5.1.

Pojam i osobine neodreenog integrala

Neka je data funkcija F(x). Osnovni zadatak diferencijalnog rauna je da se nae izvod ili
diferencijal! te funkcije, tj. f(x)=F'(x) ili f(x)dx=dF(x).
Sada se postavlja inverzni problem: nai funkciju F(x) koja una kao izvod datu funkciju
f(x) ih kao diferencijal f(x)dx. Funkcija F(x) sa naznaenim osobinama, se zove
neodreeni integral diferencijala f(x) ili primitivna funkcija funkcije f(x). Prema tome
integralni i diferencijalni raun su meusobno inverzne operacije. Integracija je postupak
iznalaenja primitivne (prvobitne) funkcije na osnovu izvoda ili diferencijala te funkcije.
Da je funkcija F(x) primitivna funkcija funkcije f(x) simboliki se pie f(x)dx - F(x). a ita
se neodreeni integral funkcije f(x). Funkcija f(x) se naziva integral ili podintegralna
funkcija, a f(x)dx je podintegralm izraz. Promjenljiva x se naziva integraciona
promjenljiva. Znak integracije je izdueno slovo S koji pokazuje da naznaena operacija
ima slinosti sa sumiranjem. Poto se sve funkcije koje imaju isti izvod razlikuju samo za
jednu proizvoljnu konstantu C, tj. ako je F'(x)=f(x), tada je i [F(x)+C]'=f(x), funkcija
F(x)+C je najopiija funkcija koja ima kao izvod funkciju f(x) ili kao direrencijai f(x)dx.
konstanta C je neodreena i po njoj se i integral naziva neodreeni integral. Zbog
proizvoljnosti, neodreenosti konstante C skup primitivnih funkcija funkcije funkcije
beskonaan.

Primjer:
( )
( )
2 3 3 2
3 , 3
,
x x x x
x dx x C jer je x C x
e dx e C jer je e C e
'
= + + =
'
= + + =
}
}
U cilju odreivanja jedinstvene primitivne funkcije potrebno je poznavati tzv. poetni
uslov. Na primjer, ako za funkciju f(x) = 2x treba odrediti primitivnu funkciju koja prolazi
kroz taku A(1,2), tada postoji samo jedno jedino rjeenje, a to je slijedee: F(x) = x
2
+1, jer
je F(x) = 9
2xdx = x
2
+ C , a prema uslovu zadatka F(1) = 2, tj.
1+C=2. Odakle slijedi daje C=1.
Iz definicije neodreenog inlegrala neposredno proizilaze slijedee osnovne osobine:
1) Izvod neodreenog integrala jednak je podinlegralnoj funkciji, a diferencijal
neodreenog integrala jednak je podintegralnom izrazu.





2) Neodreeni integral diferencijala funkcije jednak je sumi te funkcije i proizvoljne
konstante:
dF(x) = F(x) + C
Iz 1) i 2) osobine izlazi da se znaci d i ponitavaju.
3) Konstantni faktor podintegralne funkcije se moe izvui ispred znaka integrala.
fkf(x)dx = kjf(x)dx

4) Integral zbira je jednak zbiru integrala.
(f,(x) + f
2
(x))dx = f,(x)dx + [f
2
(x)dx



( ) ( )
( ) ( )
f x dx f x
d f x dx f x dx
(
' =

=
}
}
5.2. Tablica osnovnih integrala
Tablica osnovnih integrala se dobija na osnovu tablice izvoda elementarnih
funkcija dodavanjem proizvoljne konstante.

5

6

7

8

9

10
ln
x
x
a
a dx C
a
= +
}
x x
e dx e C = +
}
sin cos xdx x C = +
}
cos sin xdx x C = +
}
2
cos
dx
tgx C
x
= +
}
2
sin
dx
ctgx C
x
= +
}
5.3. Osnovni metodi integracije

Integraciju nekog izraza koji se ne nalazi u tablicama osnovnih mlegrala potrebno je
pokuati svoenjem na osnovne integrale.
Primjer



Ukoliko je nemogue na gore opisani nain tjeiti integralni zadatak, rada se koriste
slijedei metodi:
1) metod zamjene,
2} metod parcijalne integracije
( )
3 2 2
3
3
2 2
2 5 3 4 3 4
2 5 3 4 5ln 3
2
x
x x
x x x x e dx dx
dx xdx e dx x x x e C
x x x x
+
= + = + + +
} } } } }
5.3.1. Metod zamjene
Neka je dat problem
f(x)dx (1)
Koji se ne rjeava pomou osnovnih integrala.
Uvoenjem odgovarajue zamjene promenljive i diferencijala pod znakom integrala
x = (t) dx = ' (t)dt
gdje je p(t) neprekidna funkcija s neprekidnim izvodom, integral (1) postaje
f( (t) '(t) dt. (2)

Cilj je da se integral (2) moe rjeiti pomou osnovnih intervala. Tada je dobijeno rjeenje
funkcija od novo uvedene integracione promenljive t, koji na kraju treba zamjeniti
prvobitnom integracionom promjenljivom x.
Primjer:
( )
( )
( )
( )
1
2
2
2 1 1 2
2
2
1. 1
1 1
1
2)
2
2
1 1 1
2 2 2
3)
1
1
ln ln 1
1
4)
1
n
n
n t
n
n
x
x x
x
x
x
x
x
x
a bx dx n
a bx t
bdx dt
dt
dx
b
a bx t
a bx dx t dt C C
b b n n
e xdx
x t
xdx dt
dt
xdx
e xdx e dt e C e C
dt
t
t u
dt du
dt du
u C t C
t u
e
dx
d
e t
e dx dt
e
d
+
+
+
+ =
=
=
+
+ = = + = +
+ +
=
=
=
' = = + = +
+
+ =
=
= = + = + +
+
+
=
=
+
}
} }
}
} }
}
}
}
1 1 1
ln 1 ln 1
1 1 1 1
x x
t dt
dx dt dt dt t t C e e C
t t t
+
= = = = + + = + +
+ +
} } } } }
5.3.2. Metod parcijalne integracije
Metod parcijalne integracije se najee primjenjuje kada je podimegralna funkcija u
obliku proizvoda. Ova metod je posledica pravila diferencijacije proizvoda Neka su u(x) i
v(x) funkcije koje imaju neprekidne izvode, onda je
d(uv) - udv + vdu ili
udv = d(uv) - vdu

Integracijom prethodne relacije se dobija
udv = uv - vdu. (3)

jednaina (3) predstavlja formulu za parcijalnu integraciju. Cilj ovog metoda je da se integral
lijeve strane pogodnom podjelom podintcgralnog izraza na u i dv svede na prostiji za
rjeavanje.

Primjer:
( )
1.
2. ln
ln
ln ln ln
3. cos
cos
sin
1 cos cos sin
sin
sin
cos
x
x
x
x x x x x x
x
x
x
x x x
x
xe dx
u x dv e dx
du dx v e
e dx xe e dx xe e dx xe C
xdx
u x dv dx
dx
du v x
x
xdx x x dx x x x C
e xdx
u x dv e dx
du xdx v e
e xdx e x e xdx
e xdx
u x dv dx
du
= =
= =
= = = +
= =
= =
= = +
= =
= =
= +
= =
=
}
} } }
}
} }
}
} }
}
( ) 2 sin sin cos
x
x x x
xdx v e
e xdx e x e xdx
=
=
} }
Zamjenom relacije (2) u relaciju (1) dobija se
e
x
cos xdx = e
x
cos x + e
x
sin x - e
x
cos xdx,
odakle je
e
x
cos xdx e
x
(cos x + sin x) + C

Osim ovih metoda postoji niz postupaka za integraciju. Integralni raun svakako je tei
od diferencijalnog rauna. To vai i za mnoge druge inverzne operacije. Dok su
diferencirali elementarnih funkcija i same elementarne funkcije, integral takvih
jednostavnih funkcija kao to su:



nema rjeenje u obliku elementarnih funkcija ili njihovih kombinacija




1
2
3
1 sin 1
,
log
1
x
ili
x x
x +
5.4. Pojam i osobine odreenog integrala

Neka je f(x) definisana i ograniena pozitivna funkci]a u intervalu [a,b]. Oblast ravni
ograniena dijelom grafika funkcije y=f(x) nad intervalom [a,b], pravama x=a,
x=b i intervalom [a,b] ose 0x, predstavlja krivolinijski trapez ABCD. Postavlja se zadatak
odreivanja povrine krivolinijskog trapeza ABCD.
Ako se podjeli interval (a,b). proizvoljno na n podintervala takama podjela
a = x
0
, x
1
, x
2
x
n-1
, x
n
= b.
gdje je
X
0
< X
1
< X
2
< X
n-1
< X
n

Tada se dobijaju podintegrali razliitih duina. Duine se oznaavani redom sa
x
1
, x
2
.... x
n
..
tj. x
1
- xo = x
1
; x
2
- x
1
= x
2
; . x
k
x
k-1
= x
k
. . . x
n
x
n-1
= x
n

Neka su m-. m
2
m
k
,.., m
n
najmanje vrijednosti funkcije, a M-. M
2
M
k.......
M
n
najvee
vrijednosti funkcije u podintervalima
[x
0
, x
1
] , [x
1
, x
2
], .... [x
k-1
,x
k
], ... . [x
n-1
, x
n
],
Neka se posmatraju slijedei zbirovi:

1 1 2 2
1
1 1 2 2
1
... ...
...
n
k k n n i i
i
n
k k n n i i
i
P m x m x m x m x m x
P M x M x M x M x M x
=
=
= A + A + + A + + A = A
= A + A + + A + A = A

Suma naziva donja integralna suma, a suma gornja integralna suma

SLIKA; 5-1

predstavlja povrinu stepenasto opisanog poligona oko krivolinijskog trapeza ABCD, a
predstavlja povrinu stepenasto upisanog poligona u krivolinijski trapez ABCD. Ako se sa P
oznaava povrina krivolinijskog trapeza ABCD, tada vai nejednakost:

tj. povrina traenog krivolinijskog trapeza se nalazi izmeu povrine stepenasto upisanog i
slepenasto opisanog poligona za svaku podjelu intervala [a,bj. Ako se broj
podintervala stepenasto upisanog i opisanog poligona u krivolinijski trapez ABCD
konvergirali konanoj i odreenoj zajednikoj vrijednosti, povrini krivolinijskog
trapeza ABCD, a njihova granina vrijednost je
P
P
P
P
P P P s s
lim lim
x x
P P P

= =