dz bir yolda
hareket ettiriyor.
Potansiyel enerji
azalr.
Buse sabit sratle
tepeye trmanyor.
H
Sadece kinetik ener-
jisi vardr.
(olaylarn getii ortamlarda srtnme ihmal ediliyor.)
Yukardaki olay ile aklamalar aadakilerden
hangisinde doru eletirilmitir?
A) B) C) D) H
H
H H
5. Aada srtnme kuvveti ile ilgili verilen ifadeler-
den hangisi yanltr?
A) Cisimlerin kinetik enerjileri azaltlabilir.
B) Birimi yoktur.
C) Srtnen yzeylerin trne baldr.
D) Yn daima cismin hareket ynyle zttr.
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
175
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 6
6.
2r
3r
r
X
Z
Y
1
2
Yukarda X, Y, Z dililerinden oluan bir sistem veril-
mitir.
Buna gre;
I. Y dilisi 1 ynnde dnerse, X, 2 ynnde dner.
II. X dilisi 4 tur atarsa, Z, 2 tur atar.
III. Z dilisi 2 ynnde 3 tur atarsa, Y dilisi 1 ynn-
de 1 tur atar.
IV. Y dilisi 3 tur atarsa, Z dilisi 9 tur atar.
verilen ifadelerden hangisi yanltr?
7. 1. Bisiklet dililerinin yalanmas
2. Bavullara tekerlek taklmas
3. Karl ve Buzlu yollara kum dklmesi
4. Otomobillerin lastiklerine zincir taklmas
Yukarda verilen rneklerden hangileri srtnmeyi
artrmak, hangileri srtnmeyi azaltmak iin yap-
lr?

Srtnmeyi
artrmak
Srtnmeyi
azaltmak
A) 3 ve 4 1 ve 2
B) 2, 3 ve 4 Yalnz 1
C) 1 ve 2 3 ve 4
D) Yalnz 3 1, 2 ve 4
8. Bir otomobilin srcs for 15000 N arlndaki
arala 8 m yksekliindeki bir rampay, eimleri farkl
olan drt yoldan giderek amtr.

8m
12m
1
8m
10m
2
8m
14m
3
8m
16m
4
Buna gre yukardaki sistemlerden hangisinde
aracn yoldan kazanc en fazladr?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
9.
X
Y
Yer
Cisim
60 N
2m
4m
Bir renci, arl 60 N olan bir
cismi ekilde grlen X noktasn-
dan yere doru serbest brak-
yor.
Buna gre, cismin Y noktasn-
dan geerken sahip olduu ki-
netik enerjisi ka joule olur?
(Ortamdaki srtnmeler ihmal
ediliyor.)
A) 600 B) 360 C) 240 D) 120
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
176
FEN VE TEKNOLOJ
KARMA TEST - 7
1. layda Sla
Sol Sa
1
birim
layda ve Sla yukardaki gibi tahterevalliye bindiklerin-
de denge salanyor.
Buna gre;
I. layda'nn arl Sla'nn arlndan azdr.
II. layda ile Sla yer deitirirse tahterevallinin den-
gesi sola doru bozulur.
III. layda bir birim destee yaklarsa destein den-
gesi saa doru bozulur.
ifadelerden hangileri dorudur?
(Tahterevalli ubuunun arl ihmal ediliyor.)
2.
D
1
Kuvvet
Kuvvet
D
2
P yk P yk
Kuvvet
D
3
P yk
Yukardaki dzeneklerde P yk belirli kuvvetlerle
dengeleniyor.
Buna gre, dinamometrelerin gsterdii D
1
, D
2
, D
3

deerleri arasndaki iliki aadakilerden hangi-
sinde doru verilmitir? (Makara arlklar ve sr-
tnmeler nemsenmiyor.)
A) D
1
= D
2
= D
3
B) D
1
> D
3
> D
2
C) D
3
> D
2
> D
1
D) D
2
> D
3
> D
1
3.
1
2
3 5
6
7
L
4
1 noktasndan serbest braklan L cismi 6 noktasna
kadar kabilmektedir.
Buna gre, 6 noktasndan serbest braklan L cismi
2 noktasna kadar kabildiine gre, (1 - 7) nokta-
lar aras yolun hangi noktalar aras kesinlikle sr-
tnmelidir?
A) (1 - 2) B) (2 - 4)
C) (5 - 6) D) (4 - 7)
4.
I
II
III
Maa
ekilde gsterilen maa dzeneinde I, II, III nu-
maralar ile gsterilen yerlerle ilgili aada verilen
ifadelerden hangisi yanltr?
A) I nolu ksm yktr.
B) III nolu ksm destektir.
C) II nolu ksm, kuvveti gsterir.
D) II ile III aras yk koludur.
5. K: Srat = 20 km/h Ktle = 5 kg
L: Srat = 250 km/h Ktle = 10 kg
M: Srat = 70 km/h Ktle = 1,2 kg
N: Srat = 100 km/h Ktle = 2,5 kg
Yukarda srat ve ktleleri verilen K, L, M, N ara-
larndan hangisinin kinetik enerjisi en byktr?
A) K B) L C) M D) N
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
177
FEN VE TEKNOLOJ
6.
Yzeylerin
yalanmas
Yzeylerin przl
olmas
Tekerlek
kullanlmas
Rstem
Seda
Banu
Yukardaki rencilerden hangisinin verdii rnek
srtnmeyi azaltc zelliktedir?
A) Yalnz Rstem
B) Rstem ve Seda
C) Seda ve Banu
D) Rstem, Seda ve Banu
7.
Volkan kutuyu iterek
hareket ettiriyor.
I
Beng bankta oturup
biraz dinleniyor.
II
Kemal merdivenle 3.
kata kyor.
III
Deniz merdivenlerden
iniyor.
IV
Yukardaki resimlerden hangilerinde bulunan kii-
ler fen anlamnda i yapmtr?
A) I ve II B) I, II ve III
C) II, III ve IV D) I, III ve IV
8.
ekil 1
ekil 2
30 cm
35 cm
40 cm
X
Y
Y
Z
Z
Z
Z
X
X
ekil 1 de gsterilen serbest haldeki yayn ucuna ekil
2 deki gibi ayr ayr X, Y, Z cisimleri aslm ve yaydaki
uzama miktarlar gsterilmitir.
Buna gre hangi cisimlerin arl birbirine eit-
tir?
A) X ve Y B) X ve Z
C) X ve Z D) X, Y ve Z
9.
Dz ve srtnmesiz yatay bir yolda durutan
harekete balayan bir otomobil ksa bir sre
yol alarak belirli bir srate ulayor.
Yukarda aklamas yaplan rnekle ilgili aada
izilen grafklerden hangisi doru olabilir?

A)
Potansiyel enerji
Zaman
B)
Kinetik enerji
Zaman
C)
Potansiyel enerji
Zaman
D)
Kinetik enerji
Zaman
0 0
0 0
KARMA TEST - 7
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
178
FEN VE TEKNOLOJ
1. Arlk ve ktlenin tanmn yaparak aralarndaki farklar
yaznz.
2.
10 cm
ekil I
ekil II
ekil III
Bo bir yaya aslan 5 kg ktleli cisim yay ekil II'deki
gibi 10 cm uzatyor. Ayn yaya 10 kg ktleli cisim aslr-
sa yay ka cm uzar? (g = 10 N/kg)
3. ve enerjiyi tanmlayarak birimlerini yaznz.
4. Srtnme kuvvetini rnekler vererek ksaca aklay-
nz.
NTE SONU YAZILI SORULARI
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
179
FEN VE TEKNOLOJ
5.
m m
10 m
F = 25 N
Yatay ve srtnmesiz dzlem zerindeki m ktleli cis-
me F = 25 N deerinde bir kuvvet, 10 metre boyunca
uygulanyor. Yaplan ii hesaplaynz.
6.
A
V = 6 m/s
m = 1 kg ......................................
B
V = 10 m/s
m = 2 kg ......................................
C
V = 4 m/s
m = 0,8 kg ......................................
Yukarda srati ve ktleleri verilen cisimlerin kinetik
enerjilerini hesaplaynz.
7.
G
K
=18 N
9 m
K
G
L
=12 N
3 m
L
Yukardaki ekilde arl 18 N olan K topu ile arl
12 N olan L topu gsterilen yksekliklerde tutuluyor. K
ve L toplarnn ekim potansiyel enerjilerini hesaplay-
nz.
8. Enerjinin korunumunu ksaca aklaynz.
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
180
FEN VE TEKNOLOJ
9.
L
A
B C
h=20 m
m = 0,5 kg
Srtnmesiz ABC yolunda m = 0,5 kg ktleli cisim
h = 20 m yksekliinde A noktasndan serbest bra-
klyor. Buna gre L cisminin A, B ve C noktalarndaki
potansiyel enerjilerini bulunuz. (g = 10 N/kg)
10.
8 m
P
40 N
10 m
Arl 40 N olan P cismi kaldra yardmyla F kuvveti
etkisinde dengededir. Buna gre F kuvveti ka new-
tondur? (Kaldra ubuunun arl ve srtnmeler
nemsizdir.)
11.
F
P = 90 N
9 0 N arlndaki bir cisim ekildeki gibi F kuvveti ile
yukar ekilmektedir. Buna gre F kuvveti en az ka
N'dur? (Srtnmeler ve makara arl nemsizdir.)
12.
X
Y
Z
Yukarda X, Y, Z dili arklar ekildeki gibi birbirine do-
kunmaktadr. Z dilisi ekilde gsterilen ok ynnde
dndrlyor. X ve Y nin dnme ynn Z nin dnme
yn ile karlatrnz.
P
a
l
m
e

Y
a
y
n
c
k
181
FEN VE TEKNOLOJ
13.
K
L
M
60 di
20 di
10 di
a) Dili arklardan en by olan K dili ark, 2 de-
vir yaparsa M dili ark ka devir yapar?
b) Dili arklardan en k olan M dili ark 2 devir
yaparsa K dili ark ka devir yapar?

14.
Yukarda verilen aralardan hangileri aada ekli ve-
rilen kaldra tipine rnektir?

Kuvvet
Yk
182
FEN VE TEKNOLOJ
BL - BUL
Aadaki bulmacay sorular cevaplayarak doldurunuz.
7
5
4
9
2
8
10
6
1
3
SORULAR
1. Arlk len alet.
2. Cisimlerin hareketleri nedeniyle sahip olduklar enerji.
3. Cismi harekete geiren ya da hareket halindeki cismi
durduran etki.
4. yapabilme yetenei.
5. Hareketli ve sabit makara sistemi.
6. ve enerji birimi.
7. Sabit bir noktaya aslan ve dnerek cisimlerin hareket
etmelerini kolaylatran basit makina.
8. Birbirine temas eden iki maddenin harekete kar gs-
terdii direnten doan kuvvet.
9. Bir kuvvet birimi.
10. Ktle birimi.

7 Unite 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

7 Unite 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

99

eklinde yazlr. birimi olarak, joule kullanlr.

Potansiyel enerji ar-

You might also like