Gio trnh Truyn ng in T ng

Bin tp bi:
Khng Cng Minh

Gio trnh Truyn ng in T ng

Bin tp bi:
Khng Cng Minh
Cc tc gi:
unknown

Phin bn trc tuyn:

http://voer.edu.vn/c/0ead17e2

MC LC
1. Chng 1:
1.1. Khi nim chung v h truyn ng in t ng
2. Chng 2:
2.1. Cc tnh c ca ng c in
2.2. c tnh c ca ng c mt chiu kch t ni tip (mnt) V hn hp (mhh)
2.3. c tnh c ca ng c khng ng b (K)
2.4. Cc c tnh c khi hm ng c K
3. Chng 3:
3.1. iu chnh cc thng s u ra ca h thng truyn ng in
3.2. Cc phng php iu chnh tc ng c khng ng b bng thay i thng
s
4. Chng 4:
4.1. iu chnh tc truyn ng in Cc h thng b bin i ng c
5. Chng 5:
5.1. Qu trnh qu truyn ng in
6. Chng 6:
6.1. Chn cng sut ng c in
7. Chng 7:
7.1. H thng iu khin t ng
8. Ti liu tham kho
8.1. Ti liu tham kho
Tham gia ng gp

1/201

Chng 1:
Khi nim chung v h truyn ng in t ng
Mc ch v yu cu:
+ Nm c cu trc chung ca h thng truyn ng in t ng (HTTT).
+ Nm c c tnh ca tng loi ng c trong cc h thng truyn ng in t ng
c th.
+ Phn tch c cc phng php iu chnh tc ng c v vn iu chnh tc
trong cc h b bin i ng c .
+ Kho st c qu trnh qu ca HTTT vi cc thng s ca h hoc ca ph
ti.
+ Tnh chn cc phng n truyn ng v nm c nguyn tc c bn chn cng
sut ng c in.
+ Nm c cc nguyn tc c bn iu khin t ng HTTT.
+ Phn tch v nh gi c cc mch iu khin t ng in hnh ca cc my hoc
h thng c sn.
+ Nm c nguyn tc lm vic ca phn t iu khin logic.
+ Tng hp c mt s mch iu khin logic.
+ Thit k c cc mch iu khin t ng ca cc my hoc h thng theo yu cu
cng ngh.

Cu trc v phn loi h thng truyn ng in t ng (t t)

Cu trc ca h thng truyn ng in t ng:
* nh ngha h thng truyn ng in t ng:
+ H truyn ng in t ng (T T) l mt t hp cc thit b in, in t, v.v.
phc v cho cho vic bin i in nng thnh c nng cung cp cho cc c cu cng

2/201

tc trn cc my sn sut, cng nh gia cng truyn tn hiu thng tin iu khin qu
trnh bin i nng lng theo yu cu cng ngh.
* Cu trc chung:

Hnh 11: M t cu trc chung ca h T T

BB: B bin i; C: ng c in; MSX: My sn xut; R v R T : B iu chnh
truyn ng v cng ngh; K v K T : cc B ng ct phc v truyn ng v cng
ngh; GN: Mch ghp ni; VH: Ngi vn hnh
Cu trc ca h T T gm 2 phn chnh:
Phn lc (mch lc): t li in hoc ngun in cung cp in nng n b bin i
(BB) v ng c in (C) truyn ng cho ph ti (MSX). Cc b bin i nh: b
bin i my in (my pht in mt chiu, xoay chiu, my in khuch i), b bin
i in t (khuch i t, cun khng bo ho), b bin i in t, bn dn (Chnh
lu tiristor, b iu p mt chiu, bin tn transistor, tiristor). ng c c cc loi nh:
ng c mt chiu, xoay chiu, cc loi ng c c bit.
Phn iu khin (mch iu khin) gm cc c cu o lng, cc b iu chnh tham
s v cng ngh, cc kh c, thit b iu khin ng ct phc v cng ngh v cho ngi
vn hnh. ng thi mt s h T T khc c c mch ghp ni vi cc thit b t
ng khc hoc vi my tnh iu khin.

3/201

Phn loi h thng truyn ng in t ng:

Truyn ng in khng iu chnh: thng ch c ng c ni trc tip vi li in,
quay my sn xut vi mt tc nht nh.
Truyn ng c iu chnh: tu thuc vo yu cu cng ngh m ta c h truyn ng
in iu chnh tc , h truyn ng in t ng iu chnh m men, lc ko, v h
truyn ng in t ng iu chnh v tr. Trong h ny c th l h truyn ng in
t ng nhiu ng c.
Theo cu trc v tn hiu iu khin m ta c h truyn ng in t ng iu khin
s, h truyn ng in t ng iu khin tng t, h truyn ng in t ng iu
khin theo chng trnh ...
Theo c im truyn ng ta c h truyn ng in t ng ng c in mt chiu,
ng c in xoay chiu, ng c bc, v.v.
Theo mc t ng ha c h truyn ng khng t ng v h truyn ng in t
ng.
Ngoi ra, cn c h truyn ng in khng o chiu, c o chiu, h truyn ng
n, truyn ng nhiu ng c, v.v.

c tnh c ca my sn xut V ng c
c tnh c ca my sn xut:
+ c tnh c ca my sn xut l quan h gia tc quay v mmen cn ca my sn
xut: Mc = f().
+ c tnh c ca my sn xut rt a dng, tuy nhin phn ln chng c biu din
di dng biu thc tng qut:

Trong :
Mc mmen ng vi tc .
Mco mmen ng vi tc = 0.

4/201

Mm mmen ng vi tc nh mc m
+ Ta c cc trng hp s m q ng vi cc ti:
Khi q = 1, mmen t l nghch vi tc , tng ng cc c cu my tin, doa, my
cun dy, cun giy, ... (ng ? hnh 12).
c im ca loi my ny l tc lm vic cng thp th mmen cn (lc cn) cng
ln.
Khi q = 0, Mc = Mm = const, tng ng cc c cu my nng h, cu trc, thang my,
bng ti, c cu n dao my ct gt, ... (ng ? hnh 12).
Khi q = 1, mmen t l bc nht vi tc , tng ng cc c cu ma st, my bo, my
pht mt chiu ti thun tr, (ng ? hnh 12).
Khi q = 2, mmen t l bc hai vi tc , tng ng cc c cu my bm, quy gi,
my nn, (ng ? hnh 12).
+ Trn hnh 12a biu din cc c tnh c ca my sn xut:

Hnh 12: a) Cc dng c tnh c ca cc my sn xut

? : q = -1; ? : q = 0; ? : q = 1; ? : q = 2.
b) Dng c tnh c ca my sn xut c tnh th nng.
c) Dng c tnh c ca my sn xut c tnh phn khng.
5/201

+ Ngoi ra, mt s my sn xut c c tnh c khc, nh:

Mmen ph thuc vo gc quay Mc = f() hoc mmne ph thuc vo ng i Mc =
f(s), cc my cng tc c pittng, cc my trc khng c cp cn bng c c tnh thuc
loi ny.
Mmen ph thuc vo s vng quay v ng i Mc = f(,s) nh cc loi xe in.
Mmen ph thuc vo thi gian Mc = f(t) nh my nghin , nghin qung.
Trn hnh 12b biu din c tnh c ca my sn xut c mmen cn dng th nng.
Trn hnh 12c biu din c tnh c ca my sn xut c mmen cn dng phn khng.
c tnh c ca ng c in:
+ c tnh c ca ng c in l quan h gia tc quay v mmen ca ng c: M
= f().
+ Nhn chung c 4 loi c tnh c ca cc loi ng c c trng nh: ng c in
mt chiu kch t song song hay c lp (ng?), v ng c in mt chiu kch t
ni tip hay hn hp (ng?), ng c in xoay chiu khng ng b (ng?), ng
b (ng?), hnh 13.

Hnh 13: Cc c tnh c ca bn loi ng c in

* Thng ngi ta phn bit hai loi c tnh c:

6/201

+ c tnh c t nhin: l c tnh c c khi ng c ni theo s bnh thng,

khng s dng thm cc thit b ph tr khc v cc thng s ngun cng nh ca ng
c l nh mc. Nh vy mi ng c ch c mt c tnh c t nhin.
+ c tnh c nhn to hay c tnh c iu chnh: l c tnh c nhn c s thay i
mt trong cc thng s no ca ngun, ca ng c hoc ni thm thit b ph tr
vo mch, hoc s dng cc s c bit. Mi ng c c th c nhiu tnh c nhn
to.
cng c tnh c:
+ nh gi v so snh cc c tnh c, ngi ta a ra khi nim cng c tnh c
v c nh ngha:

Trong : M v l lng sai phn ca mmen v tc tng ng; M* = M/Mm

; * = /m ; hoc * = /cb .

Hnh 1 4: Cch tnh cngc tnh c bng th

Trong :

7/201

+ mM l t l xch ca trc mmen

+ m l t l xch ca trc tc
+ ? l gc to thnh gia tip tuyn vi trc ti im xt ca c tnh c.
+ ng c khng ng b c cng c tnh c thay i gi tr ( > 0, < 0).
+ ng c ng b c c tnh c tuyt i cng ( ).
+ ng c mt chiu kch t c lp c cng c tnh c cng ( 40).
+ ng c mt chiu kch t c lp c cng c tnh c mm ( 10).

Cc trng thi lm vic ca h tt

+ Trong h truyn ng in t ng bao gi cng c qu trnh bin i nng lng in
nng thnh c nng hoc ngc li. Chnh qu trnh bin i ny quyt nh trng thi
lm vic ca h truyn ng in. C th lp Bng 11:

8/201

 trng thi ng c: Ta coi dng cng sut in Pin c gi tr dng nu nh n c

chiu truyn t ngun n ng c v t ng c bin i cng sut in thnh cng
sut c: Pc = M. cp cho my sn xut v c tiu th ti c cu cng tc ca my.
Cng sut c ny c gi tr dng nu nh mmen ng c sinh ra cng chiu vi tc
quay.
trng thi my pht: th ngc li, khi h truyn ng lm vic, trong mt iu kin
no c cu cng tc ca my sn xut c th to ra c nng do ng nng hoc th
nng tch ly trong h ln, c nng c truyn v trc ng c, ng c tip
nhn nng lng ny v lm vic nh mt my pht in. Cng sut in c gi tr m

9/201

nu n c chiu t ng c v ngun, cng sut c c gi tr m khi n truyn t my

sn xut v ng c v mmen ng c sinh ra ngc chiu vi tc quay.
Mmen ca my sn xut c gi l mmen ph ti hay mmen cn. N cng c
nh ngha du m v dng, ngc li vi du mmen ca ng c.
+ Phng trnh cn bng cng sut ca h T T l:
P = Pc + P (14)
Trong : P l cng sut in; Pc l cng sut c; P l tn tht cng sut.
Trng thi ng c gm: ch c ti v ch khng ti. Trng thi ng c phn
b gc phn t I, III ca mt phng (M).
Trng thi hm c: Hm khng ti, Hm ti sinh, Hm ngc v Hm ng nng.
Trng thi hm gc II, IV ca mt phng (M).
Hm ti sinh: Pin < 0, Pc < 0, c nng bin thnh in nng tr v li.
Hm ngc: Pin > 0 , Pc < 0, in nng v c nng chuyn thnh tn tht P.
Hm ng nng: Pin = 0, Pc < 0, c nng bin thnh cng sut tn tht P.
* Cc trng thi lm vic trn mt phng [M, ]:
Trng thi ng c: tng ng vi cc im nm trong gc phn t th nht v gc
phn t th ba ca mt phng [M, ], hnh 1 5.
Trng thi my pht: tng ng vi cc im nm trong gc phn t th hai v gc phn
t th t ca mt phng [M, ], hnh 1 5. trng thi ny, mmen ng c chng li
chiu chuyn ng, nn ng c c tc dng nh b hm, v v vy trng thi my pht
cn c tn gi l "trng thi hm".

10/201

Hnh 1 - 5: Biu din cc trng thi lm vic

Tnh i cc i lng c hc
Mmen v lc quy i:
+ Quan nim v s tnh i nh vic di im t t trc ny v trc khc ca mmen
hay lc c xt n tn tht ma st trong b truyn lc. Thng quy i mmen cn
Mc, (hay lc cn Fc) ca b phn lm vic v trc ng c.
+ iu kin quy i: m bo cn bng cng sut trong phn c ca h TT:
Khi nng lng truyn t ng c n my sn xut:
Ptr = Pc + P (15)
Trong : Ptr l cng sut trn trc ng c, Ptr = Mcq.,
(Mcq v mmen cn tnh quy i v tc gc trn trc ng c).
Pc l cng sut ca my sn xut, Pc = Mlv.lv ,
11/201

(Mlv v lv mmen cn v tc gc trn trc lm vic).

P l tn tht trong cc khu c kh.
* Nu tnh theo hiu sut hp tc i vi chuyn ng quay:

Trong : ? = ?i.?t hiu sut b truyn lc.

?t hiu sut ca tang trng.
= /vlv gi l t s quy i.
Khi nng lng truyn t my sn xut n ng c:
Ptr = Pc P (t chng minh).
Quy i mmen qun tnh v khi lng qun tnh:
+ iu kin quy i: bo ton ng nng tch lu trong h thng:

12/201

Trong : Jq mmen qun tnh quy i v trc ng c.

tc gc trn trc ng c.
J mmen qun tnh ca ng c.
Ji mmen qun tnh ca bnh rng th i.
mj khi lng qun tnh ca ti trng th j.
ii = /i t s truyn tc t trc th i.
= /vj t s quy i vn tc ca ti trng.
V d: S truyn ng ca c cu nng, h :

13/201

Hnh 1- 6: S ng hc ca c cu nng h
? ng c in; ? hp tc ;
? tang trng quay; ? ti trng

Phng trnh ng hc ca h t t
+ L quan h gia cc i lng (, n, L, M, ...) vi thi gian:

14/201

T phng trnh (119) ta thy rng:

Khi Mg = 0 hay M = Mc , th d/dt = 0 h lm vic xc lp, hay h lm vic n

nh: = const.
* Nu chn v ly chiu ca tc lm chun th: M(+) khi M?? v M() khi M??.
Cn Mc(+) khi Mc??; Mc() khi Mc??.

iu kin n nh tnh ca h t t
Nh trn nu, khi M = Mc th h TT lm vic xc lp. im lm vic xc lp
l giao im ca c tnh c ca ng c in (M) vi c tnh c ca my sn sut
(Mc). Tuy nhin khng phi bt k giao im no ca hai c tnh c trn cng l im
lm vic xc lp n nh m phi c iu kin n nh, ngi ta gi l n nh tnh hay
s lm vic ph hp gia ng c vi ti.
15/201

 xc nh im lm vic, da vo phng trnh ng hc:

Hay: - c < 0 (122)

* V d: Xt hai im giao nhau ca cc c tnh c:

Hnh 1- 7: Xt im lm vic n nh
Ti cc im kho st th ta thy ba im A, B, C l cc im lm vic xc lp n nh.
im D l im lm vic khng n nh.
Trng hp: A: < c v < 0 v c = 0 xc lp n nh.
B: > c v > 0 v c1 = 0 khng n nh.

ng hc ca h t t
Trong h T T c c cc thit b in + c, trong cc b phn c c nhim v
chuyn c nng t ng c n b phn lm vic ca my sn xut v ti c nng
c bin thnh cng hu ch.
ng c in c c phn in (stato) v phn c (roto v trc).

16/201

Hnh 1 8: S cu trc h T T
Phn c ph thuc vo kt cu, vt liu v loi my, chng rt a dng v phc tp, bi
vy phi a v dng in hnh c trng cho cc loi, phn c c dng tng qut c
trng gi l mu c hc ca truyn ng in.
Mu c hc (n khi) l mt vt th rn quay xung quanh mt trc vi tc ng c,
n c mmen qun tnh J, chu tc ng ca mmen ng c (M) v mmen cn (Mc),
hnh 9.

Tnh n hi ln cng c th xut hin nhng h thng c mch ng hc di mc d

trong khng cha mt phn t n hi no. S bin dng trn tng phn t tuy nh
nhng v s phn t rt ln nn i vi ton my n tr nn ng k.
Trong nhng trng hp trn phn c kh ca h khng th thay th tng ng bng
mu c hc n khi m phi thay th bng mu c hc a khi, hnh 9b.

17/201

Nu quy i mmen v mmen qun tnh v mt trc tc no (ng c hoc my

sn xut) th trong phn ln cc trng hp h truyn ng c khu n hi phn c ca
n c th thay tng ng bi mu c hc a khi gm 3 khu: khu 1 gm rto hoc
phn ng ca ng c vi nhng phn t ni cng vi ng c nh hp tc , trng
ti v.v...; khu 2 l khu n hi khng qun tnh; khu 3 l khu c ca my sn xut;
nh hnh 1 9b. Trong Mh l mmen n hi.
Cu hi n tp
1. Chc nng v nhim v ca h thng truyn ng in l g ?
2. C my loi my sn xut v c cu cng tc ?
3. H thng truyn ng in gm cc phn t v cc khu no ? Ly v d minh ha
mt my sn xut m cc anh (ch) bit ?
4. Mmen cn hnh thnh t u ? n v o lng ca n ? Cng thc quy i mmen
cn t trc ca c cu cng tc v trc ng c ?
5. Mmen qun tnh l g ? n v o lng ca n ? Cng thc tnh quy i mmen
qun tnh t tc i no v tc ca trc ng c ?
6. Th no l mmen cn th nng? c im ca n th hin trn th theo tc ?
Ly v d mt c cu c mmen cn th nng.
7. Th no l mmen cn phn khng? Ly v d mt c cu c mmen cn phn khng.

18/201

8. nh ngha c tnh c ca my sn xut. Phng trnh tng qut ca n v gii tch

cc i lng trong phng trnh ?
9. Hy v c tnh c ca cc my sn xut sau: my tin; cn trc, my bo, my bm.
10. Vit phng trnh chuyn ng cho h truyn ng in c phn c dng mu c
hc n khi v gii thch cc i lng trong phng trnh ?
11. Dng phng trnh chuyn ng phn tch cc trng thi lm vic ca h thng
truyn ng tng ng vi du ca cc i lng M v Mc ?
12. nh ngha c tnh c ca ng c in ?
13. nh ngha cng c tnh c ? C th x nh cng c tnh c theo nhng
cch no ?
14. Phn bit cc trng thi ng c v cc trng thi hm ca ng c in bng nhng
du hiu no ? Ly v d thc t v trng thi hm ca ng c trn mt c cu m anh
(ch) bit ?
15. Chiu ca dng nng lng s nh th no khi ng c lm vic trng thi ng
c ?
16. Chiu ca dng nng lng s nh th no khi ng c lm vic trng thi my
pht ?
17. iu kin n nh tnh l g ? Phn tch mt im lm vic xc lp n nh tnh trn
ta [M, ] v [Mc, ].
18. Mu c hc n khi l g ? Khi no th dng mu c hc n khi kho st h
thng truyn ng in ?
19. Mu c hc a khi l g ? Khi no th dng mu c hc a khi kho st h
thng truyn ng in ?

19/201

Chng 2:
Cc tnh c ca ng c in
Khi nim chung
Chng 1 cho ta thy, khi t hai ng c tnh c M(() v Mc(() ln cng mt h
trc ta , ta c th xc nh c trng thi lamg vic ca ng c v ca h (xem
hnh 12 v hnh 13): trng thi xc lp khi M = Mc ng vi giao im ca hai ng
c tnh M(() v Mc((); hoc trng thi qu khi M ( Mc ti nhng vng c ( ( (xl ;
trng thi ng c thuc gc phn t th nht v th ba; hoc trng thi hm thuc gc
phn t th hai v th t.
Khi phn tch cc h truyn ng, ta thng coi my sn xut cho trc, ngha l
coi nh bit trc c tnh c Mc(() ca n. Vy mun tm kim mt trng thi lm
vic vi nhng thng s yu cu nh tc , mmen, dng in ng c v... ta phi to
ra nhng c tnh c ca ng c tng ng. Mun vy, ta phi ta phi nm vng cc
phng trnh c tnh c v cc c tnh c ca cc loi ng c in, t hiu c
cc phng php to ra cc c tnh c nhn to ph hp vi my sn xut cho v
iu khin ng c sao cho c c cc trng thi lm vic theo yu cu cng ngh.
Mi ng c c mt c tnh c t nhin xc nh bi cc s liu nh mc ca n.
Trong nhiu trng hp ta coi c tnh ny nh lot s liu cho trc. Mt khc n c
th c v s c tnh c nhn to c c do bin i mt hoc vi thng s ca ngun,
ca mch in ng c, hoc do thay i cch ni dy ca mch, hoc do dng thm
thit b bin i. Do bt k thng s no c nh hng n hnh dng v v tr ca
c tnh c, u c coi l thng s iu khin ng c, v tng ng l mt phng
php to c tnh c nhn to hay c tnh iu chnh.
Phng trnh c tnh c ca ng c in c th vit theo dng thun M = f(() hay dng
ngc ( = f(M).

c tnh c ca ng C mt chiu kch t c lp (Ml)

S ni dy ca Ml v Mss:
ng c in mt chiu kch t c lp (Ml): ngun mt chiu cp cho phn ng v
cp cho kch t c lp nhau.

20/201

Khi ngun mt chiu c cng sut v cng ln v in p khng i th c th mc kch

t song song vi phn ng, lc ng c c gi l ng c in mt chiu kch t
song song (Mss).

Cc thng s c bn ca Ml:
Cc thng s nh mc:
nm(vng/pht); (m(Rad/sec); Mm(N.m hay KG.m); (m(Wb);
fm(Hz); Pm(KW); Um(V); Im(A); ...
Cc thng s tnh theo cc h n v khc:
(* = (/(m ; M* = M/Mm ; I* = I/Im; (* = (/(m; R* = R/Rm;
Rcb = Um/Im,;
%; M%; I%; ...
Phng trnh c tnh c - in v c tnh c ca Ml:
Theo s hnh 21a v hnh 21b, c th vit phng trnh cn bng in p ca mch
phn ng nh sau:
U = E + (R + Rf).I (21)
Trong :
U l in p phn ng ng c, (V)
E l sc in ng phn ng ng c (V).
21/201

p.N

E= 2a = K (22)

l h s kt cu ca ng c.
Hoc: E = Ke(.n (23)
V:
Vy: Ke == 0,105.K
R l in tr mch phn ng, R = r + rctf + rctb + rtx , (().
Trong : r l in tr cun dy phn ng ca ng c (().
Rctf l in tr cun dy cc t ph ca ng c (().
Rctb l in tr cun dy cc t b ca ng c (().
Rctb l in tr tip xc gia chi than vi c gp ca
ng c (().
Rf l in tr ph mch phn ng.
I l dng in phn ng.
T (21) v (22) ta c:
=

U
K

R+Rf
K I

(24)

y l phng trnh c tnh c in ca ng c mt chiu kch t c lp.

Mt khc, mmen in t ca ng c c xc nh:
Mt = K(I (25)
Khi b qua tn tht ma st trong trc, tn tht c, tn tht thp th c th coi: Mc (
Mt ( M
Suy ra: I = (26)
Thay gi tr I vo (24), ta c:

22/201

U
K

R+Rf
(K)

M=

U
K

R
(K)2

M (27)

y l phng trnh c tnh c ca ng c in mt chiu kch t c lp.

C th biu din c tnh c di dng khc:
= 0 (28)
Trong : gi l tc khng ti l tng. (29)
gi l st tc . (210)
T cc phng trnh c tnh c in (24) v phng trnh c tnh c (28) trn, vi
gi thit phn ng c b v ( = const th ta c th v c cc c tnh c in
(hnh 22a) v c tnh c (hnh 2-2b) l nhng ng thng.

c tnh c t nhin (TN) l c tnh c c cc tham s nh mc v khng c in tr

ph trong mch phn ng ng c:
=

Um
Km

Rm
(Km)2

M (211)

c tnh c nhn to (NT) l c tnh c c mt trong cc tham s khc nh mc hoc

c in tr ph trong mch phn ng ng c.
Khi ( = 0, ta c:
I =

U
R + Rf

= Inm (212)

23/201

V: (213)
Trong : Inm gi l dng in (phn ng) ngn mch
Mnm gi l mmen ngn mch
T (27) ta xc nh c cng c tnh c :
=

dM
d

(K)2
R + Rf

(214)

i vi c tnh c t nhin:
tn =

(Kdm)2
R

(215)

V: (216)
Nu cha c gi tr R th ta c th xc nh gn ng da vo gi thit coi tn tht trn
in tr phn ng do dng in nh mc gy ra bng mt na tn tht trong ng c:
Um

R = 0,5.(1 m) I

, (217)

* V d 21:
Xy dng c tnh c t nhin v nhn to ca ng c in mt chiu kch t c lp
c cc s liu sau:
ng c lm vic di hn, cng sut nh mc l 6,6KW; in p nh mc: 220V; tc
nh mc: 2200vng/pht; in tr mch phn ng gm in tr cun dy phn ng
v cc t ph: 0,26(; in tr ph a vo mch phn ng: 1,26(.
* Gii:
a) Xy dng c tnh c t nhin:
c tnh c t nhin c th v qua 2 im: l im nh mc [Mm; (m] v im khng
ti l tng [M = 0; ( = (0]. Hoc im khng ti l tng [M = 0; ( = (0] v im ngn
mch [Mnm; ( = 0]. Hoc im nh mc [Mm; (m] v im ngn mch [Mnm; ( =
0].
Tc gc nh mc:
m =

nm
9,55

2200
9,55

= 230,3rad/s
24/201

Mmen (c) nh mc:

Mm =

Pm.1000
m

6,6.1000
230,3

= 28,6Nm

Nh vy ta c im th nht trn c tnh c t nhin cn tm l im nh mc: [28,6 ;

230,3].
T phng trnh c tnh c t nhin ta tnh c:
Km =

Um Im.R
m

22035 .0,26
230,3

= 091Wb

Tc khng ti l tng:
0 =

Um
Km

220
0,91

241,7rad/s

Ta c im th hai ca c tnh [0; 241,7] v nh vy ta c th dng c ng c

tnh c t nhin nh ng ( trn hnh 2 3.
Ta c th tnh thm im th ba l im ngn mch [Mnm; 0]
Mnm = K.Inm = K

Udm
R

= 0,91

220
0,26

= 770Nm

Vy ta c ta im th ba ca c tnh c t nhin [770; 0].

cng ca c tnh c t nhin c th xc nh theo biu thc (215) hoc xc nh
theo s liu ly trn ng c tnh hnh 23.
tn =

dM
d

0 Mm
0 m

28,6
241,7 230,3

= 2,5Nm.s

b) Xy dng c tnh c nhn to c Rf = 0,78(:

Khi thay i in tr ph trn mch phn ng th tc khng ti l tng khng thay
i, nn ta c th v c tnh c nhn to (c Rf = 0,78() qua cc im khng ti l
tng [0; (0] v im tng ng vi tc nhn to [Mm; (nt]:

25/201

Ta tnh c gi tr mmen (c) nh mc:

Mm =

Pm.1000
m

6,6.1000
230,3

= 28,66Nm

V tnh tc gc nhn to:

nt =

Um (R + Rf).Im
Km

220 (0,26+1,26).35
0,91

= 183,3rad/s

Ta c ta im tng ng vi tc nhn to [28,66; 183,3]

Vy ta c th dng c ng c tnh c nhn to c in tr ph trong mch phn
ng nh ng ( trn hnh 2 3.
c tnh c khi khi ng Ml v tnh in tr khi ng:
Khi ng v xy dng c tnh c khi khi ng:
+ Nu khi ng ng c Ml bng phng php ng trc tip th dng khi ng
ban u rt ln: Ikb = Um/R ( (10 ( 20)Im, nh vy n c th t nng ng c,
hoc lm cho s chuyn mch kh khn, hoc sinh ra lc in ng ln lm ph hu qu
trnh c hc ca my.
+ m bo an ton cho my, thng chn:
Ikb = Inm ( Icp = 2,5Im (218)
+ Mun th, ngi ta thng a thm in tr ph vo mch phn ng ngay khi bt
u khi ng, v sau th loi dn chng ra a tc ng c ln xc lp.
26/201

Ikb = Inm == (2(2,5)Im ( Icp ; (219)

* Xy dng cc c tnh c - in khi khi ng Ml:
T cc thng s nh mc (Pm; Um; Im; nm, (m; ...) v thng s ti (Ic; Mc; Pc;
...), s cp khi ng m, ta v c tnh c t nhin.
Xc nh dng in khi ng ln nht: Imax = I1 = (2(2,5)Im
Xc nh dng in khi ng nh nht: Imin = I2 = (1,1(1,3)Ic
T im a(I 1) k ng a(0 n s ct I2 = const ti b; t b k ng song song vi
trc honh n ct I1 = const ti c; ni c(0 n s ct I2 = const ti d; t d k ng song
song vi trc honh th n ct I1 = const ti e; ...
C nh vy cho n khi n gp ng c tnh c t nhin ti im giao nhau ca c
tnh c TN v I1 = const, ta s c c tnh khi ng abcde...XL.
Nu im cui cng gp c tnh TN m khng trng vi giao im ca c tnh c TN
v I1 = const th ta phi chn li I1 hoc I2 ri tin hnh li t u.

Tnh in tr khi ng:

a) Phng php th:

Da vo biu thc ca st tc (( trn cc c tnh c ng vi mt gi tr dng in

(v d I1) ta c:
TN =

R
K I1;NT

R + Rf
K I1;

(220)

27/201

Rt ra: (221)
Qua th ta c:
Rf1 =

hahe
he

R =

ae
he R;

Tng t nh vy:
Rf2 =

hche
he

R =

ce
he R;

in tr tng ng vi mi c tnh c:
R1 = R + Rf (1) = R + (Rf 1 + Rf 2)
R2 = R + Rf (2) = R + (Rf 2)
b) Phng php gii tch:

Gi thit ng c c khi ng vi m cp in tr ph. c tnh khi ng u tin

v dc nht l ng 1 (hnh 23b), sau n cp 2, cp 3, ... cp m, cui cng l c
tnh c t nhin::
in tr tng ng vi mi c tnh c:
R1 = R + Rf (1) = R + (Rf 1 + Rf 2 + ... + Rf m)
R2 = R + Rf (2) = R + (Rf 1 + Rf 2 + ... + Rf m1)
...
Rm1 = R + (Rf m1 + Rf m)
Rm = R + (Rf m)
Ti im b trn hnh 23b ta c:
I2 =

Um E1
R1

(222)

Ti im c trn hnh 23b ta c:

I1 =

Um E1
R2

(223)

Trong qu trnh khi ng, ta ly:

28/201

I1
I2

= = const (224)

Vy: (225)
Rt ra:
Rm = R
Rm 1 = Rm = 2R
...
R2 = R3 = m 1R (226)
R1 = R2 = mR
}}}}
+ Nu cho trc s cp in tr khi ng m v R1, R th ta tnh c bi s dng in
khi khi ng:
=

m R1

m Um

R.I1

m + 1 Um

R.I2

(227)

Trong : R1 = Um/I1; ri thay tip I1 = (I2.

+ Nu bit (, R1, R ta xc nh c s cp in tr khi ng:
m=

lg(R1 / R)
lg

(228)

* Tr s cc cp khi ng c tnh nh sau:

Rfm = Rm R = ( 1).R
Rfm 1 = Rm 1 Rm = ( 1).R
...
Rf2 = R2 R3 = m 2( 1).R

(229)

Rf1 = R1 R2 = m 1( 1).R
}}}}
* V d 22:

29/201

Cho ng c kch t song song c cc s liu sau: Pm = 25KW; Um = 220V; nm =

420vg/ph; Im = 120A; R* = 0,08. Khi ng hai cp in tr ph vi tn sut 1ln/
1ca, lm vic ba ca, mmen cn quy i v trc ng c (c trong thi gian khi ng)
Mc ( 410Nm. Hy xc nh cc cp in tr ph.
* Gii:
Trc ht ta xc nh cc s liu cn thit ca ng c:
in tr nh mc: Rm = Um/Im = 220V/120A = 1,83(.
in tr phn ng: R = R*.Rm = 0,08.1,83 = 0,146(.
Tc gc nh mc: (m = nm/ 9,55 = 420/ 9,55 = 44 rad/s.
T thng ca ng c v h s kt cu ca n:
Km =

Um R.Im
m

220 0,146.120
44

= 4,6Wb

Dng in ph ti: Ic = Mc/K(m = 410/4,6 = 89A ( 0,74Im.

Vi tn sut khi ng t, dng in v mmen ph ti nh hn nh mc, nn ta coi
trng hp ny thuc loi khi ng bnh thng vi s cp khi ng cho trc m =
2, dng biu thc (227), chn trc gi tr I2:
I2 = 1,1.Ic = 1,1.89A = 98 A
Ta tnh c bi s dng in khi ng:
=

m + 1 Um

R.I2

220
2,5
0,146.98

2+1

Kim nghim li gi tr dng in I1:

I1 = (.I2 = 2,5.98A = 245A ( 2Im
Gi tr dng khi ng thp hn gi tr cho php, ngha l s liu tnh l hp l.

30/201

Theo (226) ta xc nh c cc cp in tr tng vi hai ng c tnh nhn to:

R1 = (R = 2,5.0,146 = 0,365 (
R2 = R1 = 2,5.0,365 = 0,912 ?
V cc in tr ph ca cc cp s l:
Rf1 = R1 R
= 0,365 0,146 = 0,219 ?
Rf2 = R2 Rf1 R
= 0,912 0,219 0,146 = 0,547 ?
Cc c tnh c khi hm Ml:
Hm l trng thi m ng c sinh ra mmen quay ngc chiu vi tc , hay cn gi
l ch my pht. ng c in mt chiu kch t c lp c ba trng thi hm:
Hm ti sinh:
Hm ti sinh khi tc quay ca ng c ln hn tc khng ti l tng (( > (0). Khi
hm ti sinh, sc in ng ca ng c ln hn in p ngun: E > U, ng c lm
vic nh mt my pht song song vi li v tr nng lng v ngun, lc ny th dng
hm v mmen hm i chiu so vi ch ng c.

31/201

Khi hm ti sinh:
Ih =

U E
R

K0 K
R

Mh = KIh < 0

<0
(230)

}
* Mt s trng thi hm ti sinh:
+ Hm ti sinh khi ( > (0: lc ny my sn xut nh l ngun ng lc quay rto ng
c, lm cho ng c tr thnh my pht, pht nng lng tr v ngun.

V E > U, do dng in phn ng s thay i chiu so vi trng thi ng c :

I = Ih =

U E
R

< 0 ; Mh = K.Ih < 0 ;

Mmen ng c i chiu (M < 0) v tr nn ngc chiu vi tc , tr thnh mmen

hm (Mh).
+ Hm ti sinh khi gim in p phn ng (U2 < U1), lc ny Mc l dng mmen th
nng (Mc = Mtn). Khi gim in p ngun t ngt, ngha l tc (0 gim t ngt
trong khi tc ( cha kp gim, do lm cho tc trn trc ng c ln hn tc
khng ti l tng (( > (02). V mt nng lng, do ng nng tch lu tc cao ln
s tun vo trc ng c lm cho ng c tr thnh my pht, pht nng lng tr li
ngun (hay cn gi l hm ti sinh), hnh 25b.

32/201

+ Hm ti sinh khi o chiu in p phn ng (+U ( U): lc ny Mc l dng mmen

th nng (Mc = Mtn). Khi o chiu in p phn ng, ngha l o chiu tc + (0
( (0, ng c s dn chuyn sang ng c tnh c U, v s lm vic ti im B
(((B(>( (0(). V mt nng lng, do th nng tch lu trn cao ln s tun vo ng
c, lm cho ng c tr thnh my pht, pht nng lng tr li ngun, hnh 25c.
Trong thc t, c cu nng h ca cu trc, thang my, th khi nng ti, ng c truyn
ng thng lm vic ch ng c (im A hnh 25c), v khi h ti th ng c
lm vic ch my pht (im B hnh 25c).

Hm ngc:
Hm ngc l khi mmen hm ca ng c ngc chiu vi tc quay (M(((). Hm
ngc c hai trng hp:

33/201

a) a in tr ph ln vo mch phn ng:

ng c ang lm vic im A, ta a thm Rf ln vo mch phn ng th ng c

s chuyn sang im B, D v lm vic n nh im E (( = (E v ((((A) trn c
tnh c c thm Rf ln, v on DE l on hm ngc, ng c lm vic nh mt
my pht ni tip vi li in, lc ny sc in ng ca ng c o du nn:
Ih =

U + E
R + Rf

U + Kfw
R + Rf

Mh = KfIh

(231)

Ti thi im chuyn i mch in th mmen ng c nh hn mmen cn (MB <

Mc) nn tc ng c gim dn. Khi ( = 0, ng c ch ngn mch (im D trn
c tnh c Rf ) nhng mmen ca n vn nh hn mmen cn: Mnm < Mc; Do
mmen cn ca ti trng s ko trc ng c quay ngc v ti trng s h xung, ((
< 0, on DE trn hnh 26a). Ti im E, ng c quay theo chiu h ti trng, trng
hp ny s chuyn ng c h c thc hin nh th nng ca ti.
b) Hm ngc bng cch o chiu in p phn ng:

ng c ang lm vic im A, ta i chiu in p phn ng (v dng o chiu ln

nn phi thm in tr ph vo hn ch) th:

34/201

ng c s chuyn sang im B, C v s lm vic xc lp D nu ph ti ma st. on

BC l on hm ngc, lc ny dng hm v mmen hm ca ng c:
U E
R + Rf

Ih =

U + K
R + Rf <0

Mh = KIh < 0

(232)

}
Phng trnh c tnh c:
=

U
K

R+Rf
(K)2

M (233)

Hm ng nng: (cho U = 0)
a) Hm ng nng kch t c lp:

ng c ang lm vic vi li in (im A), thc hin ct phn ng ng c ra khi

li in v ng vo mt in tr hm Rh, do ng nng tch lu trong ng c, cho
nn ng c vn quay v n lm vic nh mt my pht bin c nng thnh nhit nng
trn in tr hm v in tr phn ng.
Phng trnh c tnh c khi hm ng nng:
=

R+Rh
(K)2

M (234)

35/201

Ti thi im hm ban u, tc hm ban u l (h nn sc in ng ban u, dng

hm ban u v mmen hm ban u:
Ehd = Khd
Ihd =

Ehd
R + Rh

Khd
R + Rh <0

Mhd = KIhd < 0

(235)

}}

Trn th c tnh c hm ng nng ta thy rng nu mmen cn l phn khng th

ng c s dng hn (cc on B10 hoc B20), cn nu mmen cn l th nng th di
tc dng ca ti s ko ng c quay theo chiu ngc li ((1 hoc (2).
b) Hm ng nng t kch t :

ng c ang lm vic vi li in (im A), thc hin ct c phn ng v kch t ca

ng c ra khi li in v ng vo mt in tr hm Rh, do ng nng tch lu trong
ng c, cho nn ng c vn quay v n lm vic nh mt my pht t kch bin c
nng thnh nhit nng trn cc in tr.
Phng trnh c tnh c khi hm ng nng t kch t:
=

R+Rkt + Rh
(K)2

M (236)

36/201

Trn th c tnh c hm ng nng t kch t ta thy rng trong qu trnh hm, tc

gim dn v dng kch t cng gim dn, do t thng ca ng c cng gim dn
v l hm ca tc , v vy cc c tnh c khi hm ng nng t kch t ging nh c
tnh khng ti ca my pht t kch t.
So vi phng php hm ngc, hm ng nng c hiu qu hn khi c cng tc
hm ban u, nht l tn t nng lng hn.
Cc c tnh c khi o chiu Ml:
Gi s ng c ang lm vic im A theo chiu quay thun trn c tnh c t nhin
thun vi ti Mc:
w=

Um
Kfm

Rm
(Kfm)2

M (237)

Vi M = Mc th ( = (A = (Thun
Mun o chiu ng c, ta c th o chiu in p phn ng hoc o chiu t thng
kch t ng c. Thng o chiu ng c bng cch o chiu in p phn ng. Khi
o chiu in p phn ng th (0 o du, cn (( th khng o du, c tnh c khi
quay ngc chiu:
=

U
K(I)

R + Rf
[K(I)]2

M (238)

37/201

ng c quay ngc chiu tng ng vi im A trn c tnh c t nhin bn ngc,

hoc trn c tnh c nhn to.
* V d 23:
ng c lm vic di hn, cng sut nh mc l 6,6KW; in p nh mc: 220V; tc
nh mc: 2200vng/pht; in tr mch phn ng gm in tr cun dy phn ng
v cc t ph: 0,26(; Trc khi hm ng c lm im nh mc A(M = Mm , ( =
(m); Hy xc nh tr s in tr hm u vo mch phn ng ng c hm ng
nng kch t c lp vi yu cu mmen hm ln nht Mh.max = 2Mm. S dng s
hm ng nng kch t c lp nh trong hnh 29a.
* Gii:
S dng s hm ng nng kch t c lp hnh 29a khi m bo t thng ng
c trong qu trnh hm l khng i: ( = (m.

38/201

c tnh c ca ng c trc khi hm l c tnh c t nhin, v khi chuyn sang c

tnh c hm ng nng kch t c lp (on B0 trn hnh 29b).
im lm vic trc khi hm l im nh mc A, c:
I = Im = 35A, tng ng mmen nh mc Mm;
(A = (m = 230,3rad/s (xem v d 21)
Sc in ng ca ng c trc khi hm s l:
Eb = EA = Um I.R
Eb = 220 35.0,26 = 210,9V
T hnh 29b ta thy, mmen (v dng in) hm ln nht s c c ti thi im ban
u ca qu trnh hm, ngay khi chuyn i mch in t ch ng c trn c tnh
c t nhin sang mch in lm vic ch hm ng nng kch t c lp (im B):
Ih.max = Ih.b
Hoc Mh.max = Mh.b
V ( = (m nn mmen ng c t l thun vi dng in ng c khi hm, do m
bo iu kin Mh.max = 2Mm th:
Ih.b = 2Im = 2.35 = 70A
in tr tng trong mch phn ng ng c c xc nh theo (234):
39/201

R =

K
I

R =

KA

=I

210,9
70

h.b

= I

EA
h.b

= 3,01

Vy in tr hm phi u vo phn ng ng c khi hm ng nng kch t c lp s

l:
Rh = R( R
Rh = 3,01 0,26 = 2,75 ?.

40/201

c tnh c ca ng c mt chiu kch t ni tip (mnt)

V hn hp (mhh)
c tnh c ca ng c mt chiu kch t ni tip (mnt) V hn hp
(mhh)
S ni dy ca Mnt :
ng c in mt chiu kch t ni tip (Mnt): ngun mt chiu cp chung cho phn
ng ni tip vi kch t.

T s nguyn l ta thy dng kch t chnh l dng phn ng, nn t thng ca ng

c ph thuc vo dng phn ng v ph ti ca ng c.
Theo s hnh 210a, c th vit phng trnh cn bng in p ca mch phn ng
nh sau:
U = E + R.I = k(( + R.I (239)
Trong : U l in p ngun, (V)
R = R + Rkt + Rf (240)
Trong ny: R l in tr phn ng ng c.
Rkt l in tr cun dy kch t
Rf l in tr ph mc thm vo mch phn ng
Tng t Ml, t cc phng trnh trn ta rt ra:

41/201

U
k

U
k

R + Rf
k I
R + Rf
(k)2

(241)

M (242)

T thng ( ph thuc vo dng kch t Ikt theo c tnh t ho nh ng ( trn hnh

210b. l quan h gia t thng ( vi sc t ng kch t Fkt ca ng c. m: Fkt =
Ikt.Wkt . Khi cho dng kch t bng nh mc th t thng ng c s t nh mc.
n gin ho khi thnh lp phng trnh c tnh c Mnt, ta coi mch t ca ng
c l cha bo ho, quan h gia t thng vi dng kch t l tuyn tnh ng ( trn
hnh 210b:
( = C.Ikt ; (C h s t l) (243)
Nu b qua phn ng phn ng, ta c:
( = C.Ikt = C.I = C.I (244)
Kt hp (244) vi (239) ta c phng trnh c tnh c in ca Mnt:
w=

U
k.C.I

R
k.C

A1
I

B (245)

Vi: A1 = = const ; B = = const ;

Mt khc:
M = k..I = k.C.I2 (246)
Nn: (247)
Thay (247) vo (245) ta c phng trnh c tnh c Mnt:
w=

A1.k.C
M

R
k.C

A2

B (248)

Trong :
A2 = A1. k.C = const.
Qua phng trnh (245) v (248) ta thy c tnh c in v c tnh c ca Mnt c
dng hypecbol v rt mm nh hnh 211a, b v tc khng ti l tng bng v cng.
Thc t khng c tc khng ti l tng i vi ng c in mt chiu kch t ni
tip.
42/201

Cc c tnh c in v c tnh c ca Mnt :

Nh vy c tnh c in ca Mnt c dng ng hypebol v rt mm. N c hai

ng tim cn (hnh 212a):
+ Khi I ( 0, ( ( ( : Tim cn trc tung.
+ Khi ( ( B, M ( ( : Tim cn ng ( = B = (R()/K.C .
Tng t, i vi c tnh c ca Mnt cng c hai ng tim cn (hnh 212b):
+ Khi M ( 0, ( ( ( : Tim cn trc tung.
+ Khi ( ( B, M ( ( : Tim cn ng ( = B = (R()/K.C .

Vi c tnh c t nhin th Rf = 0, nn ta c hai ng tim cn ng vi:

43/201

+ Khi M ( 0, ( ( ( : Tim cn trc tung.

+ Khi ( ( B(tn), M ( ( : c tnh c s tim cn vi ng thng ( = B(nt) = (R)/K.C
.
c tnh vn nng ca Mnt:
Cc phng trnh (240) , (241) v cc c tnh trn hnh 212 c rt ra vi gi thit
c tnh t ho ( = f(I) l ng thng. Tuy nhin, thc t quan h ( = f(I) l phi tuyn
nn vic vit phng trnh v v cc c tnh c Mnt l rt kh khn. V vy cc nh
ch to ng c thng cho trc cc ng cong thc nghim:
(* = f(I*) v M* = f(I*) khi khng c in tr ph, v gi l c tnh vn nng ca Mnt
nh hnh 213.

Cc c tnh ny cho theo n v tng i:

(* = (/(m ;
I* = I/Im ;
M* = M/Mm ;
Dng chung cho cc loi ng c trong dy cng sut c cng tiu chun thit k.
i vi ng c cho, ta ch cn ly gi tr (m nhn vo trc tung v ly Im nhn
vo trc honh, ta s c c tnh c in t nhin ( = f(I) ca ng c . Mt khc,
t gi tr I* tra theo ng M* = f(I*) ta c gi tr M* tng ng. Nhn gi tr M*
vi Mm ca ng c cho ta c M. Nh vy, t c tnh c in t nhin v
ng c tnh vn nng M* = f(I*) ta s c c tnh c t nhin ( = f(M). Ngi ta

44/201

c th v c tnh c nhn to (dng thm in tr ph trong mch phn ng) ca Mnt

khi s dng cc c tnh vn nng v c tnh c t nhin.
c tnh c khi khi ng Mnt:
Tng t Ml, hn ch dng khi ng Mnt ngi ta cng a thm in tr ph
vo mch phn ng ngay khi bt u khi ng, v sau th loi dn i a tc
ng c ln xc lp.
Ikb = Inm == (2(2,5)Im ( Icp (249)
a) Xy dng cc c tnh c khi khi ng Ml:
S nguyn l v c tnh khi ng trnh by trn hnh 213:

Qu trnh xy dng c tnh khi ng theo cc bc sau:

1. Da vo cc thng s ca ng c v c tnh vn nng, v ra c tnh c t
nhin.
2. Chn dng in gii hn I1 ( (2(2,5)Im v tnh in tr tng ca mch phn
ng khi khi ng R = Um/I1 . Ta k ng I1 = const n s ct c tnh t
nhin ti e.
3. Chn dng chuyn khi khi ng I2 = (1,1(1,3)Ic . K ng I2 = const n s
ct c tnh t nhin ti f, v n cng ct c tnh nhn to dc nht (c R) ti b
theo biu thc:
UmI2R
mI2R

NT(b) = TN(f) U

(250)

K cc ng ef v ab ko di, chng s ct nhau ti A, t A dng tip cc ng c

tnh khi ng tuyn tnh ho tho mn cc yu cu khi ng v ta c ng khi ng
abcdefXL.
45/201

b) Tnh in tr khi ng:

Theo phng php tuyn tnh ho trn, in tr ph tng c tnh Rf = R R , ta c
in tr ph cc cp:
Rf1 =

ac
ea Rf;Rf2

ce
ea Rf;

(251)

Cc trng thi hm Mnt:

ng c Mnt c (0 ( (, nn khng c hm ti sinh m ch c hai trng thi hm: Hm
ngc v Hm ng nng.
Hm ngc Mnt:
a) a in tr ph ln vo mch phn ng:

ng c ang lm vic ti A, ng Rf ln vo phn ng th ng c s chuyn sang B,

C v s thc hin hm ngc on CD:

b) Hm ngc bng cch o chiu in p phn ng:

ng c ang lm vic im A trn c tnh c t nhin vi: U > 0, quay vi chiu (

> 0, lm vic ch ng c, chiu mmen trng vi chiu tc ; Nu ta i cc tnh
in p t vo phn ng U < 0 (v dng o chiu ln nn phi thm in tr ph vo
hn ch) v vn gi nguyn chiu dng kch t th dng in phn ng s i chiu
I < 0 do mmen i chiu, ng c s chuyn sang im B trn c tnh ( hnh 215,
on BC l on hm ngc, v s lm vic xc lp D nu ph ti ma st. Lc hm
ng nng, dng hm v mmen hm ca ng c:

46/201

 U E
R + Rf

Ih =

U + K
R + Rf <0

Mh = KIh < 0

(252)

}
Phng trnh c tnh c:
=

U
K

R+Rf
(K)2

M (253)

Hm ng nng Mnt:
a) Hm ng nng kch t c lp:

ng c ang lm vic vi li in (im A, hnh 216), thc hin ct phn ng ng

c ra khi li in v ng vo mt in tr hm Rh, cn cun kch t c ni vo
li in qua in tr ph sao cho dng kch t c chiu v tr s khng i (Iktm), v
nh vy ging vi trng hp hm ng nng kch t c lp ca Ml.
Phng trnh c tnh c khi hm ng nng:
=

R+Rh
(K)2

M (254)

47/201

b) Hm ng nng t kch t :

ng c ang lm vic vi li in (im A), thc hin ct c phn ng v kch t ca

ng c ra khi li in v ng ni tip vo mt in tr hm Rh, nhng dng kch t
vn phi c gi nguyn theo chiu c do ng nng tch lu trong ng c, cho nn
ng c vn quay v n lm vic nh mt my pht t kch bin c nng thnh nhit
nng trn cc in tr.
Phng trnh c tnh c khi hm ng nng t kch t:
=

R+Rkt + Rh
(K)2

M (255)

V t thng gim dn trong qu trnh hm ng nng t kch.

o chiu Mnt:
c tnh c ca ng c Mnt khi o chiu bng cch o chiu in p phn ng:

48/201

U
K(I)

R + Rf
[K(I)]2

M (256)

Khi U > 0, ng c quay thun ( > 0 (ti im A trn c tnh c gc phn t th nht
ca to [M, (], vi ph ti l Mc > 0). Nu ta o cc tnh in p phn ng ng c
(vn gi nguyn chiu t thng kch t) U < 0, ph ti ng c theo chiu ngc li
Mc' < 0, ng c s quay ngc ( < 0 (ti im A' trn c tnh c gc phn t th ba
ca to [M, (]. Nu cho in tr ph vo mch phn ng, ta s c cc tc nhn to
ngc, hnh 218.

Nhn xt v Mnt:
V cu to, Mnt c cun kch t chu dng ln, nn tit din to v s vng dy t. Nh
n d ch to v t h hng hn so vi Ml.
ng c Mnt c kh nng qu ti ln v mmomen. Khi c cng mt h s qu ti dng
in nh nhau th mmen ca Mnt ln hn mmen ca Ml.
Thc vy, ly v d khi cho qu ti dng Iqt = 1,5Im th mmen qu ti ca Ml l :
Mqt = K(m.1,5Im = 1,5Mm, ngha l h s qu ti mmen bng h s qu ti dng
in: KqtM = KqtI = 1,5. Trong kho , mmen ca Mnt t l vi bnh phng dng
in, nn M'qt = K.C.I2 = K.C.(1,5Im)2 = 1,52.Mm = 2,25Mm, ngha l h s qu
ti mmen bng bnh phng ln ca h s qu ti dng in: K'qtM = K2qtI.

49/201

Mmen ca Mnt Khng ph thuc vo st p trn ng dy ti in, ngha l nu gi

cho dng in trong ng c nh mc th mmen ng c cng l nh mc, cho d
ng c ni u ng dy hay cui ng dy.
c im, c tnh c ng c Mhh :
S nguyn l ca ng c Mhh nh hnh 219, vi hai cun kch t song song v
ni tip to ra t thng kch t ng c:
= s + n (257)
Trong : (s l phn t thng do cun kch t song song to nn; (s = (0,75 ( 0,85)(m
v khng ph thuc vo dng phn ng, tc khng ph thuc vo ph ti.
Cn (n l phn t thng do cun kch t ni tip to ra, n ph thuc vo dng phn
ng. Khi ph ti Mc = Mm th I = Im, tng ng:
(n.m = (0,25 ( 0,15)(m
Do c hai cun kch t nn c tnh c ca Mhh va c dng phi tuyn nh Mnt,
ng thi c im khng ti l tng [0, (0] nh ca Ml, hnh 220, trong tc
khng ti l tng c gi tr kh ln so vi tc nh mc: (0 ( (1,3 ( 1,6) (m .
ng c Mhh c ba trng thi hm tng t nh Ml.

50/201

c tnh c ca ng c khng ng b (K)

c tnh c ca ng c khng ng b (K)
Cc gi thit, s thay th, c tnh c ca ng c K:
Cc gi thit:
ng c khng ng b (K) nh hnh 221, c s dng rng ri trong thc t. u
im ni bt ca n l: cu to n gin, lm vic tin cy, vn u t t, gi thnh h,
trng lng, kch thc nh hn khi cng cng sut nh mc so vi ng c mt chiu.
S dng trc tip li in xoay chiu 3 pha ...

Tuy nhin, vic iu chnh tc v khng ch cc qu trnh qu kh khn hn, cc

ng c K lng sc c cc ch tiu khi ng xu (dng khi ng ln, mmen khi
ng nh).
n gin cho vic kho st, nghin cu, ta gi thit:
+ Ba pha ca ng c l i xng.
+ Cc thng s ca mch khng thay i ngha l khng ph thuc nhit , tn s,
mch t khng bo ho nn in tr, in khng, ... khng thay i.
+ Tng dn ca mch vng t ho khng thay i, dng t ho khng ph thuc ti m
ch ph thuc in p t vo stato.
+ B qua cc tn tht ma st, tn tht trong li thp.
+ in p li hon ton sin v i xng.

51/201

S thay th:
Vi cc gi thit trn ta c s thay th 1 pha ca ng c nh hnh 223.
Trong :

U1f l tr s hiu dng ca in p pha stato (V).

I1, I(, I2 l cc dng stato, mch t ha, rto quy i v stato (A).
X1, X(, X2 l in khng stato, mch t, rto quy i v stato (().
R1, R(, R2 l in tr stato, mch t, rto quy i v stato (().
R2f l in tr ph (nu c) mi pha rto quy i v stato (().
s l h s trt ca ng c:
s=

1
1

0
0

(258)

Trong :
(1 = (0 l tc ca t trng quay stato ng c, cn gi l tc ng b (rad/s):
1 = 0 =

2f1
p

(259)

( l tc gc ca rto ng c (rad/s).
Trong : f1 l tn s ca in p ngun t vo stato (Hz),
p l s i cc ca ng c,

52/201

Biu nng lng ca K:

Vi cc gi thit trn, ta c biu nng lng ca ng c K 3 pha nh hnh 224:
Trong biu nng long:
P1 l cng sut in t a vo 3 pha stato ng c K
?P1 = ?PCu1 l tn tht cng sut trong cc cun dy ng stato
P12 l cng sut in t truyn gia stato v rto ng c K
?P2 = ?PCu2 l tn tht cng sut trong cc cun dy ng rto
P2 l cng sut trn trc ng c, hay l cng sut c ca K truyn ng cho my sn
xut.

Phng trnh v c tnh c K:

T s thay th hnh 223, ta tnh c dng stato:

I1 = U1f

R2 + X2

1
2
R'
2
R1 +
+ X2
s
nm

( )

(260)

Trong : R2( = R2 + R2f l in tr tng mch rto.

Xnm = X1 + X2 l in khng ngn mch.
T phng trnh c tnh dng stato (260) ta thy:

53/201

Khi ( = 0, s = 1, ta c: I1 = I1nm dng ngn mch ca stato.

Khi ( = (0, s = 0, ta c:
Ngha l tc ng b, ng c vn tiu th dng in t ho to ta t trng
quay.
Tr s hiu dng ca dng rto quy i v stato:
I'2 =

U1f

(261)

( )
R'
2S
R1 +
s

+ X2

nm

Phng trnh (261) l quan h gia dng rto I2 vi h s trt s hay gia I2 vi tc
(, nn gi l c tnh inc ca ng c K, (hnh 225). Qua (261) ta thy:
Khi ( = (0, s = 0, ta c: I2 = 0.
Khi ( = 0, s = 1, ta c:
Trong : I2nm l dng ngn mch ca rto hay dng khi ng.

tm phng trnh c tnh c ca K, ta xut pht t iu kin cn bng cng sut

trong ng c: cng sut in chuyn t stato sang rto:
P12 = Mt.(0 (262)
Mt l mmen in t ca ng c, nu b qua cc tn tht ph:
Mt = Mc = M (263)
V: P12 = Pc + (P2 (264)
Trong : Pc = M.( l cng sut c trn trc ng c.
54/201

(P2 = 3I22.R2( l tn hao cng sut ng trong rto.

Do : M.(0 = M((0 () = M.(0.s
Vy: (265)
Thay (34) vo (38) v bin i ta c :
M=

3.U2 .R

1f 2S
2
R'
2S
s.w0. R1 +
+ X2
s
nm

[( ) ]

(266)

Phng trnh (266) l phng trnh c tnh c ca K. Nu biu din c tnh c trn
th s l ng cong nh hnh 227b. C th xc nh cc im cc tr ca ng
cong bng cch cho o hm dM/ds = 0, ta s c cc tr s v trt ti hn sth
v mmen ti hn Mth ti im cc tr:
sth =

R'

2S
2
R + X2
1
nm

(267)

V: (268)
Trang 60
Trong cc biu thc trn, du (+) ng vi trng thi ng c, cn du () ng vi trng
thi my pht, (Mth > MthF).
Phng trnh c tnh c ca K c th biu din theo closs:
M=

2Mth(1 + asth)
sth
s
+
+ 2asth
sth
s

(269)

Trong : a = R1/R2(.
Mth v sth ly theo (267) v (268).
i vi ng c K cng sut ln, thng R1 rt nh so vi Xnm nn c th b qua R1
v asth ( 0, khi ta c dng closs n gin:
M=

2Mth
sth
s
+
sth
s

(270)

55/201

Lc ny: (271)

+ Trong nhiu trng hp cho php ta s dng nhng c tnh gn ng bng cch
truyn tnh ho c tnh c trong on lm vic.
V d vng trt nh s < 0,4sth th ta xem s/sth ( 0 v ta c:
M=

2Mth
sth

s (272)

C th tuyn tnh ha on c tnh c lm vic qua 2 im: im ng b (khng ti l

tng) v im nh mc:
M=

Mm
sm s

(273)

Trn c tnh c t nhin, thay M = Mm, Mth = ?Mm, ta c:

Sth = Sm( + 2 1) (274)

Qua dng c tnh c t nhin ca K hnh 227, mt cch gn ng ta tnh cng c

tnh c trong on lm vic:
=

dM
d

1
0

dM
ds

Mm
0sm

(275)

V: (276)
+ i vi on c tnh c s >> sth th coi sth/s ( 0 v ta c:
M=

2Mth.sth
s

(277)

56/201

V: (278)
Trong on ny cng ? > 0 v gi tr ca n thay i, y thng l on ng c
khi ng.
Trang 62
nh hng ca cc thng s n c tnh c ca K:
Qua chng trnh c tnh c bn ca hot ng c K, ta thy cc thng s c nh
hng n c tnh c K nh: Rs, Rr, Xs, Xr, UL, fL, Sau y, ta xt nh hnh ca
mt s thng s:
nh hng ca in p li (Ul):
Khi in p li suy gim, theo biu thc (268) th mmen ti hn Mth s gim bnh
phng ln suy gim ca UL. Trong khi tc ng b ?o, h s trt ti hn Sth
khng thay i, ta c dng c tnh c khi UL gim nh hnh 228.
Qua th ta thy: vi mt mmen cn xc nh (MC), in p li cng gim th tc
xc lp cng nh. Mt khc, v mmen khi ng Mk = Mnm v mmen ti hn Mth
u gim theo in p, nn kh nng qu ti v khi ng b gim dn. Do , nu in
p qu nh (ng U2, ) th h truyn ng trn c th khng khi ng c hoc
khng lm vic c.

nh hng ca in tr, in khng mch stato:

Khi in tr hoc in khng mch stato b thay i, hoc thm in tr ph (Rlf), in
khng ph (Xlf) vo mch stato, nu ?o = const, v theo biu thc (267), (268) th
mmen Mth v Sth u gim, nn c tnh c c dng nh hnh 229.

57/201

Qua th ta thy: vi mmen Mk = Mnm.f th on lm vic ca c tnh c c in

khng ph (Xlf) cng hn c tnh c Rlf. Khi tng Xlf hoc Rlf th Mth v Sth u
gim. Khi dng Xlf hoc Rlf khi ng nhm hn ch dng khi ng, th c th da
vo tam gic tng tr ngn mch xc nh Xlf hoc Rlf.

nh hng ca in tr, in khng mch rto:

Khi thm in tr ph (R2f), in khng ph (X2f) vo mch rto ng c, th ?o =
const, v theo (267), (268) th Mth = const; cn Sth s thay i, nn c tnh c c
dng nh hnh 230.
Qua th ta thy: c tnh c khi c R2f, X2f cng ln th Sth cng tng, cng c
tnh c cng gim, vi ph ti khng i th khi c R2f, X2f cng ln th tc lm vic
ca ng c cng b thp, v dng in khi ng cng gim.

58/201

nh hng ca tn s li cung cp cho ng c:

Khi in p ngun cung cp cho ng c c tn s (f1) thay i th tc t trng ?o
v tc ca ng c ? s thay i theo.
V ?o = 2?.f1/p, v X = ?.L, nn ?o ? f1, ? ? f1 v X ? f1.
Qua th ta thy: Khi tn s tng (f13 > f1.m), th Mth s gim, (vi in p ngun
U1 = const) th : Mth 12 (hnh 231).
f

Khi tn s ngun gim (f11 < f1m, ) cng nhiu, nu gi in p u1 khng i, th

dng in ng c s tng rt ln. Do vy, khi gim tn s cn gim in p theo quy
lut nht nh sao cho ng c sinh ra mmen nh trong ch nh mc.

59/201

* V d 2 5:
Cho mt ng c khng ng b rto dy qun (Kdq) c:
Pm = 850KW ; Um = 6000V ; nm = 588vg/ph ; ? = 2,15 ;
E2m = 1150V ; I2m = 450A.
Tnh v v c tnh c t nhin v c tnh c nhn to ca ng c khng ng b rto
dy qun vi in tr ph mi pha rto l: R2f = 0,75?.
Trang 65
* Gii :
Vi ng c c cng sut ln, ta c th s dng phng trnh gn ng (270) coi R1
rt nh hn R2 tc a = 0.
trt nh mc:
sm =

no nm
no

600588
600

= 0,02

Mmen nh mc:

60/201

, hoc
Mmen ti hn:
Mth = ?Mm = 2,15.13085 = 29681 N.m, hoc
in tr nh mc:
in tr dy qun rto:
R2 = R2Rm = smRm = 0,02.1,476 = 0,0295

trt ti hn ca c tnh c t nhin c nh theo (274):

sth = sm( + 2 1) = 0,02(2,15+ 2,152 1) = 0,08

Phng trnh ct tnh c t nhin:

hoc
Vi mmen ngn mch:
Mnm =

59362
1
+ 0,08
0,08

= 4777Nm = 0,35Mm

Trang 66
Theo ta v c ng c tnh t nhin nh trn hnh 232 i qua 4 im: im
khng ti [M = 0; s = 0]; im nh mc =1; sm = 0,02]; im ti hn TH =2,15; sm
= 0,08]; im ngn mch NM =0,35; sm = 1].
i vi c tnh nhn to c Rf = 0,175? ta c trt ti hn nhn to:
sth.nt = sth

R2 + Rf
R2

= 0,08

0,0295+0,175
0,0295

= 0,55

Phng trnh c tnh c nhn to s l:

M=

2
s
0,55
+
0,55
s

V c tnh c v trn cng th hnh 232.

61/201

c tnh c ca ng c K khi khi ng:

Khi ng v tnh in tr khi ng:
+ Nu khi ng ng c K bng phng php ng trc tip th dng khi ng
ban u rt ln. Nh vy, tng t khi ng Ml, ta cng a in tr ph vo
mch rto ng c K c rto dy qun han ch dng khi ng:.V sau th loi
dn chng ra a tc ng c ln xc lp.
S nguyn l v c tnh khi ng c trnh by trn hnh 233 (hai cp khi ng
m = 2).

* Xy dng cc c tnh c khi khi ng K:

+ T cc thng s nh mc (Pm; Um; Im; nm; ?m;) v thng s tI (Ic; Mc;
Pc;) s cp khi ng m, ta v c tnh c t nhin.

62/201

+ V c tnh c ca ng c K l phi tuyn, nn n gin, ta dng phng php

gn ng: theo ton hoc chng minh th cc ng c tnh khi ng ca ng c
K tuyn tnh ha s hi t ti mt im T nm trn ng ?o = const pha bn phi
trc tung ca ta (?, M) nh hnh 233.
+ Chn: Mmax = M1 = (2,5)Mm ; hoc Mmax = 0,85Mth
v Mmin = M2 = (1,1,3)Mc trong qu trnh khi ng.
+ Sau khi tuyn ha c tnh khi ng ng c K, ta tin hnh xy dng c tnh
khi ng tng t ng c Ml, cui cng ta c cc c tnh khi ng gn ng
edcbaXL nh hnh 233.
Nu im cui cng gp c tnh TN m khng trng vi giao im ca c tnh c TN
m M1 = const th ta phi chn li M1 hoc M2 ri tin hnh li t u.
Tnh in tr khi ng:
*Dng phng php th:
+ Khi tuyn ha c tnh khi ng ng c K, ta c:
SNT
STN

R2 R2f
R2 ;

(279)

Rt ra:
R2f =

SNT STN
R2;
STN

(280)

T th ta c in tr ph cc cp:
R2f1 =

hahc
he

R2 =

ac
he R2;

(281)

R2f2 =

hche
he

R2 =

ce
he R2;

(282)

63/201

Cc c tnh c khi hm ng c K
Cc c tnh c khi hm ng c K:
ng c in K cng c ba trng thi hm: hm ti sinh, hm ngc v hm ng
nng.
Hm ti sinh:
ng c K khi hm ti sinh: ? > ?o, v c tr nng lng v li.
Hm ti sinh ng c K thng xy ra trong cc trng hp nh: c ngun ng lc
quay rto ng c vi tc ? > ?o (nh hnh 234a,b), hay khi gim tc ng c
bng cch tng s i cc (nh hnh 235a,b), hoc khi ng c truyn ng cho ti c
dng th nng lc h ti vi |?| > |?o| bng cch o 2 trong 3 pha stato ca ng c
(nh hnh 26a,b).
a) Hm ti sinh khi MSX tr thnh ngun ng lc:
Trong qu trnh lm vic, khi my sn xut (MSX) tr thnh ngun ng lc lm quay
rto ng c vi tc ? > ?0, ng c tr thnh my pht pht nng lng tr li
ngun, hay gi l hm ti sinh, hnh 234.

Phng trnh c tnh c trong trng hp ny l:

M

2Mth
sth
s
+
sth
s

(283)

64/201

Vi: (284)
V: ? > ?0 ; I2 = Ihts < 0 ; M = Mhts < 0 (ti im B)
b) Hm ti sinh khi gim tc bng cch tng s i cc:
ng c ang lm vic im A, vi p1, nu ta tng s i cc ln p2 > p1 th ng c
s chuyn sang c tnh c ?2 v lm vic vi tc ? > ?2, tr thnh my pht, hay l
HTS, hnh 235.

Phng trnh c tnh c trong trng hp ny ch khc l:

sth

R'

Xnm2 ;

Mth

3U2

1f

202Xnm2 ;

v0 =

2f1
p2 ;

(285)

V: ? > ?02 ; I2 = Ihts < 0 ; M = Mhts < 0 (on B?02)

c) Hm ti sinh khi o chiu t trng stato ng c:
ng c ang lm vic ch ng c (im A), nu ta o chiu t trng stato, hay
o 2 trong 3 pha stato ng c (hay o th t pha in p stato ng c), vi ph ti
l th nng, ng c s o chiu quay v lm vic ch my pht (hay hm ti sinh,
im D), nh trn hnh 236. Nh vy khi h hng ta c th cho ng c lm vic ch
my pht, ng thi to ra mmen hm cho ng c h hng vi tc n nh
?D.
Phng trnh c tnh c trong trng hp ny thay ?0 bng ?0:

65/201

sth

R'

Xnm ;

Mth

3U2

1f

2( 0)Xnm ;

(286)

V : |?0| > |?0| , M = Mhts (im D, h ti ch HTS).

Hm ngc ng c K:
Hm ngc l khi mmen hm ca ng c K ngc chiu vi tc quay (M ngc
chiu vi ?). Hm ngc c hai trng hp:
a) Hm ngc bng cch a in tr ph ln vo mch rto:
ng c ang lm vic im A, ta ng thm in tr hm ln (Rhn> = R2f>) vo
mch rto, lc ny mmen ng c gim (M < Mc) nn ng c b gim tc do sc
cn ca ti. ng c s chuyn sang im B, ri C v nu ti l th nng th ng c s
lm vic n nh im D (?D = ? ngc chiu vi tc ti im A) trn c tnh
c c thm in tr hm Rhn>, v on CD l on hm ngc, ng c lm vic nh
mt my pht ni tip vi li in (hnh 237). ng c va tiu th in t li va
s dng nng lng tha t ti to ra mmen hm.
Vi: (287)

66/201

b) Hm ngc bng cch o chiu t trng stato:

ng c ang lm vic im A, ta i chiu t trng stato (o 2 trong 3 pha stato
ng c, hay o th t pha in p stato), hnh 238.
Khi o chiu v dng o chiu ln nn phi thm in tr ph vo hn ch khng
qu dng cho php Ich ? Icp, nn ng c s chuyn sang im B, C v s lm vic xc
lp D nu ph ti ma st, cn nu l ph tI th nng th ng c s lm vic xc lp
im E. on BC l on hm ngc, lc ny dng hm v mmen hm ca ng c.
Vi: (288)
s=

0
0

> l (289)

67/201

Hm ng nng ng c K:
C hai trng hp hm ng nng ng c K:
a) Hm ng nng kch t c lp (HN KTL):

ng c ang lm vic vi li in (im A), khi ct stato ng c K ra khi li

in v ng vo ngun mt chiu (U1c) c lp nh s hnh 239a.
Do ng nng tch ly trong ng c, cho nn ng c vn quay v n lm vic nh mt
my pht cc n c tc v tn s thay i, v ph ti ca n l in tr mch rto.
Khi ct stato khi ngun xoay chiu ri ng vo ngun mt chiu th dng mt chiu
ny s sinh ra mt t trng ng yn ? so vi stato nh hnh 239b. Rto ng c do
qun tnh vn quay theo chiu c nn cc thanh dn rto s ct t trng ng yn, do
xut hin trong chng mt sc in ng e2.
V rto kn mch nn e2 li sinh ra i2 cng chiu. Chiu ca e2 v i2 xc nh theo qui
tc bn tay phi: + khi e2 c chiu i vo v l i ra. Tng tc gia dng i2 v ?
to nn sc t ng F c chiu xc nh theo qui tc bn tay tri (hnh 239b).
Ch rng, trong trng hp hm ngc v:
Lc F sinh ra mmen hm Mh c chiu ngc vi chiu quay ca rto ? lm cho rto
quay chm lai v sc in ng e2 cng gim dn.
* thnh lp phng trnh c tnh c ca ng c K khi hm ng nng ta thay
th mt cch ng tr ch my pht ng b c tn s thay i bng ch ng c
68/201

khng ng b. Ngha l cun dy stato thc t u vo ngun mt chiu nhng ta coi

nh u vo ngun xoay chiu.
iu kin ng tr y l sc t ng do dng in mt chiu (Fmc) v dng in xoay
chiu ng tr (F1) sinh ra l nh nhau:
F1 = Fmc (290)
Sc t ng xoay chiu do dng ng tr (I1) sinh ra l:
3

F1 = 2 2.w1.I1 (291)

Sc t ng mt chiu do dng mt chiu thc t sinh ra ph thuc vo cch u day

ca mch stato khi hm v biu din tng qut nh sau:
Fmc = a.w1.Imc (292)
Cn bng (291) v (292) v rt ra:
I1 =

a.w1
Imc
3
2.w1
2

= A.Imc (293)

Trong : a, A l cc h s ph thuc s ni mch stato khi hm ng nng nh bng

(22).
V d, theo bng (22), s ni dy v th vect (a):
Fmc = 2Imc.w1cos30o = 3.w1.Imc (294)

V: a =;
i vi cc s u dy khc nhau ca mch stato, ta c th xc nh h s A theo
bng 22.
Bng 22

69/201

Da vo s thay th mt pha ca ng c trong ch hm ng nng xy dng

c tnh c (hnh 240).
ch ng c K th in p t vo stato khng i, l ngun p, dng t ha
t thng ? khng i, cn dng in stato I1, dng in stato I2 bin i theo trt s.
Cn trng thi hm ng nng kch t c lp, v dng in mt chiu Imc khng i
nn dng xoay chiu ng tr cng khng i, do ngun cp cho stato l ngun dng.
Mt khc, v tng tr mch rto khi hm ph thuc vo tc nn dng rto I2 v dng
t ha I? u thay i, vy nn t thng ? stato thay i theo tc .
I1I2E2XIX2R2 / *R2f / *Hnh 2-40: S thay th khi hm ng nng K
Trong ch lm vic ca ng c K, trt s l tc ct tng i ca thanh dn
rto vi t trng stato, trng thi hm ng nng n c thay bng tc tng
i:
=

(295)

70/201

E2I122I2IHnh 2-41: th vectdng in khi HNT s thay th hnh

239, ta c th vect dng in nh hnh 241.
T s thay th ta c:
I'2 =

E'

2
2

( )
R'
2

Hay: I'2 =

=
+ X'2

E' .
2

R'2 + (X' .)2

(296)

I.X.
'2
R + (X' .)2
2
2

(297)

Trong :
Theo th vect ta c:
I21 = (I + I'2sin2)2 + (I'2sin2)2;

Hay I21 = I2 + I'22 + 2I.I'2sin2)2; (298)

Trong :
X' .
2

sin2 =

R'2 + (X' .)2

(299)

Thay v sin?2 vo (298), ta c:

I21

I2

I2 X2 *2

R'2 + (X' )2
2
2

2I2 XX' *2

2
'2
R + (X' )2
2
2

(2100)

T rt ra:

R'2

I1 2

()
I

1
I1 2

()

(X' + X)2
X'2
I
2
2

(2101)

T cc biu thc (298) (2100), sau khi bin i ta c:

I'2 =

I.X.
'2
R + (X' + X)2.2
2
2

(2102)

Tng t nh xt ng c K, ta xc nh c mmen:
71/201

M=

R'
'2 2
3I
2 2

(2103)

Hay: M =

3I'2XR'

2
2
2
'2
'
o[R + (X + X)2 ]
2
2

(2104)

ng cong M = f(?*) cng c kho st tng t nh vi ng cong c tnh c ca

ng c K v cho ta nhng kt qu:
th =

R'

X + X'

(2105)

Mth.th =

3I2X2

2o(X + X' )

(2106)

V: (2107)
Biu thc (2107) l phng trnh c tnh c ca ng c K khi hm ng nng kch
t c lp.
Ta thy rng, khi thay i R2f th thay i, nn thay i, cn Mth = const, cn khi
thay i dng in xoay chiu ng tr I1, ngha l thay i dng in mt chiu Imc,
th mmen Mth thay i, cn = const.
Cc ng c tnh hm ng nng c biu din nh trn hnh 242. Trn : ng
(1) v (2) c cng in tr nhng c Mth2 > Mth1 nn dng mt chiu tng ng
Imc2 > Imc1.
Nh vy khi thay i ngun mt chiu a vo stato ng c khi hm ng nng th s
thay i c mmen ti hn.
Hnh 2-42: c tnh c ca ng c K khi HN-KTL* 0Mth2 Mth1 0
MMc()A (/c)(3)HN(2)(1)*th2*th1
Cn ng (2) v (3) th c cng dng in mt chiu nhng in tr.
Nh vy khi thay i in tr ph trong mch rto hoc dng in mt chiu trong stato
ng c khi hm ng nng th s thay i c v tr ca c tnh tnh c.

72/201

b) Hm ng nng t kch t:
ng c ang hot ng ch ng c (tip K kn, tip im H h), khi cho K h,
H kn li, ng c s chuyn sang ch hm ng nng t kch t. Khi , dng in
Imc khng phi t ngun in mt chiu bn ngoi, m s dng ngay nng lng ca
ng c thng qua b chnh lu mch rto (hnh 243a) hoc b t in mch stato.
Hnh 2-43: a)S ni dy K khi HN TKTb) S nguyn l to mmen hm HN
TKT++++FFe2i2RMhb)K~KMSXHRchHa)CL
* V d 26:
Hy la chn c tnh c hm ng nng v xc nh cc thng s mch hm, gm dng
in mt chiu Imc cp vo cun dy stato v in tr ph Rh ni vo mch rto ca
ng c khng ng b rto dy qun sao cho mmen hm cc i t c Mh.max =
2,5Mm v hiu qu hm cao. S liu cho trc: ng c 11KW; 220V; 953vg/ph, ? =
Mth/Mm = 3,1; cos?m = 0,71; cos?o (khng ti) = 0,24; I1m = 28,4A; I1.0 (khng
ti) = 19,2A; R1 = 0,415?; X1 = 0,465?; E2nm(in p dy) = 200V; I2m = 35,4A; r2
= 0,132?; X2 = 0,27?; v Ke = 1,84.
* Gii:
Trc ht, xc nh thm cc thng s ca ng c:
Tc nh mc:
m =

nm
9,55

953
9,55

= 99,8rad/s

Trang 82
Tc t trng quay: ?o = 1000/9,55 = 104,7 rad/s
Mmen nh mc:
trt nh mc:
in khng mch ha X? c xc nh theo s... v dng in khng ti ca stato (coi
dng khng ti bng dng t ha):
E

X =

1.0

I1.0

212
19,2

= 11,05

(vi:)

73/201

in khng rto qui i v stato:

X'2 = X2.K2e = 0,27.1,842 = 0,92

Theo yu cu ca bi ta c th chn c tnh hm ng nng c mmen ti hn l:

Mth.n = Mh.max = 2,5Mm.
Tc ti hn c th chn bng tc hm ban u:
th = b = m / o

Khi ta c c tnh hm l ng 2 trn hnh 238. R rng c tnh ny c hiu qu

hm thp v mmen gim gn nh tuyn tnh t tc ban u ?b = ?m cho n ? =
0.
cho vic hm c hiu qu cao, ta cn to ra mt c tnh c m bo bao mt din
tch ln nht gia n vi trc tung ca th (vng gch sc trn hnh 244). Khi
mmen hm trung bnh trong ton b qu trnh hm s l ln nht. Vic tnh ton cho
thy c tnh c dng ny c tc ti hn:= 0,407.
Vy c tnh c hm ng nng c chn l ng (1) trn hnh 244.

00,05
b =m
*th.t
Mh.max = Mth.n Mm 3,1Mm M
Hnh 244: c tnh c TN v c tnh c hm N
T biu thc ca mmen ti hn hm ng nng (biu thc 2106) ta rt ra biu thc
tnh dng in xoay chiu ng tr I1:
I1 =

.2o(X + X' )
2

th.n

3X2

2,5.110,2.2.104,7.(11,05+0,92)
3.11,052

= 43,4A

74/201

Qua h s t l A ca s ni dy stato vo ngun in mt chiu khi hm, v d chn

s 1 trong bng 22, ta c:, ta xc nh c dng in mt chiu cn thit:
Imc = I1/A = 43,4/0,815 = 53A
T biu thc ca tc ti hn (274) ta xc nh c gi tr in tr trong mch rto
khi hm:
R'2t = th(X + X'2) = 0,407.(11,05+0,92) = 4,87

Tng ng vi gi tr trc khi qui i l:

R2t = R'2t / K2e = 4,87 / 1,842 = 1,44

Vy in tr ph cn ni vo mch rto l:
Rh = R2t r2 = 1,44 0,132 = 1,308

o chiu ng c K:
Gi s ng c ang lm vic im A theo chiu quay thun trn c tnh c t nhin
thun vi ti Mc:
M=

2Mth(1 + asth)
sth
s
+
+ 2asth
sth
s

(2108)

00 Mc MA (/cT)b)0Hnh 2-45: a) S ni dy K khi o 2 trong 3 pha

stato ng c Kb) c tnh c khi lm vic thun (A) v ngc (B)K~R2fa)MSXMc
sthNB (/cN)
Mun o chiu ng c, ta c th o chiu t trng stato (?o), hay o th t pha
in p (u1) ng c K (thng o 2 trong 3 pha stato). Khi o chiu, dng o
chiu rt ln nn phi cho thm in tr ph vo mch rto hn ch Ich Icp.
Khi ng c K lm vic chiu ngc li th Mth s o du v sth > 1 nh hnh 245:
ng c quay ngc chiu tng ng vi im B trn c tnh c t nhin bn ngc,
hoc trn c tnh c nhn to ngc.

75/201

C TNH C CA ng c ng b (B)
c tnh c ca ng c B:
Khi ng stato ca ng c ng b vo li in xoay chiu c tn s f1 khng i,
ng c s lm vic vi tc ng b khng ph thuc vo ti:
0 =

2f1
p

(2109)

KB~Rcha)MSX+ Uk 0 Mm M0b)Hnh 2-46: S ni dy v c tnh

c ca ng c B
Nh vy c tnh c ca ng c B ny tong phm vi mmen cho php M ? Mmax
l ng thng song song vi trc honh, vi cng ? = ? v c biu din trn hnh
2 46.
Tuy nhin khi mmen vt qu tr s cc i cho php M > Mmax th tc ng c
s lch khi tc ng b.
c tnh gc ca ng c B:
Trong nghin cu tnh ton h truyn ng dng ng c B, ngi ta s dng mt
c tnh quan trng l c tnh gc. N l s ph thuc gia mmen ca ng c vi gc
lch vect in p pha ca li Ul v vect sc in ng cm ng E trong dy qun
stato do t trng mt chiu ca rto sinh ra:
M = f()

Ulsin ABC jixsHnh 2-47: th vect ca mch stato ca ng c B

c tnh ny c xy dng bng cch s dng th vect ca mch stato v trn hnh
247 vi gi thit b qua in tr tc dng ca cun dy stato (r1 ? 0).
Trn th vect hnh 247:
Ul in p pha ca li (V)
E sc in ng pha stato (V)
76/201

I dng in stato (A)

? goc lch gia Ul v E;
? gc lch gia vect in p Ul v dng in I.
Xs = x? + x1 in khng pha ca stato l tng ca in khng
mch t ha x? v in khng cun dy 1 pha ca stato x1 (?)
T th vect ta c:
Ulcos = Ecos( ) (2110)

T tam gic ABC tm c:

cos( ) =

CB
CA

Ulsin
Ixs

(2111)

Thay (2110) vo (2111) ta c:

U1cos = E

Ulsin
Ixs

Hay: U1Icos =

(2112)
EUl
xs sin

(2113)

V tri ca (2113) l cng sut 1 pha ca ng c.

Vy cng sut 3 pha ca ng c:
P=3

EUl
xs sin

(2114)

Mmen ca ng c:
M=

P
0

3EUl
0xs sin

(2115)

(2115) l phng trnh c tnh gc ca ng c B. Theo ta c c tnh gc l

ng cong hnh sin nh trn hnh 248.
Khi ? = ?/2 ta c bin cc i ca hnh sin l:
Mm =

3EUl
0xs

(2116)

77/201

Phng trnh (2115) c th vit gn hn:

M = Mmsin (2117)
Mm c trng cho kh nng qu tI ca ng c. Khi ti tng gc lch pha ? tng. Nu
ti tng qu mc, mmen gim.
ng c ng b thng lm vic nh mc tr s ca gc lch ? = 20o 25o. H s
ti v mmen tng ng s l:
M =

Mm
Mm

= 2 2,5

Nhng iu phn tch trn ch ng vi nhng ng c ng b cc n v mmen

ch xut hin khi rto c kch t. Cn i vi nhng ng c ng b cc li, do s
phn b khe h khng kh khng u gia rto v stato nn trong my xut hin mmen
phn khng ph. Do c tnh gc c bin dng t nhiu, nh ng nt t trn hnh
248.
MmM0 /2 2 3/2Hnh 2-48: c tnh gc ca ng c ng b
Cu hi n tp
1. C th biu din phng trnh c tnh c ca ng c mt chiu kch t c lp bng
my dng ? hy vit cc dng phng trnh ? Gii thch cc i lng trong phng
trnh v cch xc nh cc i lng ? V dng c tnh c in v c tnh c Ml
?
2. n v tng i l g ? n v tng i ca cc i lng in, c ca ng c
Ml c xc nh nh th no ? Vit phng trnh c tnh c dng n v tng
i ? ngha ca vic s dng phng trnh dng n v tng i ?
3. cng c tnh c ca Ml c biu thc xc nh nh th no ? Gi tr tng i
ca n ? Biu th quan h gia cng vi sai s tc v in tr mch phn ng
(theo n v tng i). ngha ca cng c tnh c ?
4. Cch v c tnh c ca Ml ? Cch xc nh cc i lng: Mm, ?m, ?0, Inm,
Mnm, v ng c tnh ny ?
5. C nhng thng s no nh hng n dng c tnh c ca Ml ? h c tnh c
nhn to khi thay i thng s ? S ni dy, phng trnh c tnh, dng ca cc
h c tnh nhn to, nhn xt v ng dng ca chng ?

78/201

6. Ti sao khi khi ng Ml thng phi ng thm in tr ph vo mch phn ng

ng c ? Cc dng in khi ng ln nht v nh nht khi khi ng Ml thng
khng mc no ? V cc c tnh c khi khi ng Ml vi 2 cp in tr khi ng
?
7. ng c Ml c my phng php hm ? iu kin xy ra cc trng thi hm
? S ni dy ng c khi thc hin cc trng thi hm ? ng dng thc t ca cc
trng thi hm ? Gii thch quan h v chiu tc dng ca cc i lng in v chiu
truyn nng lng trong h cc trng thi hm ?
8. S khc nhau gia ng c mt chiu kch t ni tip vi Ml v cu to, t thng,
dng c tnh c, cc phng php hm ? C nhn xt g v c im v kh nng ng
dng ca Mnt thc t ?
9. C th biu th phng trnh c tnh c ca ng c khng ng b bng nhng biu
thc no ? Vit cc phng trnh , gii thch cc i lng v cch xc nh cc i
lng khi vit phng trnh v dng c tnh c ?
10. Cch v c tnh c t nhin theo cc s liu nh mc trong catalo: dng chnh xc,
dng gn ng v dng tuyn tnh ha ?
11. Biu thc xc nh cng c tnh c ? Biu th quan h gia cng c tnh c
vi trt nh mc v in tr mch rto ca ng c K ?
12. C nhng thng s no nh hng n dng c tnh c ca ng c K ? Cch ni
dy ng c K to ra c tnh c nhn to khi thay i cc thng s ny ? Dng cc
h c tnh c nhn to v ng dng thc t ca chng ?
13. V cc dng c tnh c khi khi ng ng c K hai cp tc ? Khi khi ng
ng c K, cc i lng: h s trt ti hn, mmen ti hn thay i nh th no ?
Cc biu thc xc nh cc i lng ? Thng mmen khi ng ln nht ca ng
c K bng bao nhiu mmen ti hn ca ng c ?
14. ng c K c my trng thi hm ? Cch ni dy ng c thc hin cc trng
thi hm v iu kin xy ra hm ? Gii thch quan h nng lng gia my sn xut
(ti ca ng c) v ng c tng trng thi hm ? ng dng thc t ca cc trng thi
hm ?
15. Gii thch ngha ca c tnh c v c tnh goc ca ng c ng b ? S ph
thuc gia mmen cc i ca ng c vi in p li ? Mmen cc i c tnh gc
c ngha nh th no vi c tnh c ca ng c B ?

79/201

Chng 3:
iu chnh cc thng s u ra ca h thng truyn ng
in
iu chnh cc thng s u ra ca h thng truyn ng in

Khi nim chung:

Cc nh ngha:
H thng truyn ng in khng ch lm nhim v bin i in nng thnh c nng,
m cn iu khin qu trnh lm vic ca c cu cng tc theo yu cu cng ngh ca
my sn xut. Yu cu cng ngh c th c m bo nu h c kh nng t trc cc
thng s gia cng cho tng cng on, duy tr cc thng s vi mt chnh xc no
(nh tc , mmen, gia tc, v tr ca c cu cng tc ), cng bc thay i cc
gi tr theo mun, hn ch gi tr ca chng theo mc cho php ca qu trnh cng
ngh hoc theo kh nng v bn, qu ti ca my.
Cc thng s gia cng ni trn c lin quan n mmen M v tc ? ca ng c in,
c cc mi quan h c nh ngha:
a) Cc thng s u ra hay cn gi l thng s c iu chnh:
l mmen (M), tc (?) ca ng c,
Do M v ? l 2 trc ca mt phng ta c tnh c [M, ?], nn vic iu chnh chng
thng gi l iu chnh ta .
b) Cc thng s u vo hay cn gi l thng s iu chnh:
+ i vi ng c in mt chiu, thng s u vo l in tr phn ng R (hoc Rf),
t thng ? (hoc in p kch t Ukt; dng in kch t Ikt) v in p phn ng U.
+ i vi ng c in khng ng b, thng s u vo l in tr mch rto R2 (hoc
R2f), in tr mch stato R1, in khng stato x1, in p stato u1 vtn s ca dng
in stato f1.
+ i vi ng c in ng b, thng s u vo l tn s ca dng in stato f1.

80/201

c) Cc phn t iu khin:
L cc thit b hoc dng c lm thay i cc thng s u vo.
Ch , ngi ta thng gi vic iu chnh cc thng s u ra l iu khin ng c
in.
Mc ch iu chnh cc thng s u ra ca ng c:
Ty theo yu cu cng ngh ca my sn xut, vic iu chnh M, ? nhm thc hin cc
mc ch sau:
+ t gi tr lm vic v duy tr mc t , v d duy tr tc lm vic khi ph ti
thay i ngu nhin.
+ Thay i thng s theo quy lut yu cu, v d trong thi gian khi ng v tng tc
ng c thang my t 0 ln n tc n nh, mmen lc u phi tng tuyn tuyn
tnh theo thi gian, sau gi khng i, v cui cng gim tuyn tnh cho n khi M =
Mc.
+ Hn ch thng s mt mc cho php, v d hn ch dng in khi ng Ik ?
Icp.
+ To ra mt quy lut chuyn ng cho c cu cng tc (tc cho trc ng c) theo quy
lut cho trc u vo vi mt chnh xc no .
iu chnh khng t ng v iu chnh t ng:
a) iu chnh khng t ng:
L vic thay i thng s u ra bng cch tc ng ln thng s u vo mt cch ri
rc. Mi ln tc ng ta c mt gi tr khng i ca thng s u vo v tng ng ta
c mt ng c tnh c (nhn to). Khi ng c lm vic, cc nhiu lon (nh ph
ti thay i, in p ngun dao ng, ) s tc ng vo h, nhng thng s u vo
vn gi khng i nn im lm vic ca ng c ch di chuyn trn mt ng c tnh
c.
Ngi ta gi dng iu chnh ny l iu chnh bng tay hay iu chnh khng t
ng hoc iu chnh vng h. Phng php iu chnh ny n gin nn vn c
dng trong cc h truyn ng in hin i, tuy nhin n khng m bo c cc yu
cu cao v ch cng ngh.

81/201

b) iu chnh t ng:
c thc hin nh s thay i lin tc ca thng s u vo theo mc sai lch ca
thng s u ra so vi gi tr nh trc, nhm khc phc sai lch . Nh vy khi c
tc ng ca nhiu lm nh hng n thng s u ra, th thng s u vo s thay i
v ng c s c mt ng c tnh c khc, im lm vic ca ng c s dch chuyn
t ng c tnh nhn to ny sang c tnh nhn o khc v vch ra mt ng c
tnh c ca h iu chnh t ng.
V vy c th nh ngha: c tnh c ca h iu chnh t ng l qu tch ca cc
im lm vic ca ng c trn v s cc c tnh c ca h iu chnh vng h. Hay
cn gi l qu o pha trn ta c tnh c.
Vic thay i t ng thng s u vo c thc hin nh mch phn hi, mch ny
ly tn hiu t thng s u ra hoc mt thng s no lin quan n u ra, a tr
li gy tc ng ln thng s u vo, to thnh mt h c lin h kn gia u ra v u
vo. V vy ngi ta gi h ny l h iu chnh vng kn. H iu chnh t ng tuy
phc tp nhng m bo cc ch tiu cht lng cao.
c) Nhiu ca cc thng s u ra:
i vi cc h truyn ng v ng c in, c hai thng s u ra ch yu l mmen
v tc . C nhiu loi nhiu gy tc ng ln cc thng s ny nh in p ngun, tn
s li in, nhit mI trng, h s t cm ca cun dy, nhng ta quan tm n
cc tc ng nhiu lon ch yu.
Khi iu chnh tc , thng s c iu chnh l ?, thng s iu chnh l mt trong
cc thng s to ra c tnh nhn to, cn ch yu l ph ti biu th bng mmen cn
Mc, hoc dng ti Ic.
Ngc li, khi iu chnh mmen hoc dng in, thng s c iu chnh l M hoc
I, th nhiu lon ch yu li l tc ?. S nh hng qua li gia hai i lng M v ?
c th hin bng ng c tnh c v phng trnh ca n.

Cc ch tiu cht lng:

Ch tiu cht lng ng (ch qu ):
* qu iu chnh (max ((max ( 40% hoc c th nh hn).
* Thi gian qu Tq (Tq cng nh cng tt).
* s ln dao ng n ( n = 2(3 l tt).

82/201

Ch tiu cht lng tnh (ch xc lp):

Sai s tnh tc s% :
L i lng c trng cho s chnh xc duy tr tc t (():
s=

0
0 .100

= c =

(31)

( tc lm vic thc ca ng c.
(0 tc khng ti ca ng c.
??c st tc khi mmen ti thay i Mc = 0 ? Mm.
Sai s ny cng nh, iu chnh cng chnh xc, v l tng ta c h iu chnh tuyt i
chnh xc khi S% = 0. Thc t ngi ta phi thit k cc h truyn ng diu chnh c
chnh xc p ng yu cu cng ngh ca my sn xut, nh truyn ng chnh ca
my ct gt kim loi yu cu S% ? 10%, tryun ng n dao : S% ? 5%,
Phm vi iu chnh tc D:
D=

wmax
wmin

(32)

D cng ln cng tt. Tuy nhin, gi tr (max b hn ch bi bn c hc ca ng c,

bi iu kin chuyn mch. Tc (min b chn bi yu cu v mmen khi ng, v
kh nng qu ti v v sai s tc lm vic cho php.
* V d trn hnh 32:

83/201

Cng c trng hp phi hp hai phng php iu chnh tc ng c bng din

nh: thay i in p phn ng ng c mt chiu s iu chnh tc t ?min n ?m,
v phng php thay i t thng kch t th iu chnh tc t ?m n ?max.
Khi ta c h iu chnh hai vng tc v t c di iu chnh rng:
D=

m
min

max
m

= DU.D (33)

Gi thit cc c tnh c l tuyn tnh, c cng khng i (1 v (2 = (1, mmen ti

khng i Mc, sai s tc tng ng s l:
s1 =

Mc
01.1 .100;s2

Mc
02.2 .100

(34)

Nu gi bi s mmen khi ng l Knm2 = Mnm2/Mc th:

s2 =

1
Knm2 .100;

hays2 = 1

wmin = (1 s2).

Mc.Knm2
2

min
02

).100 (35)

(36)

Qua (36) ta thy c quan h gia D, s%, ( v Knm.

Theo kh nng qu ti, ta c th xc nh phm vi iu chnh:
D=

max
min

(tn 1)
(min 1)

min
tn

(37)

Trong : ?min = Kqt.Mm / ?0 ; ; Kqt = Mnm.min / Mm

84/201

 trn iu chnh tc ( :
L s chnh lch gia 2 cp tc lin nhau:
j=

wi + 1
wi

(38)

Trong : (i l tc n nh t c cp i.
(i+1 l tc n nh t c cp k tip (i+1).
H s ( cng nh cng tt, l tng l ( ( 1: l h iu chnh v cp. Cn h iu
chnh c cp nu: ( ( 1.
S ph hp gia c tnh iu chnh v c tnh ti:
Vi cc ng c th ch lm vic ti u thng l ch nh mc ca ng c.
s dng tt ng c khi iu chnh tc cn lu n cc ch tiu nh: dng in ng
c khng vt qu dng nh mc ca n, m bo kh nng qu ti v mmen (trong
khong thi gian ngn), m bo yu cu v n nh tnh khi c nhiu v.v... trong ton
gii iu chnh.
V vy khi thit k h truyn ng c iu chnh tc , ngi ta thng chn h truyn
ng cng nh phng php iu chnh, sao cho c tnh iu chnh ca h bm st yu
cu c tnh ca ti. Nu m bo c iu kin ny th tn tht trong qu trnh iu
chnh s nh nht.
Ch tiu kinh t:
Nhiu trng hp, ch tiu kinh t l ch tiu quyt nh s la chn phng n truyn
ng. H truyn ng in iu chnh tc cn t c vn u t thp, gi thnh h,
chi ph vn hnh, bo qun, sa cha t, c bit l tn tht nng lng khi iu chnh
v vn hnh nh. Nng sut ca my sn xut do h iu chnh mang li.
Tn tht nng lng bao gm tn tht nhit v tn tht c:
W=Wj + Wc.t
2

t2

= J.(0 )d+ Mc.(0 )dt

1

(39)

t1

Vic tnh ton c th cc ch tiu lin quan nu trn s cho thy hiu qu kinh t, thi
gian hon vn v li ch nh vic s dng h iu chnh chn. Thng ngi ta cn
c cc ch tiu k thut xut vi phng n iu chnh, sau tnh ton kinh t
85/201

 so snh hiu qu v quyt nh chn h thng hoc phng php iu chnh thng s
u ra ca ng c.

cc phng php iu chnh tc ng c in mt chiu bng thay i

thng s:
Phng php iu chnh tc Ml bng cch thay i in tr ph trong
mch phn ng:
T phng trnh c tnh c tng qut:
=

U
K

R+Rf
(K)2

M (310)

Ta thy rng khi thay i Rf th (0 = const cn (( thay i, v vy ta s c cc ng

c tnh iu chnh c cng (0 v dc dn khi Rf cng ln, vi ti nh nhau th tc
cng thp (hnh 33):

Nh vy: 0 < Rf1 < Rf2 < ... th (m > (1 > (2 > ... , nhng nu ta tng Rf n mt
gi tr no th s lm cho M ( Mc v nh th ng c s khng quay c v ng c
lm vic ch ngn mch, ( = 0. T lc ny, ta c thay i Rf th tc vn bng
khng, ngha l khng iu chnh tc ng c c na, do phng php iu
chnh ny l phng php iu chnh khng trit .
Phng php iu chnh tc Ml bng cch thay i t thng kch t ca
ng c:
T phng trnh c tnh c tng qut:

86/201

w=

U
Kf

RS
(Kf)2

(311)

w = w0 Dw
Ta thy rng khi thay i ( th (0 v (( u thay i, v vy ta s c cc ng c tnh
iu chnh dc dn ( cng ( cng gim) v cao hn c tnh c t nhin khi ( cng
nh, vi ti nh nhau th tc cng cao khi gim t thng ( (hnh 34):

Nh vy: (m > (1 > (2 > ... th (m < (1 < (2 <... , nhng nu gim ( qu nh th c
th lm cho tc ng c ln qu gii hn cho php, hoc lm cho iu kin chuyn
mch b xu i do dng phn ng tng cao, hoc m bo chuyn mch bnh thng
th cn phi gim dng phn ng v nh vy s lm cho mmen cho php trn trc ng
c gim nhanh, dn n ng c b qu ti.
Phng php iu chnh tc Ml bng cch thay i in p phn ng ca
ng c:
T phng trnh c tnh c tng qut:
w=

U
Kf

R
(Kf)2

(312)

w = w0 Dw
Ta thy rng khi thay i U th (0 thay i cn (( = const, v vy ta s c cc ng
c tnh iu chnh song song vi nhau. Nhng mun thay i U th phi c b ngun
mt chiu thay i c in p ra, thng dng cc b bin i (hnh 35):

87/201

Cc b bin i c th l: B bin i my in: dng my pht in mt chiu (F),

my in khuch i (MK); B bin i t: khuch i t (KT) mt pha, ba pha;
B bin i in t - bn dn: cc b chnh lu (CL) dng tiristor, cc b bm in p
(BA) dng tiristor, transistor,
* V d 31:
Cho Ml c cc thng s:
Pm = 29KW; Um = 220V; Im = 151A; nm = 1000vg/ph;
R = 0,07?; v h s qu tI Kqt = 2.
Hy xc nh tc cc tiu v di iu chnh theo kh nng qu ti yu cu ?
* Gii:
in tr nh mc ca ng c:
Rm = Um / Im = 220V / 151A = 1,45?
Gi tr tng ng ca in tr phn ng:
R* = R / Rm = 0,07? /1,45? = 0,048
cng c tnh c t nhin: ?tn* = 1/R* = 20,8
cng c tnh c thp nht: ?min* = Kqt = 2
88/201

Gi tr tng i ca tc cc i (tc tc nh mc ca ng c) s l:
= 1 R*
= 1 0,048 = 0,0952
Tc khng ti l tng:
n0 =

nm
nm

1000vg/ph
0,0952

= 1050 vg/ph

Gi tr tng i ca tc cc tiu:
nmin = min = 1

1
min

=1

1
2

= 0,5

Vy tc quay cc tiu ca ng c l:
nmin = nmin.n0 = 0,5.1050 vg/ph = 525 vg/ph

T gi tr ca tc cc i v tc cc tiu, ta rt ra phm vi iu chnh tc :

D=

nmax
nmin

1000
525

= 1,9

T biu thc (37) thay ?*min = Kqt = 2; ?*tn = 20,8; ta cng c kt qu D = 1,9.

Qua v d trn ta thy phm vi iu chnh nh vy l rt hep.

Tuy nhin, nu xt theo yu cu v sai s tc cho php th dI iu chnh cn hp
hn na hoc thm ch cn khng th iu chnh c tc . Thc vy, ta bit:
s% = ??c* = R*?
89/201

?min = ?0 ?c.cp ; v ?*min = 1 s% = 1 R*?

Nu s%cp = 10% th D = 1,05 ? 1, ngha l hu nh khng th iu chnh c.

90/201

Cc phng php iu chnh tc ng c khng ng

b bng thay i thng s
Cc phng php iu chnh tc ng c khng ng b bng thay i
thng s
Vn iu chnh tc ng c K:
ng c K, c s dng rng ri trong thc t. u im ni bt ca n l: cu to
n gin, lm vic tin cy, vn u t t, gi thnh h, trng lng, kch thc nh hn
khi dng cng sut nh mc so vi ng c mt chiu.
S dng trc tip li in xoay chiu 3 pha
Tuy nhin, vic iu chnh tc v khng ch cc qu trnh qu kh khn hn, cc
ng c K lng sc c cc ch tiu khi ng xu, (dng khi ng ln, mmen khi
ng nh).
Trong thi gian gn y, do pht trin cng nghip ch to bn dn cng sut v k thut
in tin hc, ng c K mi c khai thc cc u im ca chng. N tr thnh h
truyn ng cnh tranh c hiu qu so vi h Tiristor ng c in mt chiu.
Qua phng trnh c tnh c ca ng c K:
M=

2Mth(I + asth)
sth
s
+
+ 2asth
sth
s

(313)

Trong : (314)
V: (315)
sth =

R'

R2 + X2

(316)

nm

Qua biu thc (313), (314), (315), (316) ta thy rng khi thay i cc thng s in
tr, in khng, in p, tn s, s i cc th s thay i c sth, Mth v s iu chnh
c tc ca ng c K.

91/201

iu chnh tc ng c K bng cch thay i in tr ph mch rto (R2f):

Qua cc biu thc (314), (315), khi thay i in tr ph trong mch rto ng c K
s lm cho sth thay i t l cn Mth th khng thay i, v vy s thay i c tc
? ca ng c K nh trn hnh 36:

* Nguyn l iu chnh: khi thay i R2f vi cc gi tr khc nhau, th sth s thay i t

l, con` Mth = const, ta s c mt h c tnh c c chung ?o, Mth, c tc khc
nhau v c cc tc lm vic xc lp tng ng.
Qua hnh 36, ta c: Mth = const
V: 0 < R2f1 < R2f2 < < R2f.ic <
SthTN < sth1 < sth2 < < sth.ic <
TN < 1 < 2 < < ic <
TN > 1 > 2 > > ic >
Nh vy, khi cho R2f cng ln iu chnh tc cng nh, th cng c tnh c
cng dc, sai s tnh cng ln, tc lm vic cng km n nh, thm ch khi R2f =
R2f.ic, dn n Mn = Mc cho ng c khng quay c (? = 0).
V khi thay i cc gi tr R2f.i > R2f.ic th tc ng c vn bng khng (? = 0),
ngha l khng iu chnh c tc , hay cn gi l iu chnh khng trit .

92/201

* Cc ch tiu cht lng ca phng php:

Phng php ny c sai s tnh ln, nht l khi iu chnh cng su th s% cng ln, c
th s% > s%cp.
Phm vi iu chnh hp (thng D = 3).
tinh khi iu chnh: ? 1 (iu chnh c cp).
Vng iu chnh di tc nh mc (? < ?m).
Ph hp vi ph ti th nng, v khi iu chnh m gi dng in rto khng i th
mmen cng khng i (M ~ Mc).
* u: Phng php thay i in tr ph mch rto iu chnh tc ng c K
nh trn c u im l n gin, r tin, d iu chnh tc ng c. Hay dng iu
chnh tc cho cc ph tI dng th nng (Mc = const).
* Nhc im: Tuy nhin, phng php ny cng c nhc im l iu chnh khng
trit ; khi iu chnh cng su th sai s tnh cng ln; phm vi iu chnh hp, iu
chnh trong mch rto, dng rto ln nn phi thay i tng cp in tr ph, cng sut
iu chnh ln, tn hao nng lng trong qu trnh iu chnh ln.
Mc d vy, phng php ny thng c p dng cho iu chnh tc cc ng c
K truyn ng cho cc my nng vn chuyn c yu cu iu chnh tc khng
cao. Mun nng cao cc ch tiu cht lng th dng phng php xung in tr .
iu chnh tc K bng cch thay i in p stato (us):
Mmen ng c K t l vi bnh phng in p stato, nn c th iu chnh mmen
v tc ng c K bng cch thay i in p stato v gi tn s khng i nh b
bin i in p xoay chiu (AXC) nh hnh 37:

93/201

Nu coi b AXC l ngun l tng (Zb = 0), khi ub ? um th mmen ti hn Mth.u t

l vi bnh phng in p, cn sth.u = const:
ub 2
u1

( ) = M .u

Mth.u = Mth.gh

th

sth.u = sth.gh = const

2
b

(317)

}
ci thin dng c tnh iu chnh v gim bt mc pht nng ca ng c, ngi ta
mc thm in tr R2f (hnh 37). Khi , nu in p t vo stato l nh mc (ub =
u1) th ta c c tnh mm hn c tnh t nhin, gi l c tnh gii hn.
R rng l:; Mth.gh = Mth (318)
Trong : Mth.gh, sth.gh l mmen v h s trt ti hn ca c tnh gii hn (/tGH).
Mth, sth l mmen v h s trt ti hn ca c tnh t nhin.
Da vo c tnh gii hn Mgh(s), v nu ? = const, ta suy ra c tnh iu chnh ng
vi gi tr ub cho trc nh quan h:
Mu = u2b;Mu =

Mu
Mgh

(319)

c tnh iu chnh trong trng hp ny nh hnh 37b.

94/201

Phng php iu chnh in p ch thch hp vi truyn ng m mmen ti l hm

tng theo tc nh: my bm, qut gi, C th dng my bin p t ngu, in
khng, hoc b bin i bn dn lm b AXC cho ng c K.
iu chnh tc K bng cch thay i s i cc (p):
Theo quan h:
= 0(1 s) =

2pf1(1 s)
p

(320)

Trong : f1 l tn s li in, p l s i cc.

Vy, thay i s i cc p, s iu chnh c ?o v s iu chnh c ?. c th
thay i c s i cc p, ngi ta phi ch to nhng ng c K c bit, c cc t
dy qun stato khc nhau to ra c p khc nhau, gi l my a tc.
V d ta c mt t ni dy stato (1 pha) gm 2 on, mi on l mt phn t nh hnh
38. Nu ta u ni tip 2 on thun cc nhau (nh du * trn hnh v), th do
ng sc t phn b trn nh trn hnh 38a, nn s cc s l 4 v p = 2.

Nh vy, bng cch i ni n gin cc t dy qun, ta iu chnh c tc : t

?o s 38a thnh ln 2?o nh s 38b, c; v iu chnh c tc ? ca ng
c K.
Thc t, cc ng c K a tc thng gp l i ni theo hai cch: hnh saosao
kp (Y ) v tam gicsao kp (? ). S i ni c gii thiu trn hnh 39:

95/201

Khi ni ? hoc Y, hai on dy qun mi pha c u ni tip thun cc ging nh

trn hnh 39a, nn ta gi thit khi p = 2 v tng ng tc ng b l ?o. Khi i
ni thnh , cc on dy s ni song song ngc cc ging nh hnh 39c, nn p = 1, tc
ng b tng gp i (?o = 2?o).
dng cc c tnh iu chnh, ta cn xc nh c tr s Mth, sth v ?o cho tng cch
ni dy.
i vi trng hp ? ta c cc quan h khi ni ?, hai on dy stato u ni tip, nn:
R1 = 2r1;X1 = 2x1
R2 = 2r2;X2 = 2x2;Xnm = 2xnm (321)
}
Trong : r1, r2, x1, x2 l in tr v in khng mi on dy stato v rto.
in p trn dy qun mi pha l. Do :
sth. =

R'

R2 + (X1 + X' )2

Mth. =

r'

r2 + x 2

3(3.U1)2

2o R1 R2 + X2
1
nm

(322)

nm

9U2

1
4o r1 + r2 + x2
1
nm

(323)

Nu i thnh th:
1

R1 = 2 r1;X1 = 2 x1;R2 = 2 r2; X2 = 2 x2 (324)

Cn in p trn dy qun mi pha l: Uf = U1. V vy:

96/201

sth. =

R'

R2 + (X1 + X' )2

Mth. =

r'

r2 + x 2

3(3.U1)2

2o R1 R2 + X2
1
nm

(325)

nm

9U2

1
4o r1 + r2 + x2
1
nm

(326)
So snh (362) vi (359) ta thy:
Mth
Mth.

2
3

(327)

Nh vy, khi i ni ? , tc khng ti l tng tng ln 2 ln (?o = ?o?), trt ti

hn khng i (gi tr tng i), cn mmen ti hn gim mt 1/3 ln. c tnh iu
chnh c dng nh trn hnh 310a.

i vi trng hp i ni ta cng suy lun tng t. Khi ni Y, cc on dy u ni

tip v U1Y = U1, nn:
sth. =
MthY =

r'2

r21 + x2nm
3U21

4o r1 r21 + x2nm

(328)

}
So snh (328) vi cc biu thc tng ng ca s sao kp l (325) v (326) ta
c:
97/201

sthY = sth ; MthY = 12 Mth (329)

Nh vy, khi i ni , tc khng ti l tng v mmen ti hn tng gp i, cn
h s trt ti hn vn gi nguyn gi tr tng i ca n (hnh 310b).
xc nh ph ti cho php khi iu chnh tc , xut pht t gi tr cng sut ri suy
ra mmen. T biu thc ca cng sut, ta c:
Khi ni ?:
Pc.cp = 33U1I1mcos (330)

Khi ni :
Pc.cp = 33U1I1mcos (331)

Do : (332)
Thc t cho php coi Pc.cp? ? Pc.cp , v h s cng sut v hiu sut khi ni ? cao hn
khi ni . l do khi ni , in p t ln tng on dy qun ln hn khi ni ?, nn
dng t ha tng mt cch v ch:
T (332) ta suy ra quan h ca mmen ti cho php:
Mc.cp
Mc.cp

Pc.cp / o
Pc.cp / o

o
o

1
2

(333) Nh vy, khi i ni , mmen ph ti cho php ca

ng c gim i hai ln, cn cng sut cho php th c gi khng i (Pcp = const).
iu chng t phng php i ni ny ph hp vi nhng my c mmen ti t l
nghch vi tc .
Nu t: ? = Mth/Mc.cp th t (327) v (332) ta thy:

Mth / Mc.cp
Mth / Mc.cp

4
3

(334)

Ngha l khi i ni , kh nng qu ti ca ng c tng ln 4/3 ln.

Nu cc on dy ni hnh Y, th:
Pc.cpY = 3U1I1mcosYY (335)

So snh vi trng hp ni [xem (331)] ta c:

Pc.cp
Pc.cpY

2cos

3cosYY

2 (336)

98/201

V: (337)
Nh vy, khi i ni , mmen ti cho php ca ng c c gi khng i, cn cng
sut cho php th tng 2 ln. iu c ngha l phng php i ni ny ph hp vi
nhng my c mmen ti khng i (Mc = const).
T (337) v (329) ta tm c quan h ca h s qu ti ?:

Mth / Mc.cp
MthY / Mc.cpY

= 2 (338)

Ngha l khi i ni , kh nng qu ti ca ng c tng ln 2 ln.

+ u im ca phng php iu chnh tc ng c K bng cch thay i s i
cc l thit b n gin, r tin, cc c tnh c u cng v kh nng iu chnh trit
(iu chnh c tc khng ti l tng).
Nh cc c tnh c cng, nn chnh xc duy tr tc cao v tn tht trt khi iu
chnh thc t khng ng k.
+ Nhc im ln ca phng php ny l c tinh km, gii iu chnh khng rng
v kch thc ng c ln.
iu chnh tc K bng cch thay i tn s (f1):
Vn thay i tn s ca in p stato:
V nguyn l, khi thay i tn s f1 th ?o = 2pf1/p s thay i v s iu chnh c
tc ng c K. Nhng khi thay i f1 f1m th c th nh hng n ch lm
vic ca ng c.
Gi s mch stato:
E1 cf1 (339)
Trong : E1 l s cm ng trong cun dy stato, ? l t thng mc vng qua cun dy
stato, c l hng s t l, f1 l tn s ca dng in stato.
Nu b qua s st p trn tng tr cun dy stato th ta c:
U1 E1 cf1 (340)
Qua (345) ta thy: nu thay i f1 m gi U1 = const th ? s thay i theo.

99/201

+ V d: khi gim f1 < f1m iu chnh tc ? < ?m m gi U1 ? E1 ? c?f1 = const

th theo (340), t thng ? s tng ln, mch t ng c s b bo ha, in khng mch
t gim xung v dng t ha s tng ln lm cho ng c qu ti v t, lm pht nng
ng c, gim tui th ca ng c, thm ch nu nng qu nhit cho php ca ng
c th ng c c th b chy.
+ Cn khi tng f1 > f1m nu gi U1 ? E1 ? c?f1 = const v ph ti Mc = const, m
khi lm vic, mmen M ? K?I2cos? = Mc = const. Vy khi tng f1 > f1m s lm cho
? gim, dn n dng I2 tng, ngha l ng c s b qu ti v dng, n cng b pht
nng lm xu ch lm vic ca ng c hoc b chy.

Quy lut iu chnh in p stato khi thay i tn s:

Hnh 312, xc nh kh nng qu ti v mmen khi iu chnh tn s: f1 < f1m.

Ngha l:
=

Mth
M

= const (341)

100/201

Nu b qua in tr dy qun stato (R1 = 0) th t (341):

U2
1

Mth =

2o.Xnm

U2
1

=
2.

2f1
p

K.

.Lnm

U2
1
2
f
1

(342)

Trong , coi: Xnm = ?L; v ? ? ?o = 2?f1/p.

Quan h Mc = f(?):
Mc = Mc.m

f1 q
f1m

( ) A.( ) (343)

Trong : q = 1,0,1,2
Theo (341), (342), (343) ta c:
U1
f1

U1.m
f1.m

( ) (344)
f1

f1.m

Suy ra:
; vi q = 1, 0, 1, 2; (345)
Hay dng tng i:

(1 + q2 )

u1 = f1

; (q = 1,0,1,2) (346)

Nh vy, khi thay i tn s iu chnh tc ng c K, ta phi thay i in p

sao cho m bo iu kin (341), nhng li ph thuc vo cc dng ph ti.
Cc c tnh iu chnh tn s v in p stato:
Cc dng c tnh c khi thay i tn s v in p stato vi cc ph ti khc nhau (hnh
313):

101/201

Trn hnh 313a, khi ph ti Mc ? I/? (q = 1) th iu chnh tn s v in p stato theo

qui lut:
U1
1/2
f
1

= const (347)

Trn hnh 313b, khi ph ti Mc = const (q = 0) th iu chnh tn s v in p stato

theo qui lut:
U1
f1

= const (348)

Trn hnh 313c, khi ph ti Mc = const (q = 1) th iu chnh tn s v in p stato

theo qui lut:
U1
3/2
f
1

= const (349)

Trn hnh 313d, khi ph ti Mc = const (q = 2) th iu chnh tn s v in p stato

theo qui lut:
102/201

U1
f2

= const (350)

iu chnh t ng tc ng c bng cch thay i thng s thng s u

ra:
Nguyn l chung:
ci thin cc ch tiu cht lng ca h thng truyn ng in iu chnh, ngi ta
thng thc hin cc phng php iu chnh t ng, to ra kh nng bin i thng
s iu chnh (thng s u vo Xch) mt cch lin tc theo mc thay i ca thng
s c iu chnh u ra (i lng X). Mun vy, ta phi thit lp h iu chnh
vng kn, ly tn hiu phn hi t u ra trc tip t l vi i lng X hoc gin tip
qua cc i lng lin quan n X, cho tc ng ln thng s u vo, lm cho thng s
ny thay i t ng theo chiu hng a i lng X t n gi tr t trc.
Cu trc chung ca h iu chnh t ng vng kn nh trn hnh 314. Cc tn hiu iu
khin u vo thng l in p: U tn hiu t, t l vi gi tr t ca thng s
c iu chnh: tc ? (U ? ?); Uph tn hiu phn hi, t l vi gi tr thc ca
thng s c iu chnh ? (Uph ? ?); ?U = Uk tn hiu sai lch, phn nh mc sai
lch gia gi tr thc ca thng s ra ? vi gi tr mong mun t trc ?.
Uk chnh l tn hiu dng iu khin phn t iu chnh Ch sao cho thng s ca
n t ng thay i, v tc ng vo ng c lm cho gi tr ? tin n ?,
chnh l t ng n nh tc .

n nh tc trong h iu chnh t ng truyn ng in c ngha rt ln trong

vic ci thin cc ch tiu cht lng ca h TT. Thng tng cng c tnh c
n nh tc bng cch dng h thng iu khin vng kn.
Cc c tnh c h h c ( = (k()2/R khng i trong phm vi iu chnh. i vi c
tnh c thp nht c s... Eb0, nu Mc = Mm th tc lm vic s l ( = (min v sai
s tnh thng s ln hn gi tr cho php:

103/201

Mm

S= .w

0min

> Scp (351)

S ( Scp th cn tm bin php tng tc n ( = (min. im lm vic [(min, Mm]

nm trn c tnh khc ca h c (0 = (01 v Eb1 = k((01 > Eb0. Ni im ((0min, 0)
vi im ((min, Mm) v ko di ra ta c c tnh mong mun c cng (m v:
w = w0min

M
m

(352)

Gi tr (m c xc nh theo cng thc:

Trang 119
S= b

Mm
m.w0min

Scp (353)

Giao im ca c tnh c mong mun vi cc c tnh h h cho bit cc gi tr cn

thit ca Eb khi thay i mmen ti. c tnh ny c dng gc di bn tri ca
hnh 314.

iu chnh t ng tc theo dng in ti:

Qua hnh 315, nng cng ln (m ta c th iu chnh Eb theo dng in ti. Ti
giao im ca c tnh c h h v h kn (mong mun) th tc v mmen c gi tr
nh nhau nn:
Eb
kfm

M
=w0

M
m

Eb=Eb0+k'dI (354)

104/201

Trong : ; (355)
Nguyn l iu chnh (354) c th c thc hin bng mch phn hi dng dng
in phn ng nh trn hnh 316a.

Theo s 316, ta c:
Eb = kb(U + RdI) (256)
w=

kbU R+(1kb)Rd
kfm kfm I

(257)

Trong : U in p t tc ,
Ui = RdI in p phn hi dng in,
Rd in tr sun trong mch phn ng.
So snh (356) vi (354) ta c:
Eb0 = kb.U ; Kd = kb.Rd (258)
Nu chn: kb.Rd = (R + Rd) th (m = (, ta c c tnh c cng tuyt i. Nu kb.Rd
> (R + Rd) th c tnh c mong mun s c cng dng, v ng c lm vic s
khng n nh. Trong trng hp bit trc (, (m cn phi tnh Rd, kb cho ph hp,
(hnh 216b).
iu chnh t ng tc theo in p phn ng:
Qua hnh 316, nng cng ln (m ta c th iu chnh Eb bng cch dng mch
phn hi m in p phn ng. Da vo phng trnh c tnh ti ca b bin i:
Eb = U + RbI, v Rb = R R nn:

105/201

I=

1
1

(kfm)2(

U) (359)

1 (Eb
)
tn

Trong : (tn = (k(m)2/R l cng c tnh c t nhin.

Thay (359) vo (354) v t:
1

b=(

1
1
m )(

1
=Eb0 1 b ;

'
b0

1
tn )

b
1 b;

k =

(360)

Ta c biu thc tnh s... Eb theo in p phn ng:

Eb = Eb0 kaU (361)
Nguyn l iu chnh (361) c th c thc hin bng mch phn hi m in p phn
ng nh trn hnh 317a:

B qua dng in trong cc in tr r1, r2 v t ka = r2/(r2+r1):

Eb = kb(U kaU) (362)

w=

kbU
(1+kbka).kfm

kbka
R
1+kbka b

(kfm)2

M (363)

Nu mch c kbka >> 1 th (363) s c dng:

w=

U
ka.kfm

R
(kfm)2

w = w0(U,ka)

M
tn

(364)

106/201

Khi thay i h s phn hi in p ka (bng con trt trn chit p r1, r2) th c tc
khng ti l tng ln cng c tnh c u thay i theo. Trng hp h c h
s khuch i rt ln th cng mong mun c th t gi tr ti a bng (tn, (hnh
317b).
iu chnh t ng dng phn hi m tc ng c:
Qua hnh 316, nng cng ln (m ta c th iu chnh Eb bng cch dng mch
phn hi m tc ng c.

Da vo phng trnh c tnh in c B bin i ng c mt chiu ta rt ra c

dng in phn ng v thay vo (354) ta c:
Eb =

Eb =

1
1kdR (Eb0

m
Eb0

kd.kfm
w)
R

1).kfmw (365)

Eb=E''b0k't.w
Trong : Eb0 = (m.Eb0/( , kt = ((m/(1).k(m .
Lut iu chnh (365) c thc hin bng phn hi m tc (hnh 318a), trong
tn hiu tc c ly trn my pht tc FT l my pht c in p ra t l vi tc
ng c: U( = kt..
w=

m =

kbU R.M / kfm

(1+kbkt/kfm).kfm

(kfm)2(1+kbkt/kfm)
R

(366)

T (366) c th tnh c h s khuch i yu cu ca h sao cho c tnh c thp

nht trong phm vi iu chnh t cng mong mun. Khi kb.kt ( ( th c tnh c l
tuyt i cng.

107/201

Trong trng hp khng dng my pht tc th c th dng cu tc ly tn hiu

phn hi tc (trong phn ng ng c l mt nhnh cu).
Phn hi m dng in c ngt:
Qu trnh lm vic ca h TT thng c yu cu v n nh tc trong vng bin
thin cho php ca mmen v dng in phn ng, khi dng in v mmen vt qu
phm vi ny th cn phi hn ch dng in v mmen trnh cho ng c b qu ti ln,
gy ra s c v h hng ng c.
Mun gim dng in hoc mmen ngn mch ta phi gim cng c tnh c. Tuy
nhin, m boyu cu n nh tc trong phm vi bin thin cho php ca ti, ta
ch gim cng khi dng in hoc mmen vt qu mt ngng no . Ngng ny
c gi l im ngt . Tng ng vi n ta c dng ngt Ing, mmen ngt Mng
v tc ngt (ng. Thng thng I*ng ( (1,5(2).
Vy, c tnh c ca h gm hai on: on lm vic t im khng ti l tng n
im ngt (on AB) v on ngt t im ngt n im dng (on BC) (xem hnh
319a).
V c tnh ny rt c trng cho cng ngh ca my xc nn ngi ta gi n l c
tnh my xc .

Mun to ra on c tnh dc c cng mong mun l (ng bt buc phi thay i

thng s iu chnh xch sao cho tc ng c gim nhanh khi ti tng ln trn gii
hn cho php.
Nh vy khi ti tng th h phi gim Eb ca b bin i.

108/201

Eb = Eb0

1
ng

).(kf

Eb = Eb0 k

m)

.(IIng)

(367)

'ng.d

.(I Ing)

thc hin quy lut iu chnh ny, ta dng mt khu phn hi m dng in c ngt
tc ng trn mc ngng Ing, s nguyn l nh hnh 319b. in p so snh: Us =
Ing.Ro, vy:
Eb = kb[Ut I.Ro + Us] = kb.Ut kb.Ro.(I Ing); (368)
So snh vi (367) ta thy:
Eb0 = kb.Ut ; kng.d = kb.Ro = kb.kng.d;
on BC:
( = CkbUt C(kbkng.d + R)(I Ing); (369)

Cu hi n tp
1. C nhng ch tiu cht lng no dng nh gi cc phng php iu khin ng
c ? Nu nh ngha v trnh by ngha ca tng ch tiu.
2. Phn tch ngha ca vic iu chnh tc v iu chnh dng in (hoc mmen),
nu yu cu thc t ca vic iu chnh tng thng s ? Nhng ch tiu cn t c ca
vic iu chnh mi thng s l g ?
3. T biu thc no ta rt ra nhn xt chung v cc phng php iu khin ng c
in mt chiu v ng c in khng ng b ? Mi loi ng c c my phng php
iu khin ? Nhng phng php no c xem l c hiu qu ?
4. Nhng phng php iu khin no ca ng c in mt chiu c th dng iu
chnh tc ? Nhng phng php no dng iu chnh mmen v dng in ?
5. Hy nh gi cc ch tiu cht lng ca phng php iu chnh tc ng c mt
chiu bng cch thay i in p phn ng.
6. Nu ng dng ca phng php iu chnh tc ng c mt chiu kch t c lp
bng cch thay i in tr ph phn ng.
7. Nu u, nhc im ca phng php iu chnh tc ng c in mt chiu bng
cch thay i t thng kch thch.

109/201

8. Trnh by cch dng h c tnh khi ng ca ng c khng ng b rto dy qun

khi dng cc cp in tr ph ni vo mch rto v cch xc nh cc cp in tr .
9. Trnh by nguyn l iu chnh dng in v mmen (khi ng) ca ng c khng
ng b lng sc bng phng php thay i in p stato v phng php dng in
tr ph stato.
10. Phng php iu khin tc ng c khng ng b bng cch thay i s i
cc c nhng ng dng no ?
11. c im lm vic ca ng c khng ng b khi c cung cp in p v tn s
nh mc, v khi thay i tn s khc vi nh mc ? T thng ca ng c thay i
nh th no khi tn s nh hn nh mc v khi tn s ln hn nh mc ?
12. C nhng lut (nguyn l) iu khin no c p dng khi iu khin tn s ca
ng c khng ng b ? M t ni dung c bn ca cc lut iu khin .
13. u, nhc im ca phng php iu khin tn s ca ng c khng ng b ? V
sao ni phng php ny ca ng c khng ng b c th so snh c vi phng
php iu khin in p phn ng ca ng c mt chiu kch t c lp ?
14. Ngi ta thng quan tm n nhng vn khi ng v iu khin no i vi
ng c ng b ?
15. M t mt qu trnh khi ng hai giai on ca ng c ng b thng dng.
16. Hy trnh by nguyn l lm vic ca h B bin i ng c mt chiu c iu
chnh tc t ng vng kn khi dng phn hi m in p phn ng.
17. Hy trnh by nguyn l lm vic ca h B bin i ng c mt chiu c iu
chnh tc t ng vng kn khi dng phn hi dng dng in.
18. Hy trnh by nguyn l lm vic ca h B bin i ng c mt chiu c iu
chnh tc t ng vng kn khi dng phn hi m tc , phn hi hn hp m in
p v dng dng in phn ng.
19. Hy trnh by hot ng ca s nguyn l h B bin i ng c mt chiu
c phn hi m dng in c ngt v cch to ra c tnh my xc.

110/201

Chng 4:
iu chnh tc truyn ng in Cc h thng b bin
i - ng c
H b bin i - ng c mt chiu:
H My pht - ng c mt chiu (F-):
Trc y, h thng My pht ng c mt chiu l mt h truyn ng in iu
chnh tt nht. iu chnh tc ng ng c rt linh hot v thun tin. Tuy nhin h
thng dng nhiu my in quay nn cng knh, khi lm vic gy n, rung, nn i hi
phi c nn mng vng chc. S nguyn l nh hnh 41.

Coi mch t my pht cha bo ho, nn ta c:

EF = KF.F.F = KF.F.C.iKF (41)
Trong : KF h s kt cu ca my pht,
C = ((F/(iKF h s gc ca c tnh t ho.
Vi: iKF = UKF/rKF
V: EF = KF.UKF
R = R + RF
Phng trnh c tnh c khi iu chnh tc dng my pht:
111/201

w=

w=

EF
Kf

KF.UKF
Kf

R
(Kf)2

R
(Kf)2

(42)
M

Nh vy, khi thay i UKF (hoc iKF) th ta s c mt h ng c tnh c song

song nhau c 4 gc phn t (hnh 42).
gc phn t (I) v (III) ca ta c tnh c th ng c lm vic ch ng c
quay thun v ch ng c quay ngc.

c tnh c hm ng nng (EF = 0) i qua gc to ; Cc vng nm gia trc tung (()

v c tnh c hm ng nng (EF = 0) l ch hm ti sinh hay ch my pht (( >
(0) ca ng c;
Cc vng nm gia trc honh (M) v c tnh c khi hm ng nng (EF = 0) l ch
hm ngc ((((M) ca ng c.
c im ca h F l iu chnh tc rt linh hot, ng c c th t ng chuyn
i qua cc ch lm vic khi thay i tc hoc o chiu tc . V d ng c
ang lm vic ti im A, khi o chiu kch t my pht F (Mc = const) th ng c
s chuyn dn t ch ng c thun (A) sang hm ti sinh, hm ngc, khi ng
ngc v s lm vic xc lp im B (ch hm ti sinh).
Khi iu chnh EF th s thay i c tc ng c ( ( (cb; khi o chiu iktF th o
chiu c EF v nh vy o chiu c (.

112/201

Nu kt hp iu chnh v o chiu t thng ca ng c th s iu chnh v o chiu

c tc ca ng c ( ( (cb.
Nh vy, kt hp iu chnh iktF v ikt th s iu chnh c tc ng c ( ( (cb
v ( ( (cb (c 2 vng tc ).
H Chnh lu - ng c mt chiu (CL-M):
Khi ta dng cc b chnh lu c iu khin hay l cc b chnh lu dng thyristor
lm b ngun mt chiu cung cp cho phn ng ng c in mt chiu, ta cn gi l
h T .
S nguyn l:

Xt h CL - M khng o chiu:
+ Ch dng lin tc: Ed = Ed0.cos(
w=

w=

Ed0.cos
Kfm

Ed0.cos
Kfm

R + Rcl
Kfm .I

R + Rcl
(Kfm)2

.M (43)

w = w'0 Dw
Trong :
l tc khng ti gi tng, v lc vng dng in gin on, h s c thm mt
lng st p nn ng c tnh iu chnh dc hn, tc khng ti l tng thc (0
s ln hn tc khng ti l tng gi tng (0 (hnh 44).

113/201

Vy, khi thay i gc iu khin ( = (0(() th Ed thay i t Ed0 n Ed0 v ta s c

mt h c tnh c song song nhau nm na bn phi ca mt phng to [(, I] hoc
[(, M] nu chng ta ch cho mt b chnh lu lm vic ch chnh lu (hnh 44).
Vng dng in gin on b gii hn bi mt na ng elip vi trc tung:
Id.blt =

Ed0.sin
XBA+2pflLuS

(1 mp cotg mp ) (45)

Trong : XBA in khng my bin p.

L( in cm tng mch phn ng.
fl tn s li.
m s pha chnh lu.
Trong vng dng in gin on ((0 < (0):
E2m DUv
Kfm

E2m.cos( p / m) DUv
Kfm

p
m

>

p
m

(46)

w0 = {
Trong : E2m bin sc in ng th cp my bin p CL.

114/201

ng gii hn tc cc i:
wgh.max =

Ed0.cos
Kf

RuS
Kf Id.blt

(47)

Xt h CL - M c o chiu:
Mun o chiu tc ng c th phi dng hai b chnh lu u song song ngc
chnh lu kp (hnh 43), nguyn tc iu khin hai b chnh lu l:
+ Khi cho b CL1 lm vic ch chnh lu th CL2 chun b lm vic ch
nghch lu, dng chnh lu chy theo chiu dng, tc ng c quay thun.
+ Ngc li, khi cho b CL2 lm vic ch chnh lu th CL1 chun b lm vic
ch nghch lu, dng chnh lu chy theo chiu m, tc ng c quay ngc.
khi truyn nng lng t b CL ny qua b CL kia v li th cn tho mn iu
kin:
|Ed.NL| |Ed.CL| (48)
iu khin hai b chnh lu lm vic theo ng cc ch yu cu th c th dng
phng php iu khin chung hoc iu khin ring.
* Phng php iu khin chung: tn hiu iu khin c a vo c 2 nhm van sao
cho tho mn (48). i vi phng php ny, c th xut hin dng in cn bng chy
qua 2 b chnh lu, khng qua ti, gy qu ti cho cc van v my bin p, cho nn cn
hn ch dng cn bng, thng dng cc cun khng cn bng CK hn ch dng cn
bng.
Trong phng php iu khin chung, khi phi hp iu khin kiu tuyn tnh:
1 + 2 = (49)
Khi , cc c tnh c ca h T M s gn ging h F (hnh 45a).
Khi phi hp iu khin kiu phi tuyn (phi hp khng hon ton) th s c thm h s
phi tuyn (:
1 + 2 = + ? (410)
Gc ( ph thuc vo cc gi tr ca (1 v (2 mt cch phi tuyn.

115/201

Lc ny cc c tnh c ca h T M c on phi tuyn vng gn trc tung (hnh

45b).

* Phng php iu khin ring: tn hiu iu khin ch c a vo b CL ang lm

vic ch chnh lu, cn b CL kia (khng lm vic) khng c tn hiu iu khin
a vo, cho nn khng c dng cn bng.
Trong phng php iu khin ring cng c phi hp iu khin kiu tuyn tnh v phi
tuyn.
thay i trng thi lm vic ca cc b CL th phi dng thit b c bit chuyn
cc tn hiu iu khin t b CL ny sang b CL kia. Bi vy, khi iu khin ring, cc
c tnh c ca h s b gin on ti trc tung. Nh vy, khi thc hin thay i ch
lm vic ca h s kh khn hn v h s c tnh linh hot km hn khi iu chnh
tc .
Nu kt hp iu chnh v o chiu t thng ca ng c th s iu chnh v o chiu
c tc ca ng c ( ( (cb.
Nh vy, kt hp iu chnh iktF v ikt th s iu chnh c tc ng c ( ( (cb
v ( ( (cb (c 2 vng tc ).
H Khuch i t - ng c mt chiu (KT - M):
S nguyn l:

116/201

 iu chnh tc ng c dng khuch i t, ta thay i dng iu khin khuch

i t (thay i gc t ho (s) th in p ra ca khuch i t s thay i v nh vy s
iu chnh c tc ng c:
w=

EKT DUv
Kf

RKT Ru
M
Kf

(411)

Cc c tnh c ca h KT M gn ging nh cc c tnh c ca h T M. Trong

vng dng in lin tc, c tnh c cng hn vng dng in gin on, v vng dng
in gin on cng b gii hn bi ng elip bao quanh gc to mt phng c tnh
c.
Kt hp iu chnh in p ra ca khuch i t v iu chnh t thng ng c ta cng
iu chnh c tc ng c c trn v di tc c bn.
Mun o chiu tc ng c cng phi dng hai khuch i t mc song song ngc
(khuch i t kp).
H Bm in p - ng c mt chiu (AX - M):
S nguyn l:

117/201

S hnh 47 gii thiu mt s n gin ca h AX M dng kha ng/ct

bng thyristor. Trong , b ngun mt chiu l b chnh lu cu diot ba pha CL, to ra
in p Ud tng i bng phng, gip cho vic duy tr ch dng in lin tc c
d dng. iu khin thyristor T1 m/kha bng xung m ca b iu khin BK, ta s
c in p ra ca b bm ni tip Ub t vo phn ng ca ng c M, tng ng
s c tc ?.
Trong ch dng in lin tc, cc i lng trong h c tnh ton theo gi tr trung
bnh:
in p hoc s... trung bnh ca b AX:
Eb = Utb =

t
Tck

Ud = Ud (412)

Trong : l t s chu k bm,

Vi Tx v fx l chu k xung v tn s xung ca b BK.
Dng in trung bnh mch phn ng s l:
I = Itb = (413)
Phng trnh c tnh cin v c tnh c ca h AX M c dng:
=

Ud
K

Ru
K Iu

(414)

V: (415)
c tnh c theo phng trnh (415) vng dng in lin tc l nhng ng thng
song song nhau nh hnh 48, trong tc khng ti l tng ph thuc vo t s chu
k : ?0 = Ud/K.

118/201

Xung iu khin cc thyristor T1 v T2 c to ra nh b BK vi tn s xung fx =

1/Tx. Khi thay i chu k xung Tx hay tn s xung fx, ta s lm thay i thi gian m/
kha ca T1 v T2, t thay i c in p Ub v U, dn n iu chnh c tc
ng c ?.

H b bin i - ng c khng ng b:
Cc phng php iu chnh tc ng c K:
ng c K, c s dng rng ri trong thc t. u im ni bt ca n l: cu to
n gin, lm vic tin cy, vn u t t, gi thnh h, trng lng, kch thc nh hn
khi dng cng sut nh mc so vi ng c mt chiu.
S dng trc tip li in xoay chiu 3 pha
Tuy nhin, vic iu chnh tc v khng ch cc qu trnh qu kh khn hn, cc
ng c K lng sc c cc ch tiu khi ng xu, (dng khi ng ln, mmen khi
ng nh).
Trong thi gian gn y, do pht trin cng nghip ch to bn dn cng sut v k thut
in tin hc, ng c K mi c khai thc cc u im ca chng. N tr thnh h
truyn ng cnh tranh c hiu qu so vi h Thyristor ng c in mt chiu.
Qua phng trnh c tnh c ca ng c K:
M=

2Mth(I + asth)
sth
s
+
+ 2asth
sth
s

(416)

Trong :

119/201

sth =

R'

R2 + X2

(417)

nm

V: (418)
sth =

R'

R2 + X2

(419)

nm

Qua biu thc (416), (417), (418), (419) ta thy rng khi dng cc b bin i: xung
in tr mch rto, iu p xoay chiu stato, bin tn mch stato, th s thay i c
sth, Mth v s iu chnh c tc ca ng c K.
Phng php xung in tr mch rto:

120/201

Trn hnh 49 trnh by nguyn l iu chnh trn in tr mch rto bng phng php
xung. in p ur c iu chnh bi cu chnh lu it CL, qua in khng lc L, cp
vo mch iu chnh gm in tr Ro ni song song vi kha bn dn T1.
Kha T1 c iu khin ng ngt mt cch chu k. Hot ng ca kha T1 tng t
nh mch iu chnh xung p mt chiu. Khi kha T1 ng in tr Ro b ngn mch
(b loi ra khi mch), dng rto tng ln, khi T1 ngt, in tr Ro c a vo mch,
dng rto gim xung. Vi chu k ngngt nht nh (T = const), ta s c mt gi tr
in tr tng ng (Rt) trong mch rto. Hnh 49b: thi gian ng t = T tn , nu
iu chnh trn t s chu k ? = (t/T), th ta s iu chnh trn c gi tr gi tr in
tr trong mch rto:
Rt = (1?).Ro (420)
in tr Rt trong mch mt chiu c tnh i v mch xoay chiu 3 pha rto theo
qui tc bo ton cng sut. Tn hao trong mch rto ni theo s hnh 39a l:
P = I2d(2R2 + Rt) (421)

V hao tn khi mch rto ni theo s hnh 36a l:

P = 3I22(R2 + R2f) (422)

C s tnh i l tn hao cng sut nh nhau, nn:

I2d(2R2 + Rt) = 3I22(R2 + R2f) (423)

Vi s chnh lu cu 3 pha th:, nn:

R2f =

Rt
2

(1 ).Ro
2

(424)

Khi c in tr tnh i s d dng dng c cc c tnh c theo phng php

thng thng, h cc c tnh c ny s qut kn phn mt phng gii hn bi c tnh
c t nhin v c tnh c c in tr ph R2f = Ro/2 nh hnh 49c.
m rng phm vi iu chnh mmen th c th mc ni tip in tr Ro vi mt t
in c in dung ln (hnh 49d). Vic xy dng cc mch phn hi iu chnh tc
v dng in rto c tin hnh tng t h iu chnh in p.

121/201

iu chnh tc K bng b iu p xoay chiu stato (us):

Mmen ng c K t l vi bnh phng in p stato, nn c th iu chnh mmen
v tc ng c K bng cch thay i in p stato v gi tn s khng i nh b
bin i in p xoay chiu (AXC) nh hnh 410:

Nu coi b AXC l ngun l tng (Zb = 0), khi ub ? um th mmen ti hn Mth.u t

l vi bnh phng in p, cn sth.u = const:
ub 2
u1

( ) = M .u

Mth.u = Mth.gh

th

sth.u = sth.gh = const

2
b

(425)

}
ci thin dng c tnh iu chnh v gim bt mc pht nng ca ng c, ngi ta
mc thm in tr R2f (hnh 410). Khi , nu in p t vo stato l nh mc (ub =
u1) th ta c c tnh mm hn c tnh t nhin, gi l c tnh gii hn.
R rng l:; Mth.gh = Mth (426)
Trong : Mth.gh, sth.gh l mmen v h s trt ti hn ca c tnh gii hn (/tGH).
Mth, sth l mmen v h s trt ti hn ca c tnh t nhin.

122/201

Da vo c tnh gii hn Mgh(s), v nu ? = const, ta suy ra c tnh iu chnh ng

vi gi tr ub cho trc nh quan h:
Mu = u2b;Mu =

Mu
Mgh

(427)

c tnh iu chnh trong trng hp ny nh hnh 410b.

Phng php iu chnh in p ch thch hp vi truyn ng m mmen ti l hm tng
theo tc nh: my bm, qut gi, C th dng my bin p t ngu, in khng,
hoc b bin i bn dn lm b AXC cho ng c K.
Cc b bin i tn s - in p:
Thng thng khi iu chnh tc bng cch thy i tn s, ngi ta kt hp thay i
in p stato sao cho h s qu ti mmen ca ng c ? = const, ph thuc cc loi ph
ti khc nhau ta xc nh c quan h gia s thay i in p v tn s theo cng
thc:
; (vi q = 1, 0, 1, 2) (428)
Hay: ;(vi q = 1, 0, 1, 2) (429)
Hnh 411 c cc khi chc nng: ngun xoay chiu c u1.m, f1.m qua b chnh lu
(CL) bin i thnh in p mt chiu U cp cho b bin tn: B nghch lu p ba pha
(NL) gm 6 thyristor (TT6) v cu chnh lu ngc (CLng) gm (DD6) hon tr
nng lng phn khng. in p u ra ca b BT (u1) c dng sin ch nht v tn s
l f1, t ln stato ng c K cn iu chnh tc ?.
Mun iu chnh tn s f1 t vo stato iu chnh tc ng c K, th thay i
in p iu khin Uk.f ca b bin tn p. Cn mun iu chnh in p u1 t vo
stato theo qui lut (429), th thay i in p iu khin Uk.u ca b chnh lu.

123/201

* Cc c im ca vic iu chnh tn s:
iu chnh tc ng c K bng cch bin i in p v tn s trn u ni stato l
mt trong nhng phng php c ch v c nhiu trin vng.
Bng phng php iu chnh ny, ta nhn c nhng c tnh c ng. Khi tn tht
cng sut khng ln. Thc vy, t biu thc:
?P2in = M?os (430)
Ta thy, nu coi ng c lm vic trn on ng thng ca c tnh c khi iu chnh
tn s th s c tr s nh, nn ?P2in cng nh. Khi s dng cc b bin tn thch hp, ta
c th iu chnh c tc vi trn ty .
Quan trng hn na l cc u im trn u c th hin c vi khi iu chnh ng c
khng ng b lng sc l loi ng c n gin, chc chn v r tin.
Nhc im ch yu ca cc h thng truyn ng in ny l hin nay b bin tn cn
tng i phc tp v t tin. V vy hn ch phm vi ng dng ca truyn ng
in c iu khin tn s. Nhng nhng u im ca chng vn l c bn. Nu to ra
c nhng b bin tn vi mc phc tp v gi thnh va phi, th truyn ng in
iu khin tn s dng ng c K lng sc s c ng dng rng ri trong sn xut
v sinh hot.
iu chnh tc ng c K bng cc s ni tng:
S ni tng in c:
S nguyn l :

124/201

Trong s hnh 412, ng c K c iu chnh tc . S... E2 c chnh lu

thnh s... mt chiu E2dc biu thc:
E2d = Ku.E2 = Ku.E2nm.s (431)
Trong :
Ku = 2,34 h s ca chnh lu cu ba pha.
E2nm s... ngn mch rto (gi tr pha).
S... ny c ni vo phn ng ca mt ng c in mt chiu Ml ng vai tr
thit b bin i (TBB) nh hnh 412. ng c ny s nhn nng lng trt t b
chnh lu di dng in nng mt chiu, v bin i thnh c nng trn trc. Trc ca
n c ni c ni chung vi trc ng c K, do n truyn phn nng lng
trt v trc ng c ca my sn xut. S... phn ng ca Ml nh bit, n ph
thuc vo tc v t thng ca n:
Eb = K?? = K.a.Ikt.? (432)
Trong , t thng ph thuc dng kch t:
= a.Ikt
Dng in phn ng ca ng c Id = I t l vi dng in rto I2 v c xc nh
theo cc s... trong mch:
Id = K i I2 =

Ed2 Eb
R

(433)
125/201

Trong : R? in tr tng trong mch CL Ml :

R? = RCL + Rb
Gi s ng c ang lm vic ti mt im xc lp no vi tc ?, trt s v
dng in I2 xc lp, nu ta thay i dng kch t ca Ml , s... Eb ca n s thay
i (xem biu thc 429), dng in I2 thay i theo biu thc (433), do mmen
ng c thay i, v h s chuyn sang lm vic mt im xc lp mi vi tc lm
vic khc. l nguyn tc iu chnh tc trong tng in c.
S ni tng in:
S nguyn l :

Hnh 413 gii thiu mt s nguyn l h iu chnh ni tng in. Trong ny, nng
lng trt trong mch rto ca ng c K (c biu th bi cc thng s s... xoay
chiu E2, dng xoay chiu I2 v tn s mch rto f2 = f1.s) cng c chnh lu thnh
dng mt chiu (vi cc thng s E2d , Id) nh cu diot CL ri c truyn vo b
nghch lu NL (vi chc nng l thit b bin i trong hnh 412). Vi b nghch lu
ny, vic chuyn mch cc thyristor c thc hin nh in p li (ul), do nng
lng trt dng mt chiu s c bin i thnh xoay chiu c tn s ca in p li,
cui cng qua my bin p BA, nng lng trt c tr v li in.
Trong s ni tng in hnh 413, dng in rto I2 ca ng c K hoc dng in
trong mch mt chiu Id cng c xc nh theo biu thc (433), trong Eb l
s... ca b nghch lu c dng:
Trong : ? l gc m ca cc thyristor (? > ?/2)
126/201

? = ? ? l gc m chm ca thyristor trng thi nghch lu.

Ud0 l in p ln nht ca b nghch lu vi trng hp ? = 0; Ud0 = 2,34U2ba . Vi
U2ba l in p pha th cp my bin p BA.
T cc biu thc (433) v (434) ta thy, khi thay i gc m ? ca cc van trong b
nghch lu (t ?/2 n ? ?) tng ng vi s thay i ca s... nghch lu Eb (t 0 n
? Ud0), th dng in Id v I2 s thay i, nh mmen v tc ca ng c s c
iu chnh.
Cu hi n tp
1. Lm th no thay i v o chiu c tc ng c trong phng php iu
chnh dng h thng My pht ng c in mt chiu ?
2. Lm th no thay i c in p chnh lu ? c im ca phng php iu
chnh tc dng h Chnh lu ng c in mt chiu khng o chiu ? Cc
phng php iu khin cc b chnh lu trong h truyn ng T c o chiu ?
Cch phi hp gc iu khin trong cc phng php iu khin cc b chnh lu ?
3. Lm th no thay i tc ng c trong phng php iu chnh dng h thng
Bm in p ng c in mt chiu ?
4. Phn tch phng php iu chnh tc ng c khng ng b bng cch dng b
bm in tr mch rto ? So snh ch tiu cht lng vi phng php iu chnh tc
ng c K bng cch dng cc cp in tr ph mch rto ?
5. Phn tch phng php iu chnh tc ng c K bng cch thay i tn s dng
in stato (h :BT K) ? Ti sao khi thay i tn s ngi ta thng kt hp iu chnh
in p stato ?
5. Phn tch cc phng php iu chnh tc ng c K bng cc h ni tng in
c v ni tng in ? u, nhc im ca cc phng php ?

127/201

Chng 5:
Qu trnh qu truyn ng in
Khi nim chung
+ Qu trnh qu truyn ng in (QTQ T) l qu trnh lm vic ca h thng
T khi chuyn t trng thi xc lp ny sang trng thi xc lp khc, khi cc i
lng c trng cho h thng T (I, M, (, ...) u thay i theo thi gian.
+ Da vo cc c tnh I(t), M(t), ((t), n(t) ... ta s xc nh c thi gian v tnh cht
din bin ca QTQ tng ng vi ch cng ngh ca my; t nh gi c
mmen cho php, gia tc dng in trong QTQ, cng nh bit c mc qu ti
ca ng c, v t m chn cng sut ng c v cc kh c, thit b iu khin cho
ph hp.
+ Nguyn nhn c QTQ c th l:
Nguyn nhn khch quan: do tc ng ngu nhin (nhiu lon) nh: ma, bo, st nh,
nhit thay i, in p, tn s li thay i, ph ti thay i bt thng ...
Nguyn nhn ch quan: do con ngi iu khin hoc tc ng iu khin cc ch
lm vic khc nhau ca h thng T theo yu cu cng ngh nh: thay i tc ,
khi ng, hm, o chiu ..., v cc phn t, cc thit b c qun tnh c v qun tnh
in t nn c QTQ.
+ H thng T c cc phn t in + c nn lun lun tn ti cc phn t tch lu
nng lng, do m c qun tnh.
Qun tnh in t: c trng bi hng s thi gian in tTt =, do cc phn t tch
lu nng lng in t nh in cm L, t in C.
Qun tnh c: c trng bi hng s thi gian c Tc , do cc khu tch lu ng nng
nh mmen qun tnh J v khi lng qun tnh m (( l cng c tnh c).
Qun tnh nhit: c c trng bi hng s thi gian nhitTn =, do cc phn t tch
lu nhit nng nh nhit dung ... (C l nhit dung, A l h s to nhit).
Thng Tn rt ln nn ta b qua khi xt QTQ, v QTQ c th kt thc ri m qu
trnh thay i nhit vn cn, cho nn coi nh khng nh hng n QTQ ang xt.

128/201

Tt c th xt n khi in cm L ln, lc qun tnh in t tng ng vi qun

tnh c.
Cn khi Tt << Tc th b qua qun tnh in t.
Tc lun lun xt n, v cc phn t thng c J, m tng i ln.
+ Kho st QTQ s xy dng c cc quan h ca cc i lng c, in (n, (, I, M
...) theo thi gian (t). T tnh c thi gian QTQ.
Nh vy s nh gi c nng sut my v nu cn thit th tm bin php gim thi
gian qu tng nng sut my.
Hoc t tnh c cc gia tc, lc in ng v s hn ch khng cho vt qu tr s
cho php.
ng thi s tnh c s pht nng ca ng c theo dng xc lp v dng qu , t
tm bin php khc phc v chn cng sut ng c cho ph hp.
Sau y s kho st mt s qu trnh qu (QTQ) thng xy ra trong h thng
truyn ng in (T) v ch yu xt n hng s Tc v Tt.

Qu trnh qu c hc khi ngun = const v Mng(() l tuyn tnh:

Phng trnh tng qut:
+ Kho st QTQ khi ch xt n qun tnh c ((Tc) b qua qun tnh in tTt gi
tt l QTQ c hc.
+ Kho st QTQ c hc vi iu kin in p ngun l hng s (Ungun = const),
mmen ng Mng(() tuyn tnh l trng hp n gin nht, c th coi h thuc loi
mu c hc n khi, tuy nhin li rt hay gp, v n ng vi cc dng c tnh c
M((), Mc(() l tuyn tnh (hnh 51a), cng c th p dng cho cc ng c c M(() l
phi tuyn, nhng trong phm vi xt th M(() gn tuyn tnh (hnh 51b), hoc M(() v
Mc(() l phi tuyn c nhng c dng gn ging nhau, nh vy cng c th c Mng(()
gn tuyn tnh (hnh 51c).

129/201

+ Cc gi thuyt cho trc:

M(() v Mc(() l tuyn tnh, vy Mg(() s l tuyn tnh; J = const; Ung = const; v d
nh hnh 51a, b; theo , QTQ c m t bi h phng trnh:

(51)
Rt ra:
(M n - ) -(M co - c ) = J
Mn Mco
+ c

J
+ c

dw
dt

dw
dt

+w

Ta c:
Tc

dw
dt

+ w = wxl (52)

Trong :

130/201

Hng s thi gian c hc: (sec); (53)

Tc xc lp: (rad/sec); (54)
Nu t:
M o = M n - M co ;
(g = ( + (c ;
Th: Mg = Mo (g ; (g = Mo / (xl ;
V: Tc = J/(g ; (53a)
(xl = Mo / (g ; (54a)
Nghim phng trnh khng thun nht (52) l:
= xl + c.e t / Tc (55)
Theo iu kin ban u: ( = (b khi t = 0, do :
c = (b (xl
Vy ta c:
((t) = (xl + ((b (xl) (56)
Theo gi thit: M ( ( nn:
M = Mxl +(Mb Mxl) (57)
Tc l hng s thi gian c hc, n c trng cho nhp bin thin ca mmen v tc
ng c trong QTQ.
C th coi Tc l thi gian tng tc ca ng c t trng thi ng im n tc xc lp
nu Mg.b = const trong QTQ.
Vi gi thit trn th (56) v (57) c tnh cht vn nng. Chng ng vi cc QTQ
khc nhau (khi ng, hm, thay i tc , o chiu ...) khi M(() v Mc(() l tuyn
tnh.
Tu trng hp c th m thay cc gi tr tng ng ca cc i lng (b, (xl, Mb,
Mxl, v Tc vo (56) v (57).

131/201

V d nu Mc(() = const th (c = 0, do :
J

Tc =

Dw

= J DM

Mn Mco

wxl =

= wo

Mc

(58)

}
Cc phng trnh (56), (57) cho thy: ((t) v M(t) c dng hm m. c im ca hm
m l o hm ca n theo thi gian s gim n iu, ngha l dM/dt v d(/dt c sau
mt khong thi gian t = Tc th chng gim i e (2,718 ln:

M(t + Tc)

w(t + Tc)

M(t)

=e

t + Tc
Tc

t
Tc

w(t)

1
e

(59)

Ti thi im ban u, cc o hm c gi tr cc i:

M(0) =

Mxl Mbd
Tc

eo = w(0) =

wxl Mbd
Tc

(510)

}
V (oTc = ((xl (b) nn ng tip tuyn vi ((t) ti thi im ban u s ct ng
thng ( = (xl = const im cch trc tung mt khong ng bng Tc (hnh 53).

Khi (b = 0 th:

132/201

 = xl(1 et/Tc)
Tc l khong thi gian cn thit tc tng t:
(b = 0 ln n ( = 0,632(xl
( = 0,632(xl ln n ( = 0,85(xl
( = 0,85(xl ln n ( = 0,95(xl
V M(t) cng din bin tng t ((t).
V l thuyt th tq = (, nhng thc t th tq ( 3Tc (xem nh kt thc QTQ, v sai s
5% c th chp nhn).
Khi gii phng trnh (56) hoc (57) c th c nghim lm cho QTQ l n nh hoc
khng n nh, khng dao ng hoc dao ng:

Cc phng trnh trn ch ng khi M((), Mc(() l lin tc, nu M((), Mc(() khng lin
tc th QTQ phi tnh ring cho tng on lin tc mt. Sau imt t bin ca mmen,
ta phi thay cc gi tr mi ca (b, (xl, Mb, Mxl v Tc vo cc biu thc (56), (57).
*C th ng dng: Mng(() l tuyn tnh i vi:
+ ng c Ml, Kdq khi thay i ph ti vi Mc ( (.
+ ng c Ml, Mnt, K khi hm: Mc = const, Mc ( (.
+ ng c Kls khi khi ng trc tip vi ph ti kiu qut gi Mc ( (2.

133/201

Qu trnh qu c hc khi khi ng:

Xt QTQ c hc khi khi ng vi M(() tuyn tnh, Mc(() = const:

n gin, ta xt QTQ khi khi ng 2 cp in tr ph mch rto ca ng c in

mt chiu kch t c lp (hnh 55a) khi khi ng m = 2 cp: s c 3 giai on QTQ
khi ng:

134/201

* Giai on 1: on (ab) ( c tnh (:

Trn : Rf = Rf1 + Rf2 ( R1 = R + Rf1 + Rf2
Theo c tnh ( ( (
Tc1 =

J
1

J
R1

= J (R

(KF)2
(sec);
+
R
u
uf1 + Ruf2)

(511a)

(KF)2

iu kin ban u: im (a):

(b1 = 0 ; Mb1 = M1 ;
iu kin xc lp:
(xl1 = xc nh theo c tnh c ; Mxl1 = Mc ;
Theo cc iu kin trn v phng trnh (56), (57) ta c phng trnh QTQ trong
giai on 1 ny:
w = wxl1.(1 e t / Tc1) (512a)
M = Mc + (M1 Mc).e t / Tc1 (513a)

Khi ( = (1 : tnh theo (513a) khi t = t1 ; M = M2 th chuyn sang giai on 2:

* Giai on 2: on (bcd) ( c tnh (:
Trn : Rf = Rf2 ( R2 = R + Rf2
Theo c tnh ( ( (
135/201

Tc2 =

J
2

R2

= J (R

(KF)2
(sec);
u + Ruf2)

(511b)

(KF)2

iu kin ban u: im (c):

(b2 = (1 ; Mb2 = M1 ;
iu kin xc lp:
(xl2 = xc nh theo c tnh c ; Mxl2 = Mc ;
Theo cc iu kin trn v phng trnh (56), (57) ta c phng trnh QTQ trong
giai on 2 ny:
w = wxl2 + (w1 wxl2).e t / Tc2) (512b)
M = Mc + (M1 Mc).e t / Tc2 (513b)

Khi ( = (2 : tnh theo (513b) khi t = t2 ; M = M2 th chuyn sang giai on 3:

* Giai on 3: on (deXL) ( c tnh TN:
Trn : Rf = 0 ( R3 = R = R(
Theo c tnh TN: (
Tc3 =

J
TN

J
Ru

=J

(KF)2
Ru (sec);

(511c)

(KF)2

iu kin ban u: im (e):

(b3 = (2 ; Mb3 = M1 ;
iu kin xc lp:
xl3 = xl ; Mxl3 = Mc ;
Theo cc iu kin trn v phng trnh (56), (57) ta c phng trnh QTQ trong
giai on 3 ny:
w = wxl + (w2 wxl).e t / Tc3) (512c)
M = Mc + (M1 Mc).e t / Tc3 (513c)
136/201

Khi ( ( (xl ; M ( Mc xem nh kt thc QTQ khi ng.

Da vo cc phng trnh QTQ ca ((t)i; M(t)i trong 3 giai on ta v c c tnh
((t); M(t) khi khi ng vi m = 2 nh hnh 56.
Tnh thi gian khi ng:
Tnh: tk = tq = t1 + t2 + t3
C m cp khi ng s c (m + 1) giai on QTQ khi khi ng, t phpng trnh
M(t) ta tnh c:
M1 Mc
2 Mc

ti = Tci.ln M

(514)

Vy: (515)
* Xy dng I(t):
+ i vi Ml: ; (516) ( tng t M(t).
+ i vi Kdq: t M(t), c tnh M((), I((), tnh c ti tng ng Mi, suy ra Ii(Mi),
v cui cng ta c Ii(ti) v v I(t).

137/201

Qu trnh qu c hc khi hm:

Xt QTQ c hc khi hm ngc:

Hm ngc, i vi ng c in mt chiu (M) th thay i cc tnh in p phn

ng, cn ng c khng ng b 3 pha (K) th thay i th t pha in p stato, v
dng hm ban u ln nn cn phi thm in tr ph (Rf, R2f) hn ch dng hm
khng c vt qu dng cho php (Ih.b ( Icp).
Cng nh khi tnh ton qu trnh khi ng, i vi qu trnh hm th cc c tnh c
phi tuyn nh Mnt hay Kdq cng c thay th bng on tnh tuyn tnh ho t
M1 n M2 nh hnh 48a. Phng trnh ca mt on thng y c dng:
( = (b (517)

138/201

Mmen hm ban u c gi tr cc i: Mh.b = M1 ( Mcp (M1 ( 2,5Mm). Khi bit

gi tr dng in cho php, ta c th xc nh c in tr ph thm vo hn ch
dng hm ban u:
Rf = Ru (518)
Trong : Eb l s.. ban u ca ng c khi hm.
i vi Ml, ti thi im ban u qu trnh hm, s.. E vn gi nguyn gi tr trc
:
Eb = U Ic.R (519a)
i vi Mnt, ti thi im ban u qu trnh hm, dng in phn ng v t thng
thay i ng thi, lc :
Eb = K((Icp).(b (519b)
Tr s K((Icp) c th c xc nh t phng trnh cn bng in p phn ng vi I =
Icp trn c tnh t nhin:
K?(Icp) =

U Icp.Ru
wtn1

(520)

Trong : (tn1 l tc trn c tnh c t nhin khi I = Icp.

Do :
Eb = (U Icp.R) (521)
139/201

+ im cui ca qu trnh hm c xc nh bi gi tr M2 (hoc I2) v ( = 0. i vi

Mnt, M2 c xc nh nh tr s dng in tng ng:
I2 =

U
Ru + Ruf

(522)

Theo gi tr I2 v c tnh vn nng ca Mnt:

E
w

M
I

= KF (523)

Ta xc nh c:
M

M2 = I2. I22 (524)

i vi ng c K, in tr ph trong mch rto c xc nh t quan h t l gia
trt v in tr khi M1 = const:
sbd
stn1

R2 + R2f
R2

(525)

Trong : sb = (2 sc) l trt ban u khi hm.

sc l trt trng thi xc lp trc khi hm.
stn1 l trt trn c tnh t nhin khi M1 = const.
Khi :
R2f =

2 sc
stn1

1 .R2 (526)

+ i vi ng c K, mmen M2 khi ( = 0 (s = 1) c xc nh theo cng thc:

M2 =

2Mt
st.btr +

1
st.btr

(527)

Trong : st.btr h s trt ti hn trn c tnh bin tr:

st.btr = st.tn

R2 + R2f
R2

(528)

st.tn l trt ti hn trn c tnh t nhin.

Trong qu trnh hm, s bin thin ca tc v mmen c xc nh theo cng thc
(56), (57). V t (517):
140/201

(xl = (b (529)
M 1 + M2
1 M2

Mc+M2

w = wbd M

e t / Tc wbd

M=-(M1 + Mc)

e t / Tc + Mc (531)

M1 M2

(530)

Trong : ; (532) l hng s thi gian c hc khi hm.

+ Thi gian hm c th xc nh:
M1 + M c
2 + Mc

ttn = Tcln M

(532)

Trn hnh 58b trnh by th tc , mmen v thi gian khi hm. Cui qu trnh hm
(( ( 0) gia tc vn khc khng. Do mun dng ng c th lc ta phi ct ng c
ra khi li.
Xt QTQ c hc khi hm ng nng:
C th coi qu trnh hm ng nng l trng hp ring ca qu trnh hm ngc khi
M2 = 0 (I2 =0) lc ( = 0. V vy c th kho st tng t khi hm ngc ta s c kt
qu tng t khi hm ngc nhng vi iu kin cui l: M2 = 0 (I2 = 0) v ( = 0.
Qu trnh qu c hc khi Mc(t) bin i nhy cp:
Cc trng hp trn ta xt vi Mc(t) l lin tc. Nhng thc t c Mc(t) thay i, tn
hiung gp l Mc(t) thay i kiu nhy cp (t bin) chu k nh: my bo, my t
dp ...

* Mt chu k n gin ca Mc(t) gm c 2 giai on:

+ Mt giai on c ti: tng ng Mc1, t1.
141/201

+ Mt giai on khng ti: tng ng Mco, t2.

Chu k: tck = t1 + t2
Mmen Mc(t) bin i chu k th M(t) v ((t) cng thay i chu k. H thng T lun
lm vic ch qu , nu kho st QTQ s xc nh c kch thc, trng
lng bnh v cng sut ng c ng c chu ti tt v san bng ph ti.
Trong mi giai on, coi Mc(t) = const, M(() tuyn tnh v Ungun = const, b qua Tt,
th ((t) v M(t) s bin thin theo quy lut hm m, theo (56), (57), ta c:
i vi on th nht:
( = (xl1 + ((b1 (xl1) (533)
M = Mc1 + (Mb1 Mc1) (534)
i vi on th hai:
( = (xl2 + ((b2 (xl2) (535)
M = Mc2 + (Mb2 Mc2) (536)
Mmen v tc bin thin trong phm vi t Mmin = Mb1 n Mmax = Mcc1 v (min
= (cc1 n (max = (cc2. Vy, i vi on th nht v th hai ta c th vit M(t1) =
Mb2v M(t2) = Mcc2. Thay cc iu kin ny vo (433) ( (436), ta rt ra:
Mcc1 = Mc1 + (Mb1 Mc1) = Mb2 (537)
Mcc2 = Mc2 + (Mcc1 Mc2)= Mb1 (538)
Gii ra, ta c:
Mmin = Mb 1 (5-39)
Mmax = Mcc1 =

Mc2(1 e

t 2 / Tc

+Mc1(1 e t1 / Tc)
(540)
t /T
(1 e ck c)

).e

t 1 / Tc

Cc gi tr (max v Mmin c th tm c theo c tnh c ng vi M = Mmin v M =

Mmax.
Hnh 5 10 biu din quan h gia mmen ca ng c vi thi gian. Trong on th
nht M < Mc1, tc gim, lc ny ng c lm vic nh ng nng ca khi lng
bnh .
142/201

n on th hai M > Mc2, mmen d lm cho tc tng ln, tc lm tng ng

nng d tr ca truyn ng in. Do Mmax ca ng c khng nht thit phi bng
Mc.max, phn chnh lch do bnh
cung cp. Nh vy, khi gim chu k bin thin ca Mc v gi Tc = const, hoc khi
tng Tc v gi tck = const, th cc tr s Mmin v Mmax s tin li gn nhau, ngha l
th mmen v tc ng c c nn thng. Thng thm bnh ph nn
thng mmen. Khi: vth:
Mmin = Mmax =

Mc1.t1 + Mc2.t2
tck

(541)

* Trng hp: th Mc(t) thay i nhy cp nhiu on:

Bng cch p dng lin tip cc cng thc (539), (540) ta s xc nh c gi tr

mmen ng c im cui ca tng giai on:
Mcc1 = Mb1 (5-42)
Mcc2 = Mb1 (5-43)
143/201

i vi on th i bt k:
Mcci = Mbd1.e

tj
i
1 Tc

+ Mc1(1 e

+Mc2(1 e t2 / Tc).e

t 1 / Tc

tj
i
3 Tc

).e

tj
2 Tc

(544)

V on cui cng (on th m) v t cc gi tr mmen ng c u v cui chu k

bng nhau (Mccm = Mb1), ta c:

Mbd1 = Mccm =

t /T
m Mci(1 e 1 c).e
i=1

1 e tck / Tc

tck i tj
1

(545)

Cc biu thc (544), (545) cho php dng phng php gii tch xc nh cc tr s
mmen ban u v cui cng ca tt c cc giai on trong chu k, ngha l cho php v
c th bin thin ca mmen ng c.
Hng s thi giai c hc Tc cng nh th mmen bin i cng ln, khi th ph ti
bin i mnh lit, mmen ng tr s vt qu gi tr trung bnh mt cch ng k, v
lm tng pht nng ng c, nh cao nht ca mmen (Mmax) c th l khng cho
php i vi kh nng chu qu ti ca ng c (Mmax > Mcp).
Mun san bng th mmen, ta c th tng hng s thi gian c hc Tc, iu c th
thc hin bng cch thm bnh ph hoc lm mm c tnh c ca ng c.

Qu trnh qu c hc khi U ngun = const v Mng(() l phi tuyn :

Phng php gii tch:
+ Khi kho st QTQ i vi cc h thng T vi ng c in c c tnh c M(()
l phi tuyn nh Mnt, K, hay cc ph ti c Mc(() l ng cong nh my bm, qut
gi, hay Mc(() ..., lc Mng(() s khng cn tuyn tnh na, nh vy ta c th kho
st QTQ ca h thng theo hai phng php:
Phng php gii tch:
Phng php ny c p dng khi M(() v Mc(() c th biu din bng nhng hm gii
tch khng phc tp qu, v d nh Kls c th biu din M(() tng i chnh xc qua:

144/201

M=

s=

2Mt

;
s st
+
st s

(546)

wo w
wo ;

Phng trnh chuyn ng:

2Mt
st

s
+
st s

dw

ds

+ Mc = J dt =Jwo dt (547)

* Khi Mc() = const:

t=

Jwo
Mc

s2 + s2

sbd s 2

Mt
Mc

st s + s2

ds (548)

Tch phn trn c xc nh bng cch khai trin biu thc di du tch phn thnh
cc phn thc c bn. Sau khi ly tch phn v thay cn ta c:
t
Tt

Mt
Mc (s

s1
s s1
s1 s2 ln sbd s1

Mt 2
Mc .st

( )

sbd) + 2

s2
s s2
s1 s2 ln sbd s2

(549)

Trong : (550)
Tt =

Jwo
Mt

(551)

* Khi khng ti Mc(() = 0 th biu thc (548) s n gin:

t=

Jwo
2Mtst

( )

sbd

s+
s

s2
t

ds (552)

Sau khi ly tch phn ta c:

t
Tt

1
4st

(s

2
bd

s2 + 2s2t ln

sbd
s

) (553)

Cc biu thc (549) v (553) cho php xc nh c quan h gia mmen v trt
theo thi gian. Cho trc mt lot gi tr ca s, dng biu thc (547) ta xc nh c
tr s tng ng ca M; theo (549) ta xc nh c cc gi tr ca t.

145/201

Hnh 512 gii thiu cc quan h gia mmen v tc vi thi gian trong QTQ khi
khi ng ng c K.
C M(() v ((t) s tm c M(t) nh trn hnh 512. V d c t1 s tm c (1, v tm
c M1 v cui cng ta c M1(t1).
Nu Mc(() ( 0 th: (xl ( 0 v sxl ( 2.
+ Trong qu trnh hm ngc th: sb = 2; scc ( 1, v (cc ( 0.
+ Trong qu trnh o chiu : sb = 2; scc ( 0, v (cc ( (o.
Trng hp bit sb v scc s tnh c:
tqd =

Tt
4st

[(s2bd s2cc) + 2s2t ln sbdcc ] (554)

s

Thng kt thc QTQ khi scc ( 5%sxl. Thi gian qu tq ph thuc vo st v Tt,
nn mun c tq.min thng l thay i st.
Phng php th gii tch:
y l phng php gn ng, nhng n gin v tin li hn phng php gii tch.
Phng trnh chuyn ng:
Mng(() = Mg(() = M Mc (555)
Coi J = const, rt ra: (556)
Ly tch phn gn ng: (557)

146/201

Trong khong (t nh c th coi Mng(() ( const, do :

Dwi

DtiJ M

dg.tbi

(558)

Trong : ((i = (i (i1

Mg.tbi l mmen ng trung bnh trong khong ((i.
t:; v chnh l din tch trn mt phng [M, (] do ng Ng bao.

Chn trc cc gi tr ((i, s xc nh c (1/Mng) nh Mng(() bit, t tm

c (ti theo (558).
Thng chn ((i = const, nh th ta s xc nh c ti, (i, v Mi((i), cui cng ta c
M(t) v ((t).
Trn hnh 513, ta c: (559)
Trong : m1/dg t xch theo mmen (1/N.m.mm);
m( t xch theo tc (Rad/s.mm); si din tch (mm2).

Qu trnh qu c hc khi Ungun = var:

y l QTQ trong h thng T c b bin i ng c (BB C) nh h F
M, T M, KT M, BT K, .... Cc h thng ny thng iu chnh cc thng
s ngun: thay i in p ngun (thay i U, Us ...)

147/201

Khi tc ng iu khin khng i, h thng tng t nh khi c in p ngun khng

i ( xt trn).
Khi tc ng iu khin thay i theo quy lut cn thit, th h thng s c in p ngun
thay i, v nh vy s to ra c cc c tnh mong mun ca QTQ. chnh l u
im ca h thng b bin i ng c.
H thng B bin i - ng c in mt chiu:
Cc gi thit: Mmen cn khng i: Mc = const.
Dng in phn ng (I) lin tc.
Nh vy khi thay i tc ng iu khin (in p iu khin uk) ta s c cc c tnh
iu chnh l nhng ng thng v song song vi nhau.
Qu trnh qu c th m t theo phng trnh vi phn tuyn tnh sau:
dw

Tc dt + w = wxl (560)

Trong :
wxl(t) = wo(t)

Mc

wo(t) =

= wo(t) wxl(t)
uBD(t)
kf

(561)

Cc gi tr in p uB(t) khc nhau s c cc QTQ khc nhau trong h thng T.

* n gin, xt QTQ khi khi ng BB - M c:

148/201

in p b bin i:
uB(t) = ku.t khi 0 ( t ( t1 = UB.m/ku (562)
v in p nh mc: UB.m = const khi t1 ( t
+ Khi t < t1: (o(t) = ( B.t (563)
(xl(t) = ( B.t ((c (564)
Trong : gia tc (B thng cho trc.
+ Qu trnh qu khi khi ng s qua 3 giai on:
* Giai on 1: 0 < t < to ; M < Mc ; ( = 0 ; uB(t) = ku.t
M = KI = KIn = K
(K)2
= R

uBD(t)
K

(K)2
R

ku
K

uBD(t)
R

(565)

t = .BD.t

Vy, mmen tng t l bc nht vi thi gian. V im lm vic ca ng c s dch

chuyn trong mt phng [(, M] theo trc honh nh hnh 515a.
Khi t = to, kt thc giai on 1: (566)
* Giai on 2: to ( t ( t1 ; M ( Mc ; ( ( 0 ; uB(t) = ku.t
Ti t = to : M = Mc : (o(to) = (B.to = ((c ;
((c = l st tc ca ng c khi M = Mc.
im lm vic s dich chuyn t c tnh ny sang c tnh khc theo quy lut no
(ng c mi tn ch trn hnh 415a).
Di gc to ti t = to, lc ny tnh thi gian l t = t to:
Phng trnh vi phn:
dw

Tc dt' + w = wxl (560)

wxl(t') = wo(t') Dwc

= eBD.to + eBD.t' Dwc = eBD.t'

(567)

149/201

+ Nghim ring ca (460): (568)

H s B xc nh theo (460) khi thay (r vo v ng nht cc h s:
Ta c: B = Tc. (B
+ Nghim t do: (569)
Nghim tng qut:
w = wr + wtd = eBD.t' Tc.eBD + c.e t'/Tc (570)

Khi t = 0 th ( = 0 nn C = Tc. (B v ta c:
w = eBD.t' Tc.eBD(1 e t'/Tc) (571)

Trong giai on ny:

dw

M = Mc + J dt' = Mc + Tc.eBD(1 e t'/Tc) (572)

Khi t = t1, uB(t) = UB.m, (o(t) = (o.m, kt thc giai on 2.

* Giai on 3: t1 ( t ; M ( Mc ; ( > 0 ; in p b bin i lc ny: uB(t) = UB.m =
const;
Di gc to ti t = t1, lc ny tnh thi gian l t = t t1:
Tng t QTQ c hc khi in p ngun khng i, p dng cc kt qu trn ta c
phng trnh:
t /T rSub { size 6{c} } } } } {}
w = wxl + (wbd wxl).e

(573)

t /T rSub { size 6{c} } } } } {}

M = Mc + (Mbd Mc).e

(574)

(xl = (o.m ((c (575)

iu kin ban u:
(b = (cc2 = () vi t = t1 to; (576)
150/201

Mb = Mcc2 = M) vi t = t1 to; (577)

S bin thin ca ((t) v M(t) trnh by trn hnh 515.
T (577): Mg = M Mc = J(.(1 et/Tc) (578)
( = d(/dt = (B(1 et/Tc) (579)
Ta thy rng, trong QTQ khi khi ng th mmen ng Mg v gia s ( khng ph
thuc Mc m ch ph thuc vo (B v Tc. Nh vy khi cho trc h thng T c Tc
= const th ch cn li (B, do ta c th iu khin QTQ mt cch tu khng ph
thuc vo ph ti.

* i vi QTQ khi hm v o chiu: c Mg v ( tng t trn, khi gim (o(t) mt

cch tuyn tnh v Mc = const th ta c (B < 0.
Ta c th la chn quy lut bin thin ca uB(t) to ra c c tnh mong mun
ca QTQ trong h thng T.
H thng B bin i - ng c in xoay chiu:
Trng hp h thng b bin tn (BT) ng c khng ng b (K), tc ng iu
khin lm thay i in p v tn s ca b BT theo quy lut no (thng thng l
theo quy lut uBT/fBT = const).
Gi thit b qua nh hng ca cc sng iu ha bc cao ca b BT n c tnh c.
Nhp bin thin ca uBT v fBT m bo sao cho: M < Mt (tc l ng c lm vic
on c tnh c c s < st). Khi , thay i in p iu khin b BT th c tnh c
c th coi l nhng ng thng song song nhau.

151/201

Vi nhng gi thit trn, h thng BT K c th xem l h tuyn tnh, nn ta c th

dng cc phng trnh tuyn tnh h BB M trn kho st cho h BT K.
Lc ny: fBT = kf.t ; v: (BT = d(o/dt = (2(/p).kf; (580)

Qu trnh qu in - c trong h t:
i vi h m ng c c in cm ln th hng s thi gian in t s ln, nh vy ta
phi xt QTQ c c Tc v Tt, gi l QTQ in c trong h thng T.
V d, khi khi ng trc tip ng c Ml, Nu khng c in cm L trong mch
phn ng th xy ra hin tng thot u dng in phn ng tng vt ln tr s bng
dng ngn mch ri sau gim dn theo quy lut hm m.
Nhng thc t, do c L nn dng in khng tng t bin nh vy c. V QTQ
s din ra khc i.
V d xt QTQ mch phn ng Ml:

Phng trnh c tnh qu mch phn ng:

di-

di-

u = i.R + L dt + E = i.R + L dt + K; (581)

Mt khc: Mg = M Mc (582)
Nn: M = Mc + (583)
Suy ra: i = I.c + (584)
o hm (484) ta c: (585)
Thay (584), (585) vo (581) ta c:
u = I.c.R +

J.R
K

d
dt

J.L
K

d2
dt2

+ K (586)

152/201

Bin i, ta c:
T.Tc

d2
dt2

+ Tc

d
dt

+ = xl (587)

Trong :
T = L/R hng s thi gian in t mch phn ng.
Tc = J/( = (J.R)/(K()2 hng s thi gian c hc.
(xl = (o ((c = (o (I.R)/K( tc xc lp.
Phng trnh c tnh ca (487):
T.Tc.p2 + Tcp + 1 = 0 (588)
Gii (588) ra ta c nghim:
p1,2 =

1
2T

1 (4T / Tc)
2T
(589)

+ Nu: Tc ( 4T th (588) c nghim thc v m:

p1,2 = 1,2 =

1 1 (4T / Tc)
2T

(590)

V ((t) s bin thin theo quy lut hm m.

+ Nu: Tc < 4T th (588) c nghim phc (phn thc m):
P1, 2 = j? (591)
Trong : (592)
V ((t) s bin thin theo quy lut hm bc hai (dao ng).

153/201

Chng 6:
Chn cng sut ng c in
Khi nim chung
Mun h thng truyn ng in t ng (HT TT) lm vic ng cc ch tiu k
thut, kinh t v an ton, cn chn ng ng c in.
Nu chn ng c khng ph hp, cng sut ng c qu ln, s lm tng gi thnh,
gim hiu sut truyn ng v gim h s cng sut cos(.
Ngc li, nu chn ng c c cng sut qu nh so vi yu cu th c th ng c
khng lm vic c hoc b qu ti dn n pht nng qu nhit cho php gy chy
hoc gim tui th ng c.
Khi chn ng c phi cn c vo tr s v ch lm vic ca ph ti; phi xt n s
pht nng ca ng c lc bnh thng cng nh lc qu ti.
Khi my in lm vic s pht sinh cc tn tht cng sut (P v tn tht nng lng:
W = P.dt (61)
1

Tn tht ny s t nng my in. Nu my in khng c s trao i nhit vi mi

trng th nhit trong my in s tng n v cng v lm chy my in. Thc
t th trong qu trnh lm vic, my in c trao i nhit vi mi trng nn nhit
trong n ch tng n mi gi tr n nh no .
i vi vt th ng nht ta c:
P.dt = C.d + A..dt (62)
Trong :
( = (tom tomt) l nhit sai ( chnh nhit gia my in v mi trng, tnh theo
oC).
tom l nhit ca my in (oC).
tomt l nhit mi trng (oC).

154/201

A l h s to nhit ca my in (Jul/ cal.oC).

C l nhit dung ca my in (Jul/ oC).
dt l khong thi gian nh (s).
Gii phng trnh (62) ta c:
+ Qu trnh t nng khi my in lm vic (nhit sai tng):
( = ( + ((b ().et/ ( (63)
+ Cc ng cong pht nng v ngui lnh ca my in:

Trong :
( = Q/ A l nhit sai n nh ca my in khi t = ( .
Q l nhit lng ca my in (Jul/ s).
(b l nhit sai ban u khi t = 0.
( = C/A l hng s thi gian t nng.
Khi t = 0 v (b = 0 (tc ban u tom = tomt) th:
( = (.(1 et/ () (64)
+ Qu trnh ngui lnh khi my in ngng lm vic (nhit sai gim):
( = (b.et/ (o (65)
155/201

Trong : (o l hng s thi gian ngui lnh.

* Cc ch lm vic ca h phn loi theo ( c 3 loi:

+ Ch di hn: khi c ti lu di, (c.ti = ( (hnh 63a).
+ Ch ngn hn: Trong thi gian c ti: (c.ti < ( nh hnh 63b.
+ Ch ngn hn lp li: lc c ti: (c.ti < ( , lc dng th (k.ti ( (b nh hnh 6
3c, ((c.ti ( tlv , (k.ti ( tn ) .

156/201

Cc ch tiu CHT LNG v cc bc chn ng c in

Cc ch tiu
Ch tiu k thut
ng c c chn phi thch ng vi mi trng lm vic:
Tu theo mi trng: kh t, sch bn, nng lnh, ho cht n mn, d n, ..., m
chn cc ng c kiu: h kn, chng nc, chng ho cht, chng n, nhit i ho,
...
ng c c chn phi tho mn iu kin pht nng khi lm vic bnh thng cng
nh khi qu ti (y l iu kin c bn):
(c ( (cp ; hay: toc ( tocp (66)
(tocp ph thuc vt liu ch to v kt cu tng loi ng c)
ng c c chn phi m bo tc yu cu: tc nh mc, c iu chnh tc
hay khng, phm vi iu chnh tc , iu chnh trn hay iu chnh c cp.
Chn loi ng c thng dng hay ng c c iu chnh tc . Chn loi ng c
xoay chiu hay ng c mt chiu ...
ng c c chn phi m bo khi ng, hm, o chiu ... tt.
ch tiu kinh t
ng c c chn phi lm vic vi hiu sut kinh t cao, vn u t b, chi ph vn
hnh t, bo qun v sa cha thp, s dng ht cng sut...
Cc bc chn cng sut ng c
tnh chn cng sut ng c cn phi bit mt s yu cu c bn:
c tnh ph ti Pyc((), Myc((), v th ph ti Pc(t), Mc(t), c(t).
Phm vi iu chnh tc D: (min v (max .
Loi ng c nh chn (xoay chiu, mt chiu, c bit).
Phng php iu chnh v dng b bin i g trong h thng.

157/201

iu kin chn:
Mc ( Mc + Mco + Mg (67)
Cc bc tin hnh chn cng sut ng c:
Bc 1
Cn c Mc(t) hoc Pc(t), Ic(t), ... hnh 64a , tnh m men trung bnh:
Mtb =

n Mc.i.ti
1

n ti

; (68)

Da vo s tay tra cu, s b chn ng c c:

Mm.chn ( Mtb ; (69)
Mm.chn m men nh mc ca ng c c chn.
Bc 2
Tnh m men ng (trong qu trnh qu ) da vo ((t):
(610)
Trong : ( l gc nghing n(t) hnh 64b trong qu trnh qu .
J l m men qun tnh ca h thng quy i v trc ng c.

158/201

V biu Mg(t) nh hnh 64c.

Bc 3
V biu ph ti ng Mc.g(t) nh hnh 64d:
Mc.g = Mc + Mco + Mg ; (611)
Bc 4
Da vo Mc.g(t) tin hnh kim tra kh nng qu ti ca ng c theo iu kin:
(M.Mm ( Mmax ; (612)
ng c thng: (M = 2
ng c Kdq : (M = 2 ( 3
ng c Kls : (M = 1,8 ( 3
159/201

ng c Krs, 2ls : (M = 1,8 ( 2,7

Bc 5
Cui cng kim tra li cng sut ng c theo iu kin pht nng (c th s kho st
phn sau).
Nu sau khi kim tra m khng tho mn cc iu kin pht nng v qu ti th phi
chn li ng c; thng tng cng sut ng c ln mt cp.
* Gn ng: b qua qu trnh qu coi Mg ( 0. Nh vy ch cn Mc(t) tnh, i tnh
Mtb(t) ri chn s b ng c, sau kim tra li theo iu kin pht nng theo biu
ph ti tnh.

Chn ng c in khi khng iu chnh tc

Chn ng c in lm vic di hn
Chn ng c phc v ph ti di hn khng i
Da vo Pc(t) hoc Mc(t) quy i v trc ng c.
V d nh hnh 65, da vo s tay, chn ng c c:
Pm ( Pc ; (613)
Thng thng chn:
Pm = (1 ( 1,3).Pc ; (614)
Khng cn kim nghim qu ti v m men, nhng cn kim nghim iu kin khi
ng v pht nng.

Chn ng c phc v ph ti di hn bin i

160/201

Cc bc tin hnh chn ng c nh mc 6.2, y ch trnh by bc chn cng sut

ng c theo tr trung bnh:
Mtb =

n Mc.i.ti
1

n ti

(615a)

Ptb =

n Pc.i.ti
1

n ti

(615b)

ng c chn phi c:
Mm = (1 ( 1,3 )Mtb ; (616a)
Pm = (1 ( 1,3)Ptb ; (616b)
iu kin kim nghim: theo iu kin pht nng, qu ti v m men v khi ng.
Chn ng c in lm vic ngn hn
Chn ng c di hn lm vic cho ph ti ngn hn
Nu chn Pdh.m ( Pc.nh th ( < (cp , nh vy s khng s dng ht kh nng chu nhit
ca ng c. Vy c th chn cng sut Pdh.m < Pc.nh !
Gi s ng c di hn c Pdh.m v Mdh.m. Khi n lm vic trong ch ngn hn
vi thi gian tlv th c th tng ph ti n:
Pc.nh = (.Pdh.m ; (617a)

161/201

Mc.nh = (.Mdh.m ; (617b)

Khi phi tnh ton thi gian lm vic sao cho pht nng ca ng c t gi tr cho
php ( tn dng ht kh nng chu nhit ca ng c).
Vi ng c di hn (ng 1):
(1 = ((Pdh.m / A) = (cp (618)
Khi chn ng c di hn c cng sut nh hn ph ti ngn hn th:
(2 = ((Pc.nh / A) > (1 = (cp (619)
Mun ( tin ti (1 = (cp trong thi gian lm vic tlv th da vo phng trnh ng
cong pht nng vi iu kin ban u l (b = 0, ta c:
(1 = (2.(1 e tlv/ () = ((Pc.nh / A).(1 e tlv/ () = (cp ; (620)
H s qu ti v nhit khi chn Pdh.m < Pc.nh l:
qn = (Pc.nh / (Pdh.m = (2 / (2 = 1 / (1 e tlv/ () (621)
Mt khc ta c:
(Pdh.m = (Pc.nh.(1 e tlv/ () (622)
Rt ra:
tlv = (.ln[ (Pc.nh / ((Pc.nh (Pdh.m)] (623)
H s qu dng khi chn Pdh.m < Pc.nh l:

162/201

qd = Ic.nh / Idh.m = Pc.nh / Pdh.m (9 24)

Mt khc:
qn = (Pc.nh / (Pdh.m = (K + Vc.nh) / (K + Vdh.m)
= (K + qd2.Vdh.m) / (K + Vdh.m) (625)
t: K / Vdh.m = ( , (thng: ( = 0,5 ( 2) ta c:
qn = ( + qd2) / ( + 1) (626)
qd =

tlv /
tlv /

1 + .e
1+e

(627)

V cui cng ta chn ng c di hn phc v cho ph ti ngn hn:

Pdh.m.chn ( Pc.nh / qd (628)
Chn ng c ngn hn phc v ph ti ngn hn
ng c ngn hn c ch to c thi gian lm vic tiu chun l:
ttc =15, 30, 60, 90, ( pht ). Nh vy ta phi chn:
tlv = ttc (629)
Pm.chn ( Plv.nh (630)
Nu tlv ( ttc th s b chn ng c c ttc v Pm gn vi gi tr tlv v Pc.nh. Sau
xc nh tn tht ng c (Pm vi cng sut Pm, v (Pc.nh vi Pc.nh. Quy tc chn
ng c l:
?Pm.chn ? (630)
ng thi tin hnh kim nghim ng c theo iu kin qu ti v mmen, mmen
khi ng v iu kin pht nng.
Chn ng c lm vic ngn hn lp li
th ph ti v ng cong pht nng
Sau mt s chu k lm vic, ((t) s dao ng trong khong (min ( (max :

163/201

Trong khong tlv : ( = ( (( (min ).e t/ ( (631)

Trong khong tn : ( = (max.e t/ (o ; (632)
Ta tnh c (max v (min :
(max = (.(1 e tlv/ () + (min.e tlv/ ( (633)
min = max.e tn/ o (634)
(max = ( (635)
(min = ( (636)
Nu ( = (o th:
(max = ( (637)
Khai trin chui Furi v ly s hng th 1 ca chui ta c:
(max ( (.( tlv / tck ) = (.( (638)

Chn ng c di hn phc v ph ti ngn hn lp li

Thng chn ng c di hn c Pdh.m < Pc.nhll tn dng kh nng pht nng cho
php ca ng c. Nh vy h s qu ti v nhit:
qn = ( / (max = (639)

164/201

Bin i s m:

tlv

tn
o

tlv +

tn
o

tlv

1+

tn
tlv

tlv
. ;

(640)

( l h s xt ti iu kin lm mt b km i trong thi gian ngh.

( = 0,5 i vi ng c in mt chiu.
( = 0,25 i vi ng c in xoay chiu.
( = l hng s thi gian ng in tng i c xt n iu kin lm mt b km i
trong thi gian ngh.
Cui cng ta c:
qn =

1e

tlv / .

1e

tlv /

(641)

Chn cng sut ng c di hn phc v ph ti ngn hn lp li:

(Pdh.m.chn ( (Pc.nh / qn (6 42)
Chn ng c ngn hn lp li phc v ph ti NHLL
ng c ngn hn lp li thng c ch to chuyn dng c bn c kh cao, qun
tnh nh ( m bo khi ng v hm thng xuyn) v kh nng qua ti ln (t 2,5 (
3,5 ln).
ng thi c ch to vi thi gian ng in tiu chun l: (tc% = 15%, 25%, 40%
v 60%.
ng c c chn:
(tc% = (fti% (643)
Pm.chn ( Pc.nhll (644)
Trong trng hp (tc% ( (ft% th cn hiu chnh li cng sut ng c:
Pm.chn = Pc.nhll (645)
Sau phi kim tra v m men qu ti, khi ng v pht nng.

165/201

Chn ng c in khi iu chnh tc

tnh chn cng sut ng c trong trng hp ny cn phi bit nhng yu cu c
bn sau:
1. c tnh ph ti Pyc((), Myc(() v th ph ti Pc(t), Mc(t), (t)
2. Phm vi iu chnh tc : D = (max / (min
3. Loi ng c nh chn ( mt chiu, xoay chiu, ... ).
4. Phng php iu chnh v b bin i trng h thng TT .
Hai yu cu trn nhm xc nh nhng tham s Pyc.max v Myc.max.
V d: i vi ph ti truyn ng yu cu trong phm vi iu chnh c P = const (xem
hnh 69a).
Ta c cng sut yu cu cc i: Pmax = Pm = const, nhng m men yu cu cc i
li ph thuc vo phm vi iu chnh:
Mmax = Pm / (min .
i vi ph ti truyn ng yu cu trong phm vi iu chnh tc , M = const (xem
hnh 69b).
Ta c:
Pmax = Mm.(max .

166/201

Hai yu cu v loi ng c v loi truyn ng c ngha c bit quan trng. N xc

nh kch thc cng sut lp t truyn ng, bi v hai yu cu ny cho bit hiu sut
truyn ng v c tnh iu chnh P.ch((), M.ch(() ca truyn ng. Thng thng
cc c tnh iu chnh ny thng ph hp vi c tnh ph ti yu cu Pyc((), Myc(()
(xem hnh 6 10).

Tuy vy c trng hp, ngi ta thit k h truyn ng c c tnh iu chnh khng

ph hp ch v mc ch l n gin cu trc iu chnh.
V d: i vi ti P = const, khi s dng ng c in mt chiu, phng php iu
chnh thch hp l iu chnh t thng kch t. Nhng ta dng phng php iu chnh
in p phn ng th khi tnh chn cng sut ng c cn phi xt yu cu Mmax (hnh
6 11).
Vy cng sut ng c lc khng phi l Pm = Pyc m:
Pm = Mmax.(max = ((max / (min ).Pyc = D.Pyc (646)
Nh vy cng sut t s ln hn D ln so vi Pyc .

167/201

Mt khc vic tnh chn cng sut ng c cn ph thuc vo phng php iu chnh
tc , v d cng mt loi ng c nh ng c khng ng b, mi phng php iu
chnh khc nhau c c tnh truyn ng khc nhau, phng php iu chnh in p
dng tiristor c hiu sut thp so vi phng php iu chnh tn s dng b bin i
tiristor. V vy khi tnh chn cng sut ng c bt buc phi xem xt ti tn tht cng
sut (P v tiu th cng sut phn khng Q trong sut di iu chnh.
Do vy vic tnh chn cng sut ng c cho truyn ng c iu chnh tc cn phi
gn vi mt h truyn ng chn trc c y yu cu c bn cho vic tnh chn.

Kim nghim cng sut ng c in

Vic tnh chn cng sut ng c cc mc trn c coi l giai on chn s b ban
u. khng nh chc chn vic tnh chn l chp nhn c, ta cn phi kim
nghim li vic tnh chn .
Yu cu v kim nghim vic tnh chn cng sut ng c gm c:
Kim nghim pht nng:
( ( (cp (647)
Kim nghim qu ti v m men:
Mm > Mc.max (648)
Kim nghim m men khi ng:
Mk ( Mc.mmy (6 49)

168/201

Ta thy rng vic kim nghim theo yu cu qu ti v m men v m men khi ng

c th thc hin d dng.
Ring v yu cu kim nghim pht nng l kh khn, khng th tnh ton pht nng
ng c mt cch chnh xc c (v tnh pht nng ng c l bi ton phc tp).
Tuy vy gn ng c th s dng cc phng php kim nghim pht nng gin tip
qua cc i lng in sau y.
Kim nghim ng c bng phng php tn tht trung bnh:
Gi s c c tnh ti Pc(t) l ng cong th phi hnh thang ho tng on v trong
mi on c coi l c Pc = const (nh hnh 6 12).

Xut pht t phng php nhit sai cc i (xem ti liu tham kho) vi iu kin xt
chu k xa im gc to , lc th nhit sai ca ng c bin thin theo quy lut xc
nh,
v ta c: (b = (cc = (x .
T phng trnh (max(t) ta c:
x(1 e tck / ) =
+

P2
A (1

P1

(1 e t1 / ).e (tck t1) / +

e t2 / ).e [tck (t1 + t2)] / +...+

...+

Pn
A (1

(650)

e tn / )

Xem nhit sai n nh (x do lng tn tht cng sut trung bnh (Ptb gy ra, ta c:
169/201

x =

Ptb
A

(651)

Thay vo ta c:
Ptb
A (1

P1

e tck / ) =

P2
A (1

(1 e t1 / ).e (tck t1) / +

(652)

e t2 / ).e [tck (t1 + t2)] / +...+

...+

Pn
A (1

e t n / )

Khai trin hm e x v ch ly 2 s hng u, ta c:

Ptb
A

tck

P1
A

t1

P2
A

t2

+ ...+

Pn
A

tn

(653)

Vi gi thit trong qu trnh lm vic: A = const, ( = const, ta c:

Ptb =

n Piti
1
n ti
1

n Piti
1

tck

(654)

V ng c c chn phi m bo:

(Pm.chn ( (Ptb (655)
Trong thc t, vic tnh ton (Pi , (Ptb c th da vo Pc(t) v ((Pc) ca ng c (xem
hnh 613):
V (Pm.chn c xc nh theo cng thc:
Pm.chon = Pm

1 m
m

(656)

i vi ng c c qut gi t lm mt th trong biu thc (655) phi tnh n kh nng

suy gim ca truyn nhit khi dng my, khi khi ng v hm, ta c:
Ptb =

n Pi.ti
1

tk + t0 + tlv

(657)

170/201

Trong :
( l h s gim truyn nhit khi khi ng v hm,
( = 0,75 i vi ng c in mt chiu,
( = 0,5 i vi ng c in xoay chiu.
tk l thi gian khi ng v hm.
( l h s gim truyn nhit khi ng c dng.
( = 0,5 i vi ng c in mt chiu.
( = 0,25 i vi ng c in xoay chiu.
t0 l thi gian ngh ca ng c.
Kim nghim ng c theo i lng dng in ng tr
Xut pht t biu thc:
P = K + V = K + bI2 (658)
Trong :
K l tn tht cng sut khng i.
V l tn tht cng sut bin i, thng: V = bI2 .

171/201

I l dng in ng c.
b l h s t l.

Nh vy tng ng vi biu thc (Ptb ta c biu thc dng in ng tr:

It =

n I2
1 i

tk + t0 + tlv

(659)

iu kin kim nghim:

It ( Im.chn (660)
tnh gi tr It ta phi tnh qu trnh qu .
Gi thit c kt qu tnh dng in i(t), n c dng ng cong lin tc, nh trn hnh
614a bc thang ho) v trn hnh 614b (gy khc ho) tm Ii v ti :

172/201

Trong trng hp ng cong dng in c dng tng trng ln nh trn hnh 615b,
th ta dng cng thc gn ng:

Ii = Idi.Ici +

I2
3

(661)

I = Ici Idi (662)

Trong : Idi, Ici xc nh theo th trn hnh 615.
Kim nghim ng c theo i lng m men ng tr
Phng php kim nghim ng c theo iu kin pht nng gin tip l m men c
suy ra t phng php dng in ng tr, khi m men t l vi dng in: M = cI (c l
h s t l).
i vi ng c in mt chiu th iu kin ny c tho mn khi t thng ca ng
c khng i.
i vi ng c khng ng b:
M = CmI2?2cos2 (662)
Ta cn phi c (2 = const, v cos(2 = const ( tc l gn tc nh mc ca ng c ).
Tnh m men ng tr:
Mt =

1 n 2
tck 1 Mi .ti

(663)

Kim nghim ng c:
Mm.chn ( Mt (664)

173/201

Kim nghim ng c theo i lng cng sut ng tr

Trong truyn ng m tc ng c t thay i th P ( M, do vy c th dng i lng
cng sut ng tr kim nghim pht nng.

Cng sut ng tr:

Pt =

1 n 2
tck 1 Pi .ti

(665)

Chn ng c c:
Pm.chn ( Pt (666)
Trong thc t gin ph ti, tc truyn ng thng thay i ln trong qu trnh
khi ng v hm. Cho nn cn phi tnh ton hiu chnh P(t) nh hnh 616.

Cu hi n tp
1. Cc quan h nhit sai ca ng c theo thi gian ? = f(t) c s dng vi mc ch
g ? nhp tng/gim nhit sai khi n ti hoc tho ti ca ng c in ph thuc vo
thng s no ? Nu ngha ca hng s thi gian pht nng Tn ?
2. th ph ti l g ? nh ngha th ph ti tnh v th ph ti ton phn. S
khc nhau gia hai loi th ph ti l g ? Cng dng ca tng loi trong vic gii
quyt bi ton tnh chn cng sut ng c ?
3. i vi ng c in c my ch lm vic ? c im lm vic ca ng c
tng ch ? th ph ti ca tng loi ch c c trng bi nhng thng s
no ?
174/201

4. Vit cng thc tnh ton hoc kim nghim pht nng ng c bng phng php
nhit sai, tn tht cng sut trung bnh, cc i lng ng tr ? Cng dng ca tng
phng php i vi bi ton chn cng sut ng c ?
5. Cc bc tnh chn cng sut ng c ch di hn v ch ngn hn, ngn hn
lp li ?

175/201

Chng 7:
H thng iu khin t ng
Cc nguyn tc iu khin t ng
Xut pht t yu cu cng ngh: cn thay i tc , thay i hnh trnh lm vic ca
c cu sn xut ...
Xut pht t ch lm vic ca HT KT: khi ng, chuyn i tc , hm, o
chiu, dng my ...
Xut pht t yu cu k thut, kinh t: iu chnh tc , n nh, chnh xc cao, an
ton... v kinh t.
T cn c nhng nguyn tc KT thc hin c cc yu cu trn, ng thi t
ng hn ch cc i lng cn hn ch: dng in cho php, m men cho php, tc
cho php, cng sut cho php, ...
iu khin t ng theo nguyn tc thi gian
. Ni dung
C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:

Trn hnh 71, trnh by c tnh khi ng: ((I), ((t), I(t) ca ng c in mt chiu
kch t c lp, c 2 cp khi ng (dng in tr ph hn ch dng khi ng).

176/201

 Qua th khi ng trn, ta thy: vic ngn mch cc cp in tr ph c th xy

ra sau nhng khong thi gian nht nh:
+ Cp th nht c ngn mch sau khong thi gian t1 k t khi bt u khi ng.
+ Cp th 2 c ngn mch sau khong thi gian t2 k t khi bt u ngn mch cp
1...
Cc tn hiu iu khin cc thi im trn c to ra nh cc r le thi gian. Thi
gian duy tr ca cc r le thi gian hin nay c th t: td.tr = 0,05s ( 2 h, v ln hn.
Thi gian thc hin cc cp khi ng (tdtr.k) c xc nh theo tnh ton qu trnh
qu ca h thng T T.
Khi M(() [ hay I(() ] l tuyn tnh th thi gian qu trnh qu gia hai cp tc l:
Mgi

t = Tciln M

gi+1

Mgi

= ln M

gi+1

M
J M i +1M i ln M gi
gi
gi+1
gi+1

(71)

Thi gian chnh nh ca r le thi gian thc hin gia tc t tc th i n tc

th i+1 l:
tc = tq to (72)
Trong : tq l thi gian qu gia 2 cp tc .
to l thi gian tc ng ca cc thit b, kh c trong mch c lin quan n s tc ng
ca r le thi gian.
Cc mch in hnh:
* M my ng c in mt chiu 2 cp in tr ph
1) S :

177/201

2) Nguyn l lm vic:
* Khi ng ng c:
ng cc cu dao 1CD, 2CD, dn n cun dy r le thi gian 1RTh(1110) c
in, tip im 1RTh(1315) m ra, m bo cho cc cun dy cng tc t 1G(1510),
2G(1710) khng c in, v nh vy cc in tr ph Rf1 , Rf2 , s u tham gia
trong mch phn ng.
n nt M th cun dy K(910) c in, cc tip im K(13), K(68) ng li, dn n
ng c c khi ng vi ton b in tr ph trong mch phn ng: Rf( = Rf1
+ Rf2 , theo c tnh 1. Tip im K(79) ng li duy tr cho cng tc t K khi thi
n M. Cc tip im K(13), K(68) ng li, lm cho cun dy 2RTh(46) c in, tip
im 2RTh(1517) m ra, m bo cho cun dy 2G(1710) khng c in.
K(511) m, K(513) ng, lm 1RTh(1110) mt in, sau thi gian chnh nh ca
1RTh (( t1) th 1RTh(1315) ng, lm cho 1G(46) ng, ngn mch Rf1 , ng c
khi ng sang c tnh 2, tng ng vi Rf2 .

178/201

Tip im 1G(46) ng li, lm 2RTh(46) mt in, sau thi gian chnh nh ca 2RTh
(( t2 t1), th 2RTh(1517) kn li, lm 2G(1710) c in, v 2G(24) ng li, ngn
mch Rf2 , ng c chuyn sang c tnh c t nhin v s ti lm vic im xc
lp XL .
* Dng ng c:
n nt D lm cun dy K(910) mt in, v K(13) m, K(68) m, lm phn ng
mt in, v 2RTh(46) mt in; K(79) m ra, K(513) m, K(511) kn li, lm
1RTh(1110) c in li, chun b khi ng ln sau.
* Phng trnh c tnh c:
=

U
K

R + Rf
(K)2

M (63)

* Phng trnh c tnh qu trnh qu khi khi ng:

Trang 205
( = (XL + ((b + (XL).et/Tc (74)
M = Mc + (M1 Mc).et/Tc (75)

* Thi gian khi ng:

tk = (76)
* Thi gian chnh nh ca cc r le thi gian:
RTh: tc.1RTh = tk.1 [t(k) + t(1G)] (77)

179/201

2RTh: tc.2RTh = tk.2 [t(2G)] (78)

V [t(K) , t(1G) , t(2G)] << tk , nn: tc ( tk . th: hnh 7 31.
Nhn xt
1) nh hng ca mmen ti Mc (khi UL =const, R= const):
V d: C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:
Khi Mc tng th Mng tng, qu trnh qu tng.
Khi m men ti Mc hay dng ti Ic tng, m men ng gim, thi gian qu tng
(qu trnh qu b gim gia tc).
V Mc( > Mc (hay Ic( > Ic) nn M(ng = (M Mc() < Mng do qu trnh gia tc
chm li. Ban u ( tng n (1( ((1( < (1), tc l cp 1 im b1 th ht thi gian
chnh nh ca RTh nn phi chuyn sang cp 2, tc sang im c1, c nh vy chuyn
i t d1 sang e1, v.v... Nh vy, khi khi ng m Mc (hay Ic) tng ln, s dn n qu
ti, hay qu dng cho php.

Phng trnh c tnh qu lc ny:

(b1 = (XL + ((b (XL).et1/ Tc (79)
M = Mc? + (M1 Mc?).et/ Tc (710)
Tc = J.((XL (b) / (M1 Mc() (711)

180/201

2) nh h ng ca m men qun tnh J (hay GD2):

Khi J tng th Tc cng tng v nh vy (b1, (d1, ... gim, tng t trng hp Mc tng.
Tc = J.((XL (b) / (M1 Mc) (712)
3) nh h ng ca p li UL (khi Mc = const, R = const):
i vi ng c in mt chiu:
Khi UL gim th (0 = (UL / K() cng gim xng, nu ph ti Mc = const th m men
ng c s gim, gia tc gim, qu trnh qu s ko di (hay thi gian khi ng,
hm, ... tng).

Nu gi cho (0 = const th m men M = K(I ( const, v dng in I s tng, c th I >

Icp .
i vi ng c khng ng b: f = const, M ( U2 , nn UL gim th M gim mnh,
m men ng gim, tc chuyn i gim, v thi gian qu tng (thi gian khi
ng, hm, o chiu, ... tng).
4) nh hng ca in tr R (khi UL = const, Mc = const):
Cc in tr dy qun ca khi ng t, cng tc t, r le, ng c, ... khi nhit
thay i th in tr s b thay i, thi gian chnh nh thay i, nht l cc qu trnh
khi ng, hm, o chiu ... m dng in tr ph th khi nhit tng, in tr tng,
thi gian chnh nh gim, m men ng tng c th ln hn m men cho php.
5) u, khuyt im
u im: Khng ch c thi gian m my, hm my, o chiu, ...

181/201

Thit b n gin, lm vic tin cy, an ton, nn phng php KT theo nguyn tc
thi gian ny c s dng rng ri.
Nhc im: M men (dng in) ng c thay i theo Mc, J, to, UL, ..., nn c th
vt qu tr s cho php, cn phi c bin php bo v.
iu khin t ng theo nguyn tc tc
Ni dung
C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:

iu khin theo tc l da trn c s kim tra trc tip hoc gin tip s thay i
ca tc .
Kim tra trc tip c th dng r le kim tra tc kiu ly tm. Cch ny t dng v
dng r le kim tra tc phc tp, t tin v lm vic km chc chn.
C th kim tra tc gin tip qua my pht tc.
My pht tc (FT) l mt my in mt chiu c: ( = const v EFT ( (, loi ny hay dng
i vi ng c in mt chiu.
i vi ng c khng ng b, thng kim tra tc gin tip theo sc in ng
rto v tn s rto.
Ti nhng tc cn iu khin ((1, (2, ...), cc r le kim tra tc hoc kim tra in
p FT, Erto, frto, s tc ng to ra tn hiu iu khin.
Cc mch in hnh:
* M my 2 cp tc ng c in mt chiu:
182/201

* Mi cng tc t gia tc (1G, 2G, ...) c chnh nh vi mt tr s in p ht nht

nh tng ng vi mi cp tc nht nh nh (1, (2 , ...
n nt M lm K tc ng, ng c khi ng vi ton b in tr trong mch phn
ng (R( = R + Rf( = R + Rf1 + Rf2), ng c tnh 1, v lc u tc ( = 0
v cn nh nn:
U = E + I.R = K(( + I.R < Uh.1G (hoc 2G); (613)
n ti ( = (1 th:
U1G = K((1 + I2.(R + Rf2) = UL I2.Rf1 = Uh.1G ; (714)
1G tc ng, ngn mch Rf1, ng c chuyn sang ng 2.
n ti ( = (2 th:
U2G = K((2 + I2.R = UL I2.Rf2 = Uh.2G > Uh.1G ; (715)
2G tc ng, ngn mch Rf2, ng c chuyn sang c tnh t nhin.
Coi in p li UL = cosnt, vi I2 = const, v Rf1 = Rf2 , ta c cc in p ht ca
cc cng tc t : Uh.1G = Uh.2G .
Nh vy c th chn cc cng tc t gia tc cng loi, chnh nh t.
Nhn xt
1) u im: Phng php KT theo tc dng t thit b, kh c iu khin v c th
ch dng cng tc t ch khng cn tc ng thng qua rle nn n gin, r tin.

183/201

2) Nhc im: Thi gian qu v thi gian hm ph thuc Mc, J, UL, toca R, dy
qun, lm thay i qu trnh qu (nh khi UL gim hay Mc tng, ... lm thi gian qu
tng, qu trnh qu chm, t nng in tr khi ng, in tr hm, ... lm kh
khn cho vic chnh nh in p ht ca cc cng tc t hoc r le tc ).
Khi in p li dao ng s lm thay i tc chuyn cp in tr ((1, (2, ...) v
dng in s nhy vt c th qu dng cho php.
Khi in p li gim qu thp c kh nng xy ra khng in p cng tc t
tc ng v do ng c c th dng li lm vic lu di tc trung gian, lm t
nng in tr khi ng (hay in tr hm, ...) v nh vy lm thay i tc chuyn
cp.
iu khin t ng theo nguyn tc dng in
Ni dung
C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:

Qua th hnh 78 ta thy rng: khi khi ng, dng khi ng thay i trong khong
(I1 ( I2). Nht l mi ln chuyn cp th cc im chuyn cp thng cng mt gi tr
dng in (I2), nn ta c th dng rle dng in hoc cng tc t c cun dy dng
in to tn hiu iu khin.
Ti im chuyn cp b, rle dng in tc ng theo dng chuyn cp I2 ngn mch
cp in tr th nht, ng c chuyn t c tnh 1 sang c tnh 2. n im d, rle
dng in s tc ng theo dng I2 ngn mch cp in tr th hai, ng c chuyn
t c tnh 2 sang c tnh t nhin TN.
C nh vy, ng c s c khi ng n tc xc lp.

184/201

Cc mch in hnh:
* Hm ngc v o chiu Kdq theo nguyn tc dng in:
Cng tc xoay KC c 5 v tr: 0 gia; 1, 2 bn thun v 1, 2 bn ngc; KC c tip
im: KC1, KC2, KC3, KC4, KC5, ...
Cc cng tc t c cc tip im duy tr thi gian H, 1G.
Rle dng in RHn c:
Ihm > Ih.RHn > I1 (716)
Inh.RHn = Irto = I2 (717)

H thng ang lm vic im A trn c tnh c ((A), tng ng vi v tr 2(T) ca

cng tc KC, cc tip im KC1, KC3, KC4, KC5 ang kn, cc cng tc t T, H, 1G,

185/201

2G ang c in, cng tc t N khng c in, ton b cc in tr ph trong mch rto

b ngn mch, RHn khng tc ng.
- Dng ng c bng cch hm ngc:
+ Quay tay gt ca KC t v tr 2(T) sang 2(N), khi qua v tr 0 th tt c cc cng tc t
v rle u mt in, ng c c tch khi li in, ton b in tr ph c a
vo mch rto, mch in trng thi thng nh hnh v.
+ Khi n v tr 2(N), cc tip im KC2, KC3, KC4, KC5 kn li, KC1 h ra, cng tc
t T mt in; cn N, H c in s o 2 trong 3 pha ca stato ng c, lm ng c
thc hin qu trnh hm ngc (giai on u ca qu trnh o chiu). Tc ng b
ca ng c lc ny (0N = (0T , dng in rto tng rt ln: Irto = Ihm > Ih.RHn
> I1 nn RHn tc ng lm h tip im thng kn ca n, m bo cho cc cng tc
t H, 1G, 2G khng c in, ton b R2f1 v R2f2 vn tham gia trong mch rto cng
vi Rh hn ch dng o chiu hay l dng hm ngc ca ng c Ihm ( Icp (on
BC).
+ Tc ng c gim dn, dng hm cng gim dn n I2 th RHn nh (v Inh.RHn
= I2 , v lc ( ( 0), lm cho H c in, ngn mch Rh v m bo RHn khng tc
ng tr li, kt thc qu trnh hm ngc.
+ Mun dng ng c th quay KC v v tr 0, cc cng tc t v rle mt in, ng c
dng t do.
- o chiu:
+ Qu trnh thc hin tng t khi hm ngc, nhng khi dng in hm gim n I2
th vn KC v tr 2(N), sau khi RHn nh lm cho H c in, kt thc qu trnh hm
ngc v s bt u qu trnh khi ng ngc.
Khi H c in th n s ngn mch Rh, lm cho khi ng ngc theo ng c tnh
tip theo (CD).
+ Sau thi gian duy tr ca H, n s tc ng lm 1G c in, cc tip im ca 1G s
ngn mch R2f1, lm cho khi ng tip sang c tnh DE.
+ Sau thi gian duy tr ca 1G, n s tc ng lm 2G c in, ngn mch R2f2, v s
khi ng sang c tnh t nhin v ti im xc lp.
Nhn xt
1) u im: C th duy tr m men ng c trong mt gii hn nht nh. Qu trnh khi
ng, hm khng ph thuc mi trng.
186/201

2) Nhc im: Khi UL, Mc thay i, nht l khi Mc qu ln s lm cho Ic > I2, nh
vy ng c c th lm vic c tnh trung gian, lm pht nng in tr, nh hng
n qu trnh lm vic ca ng c.
iu khin t ng theo cc nguyn tc khc
iu khin t ng theo nguyn tc hnh trnh
1) Ni dung:
Trn hnh trnh (ng i) ca cc b phn lm vic trong cc my mc, thit b (nh
bn my, u my, mm cp, ...) c t cc cm bin, cc cng tc hnh trnh, cng
tc cc hn, cng tc im cui, ..., to ra cc tn hiu iu khin: khi ng, hm,
o chiu, thay i tc ...
2) Mch in hnh:
Phn tch truyn ng bn my bo dng:
Trong s dng cng tc hnh trnh KH c 2 tip im KH1, KH2 loi khng t phc
hi. Ti v tr xut pht ban u ca bn my th cc tip im KH1 kn, KH2 h.

187/201

Khi ng: n nt M th RTr c in, T c in lm M c ng in v ko bn

chy thun, ngthi 1RTh c in s m tip im ca n chun b cho o chiu.
Khi ht hnh trnh thun, vu A p vo cng tc hnh trnh KH lm cho cc tip im
KH1 m, KH2 kn, dn n T mt in nhng N cng cha c in, M hm t do.
Sau thi gian duy tr ca 1RTh th tip im ca n ng in cho N, lm M o chiu,
ko bn chy ngc. Khi 2RTh c in, m tip im ca n chun b cho hnh trnh
thun.
i ht hnh trnh ngc, vu B p vo cng tc hnh trnh KH lm cho cc tip im
KH2 h, KH1 kn li, cng tc t N mt in v T cha c in, M hm t do.
Sau thi gian duy tr ca 2RTh, tip im ca n ng li lm cho T c in v M ko
bn chy thun. 1RTh c in v m tip im ca n, chun b cho hnh trnh ngc.
Bn s lm vic vi chu k thun/ngc nh hnh 710.
Mun dng my: n nt D th RTr mt in, T, N, 1RTh, 2RTh mt in, ng c hm
t do cho n lc dng my.
Nhn xt
* Ngoi cc nguyn tc KT nu trn, cn mt s nguyn tc KT khc: KT
theo m mem, cng sut, sc cng, nhit , nh sng, p sut, ....
* nh gi v cc s iu khin: vi cc yu cu k thut i vi tt c cc s l
cao nht th:
188/201

Cng sut cng ln th trng lng v gi thnh cng cao. Dng thit b, kh c cng b,
cng hin i th gi thnh cng cao.
Cng cng sut th trng lng v gi thnh ln nht l nguyn tc KT theo thi
gian, sau l nguyn tc KT theo dng in v cui cng l nguyn tc KT theo
tc .
Ni chung nguyn tc KT theo tc thng dng iu khin hm ng c.
Nguyn tc KT theo dng in ch yu dng iu khin khi ng ng c,
Nguyn tc KT theo thi gian th ng dng rng ri v n gin.

Cc phn t bo v v tn hiu ho
ngha ca bo v v tn hiu ho
* Cc phn t bo v v tn hiu ho c vai tr rt to ln:
m bo qu trnh lm vic an ton cho ngi v my mc, thit b. Qu trnh lm vic
c th xy ra s c hoc ch lm vic xu cho ngi v my mc, thit b, ng thi
c th bo hiu cho ngi vn hnh bit tnh trng lm vic ca h thng KT x
l.
* Chc nng ca cc thit b bo v v tn hiu ho:
Ngng h thng (my mc) khi s c nguy him trc tip n ngi, thit b, my mc:
U < Uquy nh , U > Ucp , I > Icp , ....
Khi qu ti hoc s c cha nguy him n thit b, my mc th thit b bo v v tn
hiu ho phi bo cho ngi vn hnh bit s l kp thi.
Bo m khi ng, hm, o chiu ..., mt cch bnh thng, ngha l phi m bo
sao cho: I < Icp, to < tocp ,...
Cc dng bo v:
Bo v ngn mch:
Bo v ngn mch l bo v cc s c c th gy nn h hng cch in, hoc h hng
cc c cu ca thit b, my mc (khi ngn mch s gy nn nhit tng nhanh gy
chy hoc sc t ng tng mnh gy va p, ...).

189/201

 Cc thit b bo v thng dng: cu ch, aptmat, rle dng in cc i, cc khu

bo v ngn mch bng bn dn, in t, ...
Dng tc ng ca cu ch:
Idc = Ik / ( (718)
Trong :
Idc l dng tc ng ca dy chy c chn.
Ik l dng khi ng ca ng c, ph ti c bo v.
( l h s xt n qun tnh nhit.
( = 2,5 i vi ng c khi ng bnh thng.
( = (1,6 ( 2) i vi ng c khi ng nng.
+ Cm t cu ch trn dy trung tnh, mch ni t, v t dy ch th v my s c
in p cao nguy him. Dng cu ch bo v ngn mch th n gin, r tin, nhng tc
ng khng chnh xc, dng tc ng ph thuc vo thi gian, thay th lu, khng bo
v c ch lm vic 2 pha.
Dng chnh nh ca aptmat:
Ic = (1,2 ( 1,3).Ik ; (719)
+ Aptmat tc ng ri th c th ng li nhanh, ct c dng ln, bo v c ch
lm vic dng 2 pha (khi b mt 1 trong 3 pha).
Dng rle dng in cc i (RM) bo v ngn mch phi chnh nh dng tc ng
cho ph hp vi dng ngn mch.
Thng t rle dng cc i trn 3 pha ca ng c khng ng b 3 pha, hoc t
trn 1 cc i vi ng c mt chiu. Tip im ca RM l loi khng t phc hi.
+ V d dng cu ch v aptmat bo v ngn mch:

190/201

+ V d dng rle dng cc i bo v ngn mch:

Bo v nhit:
Nhm trnh qu ti lu di, nu khng th kh c, thit b, ng c s pht nng qu
nhit cho php.
Thng dng rle nhit, aptmt c bo v nhit, phn t bo v qu ti bng bn dn,
bo v qu ti cho ph ti di hn.
Cc tip im rle nhit (RN) l loi khng t phc hi, sau khi rle nhit tc ng
th phi n reset bng tay. Phi chn rle nhit c c tnh pht nng gn vi c tnh
pht nng ca thit b, ng c cn c bo v (hnh 713).
+ Dng chnh nh ca rle nhit, aptmat:
Ic = (1,2 ( 1,3)Im (720)
Trong : Im l dng nh mc ca ng c, ph ti.
+ V d dng rle nhit v aptmat bo v qu ti di hn:

191/201

 Dng rle dng cc i (RI) bo v qu ti cho ph ti ngn hn hoc ngn hn lp

li. Khi ph ti lm vic trong thi gian ngn, s pht nng ca ph ti khng ph hp
vi c tnh ca rle nhit, nn rle nhit khng tc ng kp, bi vy phi dng rle
dng cc i tc ng nhanh.
+ V d dng rle dng cc i bo v qu ti ngn hn:

Dng chnh nh ca rle dng cc i bo v qu ti:

Ic.RI = (1,4 ( 1,5)Im (721)
Thng dng 1 rle dng cc i bo v ngn mch (RM) v 2 rle dng cc i bo
v qu ti (RI). Tip im ca rle dng cc i bo v qu ti l loi t phc hi (hnh
714).
Bo v im khng v cc tiu:
Nhm trnh lm vic vi in p ngun thp hoc mt p ngun, v trnh t khi ng
li khi in p ngun phc hi.
Thng dng cc rle in p (RA), cng tc t (CTT), khi ng t (KT), bo
v m khng v cc tiu.

192/201

 Chnh nh in p ht, nh ca rle in p, cng tc t:

Uh.RA > Ung.st.cp (722)
Unh.RA ( Ung.st.cp (723)
Trong :
Uh.RA l in p ht ca rle in p, hay ca cng tc t, khi ng t.
Unh.RA l in p nh ca RA, CTT, KT.
Ung.st.cp = 85%Ung.m l in p ngun st cho php.
Nguyn l lm vic v bo v ca s hnh 6 20:
t cng tc xoay KC v tr 0 th tip m KC1 s kn, KC2 h; ng cu dao CD,
nuin p lm vic t gi tr cho php (Ung > 85%Ung.m) th RA tc ng, n t
duy tr thng qua tip im RA(13) ca n.
Quay cng tc KC n v tr 1 tri (T) th K c in, lm cho ng c quay. Khi in p
Ung ( 85%Ung.m th RA s nh lm K mt in v ng c cng c loi khi li
in, trnh cho ng c khi b t nng qu nhit cho php (v in p thp s dn
n dng tng qu dng cho php ca ng c).
Khi ng c ang lm vic, nu mt in ngun th khi c in li, ng c vn khng
t khi ng li c, v khi KC vn v tr 1 tri v KC1 vn h, RA mt in
khi mt in p ngun, do khi c in li th K vn khng c in.
+ V d dng rle in p (RA) bo v m khng v cc tiu:

193/201

Bo v thiu v mt t trng:
Nhm bo v thiu v mt kch t ng c. Khi in p hay dng kch t ng c b
gim, gy ra tc ng c cao hn tc cho php, hoc dng in ng c ln hn
dng cho php, dn n h hng cc phn ng hc ca my, lm xu iu kin chuyn
mch, ...
Dng rle dng in, rle in p, ... bo v thiu v mt t trng.
+ V d dng rle dng in, rle in p bo v thiu v mt t trng (hnh 716)
Nguyn l bo v: khi in p th rle thiu t trng RTT s ng kn tip im ca
n, KC t v tr gia nn tip im KC1 kn, RA tc ng. Quay KC sang v tr 1 (T)
th cho ng c lm vic bnh thng.
Khi in p st qu gi tr cho php, hoc dng kch t gim thp n gi tr: Ikt. =
Inh.RTT , Inh.RTT ( Ikt.min.cp , nn RTT nh lm K mt in, loi ng c ra khi li
in bo v ng c.

194/201

Bo v lin ng:
Nhm bo m s lm vic an ton cho mch (bo m nghim ngt mt trnh t lm
vic hp l gia cc thit b, trnh thao tc nhm).
Cc thit b bo v lin ng bng c kh nh: cc nt n kp, cc cng tc hnh trnh
kp, ... V cc phn t bo v lin ng in nh:
Cc tip im kho cho ca cc cng tc t, rle, lm vic cc ch khc nhau. V
d:

Khi khi ng thun, n nt MT th T c in, ng in cho ng c quay, cn tip

im thng kn ca MT m ra khng cho N c in, m bo khng b ngn mch

195/201

 mch stato. Khi T c in th tip im thng kn ca T m ra, m bo cho N

khng th c in nu nh khng may c ngi tc ng vo nt MN.
Khi ang quay thun, mun o chiu, n nt MN th T s mt in v N s c in,
qu trnh o chiu din ra bnh thng. Nu khng may trong qu trnh quay thun, tip
im ca T mch stato b dnh th tip im ca T mch ca cun dy N s khng
kn li c, nn mc d n MN nhng N vn khng th c in c, trnh c s
ngn mch bn pha stato nu nh c T v N u tc ng.
Nh vy cc lin ng c v in trong s bo m cho s hot ng bnh
thng, ng trnh t lm vic t ra, trnh thao tc nhm.
Tn hiu ho
Khi xut hin ch lm vic xu nhng cha cn phi dng my th thit b bo v
s hot ng lm cho cc thit b tn hiu bo cho ngi vn hnh bit x l kp thi.
Khi tn hiu bo m khng c x l kp thi th thit b bo v s tc ng nh
ch s lm vic ca h thng truyn ng in.
Thit b tn hiu ho: m thanh: chung, ci, ...; nh sng: n, mu, ...; C bo: rle
tn hiu, ...
V d:

196/201

S hnh 623 ang hot ng bnh thng. Nu nh qu ti th rle nhit s tc ng,

lm RA ri n K mt in, loi ng c ra khi tnh trng nguy him, ng thi ng
tip im ca n lm n sng ln, bo cho ngi vn hnh bit x l, sau khi
x l xong, ngi vn hnh n reset ca RN th mi c th vn hnh li c.
Cn nu b ngn mch trong ng c th rle bo v dng cc i RM tc ng, loi
ngay ng c khi tnh trng nguy him, ng thi ng tip im ca n lm cho
chung Chg ku ln, bo cho ngi vn hnh bit x l kp thi, sau khi x l xong,
ngi vn hnh n reset ca RM th mi c th vn hnh li c.

Cu hi n tp
1. Da vo nhng c s no ngi ta a ra cc nguyn tc iu khin t ng theo
cc thng s thi gian, tc , dng in, v hnh trnh, v.v ?
2. Phn tch ni dung ca nguyn tc iu khin t ng theo thi gian, tc , dng
in, hnh trnh ? Gii thch nguyn l lm vic ca s minh ha cho mi nguyn tc
trn?
3. Ti sao c th xy ra cc s c trong h thng truyn ng in t ng ? cch khc
phc s c nh th no ?
4. Phn tch bo v ngn mch, bo v qu ti, bo b im khng v cc tiu, bo v
thiu hoc mt t trng, bo v lin ng ? Gii thch nguyn l bo v ca cc mch
in hnh tng ng vi mi bo v trn ?
5. Tn hiu ha l g ? Cc mch tnh hiu ha c tc dng g trong h thng truyn ng
in t ng ?

197/201

Ti liu tham kho

Ti liu tham kho
Ti liu tham kho
1. C s Truyn ng in t ng, tp 1 & 2, Bi nh Tiu Phm Duy Nhi, NXB
i hc v trung hc chuyn nghip, 1982.
2. C s Truyn ng in t ng, M.G. TSILIKIN M.M.XOCOLOV
V.M.TEREKHOV A.V.SINIANXKI, ngi dch Bi nh Tiu L Tng Nguyn
Bnh, NXB Khoa hc & K thut, 1977.
3. Truyn ng in, Bi Quc Khnh Nguyn Vn Lin Nguyn Th Hin, NXB
Khoa hc & K thut, 1998.
4. iu chnh t ng truyn ng in, Bi Quc Khnh Phm Quc Hi Nguyn
Vn Lin Dng Vn Nghi, NXB Khoa hc & K thut, 1998.
5. Trang b in in t my gia cng kim loi, Nguyn Mnh Tin V Quang Hi,
NXB Gio dc, 1994.
6. Trang b in in t my cng nghip dng chung, V Quang Hi Nguyn Vn
Cht Nguyn Th Lin Anh, NXB Gio dc, 1994.
7. Phn tch v tng hp h thng iu khin t ng truyn ng in, Trnh nh ,
NXB Khoa hc & K thut, 1993.
8. in t cng sut, Nguyn Bnh, NXB Khoa hc & K thut, 1995.
9. Mch s, Nguyn Hu Phng, NXB Thng k, 2001.
10. Gio trnh Truyn ng in, PGS. TS. Bi nh Tiu, NXB Gio dc, 2004.

198/201

Tham gia ng gp
Ti liu: Gio trnh Truyn ng in T ng
Bin tp bi: Khng Cng Minh
URL: http://voer.edu.vn/c/0ead17e2
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Khi nim chung v h truyn ng in t ng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5d6a2615
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc tnh c ca ng c in
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/89f4acf3
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: c tnh c ca ng c mt chiu kch t ni tip (mnt) V hn hp (mhh)
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5761db8e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: c tnh c ca ng c khng ng b (K)
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/994bb6cd
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc c tnh c khi hm ng c K
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5a303959
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: iu chnh cc thng s u ra ca h thng truyn ng in
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/8eb452c0

199/201

Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

Module: Cc phng php iu chnh tc ng c khng ng b bng thay i
thng s
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6e03d934
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: iu chnh tc truyn ng in Cc h thng b bin i ng c
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/740530df
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Qu trnh qu truyn ng in
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/2ab90066
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Chn cng sut ng c in
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/4d8b89a7
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: H thng iu khin t ng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6b22b4b3
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Ti liu tham kho
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/15cb3968
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

200/201

Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam

Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam (Vietnam Open Educational Resources
VOER) c h tr bi Qu Vit Nam. Mc tiu ca chng trnh l xy dng kho
Ti nguyn gio dc M min ph ca ngi Vit v cho ngi Vit, c ni dung phong
ph. Cc ni dung u tun th Giy php Creative Commons Attribution (CCby) 4.0
do cc ni dung u c th c s dng, ti s dng v truy nhp min ph trc
ht trong trong mi trng ging dy, hc tp v nghin cu sau cho ton x hi.
Vi s h tr ca Qu Vit Nam, Th vin Hc liu M Vit Nam (VOER) tr thnh
mt cng thng tin chnh cho cc sinh vin v ging vin trong v ngoi Vit Nam. Mi
ngy c hng chc nghn lt truy cp VOER (www.voer.edu.vn) nghin cu, hc
tp v ti ti liu ging dy v. Vi hng chc nghn module kin thc t hng nghn
tc gi khc nhau ng gp, Th Vin Hc liu M Vit Nam l mt kho tng ti liu
khng l, ni dung phong ph phc v cho tt c cc nhu cu hc tp, nghin cu ca
c gi.
Ngun ti liu m phong ph c trn VOER c c l do s chia s t nguyn ca cc
tc gi trong v ngoi nc. Qu trnh chia s ti liu trn VOER tr ln d dng nh
m 1, 2, 3 nh vo sc mnh ca nn tng Hanoi Spring.
Hanoi Spring l mt nn tng cng ngh tin tin c thit k cho php cng chng d
dng chia s ti liu ging dy, hc tp cng nh ch ng pht trin chng trnh ging
dy da trn khi nim v hc liu m (OCW) v ti nguyn gio dc m (OER) . Khi
nim chia s tri thc c tnh cch mng c khi xng v pht trin tin phong
bi i hc MIT v i hc Rice Hoa K trong vng mt thp k qua. K t , phong
tro Ti nguyn Gio dc M pht trin nhanh chng, c UNESCO h tr v c
chp nhn nh mt chng trnh chnh thc nhiu nc trn th gii.

201/201