You are on page 1of 136

Konnek1un an1opon

Bpeun, nnepep! Kynu1ypuan nonu1uka n CCCP



Hccneoeanuu xynumypm

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 2

Tercm npeoocmae.eu usoame.icmeo+
Bpe+, enepeo! Kv.imvpua no.umura e CCCP[Tercm] / noo peo. H. B. I.vueuro, B. A. Kvpeuuoeo.: Bicua
uro.a orouo+uru; Mocrea; 2013
ISBN 978-5-7598-1082-7
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 3

Auuo1auun

C.oea Maroecroeo Bpe+, enepeo! .v:ue .moix no.umu:ecrux .osvueoe xaparmepusvmm
am+ocqepv, e romopo eosuura.a coeemcra rv.imvpua no.umura. Hacmouee usoauue
cmpe+umc saeumi ocoovm npeo+emuvm u +emooo.oeu:ecrvm nepcnermuev usv:euu coeemcro
rv.imvpuo ucmopuu. Coeemcroe oouecmeo pacc+ampueaemc rar npocmpaucmeo paoura.iuoeo
npoermupoeauu u orcnepu+eumupoeauu e oo.acmu rv.imvpuo no.umuru, romopa oi.a
omumoi ue oouopooua, :acmo pasuouanpae.euua, a uuoeoa xaomu:ua u npomueope:uea. Jmo
vuura.iui ucmopu:ecru npu+ep eocvoapcmeeuuo vnpae.eu:ecro uumepeeuuu e oo.acmi
rv.imvpi.
Aemopi nonima.uci oeuumi coua.iuvm rusuecnocoouocmi uucmumvmoe,
cqop+upoeaeuuxc e uaue+ oouecmee rar o.aeooap, mar u eonperu coeemcro rv.imvpuo
no.umure, paeuo rar u noc.eocmeu c.o+a u vnaora ueromopix us uux.
Kuuea aopecoeaua uuporo+v rpvev :umame.e rv.imvpo.oea+, couo.oea+, no.umo.oea+,
ucmopura+ u ece+ uumepecvmuu+c coeemcro ucmopue u coeemcro rv.imvpo.

Bpeun, nnepep! Kynu1ypuan nonu1uka n CCCP

Cocrannenne. Inymenxo H. B., Kypenno B. A., 2013
O]opmnenne. Hsarentcxn om Btcme mxont +xonomnxn, 2013


Rpepucnonue

Hacroxmee nsanne oenneno remo conercxo xyntrypno nonnrnxn. Taxo ntop
mornnnponan xax ncropnxo-xyntrypntmn, rax n axryantntmn nponemamn name
ecrnnrentnocrn.
B ncropnuecxo nepcnexrnne rema xyntrypt n CCCP ne oenena nnnmannem
nccneonarene; e nocnxmena nourn neoospnmax nnreparypa. Onaxo ooporno cropono
+roro nsonnnx xnnxmrcx ]parmenrapnocrt n nsnparentnocrt. Hayunax n nonynxpnax
nnreparypa nnrepecyercx npenmymecrnenno cyto orentntx exrene xyntrypt n
xyoxnnxon n conercxn nepno, a raxxe nexoroptmn +crernuecxnmn xnnennxmn ananrapom,
]opmannsmom n r. . Onncant n onpeenennte nanpannennx conercxo nonnrnxn n onacrn
nnreparypt, nannonantnoro nonpoca, nayxn, opasonannx.
annt copnnx crpemnrcx saxnnrt nnym npemernym n meroonornuecxym nepcnexrnny
nsyuennx conercxo xyntrypno ncropnn. 3ra nepcnexrnna onpeenxercx rem, uro conercxoe
omecrno paccmarpnnaercx xax npocrpancrno panxantnoro npoexrnponannx n
+xcnepnmenrnponannx n onacrn xyntrypno nonnrnxn.
Honnrnuecxn nepenopor, nponsomemn n omecrne, ornmt ne npnnen x nosnnxnonennm
oxnaemoro yronnuecxoro nopxxa. H rem camtm ntxnnn norpenocrt n peannsannn
mnpoxomacmrano ynpannenuecxo nonnrnxn n onacrn xyntrypt na ncex yponnxx or
+nemenrapntx noneenuecxnx nopm n ycranonox uenonexa o c]ep ntcoxo xyntrypt
(xyoxecrnenno, nayuno, opasonarentno). Knacconte n nonnrnuecxne npornnopeunx
pacnpocrpannnnct n na onacrt xyntrypt, nacrynnenne tno oxnneno renept n na
xyntrypnom ]ponre. Hanpxxenne na +rom ]ponre namno ntpaxenne axe n cnenn]nuecxo
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 4
]opme remnopantnoro xoncrpyxrnnnsma n pannn conercxn nepno: cnona Maxxoncxoro Bpemx,
nnepe! nyume nmtx nonnrnuecxnx nosynron xapaxrepnsymr armoc]epy, n xoropo nosnnxana
conercxax xyntrypnax nonnrnxa.
3aaua peannsannn raxo nonnrnxn tna nporpammntm opasom saxnnena nocne npnxoa x
nnacrn ontmennxon: onpeenenne xyntrypno penonmnnn n xauecrne xnmuenoro nonpoca
nonecrxn nx ]opmynnpyercx yxe Hennntm. 3ra nonnrnxa tna ornmt ne onopona, uacro
pasnonanpannenna, a nnora xaornuna n npornnopeunna. Tem ne menee mt nmeem ynnxantnt
ncropnuecxn npnmep nnacrno n ynpannenuecxo nnrepnennnn n onacrt xyntrypt, xoropt
moxer trt ntenen n xauecrne camocroxrentnoro npemera nccneonannx n noneprnyr
nsyuennm n anannsy. Opamenne x reme xyntrypno nonnrnxn (nxnmuax onacrn snannx n
opasonannx), oprannsannonntx n ynpannenuecxnx crparern nosnonxer, npn ononpemennom
nnnmannn x ]axrnuecxnm pesyntraram +rnx ecrnn, meroonornuecxn nepenecrn pasronop o
raxnx nonxrnxx, xax menrantnocrt, mn]onornx, homo soveticus n r. n., n onee
onpeenennym nnocxocrt; saymartcx o npnunnno-cnecrnennom nsanmoecrnnn, nsnecnrt n
onennrt ycnex nnn nponan pasnnuntx noxoon, ncnontsonanmnxcx n c]epe xyntrypt. oannm
raxxe, uro ananornunax nponemarnxa crana oexrom npncrantnoro nnnmannx n conpemenno
sanano nccneonarentcxo cpee (ocrarouno nasnart nosnne paort Mnmenx uyxo). B ro xe
npemx cama ynnxantnocrt conercxnx +xcnepnmenron n onacrn xyntrypno nonnrnxn (no
mentme mepe no nnrencnnnocrn n npoonxnrentnocrn) ncxnmuaer npocroe sanmcrnonanne
rorontx anannrnuecxnx n meroonornuecxnx nncrpymenron, rpeyer nx nocroxnno
+mnnpnuecxo nponepxn n xoppexnnn.
Pasymeercx, n meroonornuecxom ornomennn n npecrannenntx sect paorax ner
ennoopasnx +npncrnuecxax npoyxrnnnocrt pasnnuntx noxoon moxer trt onpoonana
nnmt na ene, a n yunrtnax ro, uro copnnx nororonnen no pesyntraram ncepoccncxo
xon]epennnn, ena nn moxno oxnart nnoro. Onaxo unrarent es rpya samernr, uro mt
napxy c xnaccnuecxnmn ncropnxo-xyntrypntmn noxoamn crpemnnnct axrnnno npnerart x
ncnnnnnnnpymme onpeenennocrn ncropnuecxo cemanrnxn, npnemam nncrnrynnonantnoro n
oprannsannonnoro anannsa. Hama crparernx saxnmuaercx raxxe n nnxennn or uacrntx xecon x
oomennxm, a ne n nanxstnannn ]axrnuecxomy marepnany omnx reopn nnn renennnosntx
xonnennn.
Conercxax xyntrypnax nonnrnxa xnnxercx, onaxo, ne rontxo n axe ne crontxo npemerom
ncropnxo-nayunoro nnrepeca. uepes 20 ner nocne ncuesnonennx conercxoro rocyapcrna mt
oruernnno moxem onennrt connantnym xnsnecnoconocrt nncrnryron, c]opmnponanmnxcx n
namem omecrne xax naroapx, rax n nonpexn conercxo xyntrypno nonnrnxe, panno xax n
nocnecrnnx cnoma n ynaxa nexoroptx ns nnx.
Hocroxnno cranxnnaxct c xpyrom axryantntx +xcneprntx saau n +ro onacrn, mt
sameuaem, uro name nocnpnxrne nacroxmero n nosmoxnte antnemne crparernn neorennmt or
ncropnuecxoro nonnmannx reneanornn cymecrnymmero nonoxennx en, onenxn ncropnuecxoro
ontra, xoropt xnnxercx neoremnemtm ]axrom name ncropnn, a snaunr, n namero yymero.
Pasymeercx, axe npn pe]nexcnnnom opamennn x ncropnuecxom marepnany mt ceronx
oxastnaemcx n npocrpancrne nanpxxennoro cronxnonennx nennocrntx n nonnrnuecxnx nosnnn.
Onaxo n nmom cnyuae axe ecnn raxnx onenox xpane rpyno nsexart na anropcxom yponne
mt crannm no rnany yrna anannrnuecxym n nayuno-npo]eccnonantnym cropony +ro paort.
3ro, xax noxastnaer n ontr nororonxn nacroxmero copnnxa, anexo ne npocro.
naroapm cnonx xonner Anny Ianxy, Hpnny Inymenxo, Tnmo]ex mnrpnena, Hntm
Hnnmena, Onera Knntmmona n Pycnana Xecranona, utx paora n pamxax npoexra Haoparopnn
nccneonann xyntrypt na orenennn xyntryponornn HHV BB3 n 2012 r. ntcrpannanact
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 5
nmenno noxpyr nponemarnxn conercxo xyntrypno nonnrnxn, a raxxe ncex cryenron n
acnnpanron, npnnnmanmnx yuacrne n namnx cemnnapax
1
. Bcepoccncxax xon]epennnx
Kyntrypnax nonnrnxa n CCCP, xoropax npomna na orenennn xyntryponornn HHV BB3 n
exape 2012 r.
2
, crana npoonxennem +roro npoexra, a oxnat ee yuacrnnxon nernn n ocnony
crare, cocrannnmnx +ry xnnry.
Px crare nx nacroxmero nsannx tn raxxe nororonnen n pamxax nporpammt
]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 npoexr 2013 r. Haoparopnn nccneonann
xyntrypt HuH HHV BB3 Iocyapcrnennax nonnrnxa n neonornx n onacrn xyntrypt.

Buma.u Kvpeuuo

I. Hpeonorun kynu1ypm

Bu1anu Kypeuuo. Cone1cku akcnepuueu1 c1pou1enuc1na uuc1u1y1on
3


Conercxax ncropnx xnnxercx ynnxantntm cnyuaem onrocpounoro omecrnennoro
+xcnepnmenra no crponrentcrny oprannsannonno n ynpannenuecxo crpyxrypt, npnsnanno
panxantno mon]nnnponart noneenne uenonexa. 3ror +xcnepnmenr nmen xax penpeccnnnym,
rax n xoncrpyxrnnnym uacrt. Penpeccnnnax uacrt nxnmuana xax nonnrnuecxym cocrannxmmym,
onpeenxemym mapxcncrcxo ]opmyno rpaxancxo xnaccono nont n nanenennym na
npxmoe ynnuroxenne npara, rax n connantno-penpeccnnnym npaxrnxy nepexonxn.
Koncrpyxrnnnax uacrt tna npxmtm cnecrnnem onpeenenno nornxn, yxopenenno n
xomnnexce ne Hpocnemennx
4
(r. e. oncropnnncrcxoro xax +ro nn napaoxcantno n cnyuae
ncropnuecxoro marepnannsma nepnoa moepna) n nmemme necxontxo acnexron. Hpexe
ncero ona saxnmuanact n npenonaraemom no ymonuannm nopmarnnnom nnnnnnsymmem snauennn
opasonannx (nepnonauantno n +nemenrapno ]opme rpamornocrn) n pannonantnoro opasa
xnsnn (nepnonauantno n +nemenrapno ]opme rnrnent). Onaxo +ra nnemnxx cropona, tcrpo n
neotuano +]]exrnnno nonyunnmax npxmoe ntpaxenne n coornercrnymmnx mepax
ontmennxon yxe na nauantnom +rane conercxo nnacrn, nmena no coo onee
]ynamenrantnte ocnonannx cnenn]nuecxym anrpononornuecxym moent (n
coornercrnymmym ncxypcnnnym ]opmannm), npenonaranmym ]axrnuecxn esrpannunym
nnacrnunocrt nmo ]opmt npnpot, nxnmuax uenoneuecxym, no nosecrnnem nnemne
(connantno, oprannsannonno, asncno) cpet. 3ra npenoctnxa onpeenxna n nepnym
ouepet conercxn nynnunt ncxypc (]axrnuecxn esornocnrentno x xoneannxm
nonnrnuecxoro xypca), n pamxax xoroporo nmte sarpynennx mornn nmert nnmt npemennt n

1
Hpoexr 2012 r. Haoparopnn nccneonann xyntrypt Henrpa ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3
uynamenrantnte connoxyntrypnte crpyxrypt n nponecct conpemennocrn: Kyntrypnax cncrema moepna n
ocnonnte crparernn xyntrypno nonnrnxn n CCCP.

2
Kon]epennnx Kyntrypnax nonnrnxa n CCCP tna nponeena 2021 exapx 2012 r. n naprnepcrne c
Hncrnryrom rnoannsannn n connantntx nnxenn (HICO).

3
Crartx nororonnena n pamxax nporpammt ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 npoexr 2013 r.
Haoparopnn nccneonann xyntrypt Henrpa ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 Iocyapcrnennax
nonnrnxa n neonornx n onacrn xyntrypt.

4
Cm. crartm F. Karapnnnxoro n nacroxmem nsannn.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 6
npeoonenaemt xapaxrep, a npnsnanne xaxoro-ro rneporo, ne noammerocx nnemne
mannnynxnnn xpa (nmoro onrnuecxoro xapaxrepa) opexano n xoneunom cuere
coornercrnymmym nosnnnm na xpnrnuecxym essamnrnocrt nepe omnnnpymmnm ncxypcom.
Paory +roro ncxypcnnnoro mexannsma emoncrpnpyer, nanpnmep, cnyua axaemnxa Htcenxo n
mnoxecrno pyrnx ananornuntx npoxnnenn noono ananrapncrcxo nornxn
5
, ocrnranme
cnoe xyntmnnannn nmenno n nonpoce o uenonexe n rpannnax ero nocnnryemocrn
6
. B pamxax +ro
ncxypcnnno ]opmannn enncrnenno ]opmo rnepo peantnocrn ntcrynan rontxo
acrpaxrno nocrynnpyemt ncropnuecxn nponecc (ncropnnnsm n cmtcne K. Honnepa
7
),
ntcrpoennt cornacno mapxcncrcxo cxeme nnn ononnxemo ad hoc n rex nonpocax, re
oxrpnna onapyxnnana naxynt
8
.
Tem ne menee n +rom nonpoce conercxax ncropnx npecrannxer coo anexo ne romorennoe
nenoe, npnuem c nanontme nnrencnnnocrtm xonnnsnn onapyxnnamrcx sect n camt
rxxent nx ontmennxon nepno yepxannx nnacrn n crannnsannn nonnrnuecxo cncremt.
Fontmennxn n pannne rot conercxo nnacrn ncntrann ouennnt mox or roro, uro peantnt
xo ncropnn necxontxo ne cornacyercx c npornosamn: oxnaemo nponerapcxo penonmnnn n
pasnnrtx xannranncrnuecxnx crpanax rax n ne nponsomno. He menee nponemarnuntmn
oxasannct n nepcnexrnnt antnemero xommynncrnuecxoro pasnnrnx crpant nocne pemennx
saau saxnara n yepxannx nonnrnuecxo nnacrn n nnxnnannn npxmo noenno-nonnrnuecxo
yrpost nonoe xommynncrnuecxoe omecrno nnxax ne noxnnxnoct, necmorpx na nce marn,
npenpnnxrte no nepeycrpocrny +xonomnuecxoro asnca n cncremt nnacrn.
Heoxonmocrt tcrpo npnnnmart pemennx n +ro xpnsncno cnryannn ntstnaer
crpemnrentnoe ononnenne n mon]nxannm nporpammt n xstxa ontmenncrcxo naprnn, a n

5
Cm.: Iacnapoe B. Bsrnxt axaemnxa T. . Htcenxo n xonrexcre nosnero ananrapa//Horoc. 1999. N 11/12.
C. 2136. B ornnune or Iacnapona mo resnc saxnmuaercx n rom, uro nnnnx xon]nnxra nponeraer sect n nepnym
ouepet ne no rpannne oprannuecxoe/mexannuecxoe, a no nnnnn nosmoxnocrt xonrponnpyemoro
npeopasonannx/nenosmoxnocrt (orpannuennt xapaxrep) xonrponnpyemoro npeopasonannx. Tax, n cnyuae
renernxn n cnope c Htcenxo peut mna o orpannuennn nosmoxnocrn nenenanpannennoro npeopasonannx
nonornuecxnx cymecrn renernuecxnm ]axropom, xoropt noaercx rontxo pexomnnannn, no ne mon]nxannn.
eno n rom, uro ncnontsonanne mexannuecxo n oprannuecxo mera]op xapaxrepno nx ncero ncxypca moepna,
no xnnxercx ]opmo npornnonocrannennx nyx +nncremonornuecxnx nosnnn xaysantno (mexannuecxax) n
reneonornuecxo (oprannuecxax), uro n annom conercxom xonrexcre npecrannxercx nnmt nropocrenenno
]opmo apanxnponxn npornnoopcrnymmnx nosnnn.

6
Hs ntcrynnennx H. H. Fyxapnna na I Heonornuecxom cese: Mt ornmt ne cronm na rouxe spennx
acrpaxrnoro panencrna, acrpaxrntx nme; +ro nsopnax reopnx, xoropax nonner x ney n cnny cnoe
ecnomomnocrn n npornnopeunx ]axram. Ho mt epxnm xypc na ro, urot ne tno enennx na napot
nencropnuecxne n ncropnuecxne Monuannno reopernuecxo npenoctnxo +roro xnnxercx ro, uro y nac
(neonoron) nastnaercx nnacrnunocrtm oprannsma, r. e. nosmoxnocrtm n xoporxn cpox ornart, nanepcrart
norepxnnoe Ecnn t mt croxnn na ro rouxe spennx, uro paconte nnn nannonantnte ocoennocrn nacrontxo
ycrounnte nennunnt, uro nsmenxrt nx nyxno rtcxuenernxmn, rora, xoneuno, ncx nama paora tna t
acypno, noromy uro ona crponnact t na necxe (Bvxapuu H. Hs peue H. K. Kpyncxo, H. H. Fyxapnna,
A. B. Hynauapcxoro n H. A. Cemamxo no ocnonntm nonpocam neonornn // Ha nyrxx x nono mxone. 1928. N 1.C.
11).

7
Honnep K. Hnmera ncropnnnsma. M.: Hporpecc, 1993.

8
Cp. saxnmunrentnoe ntcrynnenne H. B. Crannna no nannonantnomy nonpocy na X cese PKH(): A neanno
eme ronopnnoct, uro yxpanncxax pecnynnxa n yxpanncxax nannonantnocrt ntymxa nemnen. Mexy rem xcno, uro
yxpanncxax nannonantnocrt cymecrnyer, n pasnnrne ee xyntrypt cocrannxer oxsannocrt xommynncron. He.is
ummu npomue ucmopuu. cno, uro ecnn n ropoax Vxpannt o cnx nop eme npeonaamr pyccxne +nemenrt, ro c
reuennem npemenn +rn ropoa yyr nensexno yxpannnnnponant (Hporoxont ecxroro cesa PKH(). M.: Hapr,
ns-no, 1933. C. 216). Kypcnn mo. B. K.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 7
oprannsannonnom nnane nopoxaer cnenn]nuecxym mpoxparnuecxym xaxo]onnm, n
uacrnocrn, n ornomennxx naprnntx n rocyapcrnenntx opranon
9
. Hpn +rom ocymecrnnxercx
nent px tcrptx anrnananrapntx maron, ncxypcnnno o]opmnxemtx c nomomtm nectma
amop]noro nonxrnx xyntrypa
10
. 3ro onapyxnnaercx xax n cnyuae c nparmarnxo npnnneuennx
nx pyxonocrna ypxyasntx cnennanncron (Hennn nonnmaer +ror nonpoc yxe na cese
1919 r.
11
), rax n nosnee n ]opme nonnrnxn n+na, onpeenxemo xax crparernuecxoe
orcrynnenne n nonopor x xyntrypnnuecrny. 3ro orcrynnenne sarponyno raxxe ananrap n ero
yxnantnom xyoxecrnennom cmtcne xax cnenn]nuecxym ]opmy ncropnuecxoro cosnannx,
panxantno nanenennoro na nepmanenrnoe ononnenne n yymem n orpnnanne ncropnuecxoro
paxypca xyntrypt (cpocnrt Hymxnna c napoxoa conpemennocrn), uro npnneno n xoneunom
cuere x cneprtnannm +ro nporpammt.
Moxno cxasart, uro rouxa n +rom nonpoce tna nocrannena yxe uepes necxontxo ner nocne
penonmnnn: He eiov+ra nono nponerxyntrypt, a paseumue nyumnx opasnon, rpannn,
pesyntraron cymecrnymme xyntrypt c mo:ru speuu mnpocosepnannx mapxcnsma n ycnonn
xnsnn n optt nponerapnara n +noxy ero nxrarypt
12
. H xorx pacnpocrpanenne +ro
ncxypcnnno ]opmynt na xyoxecrnennt ananrap c yupexamme nepmnnt conercxoro
nonnrnuecxoro ncxypca sanxno onpeenennt nepno, onaxo n pe]nexcnnno ncropnuecxo
perpocnexrnne ono ne xnnxercx neoxnannocrtm, rem onee uro coornercrnymmne nonnrnuecxne
pemennx onpeenxnnct nmenno uepes nonxrne xyntrypa. Tax, yxe n 1919 r. B. H. Hennn na
naprnnom cese cneymmnm opasom ]opmynnpyer nponemy npnnneuennx ypxyasntx
cnennanncron: V nac ecrt saxanennocrt n opte, ecrt cnnt, enncrno, n mt onxnt nrn
nyrem oprannsannonno paort, ncnontsyx snannx n ontr +rnx cnennanncron. 3ro neoxonmoe
ycnonne, es xoroporo connannsma nocrponrt nentsx. Fes nacnenx xannranncrnuecxo xyntrypt
nam connannsma ne nocrponrt. He ns uero crponrt xommynnsm, xpome xax ns roro, uro nam
ocrannn xannrannsm
13
.
Maxcnmantno nnrencnnnocrn opamenne x xyntrype ocrnraer n nponecce nepexoa x
n+ny, uro xnnxercx rnanno remo xax nocnennx ntcrynnenn Hennna na cese PKH() n
1922 r.
14
, rax n pxa pyrnx xnmuentx ntcrynnenn n crare nocnennx ner ero xnsnn n nenom.
Moxno cxasart, uro nepexo x n+ny tn n xoneunom cuere onpeenen Hennntm xax nonopor x
xyntrype
15
, npnuem nonopor, xoropt x mory oosnaunrt xax ntnyxenno xoncepnarnnnt, xorx

9
David-Fox M. What Is Cultural Revolution? // The Russian Review. 1999. Vol. 58. P. 196.

10
Hopont ananns cm. n crarte P. Xecranona n nacroxmem nsannn.

11
Boctmo ces PKH(). Mapr 1919 roa. Hporoxont. M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1959.

12
Heuuu B. H. Hapocox pesonmnnn o nponerapcxo xyntrype // Hennn B. H. Honn. cop. cou. 5-e ns. T. 41. M.:
Hs-no nonnr. nnr-pt, 1967 [1920]. C. 462. 3ra sanncxa Hennna tna nanncana n 1920 r., no naneuarana rontxo n
1945 r.

13
Boctmo ces PKH(). Mapr 1919 roa. Hporoxont. C. 20.

14
Cp.: 3xonomnuecxo cnnt n pyxax nponerapcxoro rocyapcrna Poccnn conepmenno ocrarouno nx roro,
urot oecneunrt nepexo x xommynnsmy. uero xe ne xnaraer? cnoe eno, uero ne xnaraer: ne xnaraer
xyntrypnocrn romy cnom xommynncron, xoropt ynpannxer (Hporoxont onnnanaroro cesa PKH(). M.: Hapr.
ns-no HK BKH(), 1936. C. 31).

15
Cnxst n+na n xyntrypno penonmnnn ormeuaercx n n conercxnx nccneonannxx, nocnxmenntx nennncxo
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 8
n nonnmaemt xax npemennax ycrynxa. 3ror nonopor cran nauanom connantno snaunmo
conercxo xyntrypno penonmnnn ecnn mt yepxnnaem cex n npeenax meroonornuecxo
crporocrn noxoon n pamxax ncropnuecxo cemanrnxn, r. e. coornercrnnx ]axrnuecxo
nonxrnno camonenrn]nxannn
16
. Conepmenno oruernnno annt mornn onapyxnnaercx yxe
n oxnae Hennna Honax +xonomnuecxax nonnrnxa n saaun nonnrnpocneron na II

xyntrypno nonnrnxe, n uacrnocrn n paorax B. M. Mexyena: H+n n +rom cmtcne oprannuecxax uacrt xyntrypno
penonmnnn, xax ona tna saymana Hennntm (Mervee B. Teopnx xyntrypno penonmnnn xax yymee // Hennn
on line. 13 npo]eccopon o B. H. Vntxnone-Hennne / no pe. A. B. Fysrannna, H. Hnnxe. M.: HEHAH, 2010 [Hepnax
nynnxannx: Mervee B. Hennncxax reopnx connanncrnuecxo xyntrypt // Bonpoct ]nnoco]nn. 1967. A 4.
C. 920]). Hcropnxo-reopernuecxoe opamenne x nponeme xyntrypt, n rom uncne n axryannsannx remarnxn
xyntrypt n paorax Hennna, nponcxonr n CCCP n pamxax cnenn]nuecxn conercxoro nonopora x xyntrype, nauano
xoroporo cnxstnamr c oxnaom axaemnxa, unena HK KHCC F. H. Honomapena 3aaun ncropnuecxo nayxn n
nororonxa nayuno-nearornuecxnx xapon n onacrn ncropnn, re on, n uacrnocrn, saxnnn: Cpen saau, xoropte
nepe namn croxr, cneyer ormernrt naspenmym neoxonmocrt pasnnrnx raxo onacrn ncropnuecxo nayxn, xax
ucmopu rv.imvpi. o cnx nop y nac cymecrnymr paort nnmt no orentntm ee orpacnxm: nnreparypa, mystxa,
apxnrexrypa, nsopasnrentnoe ncxyccrno, rearp, xnno. 3roro renept neocrarouno. Ham nyxnt rpyt no ncropnn
xyntrypt, n xoroptx pasnnrne ncex ee cocranntx uacre paccmarpnnanoct t n conoxynnocrn n nsanmocnxsn, xax
neoremnemax uacrt omencropnuecxoro nponecca (Houo+apee B. H. 3aaun ncropnuecxo nayxn n nororonxa
nayuno-nearornuecxnx xapon n onacrn ncropnn (oxna na Bcecomsnom conemannn ncropnxon, nponcxonnmem n
Mocxne 1821 exapx 1962 r.) // Becrnnx Axaemnn nayx CCCP. 1963. Btn. 2). Hosneconercxn osop ncxyccnn o
xyntrype cm., n uacrnocrn: Baeu.uu E., 4oqauoe B. Hcropnuecxn marepnannsm n xareropnx xyntrypt.
Teopernxo-meroonornuecxn acnexr. Honocnnpcx: Hayxa, 1983. Hecmorpx na ntcoxym nnornocrt ncxyccnn o
xyntrype n 1960-1980-x roax n CCCP, cnenn]nxa conercxoro ncxypca naxnatnaer, na nam nsrnx, onpeenennte
orpannuennx na ncnontsonanne +rnx marepnanon n nacroxmee npemx. Mt ne cxnonnt nonnocrtm nrnopnponart
coepxanne +ro ncxyccnn, npeynennunnax ee necnooy nnn nponaranncrcxn xapaxrep (xoropt, nnpouem,
raxxe nentsx orpnnart), onaxo n nmom cnyuae conercxne anropt ntnyxent tnn onpeenxrt cnom nosnnnm
nnyrpn conercxoro neno-nonnrnuecxoro ropnsonra, uro ntpaxanoct n rom uncne n npeynennuennom
npornnonocrannennn nennncxo nen xyntrypno penonmnnn n crannncxo npaxrnxn ee peannsannn. Taxoe
npornnonocrannenne mt naxonm xonrexcryantno oxcnnmtm, no ono nmeer rnneprpo]nponannt,
npeynennuennt xapaxrep, ecnn ncxonrt ns conpemenno anannrnuecxo nepcnexrnnt, xoropax ne cnxsana
orpannuenntm conercxnm ropnsonrom, npnnyxammnm onapyxnnart cymecrnennte pasnnunx ram, re nx, na nam
nsrnx, nonpocry ner. C name rouxn spennx, noonte npeynennuennte pasnnunx ycranannnnamrcx nmnnnnnrntm
nepenoom pasronopa n cocnararentnym nnocxocrt n yxe paccyxenn a xax t cam Hennn peannsonan cno nnan,
yt on xnn.

16
Hponemarnxa conercxo xyntrypno penonmnnn nopono paccmarpnnanact n paorax sanantx ncropnxon,
naunnax co copnnxa no peaxnne B. unnnarpnx (Cultural Revolution in Russia, 19281931 / ed. by S. Fitzpatrick.
Bloomington, In.: Indiana University Press, 1978). Kparxn osop ocnonntx rpaxronox n ncxyccnonntx nonpocon n
pamxax ncropnn paccmorpennx +roro nonpoca cm.: David-Fox M. Op. cit. P. 181201. B ncxyccnn mexy unnnarpnx
n +nn-uoxcom (cm. raxxe: Fitzpatrick S. Cultural Revolution Revisited // The Russian Review. 1999. Vol. 58.
P. 202209) x sannmam cpennnym nosnnnm. unnnarpnx cnxstnaer c nonxrnem xyntrypno penonmnnn onontno
neontmo ncropnuecxn npomexyrox, npexe ncero nonnrnxy no ornomennm x ntnnxennam n
nnrencn]nxannm pyrnx a]]npmarnnntx xyntrypntx nonnrnx n +noxy Bennxoro nepenoma (rnanntm opasom
19281931 rr.). +nn-uoxc, nanpornn, ocnontnaxct na meroonornn ncropnn nonxrn (Begriffsgeschichte),
nonnmaer ee xpane mnpoxo n orcnexnnaer ee naunnax c noxnnennx n nepno mexy penonmnnxmn 1905 n 1917 rr.
xyntrypno-opnenrnponanno rpynnt Bnepe rpynnt rax nastnaemtx nentx ontmennxon, nosrnannxemtx
A. A. Foranontm. 3rn nosnnnn npornnocroxr pyr pyry xax ananns connantno-snaunmo nonnrnxn (n sect,
xoneuno, x roron cornacnrcx c aprymenramn unnnarpnx npornn pacmnpnrentnoro ronxonannx, ocnonannoro na
anannse cnonoynorpenennx xax manosnaunrentnoro, xorx n nmemmero npano na cymecrnonanne nccneonarentcxoro
noxoa) n ncropnxo-cemanrnuecxn ananns ncxypca (meroonornuecxn nnonne mno pasenxemoro), xoropt,
xoneuno, namnoro oraue n pasnoopasne connantno n nonnrnuecxn snaunmoro nx ncnontsonannx. Hmenno no+romy
n annom nccneonarentcxom xonrexcre x opnenrnpymct na xnmuente ncxypcnnnte cotrnx
nocnepenonmnnonnte rexcrt Hennna, marepnant ceson n r. . Hmenno sect nonxrnnax nnnonannx mna pyxa o
pyxy (xorx, pasymeercx, n c orcranannem no ornomennm x nsmenennxm n ncxypce) c nonnrnuecxnmn n
oprannsannonntmn pemennxmn, snaunmtmn nx crpant. B paccmarpnnaemo namn onacrn crannncxax xyntrypnax
nonnrnxa npecrannxercx mne namnoro onee xorepenrno no ornomennm x pannemy nepnoy n n nenom
orneuanme crparernuecxo nornxe Hennna, nameuenno n nepnte rot conercxo nnacrn (npemennoe orcrynnenne c
nocneymmnm sarem pemnrentntm nacrynnennem na ocnone nono xyntrypt). Pasymeercx, nocne +roro sa nonxrne
xyntrypnax nonnrnxa pasnopaunnaercx neotuano nnrencnnnax ncxypcnnnax opta (Tponxn n p.), xoropax,
onaxo, sacnyxnnaer orentnoro paccmorpennx.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 9
Bcepoccncxom cese nonnrnpocneron
17
. Haxonen, +ra aprnxynxnnx xyntrypnoro nonopora
ocrnraer cnoero anorex n crarte O xoonepannn (re n xstxe Hennna n noxnnxercx repmnn
xyntrypnax penonmnnx). Onpeenxx npnopnrert pasnnrnx crpant n repmnnax pasnnrnx
xoonepannn n xyntrypnoro ropramecrna, Hennn yxastnaer: npocro pocr xoonepannn nx
nac roxecrnenen c pocrom connannsma, n nmecre c +rnm mt ntnyxent npnsnart xopennym
nepemeny nce rouxn spennx name na connannsm. 3ra xopennax nepemena cocronr n rom, uro
pantme mt nenrp rxxecrn xnann n onxnt tnn xnacrt na nonnrnuecxym opty, penonmnnm,
sanoenanne nnacrn n r. . Tenept xe nenrp rxxecrn menxercx o roro, uro nepenocnrcx na
mnpnym oprannsannonnym xyntrypnym paory. roron cxasart, uro nenrp rxxecrn nx nac
nepenocnrcx na xyntrypnnuecrno, ecnn t ne mexynaponte ornomennx, ne oxsannocrt
oportcx sa namy nosnnnm n mexynaponom macmrae. Ho ecnn ocrannrt +ro n cropone n
orpannunrtcx nnyrpennnmn +xonomnuecxnmn ornomennxmn, ro y nac ecrnnrentno renept
nenrp rxxecrn paort cnonrcx x xyntrypnnuecrny
18
.
Hntmn cnonamn, xyntrypnax nonnrnxa n pannn conercxn nepno ntcrynaer xax xpane
mnpoxoe none npnopnrerno axrnnnocrn. Ero snaunmocrt onpeenxercx rem, uro nmenno n nem
onapyxnnamrcx npemennte npenxrcrnnx, oxcnxmmne n rom uncne crparernuecxoe
orcrynnenne ontmenncrcxo naprnn or saaun nenocpecrnennoro nocrpoennx xommynnsma.
3rn npenxrcrnnx, xax mt t ceronx cxasann, cnxsant c xauecrnom uenoneuecxoro xannrana n
ranrycntmn nncrnryramn (n nexoroptx ncxnmunrentntx cnyuaxx npornnonocrannxemtmn
Hennntm nonnrnxe yupexenn
19
), connantno-+xonomnuecxnmn n ynpannenuecxnmn nantxamn
noneennx. Bosnnxaer rpeonanne nncrnrynnonantno
20
, a ne rontxo

17
Hpn name nexyntrypnocrn mt ne moxem pemnrt noono araxo rnent xannrannsma. Hpn nnom yponne
xyntrypt moxno tno t pemnrt saauy npxmee, n, moxer trt, pyrne crpant rax ee n pemar, xora npner
npemx crpoennx nx xommynncrnuecxnx pecnynnx. Ho mt npxmtm nyrem ne moxem pemart nonpoc (Heuuu B. H.
Honax +xonomnuecxax nonnrnxa n saaun nonnrnpocneron. oxna na II Bcepoccncxom cese nonnrnpocneron //
Hennn B. H. Honn. cop. cou. 5-e ns. T. 44. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 1967 [1921]. C. 168). Hmenno +ror oxna cran
onnm ns nsnmnenntx ncrounnxom nnrar o naxnocrn xyntrypt n nocneymmem conercxom nynnunom ncxypce.

18
Heuuu B. H. O xoonepannn // Honn. cop. cou. 5-e ns. T. 45. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 1967 [1923].
C. 369377.

19
Cp. ns ntcrynnennx Hennna na cese 1922 r.: A renept n uem rnost? 3ror rnost npecrannxer coo x
uemy t x n xoren nonecrn n notroxnrt cno oxna rnost ne n nonnrnxe, n cmtcne nepement nanpannennx; o
+rom ronopxr nenmonepno mnoro n cnxsn c n+nom. Bce +ro ronopxr nnycrym. 3ro npenemax onronnx. B cnxsn c
n+nom y nac npnnnmamrcx nosnrtcx, nepeentnart yupexennx, ocnontnart nonte yupexennx. 3ro npenemax
onronnx. Mt npnmnn x romy, uro rnost nonoxennx n nmxx, n noope nme. 3ro rpyno ycnonrt
penonmnnonepy, xoropt npnntx oportcx npornn menxnx en, npornn xyntrypnnuannx, xoropt nmecro
nepecosannx yupexennx ntnnnyn pont nnunocrn (Hporoxont onnnanaroro cesa PKH(). C. 4243).
onontno rymannt cmtcn nocnene ]past, na mo nsrnx, cneyer nnrepnpernponart rax: penonmnnonepam,
npnntxmnm x pemennm oprannsannonntx n nonnrnuecxnx nonpocon, neoxonmo renept oparnrtcx xax pas x
menxnm enam, xyntrypnnuantm n npnsnart pont nnunocrn.
ocrarounte ocnonannx nx raxo nnrepnperannn aer onee nnxrnax ]opmynnponxa Hennna n oxnae na II
Bcepoccncxom cese nonnrnpocneron: Hocne pemenno saaun nennuamero n mnpe nonnrnuecxoro nepenopora
nepe namn crann nnte saaun saaun xyntrypnte, xoropte moxno nasnart manentxnmn enamn. Hao +ror
nonnrnuecxn nepenopor nepenapnrt, cenart ero ocrynntm maccam nacenennx, onrtcx, urot +ror nonnrnuecxn
nepenopor ocrancx ne rontxo exnapanne 3aaua noema xyntrypt ona ns camtx ouepentx (Heuuu B. H.
Honax +xonomnuecxax nonnrnxa n saaun nonnrnpocneron. C. 169).

20
Ho nncrnryramn sect n anee x nonnmam ranryannsnponannte npaxrnxn noneennx. O pasnnunn nncrnryron
n yupexenn cm.: Kvpeuuo B. Hnrennexryant // Mtcnxmax Poccnx: xaprorpa]nx conpemenntx nnrennexryantntx
nanpannenn / no pe. B. Kypennoro. M.: uon Hacnene Enpasnn, 2006. C. 526. 3ro pasnnune nnsxo x onee
cranaprnomy pasnnunm ne]opmantntx (nncrnryrt) n ]opmantntx (yupexennx n oprannsannn) nncrnryron, xorx n
ne connaaer c nnm.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 10
oprannsannonno-yupexenuecxo n nonnrnxo-ynpannenuecxo nepecrpoxn omecrna. Hpnuem
oxyntrypnnannm nonexar nce yponnn n connantnte rpynnt conercxoro omecrna or xpecrtxn
n pasnnuntx orcrantx nannonantnocre o cronnuntx ynpannennen-xommynncron. Peut ner o
nceoemnmme saaue ]opmnponannx nono nncrnrynnonantno cpet n xoe nonnrnxn,
oosnauenno n xonne xonnon xax xyntrypnax penonmnnx.
Ha +rom ocnonannn mnpoxomacmranoe nauano xyntrypno penonmnnn n conercxom
omecrne x cunram nosmoxntm ynxsart c nonoporom x n+ny
21
. Hamnoro npnmeuarentne ro, uro
necmorpx na nocneymmn orxas or nonnrnxn n+na, ne nepnte conercxne nxrnnerxn
npecrannxmr coo cpannnrentno xonrnnyantnoe npoonxenne +ro ocnonno nnnnn,
onpeenenno Hennntm xax nepnoouepenax nonnrnuecxax saaua. B nynnunom ncxypce ecrt
raxxe cnoero poa o]nnnantnax ara sanepmennx nepnoa xyntrypno penonmnnn +ro XVIII
ces BKH(), nonoxmn nrorn nropo nxrnnerxn n npnnxnmn nporpammy na rpern
nxrnnernn nnan. B 1939 r. n oruernom oxnae cesy Crannn oxnnxer: C rouxn spennx
xyntrypnoro pasnnrnx napoa oruernt nepno tn noncrnne nepnoom xyntrypno penonmnnn.
Bnepenne n xnsnt nceomeoxsarentnoro nepnonauantnoro opasonannx na xstxax
nannonantnocre CCCP, pocr uncna mxon n yuamnxcx ncex crynene, pocr uncna ntnycxaemtx
ntcmnmn mxonamn cnennanncron, cosanne n yxpennenne nono, conercxo nnrennnrennnn
raxona omax xaprnna xyntrypnoro noema napoa
22
. B reuenne +roro nepnoa cymecrnonan
px cemanrnuecxnx ononnenn nonxrnx xyntrypa (nepenoc ncxypca xyntrypt na crannncxn
resnc o oocrpennn xnaccono nont n r. .), nmenmnx cymecrnennte nonnrnuecxne
nocnecrnnx (onaxo n annom cnyuae x ornnexamct or +roro acnexra).
Hntmn cnonamn, nepno xyntrypno penonmnnn n CCCP +ro nepno c 19211922 no
1939 r., xora ee nenn tnn npnsnant ocrnrnyrtmn. Oxnnenne o sanepmennn xyntrypno
penonmnnn n naprnntx oxymenrax orxptnano opory nx nocneonanme n nocnenoennt
nepno pyrnnnsannn n npoonxammecx mpoxparnsannn paort na xyntrypnom ]ponre, uro
n cosano neoxonmte ycnonnx nx roro, uro P. Xecranon nasnan axrom +mancnnannn xyntrypt
or neonornn
23
, xoropt sanepmnncx opasonannem n 1953 r. Mnnncrepcrna xyntrypt CCCP
24
.


21
Haprnnte xommenraropt marepnanon ceson xnann]nnnpymr xax pemnrentnt nonopor x nororonxe
xyntrypno penonmnnn rontxo XIII ces PKH() 1924 r. (Tpnnanart ces PKH(). Ma 1924 roa.
Crenorpa]nuecxn oruer. M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1963. C. X), r. e. co snaunrentntm orcranannem or
coornercrnymmero cemanrnuecxoro cnnra n xstxe Hennna.

22
XVIII ces Bcecomsno Kommynncrnuecxo Haprnn (). 1021 mapra 1939 r. Crenorpa]nuecxn oruer. M.:
OIH3; Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1939. C. 24. Cxonym ]opmynnponxy n conepmennom npemenn coepxnr raxxe
npnnxrax na cese pesonmnnx Tpern nxrnnernn nnan pasnnrnx naponoro xosxcrna CCCP (19381942 rr.),
ocnonannax na oxnae Monorona: 3a rot nropo nxrnnerxn n CCCP nponeena nacroxmax xyntrypnax
penonmnnx (Tam xe. C. 650).

23
Cm. crartm P. Xecranona n nacroxmem nsannn.

24
Ecnn ronopnrt o peantntx connantno-snaunmtx pesyntrarax xyntrypno penonmnnn n crannncxn nepno n
acnexre noncenenno-trono xyntrypt, ro unnnarpnx ntenxer cnoxnnmymcx n +ror nepno cncremy ns rpex
yponne xyntrypt, ntcrpoenntx nepapxnuecxn n cnenn]nnnponanntx connantno: 1) nantxn +nemenrapno rnrnent
n +nemenrapno rpamornocrn (nopmarnnnt yponent nx xpecrtxncrna); 2) npannna noneennx sa cronom n n
omecrnenntx mecrax, opamenne c xenmnno, snanne ocnon xommynncrnuecxo neonornn (pxono ropocxo
xnrent); 3) xyntrypa +rnxera xopomne manept, npannntnax peut, onpxrnax n nooammax oexa, opnenrannx
xorx t +nemenrapnax n nnreparype, mystxe, anere (yponent ynpannennen, conercxo +nnrt). Cm.:
4unampur L. Honcenennt crannnnsm. Connantnax ncropnx Conercxo Poccnn n 30-e rot: ropo. M.:
POCCH3H, 2001. C. 99 n anee.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 11
B xoe +roro nponecca nponcxonr ]ynxnnonantnoe pasmexenanne neomcrnenno cern
yupexenn xyntrypt n coepxarentntx ]ynxnn or saau nx nennocrnoro n neonornuecxoro
moepnponannx, ntnecenntx n naprnnte crpyxrypt
25
. Hauantnt xe nepno xyntrypno
penonmnnn, nanpornn, npecrannxer nx npxmoe conmemenne (npexe ncero na nepconantnom
yponne, re pyxononrenn-nnept ntnonnxmr rnpnnsnponannte naprnno-neonornuecxne n
oprannsannonno-ynpannenuecxne ponn). 3ro conmemenne no mepe napacrannx xomnnexcnocrn
saau ocymecrnnxercx raxxe n na yponne oprannsannn, nyrem npxmo nmnnemenrannn opranon
naprnn n oprant ncnonnnrentno nnacrn. Hyumnm npnmepom +roro xnnxercx ncropnx
Inannonnrnpocnera (npxmo annapar naprnn n cncreme rocyapcrnenntx opranon
26
)
naprnnoro oprana Hapxomnpoca, opasonannoro no nroram X cesa PKH() n 1921 r.
Inannonnrnpocner npocymecrnonan na nporxxennn 10 ner n eccmenno nosrnannxncx
H. K. Kpyncxo ]nrypo c esycnonno ontmenncrcxo noxntnocrtm.
B nosneconercxn nepno yxasannoe pasenenne ]ynxnn rontxo yrnynxercx.
Amnnncrparnnnte oprant ynpannennx xyntrypt cranonxrcx nce onee maccnnntmn, cosanax
cpey n rom uncne nx ]opmnponannx n +ro npemx nce onee axrnnnoro sanpoca na
nayuno-+xcneprnoe ocneonanne c]ept xyntrypt
27
(]enomen conercxo connonornn
xyntrypt). Cronr ormernrt, uro napannentno c +rnm nponeccom nerpannsannn c]ept
yupexenn xyntrypt nce onee ntpaxenntm cranonnrcx n nosnrnnncrcxn xapaxrep
nayuno-+xcneprno n anannrnuecxo exrentnocrn n +ro onacrn
28
.
Hpn +rom naprnnt annapar, ntnonnxmmn ]ynxnnm nenoro pyxonocrna,
oxastnaercx yxnantno sananen nonpocamn, cnxsanntmn c coepxarentntm onpeenennem
ecrnnx pyrnnnsnponanno cncremt rocyapcrnenno-amnnncrparnnntx opranon
29
: Annapar
HK KHCC n onacrn xyntrypt ncnonnxn ]ynxnnn nnnnnaropa, pyxononrenx, xonrponepa n
apnrpa Onaxo oren xyntrypt, cexperapn HK naprnn nouac sannmannct mentuamnmn
enamn, xoropte ornocnnnct x xomnerennnn yupexenn ncnonnnrentntx opranon nnacrn nnn
camnx rnopuecxnx comson, nanpnmep, omen xnnr na maxynarypy
30
.

25
Tem camtm, nomnmo npouero, tnn c]opmnponant ycnonnx nx npxmtx nnrepnennn conercxnx
pyxononrene, npexe ncero H. B. Crannna n H. C. Xpymena, n c]epy xyoxecrnenno nonnrnxn.

26
Hporoxont ecxroro cesa PKH(). C. 570.

27
Ouent macmrant cop crarncrnxn no nonpocam xyntrypnoro norpenennx npononncx, nnpouem, naunnax c
nepntx ner cymecrnonannx conercxoro omecrna cm. crartm H. Inymenxo n nacroxmem nsannn.

28
3ect noxasarentna, n uacrnocrn, exrentnocrt rpynnt connonoron xyntrypt no rnane c C. H. Hnornnxontm
(HHH xyntrypt Mnnncrepcrna xyntrypt PCuCP), ntcrynanmnx sa mnpoxomacmrante xonnuecrnennte
nccneonannx n +ro c]epe. Cp., nanpnmep: Connonornx xyntrypt. Btn. I / no pe. C. H. Hnornnxona //
Mnnncrepcrno xyntrypt PCuCP. HHH xyntrypt. Tp. 9. M.: Conercxax Poccnx, 1974; Connonornx xyntrypt.
Hponema connantntx noxasarene pasnnrnx xyntrypt. C. nayu. rp. A 108 / no pe. C. H. Hnornnxona. M.: HHH
xyntrypt, 1982. Hone connonornx xyntrypt n nosneconercxn nepno ne xnnxercx onopontm, n nem
npncyrcrnymr pasnnunte rpynnt n xon]nnxrt, no +ror nonpoc rpeyer orentnoro paccmorpennx.

29
Bectma penpesenrarnnnoe npecrannenne xapaxrepa nonpocon, c xoroptmn paoran ntcmn naprnnt opran n
+ro npemx, moxno nonyunrt no npoonxammecx cepnn nynnxann coornercrnymmnx oxymenron annapara HK
naprnn: Annapar HK KHCC n xyntrypa. 19731978. oxymenrt: n 2 r. / orn. cocr. T. Tananen. T. 1. M.: POCCH3H,
2011.

30
Bectma penpesenrarnnnoe npecrannenne xapaxrepa nonpocon, c xoroptmn paoran ntcmn naprnnt opran n
+ro npemx, moxno nonyunrt no npoonxammecx cepnn nynnxann coornercrnymmnx oxymenron annapara HK
naprnn: Annapar HK KHCC n xyntrypa. 19731978. oxymenrt: n 2 r. / orn. cocr. T. Tananen. T. 1. M.: POCCH3H,
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 12
Tem ne menee n +romy nocnxmena nocnenxx uacrt crartn omax renennnx saxnmuanact
n rom, uro cncrema oprannsannn yupexenn xyntrypt n nosneconercxn nepno
pasn]]epennnponanact co c]epo neno-coepxarentnoro onpeenennx cocrnenno
exrentnocrn, no ymonuannm npeocrannxx +ry xomnerennnm naprnno-neonornuecxo
nocncreme conercxoro omecrna, no ononpemenno paspacraxct xax oprannsannonnax crpyxrypa.
Moxno npenonoxnrt (n +ro npenonoxenne x cunram ouennntm n annom xonrexcre n cnny
cnenn]nxn mpoxparnuecxnx oprannsann xax raxontx), uro cnecrnnem +roro crana
nosmoxnocrt cymecrnonannx n pacmnpennx omnpno nonyreneno sont, n xoropo nocrenenno
pasnopaunnanact cocrnennax coepxarentnax xyntrypnax xnsnt, ne noammaxcx
]ynxnnonantno-onpeenennomy xonrponm co cropont naprnno-neonornuecxnx opranon
31
.
urot oocnonart +ror resnc, ncnontsyem sect cnoero poa reneonornuecxn npnem ne
ocranannnnaxct na anannse cnoxneme npomexyrouno ncropnn, oparnmcx x xoneuno rouxe
pasnnrnx conercxo nnnnnnsannn, xoropax ]nxcnpyer ncropnuecxn cnoxnnmeecx cocroxnne
nnrepecymme nac onacrn n nameuaer onrocpounte nnant na yymee. Ho cuacrtm, n namem
pacnopxxennn ecrt ynnxantnt marepnan nanonee ]ynamenrantnt +xcneprno-nnanont
oxymenr, cosannt na nsnere cymecrnonannx CCCP, Komnnexcnax nporpamma
nayuno-rexnnuecxoro nporpecca CCCP na 19862005 rot
32
(anee KH), xoropt onxen
tn nxnmuart 60 romon. Hporpamma ne rontxo npecrannxer coo maxcnmantno
+xcneprno-]ynnponannt oxymenr raxoro poa, cosannt sa nce conercxoe npemx, no n
xnnxercx nocnene onrocpouno nporpammo pasnnrnx CCCP, nororonnenno n
nosneconercxn nepno. Hponeme xyntrypt n rom nanonee onpeenennom cmtcne, xoropt
c]opmnponancx n +xcneprnom coomecrne conercxnx yuentx, nocnxmen pasen Pasnnrne
xyntrypt roma Connantnte nponemt nontmennx naponoro narococroxnnx n pasnnrne
xyntrypt.
B npeamyne anropt pasena pncymr onontno pamarnunym xaprnny xyntrypt
(xomnnexcnoro rereporennoro npemera) n xax oexra nnannponannx n ynpannennx, n c rouxn
spennx snannx (nn]opmannonno ast) o ne n conercxom omecrne. Cnecrnnem +roro
xnnxercx ]parmenrnponannt noxo x xyntrype, xoropax onennnaercx ne no ncex cnonx
nnyrpennnx n nnemnnx cnxsxx n ornomennxx ne xax nenocrnoe opasonanne, cncrema, no c
nomomtm nenonnoro pxa nsonnponanntx, uacro nnoxo conocrannmtx noxasarene, ornecenntx

2011.

31
Hoonte renente sont tnn nosmoxnt axe nnyrpn neonornuecxoro xpa CCCP n onacrn ]nnoco]nn.
Cm., nanpnmep, oxymenrantnt ]nntm A. Apxanrentcxoro Oren (2010).

32
Komnnexcnax nporpamma nayuno-rexnnuecxoro nporpecca CCCP na 19862005 rot. Hponemnt pasen 3.2.
Connantnte nponemt nontmennx naponoro narococroxnnx n pasnnrne xyntrypt (nx cnyxenoro nontsonannx).
M.: Axaemnx nayx CCCP; Iocyapcrnennt xomnrer CCCP no nayxe n opasonannm, 1983. B nopxxe cnpanxn (KH,
c. 414415) npnneem cnncox unenon xomnccnn, sannmanmecx nororonxo paccmarpnnaemoro sect roma
Komnnexcno nporpammt (ne nxnmuax pxontx cocrannrene nx eme 69 uenonex): npecearent
C. C. Barannn, npecearent B. u. Maep, samecrnrenn npecearenx F. I. Ipeennnxon, T. H. 3acnancxax,
H. M. Pnmamencxax, B. M. Pyrrasep, P. . uaxnon, yuente cexperapn A. C. Fnm, T. H. Knxuxo. unent xomnccnn:
F. A. Fann, I. B. Fanxn, B. E. Facxaxon, H. B. Fecryxen-Haa, A. I. Bnmnencxn, H. A. Iopon, F. A. Ipymnn,
H. F. Iyrunn, H. C. errxpt, H. E. ncxnn, A. M. Xanon, X. A. 3aonuxoncxax, B. I. 3nnnn, H. I. 3yona,
B. A. Kanmtx, K. K. Kapramona, 3. B. Knonon, T. H. Kopxrnna, T. A. Kypnna, M. C. Hannen, H. H. Haxman,
R. A. Henaa, H. T. Henxnn, H. A. Heunnopenxo, CH. Hnxanopon, H. B. Hnxn]opon, A. B. Opnon,
B. B. Hannopxoncxn, C. H. Hnornnxon, F. F. Hpoxopon, C. C. Huennnnen, B. 3. Poronnn, O. H. Caenxo,
A. A. Cepreen, A. H. Cmnpnon, R. V. uoxr-Faymxnn, A. H. uyxnon, R. E. Benxxon, B. A. on, I. A. pemenxo.
K coxanennm, anropt npnneent omnm cnncxom, a ne no pasenam.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 13
nnmt x orentntm yuacrxam c]ept xyntrypt
33
. Tem ne menee, renepannsyx pasnnunte
noxot x anannsy n, coornercrnenno, ynpannennm c]epo xyntrypt, Hporpamma ntenxer
cneymmne nosmoxnte crparernn ynpannennx n +ro c]epe:
1) nopmarnnnax moent (ocnonannax na pacuere pannonantntx nopm norpenennx
npoyxron n ycnyr xyntrypt nacenennem n pannonantnom norpenrentcxom mxere);
2) moent npenournrentnoro opasna (ntenenne rpynn nacenennx, ornnuammnxcx
nexoroptm conoxynntm nnunocrntm norennnanom snannx, rpyonax n omecrnennax
axrnnnocrt, +crernuecxn nxyc n r. n. n onennnaemtx n xauecrne xenarentnoro opasna, n
nanpannennn xoroptx onxnt nnrartcx pyrne connantnte rpynnt);
3) ncropnuecxax moent pasnnrnx xyntrypt (ntxnnenne n npornocrnuecxax onenxa
peantntx onronpemenntx renennn, nanmaemtx n omecrne)
34
.
Cocrannrenn nporpammt ntnpamr nmenno rpertm crparernm, uro, xax noxastnaer
antnemn rexcr oxymenra, na ene oxastnaercx conepmenno nerpantno n nnonne
nosnrnnncrcxo anannrnuecxo nponeypo. A nmenno annpoxcnmanne xonnuecrnenntx
renennn n onacrn npoyxron n ycnyr xyntrypt (r. e. ocnonntx ennnn xyntrypno
npoyxnnn, ]nxcnpyemtx oprannsannxmn xyntrypt, nxnmuax CMH, cnexraxnn, ]ont
nnnorex, renenemanne n r. .), mxera ocyronoro npemenn, sarpauennoro nacenennem na ror
nnn nno nn norpenennx xyntrypt (naxnemn n annom oxymenre noxasarent,
coornercrnymmn nexoroptm omnm meroonornuecxnm renennnxm n nosneconercxo
connonornn), nnamnxn xannrantntx sarpar na c]epy xyntrypt. Hntmn cnonamn, aercx
crarncrnuecxax nnamnxa nsmenennx pxa ocnonntx xonnuecrnenntx noxasarene (sa nepno c
1960 r.), a sarem ona annpoxcnmnpyercx na nepno o 2005 r. Taxnm opasom, n +xcneprno c]epe
nsnpaercx cyryo nerpantnt noxo crarncrnuecxn ]ynnponanno annpoxcnmannn, rora
xax nnxaxoro +xcnnnnnrnoro neonornuecxoro nnn nonnrnuecxoro coepxannx annax
nporpamma nonpocry ne nmeer. Kyntrypa oxonuarentno npenpamaercx n cert oprannsann n
yupexenn, nonnmaemtx n nosneconercxn nepno xax nexax camocroxrentnax peantnocrt,
onapyxnnammax cocrnennym nnamnxy, xoropym n cneyer nsyuart, a onnpaxct na nsyuenne
nnannponart ee camocroxrentnoe noneenne. Hpn +rom nneuarnxer cam nepeuent rnnon +rnx
oprannsann, nosnonxmmn nonxrt, uro xe npecrannxer coo xyntrypa n nosnem conercxom
omecrne (yyun yxe neomcrnenno orenenno or c]ept opasonannx n nayxn). Taxnx
orpacne n noorpacne xyntrypt anropam yaercx npn maxcnmantnom yponne oomennx
ntennrt 16 nnon, rpynnnpyemtx xax nnt xyntrypnoro / mennoro norpenennx n ocyronoro
npemxnpenponoxennx
35
:
1) urenne raser;
2) urenne xypnanon n xnnr;
3) npocmorp renenepeau;
4) npocnymnnanne panonepeau;
5) nocemenne xnno;
6) nocemenne rearpantntx cnexraxne;
7) nocemenne xonnepron;

33
KH. C. 339.

34
KH. C. 340.

35
KH. C. 341.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 14
8) nocemenne nnpxontx npecrannenn;
9) nocemenne cnoprnnntx spennm;
10) nocemenne maccontx meponpnxrn (nexnn, remarnuecxnx neuepon, neuepon ortxa n
r. n.) xnyon n pyrnx xyntrypno-npocnernrentntx yupexenn;
11) nocemenne myseen n ntcranox;
12) nocemenne napxon;
13) nmnrentcxne sanxrnx (nxnmuax rax nastnaemym xnynym exrentnocrt);
14) sanxrnx no nneomeopasonarentntx n nenpo]eccnonantntx mxonax;
15) sanxrnx ]nsxyntrypo n cnoprom;
16) sanxrnx rypnsmom, yuacrne n +xcxypcnxx.
Ecnn pesmmnponart n +ro uacrn nror conercxoro +xcnepnmenra no crponrentcrny
yupexenn (oprannsann) xyntrypt, ro cneyer cxasart, uro cosannax cncrema n xoe
nnrentnoro nponecca n]]epennnannn ]ynxnn nocne ]opmantnoro sanepmennx xyntrypno
penonmnnn n xonne 1930-x roon npnopena neotuano maccnnnt n npn +rom nerpantnt
xapaxrep, nopasymenammn ntnecenne coepxarentntx +nemenron nennocrnoro n
neonornuecxoro cnocrna n +xcrepnantnte annapart naprnno-neonornuecxoro
pyxonocrna
36
.
Cneymmn acnexr paccmarpnnaemoro nonpoca saxnmuaercx n rom, uro, xax oruernnno
]nxcnpymr anropt Hporpammt 1983 r., annax cert yupexenn n oprannsann n
noxonrpontntx nm npoyxron ne connaaer nonnocrtm c camnm npemerom ynpannennx.
Taxontm n ecrnnrentnocrn xnnxercx xyntrypnax exrentnocrt nacenennx, nonnmaemax xax
rnannt (xoneunt) oexr nenenoro paccmorpennx
37
, uro ecrecrnenno ntrexaer ns
ncxonoro noctna nporpammt: n nenrpe nce xnsneexrentnocrn connanncrnuecxoro
omecrna naxonrcx uenonex
38
. Ho ornomennm x xyntrypno exrentnocrn nacenennx, xax
ronopnrcx n oxymenre, exrentnocrt mnorouncnenntx nncrnryron xyntrypt onennnaercx n
xauecrne ncero nnmt neoxonmo npenoctnxn n naxnemero ycnonnx ee peannsannn. B ro xe
npemx, c yuerom omnx npnnnnnon n cymecrnymme npaxrnxn naponoxosxcrnennoro
nnannponannx n ynpannennx n c]epe xyntrypt, +ror nropo (nounnennt,
,oecneunnammn) +nemenr cncremt oxastnaercx nenocpecrnenntm (nnxamnm) npemerom
nporpammnponannx
39
.
Ecnn nepenecrn +ror resnc na xstx ncnontsyemo n anno crarte anannrnuecxo
repmnnonornn, sect nnonne nonnmaercx n nonxrnno aprnxynnpyercx pasnnune nncrnryron
(rounee, onoro ns acnexron nncrnrynnonantnoro noneennx, nmnnnnnrno acconnnponannoro c
onacrtm xyntrypt (xyntrypnax exrentnocrt nacenennx) n yupexenn n oprannsann,

36
B nopxxe axryantnoro xommenrapnx moxno samernrt, uro ycrpanenne nocnennx n nocrconercxn nepno
npnneno x romy, uro coxpannnmnecx n cnny nncrnrynnonantno nneprnocrn yupexennx xyntrypt (uacrt xoroptx
ocranact na anance nnacre pasnoro yponnx, rora xax pyrax nnn ncuesna concem, nnn mon]nnnponanact n
ptnouno cpee) norepxnn ncxxym onpeenennocrt n opnenrnpt n cnoe exrentnocrn. C oomenno rouxn spennx
+ro ntrnxnr xax ynaox xyntrypt, a no ]axry xnnxercx cnryanne xpane ]parmenrannn +ro c]ept. Vupexennx
xyntrypt norepxnn cnoe npenasnauenne, onpeenxnmeecx n saananmeecx nnemnnm opasom n conercxom
rocyapcrne, n crann (ecnn noome crann) ]opmnponart nonoe cnonranntm n xaornuntm opasom.

37
KH. C. 346. 3ect n anee nouepxnnanne n opnrnnane. B. K.

38
KH. C. 345.

39
KH. C. 346.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 15
npnuem yrnepxaercx, uro ynpannenuecxoe nosecrnne na nepnte (exrentnocrt
40
) nosmoxno
nnmt uepes nropte (mnorouncnennte nncrnryrt xyntrypt n nonxrnnom xstxe opnrnnana).
Taxnm opasom, ecnn pesmmnponart nror conercxoro +xcnepnmenra no crponrentcrny
nncrnryron (n name anannrnuecxo repmnnonornn), ro moxno cxasart cneymmee. B pannn
nepno conercxo nnacrn no.umura e oo.acmu uucmumvmoe n no.umura e oo.acmu v:peroeuu
paccmarpnnamrcx n uacrnocrn, n xstxe Hennna xax antrepnarnnnte pyr pyry. B nocnene
xe ]ase cymecrnonannx conercxoro omecrna yponent yupexenn nocnpnnnmaercx xax
neormenxemax annocrt n nepnnunt n nncrpymenrantnom cmtcne, xorx n nounnennt c rouxn
spennx xoneuntx nene oexr ynpannenuecxoro nosecrnnx.
Hpn +rom npnnonmte n oxymenre crarncrnuecxne cneennx (cm. ran. 1) amr orarym
nnmy nx pasmtmnennx o rom, nacxontxo mnoronernne ycnnnx n onacrn xyntrypt npnnecnn
nnot c rouxn spennx nopmarnnno-npocnemenuecxo ycranonxn conercxo nnacrn
41
.
B nopxxe xommenrapnx x anntm nn]pam ronopnrcx: necmorpx na nponcmemne
cnnrn, yuacrne nme n xyntrype ocraercx n crpane no-npexnemy neocrarouno pasnnrtm,
ncntrtnax ceptesnym xonxypennnm co cropont nnon exrentnocrn, ]nrypnpymmnx n
nocnene crpoxe rannnt n connaammnx no npenmymecrny c naccnnntm ortxom,
eccmtcnenntm ynnannem cnoonoro npemenn, a raxxe npxmtm yuacrnem nme n
,anrnxyntrype (ntxncrno, anrnomecrnennoe noneenne n r. n.)
42
.
Hrax, saaua xyntrypno penonmnnn oxasanact ycnemno maccontm opasom pemena
conercxo nnacrtm nnmt n pxe onacre (rpamornocrt, opasonanne, rnrnena, nocrpoenne
nannonantntx xyntryp n pamxax nonnrnxn nonoxnrentno ncxpnmnnannn nepyccxnx
nannonantnocre
43
). Onaxo n rom, uro xacaercx oxyntrypnnannx ocyrontx ranrycntx
npaxrnx sa npeenamn omennx n cemenom xpyry n npemenn, npononmoro c ertmn, ena no
cymecrnymme crarncrnxe ocroxr anexo ne necrxmnm opasom n uacrn optt c
anrnxyntrypo. 3ect cronr raxxe oannrt, uro rannna nocrpoena raxnm opasom, urot
cmxrunrt +ror neyont ntno. B uacrnocrn, c yuerom nexoroptx oreuecrnenntx rpannn
nectma nponemarnuno nponecrn rpannny mexy ntxncrnom n nnecementm omennem.
Hntmn cnonamn, anrnxyntrypa, eccmtcnennax pacrpara cnoonoro npemenn npoonxaer
omnnnponart n conercxo nncrnrynnonantno cpee necmorpx na nce ycnnnx yupexenn n
oprannsann xyntrypt. Xapaxrepnt ncxypcnnnt mrpnx: xorx nonnrnsnponannt xstx
nepnoa cocrnenno xyntrypno penonmnnn n CCCP ocrancx anexo n npomnom, npaxrnxn
noneennx, ntxoxmne sa npeent cerxn xyntrypno-ocyronoro npemxnpenponoxennx n ero
nopmarnnno oopxemtx ]opm (opasonanne, xyntrypnax exrentnocrt, cemtx n ern),
oosnauamrcx repmnnom anrnxyntrypa, xonnorannn xoroporo yt ro n cmtcne nonnrnxn

40
Honxrne exrentnocrt o]opmnxer mnoxecrno pasnoopasntx nosneconercxnx rymannrapntx nanpannenn
cp. mtcneexrentnocrnt noxo I. H. Beponnnxoro n ero nocneonarene, paort 3. Mapxapxna o xyntrype
n r. . B nopxxe paoue rnnorest npenonoxy, uro anomantno ntcoxax nonynxpnocrt +roro nonxrnx cnxsana c
camotrno n nnrennexryantno-nsonnponanno or sananoro xonrexcra nontrxo ocymecrnnrt, n repmnnonornn
C. Xonna, crpyxrypanncrcxym opnenrannm, npncymym n rom uncne xnacconomy noxoy mapxcnsma, na
xyntrypanncrcxym napanrmy, onee opnenrnponannym na arenra, npaxrnxn n r. . (o pasnnunn +rnx nyx
napanrm cm.: Xo.. C. Kyntrypnte nccneonannx: ne napanrmt // Horoc. 2013. A 1. C. 157183).

41
KH. C. 366.

42
KH. C. 366.

43
O nexoroptx acnexrax ncropnn +ro nonnrnxn cm. crartm T. mnrpnena n nacroxmem nsannn.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 16
nnn n cmtcne ]nsnxn yxastnamr na nenpnmnpnmoe, rax cxasart, onronornuecxoe npornnopeune,
neconmecrnmocrt n, cneonarentno, ynnuroxenne.

Tannna 1. Oem n crpyxrypa cnoonoro npemenn n ycpenennte cyrxn (n pacuere na
ymy nacenennx)

Taxnm opasom, necmorpx na nce ycnnnx conercxo nnacrn, n xyntrypno penonmnnn ona
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 17
rax n ne cmorna oepxart pemnrentno noet, nponemy ne yanoct nonnocrtm pemnrt c
nomomtm oprannsann n yupexenn.

Kypenno B., 2013

Pycnau Xec1auon. Heu coupanacu ynpannn1u nap1un, cospan uuuuc1epc1no
kynu1ypm CCCP
44


V Conercxoro Comsa n onacrn xyntrypt ecrt onn neocnopnmt npnopnrer nsoperenne
rocyapcrnenno xyntrypno nonnrnxn. Hmenno n CCCP, cpasy nocne cmeprn H. B. Crannna n
1953 r., tno oprannsonano nepnoe n mnpe mnnncrepcrno xyntrypt. Hpomno concem nemnoro
npemenn, n npnmepy CCCP n onacrn xyntrypnoro crponrentcrna nocneonann ne rontxo crpant
rpertero mnpa, no n xannranncrnuecxne: cnauana upannnx e Ionnx n 1959 r., sarem
ontmnncrno enponecxnx rocyapcrn: annx n 1961 r., Hrannx n 1974 r., Hcnannx n 1977 r.
n r. n.
Ceronx rpyno onennrt, cxont nsymnrenen cam ]axr oprannsannn mnnncrepcrna xyntrypt.
C +noxn Hpocnemennx n o namnx ne xyntrypa tna ne crontxo nee nnn cnenn]nuecxo
peantnocrtm, cxontxo nonem, nnyrpn xoroporo nennct cnoxnte eart no mnpoxomy xpyry
nponem: o uenoneuecxo npnpoe, nporpecce, +nonmnnn, opasonannn, pasyme nnn nnnnnnsannn,
o pasnoro poa mentmnncrnax nnn nenrnunocrxx, o ncxyccrne n rnopuecrne n npou. Ho npyr n
1953 r. KHCC npenpamaer esrpannunoe n ena nn onpeenennoe none xyntrypt n oexr
rocyapcrnennoro amnnncrpnponannx. Conercxax mpoxparnx npncrynaer x paspaorxe
nopmarnnon n napamerpon ynpannenuecxo neprnxann, xnann]nxannonntx rpeonann x
cnennanncram n xapam, xpnrepnen onenxn rexymero cocroxnnx xyntrypt. 3arem +ra nnnonannx
noxnartnaercx pyrnmn rocyapcrnamn. 3]npnax n ena ynonnmax npnpoa nonoro oexra
npannrentcrnenno saort ne memaer rocyapcrnenntm mamnnam ocnannart nonoe none
exrentnocrn.
Ham ananns cocpeorouen ncxnmunrentno na marepnanax ceson naprnn (or PCPH o
KHCC). B nnx mt onapyxnnaem nmenno ro, uro nyxno nx renernuecxoro anannsa xyntrypt,
npannrentcrnennym pannonantnocrt, xoropo pyxonocrnonannct naprnnte ]ynxnnonept.

Om no.umuru r rv.imvpe
o 1919 r. repmnn xyntrypa ne nmen oxrpnnantnoro craryca n cnonape ontmennxon.
Ero ynorpenxnn xax cnnonnm repmnnon nponarana, arnrannx, npocnemenne, xoropte
uacro snyuann xax nsanmosamenxemte. Honxrne ne yxopennnoct n cnenre naprnno macct.
Orentnte enerart ncntrtnann x nemy neonepne. Tax, Maprtn Hannc nomnnaer
oprannsonannt ontmennxamn n Pnre naprnnt Kyntrypnt nenrp, sameuax, uro nasnanne
oraer mentmennsmom
45
. Mentmennsmom oranano nmenno or xnaccono nerpantnoro
npnnararentnoro xyntrypnt.
Pasnrentnax nepemena nponcxonr no npemx VIII cesa PKH() n 1919 r., xora

44
Crartx nororonnena n pamxax nporpammt ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 npoexr 2012 r.
Haoparopnn nccneonann xyntrypt Henrpa ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 uynamenrantnte
connoxyntrypnte crpyxrypt n nponecct conpemennocrn: Kyntrypnax cncrema moepna n ocnonnte crparernn
xyntrypno nonnrnxn n CCCP.

45
Becro ces PCPH (ontmennxon). M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1958. C. 176.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 18
B. H. Hennn ]opmynnpyer resnct, xoropte naonro onpeenxr npecrannennx naprnn o xyntrype.
B onom ns oxnaon on nonnmaer nponemy xyntrypt n xonrexcre nnyrpenne nonnrnxn, xora
peut saxonr o npnnneuennn ypxyasntx cnennanncron na cnyxy. Hennn npornnonocrannxer
omporpamus+ n rv.imvpv xax pasnte mornnannn x rpyy. Tpy paounx mornnnponan
ncxnmunrentno omporpamu:ecru, r. e. paoune rpyxrcx noromy, uro nx npnnyxamr.
Onaxo mornnannx ypxyasntx cnennanncron nnax xyntrypnax; n ne orcyrcrnyer
npnnyxenne. B npnnnnne, cnennanncron moxno npnnyxart x uemy yrono, no rontxo ne x
rpyy. Hx moxno sacrannrt ne yuacrnonart n xonrppenonmnnn, ycrpamnrt, no nor
sacrannrt paorart ns-no nanxn [+ror] cno nentsx 3rn nmn npnntxnn x xyntrypno
paore. Fmpoxparnsm, r. e. nexyntrypnax mornnannx x rpyy, npoxnnxer cex xax rnannoe
ntpaxenne xyntrypno nepasnnrocrn Poccnn. Hmenno +ra nexyntrypnocrt nonnxaer
Conercxym nnacrt n noccosaer mpoxparnm
46
. Kyntrypa nx Hennna n annom xonrexcre
+ro noxasarent cnoconocrn paounx x camooprannsannn n ynpannennm
47
. H +ra cnoconocrt
npoxnnxercx xax na nponsnocrne, rax n n rocyapcrnennom ynpannennn.
Ho xyntmnnannn nennncxoe paccyxenne ocrnraer, xora on ]opmynnpyer
crparernuecxym nent naprnn nonnax noea na mpoxparnsmom n ynnuroxenne
rocyapcrnenno nnacrn xax raxono. na ycnonnx onxnt oecneunrt ycnex +ro crparernn: 1)
nonneuenne ncero rpyxmerocx nacenennx norononno n paory no ynpannennm rocyapcrnom n
2) nontmenne xyntrypnoro yponnx
48
. Hnaue ronopx, ynnuroxenne rocyapcrna nx Hennna
nponcxonr ononpemenno c pocrom xyntrypt rpyxmnxcx.
B nennncxom paccyxennn uyrt nnxe noxnnxercx eme ona onnosnnnx mexy sarouo+ n
npaeo+, c ono cropont, n rv.imvpo c pyro. Conercxoe rocyapcrno ntnyxeno
npnerart x npnnyxennm n nacnnnm. H n +rom cmtcne ono rouno rax xe npenxrcrnyer
norononnomy nonneuennm nacenennx n ynpannenne. Ho n ypxyasntx crpanax mpoxparnsm
nacaxaercx saxonom, a mt, ronopnr Hennn, cenann, urot +rnx nomex y nac ne ocranoct.
B Conercxo Poccnn ecrt pyroe npenxrcrnne nnsxn xyntrypnt yponent: xpome saxona
ecrt eme xyntrypnt yponent, xoropt nnxaxomy saxony ne nounnnmt. Horomy conercxax
nnacrt ntnyxena saxpennrt saxonoarentno xnacconoe nepanencrno n cnoe nepno
xoncrnrynnn 1918 r., noxa mt cnortxaemcx o neocrarounym xyntrypnocrt macc. H +ro
nepanencrno mt ormennm, xax rontxo nam yacrcx nonxrt xyntrypnt yponent
49
. Hounnxx
npano xyntrype, Hennn cneyer anrnnpanonomy na]ocy Mann]ecra xommynncrnuecxo
naprnn
50
, xora yrnepxaer, uro norononnomy nonneuennm macc n ynpannenne npenxrcrnyer
ypxyasnt saxon, x xoropomy ntnyxena npnerart conercxax nnacrt.
Hpocrpannoe paccyxenne Hennna o xyntrype nocnyxnno nx eneraron VIII cesa PKH()
ronuxom x rnopuecxnm nmnponnsannxm, n onn ocnannann nonte xonnenryantnte nosmoxnocrn,

46
Boctmo ces PKH(). M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1959. C. 58.

47
Boctmo ces PKH(). M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1959. C. 59.

48
Boctmo ces PKH(). M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1959. C. 397.

49
Boctmo ces PKH(). C. 6364.

50
Mann]ecr ronxonan npano xax nosneennym n saxon nonm npanxmero xnacca (Maprc K., Juee.ic 4.
Mann]ecr xommynncrnuecxo naprnn. T. 4 // Mapxc K., 3nrentc u. Cou.: n 50 r. M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1957.
C. 443).

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 19
ntraxct npncnoconrt xyntrypy x pasntm nonnrnuecxnm xonrexcram. Honxrne xyntrypa
sanrpano cmtcnamn. Btpaxenne nnsxn yponent xyntrypt npenpamanoct n ynnnepcantnoe
oxcnenne nponem n rpynocre, uro ntrnxeno nno pas onontno neyxnmxe. B oxnae o
sementno nonnrnxe enerar Kypaen onnctnaer conxost xax nenrpt ne rontxo arpnxyntrypnte,
no n xyntrypnte, xax mecro, re xpecrtxnnn mor t yonnernopxrt cnon xyntrypnte
norpenocrn n nonyunrt arpnxyntrypnym nomomt
51
. Cnnxenne xyntrypt n arpnxyntrypt
nocnponsnonnoct n coxpanxnoct onontno onro. B 1927 r. na XV cese BKH() xpecrtxnxa ns
Honrancxoro oxpyra Faamxona ronopnr: Tontxo nam, ronapnmn, nyxno npocnemenne, noromy
mt eme ouent remnt, ne nsxnnct eme ceptesno sa xyntrypnym paory. Eme ne snamr, xax necrn y
nac +ry paory. V nac, nanpnmep, noxnnnoct xyntrypnoe cnnnonocrno
52
. Cnnxenne nyx
omonnmon nouepxnnaer, nacxontxo marepnantno nonnmanact xyntrypa remn, xro cnyman na VIII
cese Hennna, xax marepnantnocrt rexnnxn, copron nnemennoro cxora nnn sepnontx.
Tesnct Hennna nmenn anexo nymne cnecrnnx. Hepeoe: re ]ynxnnn omero
pyxonocrna n ynpannennx, xoropte n ypxyasnom omecrne ntnonnxno npano, n nonom
omecrne onxna tna nepexnartnart xyntrypa. Bmopoe: xyntrypnax rouxa spennx
onpeennna crparernm n raxrnxy npanxme naprnn, xoropax cocroxna n nocrenennom
ynnuroxennn rocyapcrna n mpoxparnn, n ntrecnennn ynpannennx pasnnro xyntrypo. Orcma
npemennte orpannuennx n raxrnuecxne saaun: naprnx ne moxer nosnonnrt cee ynpasnnrt
nn npano, nn rocyapcrno o rex nop, noxa omecrno ne ocrnrner xyntrypnoro panencrna, a
noromy cneyer cncremarnuecxn paorart na ynnuroxennem nepanencrna onee
oprannsonannoro nponerapnara c xpecrtxncrnom
53
.
Hennncxne resnct nomnn n Hporpammy naprnn, npnnxrym VIII cesom PKH(), a norom
tnn saxpennent n pesonmnnn XV cesa BKH() (1927): ynpomenne ]ynxnn ynpannennx
npn nontmennn xyntrypnoro yponnx rpyxmnxcx neer x ynnuroxennm rocyapcrnenno
nnacrn
54
. B nonno mepe snaunmocrt, xoropym naprnx npnanana xyntrypno nonnrnxe,
npoxnnnact n oxnae Ptxona, nocnxmennom nepno conercxo nxrnnerxe: naunnax yxe c
nnxamero roa na xyntrypy mt onxnt anart ornocnrentno ontme, uem axe na
noccranonnenne xosxcrna Fes tcrporo xyntrypnoro pocra mt ne cmoxem no-nacroxmemy
nepexoncrpynponart name xosxcrno
55
.
Cunraercx, uro nauano xanonnsannn repmnna xyntrypa xax naxnemero +nemenra
crponrentcrna connannsma tno nonoxeno paoro Hennna O xoonepannn (1923). B +ro
neontmo, no naxno crarte xyntrypa tna naxpenxo cnxsana n onom cnonocouerannn c
penonmnne: Kyntrypnax penonmnnx +ro nent nepenopor, nenax nonoca xyntrypnoro
pasnnrnx nce napono macct
56
. Onaxo nexoropte nen crartn snyuar no-nonomy n xonrexcre
cxasannoro Hennntm na VIII cese PKH().

51
Boctmo ces PKH(). C. 233.

52
XV ces Bcecomsno Kommynncrnuecxo Haprnn (). M.: Ioc. ns-no, 1928. C. 267.

53
Boctmo ces PKH(). C. 64.

54
XV ces Bcecomsno Kommynncrnuecxo Haprnn (). C. 560561.

55
XV ces Bcecomsno Kommynncrnuecxo Haprnn (). C. 778779.

56
Heuuu B. H. O xoonepannn // Honn cop. cou. (5-e ns.). T. 45. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 19651975. C. 372.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 20
B uacrnocrn, Hennn nnmer o rom, uro cpasy nocne saxnara nnacrn ontmennxamn
nsmennnact rouxa spennx na connannsm. Pantme ona tna nonnrnuecxo, renept xe nenrp
rxxecrn menxercx o roro, uro nepenocnrcx na mnpnym oprannsannonnym ,rv.imvpuvm
paory. On enaer, npana, oronopxy, uro no.umu:ecra nepcnexrnna coxpannnact, no rontxo
n mexynapontx ornomennxx. Onaxo, ecnn orpannunrtcx nnyrpennnmn +xonomnuecxnmn
ornomennxmn, ro y nac ecrnnrentno renept nenrp rxxecrn paort cnonrcx x
xyntrypnnuecrny.
Honeem npenapnrentnt nror: no-nepntx, nponemarnxa xyntrypt recnemnm opasom
cnxsana c vnpae.euue+ n pvroeoocmeo+; no-nroptx, neantnax npoexnnx xyntrypt
npnoperaer cnom opnrnnantnym xoncncrennnm naroapx rpem onnosnnnxm: xyntrypa
mpoxparnsm, xyntrypa npano, xyntrypa rocyapcrno; n-rpertnx, xyntrypnax rouxa spennx
omnnnpyer ne rontxo na npanono, no raxxe na nonnrnuecxo n +xonomnuecxo. Taxnm
opasom, xyntrypnax onrnxa onxna tna onpeenxrt nocne Oxrxptcxo penonmnnn
crparernm crponrentcrna connannsma n xommynnsma.

Ooermi rv.imvpuo no.umuru u annapami vnpae.euu
Hpannrentcrnennax pannonantnocrt ncera ntpaxaercx n peyxnnn cnoxnocrn mnpa x
onpeenennomy acnexry mnpa
57
. Taxnm acnexrom connantnoro mnpa nx ontmennxon crana
xyntrypa: pasnoponte ]enoment connantntx, +xonomnuecxnx n nonnrnuecxnx ornomenn
peynnponannct x xyntrypntm pasnnunxm, xoropte n nepcnexrnne ycnnnxmn naprnn onxnt
tnn trt npeoonent. Taxoe ynpomenne ecrnnrentnocrn nopoxano nonym connantnym
ecrnnrentnocrt, nonte oexrt nonnrnuecxoro nosecrnnx n nonym xaprorpa]nm
connantno peantnocrn.
Knacconax rouxa spennx tna neoxonma na +rane nonnrnuecxoro saxnara nnacrn.
Kyntrypnax rouxa spennx, n xoropo noxnnnact norpenocrt n xoe crponrentcrna
xommynnsma, oxasanact onee cnoxno: xpome xnaccontx pasnnun ona nxnmunna nent
xomnnexc nntx connantntx pasnnun, xoropte tnn npenpament n camocroxrentnte oexrt
ynpannennx n rpeonann ocotx annaparon. Hnxe mt npnnonm cnncox rex xyntrypntx
pasnnun, xoropte uame ncero ynomnnannct na cesax:
1) xnacconte (nosmoxna ]opmynnponxa pasptn mexy ropoom n epenne);
2) nannonantnte (nnora cnnnamrcx c xon]eccnonantntmn);
3) opasonarentnte;
4) renepnte;
5) nospacrnte;
6) tronte;
7) rexnonornuecxne n nponsnocrnennte nantxn;
8) oprannsannonnte (nantxn camooprannsannn n camoynpannennx);
9) uyrt nosxe ntennrcx pasptn mexy ymcrnenntm rpyom n ]nsnuecxnm na ase
noema xyntrypno-rexnnuecxoro yponnx paouero xnacca o yponnx paornnxon
nnxenepno-rexnnuecxoro rpya
58
.
Kyntrypnax nepcnexrnna, nnrerpnponanmax nomnmo xnaccontx pasnnun mnoxecrno
pyrnx, npenonarana cert cnoxntx n neonopontx oexron. 3ra cnoxnocrt nmena necxontxo

57
Cromm r. Fnarnmn namepennxmn rocyapcrna. Houemy n xax nponannnnct npoexrt ynyumennx ycnonn
uenoneuecxo xnsnn. M.: Vnnnepcnrercxax xnnra, 2007. C. 149150.

58
XVIII ces Bcecomsno Kommynncrnuecxo Haprnn (). M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1939. C. 311.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 21
nsmepenn. Bo-nepntx, mnpora n pasnoopasne cnexrpa nepeuncnenntx pasnnun. Bo-nroptx,
nosmoxnocrt rnpnntx couerann ntenenntx pasnnun. Hanpnmep, orcranocrt nannonantntx
pernonon onnctnann, pente]no nouepxnnax ]eoantnym xnacconym crpyxrypy,
narpnapxantnocrt tra, nerpamornocrt nnn xyntrypnym orcranocrt xenmnn n r. . B-rpertnx,
neprnxantnoe nsmepenne, r. e. ]nxcannx rnynnt xyntrypntx pasnnun c nomomtm onenouno
pasmerxn yponne xyntrypt nnxe/ntme. Cxaxem, nponerapnn ntcrynamr no ornomennm x
xpecrtxnam xax nocnrenn onee ntcoxo xyntrypt. Xenmnnt ornnuamrcx ocoo xyntrypno
pemyuecrtm, nocxontxy n ontme crenenn, uem myxunnt, nonepxent nnnxnnm pennrnn.
enerart onoenntx ceson onontno uacro nonemnsnponann no nonoy onenox yponne
xyntrypnoro pasnnrnx
59
.
Kora enerart cesa ntcxastnamrcx o xyntrype, mt ro n eno nepememaemcx ns ono
cncremt xoopnnar n pyrym, or onoro connantnoro oexra x pyromy. H rontxo enncrno
xyntrypnoro nsrnxa, ero pannonannsnpymmn cxemarnsm yepxnnaer nonyuennt cnnres
pasnopontx oexron. B +rom cmtcne moxno cxasart, uro xyntrypnax nonnrnxa tna cnocoom
ynpannennx pasnopontmn nexyntrypnocrxmn.
Kyntrypnax onrnxa crana, raxnm opasom, nparmarnuecxo xoppexnne nnn
yronuennem onrnxn xnaccono. 3a +ro xoppexnne croxn ontr Ipaxancxo nont, xoropax
ne nmena uerxo ntpaxennoro ]ponra n ntxnnna anexo ne rontxo xnacconte pacxont nnyrpn
omecrna. B none npnnnmano yuacrne mnoxecrno connantntx rpynn, rorontx x npnmenennm
noopyxennoro nacnnnx pyr npornn pyra: xpecrtxncxne noncranuecxne nnxennx, +rnnuecxne n
xon]eccnonantnte mentmnncrna. Boopyxennoe npornnocroxnne n npemennte antxnct cnn
]opmnponannct nonpexn oxrpnnantntm ycranonxam naprnn n anexo ne n nonnom coornercrnnn
c xnaccontmn nosnnnxmn. Cotrnx npoe Kponmrarcxoro noopyxennoro noccrannx (]enpant
1921 r.), xora npornn ontmennxon ntcrynnnn paoune n marpoct, noxasann, uro cymecrnyer
norpenocrt n onee nsompenno nonnrnuecxo onrnxe, uem cyryo xnacconax.
Ho urot xonneprnponart n nonnrnxy nonym xyntrypnym rouxy spennx, rpeonanoct
cosart coornercrnymmym cert opranon nnacrn (naprnn n rocyapcrna), xoropte ne rontxo
ynpannxnn t xyntrypo xax necrpo annocrtm, no n nponsnonnn nonym xyntrypnym
ecrnnrentnocrt onoponym n ntcoxoxyntrypnym xnsnt.
Oprannsannx naprnntx n conercxnx yupexenn cranxnnanact c ono ]ynamenrantno
rpynocrtm, xapaxrepno nx ncxxo pannonannsannn npannrentcrnenno exrentnocrn: c ono
cropont, neoxonmocrtm nenrpannsannn ncex ]ynxnn pyxonocrna, c pyro
neoxonmocrtm yuera cnenn]nxn connantntx oexron npn pacnpeenennn c]ep
ornercrnennocrn mexy opranamn ynpannennx.
B CCCP tno naeno npnuynnnoe pemenne +ro anopnn npannrentcrnennoro pasyma,
xoropoe crano cnoero poa ponmtm nxrnom nnn ocotm conercxnm crnnem ynpannennx.
nnemma nenrpannsannn n yuera cnenn]nxn pemanact c nomomtm pasrpannuennx pvroeoouux
]ynxnn naprnn n vnpae.eu:ecrux ]ynxnn rocyapcrnennoro annapara. Hocxontxy pasnnune
mexy pyxonocrnom n ynpannennem tno ne ouennntm, nosnnx yannsm naprnntx n
rocyapcrnenntx annaparon, ynnpymmnx pyr pyra, a raxxe nanpxxenne, xoropoe
npoxnnxnoct n nenpeptnntx nontrxax nepecmorpa ananca mexy nnmn.


59
Tax, A. H. Mnxoxn na X cese PKH() ntnnnyn onontno pncxonannoe yrnepxenne, uro Asepaxan
onee xyntrypen, uem pyccxne nponnnnnn; na uro Crannn nospasnn: mon, raxoe moxno cxasart rontxo o Faxy, o
ropoe, nacrpoenntm cnepxy ycnnnxmn Hoenx, Bnmay n pyrnx (ecxrt ces PKH(). M.: Hapr. ns-no, 1933.
C. 215).

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 22
B oxnae E. Hpeopaxencxoro na X cese PKH() (1921) mt naxonm npnnnnn
pasrpannuennx ]ynxnn opranon naprnn n rocyapcrna. Cront xcntx ]opmynnponox ne tno nn
na onom nocneymmem cese naprnn, xorx +ra nponema ocrananact xnmueno nx conercxo
cncremt. He menee naxno, uro npnnnnn tn c]opmynnponan npn ocyxennn nmenno
xyntrypno nonnrnxn naprnn. Peut mna o oprannsannn Inannonnrnpocnera eocvoapcmeeuuoeo
oprana, ynpannxmmero xyntrypo
60
.
Heoxonmocrt rocyapcrnenno nponarant xommynnsma cpen nacenennx, ronopnr
Hpeopaxencxn, nosnnxna cpasy nocne Oxrxptcxo penonmnnn. Ho ncm nponaranncrcxym
paory naprnx tna ntnyxena necrn es cnennantnoro oprana nponarant +ro tno enom
ncex unenon naprnn. 3ror nepno crponrentcrna, xora nponaranncrcxax paora connaana co
crponrentcrnom conercxoro annapara, on nastnaer xycrapnnuecxnm. Ha cneymmem +rane,
ronopnr oxnaunx, mt nnnm, xax nocrenenno ornouxontnaercx annapar no nponarane
xommynnsma. Onaxo cxnatnaercx on ononpemenno nnyrpn pxa orentntx rocyapcrnenntx
yupexenn (xomnccapnaron). Tax, cnauana pasnernnennt annapar nponarant n epenne tn
cosan Komnccapnarom nnyrpennnx en. 3arem n pamxax Boennoro xomnccapnara n 1919 r. tna
c]opmnponana cert opranon nponarant HVPon (HVP Honnrnuecxoe ynpannenne n apmnn,
pacnymennoe rontxo n 1991 r.), a sarem nanmanoct noxnnenne noxoxnx annaparon n ocrantntx
xomnccapnarax, a raxxe n npo]comsntx n monoexntx oprannsannxx. B Komnccapnare
naponoro npocnemennx (Hapxomnpoce) raxxe noxnnncx ocot opran Bnemxontnt oren,
npeopasonannt n 1920 r. n Inannonnrnpocner.
Tenept, ronopnr Hpeopaxencxn, +ror oprannsannonnt paspo neoxonmo
npexparnrt. Hyxno cxonnenrpnponart paory nnyrpn ennoro annapara, urot necrn +ry
nponarany nenrpannsonanno n cncremarnuecxn no npnnnnny macconoro nponsnocrna. Kcrarn,
nepnax xe nontrxa xonnenrpannn nponarant npnnonr x cosannm npecnonyroro
naprnno-rocyapcrnennoro napannennsma. Cnauana n anrycre 1920 r. npn HK naprnn
oprannsyercx Oren nponarant n arnrannn c nymx coornercrnymmnmn nopasenennxmn:
noorenom nponarant, orneuammnm sa mxont (paspaorxa mxontntx nporpamm), n
noorenom arnrannn, oprannsymmnm arnrannonnte xamnannn nx nspocnoro nacenennx
(neenn, mecxunnxn n npou.). Hecxontxo mecxnen cnycrx, n noxpe 1920 r., oprannsyercx yxe
rocyapcrnennax crpyxrypa Inannonnrnpocner nonnx naprnnoro Orena nponarant n
arnrannn.
3aaue Inannonnrnpocnera tno pasrpysnrt naprnm or ro uacrn
arnrannonno-nponaranncrcxo paort, xoropax morna trt, xax ntpaxaercx Hpeopaxencxn,
orocyapcrnnena nnn mexannsnponana. Ho nor sect-ro nnemma, xoropym mt ynomxnynn
ntme, cnneraercx n ropnen ysen. enerart tnn cornacnt, uro nenrpannsannx arnrnpona
nyxna, no onn nacrannann na coxpanennn nnepcn]nxannn, yunrtnamme cnenn]nxy
connantntx rpynn n xnaccon, c xoroptmn nenact nponaranncrcxax paora (monoext,
xpecrtxne, paoune, conart, mxontnnxn, cryenrt). Fontme ncex na anronomnn neomcrnenntx
opranon nponarant nacrannann noennte, npo]comst n coms monoexn.
Bmecre c rem yuer cnenn]nxn (r. e. neomcrnennax nnepcn]nxannx) yrpoxan pacntnennem
xapontx n marepnantntx cnn
61
. A. B. Hynauapcxn nacrannan na nponeennn noopasena
mexy oprannsannxmn no nospacrnomy npnnnnny. On cunran, uro perynxpnax paora no

60
ecxrt ces PKH(). C. 143153.

61
ecxrt ces PKH(). C. 174.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 23
npocnemennm n nponarane onxna trt nanpannena na rex, xro moxer crart uenonexom nono
]opmannn, r. e. na ere. H +ry ]ynxnnm onxen ntnonnxrt Hapxomnpoc, oprannsymmn
mxontnym paory. Hmenno Hapxomnpoc nponsnonr camt naxnt nnrpenenr nonoro
uenonexa, n raxax saaua npenpamaer ero n xopenno +xonomnuecxn xomnccapnar. Hpn +rom
ner ocoo nyxt n cront xe cncremarnuecxo paore co nspocntm nacenennem ono ocranercx
nocnrenem cneon orcranocrn npexne ]opmannn, no ecrt nyxa n nepnonuecxnx n pasontx
arnrannonntx xamnannxx, nosecrnymmnx na nspocnoe nacenenne. 3a paory c +rnm
xonrnnrenrom onxen orneuart Inannonnrnpocner.
Onaxo noxo Hynauapcxoro noraunnan yxe cnoxnnmncx nncrnrynnonantnt nsan.
pyrne enerart namnn ne mentmne ocnonannx ntennrt n ocoym rpynny apmecxn
xonrnnrenr, monotx paounx, ere nepyccxnx naponocre n r. . H nce +rn aprymenrt rax nnn
nnaue yxastnann na mnorocnonocrt ro xaprorpa]nn, xoropym xoncrnrynponana xyntrypnax
rouxa spennx.
Ecnn Hynauapcxn ntcrynan n nontsy xonnenrpannn nce nonnrnxo-npocnernrentcxo
paort n pyxax rocyapcrna, ro crapt ontmennx E. pocnancxn cunran, uro
nonnrnxo-npocnernrentcxax paora +ro ncxnmunrentnoe eno naprnn. On pnconan xaprnny c
+nemenramn neomcrnennoro acypa, xora Inancont sannmaercx rem, uro uyrt nn ne cosaer
cno rearpantnt oren, Hapxomnpo cosaer cno rearpantnt oren n ntraercx necrn
nonnrnxo-npocnernrentnym paory
62
.
Bce yuacrnnxn ncxyccnn ncxonnn ns ono neocnopnmo npenoctnxn monononnx na
xyntrypy n nponsnocrno xyntrypntx cmtcnon npnnanexnr ncxnmunrentno naprnn. Bmecre c
rem ncxyccnx nrpana n nontsy coxpanennx neomcrnenno cnenn]nxn. Tpeonancx
xomnpomncc. H camtm aexnarntm npnnnnnom pasrpannuennx naprnno n rocyapcrnenno
ornercrnennocrn tn npnsnan npnnnnn, npenoxennt Hpeopaxencxnm: naprnx nepeaer
rocyapcrnenntm opranam xyntrypnym paory rontxo rora, xora ona moxer trt
mexannsnponana n oprannsonana no npnnnnny macconoro nponsnocrna.
Haprnn onxna npnnanexart oprannsannonnax paora (pacnpeenenne naprnntx cnn, a
raxxe nenoe n reopernuecxoe pyxonocrno) +ro ee aconmrnax onacrt
63
. 3ra onacrt ne
moxer trt nannonannsnponana. Hocxontxy aconmrno onacrtm Inannonnrnpocnera
xnnxercx ro, uro noaercx cepnnomy n macconomy nponsnocrny, nocrontxy nocrenennt
nponecc nepeaun nontx ]ynxnn xnnxercx nponeccom xommynnsnponannx rocyapcrnennoro
annapara nnn noxasarenem roro, nacxontxo anexo mt marnynn xax nponerapcxoe rocyapcrno,
nacxontxo mt anexo marnynn n uacrn npenpamennx xommynncrnuecxo naprnn n ]ynxnnn
rocyapcrnennoro annapara
64
.
Taxnm opasom, xyntrypnax nonnrnxa operana cnom aconmrnym nent n ]nnantnym
rouxy: nonnym xonneprennnm xommynncrnuecxo naprnn c rocyapcrnom, a raxxe rpnym]
xyntrypt xax c]ept, ocrnrme npeentno mexannsannn n nepasnnunmocrn xyntrypntx
oexron. 3ro, xoneuno, npornnopeunno resncy Hennna o napannennsme nporpecca xyntrypt n
ormnpannx rocyapcrna. Ho +ra reopernuecxax necypasnocrt ocranact nesameuenno. Haprnx
cunrana nponemy pemenno.

62
ecxrt ces PKH(). C. 166.

63
ecxrt ces PKH(). C. 145.

64
ecxrt ces PKH(). C. 149.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 24
Hecmorpx na nnrennnrnentnym xcnocrt npenoxennoro Hpeopaxencxnm npnnnnna, n
nncrnrynnonantntx npaxrnxax rereporennocrt yupexenn rax n ne tna npeoonena. B xaxom
rocyapcrnennom oprane, n npo]comsax, n monoexnom comse n npou. ocrannct oprant,
ornercrnennte sa xyntrypno-npocnernrentcxym paory.
uyrt onee 30 ner cnycrx, na XX cese KHCC, nponcxonr onn ena samernt cnnr,
npnnemn x cymecrnenntm nsmenennxm n apxnrexrype naprnno-rocyapcrnenntx opranon
ynpannennx xyntrypo. B oxnae H. C. Xpymena, a raxxe n pxe ntcrynnenn neonornx n
nponarana ynomnnamrcx n nerarnnnom xonrexcre, n ro npemx xax xyntrypa n xonrexcre
ncxnmunrentno nosnrnnnom. B Oruernom oxnae HK KHCC Xpymen ronopnr: Kro ymaer, uro
xommynnsm moxer trt nocrpoen rontxo na ono nponarane, es noncenenno npaxrnuecxo
optt sa ynennuenne nponsnocrna, sa nontmenne narococroxnnx rpyxmnxcx, ror
cxartnaercx na nyrt ranmynsma n nauernnuecrna
65
. upasa nocnponsnonrcx ne pas n
ntcrynnennxx eneraron nce c rem xe naopom xpenxnx cnon, xapaxrepnsymmnx
neyonnernopnrentnt yponent neonornuecxo paort n ee orptn or npaxrnuecxnx saau:
ranmynsm, nauernnuecrno, annnnymnna.
B +rom cnnre npnmeuarentnt na ocroxrentcrna. Hepnoe, cront pesxoe pasenenne
neonornn n xyntrypt nosnonnno ntennrt xyntrypy n ocot xomnnexc nponem, ornnuntx or
neonornuecxnx. Cnnonnmnx xyntrypt c nponarano n arnranne oxastnaercx n npomnom. 3ro
tno ro camoe ncxypcnnnoe cotrne, xoropoe onerunno esonesnennoe annaparnoe
pasmexenanne, ono cnococrnonano, c ono cropont, saxpennennm nonnrnxo-neonornuecxnx
]ynxnn sa naprne, c pyro mexannsannn nnn orocyapcrnnennm ]ynxnn macconoro
nponsnocrna sa cnennantno cosanaemtm Mnnncrepcrnom xyntrypt CCCP.
Onaxo orenenne xyntrypt or neonornn ne nomorno npeoonert rereporennocrt
oexron xyntrypno nonnrnxn. K neennm xyntrypt ornocnnnct pasnnrne mxont, cncremt
ntcmero opasonannx, nayxn, nocnnranne nannonantntx xapon n comsntx n anronomntx
pecnynnxax, oprannsannx ocyra nx pasntx xareropn nacenennx n npou. Hx, npana, moxno
tno onontno nerxo nepepacnpeenxrt mexy pasntmn neomcrnamn. Bonpoc renept cnonncx x
romy, cneyer nn nce +rn c]ept oennnrt n pamxax onoro meramnnncrepcrna, nnn xe
oprannsonart px cnennannsnponanntx mnnncrepcrn
66
.
Honox nrorn, moxno cxasart, uro yupexenne Mnnncrepcrna xyntrypt CCCP tno
axrom +mancnnannn xyntrypt or neonornn. Onaxo ocnoonnmnct or neonornn n
nponarant, xyntrypa nonana n sanncnmocrt or mexannsnponannoro amnnncrpnponannx
rocyapcrna n opena xapaxrepncrnxn maccono xyntrypt.

Xecranon P., 2013

Bopuc Karapnuuku. Cone1ckan kynu1ypuan nonu1uka u 1papuuun
npocnemeuun


65
XX ces Kommynncrnuecxo Haprnn Conercxoro Comsa. M.: Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1956. C. 113.

66
Tax, cosannoe n 1953 r. rpannosnoe no oxnary Mnnncrepcrno xyntrypt ne pas nonepranoct pasyxpynnennm:
n 1954 r. ornouxonanoct Mnnncrepcrno ntcmero opasonannx, n 1959 r. Iocyapcrnennt xomnrer no
npo]eccnonantno-rexnnuecxomy opasonannm, a norom n 19601974 rr., xora rnano mnnncrepcrna tna
E. A. uypnena, nocneonana cepnx nontx pasyxpynnenn. 3epxantntm opasom nponcxonnn peoprannsannn nnyrpn
naprnntx annaparon.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 25
Bono ns cnonx pannnx xnnr amepnxancxax nccneonarentnnna Bena unnnarpnx
xapaxrepnsonana ontmennxon 1917 r. xax penonmnnonnoe npannrentcrno, mnccnx xoroporo
cocroxna n rom, urot oecneunrt npocnemenne napoa
67
. H n camom ene, paora no
xyntrypnomy npeopasonannm, nauarax yxnantno n nepnte xe nn nocne Oxrxptcxoro
nepenopora, cnnerentcrnonana o rom, uro nonax nnacrt ne npocro paccmarpnnana noonte
saaun xax nonnrnuecxn nepnocrenennte, no n nnena n nx pemennn cnom ncropnuecxym
mnccnm. Panxantnax nnrennnrennnx, oxasanmaxcx n ananrape pyccxo penonmnnn, tna
nopoxennem xyntrypt enponecxoro Hpocnemennx n n cnoem npornnocroxnnn napnsmy
onnpanact na +ry rpannnm. Hocne roro xax +ran penonmnnonnoro paspymennx n
xyntrypno-nonnrnuecxoro xaoca saxonunncx, nmenno nocneonarentnax peannsannx npnnnnnon
Hpocnemennx crana rnanntm npnnnnnom xyntrypno nonnrnxn.
B nnreparype nosnemero npemenn ocnonnoe nnnmanne yenxnoct panxantntm
ntcxastnannxm n +xcnepnmenram nenopanxantntx xyoxnnxon n nncarene, no ornmt ne onn
onpeenxnn npnopnrert npononnmecx ontmenncrcxo nnacrtm xyntrypno nonnrnxn (n
mnpoxom cmtcne cnona). Pasymeercx, n nepno Ipaxancxo nont rnannax saora nono nnacrn
cocroxna n rom, urot oecneunrt cnoe nonnrnuecxoe ntxnnanne, no xax rontxo oente
ecrnnx crann crnxart, ontmenncrcxax npecca nauana ntnnrart na nepnt nnan nmenno
xyntrypnte saaun, es pemennx xoroptx nenosmoxno tno ycnemno sanepmnrt nn
+xonomnuecxne, nn connantnte npeopasonannx. Hoxasarentno, uro axrnnnax ncxyccnx no +rnm
nonpocam nenact ne rontxo cronnuno naprnno nnrennnrennne, no axe eme onee n
nponnnnnantntx ropoax, re nonpoct xyntrypno orcranocrn macc croxnn conepmenno
npaxrnuecxn. Ha ]one noenntx n nonnrnuecxnx noe penonmnnn, nnmer n 1921 r. nonropocxn
xypnan Hpocnemenne n xyntrypa, npnxonrcx xoncrarnponart mnsepnte nrorn noe na
xyntrypnom ]ponre, xoropte cranonxrcx xpynntm npenxrcrnnem x ycnemno opte na
xosxcrnennom ]ponre. B cnxsn c oxonuannem Ipaxancxo nont nacrano npemx pasnnrt
renepantnoe nacrynnenne na ]ponre npocnemennx
68
.
Peut ner anexo ne rontxo o mxontnom opasonannn. Cronnunt xypnan Paornnx
npocnemennx n rom xe 1921 r. nouepxnnan, uro nepnocrenenno saaue nono nnacrn
cranonnrcx nocnnranne nspocnoro nacenennx crpant
69
. B rom xe yxe paccyxan n
pyxononrent Haponoro xomnccapnara npocnemennx A. B. Hynauapcxn, n neennn xoroporo
oxasannct ononpemenno mxontnoe n ynnnepcnrercxoe opasonanne, pasnnrne axaemnuecxo
nayxn n noompenne ncxyccrn.
B nosneme conercxo nnreparype onontno uacro ynomnnannct ntcxastnannx Hennna,
nocnxmennte neoxonmocrn xyntrypno nonnrnxn. Onaxo noxasarentno, uro nnrart, xoropte
otuno npnnoxrcx, ornocxrcx x paoram 19221923 rr. ncxyccnx o xyntrype n naprnn nauanact
snaunrentno pantme, n n nosnnx cnonx crartxx Hennn ne rontxo ntcxastnan cocrnennoe
mnenne, no ooman, pasnnnan rouxy spennx, yxe nontsonanmymcx mnpoxo noepxxo n
naprnn.
B ro npemx xax mt onrann o nponerapcxo xyntrype n o coornomennn ee c ypxyasno
xyntrypo, ]axrt npenonocxr nam nn]pt, noxastnammne, uro axe n c ypxyasno xyntrypo

67
Fitzpatrick S. The Commissariat of Enlightenment. Soviet Organization of Education and the Arts under
Lunacharsky. October 19171921. Cambridge: Cambridge University Press, 1970. P. 1.

68
Hpocnemenne n xyntrypa. 1921. A 78. C. 3.

69
Cm.: Paornnx npocnemennx. 1921. A 23. Cm. raxxe: Hpocnemenne n xyntrypa. 1921. A 78. C. 10.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 26
ena ocroxr y nac ouent cnao. Oxasanoct, uro xax n cneonano oxnart, or nceome
rpamornocrn mt orcrann eme ouent cnntno, n axe nporpecc nam no cpannennm c napcxnmn
npemenamn (1897 room) oxasancx cnnmxom menenntm, nncan B. H. Hennn n 1923 r. 3ro
cnyxnr rposntm npeocrepexennem n ynpexom no apecy rex, xro nnran n nnraer n +mnnpexx
,nponerapcxo xyntrypt. 3ro noxastnaer, cxontxo eme nacroxrentno uepnono paort
npecronr nam cenart, urot ocrnrnyrt yponnx otxnonennoro nnnnnnsonannoro rocyapcrna
3anano Enpont. 3ro noxastnaer anee, xaxax yma paort npecronr nam renept nx roro,
urot na noune namnx nponerapcxnx sanoenann ocrnrnyrt cxontxo-nnyt xyntrypnoro
yponnx
70
.
B cnxsn c +rnm nnep conercxo pecnynnxn npenaran coxparnrt pacxot nmtx
neomcrn, urot ynennunrt mxer Haponoro xomnccapnara npocnemennx n ne cxapennuart c
ynennuennem ntaun xnea yunrenxm
71
. Onaxo peut, pasymeercx, mna ne rontxo o
pacnpocrpanennn rpamornocrn. Hentm tno ne pasnnrne opasonannx n ysxom, rexnnuecxom
cmtcne cnona, a nmenno Hpocnemenne n mnpoxom, +rnxo-]nnoco]cxom nonnmannn annoro
repmnna. Hpnuem, ronopx o ypxyasno xyntrype xax o uem-ro, x uemy nao crpemnrtcx n uero
nao ocrnrnyrt, Hennn ornmt ne nmen n nny orxas or cnenn]nuecxn penonmnnonnoro
xapaxrepa npononmo nonnrnxn, or ee connantnoro (xnacconoro) coepxannx. Peut onxna
nrn o ro nonyasnarcxo ecxyntrypnocrn, ns xoropo mt ne ntpannct o cnx nop n ne moxem
ntpartcx es ceptesntx ycnnn, xorx nmeem nosmoxnocrt ntpartcx, noromy uro nnre
naponte macct ne sannrepeconant rax nacroxme xyntrypo, xax y nac; nnre nonpoct +ro
xyntrypt ne cranxrcx rax rnyoxo n nocneonarentno, xax y nac; nnre, nn n ono crpane,
rocyapcrnennax nnacrt ne naxonrcx n pyxax paouero xnacca, xoropt n macce cnoe npexpacno
nonnmaer neocrarxn cnoe, ne cxaxy xyntrypnocrn, a cxaxy rpamornocrn; nnre on ne roron
npnnocnrt n ne npnnocnr raxnx xeprn nx ynyumennx cnoero nonoxennx n +rom ornomennn, xax
y nac
72
.
Hntmn cnonamn, nx ocnoennx nepeono ypxyasno xyntrypt n cnenn]nuecxnx
ycnonnxx Poccnn norpeonanact nmenno nponerapcxax penonmnnx. Omecrnenno-nonnrnuecxax
cncrema, cymecrnonanmax n nmnepnn Pomanontx, ne tna, xoneuno, npnnnnnnantno npaxena
naponomy npocnemennm n ro mepe, xax cunrann npecrannrenn panxantno nnrennnrennnn,
no ona n ne nmena nnyrpennero mexannsma, ]opmnponanmero sanpoc na mnpoxomacmrante
ycnnnx no pacnpocrpanennm n maccax conpemenno enponecxo xyntrypt, x xoropo
npnnanexano opasonannoe omecrno. Koncepnarnnnax +xonomnxa, nocnponsnonnmax eme
onee xoncepnarnnnt connantnt nopxox, tna cnocona oecneunnart pocr npomtmnennoro
nponsnocrna n nepno, xora cnpoc na poccncxoe sepno cosanan naronpnxrnym xonmnxrypy
na mnponom ptnxe, no +ror pocr nnmt nopoxan nonte npornnopeunx, xax connantnte, rax n
xyntrypnte, rem camtm roronx n npnnnxax penonmnnm.
Panxantnte npeopasonannx connantntx n +xonomnuecxnx crpyxryp oxasannct
neoxonmtmn nx roro, urot pemnrt saaun, xoropte tnn nponosrnament, no ne
peannsonant na npaxrnxe n openonmnnonno Poccnn. Hecnoconocrt craporo pexnma
cnpannrtcx c saauamn pasnnrnx, cran nponent c enponecxnmn epxanamn, npnnnmaemtmn

70
Heuuu B. H. Honn. cop. cou. 5-e ns. T. 45. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 19651975. C. 363364.

71
Heuuu B. H. Honn. cop. cou. 5-e ns. T. 45. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 19651975. C. 364.

72
Heuuu B. H. Honn. cop. cou. 5-e ns. T. 45. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 19651975. C. 364365.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 27
camo xe oreuecrnenno +nnro sa opasen, cnxsana tna ne rontxo c xapaxrepom nonnrnuecxo
nnacrn, xoncepnarnnno, onnpanmecx na rpannnonnte crpyxrypt, coxpanxnme o nsnecrno
crenenn cocnonnt xapaxrep, no n c camo npnpoo nepn]epnnoro xannrannsma,
cnoxnnmerocx n Poccnn. Hpocnemenne macc, naxnatnaxct na connantnte n xyntrypnte
npornnopeunx raxoro omecrna, cosanano peantnym yrposy nx +nnr, nocxontxy ycnnnnano
norpenocrt n nontmennn neprnxantno monntnocrn, naxnatnanoct na rpeonanne
nepepacnpeenennx nnacrn, cocrnennocrn n nnnxnnx n crpane.
Cnom crapo connantno cncremt, noxnnenne nonoro rocyapcrna n pesxoe nsmenenne
rocnocrnymme neonornn na xyntrypnom yponne sanycrnnn conepmenno nonym nnamnxy,
noponnn nonte npnopnrert. Hpannrentcrno, cosannoe penonmnnonno nnrennnrennne,
onnpanmecx na paoun xnacc n snaunrentnym uacrt xpecrtxncrna, ne morno ne cenart
macconoe npocnemenne onnm ns cnonx npnnnnnon n npononrt ero n xnsnt c nacrounnocrtm n
nocneonarentnocrtm, nemtcnnmtmn nx xoncepnarnnnoro pexnma, onnpammerocx na
rpannnonnym nepapxnm n nennocrn.
Penonmnnx, ynnuroxnn crapte +nnrt, nanpornn, cosana ocrpemym norpenocrt n
macconom npocnemennn nx roro, urot nonax nnacrt, onnmaxcx ycnexa naroapx onope na
connantnte nnst, cmorna oecneunrt cex nontmn xapamn, a noepxanmnm ee maccam art
nonte xnsnennte manct n nosmoxnocrn xaptepnoro pocra. Ononpemenno ycxopennoe pasnnrne
+xonomnxn n ]opcnponannax nnycrpnannsannx cosanann norpenocrt n nono paoue cnne, ne
rontxo rpamorno (nnreparypno n rexnnuecxn), no n npnomenno x ropocxo xyntrype.
Hponecc +ror ne mor pasnnnartcx crnxnno, nocxontxy remnt ero tnn upesntuano ntcoxn.
Pacnpocrpanxx npocnemenne, nonax nnacrt crpemnnact ononpemenno oecneunrt cee
noxntnocrt npnomaemtx x xyntrype macc. Hmenno no+romy xyntrypnte saaun conercxo
nnacrn npecrannxnnct ee croponnnxam saauamn nonnrnuecxnmn, n naoopor, nonnrnuecxne
saaun nocnpnnnmannct n snaunrentno mepe xax xyntrypnte. Pacnpocrpanenne snann cpen
macc xnnxercx cnocoom npeopasnrt nx cosnanne: sannmaxct mnpoxnmn xyntryprperepcxnmn
saauamn, nao cosanart momnt annapar nonnrnuecxoro npocnemennx
73
. C ono cropont,
na nporxxennn ncero conercxoro nepnoa coxpanxncx c]opmynnponannt eme n 1920-e rot
npnnnnn, uro npocnemenne no cnonm saauam ne moxer trt anonnrnuntm
74
, no, c pyro
cropont, anropt nepntx nocnepenonmnnonntx ner nacrannann na rom, uro nx xommynncron
nonnrnuecxax oprannsannx, no cymecrny cnoemy, xnnxercx oprannsanne eocnumame.iuo
75
.
B raxo cnryannn neoxonma ocosnannax n nocneonarentnax nonnrnxa, nanpannennax na
npeoonenne nosnnxammnx xyntrypntx pasptnon, xoropte n npornnnom cnyuae camn moryr
crart ncrounnxamn connantntx, nonnrnuecxnx n axe rexnnuecxnx nponem. pyroe eno, uro
npn noonom nonnmannn xyntrypno nonnrnxn ona pano nnn nosno cranonnnact sanoxnnne
+xonomnuecxo crparernn. O +rom c ynnnrentno orxponennocrtm ronopnnn yxe anropt
nauana 1920-x roon. Tax, n nporpammno crarte, onynnxonanno xypnanom Hpocnemenne n
xyntrypa, ero neymn neonor H. Hnnep nnmer, uro nocne penonmnnn pemenne xyntrypntx
saau onxno trt cnxsano c ome xosxcrnenno crparerne. Hpocnernrentcxax nonnrnxa
nepexonoro nepnoa onxna trt n yer npxmtm onnnernopennem rex snrsaron, xoropte

73
Hpocnemenne n xyntrypa. 1921. A 78. C. 5.

74
Honnrnpocnerpaornnx. 1928. A 3 (8). C. 38.

75
Hpocnemenne n xyntrypa. 1921. A 34. C. 7.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 28
npoentnaer nepexonax +xonomnuecxax nonnrnxa
76
. pyrne anropt mnn eme antme,
nouepxnnax, uro Hapxomnpoc ecrt +xonomnuecxn xomnccapnar, nponsnoxmn yxonnte
nennocrn
77
. Taxnm opasom, ]nxcnpyx neoxonmocrt xyntrypnoro nepenopora nx pemennx
saau +xonomnuecxoro pasnnrnx n moepnnsannn, ontmenncrcxax nnrennnrennnx camy xyntrypy
naunnana rpaxronart n +xonomnuecxnx n rexnnuecxnx xareropnxx.
Honnrnxa npocnemennx oecneunnana noepxxy nx nono nnacrn co cropont maccono
nnsono nnrennnrennnn, nxnmuax nannonantnte mentmnncrna n rpynnt, neonornuecxn ne
pasenxnmne nnn ne n nonno mepe pasenxnmne connantno-nonnrnuecxne ycranonxn
ontmennxon. K romy xe nx nnrennnrennnn +ra rpannnx tna cnoero poa mocrnxom,
mexannsmom oecneuennx na nennocrnom yponne npeemcrnennocrn mexy craptm n nontm
mnpom, rapanrne nocrpeonannocrn naxonnennoro ontra, snann n crarycon. Haponoe
opasonanne tno ncxonno crpacrtm nnrennnrennnn ncex nannonantnocre. Fontmenncrcxax
nxrarypa nocrannna opasonanne na camym macconym ocnony, rem camtm neperxnyn na cnom
cropony mnoxecrno pxontx mentmennxon, +cepon n npocro semcxnx nnrennnrenron.
Ipamornocrt oecneunnana cnntnym nponarany (Pat ne mt!) n ononpemenno
nponsnocrno xapon nx nennannoro moepnnsannonnoro ptnxa
78
.
Peantnoe nonoxenne en nocne penonmnnn n Ipaxancxo nont oxasanoct ne rontxo ne
nyume, uem o 1917 r., no axe snaunrentno xyxe. Onn ns npecrannrene crapo
nnrennnrennnn ceronan na crpannnax nponnnnnantnoro conercxoro xypnana, uro orcrananne
Poccnn or 3anaa ocraercx xaracrpo]nuecxnm, rnyoxax nponacrt mexy namnm nenexecrnom n
nx opasonannocrtm yrnynxercx n pacmnpxercx c xaxtm nem
79
. Ha nporxxennn
nocneymmero ecxrnnernx, necmorpx na snaunrentnte ycnnnx rocyapcrna, cnryannx
ocrananact nectma pamarnuno. B 1929 r. na reppnropnn Poccncxo ueepannn nce eme
nmenoct 18 mnnnnonon nerpamornoro nspocnoro nacenennx, a n nannonantntx pecnynnxax n
anronomnxx eno ocroxno xya xyxe
80
.
B nrore xyntrypnt nepenom connan c nepenomom +xonomnuecxnm n nonnrnuecxnm.
Hmenno pyex 1920-1930-x roon, conponoxanmncx pesxnm nepexoom or anropnrapnoro x
rorannrapnomy nonnrnuecxomy pexnmy, nacnntcrnenno xonnexrnnnsanne xpecrtxncrna n
]opcnponanno nnycrpnannsanne, oxasancx n momenrom oxonuarentnoro ncxopenennx
nerpamornocrn. Penpeccnnno-npnnynrentnt mexannsm crannncxoro nopxxa oecneunn
noncemecrnoe nnepenne nontx xyntrypntx nopm, nocxontxy es nnx cncrema npocro ne morna
nnrartcx antme. 3ro rorannrapnoe npnnyxenne x xyntrype ne morno ne orpasnrtcx na
camom coepxannn nponecca, ero neonornn n nennocrxx. Ecnn n nepnte nocnepenonmnnonnte
rot pacnpocrpanenne npocnemennx n xyntrypnt nporpecc macc nmenn nx anropon
camocroxrentnym nennocrt, xorx n ynxstnannct c omnmn saauamn penonmnnonntx
npeopasonann n xosxcrnennoro pasnnrnx, ro no nropo nononnne 1920-x roon nce onee

76
Hpocnemenne n xyntrypa. 1921. A 78. C. 6.

77
Hpocnemenne n xyntrypa. 1921. A 56. C. 6.

78
ep.veiu I. Kax ycrpoen +ror mnp. Hapocxn na maxpoconnonornuecxne remt. M.: Hs-no Hn-ra Iaapa,
2013. C. 130.

79
Hpocnemenne n xyntrypa. 1921. A 78. C. 27.

80
Cm.: Hpocnemenne n xnsnt. 1929. A 12. C. 54.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 29
axnenrnpyercx nmenno cnxst mexy xyntrypntmn ocrnxennxmn omecrna n ]opmnponannem
connanncrnuecxo npomtmnennocrn.
Onaxo +ra cnxst xnnxercx anexo ne raxo onocroponne n npxmonnneno, xax moxer
noxasartcx na nepnt nsrnx, ocoenno c rouxn spennx nynnnncrnuecxo xpnrnxn
rorannrapnsma. Hanpornn, cpannnnax conercxne xonnennnn nonnrnxn npocnemennx,
rocnocrnonanmne n xonne 1920-x n nauane 1930-x roon, c nexmn, xoropte nponosrnamamrcx
nnepantntmn pe]opmaropamn opasonannx n name npemx, nenosmoxno ne samernrt, uro
npexnne npecrannennx tnn ne rontxo snaunrentno onee mnpoxnmn, no n xya onee
rymanncrnuecxnmn. B ornnune or exrene ceronxmnero Mnnncrepcrna opasonannx n nayxn,
nouepxnnammnx opnenrannm na pemenne xonxperntx ptnountx saau c nomomtm
pacnpocrpanennx cpen monoexn cnenn]nuecxnx xomnerennn n nantxon (cnono snanne
n 20112012 rr. ncuesno ns nexcnxona oreuecrnenntx unnonnnxon), anropt conercxoro nepnoa
nouepxnnann snauenne xomnnexcno xyntrypno nonnrnxn, nanpannenno na pasnnrne
nnunocrn. Ecnn nce cneercx x nororonxe paornnxon nx nponsnocrna, ro ne yyr pement nn
cnenn]nuecxne nnycrpnantnte saaun, nn onee omne connantno-nonnrnuecxne.
Hao, nncan xasancxn xypnan Hpocnemenne n xnsnt n 1929 r., ne rontxo nayunrt
nerpamornoro paouero n xpecrtxnnna nantxam n urennn, nnctme, cuere, no nyxna opta sa
nonxrne xyntrypnoro n nonnrnuecxoro yponnx rpyxmnxcx o ntcort, oecneunnamme
nanonee ycnemnt xo connanncrnuecxoro crponrentcrna
81
. 3a +rnmn neonornuecxnmn
]opmynnponxamn, ntstnammnmn nensexnym nponnm unrarenx, npnnanexamero x onee
nosne +noxe, cxptnaercx nent xomnnexc xyntrypntx meponpnxrn. Peut ner o npeoonennn
nponsnocrnenno nerpamornocrn paounx, xoropte onxnt ocnonrt omne npnnnnnt n
nayunte ocnonannx conpemenno npomtmnennocrn, o arponomnuecxom npocnemennn cpen
xpecrtxncrna, o rom, urot ntpaorart y nacenennx npnntuxy x urennm n oecneunrt mnpoxoe
nponnxenne xnnrn n nepnonuecxnx nsann cpen rpyxmnxcx
82
.
Hnycrpnannsannx onxna ne rontxo pesxo ynennunrt xonnuecrno sanoon n ]apnx, no n
xauecrnenno nsmennrt nponecct uenoneuecxoro rpya
83
. Hpnuem saaua ne cnonrcx x
]opmnponannm macct xnann]nnnponanntx paornnxon, cnocontx nonnmart rexnnuecxym
oxymenrannm nnn axe onaammnx omnmn snannxmn, nantxamn n trono xyntrypo,
neoxonmtmn nx ycnemnoro pasnnrnx nnycrpnantnoro ypannsnponannoro omecrna.
Hexoropte anropt cranxr saaun xya onee macmrante, no cyrn, ]nnoco]cxne. 3aaua
xyntrypno penonmnnn, unraem mt na crpannnax roro xe xypnana, cocronr n npeoonennn
pasomennx nayxn or rpya, n nonneuennn n nayunoe rnopuecrno nce macct rpyxmnxcx
84
.
Hpana, npaxrnuecxne mept no peannsannn +roro panxantno-yronnuecxoro npnnnnna
npenaramrcx nopo onontno cxpomnte n neoxnannte: nsyuenne xpaeneennx npnnter maccam
nxyc x nccneonannm ncropnn, a uepes antnnnnsm moxno npnomnrtcx x nanmennm npnpot.
B ro xe npemx anropt conercxnx nsann, ronopx o nponemax xyntrypt, es xoneann
ncnontsymr noennym n rexnnuecxym repmnnonornm. Onn nnmyr npo xyntrypnym

81
Hpocnemenne n xnsnt. 1929. A 12. C. 54.

82
Hpocnemenne n xnsnt. 1929. A 12. C. 56.

83
Hpocnemenne n xnsnt. 1929. A 1011. C. 12.

84
Hpocnemenne n xnsnt. 1929. A 2. C. 57.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 30
monnnsannm
85
n axe npo meponpnxrnx no nepeenxe uenoneuecxo macct
86
.
Touno rax xe, xax cama conercxax cncrema +nonmnnonnponana, cmemax axnenrt
rocyapcrnenno neonornn n nonnrnxn or +mancnnannn rpyxmnxcx x ]opmnponannm ycnonn
nx pasnnrnx nnycrpnantnoro omecrna, nonnmanne npocnemennx cranonnnoct nce onee ysxnm,
nparmarnuecxnm, nponnxaxct rem xe yxom noenno-npomtmnenno monnnsannn, xoropt
ropxecrnonan no ncem omecrne. Onaxo n +ra moepnnsannonnax nonnrnxa c ee xecrxo n
anropnrapno mpoxparnuecxo cncremo, onnaenme penonmnnonno nnnnnarnno macc,
xoropax renept tna nanpannena na ocrarouno orpannuennte (no peantno ocrnxnmte) nenn,
ne morna oornct es cranxn na neonornm n nennocrn Hpocnemennx. Hycrt n nonnmaemte n
ropaso onee ysxom cmtcne, nycrt n nnmennte cnoero emoxparnuecxoro n +mancnnannonnoro
coepxannx, +rn npnnnnnt npoonxann cnyxnrt opnenrnpamn nx npnnxrnx pemenn n c]epe
xyntrypt, nayxn, n xauecrne neanon, no xoroptm nepeentnannct tr n noncenennoe
noneenne nme. Hecmorpx na ro uro conercxoe omecrno neonoxparno n panxantno
menxnoct, necmorpx na ro uro nonnrnuecxax cncrema nennncxoro penonmnnonnoro
anropnrapnsma cymecrnenno ornnuanact or crannncxoro moepnnsannonnoro rorannrapnsma nnn
or nocrrorannrapntx moene npemen Xpymena n Fpexnena, ycranonxa na nennocrn
Hpocnemennx ocrananact nensmenno ocnono xyntrypno nonnrnxn.
Taxnm opasom, ecnn Conercxn Coms xora-nno n tn omecrnom, ntranmnmcx
peannsonart yronnm na npaxrnxe, ro +ra npaxrnuecxax yronnx tna ne xommynncrnuecxo
(nocxontxy xommynnsm tn nmenno reopernuecxo yronne, oronnnyro n yymee), no cxopee
xnsnenntm nonnomennem sananoenponecxo npocnernrentcxo yronnn XVIII n.
Ha nepnt nsrnx, sect moxno ycmorpert nexoropoe npornnopeune, nocxontxy conercxn
crpo, naunnax c 1918 r., tn ocnonan na anropnrapno nonnrnxe, rora xax nennocrn
Hpocnemennx npnnxro cunrart naxneme neno ocnono enponecxo emoxparnn. Hpn
onee nnnmarentnom paccmorpennn, onaxo, onapyxnnaercx, uro nce ocronr necxontxo
cnoxnee. C ono cropont, conercxn crpo, nsmenxnmncx na nporxxennn cocrnenno
ncropnn, ne rontxo orxptn ecnpeneenrnte nosmoxnocrn nx connantno monntnocrn nnson,
no n cosan ycnonnx, npn xoroptx nx nnrepect n mnennx rax nnn nnaue nnnxnn na nonnrnxy
nnacrn, nyxanmecx n maccono onope n ne nmenme nosmoxnocrn onepertcx na rpannnonnte
mexannsmt oecneuennx noxntnocrn (pennrnosno-narpnapxantnte, omnnnte n r. .). B +rom
cmtcne conercxax +noxa tna, necomnenno, npemenem mnpoxomacmrano emoxparnsannn,
necmorpx na nponcxonnmne n +ro xe npemx macconte penpeccnn, sanpert n npnrecnennx,
xoropte, n cnom ouepet, ocymecrnnxnnct npn axrnnnom yuacrnn nnson (nxnmuax
omecrnennte rpynnt, xoropte na pyrnx +ranax camn cranonnnnct xeprnamn penpeccn n
npnrecnenn). C pyro cropont, n camo neonornn Hpocnemennx ecrt anropnrapnt
xomnonenr, xoropt n tn ouent nocneonarentno n cncremarnuno peannsonan n conercxo
npaxrnxe.
Hex npocnemennoro aconmrnsma, ntnnnyrax neonoramn XVIII cronernx, tna
ornmt ne cnyuanocrtm, ycrynxo nensype nnn antm nparmarnuecxnm pacueram (nontrxo
nonyunrt noepxxy nnacrt nmymnx nx peannsannn cnoe nporpammt). Ha camom ene
opasonanne n npocnemenne c neoxonmocrtm npenonaramr nexoropym anropnrapnocrt ne
rontxo n nnane roro, uro yrnepxamr npnopnrer Hcrnnt, xoropax ne moxer trt ocnopena

85
Hpocnemenne n xnsnt. 1929. A 1011. C. 12.

86
Hpocnemenne n xnsnt. 1929. A 2. C. 52.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 31
(neonycrnma, nanpnmep, ncxyccnx o axcnomax enxnnono reomerpnn nnn npenoananne
antrepnarnnno ncropnn, orpnnamme omenpnnxrte ]axrt). He menee naxen cam npnnnnn
Anropnrera, es xoroporo nepeaua snann or npocnemennoro mentmnncrna x eme noxa ne
npocnemennomy ontmnncrny npocro nenosmoxna.
Hpocnemennt aconmrnsm tn nornuno n saxonomepno uacrtm xonnennnn,
nocxontxy onxen tn nocrannrt rpannnonnym nernrnmnocrt n anropnrer na cnyxy
nporpeccy n pannonantnocrn. Onaxo na npaxrnxe nnacrt, onnpanmaxcx na rpannnonnte n
xoncepnarnnnte crpyxrypt, ne tna sannrepeconana n pesxnx n tcrptx nepemenax (xpome rex
cnyuaen, xora, xax n Iepmannn npemen Fncmapxa, penonmnnx cnepxy ocosnananact n xauecrne
enncrnenno nosmoxno crparernn cnacennx or penonmnnn cnnsy). Fontmennxn ncne sa
xxonnnamn nomnn no nnomy, onee nornunomy nyrn, onnpaxct na nonym nernrnmnocrt nnacrn,
nopoxennym maccontm yuacrnem napoa n penonmnnn. Ho n cnom ouepet nnacrt, nesanncnmo
or crnxnntx nacrpoenn n norpenocre macc, npononna nocneonarentnym nonnrnxy,
nanpannennym na npeoonenne crnxnnocrn, na pannonannsannm, nnepenne nnanonoro nauana.
Mnorne conercxne nncrnryrt na npaxrnxe tnn nonnomennem +ro yronnn onee nnn
menee yauntm, no n nepnym ouepet +ro ornocnrcx x cncreme opasonannx, xoropax crana
nmenno neantno ne n cmtcne orcyrcrnnx neocrarxon, a n nnarononcxom cmtcne, xax
cncrema, nonnornnmax nce npnnnnnnantnte xapaxrepncrnxn n npnnnnnt opasonannx noome,
xax ero nonnmana enponecxax mtcnt co npemen exapra.
Conercxn Coms cosan moent, oecneunnmym macconoe rnpaxnponanne +nnrapnoro
opasonannx, n +ror ontr nosnee c ontmnm nnn mentmnm ycnexom nepennmann pyrne crpant.
B pesyntrare axe ro, uro cunranoct neocrarxom nnn cnenn]nuecxo ocoennocrtm conercxo
moenn, na camom ene xnnxnoct xax pas nonnomennem omero npocnernrentcxoro npnnnnna.
Hpexe ncero +ro ornocnrcx x neonornuecxo narpyxennocrn opasonarentnoro nponecca. Ha
camom ene nmo opasonarentnt nponecc narpyxen neonornuecxn, no otuno neonornx
cxptra n pacrnopxercx n omem noroxe nepeaun snann, rora xax n CCCP neonornuecxoe
opasonanne tno orxptrtm, pannonantno cxoncrpynponanntm n ntenenntm n
camocroxrentnte ncnnnnnnt, uro nosnonxno npn xenannn yuamemycx orcrpannrtcx or nero n
anano nosmoxnocrn nx ]opmnponannx nantxon xpnrnuecxoro n onnosnnnonnoro mtmnennx n
ropaso ontme crenenn, uem moenn cxptro neonornuecxo opaorxn, rnnnunte nx
rpannnonntx omecrn nnn sanantx emoxparn. Hponema, onaxo, cocroxna n rom, uro
nantxn xpnrnuecxo onenxn neonornuecxoro ncxypca, xoropte npnoperan conercxn uenonex,
roxe tnn opnenrnponant na ony-enncrnennym (ne omnnnponanmym, a nmenno
enncrnennym nynnunym) neonornm mapxcnsma-nennnnsma, xoropax tronana n CCCP. 3ro
cenano conercxoro uenonexa ecnomomntm no ornomennm x pyrnm ]opmam neonornuecxoro
nosecrnnx. B cnom ouepet, nocneonanmee sa pacnaom Comsa n pecranpanne xannrannsma
nacrynnenne na conercxne npnnnnnt xyntrypno-opasonarentno nonnrnxn oepnynoct
nensexno nacrynnennem na ]ynamenrantnte npnnnnnt pannonannsma n Hpocnemennx n na
asonte nennocrn enponecxo nnnnnnsannn, xpannm npaxrnuecxnm nonnomennem xoroptx n
tn CCCP.

Karapnnnxn F., 2013


II. Ronu1uka kynu1ypm

Hpuua Fnymeuko. Conpa1 kak uu1a1enu. uccneponauue uu1a1enuckux
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 32
uu1epecon kpacuoapueuen n 1920 r.
87


B 1920 r. Hpocnernrentnt oren Honnrnuecxoro ynpannennx Pennoenconera (HVP) nponen
ono nectma nmontrnoe nccneonanne. HVP saxoren ysnart, uro unramr xpacnoapment.
Marepnant +roro nccneonannx xpanxrcx n ]one N 2130 PIAHH: Copanne anxer no
nsyuennm unrarentcxnx nnrepecon xpacnoapmenen. Apxnn cocronr ns nncrpyxnnn
Hpocnernrentnoro orena no nponeennm onpoca (on nastnaercx ontr); samerox
nnnorexape n nncrpyxropon o nponeennn onpoca, camnx anxer, arnponanntx 1920 r., rannn
co crarncrnuecxnmn nocueramn anxerntx cneenn n nroronoro oxymenra n nne pommpt
Maccont unrarent n xnnra, nsanno n 1925 r., re oomamrcx n anannsnpymrcx pesyntrart
onpoca. O]nnnantnte oxymenrt npecrannxmr coo mamnnonncnte xonnn, sanncxn
nnnorexape nncrxn, sanonnennte uepnnnamn, anxert xpacnoapmenen ontmne nncrt
nepramenra, na xoroptx onn uacro nnmyr npocrtm nnn nnerntm xapanamom, uro nnora
sarpynxer urenne.
Eme ner Ipaxancxax nona. Onaxo n nexoroptx paonax noenntx ecrnn yxe ner, a
uacrn ne pac]opmnponant. Ho npnxasy H. . Tponxoro nosnnxamr rax nastnaemte rpyonte
apmnn. Onn yuacrnymr n noccranonnennn naponoro xosxcrna: K nonpocy o npnmenennn apmnn
nx rpyontx saau, xoropt nonyunn y nac orpomnoe npnnnnnnantnoe snauenne, mt noomnn
+mnnpnuecxnm nyrem, ornmt ne na ocnonannn reopernuecxnx coopaxenn. Ha nexoroptx
oxpannax Conercxo Poccnn ocranonxa cnoxnnact rax, uro snaunrentnte noennte cnnt
ocranannct na neonpeenennt cpox cnoontmn or oenoro npnmenennx. Hepepocnrt nx na
pyrne, axrnnnte ]ponrt, ocoenno snmo, tno rpyno ncnecrnne paccrpocrna
xenesnoopoxnoro rpancnopra
88
, nncan Tponxn.
Fnnnoreunoe orenenne Arnrnponorena HVPa conpanoct, no-nepntx, nsyunrt
unrarentcxne nnrepect xpacnoapmecxnx macc nepnoa Ipaxancxo nont, a no-nroptx,
nponepnrt xauecrnennym nennocrt nnreparypt, xoropax nmenact n ro npemx n nnnorexax nnn
ornpannena tna n uacrn
89
.
Oprannsaropt onpoca onnpannct na paory, npoenannym n 1891 r. Komnrerom
rpamornocrn, xoropt nnepnte npenpnnxn nontrxy nsyuennx unrarentcxnx nnrepecon mnpoxnx
macc. Komnrer rpamornocrn rora cocrannn anxernte nncrt n pasocnan nx yunrenxm, centcxnm
cnxmennnxam, nnnorexapxm. Hccneonarenn ntrannct ntxcnnrt ycnonnx xnsnn mecrnoro
nacenennx: uem sannmamrcx, paoramr nn na ]apnxax, xoxr nn n orxoxn npomtcen n r. ., xro
unraer xnnrn ns nnnorexn, ne epyr nn, xpome anno nnnorexn, eme y xoro-nnyt nx
urennx xnnrn, conpamrcx nn xpecrtxne n yuennxn cnymart unrammnx
90
.
B 1920 r. oexrom nccneonannx crana Kpacnax Apmnx. Ho nocxontxy peut ner o apmnn
monnnsannonno, npnuem x xonny Ipaxancxo nont nononnxnmecx npnstnnnxamn co ncex

87
Crartx nororonnena n pamxax nporpammt ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 npoexr 2012 r.
Haoparopnn nccneonann xyntrypt Henrpa ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 uynamenrantnte
connoxyntrypnte crpyxrypt n nponecct conpemennocrn: Kyntrypnax cncrema moepna n ocnonnte crparernn
xyntrypno nonnrnxn n CCCP.

88
Tporu H. . Teppopnsm n xommynnsm. CH.: Asyxa-xnaccnxa, 2010. C. 168.

89
Maccont unrarent n xnnra / no pe. H. A. Ptnnxona. M.: Ioc. noen. ns-no, 1925. C. 3.

90
Maccont unrarent n xnnra. C. 30.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 33
xonnon Poccnn, nmenno nsyuenne unrarentcxnx nnrepecon conar anano nosmoxnocrt nonyunrt
nn]opmannm o nonoxennn en n crpane n nenom. 3ro npexpacno cosnanann camn oprannsaropt
onpoca. Hccneonarenn ne npocro xorenn ysnart, uro unramr conart, no n nnenn n cnonx
pecnonenrax npecrannrene napoa, xoropte ntcxastnamr cnoe mnenne o nnreparype:
Haxonen, ncropnxo-nnreparypnoe snauenne +ro paort saxnmuaercx n rom, uro nnepnte
maccont unrarent an onenxy nncarenxm n xouer npexnnrt cnon sanpoct n nyxt.
C neonornuecxo cropont +ra paora npecrannxer ontmo nnrepec n rom ornomennn,
uro xapaxrepnsyer nnrepect unrarentcxnx macc n rot rpaxancxo nont, cosnarentno n
rnepo cranmnx na samnry sanoenann Oxrxpx
91
.
Hccneonanne npononnoct npn yuacrnn ypxyasntx cnennanncron, n uacrnocrn, x
paspaorxe anxernoro marepnana npnnneuen tn npo]eccop H. A. Ptnnxon
92
.
Hncrpyxnnx Hpocnernrentnoro orena Honnrnuecxoro ynpannennx Penonmnnonnoro
noennoro conera o nponeennn onpoca cpen xpacnoapmenen o npounranntx xnnrax
sacnyxnnaer roro, urot ee npnnecrn nonnocrtm.

1. Onpocy onxnt nonexart, no nosmoxnocrn, nce xpacnoapmecxne uacrn. Ecnn
+ro nouemy-nno nencnonnnmo, ro xaxoro-ro oropa enart ornmt ne cneyer.
2. Ho pacnopxxennm Boenxoma nnn xyntrypno-npocnernrentno xomnccnn
pyxononrent ontra (nnnorexapt, nncrpyxrop n r. .), copanmn ncex
xpacnoapmenen uacrn, onxnt npenapnrentno oxcnnrt nm nent ontra, uro
nnxaxnx nocnecrnn nx yuacrnnxon ontra on nmert ne yer, uro ornert yyr
anonnmnt n no+romy onxnt trt ant conepmenno cnoono.
3. Pasanmn yuacrnnxam ontra nnctmennte npnnanexnocrn, pyxononrent ontra
nocneonarentno nnmer na ocxe nnn nxryer nonpoct, onpamnnax yuacrnnxon ontra,
nx ncex nn xcen n nonxren nonpoc anxert. B cnonx oxcnennxx pyxononrent ne
onxen nnymart yuacrnnxam ontra onpeenenntx orneron na nonpoct anxert.
4. Kaxt cneymmn nonpoc anxert nnmercx pyxononrenem ontra (nnn
nxryercx) nnmt nocne roro, xax nce yuacrnnxn ontra ycnenamr enart orner na
npetymn nonpoc, npnuem camt nonpoc yuacrnnxn ne nnmyr, a nnmyr nnmt orner,
ormeuax nn]py nonpoca.
5. Bnny oponontnoro yuacrnx n ontre, nexoropte nonpoct moryr trt
ocrannent es ornera. B raxnx cnyuaxx yuacrnnxn npornn coornercrnymme nn]pt
nonpoca cranxr uepry. Tax xe nocrynamr n re, xro ne cmoxer cnpannrtcx c rem nnn
nntm nonpocom. Hycrt ne yer concem nonpoca, nmecro roro, urot anart
]axrnuecxn necoornercrnymmn ecrnnrentnocrn orner.
6. Kaxt xpacnoapmeen onxen anart ne rontxo nnonne npannnte, no n nnonne
camocroxrentnte ornert, es nomomn ronapnme, cocee. Bor nouemy ncxxoro poa
pasronopt no npemx ontra onxnt trt sanpement.
7. Onpoc onxen trt nponsneen n uacrn ononpemenno, urot pasronopt panee
yuacrnymmnx ne mornn nnymnrt pyrnm onpeenennoro ornera.
8. Pyxononrent onxen copart n nocnart oxsarentno nce nonyuennte ornert,
xorx t onn emy n xasannct manonenntmn.
9. K orneram pyxononrent onxen nonoxnrt xparxoe onncanne roro, xax
nporexan ontr, tnn nn ntnonnent npn ero nocranonxe nce ntmeyxasannte ycnonnx,

91
Maccont unrarent n xnnra. C. 4.

92
Maccont unrarent n xnnra. C. 14.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 34
xax ornecnnct xpacnoapment x camo nocranonxe n r. .
93


3ra nncrpyxnnx cnnerentcrnyer o ntcoxom yponne nororonxn oprannsaropon onpoca,
xoropte onnpannct na meronuecxn marepnan, naxonnennt poccncxo n sapyexno
connonorne roro npemenn. Onpoc npononncx n ouent ontmnx macmraax, o xoroptx nopo ne
moryr meurart axe conpemennte connonornuecxne cnyxt.
Anropt onpoca ormeuann, uro onn onnpannct na pasnnunte merot nsyuennx unrarenx.
Cpen nnx anxernt mero, norpa]nuecxn mero, mero ecrecrnennoro +xcnepnmenra, mero
uncroro +xcnepnmenra, mero recron, mero anannsa nnctmenntx nsnoxenn, mero nepenncxn
+nncronxpnt, oexrnnnt mero peaxnnx na urenne ncnyx, mero rpynnontx noxasann,
mero nnnoreuno-crarncrnuecxn, mero xyoxecrnenno-nnrynrnnnt
94
.
Kpome +roro, paspaorana nncrpyxnnx, oxcnxmmax nnnorexapxm, nponoxmnm onpoc,
xax cex necrn no npemx ontra, na uro cnennantno opamart nnnmanne:

1. Onpoc xpacnoapmenen nponsnonrcx n xaxo orentno uacrn (pore n panno
e) ennonpemenno nx ncero ee cocrana, urot nsexart nnymammero nnnxnnx yxe
ornernnmnx na nonepranmnxcx onpocy.
2. Kpacnoapment, no mepe nosmoxnocrn, pasmemamrcx rax, urot onn ne mornn
sarnxtnart pyr x pyry nnn pasronapnnart mexy coom.
.Pyxononrent ontron opamaercx x xpacnoapmenam co cneymmnmn cnonamn:
nam, ronapnmn, npenoxy ceuac necxontxo nonpocon, na xoropte nam nao yer
nanncart ornert. Bt xaxt nonpoc nnnmarentno n cnoxono ntcnymaere,
xopomentxo oymaere, a norom ncxpenno n orxponenno nannmere orner
95
.
5. Hn n xoem cnyuae ne cneyer roponnrt xpacnoapmenen, a naoopor, repnennno
xart noxa nce oxonuar.
6. Taxxe ne cneyer orpannunnart xpacnoapmenen ymaro, a cnaxart xaxoro
no mepe nosmoxnocrn.
8. Bo npemx ontra, xpome pyxononrenx, npncyrcrnyer raxxe nporoxonncr,
neymn nopono sannct:
1) o npemenn nauana n xonna ontra, a eme nyume xaxoro nonpoca n ornera;
2) o ycnonnxx pasmemennx xpacnoapmenen;
3) o noneennn pyxononrenx (ronoc, nxnnx, nnxrnocrt peun, repnennnocrt);
4) o cocroxnnn noneennx xpacnoapmenen (crenent ycranocrn, paccexnnocrn,
cnoxocrnnx, nnrepeca n r. .);
5) o ncxxnx napymennxx ontra (nnemnee nmemarentcrno, pasronopt, mym, cmex n
r. .);
6) o ncex cymecrnenntx nponcmecrnnxx nepe nponsnocrnom anxert (npasnnx,
nexnnx, ecea, noxo n r. .), n ocoennocrn nmemmnx ro nnn nnoe ornomenne x
coepxannm anxert
96
.

Hpn nponeennn onpoca yunrtnamrcx n raxne ronxocrn, xax crenent ycranocrn nme n nx

93
PIAHH. u. 2130. Copanne anxer no nsyuennm unrarentcxnx nnrepecon xpacnoapmenen. On. 1. E. xp. 1. H. 1.

94
Maccont unrarent n xnnra. C. 1617.

95
Maccont unrarent n xnnra. C. 19.

96
Maccont unrarent n xnnra. C. 20.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 35
cocroxnne. Hpn +rom, xax nnmyr nnnorexapn, ornomenne x ontry tno couyncrnennoe n axe
nmosnarentnoe
97
.
Fnnnorexapxm raxxe npenaranoct sanonnnrt cnom anxery, n nce ntnonnnnn +ro
nopyuenne. Fnnnorexapn, npononnmne onpoc, ormeuamr n cnonx sanncxax cnoxnocrn, xoropte
nosnnxnn npn nponeennn onpoca: xpacnoapment n xorenn t unrart, a ner ocnemennx
98
;
xorenn t ornernrt na anxery, a ne xnaraer xapaname; xorenn t nanncart, no nerpamornt
99
.
Kro-ro n cam nnora enaer omnxn, xro-ro nnmer opasnontm crapopexnmntm crnnem:
Hpenponoxax npn cem anxert o unrarentcxnx nnrepecax xpacnoapmenen coomam, uro
sanonnenne raxontx cornacno npnxasa P.B.C.P. N 58 npoxonno ycnemno
100
.
Mnorne orunrtnamrcx o xyntrypno-npocnernrentno paore n uacrn: B nnnorexax
neercx xyntrypno-npocnernrentnax paora: oprannsonana nnreparypnax cexnnx, xoropax n
nepnym ouepet npncrynnr x pasopy nponsneenn pyccxnx xnaccnxon
101
. Vcrpannannct
(nexnnn) na remt omeopasonarentnte: uro raxoe nayxa n sauem ona nam nyxna?, 3nauenne
npocnemennx. B xnye unrannct nexnnn no ncropnn ncxyccrna, sannrepeconann
xpacnoapmenen, onn crann npocnrt xnnrn no +romy nonpocy
102
.
3arem npnnonrcx cama anxera, opamennax x xpacnoapmenam n cocroxmax ns 15 nonpocon:

1. Cxontxo Bam ner.
2. B xaxo uacrn cnyxnre, xaxym onxnocrt sannmaere.
3. Ie yunnnct. Cxontxo npemenn.
4. uem sannmannct o noenno cnyxt.
5. Hmnre nn unrart. Camomy unrart, cnymart.
6. uro ocoenno nmnre unrart:
a) npnxnmuennx n nyremecrnnx ) o centcxom xosxcrne n) o pemecnax r) o
soponte, o onesnn ) o rom, xax cnpanennno xnrt e) o nmnn x) o rom, xax nmn na
enom cnere xnnyr s) ncropnuecxne xnnrn n) nonnrnuecxne x) noennte paccxast.
7. Hpanxrcx nn xoporxne nnn nnnnte paccxast. Houemy.
8. uro ontme npannrcx unrart: cxasxy nnn npany.
9. Hs npounranntx xnnr, xaxax ontme ncero npannrcx. Houemy.
10. unraere nn rasert. Kaxne. Kaxne crartn ocoenno npanxrcx.
11. Kaxne ns unranntx Bamn nncarene ontme ncero npanxrcx n uem nmenno.
12. unraere nn Bt na noenno cnyxe ontme nnn mentme, uem pantme.
13. ano nn Bam urenne uro-nno nonesnoe nx xnsnn. uro nmenno.
14. Hsmennno nn urenne Bamn nonnrnuecxne nsrnxt n xax.
15. Cocronre nn Bt unenom xaxoro-nnyt xpyxxa, naprnn
103
.

97
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 4. H. 31.

98
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 1.

99
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 4. H. 31.

100
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 4. H. 31.

101
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 4. H. 31.

102
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 4. H. 6.

103
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 1. H. 1.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 36

Apxnn coxpannn 11 200 anxer.
npounrana 75 anxer, sanonnenntx xpacnoapmenamn xapayntno port npn
Hnanono-Bosnecencxom ornecxnae
104
.
B ornerax onontno mnoro npocropeuntx ntpaxenn (npannna, anrnpecno), monote
nmn nnmyr c omnxamn (nyny, unrar, cnymar). B nexcnuecxom ornomennn neoxnanno
ynorpenenne cnona semnenamen nmecro xpecrtxnnn.
Hpnneem nonnocrtm camym nepnym anxery.

N 1
1. 21.
2. Hpn Hnanono-Bosnecencxom ornecxnae.
3. 2 roa centcxo mxont.
4. Paoran na ]apnxe paounm.
5. Hmnr unrart cam.
6. O npnxnmuennxx.
7. Koporxne.
8. Hpany. Ho ee nery.
9.
10. Hmnm unrart o mnpe.
11. Boome xnaccnxn nnmyr nce ouent xopomo.
12. Mentme. Pantme unran ontme.
13. Mano nnmyr npany, noromy ne ano.
14. Hncxontxo.
15. He cunram nyxntm
105
.

Komy-ro npanxrcx nnnnte paccxast, xro-ro xouer ysnart, xax xnnyr pyrne napot, onn
nsyuamr cnoxn noenntx ecrnn c ]ponron, pyrne nmxr unrart o npnpoe n o noxax, rpertn
o yopennn semnn n o yxoe cxora
106
. uro nonaer, ro n unram, orneuaer 26-nernn
xpacnoapmeen, npoxonnmn rpn roa n centcxym mxony
107
; unrart ne nmnm, a cnymart
nmnm, npnsnaercx ero ponecnnx, oyuanmncx ne snmt n nepxonno-npnxocxo
mxone
108
. nanarnnoctmnnernn xpacnoapmeen, npoyunnmncx uertpe xnacca n ropocxo
mxone, nmnr unrart o cnpanennnocrn
109
, a 20-nernn semnenamen, xonnmn n centcxym
mxony nentx nxrt snm, xouer unrart o emonnnsannn n mnpe
110
.


104
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 1.

105
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 2.

106
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 6.

107
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 10.

108
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 11.

109
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 15.

110
PIAHH. u. 2130. On. 1. E. xp. 21. H. 18.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 37
Kaxon yponent opasonannx xpacnoapmenen? uame ncero nonaaercx orner: rpn roa
centcxo mxont. Hexoropte nnmyr: Hnre ne yunncx, xro-ro nastnaer cex camoyuxa.
Kro-ro xonn n semcxym mxony, xro-ro n nepxonno-npnxocxym, nexoropte saxonunnn uertpe
xnacca ropocxo mxont, a onn uenonex noceman ropocxoe nauantnoe yunnnme.
uncnenno npeonaamr xpecrtxne. Vponent nx opasonannx cymecrnenno nnxe, uem y
]apnuntx, camax ontmax rpynna rpn roa centcxo mxont. Ho n cpen paounx yponent
opasonannx nectma nentcox. B cpenem peut ner o rpex-nxrn xnaccax mxontnoro oyuennx.
B cnryannn, xora asonax rpamornocrt yxe ocrnrnyra, no cncremntx nayuntx snann o
mnpe nourn ner, urenne xnnr cranonnrcx naxntm ncrounnxom, nomorammnm monotm nmxm
c]opmnponart omne npecrannennx o ycrpocrne npnpot n omecrna: nsannncx or rnera
pennrnn, nayunncx ornnuart npany or nxn n n xnsnn pyxonocrnonartcx nepno, ano
n ocoennocrn n onacrn nosnannx n n ornomennn pasnnrnx peun, Fontmnncrno monx snann
nouepnnyrt ns xnnr, cneonarentno, urenne ano mne nontsy n cmtcne xnsnecnoconocrn,
urenne nsmennno mon nonnrnuecxne nosspennx, ono nocrannno nx na npannntnte nyrn nayuno n
cosnarentno ornocnrtcx x oxpyxamme menx ecrnnrentnocrn, ano nosmoxnocrt ennrtcx
snannxmn c pyrnmn, a es urennx uyncrnyemt nenosmoxnocrt art pyrnm ro, uro moxno t
tno
111
, ano pasnnrne yma, nyumee nsnoxenne cnonx mtcne, a raxxe n ornert na
nnrepecymmne menx nonpoct, a raxxe uro raxoe snest, nyna, semnx n r. .
112
, urenne
npnnecno necomnennym nontsy n ornomennn moero mnponosspennx: ns neanncra x cran
marepnanncr, Ono nayunno menx nonnmart cmtcn oxpyxamme xnsnn, nosnaxomnno c xnsntm
nme ncex npemen, a +ro aer nosmoxnocrt sarnxnyrt n nnepe cocrannrt nexoropym xaprnny
yymero
113
.
K pennrnosntm snannxm n coornercrnymmnm mopantntm npecrannennxm oprannsaropt
onpoca ornocxrcx ne npocro nerarnnno, no nmenno xax x nepexnrxy craporo pexnma.
Coornercrnymmnm opasom nocnpnnnmaercx nmn n nnreparypa, xoropym unramr ont.
onoennte sanxrnx xnno nnnxmr na unrarentcxne nnrepect. uem onee ypannsnponan opas
xnsnn, rem mentme nnrepec x centcxoxosxcrnenno nnreparype. Kpecrtxne pemecnennnxn
paoune nnrennnrenrt n +rom nynxre ouent xpxo ntpasnncx orxo or semnn
114
.
Btxnnena recnemax sanncnmocrt mexy connantntm nonoxennem, npo]eccne n
unrarentcxnmn nnrepecamn. Arponomnuecxax nnreparypa, no npenmymecrny, yxastnaercx
xpecrtxnamn Knnrn o pemecnax n rexnnxe no npenmymecrny nnrepecymr pemecnennnxon
115
.
Hpo]eccnx nnnxer n na ornomenne x xyoxecrnenno nnreparype: Ouent nnrepecnoe
pacnpeenenne orneron no npo]eccnxm no ornomennm x pomanam. Ha nepnom mecre croxr
ropronte cnyxamne, norom nnrennnrenrt, na rpertem xonropcxne cnyxamne, na uerneprom
paoune, norom nyr pemecnennnxn n, naxonen, xpecrtxne, xoropte onapyxnnamr nanmentmn
nnrepec n x pyro nnsxo x pomanam rpynne npnxnmuennxm. 3aro onn sannmamr ono ns
nepntx mecr no uncny orneron, n xoroptx ynomnnamrcx xnnrn +rnuecxoro n pennrnosnoro

111
Maccont unrarent n xnnra. C. 5455.

112
Maccont unrarent n xnnra. C. 56.

113
Maccont unrarent n xnnra. C. 57.

114
Maccont unrarent n xnnra. C. 3739.

115
Maccont unrarent n xnnra. C. 41.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 38
xapaxrepa. Ha nepnom mecre sect croxr nnrennnrenrt, sarem nyr xpecrtxne, sa nnmn
pemecnennnxn
116
.
uro xacaercx xnnr nonnrnuecxoro coepxannx, ro na nepnom mecre paoune, norom
nnrennnrenrt n cnyxamne, pemecnennnxn n, naxonen, xpecrtxne
117
.
H sect ormeuaercx pasnnune xpecrtxncxoro n paouero menrannrera: xpecrtxne
onapyxnnamr cpannnrentno neontmo nnrepec x ennerpncrnxe, x onncannm npnxnmuenn.
O +rom nncann n openonmnnonnte nccneonarenn: Kpecrtxnnn, ronopnr Annencxn
(Hapo n xnnra, ns. Cronxp, 1914, M.), menee nneuarnnrenen n menee naox na cnntnte
omymennx, uem paoun. On ne npout ntcnymart sannmarentnt paccxas, no xax t nn tna
cnoxna n sannmarentna ]ayna paccxasa, ona ne saxnartnaer epenencxoro cnymarenx rax
cnntno, xax paouero, n ocraercx nx nero pasnneuennem, saano. Ceptesno on naunnaer
ornocnrtcx x xnnxxe rontxo rora, xora naxonr n ne uro-nno nonesnoe: noyuenne, yxasanne,
xax xnrt.
.Toncro uame ncero nastnaercx +ro xareropne unrarene sa cnom noyunrentnocrt.
Haoopor, paounmn Toncro yxastnaercx, xax nncanmn npany o napoe n r. .
118
.
Paoune camn ocosnamr cnoe ornnune or xpecrtxn: ]apnunt anex or npnpot, n ero
pyxax noxopennte, pernamenrnponannte, rax cxasart, cnnt npnpot ]apnunt cam rocnonn
mamnnt
119
.
Hccneonanne 1920 r. nornepnno renennnm, sameuennym eme openonmnnonntmn
anropamn: Paoun noyuenn ne ntnocnr, on ntnnraer na nepnoe mecro xyoxecrnennym
npany
120
.
Hnrepec x pennrnosntm xnnram naaer no mepe nontmennx opasonannx. uro xacaercx
nnrepeca x rexnnxe, ro uncno orneron ynennunnaercx c nontmennem yponnx opasonannocrn
orneuammnx
121
, nnmyr anropt pommpt.
C ornerom na enxrt nonpoc o nmnmo xnnre cnpannnnct ne nce. Kro-ro nanncan npo
Crentxy Pasnna, xro-ro penonmnnx no upannnn. B anxerax, xoropte x npounrana, nonannct
Xenesnax nxra, Fona Koponennu n Konex-ropynox.
B nroronom oxymenre ntxcnxercx, uro na 1-e mecro nonxncx poman Ponnson Kpyso, na
2-m Bona n mnp. Ttcxua n ona nout sannmaer 7-e mecro, na 17-m Cxasxa o ptaxe n
ptxe, ncne sa ne ner ma Kynpnna, antme na onom yponne croxr Hemepa Hexrneca
n Enrenn Onernn. Ho onomy ronocy nonyunnn: Vpannx, Fenax Hnsa, Horepxnnt
pa, Becrnnx nnocrpanno nnreparypt, Kypc nonnrnuecxo +xonomnn,
3nnnxnonenuecxn cnonapt
122
.

116
Maccont unrarent n xnnra. C. 41.

117
Maccont unrarent n xnnra. C. 41.

118
Maccont unrarent n xnnra. C. 42.

119
Maccont unrarent n xnnra. C. 43.

120
Maccont unrarent n xnnra. C. 44.

121
Maccont unrarent n xnnra. C. 50.

122
Maccont unrarent n xnnra. C. 79.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 39
B npocmorpenntx mnom anxerax n ornere na 11- nonpoc (o nmnmom nncarene)
ntpasnnoct nonnoe ennoymne c orpomntm orptnom nnnpyer Hen Toncro. 3arem nyr
Ioptxn, Hymxnn, Kontnon, Hexpacon, Typrenen.
Anropt pommpt nacunrann 28 nmnmtx nncarene: nepnax nxrepxa npaxrnuecxn
connaaer c monmn nanmennxmn. Toncro xnnt nnep, na 11-m mecre Mapxc, na 13-m
Hennn, na 22-m Fyxapnn, na 24-m Benep-Mnxanon, na nocnenem Pyaxnn
123
.
Onaxo no onomy rontxo no onomy pasy! ns ncex 11 rtcxu xpacnoapment nasnann
raxnx anropon, xax 3arocxnn, Monaccan, 3ypnnnn, 3nrentc, Bexcnnp, Anepuenxo, Feent,
Kapamsnn, Foxxauuo, Bepxapn, Iere, Iepnen, Iene, Fapon, Xopx Can, Pycco, Fantmonr,
Cnencep, nxxenc
124
.
Hccneonanne noxasano raxxe, xax nnnxer npo]eccnx na ntop nmnmoro anropa. Xorx
Toncro ouennnt nnep, ero nonynxpnocrt cnnxaercx no mepe pocra opasonannx n yponnx
npnomennocrn x ropocxo xyntrype: xpecrtxne pemecnennnxn paoune ropronte
cnyxamne nnrennnrennnx. uro xacaercx pyrnx anropon, ro nx pernnr, ronopx conpemenntm
xstxom, roxe ceptesno menxercx n sanncnmocrn or connantnoro craryca unrarenx: uexona ontme
ncero unramr ropronte n xannenxpcxne cnyxamne, ocroencxoro nnrennnrennnx, Mapxca n
Hennna paoune, Fnnnm xpecrtxne, Fyxapnna pemecnennnxn, mma ropronte
cnyxamne
125
.
Orentno remo xnnxercx urenne raser. Mnorne ont ne nmxr unrart rasert n axe
npxmo saxnnxmr, uro rasert omantnamr, oemamr, npyr nce, a nnuero ner
126
.
Cpen rex, xro rasert unraer, npenourennx pacnpeenxmrcx cneymmnm opasom:
1) Fenora;
2) Hsnecrnx;
3) Hpana;
4) Kommynncrnuecxn rpy.
Taxoe pacnpeenenne ouent uerxo orpaxaer connantnt cocran apmnn. Ha nepnom mecre
rasera, opnenrnponannax na centcxoro unrarenx, na nropom nsanne nx camtx mnpoxnx cnoen
omecrna. Haprnnax n npo]comsnax rasert sannmamr na nocnennx mecra. Omn nror
raxon, uro x rasere crpemnenne ecrt, no ee rpyno nonyunrt n ontmax xareropnx orneuammnx
nnmer, uro nmnm cnymart, noromy uro xora cam unram nonnmam nnoxo
127
.
Mt nnnm, uro apmecxoe nonnrnuecxoe pyxonocrno crpemnnoct nonyunrt peantnte
cneennx o xyntrypntx norpenocrxx n nnrepecax macc. Taxnm opasom, ntcrpannaemax
xyntrypnax nonnrnxa npecrannxer coo ne onocroponnn nponecc nacaxennx onpeenenntx
nopm, ne n npecrannenn, a nontrxy narn nexn ananc mexy nponnraemtmn cnepxy
npannnamn n nennocrxmn, c ono cropont, n crnxnno ]opmnpymmnmncx cnnsy norpenocrxmn
c pyro.
B uem npnnnnnnantnoe ornnune +roro nccneonannx or npetymnx?

123
Maccont unrarent n xnnra. C. 6364.

124
Maccont unrarent n xnnra. C. 6364.

125
Maccont unrarent n xnnra. C. 6566.

126
Maccont unrarent n xnnra. C. 5859.

127
Maccont unrarent n xnnra. C. 5859.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 40
unrarentcxnmn npenourennxmn npocroro napoa nnrepeconannct n o penonmnnn, onaxo
paort no nsyuennm unrarenx ns napoa npoentnannct nnonepamn n +ro onacrn, xoroptm
npnxonnoct namyntnart camocroxrentno merot, xoropte nnmt n nocnenee npemx naunnamr
npnnnexart nnnmanne nayuntx paornnxon. Kpome roro, camt oexr nccneonannx unrarent
ns rpyono cpet oi. +a.ooocmvneu, ocooeuuo o. +accoeix onimoe
128
.
V conercxo nnacrn oxasancx n pyxax naxnt nncrpymenr nonnrnuecxne crpyxrypt,
xoroptmn tnn oprannsonant orpomnte macct nme. To, uro o penonmnnn tno
nononrepcxo exrentnocrtm nporpeccnnntx nnrennnrenron, renept cranonnrcx
rocyapcrnenno nonnrnxo, oecneuenno oprannsannonntmn nosmoxnocrxmn nnacrn.
Onpoc npononrcx n apmnn nmenno noromy, uro sect cxonnenrpnponant n copant n
onom mecre ontmne rpynnt nme, xoroptx nerxo npoxonrponnponart. Kpome roro, onpoc
ecnpeneenrno penpesenrarnnen, nocxontxy apmecxne nopasenennx n macmraax crpant
xnnxmrcx neantno crnxnno ntopxo, o xoropo moxer rontxo meurart connonor.
Onpoc noxastnaer raxxe, xax apmnx rpanc]opmnpyer epenencxoe nacenenne,
cocrannxmmee ocnonno xocrxx conarcxo macct. O rom, uro npnstnnax apmnx xnnxercx ne
rontxo noenntm, no n xyntrypntm nncrnryrom, mnoro nncann connonorn XX n., no unent
Pennoenconera nonnmann +ro n es nayxn. Apmnx +ro xyntrypnax mamnna, xoropax ns
epenencxnx napne nocnnrtnaer rpaxan nonoro omecrna.
Hcnontsonanne apmnn n xauecrne nncrpymenra xyntrypno nonnrnxn ne xnnxercx
nsoperennem conercxo nnacrn, rouno rax xe, xax n camn npnnnnnt npocnernrentcxo
nponarant. Paora, npononnmaxcx cpen xpacnoapmenen, c ono cropont, npecrannxer
coo npoonxenne exrentnocrn Komnrera rpamornocrn, xoropax nenact eme o penonmnnn, a c
pyro npnaer +ro exrentnocrn ne rontxo ecnpeneenrnte macmrat, no n menxer ee
neonornuecxne opnenrnpt.
Vcnnnx rocyapcrna n norpenocrn macc ne naxonnnct n npornnopeunn, xorx ne ncera
connaann. Tax, omax ycranonxa na pacnpocrpanenne xyntrypt urennx cpen xpacnoapmenen
xnno noepxana yuacrnnxamn onpoca. Ho anexo ne ncera nnreparypa, xoropym unramr nnn
xorxr unrart ont, coornercrnyer romy, n uem sannrepeconant paornnxn cncremt
nonnrnpocnera.
3ro nccneonanne nosnonxer onee nopono n erantno npecrannrt cee macmrat saau,
xoropte crannnnct n pamxax ]opmnpymmecx conercxo xyntrypno nonnrnxn na camom pannem
ee +rane, a raxxe yponent ocosnannx nponem remn nmtmn, xoropte npnnnmann pemennx. B
cnonx ecrnnxx onn opnenrnponannct ne rontxo na sapanee c]opmynnponannte neonornuecxne
nnn xyntrypnte nopmt, no n na nsyuenne +mnnpnuecxoro marepnana n npaxrnuecxn ontr,
naxonnennt n xoe npocnernrentcxo paort pyccxo nnrennnrennnn xonna XIX nauana
XX nexa.
Hocneymmax ncropnx noxastnaer, uro noont noxo tn +]]exrnnntm n yxe x
1930-m roam n Poccnn yanoct c]opmnponart nonym unrarentcxym maccy, xoropax tna
cnocona norpenxrt crpemnrentno pacrymne rnpaxn xnnxntx, raserntx n xypnantntx
nsann. Taxnm opasom, nponaranncrcxne saaun nono nnacrn pemannct n recno cnxsn c
xyntrypntmn n pemannct nx roro npemenn ycnemno.
Onn ns xpacnoapmenen n anxere oxcnxer, sa uro nmnr uexona: sa ero ronxoe
nponnxnonenne n ymy camoro otxnonennoro uenonexa, sa ero xaxoe-ro mxrxoe, nemnoro
rpycrnoe nsopaxenne +ro cepentxo, raxo, otuno, xmypo xnsnn, a rnannoe, sa ero opym

128
Maccont unrarent n xnnra. C. 32.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 41
nepy n ro, uro nce-raxn, necmorpx na neconepmencrna +ro xnsnn yer xora-nnyt xpacnnax,
cnernax xnsnt
129
. 3rn cnona, noxany, mor t cxasart ne rontxo cam uexon, no n xro-nnyt ns
ero nepconaxe.

Inymenxo H., 2013

Hropu Opnon. Boum upeonoruueckoro qpou1a: nopro1onka
rupon-nepenopuukon n CCCP

C momenra sapoxennx mexynaponoro rypnsma rnt-nepenounxn, axe es yuera
crpanono cnenn]nxn, ncera tnn n ocramrcx xapontm xocrxxom nmo ]npmt,
cnennannsnpymmecx na ocnyxnnannn nnocrpanntx rocre. 3ro ornocnrcx n x rypncrcxnm
neomcrnam Conercxoro Comsa, npecrannxnmero coo, no onpeenennm H. Kenesa,
cnenn]nuecxym ]opmy nponaranncrcxoro rocyapcrna. Hoxasarentno, uro n nnx maccontx
penpeccn 1937 r. n nepax Hnrypncra ntcxastnannct onacennx, uro nanmenonanne rnamn
nme, npnsnanntx necrn nenocpecrnennym paory c nnocrpanntmn rocrxmn, ymanxer n rnasax
nocnennx snauenne +ro xareropnn paornnxon
130
. B omem, nepe]pasnpyx no+ra, moxno
cxasart, uro rn n Conercxo Poccnn tn ontme, nexenn npocro rn. On tn onom
neonornuecxoro ]ponra. Ho+romy cncrema nororonxn rnon-nepenounxon n CCCP nmena ne
rontxo nncrnrynnonantnoe n npo]eccnonantnoe, no n neonornuecxoe nsmepenne.

Hucmumvuoua.iuie ocuoeauu
o Bropo mnpono nont nororonxa conercxnx rnon ocymecrnnxnact cnnamn nyx
neomcrn Omecrna nponerapcxoro rypnsma n +xcxypcn (OHT3) n Hnrypncra. Ecnn 2
Vcrana Hnrypncra 1929 r. npeocrannxn emy npaeo nororonnxrt neoxonmt nepconan
nx ocnyxnnannx nnrypncron, ro nont Vcran 1933 r. yxe oosiea. Omecrno roronnrt
cocrnennte xapt n nysax, rexnnxymax n ]asanyuax n npeycmarpnnan oprannsannm
coornercrnymmnx yuentx saneenn n xypcon
131
. Onaxo na npaxrnxe n ocnony xapono
nonnrnxn tna nonoxena xypconax cncrema, n xoropym tnn nonneuent nomnmo camnx
rypncrcxnx neomcrn naprnnte n xomcomontcxne oprant, npo]comst n axe Bcecomsnoe
omecrno xyntrypntx cnxse c sarpannne (BOKC).
Hpana, nepnte nnant cosannx xypcon ocrannct na ymare: ne nonyunnoct napart
cnymarene n 19281929 yuenom roy, ne cocroxnnct cnennantnte xypct n Mocxne n
Hennnrpae n xonne 1929 r., ne yanoct nonnornrt n xnsnt nem nororonxn rnon-nexropon nx
ocnyxnnannx cnennannsnponanntx rpynn nnocrpanntx rypncron
132
.
Hs-sa cxyocrn uncna rnon-nepenounxon (70 uenonex na nect Conercxn Coms x

129
Maccont unrarent n xnnra. C. 73.

130
IA Pu. u. P-9612. Vupexennx no pyxonocrny nnocrpanntm rypnsmom n CCCP (Oennennt ]on).
19291991 rr. On. 2. . 41. H. 65.

131
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 2. H. 2; . 5. H. 2 o.; . 15. H. 3.

132
IA Pu. u. P-9612. On. 2. . 1. H. 3130, 1918, 10-3.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 42
1930 r.)
133
, n +rom roy n Mocxne, Hennnrpae n Tn]nnce tnn oprannsonant cnennantnte
xommynncrnuecxne n xomcomontcxne xypct nororonxn rnon. B cneymmem roy Hnrypncr
orxptn yxe cocrnennte rpexronunte xypct rnon n Mocxne n Hennnrpae c oyuennem ne
rontxo xstxam, no n ocnonam nonnr+xonomnn n +xonomnuecxo reorpa]nn. Ononpemenno n
19301936 rr. no +rno HK BHKCM n BHCHC ]ynxnnonnponann xypct OHT3.
Beomcrnennte oxymenrt nosnonxmr ynnert, uro n nauane 1930-x roon ontmax uacrt
rnon-nepenounxon snann rontxo ]pannyscxn n nemenxn xstxn, n ro npemx xax ne menee 90 %
rypncron ronopnnn na anrnncxom. Kpome roro, mnorne rnt onapyxnnann +nemenrapnoe
nesnanne reorpa]nn n ncropnn pono crpant n +ro na ]one pacmnpennx c 1930 r. nepeunx
]ynxnn rnon n cnxsn c ocnyxnnannem unenon nayuntx xonrpeccon n xon]epennn
134
. Tax
xax xypct ne cnpannxnnct c nororonxo xnann]nnnponanntx rnon, n 1932 r. no nnnnnarnne
pyxonocrna Hnrypncra tnn cosant +xcxypcnonno-nepenouecxne orenennx n Mocxoncxom
nncrnryre nontx xstxon (3HO MHH) n Hncrnryre nnnrnncrnxn n Hennnrpae
135
, a n
19341938 rr. n Hennnrpae nororonxo rnon sannmancx Hncrnryr nnocrpannoro rypnsma
136
.
B +ror nepno tnn sanoxent ocnont ntcmero rypncrcxoro opasonannx. B uacrnocrn, n
MHH tnn paspaorant nporpammt n yuente nnant no pxy cnennantntx npemeron, a
raxxe cnyxenax nncrpyxnnx c rexcramn npesenrannn rex nnn nntx oexron noxasa
137
. B cnom
ouepet, oyuenne n Hncrnryre nnocrpannoro rypnsma npeycmarpnnano nexnnn, paory n
xannerax, mysexx n na cnencemnnapax, a raxxe oxsarentnym nponsnocrnennym npaxrnxy
138
.
Ho ontr neomcrnenno ntcme mxont oxasancx nenocrpeonanntm o cosannx n 1989 r.
Counncxoro rocyapcrnennoro ynnnepcnrera rypnsma n xypoprnoro ena. Haprnnoe
pyxonocrno neomcrnom na npaxrnxe cnonnoct x npexrnnam o nontmennn yponnx nororonxn
xapon, rora xax nyxt orpacnn rpeonann ne npexrnnntx yxasann, a npoymanno,
mnoroyponneno cncremt nororonxn cnennanncron.
Hesnaunrentnte oemt rypncrcxnx noroxon orpannunnn opasonarentnym crparernm
Hnrypncra (n 1958 r. x nemy npnannnnct Fmpo mexynaponoro monoexnoro rypnsma
Cnyrnnx n Oren no mexynaponomy rypnsmy Henrpantnoro rypncrcxo-+xcxypcnonnoro
ynpannennx (HT3V) BHCHC) noccranonnennem n pasnnrnem cncremt xypcon pasnoro yponnx.
Hoxomornnom n cncreme nororonxn rnon-nepenounxon no nropo nononnne
XX cronernx ocranancx Hnrypncr, n crpyxrype xoroporo eme n 1957 r. tnn cosant
rpexmecxunte Hocroxnno ecrnymmne xypct no nororonxe n nontmennm xnann]nxannn
paornnxon neomcrna (n rom uncne rnon-nepenounxon). Ecnn n 1959 r. nororonxa onee 400
rnon nenact ncero n rpex ropoax (Mocxne, Hennnrpae n Knene), a n 1960 r. cntme 900
cnymarene roronnnn n 14 ropoax crpant, ro n 1970 r. xypconym nororonxy 1600 rnon

133
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 5.H. 9, 11.

134
IA Pu. u. P-9612. On. 2. . 1. H. 67.

135
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 12. H. 3131 o.; PIA3. u. 413. Mnnncrepcrno nnemne ropronnn CCCP. On. 13.
. 277. H. 15.

136
Hocne saxptrnx nysa pemennem Honnrmpo HK BKH() cryenrt tnn nepeant 1-my Hennnrpacxomy
nncrnryry nnocrpanntx xstxon.

137
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 12. H. 31 o.; On. 2. . 8. H. 58.

138
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 29. H. 13; . 46. H. 1.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 43
npoxonnn yxe n 30 ropoax
139
.
Kpome roro, Hnrypncr, naxonnmncx n neomcrnennom nounnennn Mnnncrepcrna
nnemne ropronnn (MBT) CCCP, tn nxnmuen n cncremy nororonxn xapon mnnncrepcrna.
Onaxo Hocroxnno ecrnymmne xypct no nsyuennm nnocrpanntx xstxon npn MBT n xonne
1950-x nauane 1960-x roon neoxorno ntnonnxnn saxnxn Hnrypncra. Haxonen, n 1963 r.
nocne onrnx cornaconann npn Hpannennn Hnrypncra tno cosano Orenenne nnoxypcon
MBT nx nsyuennx nepenounxamn nroptx n rpertnx nnocrpanntx xstxon. Hporpammt
npeycmarpnnann oyuenne n reuenne 35 ner, uro tno conocrannmo c nonyuennem nroporo
ntcmero opasonannx
140
.
B 1964 r., xora uncno nnocrpanntx rypncron, nocernnmnx CCCP, npentcnno ormerxy
1 mnn uenonex, Hnrypncr tn ntneen ns cncremt MBT CCCP n cran cocranno uacrtm
cosannoro Vnpannennx no nnocrpannomy rypnsmy npn Conmnne CCCP
141
. B cncreme
Vnpannennx n 1966 r. noxnnnnct Btcmne xypct, na xoropte tna nosnoxena saaua
nepenororonxn rnon-nepenounxon, a c 1974 r. n nororonxn nontx xapon
142
. B +rom xe
1966 r. Vnpannenne no nnrypnsmy orxptno cocrnennte Kypct nnocrpanntx xstxon, xoropte n
1980 r. ]ynxnnonnponann n 25 ropoax crpant
143
.
B cnxsn c rem uro Hnrypncr ne tn nxnmuen n xareropnm yupexenn, n xoropte
ntnycxnnxn pacnpeenxnnct cornacno pasnapxxam Iocnnana CCCP (nanpnmep, n mnnncrepcrna
oopont n nnocrpanntx en, a raxxe KIF CCCP), n rypncrcxoe neomcrno nepexo mnn nmn,
nno yxnonnnmnecx or pacnpeenennx n pyrne oprannsannn, nno ne noxoxmne nx paort n
nnx. Ocnonntm ncrounnxom nononnennx xapon nepenounxon ocranannct 1- Mocxoncxn
rocyapcrnennt nncrnryr nnocrpanntx xstxon, Mocxoncxn onacrno nearornuecxn
nncrnryr nm. H. K. Kpyncxo n pyrne nyst cronnnt. B cnny roro uro nonnrnuecxax nororonxa
ntnycxnnxon (ne ronopx yxe o cryenrax-crapmexypcnnxax) ocrananact cnao, onn sauncnxnnct
na nocroxnnym nnn npemennym paory rontxo nocne npoxoxennx nmn cnennantno nororonxn
na nenntx nnn neuepnnx xypcax rnon-nepenounxon.
Cncrema nororonxn xapon Hnrypncra oxonuarentno cnoxnnact x xonny 1960-x roon.
H yxe n 1970 r. Inannnrypncrom tn nonxr nonpoc o neoxonmocrn orpacnenoro Hncrnryra
rypnsma
144
. Cnycrx uertpe roa Coner no rypnsmy npn Inannnrypncre npnnxn pemenne o


139
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 456. H. 12, 35, 9394; On. 3. . 552. H. 12.

140
IA Pu. u. P-9612. On. 2. . 315. H. 1719.

141
B 1969 r. Vnpannenne tno npeopasonano n Inannoe ynpannenne npn Conmnne CCCP, n crpyxrypy xoroporo
BAO Hnrypncr nomen na npanax xommepuecxoro ynpannennx. B 1983 r. Inannoe ynpannenne tno peoprannsonano
n Iocyapcrnennt xomnrer CCCP no nnocrpannomy rypnsmy, n cnom ouepet ynpasnennt n 1989 r. npn
ouepeno peoprannsannn npannrentcrna. Opasonannt n 1991 r. Coner no nnocrpannomy rypnsmy npn Kannere
Mnnncrpon CCCP ne ycnen npncrynnrt x cnonm oxsannocrxm ns-sa cotrn anrycra 1991 r.

142
Ha ase xypcon n 1975 r. tn cosan Hncrnryr nontmennx xnann]nxannn pyxonoxmnx paornnxon n
cnennanncron Inannnrypncra, n 1990 r. npeopasonannt n Btcmym mxony rypnsma n rocrnnnunoro cepnnca
Iocxomnnrypncra CCCP.

143
eopuu:euro B. B. Pasnnrne rypnsma n CCCP (19171983 rr.): yue. nocone. M.: Btcmax mxona
npo]comsnoro nnxennx BHCHC nm. H. M. Bnepnnxa, 1985. C. 65.

144
IA Pu. u. P-9612. On. 3. . 552. H. 24.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 44
opasonannn n 1980 r. Hncrnryra mexynaponoro rypnsma nx nororonxn n nepenororonxn
xapon ntcme xnann]nxannn nx rypncrcxo nnycrpnn crpant. Homnmo +roro
npenonaranoct orxptrt n xstxontx nysax Mocxnt n Hennnrpaa ne nonte cnennantnocrn:
Oprannsannx n +xonomnxa nnocrpannoro rypnsma n Hn]opmannonno-nponaranncrcxax
paora c nnocrpanntmn rypncramn
145
. Ho nce +rn npenoxennx ocrannct narnmn
namepennxmn.
uro xacaercx npo]comsnoro rypnsma, ro nocne peoprannsannn n 1969 r. HT3V n cocrane
Henrpantnoro conera no rypnsmy
146
, napxy c orenamn nnocrpannoro rypnsma
pecnynnxancxnx coneron BHCHC, tno opasonano Fmpo nyremecrnn n +xcxypcn nx
nnocrpanntx rypncron. Pyxonoxmne paornnxn, cnennanncrt neomcrna (nxnmuax
rnon-nepenounxon) roronnnnct n Btcme mxone npo]comsnoro nnxennx nm. H. M. Bnepnnxa
(Hennnrpa), Btcme npo]comsno mxone xyntrypt nm. H. K. Kpyncxo (Mocxna) n na
cosanntx n 1969 r. n nomocxonno Cxone Henrpantntx rypncrcxnx xypcax (nosnee
Hncrnryr nontmennx xnann]nxannn paornnxon rypncrcxo-+xcxypcnonntx oprannsann).
Cnyrnnx crponn cnom cncremy nororonxn rnon-nepenounxon c yuerom ontra
Hnrypncra. Tax, n 1960 r. na Mocxoncxo ase Cnyrnnxa tnn oprannsonant yuea n
craxnponxn nepenounxon. 3ect xe nauann npononrtcx nncrpyxrnnnte cemnnapt c rnamn no
16-uacono nporpamme. C 1974 r. Fmpo mexynaponoro monoexnoro rypnsma (FMMT)
oprannsonano 10-nennte cemnnapt n Btcme xomcomontcxo mxone, a raxxe n sonantntx n
pecnynnxancxnx xomcomontcxnx mxonax. Camoocrarounocrt xypcono cncremt onpeenxnact
rem, uro ocnonnym maccy rnon-nepenounxon, npnnnexaemtx neomcrnom nx ocnyxnnannx
nnocrpannen (n rom uncne n mexynapontx monoexntx narepxx), cocrannxnn npenoanarenn n
cryenrt crapmnx xypcon nearornuecxnx n xstxontx nyson n mxontnte yunrenx xstxonoro
npo]nnx. Homomt n ene nororonxn rnon exerono oxastnann Btcmne xypct no
nnocrpannomy rypnsmy Inannnrypncra. B 1974 r. pyxonocrno Cnyrnnxa n HK BHKCM ntmnn
c npenoxennxmn n Mnnncrepcrno ntcmero opasonannx CCCP nxnmunrt nonpoct meronxn
+xcxypcnonno n nn]opmannonno-nponaranncrcxo paort n yuente nnant cryenron 4-x n
5-x xypcon ]nnonornuecxnx n xstxontx ]axyntreron
147
. Ho +rn npenoxennx n ro npemx ne
namnn noepxxn cnepxy.
Orcyrcrnne cnennannsnponanntx ntcmnx yuentx saneenn n c]epe nnocrpannoro
rypnsma enano cncremy nororonxn xapon necranntno, sanncnmo or nnemnnx ycnonn
cnoxnocre mexneomcrnennoro cornaconannx xapono nonnrnxn, annennx naprnntx
nocranonnenn n annaparntx pemenn.

Hoeo.oeu:ecru qop+am
Kax yxe ormeuanoct, cnenn]nxa nororonxn xapon nnocrpannoro rypnsma n npexe ncero
rnon-nepenounxon onpeenxnact rem, uro xaxt paornnx Hnrypncra n pyrnx neomcrn,
sannmanmnxcx npnemom nnocrpanntx rocre, paccmarpnnancx xax neonornuecxn oen.
Hnocrpannt rypnsm pacnennnancx pyxonocrnom crpant xax onn ns yuacrxon nonnrnuecxo
paort, re rpeonanoct ymenne art ornop nocnrenxm xannranncrnuecxo neonornn. Ho

145
IA Pu. u. P-9612. On. 3. . 837. H. 9-10.

146
C max 1969 r. Henrpantnoro conera no rypnsmy n +xcxypcnxm BHCHC.

147
IA Pu. u. P-9612. On. 3. . 837. H. 6263.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 45
onpeenennm pyxononrenx BOKCa A. . Apocena, rnt-nepenounxn nrpann pont
sarpanrentntx orpxon, xoropte nyr nnepen xononnt
148
. Orcma npncrantnoe nnnmanne x
neonornuecxo cocrannxmme nororonxn rnon. K npnmepy, n 1932 r. cnennantnax xomnccnx
Hapxomara npocnemennx n Hpannennx Hnrypncra no nponepxe 3HO MHH ormernna, uro
nporpammt no nxrnnernemy nnany, ncropnn naprnn n ncxyccrnoneennm tnn cocrannent n
yxe mentmenncrcxoro onnoprynnsma n ypxyasnoro ]opmannsma. Komnccnx ntcrynnna npornn
npenoanannx omecrnenno-+xonomnuecxnx n nonnrnuecxnx ncnnnnnn na nnocrpanntx xstxax,
rax xax +ro neno x ncxaxennm mapxcncrcxo-nennncxnx ycranonox n ncxnmuano naprnnt
xonrpont npenoanannx co cropont neonornuecxo ntepxannocrn
149
. B +rom xe roy
Hpesnnym Henrpantno xonrpontno xomnccnn (HKK) BKH() n Konnernx Hapxomara
Paoue-xpecrtxncxo nncnexnnn CCCP n conmecrnom nocranonnennn O paore
Iocyapcrnennoro axnnonepnoro omecrna Hnrypncr, ormernn neocrarounym paory no
nororonxe rnon, norpeonann oecneunrt npannntnoe, neonornuecxn-ntepxannoe
oxcnenne oexron noxasa
150
. B omem, naprnnocrt, nonnrnuecxax naronaexnocrt n
neonornuecxax npanonepnocrt tnn nocrannent na omexyntrypntm n npo]eccnonantntm
yponnem nepenounxon.
Bo nropo nononnne XX cronernx, n ycnonnxx xonono nont, cnryannx c
neonornuecxo nororonxo rnon mano nsmennnact. B uacrnocrn, npnnxroe n exape 1961 r.
conmecrnoe nocranonnenne BHCHC, HK BHKCM, Hnrypncra n Comsa conercxnx omecrn
pyxt n xyntrypntx cnxse c sapyexntmn crpanamn (CCO) nanennnano rypncrnuecxne
neomcrna na ycnnenne nponaranncrcxo cocrannxmme nnocrpannoro rypnsma. B 1962 r. npn
ropxomax naprnn tnn cosant cnennantnte meronuecxne conert ns npecrannrene
ropncnonxoma, ropxomon naprnn n xomcomona, npo]comsno oprannsannn, +xcxypcnonnoro
mpo, Hnrypncra, myseen n pyrnx oprannsann nx xonrponx paort rnon
151
.
Hporpamma nontmennx nonnrnuecxo n enono xnann]nxannn ocnonnoro cocrana
rnon-nepenounxon na 1960 r. orpasnna ouennnt nepexoc n pacnpeenennn yuenoro
marepnana: na nonnrnuecxym nororonxy ornonnoct 206 uacon, a na nororonxy no
cnennantnocrn rontxo 156 uacon. B nporpammy nepenororonxn tn nxnmuen px nexnn o
nannonantno-ocnoonrentnom nnxennn, a raxxe o +xonomnuecxom n nonnrnuecxom
nonoxennn n Hnnn, Hpaxe, A]ranncrane, crpanax Harnncxo Amepnxn n nexoroptx pyrnx
rocyapcrnax rpertero mnpa. Taxxe nox nonnrnuecxo nororonxn tn pacmnpen sa cuer rem
no mapxcncrcxo-nennncxo ]nnoco]nn, nonnrnuecxo +xonomnn n ncropnn KHCC. Kpome roro,
nporpamma nxnmuana remarnuecxn nox Orentnte nonpoct nonnrnuecxo nororonxn,
ocoennocrn nponarant c nnocrpanntmn rypncramn n pasop nanonee rnnnuntx nonpocon,
saanaemtx nnocrpannamn nepenounxam. Orentno n +rom noxe, napxy c axryantno
nn]opmanne nocontcrn n roprnpecrn o +xonomnuecxom n nonnrnuecxom nonoxennn pxa
crpan, paccmarpnnannct nnemneropronte n +xonomnuecxne cnxsn CCCP c sapyexntmn
rocyapcrnamn. B cnom ouepet, nororonxa no cnennantnocrn, nomnmo nsyuennx oexron

148
Hnr. no: Kv.uroea I. B. Ho xonrponem rocyapcrna: npetnanne n CCCP nnocrpanntx nncarene n
1920-1930-x roax // Oreuecrnennax ncropnx. 2003. A 4. C. 57.

149
IA Pu. u. P-9612. On. 2. . 8. H. 8587.

150
PIACHH. u. 17. HK PKH() HK BKH(). On. 120. . 82. H. 161162.

151
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 517. H. 57.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 46
noxasa na nnocrpanntx xstxax n ocnoennx xstxon, nxnmuana pacmnpennt nox no nonpocam
ocnyxnnannx nnocrpanntx rypncron
152
.
Omax neonornuecxax ycranonxa, no npnsnannm nncarenx n nepenounxa
B. M. Fepexxona, npnsnana tna oecneunrt, urot nnrypncrt no nrentntm npncmorpom
rnon nnenn rontxo nponnerammee rocyapcrno, xoropoe nm crapannct
npoemoncrpnponart
153
.
Hocroxnnte xoneannx neonornuecxo nnnnn (or crannnnsma x ecrannnnsannn n onxrt x
pecrannnnsannn) n mnorouncnennocrt nocranonnenn naprnntx ceson n nnenymon
esopnenrnponann pyxonocrno rypncrcxnx neomcrn n neperpyxann opasonarentnte
nporpammt nonnrnxo-neonornuecxo xomnonenro n ymep npo]eccnonantno nororonxe.

Hpoqeccuoua.iui npoqu.i
Beomcrnennte oxymenrt Hnrypncra n Cnyrnnxa nosnonxmr pexoncrpynponart
nepapxnm rpeonann x npo]eccnonannsmy rnon. B uacrnocrn, Hpannenne FMMT Cnyrnnx
panxnponano rpeonannx x xnann]nxannn rna-nepenounxa raxnm opasom, uro nepnym
nosnnnm sannmana nonnrnuecxax rpamornocrt, nropym oprannsaropcxne cnoconocrn n rontxo
rpertm snanne xstxa.
B cnom ouepet, ananns neomcrnenntx nncrpyxnn Hnrypncra ntcrpannaer cneymmym
cnenn]nuecxym nepapxnm ymenn n nantxon rna-nepenounxa: no-nepntx, npeannocrt
namemy eny n nonnrnuecxax rpamornocrt; no-nroptx, snanne nnocrpanntx xstxon n omax
xyntrypnocrt; n-rpertnx, nontmennte rpeonannx x mopantnomy onnxy paornnxa.
Onaxo nomnmo rpannnonntx nx conercxo xapono nonnrnxn npnnnnnon oropa,
exrentnocrt rnon-nepenounxon nmena cnom npo]eccnonantnym cnenn]nxy. Hpexe ncero
neomcrnennte oxymenrt opamann nnnmanne na neoxonmocrt xopome crpanoneuecxo
nororonxn n nnaennx cpannnrentntm meroom nsnoxennx nn]opmannn, ymenne ne no
otnarentcxn oxcnnrt nnocrpannam re nnn nnte xnnennx n momenrt name xnsnn n
pacnonoxnrt rypncron x cee, xax npecrannrenm Conercxo crpant, naxounnocrt n
cnoconocrt noannrt cnoe nnyrpennee nnoxoe nacrpoenne
154
.
Onapyxennt n Poccncxom rocyapcrnennom apxnne connantno-nonnrnuecxo ncropnn
Hpoexr npo]nnx nororonxn +xcxypconoon-nepenounxon (1932) emoncrpnpyer mnpoxn
cnexrp nonpocon, npenasnauenntx nx nsyuennx rnamn, nxnmuax ocnonnte nonpoct
mexynapono n nnyrpenne nonnrnxn CCCP, xapaxrepa mnponoro xpnsnca xannrannsma n ero
nocnecrnn, a raxxe neoxonmocrn penonmnnonnoro ntxoa ns nero. Hporpamma oyuennx
npeycmarpnnana cnenn]nuecxn naop snann n nantxon: ne rontxo mnpoxn nonnrnuecxn
xpyrosop n snaxomcrno c npomtmnenno n centcxoxosxcrnenno crarncrnxo sa
nocnepenonmnnonnt nepno, no n omnpnt xpyr ncropnuecxnx snann (ncropnn
penonmnnonnoro nnxennx n xnaccono optt, naprnn n Komnnrepna, Oxrxptcxo
penonmnnn, optt paouero xnacca c mexynapono n nnyrpenne xonrppenonmnne n
nnyrpnnaprnno optt). Kpyr nantxon n ymenn raxxe ]opmnponancx sa cuer snannx yponnx
pasnnrnx connanncrnuecxo +xonomnxn CCCP, reopnn conercxoro xosxcrna, +xonomnuecxo

152
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 456. H. 104111.

153
Beperroe B. Pxom co Crannntm. M.: Barpnyc, 1998. C. 194.

154
IA Pu. u. P-9612. On. 2. . 1. H. 4; On. 3. . 339. H. 66, 69, 71.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 47
reorpa]nn CCCP, nonpocon rexyme nonnrnxn n pxa cnennantntx nonpocon (nanpnmep,
myseeneennx n rearponeennx). Kpome roro, n nepeuent npo]eccnonantno nororonxn nxonno
nsyuenne ncropnn pasnnrnx rypnsma n xannranncrnuecxnx crpanax n CCCP, a raxxe
conpemennoro cocroxnnx rypncrnuecxoro ptnxa. Fyymn rn-nepenounx onxen tn nmert
npecrannenne o nenax n ycnonnxx ocnyxnnannx rypncron sa rpannne n n CCCP, meroax
cocrannennx xonmnxrypntx osopon rypncrnuecxoro ptnxa, paspaorxn mapmpyron n
xantxynxnnn nx nen, o rapn]ntx nonpocax, nnernom n araxnom ene. Hpenonaranoct
nsyuenne ocoennocre paort +xcxypconouecxnx as n oexron noxasa, snaxomcrno c
nonpocamn axnnsnnnn sarpannuntx orenenn, cocrannennem roontx n xnaprantntx nnanon
Hnrypncra, c pexnamntm n nacnoprno-nnsontm enom, nonpocamn rpancnoprnoro oecneuennx
n pexnamannn, rpansnrntmn n nanmrntmn onepannxmn. H naxonen, rn onxen tn n
conepmencrne snart onn ns nnocrpanntx xstxon n ymert oxcnxrtcx n unrart eme xax
mnnnmym na onom xstxe
155
. Kommenrapnn x cront omnpnomy nepeunm snann n ymenn, xax
ronopnrcx, nsnnmnn
Hporpamma 3xcxypcnonno-meronuecxoro orena, cocrannennax nx xypcon Hpannennx
Hnrypncra na 1960 r. (no npo]nnm nororonxn rnon-nepenounxon), ornonna na
nonnrnuecxym nororonxy, n ornnune or ntmeyxasanno nporpammt nontmennx xnann]nxannn,
ncero 118 uacon npornn 328 uacon, npenasnauenntx na nororonxy no cnennantnocrn.
Hocnenxx npeycmarpnnana npexe ncero oyuenne camocroxrentnomy neennm +xcxypcn na
nnocrpannom xstxe. Taxxe n npo]eccnonantnym nororonxy nxonnn nexnnn o renepantnom
nnane pexoncrpyxnnn Mocxnt, xnnnmnom crponrentcrne n ropoe, apxnrexrype, nonoxennn
nepxnn n CCCP n r. n. Ha orpaorxy nnocrpanno repmnnonornn no remam +xcxypcn ntenxnoct
60 uacon. Baxno cocrannxmme nororonxn tnn oprannsannonnte nonpoct no ocnyxnnannm
nnocrpanntx rypncron, nxnmuax nopmt noneennx nepenounxon npn paore c rypncramn,
npannna +rnxera n rearpe n npou.
156

Cyx no cnpanxam Kypcon nnocrpanntx xstxon Inannoro ynpannennx no nnocrpannomy
rypnsmy npn Conmnne CCCP sa 19751976 rr., ocnonno ynop enancx na oyuenne nnocrpanntm
xstxam paornnxon npenpnxrn n npnem +xsamenon na nponenrnym naanxy sa nnaenne
xstxom, rora xax ycxopennoe oyuenne rnon nropomy xstxy n rexnnxe nocneonarentnoro
nepenoa tnn oprannsonant n snaunrentno mentmnx macmraax.
Cncrema npo]eccnonantno yuet rnon-nepenounxon Cnyrnnxa n 1970-e rot raxxe
npeycmarpnnana na nna nororonxn: omenonnrnuecxym n nororonxy no cnennantnocrn.
Hepnt npo]nnt nxnmuan remt o xommynncrnuecxom crponrentcrne n CCCP, mnponom
xommynncrnuecxom, paouem n nannonantno-ocnoonrentnom nnxennn na conpemennom +rane
n opte npornn ypxyasno neonornn. Cocranno uacrtm omenonnrnuecxo nororonxn tna
remarnxa o xomcomone n conercxo monoexn, mexynaponom monoexnom n cryenuecxom
nnxennn. Hpo]eccnonantnax nororonxa raxxe npeycmarpnnana mnpoxn naop
reopernuecxnx rem: Mexynapont rypnsm n mexynaponte rypncrcxne cnxsn Conercxoro
Comsa; Mexynapont monoexnt rypnsm xax ]opma nnrepnannonantnoro nocnnrannx
monoexn n cpecrno nx nponarant conercxo ecrnnrentnocrn; Ocnonnte npannna,
nopmt noneennx n coepxanne paort rnon-nepenounxon c nnocrpanntmn rypncramn n r. n.
B cnom ouepet, npaxrnuecxne sanxrnx nxnmuann raxne pasent, xax Meronxa nponeennx

155
IA Pu. u. P-9612. On. 2. . 8. H. 8182.

156
IA Pu. u. P-9612. On. 1. . 456. H. 96-103.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 48
+xcxypcn no ropoy n Hsyuenne +xcxypcnonnoro marepnana (Mocxna, Hennnrpa, Knen)
157
.
Ono ns ocnonntx nponem xapono nonnrnxn Hnrypncra na ncem nporxxennn ero
exrentnocrn ocranancx neocrarox nepenounxon c pexnmn xstxamn (n uacrnocrn,
nrantxncxnm, xnoncxnm, nenrepcxnm, ]nncxnm, nopryrantcxnm, arcxnm, mnecxnm n
nopnexcxnm), rax xax xstxonte nyst roronnnn nx n neocrarounom xonnuecrne. Hpnnneuenne
monotx cnennanncron no saxnxam xax MBT (o 1964 r. Hnrypncr ne nmen npana
camocroxrentnoro oropa), rax n Inannnrypncra ne yonnernopxnoct Iocnnanom n
Mnnncrepcrnom ntcmero n cpenero opasonannx CCCP n nyxnom xonnuecrne n ocoenno no
neoxonmtm xstxam. Heocrammn xonrnnrenr nepenounxon nx npemenno paort n
rypncrcxn ceson roronnncx na nenntx n neuepnnx xypcax n cronnne n na mecrax, no sect
xauecrno oyuennx ocrannxno xenart nyumero. Bectma ntcox tn n nponenr cnymarene,
oruncnenntx sa neycnenaemocrt.
Moxno cenart ntno, uro n conercxo nnycrpnn rypnsma cnoxnncx cnenn]nuecxn rnn
paornnxa, xoropt npn nannunn onontno mnpoxnx omnx snann
158
ne onaan pasnnrtm
xomnnexcom cnennantntx rpyontx nantxon n npo]eccnonantntx ymenn, neoxonmtx nx
ocnyxnnannx pasnnuntx xareropn sapyexntx rocre name crpant. Cnecrnnem +roro crann
mnorouncnennte nperensnn x rnam-nepenounxam co cropont xax nnocrpannen, rax n
nponepxmmnx opranon, ornoxnnmnecx n apxnnax neomcrn.

Opnon H., 2013

Auua Fauxa. Rereupapuoro npeueuu kpec1uuku: poxpeuue cone1ckoro
yuunepcanusua us peqnekcuu konnek1unuoro norpyxeuun n ouonnnmmym
c1uxum 1eunopanuuoro
159


Conercxax necnx o npemenn ne npocro remarnuecxn ooconennt xanp. Hcropnx
(conercxoro) xax raxonoro moxer trt npounrana xax ncropnx napacrannx n oocrpennx
pe]nexcnn xonnexrnnno norpyxennocrn n remnopantnoe. B +ro ncropnn moxno ntennrt px
+ranon. Hepnt +ran, nocnepenonmnnonnt, notroxen n Mapme npemenn Maxxoncxoro ns
]yrypncrnuecxo n xapnanantno ntect Fanx (1929) pamt c nnpxom n ]eepnepxom.
3ect snyuar npnstnt cxope crepert crapte, marart tcrpe, na nxrnnerxe c+xonomnrt
ro, naneut na nenpeptnnt xo, nrt cnntnee nycrt ntmper tr-ypo no
snamennrt pe]pen: Bnepe, npemx! Bpemx, nnepe! Hecmorpx na xaxymymcx
penonmnnonnocrt, xecr rorantnoro orpnnannx craporo nocpecrnom panxantnoro ycxopennx
npemenn +ro xecr nnonne ypxyasnt n +crercxn: mamnna nnxenepa uyaxona n xoneunom
cuere pemaer saauy vnpasoueuu npemenn, x romy xe ne nx ncex, a rontxo nx nspanntx. 3rn
nspannte cranonxrcx n yxnantnom cmtcne nompeoume.+u npemenn: ynnaunnax oporym

157
PIACHH. u. 5M. Fmpo mexynaponoro monoexnoro rypnsma Cnyrnnx. On. 1. . 579. H. 1420.

158
O +rom cnnerentcrnyer coxpannnmeecx n apxnnax ontmoe uncno naroxenarentntx orstnon nnocrpanntx
rypncron o paore rnon-nepenounxon.

159
Crartx nororonnena n pamxax nporpammt ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 npoexr 2012 r.
Haoparopnn nccneonann xyntrypt Henrpa ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 uynamenrantnte
connoxyntrypnte crpyxrypt n nponecct conpemennocrn: Kyntrypnax cncrema moepna n ocnonnte crparernn
xyntrypno nonnrnxn n CCCP.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 49
neny sa xaxt ent npoxnnaemoro n rpyax n saorax nacroxmero, cuacrnnnunxn nonyuamr
ram-onyc n 100 ner nx nompeo.euu, r. e. vuu:moreuu, xoroptx nm ne npnercx norparnrt
nn enno cexynt. Hoonax apn]mernxa nmeer cmtcn rontxo npn ycnonnn xoneunocrn
conoxynnoro pecypca npemenn: xommynnsm +ro xoneunoe npemx, annoe cpasy no nce cnoe
nonnore, r. e. ecxoneuno ycxopennoe. Ouennno, onaxo, uro nonnora ecxoneuno creproro n
ecxoneuno c+xonomnennoro npemenn +ro nonnora netrnx. Kommynnsm xax pesyntrar
ecxoneunoro ycxopennx npemenn nnuem ne ornnuaercx or acrpaxrnoro ypxyasnoro neana, n
xoropom npemx enncrnennoe npenxrcrnne na nyrn neorpannuennoro norpenennx, nanpornn,
ecxoneuno sameneno. Tax nnn nnaue, +ror rnyoxo ypxyasnt n cnoe ocnone
]yrypncrnuecxn nmneparnn ecxoneuno ycxopnrt npemx, urot pano nnn nosno ecxoneuno
samennrt ero n maccono necne nepntx penonmnnonntx ecxrnnern peannsonan ne tn.
Cneymmn nepno, oxonuanne xoroporo moxno ouent ycnonno ornecrn x cepenne 1960-x
roon, xapaxrepnsyercx, no-nepntx, pacryme napnarnnnocrtm moantnocre pe]nexcnnnoro
ornomennx xo npemenn n, no-nroptx, nocrenenntm onapyxennem nexoero omero snamenarenx
ncex+rnxpasnoopasntxmoantnocre. Tax nnn nnaue, ocosnannoe n exrentnoe nepexnnanne
npemenn ]nxcnpyercx n mnorouncnenntx necenntx ]opmynax n cranonnrcx no-nacroxmemy
maccontm. uyrypncrnuecxn mornn vcropeuu epe+euu coxpanxercx n axe ycnnnnaercx,
nperepnenax, rem ne menee, ceptesnoe nepeocmtcnenne. Vxe n necne Hcaaxa ynaencxoro na
crnxn Bacnnnx Heeena-Kymaua Mapm necentx pexr (a +ro 1934 r.) npemx nonnmaercx xax
neuro, rpeymmee cnoero noropeuu napxy c npocrpancrnom: Mt noxopxem npocrpancrno n
npemx, mt monote xosxena semnn! noxopennx meroom marannx no xnsnn c necue, a
nonce ne xaxoro-ro ycxopennoro nnn ycnnennoro marannx. Hecnx nounnxer uenonexa cnoemy
pnrmy, aer emy mepy n ycranannnnaer npeen, npentmenne xoroporo pannocnntno yrpare
xonrponx na npemenem. C necne nmn norpyxamrcx n neyxpomennym crnxnm npemenn,
opasyx xonnexrnnnoe snyuamee n pesonnpymmee reno, n npemx noxopxercx necne, naunnax
reut, nrn nnn exart coopasno ee pnrmy. Hecnx npecrannxer coo ry camym conomnnxy,
yxnarnnmnct sa xoropym, mt nepecraem trt nnennnxamn npemenn n cranonnmcx ero rocnoamn;
raxo ncxo nosmoxen nx nac noromy, uro necnx +ro opas ynopxouennoro n
ynopxounnammero Bpemenn, cnxstnammero nauana n xonnt, nospoxammero nac x Hpane n
coomammero nam myxecrno trt.
3a necxontxo ecxrnnern ]opmnpyercx cnoero poa rpannnx ycxopennx npemenn, no+romy
raxoe ycxopenne yxe nnxax ne moxer conponoxartcx rorantntm orpnnannem craporo net
+rnm craptm nensexno cranonnrcx ro camoe nonoe, sa xoropoe nponnnann xpont repon
tntx npemen. Tontxo renept, xora mt ntxynnent ns pacrna y esnpementx xpontm nanmnx
na nonxx cpaxenn repoen, xpontm, cranme Hecne n Hamxrtm, rontxo renept mt moxem
rpesno, ocosnanno n pe]nexcnnno coornecrn cex co npemenem. Bpemx nepecrano xpyxnrtcx
ueprontm xonecom, ono ntnpxmneno, saneeno n ycxopeno. Mt moxem ycntmart mepnym
nocrynt npemenn n snyxax sanocxnx ryxon, mxontntx snonxon n axe npocro n rnxante uacon.
Bce, uro nac oxpyxaer, nepecraer trt rontxo camnm coo n cranonnrcx opasom npemenn. Ho
renept, n ornnune or +noxn n+nmancxoro esnpementx, npemx ne nopaomaer nac, ne ynnexaer n
cno ntxnxmn xpyronopor es namero cornacnx, ne nnmaer nac nonn, pasyma n namxrn
conasnom neunoro nacroxmero. urot nonpemennrtcx, crart uacrtm omero npemenn
Fontmoro npemenn n yocronrtcx roporo snannx conpemennnxa, xaxt ns nac onxen
npnnoxnrt ceptesnoe .u:uoe ycnnne. uaxrnuecxn rontxo renept, n +noxy conercxo speno
xnaccnxn, cranonxrcx axryantntmn crpoxn Maxxoncxoro: 3ro npemx rynr renerpa]no
crpyno, +ro cepne c npano nnoem. 3ro tno c onamn, nnn crpano, nnn n cepne tno n
moem. Tontxo renept npemx ntrxrnnaercx n crpyny, rontxo renept ono naunnaer snyuart n snart
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 50
sa coo. 3aaua conercxoro uenonexa orxnnxnyrtcx na +ror npnstn.
B paccmarpnnaemt nepno npnmepno o cepennt 1960-x noxnnxercx mnoxecrno
necen, rax nnn nnaue ]nxcnpymmnx xoo epe+euu: sect remarnsnpyercx ne npocro nepexnnanne
cyexrnnno norpyxennocrn n neynopxouennym crnxnm remnopantnoro, no nannune
ycrounnoro n oexrnnnoro nopxxa, xoropomy +ra crnxnx nounnena. 3aort, ena, pyxnt
rpy; +ranonnoe mocxoncxoe npemx, no xoropomy xnner n rpynrcx napo; nyrn n oporn,
xoropte mt npomnn n xoropte nam eme npecronr nporn; +cra]era noxonenn nce +ro moxno
nasnart onnm cnonom xnsnt. nx conercxoro uenonexa, n ornnune or nac, ceronxmnnx,
xnsnt nn n xoem cnyuae ne xnnxercx +n]emnsmom nx oosnauennx uero-ro, ntxoxmero sa
nocnenne npeent uenoneunocrn, uero-ro necnpanennnoro, yponnnoro, xaxnx-ro ne nmemmnx
aexnarnoro ntpaxennx n uenoneuecxom xstxe remntx crpacre n ornparnrentntx npoxnnenn.
Xnsnt +ro ncnonnenne, nep]opmanc Fontmoro npemenn n xonnexrnnnom conercxom rene. Xnrt
snaunr cnymart npemx, cnymart yxnantno, rax, xax ono xnneno n conercxo necne, n pyxno
marart rya, xya ono soner.
Xnsnt +ro eme n npeoonenne cmeprn. B conercxo necne xnaccnuecxoro nepnoa
xnsnt, npeoonenammax cmeprt, +ro, no-nepntx, Hamxrt, a no-nroptx, Rnocrt nnn Monoocrt.
Hmenno oomennax necennax ]opmyna namxrn npeentno narnxno onapyxnnaer
mera]nsnuecxn opas npemenn n ro mepe, n xaxo npemx xnnxercx raxxe n Fontmnm
npemenem, xoncrnrynpymmnm conercxoe xax raxonoe. 3ro ]opmyna pasnnunx namxrn xax
saoeeuu n namxrn xax cooupauu n oopemeuu. Conercxax moent namxrn crponrcx na
oroxecrnnennn namxrn-sanennx c nnuno namxrtm, a namxrn-operennx c namxrtm
xonnexrnnno, napono. Hpornnononoxnax conercxo nasonem ee ypxyasno moent
namxrn, nanpornn, oroxecrnnxer macconym, connantnym, oexrnnnponannym n
onemecrnnennym namxrt c namxrtm-sanennem, a namxrt uacrnym n cyexrnnnym c
namxrtm-operennem.
Kpnrnxn conercxo +noxn, ycmarpnnammne n conercxom npexe ncero noxt, crpax n
ynnxenne uenoneuecxoro ocronncrna, moryr trt npant n uacrnocrxx, onaxo onn ynycxamr ns
nny rnannoe camoonpeenenne conercxoro uenonexa xax a.:vueeo u rarovueeo npaeoi n
naxoxmero +ry npany n ononnxmme crnxnn remnopantnoro. Bce eno n rom, uro xpnrnxn
conercxoro nocnponsnoxr n cnonx paccyxennxx npnnnnnnantno nnym, ypxyasnym moent
namxrn n npemenn. B pamxax +ro moenn nnrepcyexrnnnax, oexrnnnponannax namxrt
npecrannena n ]opme +vse meprnoro xpannnnma ncropnuecxnx n xyntrypntx nennocre.
Myse cam no cee nnuero ne rpancnnpyer: on xnnxercx ncero nnmt yontm nncrpymenrom
rocyapcrnenno neonornn. V ypxyasnoro nnnnna myse n mnpoxom cmtcne conoxynnoro
xyntrypnoro npoyxra uenoneuecrna, noepxnnaemoro n cocroxnnn xorx t mnnnmantno
axryantnocrn (n ornnune or sanacnnxa), ne ntstnaer onepnx: neycrpannmax cnyuanocrt n
noope apre]axron n n nx couerannn cnyxnr nonoom x noospennm n mannnynxnnxx co
cropont menexepa mysex rocyapcrna. Fypxyasnt nnnnn orxastnaercx nocnpnnnmart
myse xax nenoe, xax omym nx ncex xyntrypnym nouny, ero nnrepecymr rontxo omoe.iuie
apre]axrt, rontxo uacrnocrn n erann, rontxo ro, uro omr.ouemc, a cneonarentno, ne
nnnctnaercx n nanxstnaemt opas enncrna. Hmenno n anropnrapnom xoncrpynponannn
ncropnuecxoro n xyntrypnoro enncrna, n npenepexennn x ocoennomy n ne oxnartnaemomy
cncremo xareropn norpenrent n ycmarpnnaer ry camym crparernm sanennx, xoropax enaer
myse mecrom nxn n mannnynxnnn.
Ouennno, uro enncrnenntm cnocoom nponrtcx cxnost rorantnocrt ecnamxrcrna x
uemy-ro n ntcme crenenn cnenn]nuecxomy n noromy rueo+v cranonnrcx nx
nnnnnyanncra-norpenrenx opas ero nsanmoecrnnx c cocrnenntm npomntm, ero
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 51
nepconantnax namxrt-operenne. Fypxyasnax nnunax namxrt ycrpoena nanoone
xamept-ocxypt: ona ntxnartnaer ns npomnoro rounee, ns pesepnyapa nepexnnann n +monn,
xoropte rax nnxora n ne cranonxrcx uem-ro oxonuarentno npomntm, nexn +o+eum,
xoropt enaercx npemerom cosepnannx, nmemmero nentm nonnoe, erantnoe nocnponsneenne
n orue.euue nce cnent nennxom, nxnmuax nanmammero ee nnnnna. Fypxyasnt nnnnn
ncntrtnaer nenpeoonnmym norpenocrt execexynno npoennponart na nmym xnsnennym
cnryannm opas ceo ca+oeo, nanmammero annym cnryannm xax saneomo sanepmennym n
opamnennym pamxo oxpamennoro cyexrnnnoro ornomennx xaprnny.
Ecnn conercxn uenonex nnonne onepxer npoxenno, npnpono namxrn n ncnontsyer ee
anecrernuecxne cnocrna nx roro, urot nanonnnrt cnom xnsnt ntcmnm, ynnnepcantntm
coepxannem, ro norpenrent-nnnnnyanncr pasnnnaer cnom namxrt rax, urot ona ntnonnxna
npornnoecrecrnennym saauy aconmrno, ]ernmnsnpymme ]nxcannn na uacrnom,
ooconennom oexre; pesyntrar raxo ]nxcannn +e+opua.iui qemuu nnnnn
norpenxer n xauecrne cocrnennoro nnyrpennero cmtcna. Hecxontxo orpynxx, moxno
oxapaxrepnsonart npnnnmaemym norpenrenem na noopyxenne crparernm nsanmoecrnnx c
myseem xax npnnnctnanne mysenomy apre]axry cnocrn memopnantnoro ]ernma. Hmenno rax
conpemennt nam poccncxn norpenrent nsanmoecrnyer c myseem conercxoro on
ncxuecxn conpornnnxercx nmomy ocmtcnennm conercxoro n xauecrne eouucmea, n ecnn n nnnr
xaxoe-ro onpananne cymecrnonannm noonoro mysex, ro raxontm onpanannem cranonnrcx
nosmoxnocrt rpaxronxn ero apre]axron ncxnmunrentno xax cnnerentcrn :acmuo rusuu xax
qemuue, ycxontsammnx or nmoro oomennx n nmoro nonxrnx.
Kax n Hamxrt, conercxax Rnocrt nmeer ne cropont +ro, no-nepntx, mnocrt vxooua
nnn vueoua, n, no-nroptx, mnocrt oecc+epmua. B conercxo necne conepmenno orcyrcrnyer
npecrannenne o mnocrn xax o ocoom samxnyrom mnpe, npetnanne n xoropom oycnonneno
nospacrom. Ecrt mnp ercrna, mnp mxont, ecrt axe ocot cryenuecxn mnp, no nor mnpa
mnocrn ner. Bxontnt mnp cymecrnyer nmenno noromy, uro npetnanne n nem xort n xoneuno,
no sannmaer onontno mnoro npemenn.
C mnocrtm nce nnaue. Rnocrt ne xnnxercx uem-ro raxnm, uro naunnaercx n onn momenr
npemenn n saxanunnaercx n pyro: Her y mnocrn nauana, ner y mnocrn xonna (Hecnx o
neuno mnocrn na upenxenx na crnxn Mapxa Hncxncxoro, 1960). Rnocrt +ro son neunocrn,
snyuamn n namnx cepnax, n mt mnt n ro mepe, n xaxo orxnnxaemcx na +ror son. H naoopor,
npocroe ]nsnonornuecxoe omymenne cex monotm n nonntm +neprnn nnonne conmecrnmo c
ymenno pxxnocrtm n nsnomennocrtm, nerxocrtm. Rnocrt ne aercx conercxomy uenonexy
pas n nancera onaxt ycntman son neunocrn n orxnnxnynmnct na nero, mt ne moxem na
+rom ycnoxonrtcx n npeocrannrt nce ecrecrnennomy xoy neme. Mt onxnt xaxt mnr
npeentntm nnuntm ycnnnem noccosanart nor +ry nexora ycranonnennym namn cnxst c
oimue+ no ucmuue. Bor nouemy mnocrt ononpemenno nepexnnaercx conercxnm uenonexom n
xax vxooua nocxontxy nepnt ontr conpnxocnonennx c nernenntm, camoroxecrnenntm
trnem ocrancx n npomnom, n xax oecc+epmua, ee:ua nocxontxy Hpana, nepnocrt xoropo
mt oxastnaem exenenntm nonnxnnuecxnm rpyom, ne snaer nn renn nepement ona nuepa, n
ceronx, n nonexn ra xe.
Rnocrt ee:uo ruea n nepnym ouepet naroapx naponomy nonnry. Bpemx naponoro
nonnra Bennxo Penonmnnn n Bennxo Bont +ro npemx, xaxax cexyna xoroporo
nactmena neunocrtm, npemx, cranmee nencuepnaemtm ncrounnxom neuno mnocrn nx
cneymmnx noxonenn conercxnx nme. Ho npnuacrnocrn x Fontmomy npemenn mnocrt nomaer
npeent, nocrannennte e npnpontm pnrmom uenoneuecxo xnsnn. Monoocrt ornmt ne
ncrannnpyercx nn ncropnuecxn, nn +crernuecxn or nerenapnoro npemenn, n xoropom ona
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 52
uepnaer cnon cnnt. Hmenno ns-sa orcyrcrnnx perpocnexrnnno ncrannnn ns-sa roro, uro
mnocrt ne npocro no+uum o cnanntx npemenax repoen, no cama oneuena n cnany n oxyrana
cnano (Becennxx necnx Anaronnx Hennna na crnxn Mnxanna Cnernona, 1941) ona, mnocrt,
n moxer marart nnepe crpontmn pxamn mapmentx xononn, muartcx necennnm noroxom n
orxptnart nonte npocropt.
Pomanrnuecxn opeon conercxo mnocrn poxaercx ne ns nnnnnyanncrnuecxoro ynra,
ne ns nenocpecrnennoro nepexnnannx mnpa xax ntsona n, cneonarentno, xax nncrpymenra
nepconantno nenrnunocrn; uyeca n meurt +ro nonce ne ercrno n npocrpancrno
nnyrpenne cnoot ns rmptmt peantnoro. Conercxax pomanrnxa +ro pomanrnxa ctnmecx
meurt n exenennoro uya (necnx Fopnca unrornna na crnxn Heonna epenena opoe
yrpo, 1960-e rot). Meura vre ctnact rounee, neuno ctnaercx n nerenapnom npemenn
Honnra, n no+romy nam ceronxmnn nont ent non ne orroro, uro mt npoonxaem nepnrt n
meury n naexrtcx na uyo, n raxom cnyuae neuno nonropxmmeecx nacroxmee ne cynnno t nam
nnuero no-nacroxmemy nonoro, a orroro n n ro mepe, n xaxo mt npoxnnaem nam ent n
nsmepennn cnepmnnmerocx uya n ro mepe, n xaxo +ror ent axryantno, trnno nonon cnn
n noxnonentx, <> cneren n uyecen (necnx Anaronnx Hennna na crnxn Mnxanna
Maryconcxoro ent moe crpant, 1961). uyecen xe on noromy, uro ronoca n snyxn necen
anexo emy cntmnt (Tam xe). Hont ent nanoen snyuame, nntnyme nant n
pasnnnammecx nmnpt no+sne o cocroxnnx cymnocrno, panxantno, pesonnpymme
nonnort, n xoropo spnmo n ocxsaemo nannuecrnyer cnxst npemen, ronocon, crnxon n necen.
Hotroxnnax cxasannoe o penpesenrannn Bpemenn, Hamxrn n Rnocrn n conercxo necne
xnaccnuecxoro nepnoa, ormernm, uro cranx oxonuarentno xpncrannnsannn conercxnx
mystxantno-no+rnuecxnx cmtcnon, n rom uncne n n necnxx o npemenn, npnxonrcx na nepno
orrenenn. Hmenno n +ror nepno conercxax necnx operaer nonnnnym nceomnocrt n
nentnocrt, naunnaer nrpart pont cycrannnn conercxoro xax raxonoro. Hecnn o npemenn a
conercxax necnx ncera rax nnn nnaue coornocnr cex co npemenem, mantm nnn ontmnm
opasymr n cnoe conoxynnocrn nexym oomammym rpexuacrnym ]opmyny conercxoro: cnxst
npemen (nacroxmee operaer cmtcn rontxo n namxrn o nerenapnom npomnom) ana xax nonnora
npemenn (namxrt o npomnom ne npocro cyexrnnno n +monnonantno nepexnnaercx, no
oexrnnno n exrentno ncnonnxercx, nepmnrcx n nacroxmem: nacroxmee +ro momenr
neunocrn), xoropax n ornomennn x yymemy onaaer xauecrnom aconmrno nonnsnt
(nenonnoe, rexyuee, nesanepmennoe nacroxmee xnnxercx nerxnm no onpeenennm, nocxontxy ero
nesanepmennocrt rpeyer nacrynnennx uero-ro nnoro n nonoro; nonnoe xe npemx, nanpornn,
xnnxercx nontm n cpannennn c nmtm nosmoxntm yymnm, nocxontxy +ro yymee ne onee
uem nonropenne n, nosmoxno, ooconenne, npnnarnsannx roro, uro vre ano n nenocrnocrn
nannuno nonnort npemenn).
Orranxnnaxct or ]opmynt conercxo xnaccnxn, npncrynnm x xapaxrepncrnxe nocnenero
nepnoa +noxn CCCP. 3ror nepno, nauano xoroporo mt ycnonno arnpyem cepenno 1960-x
roon, moxno nasnart conercxo +xnexrnxo nnn, x npnmepy, conercxnm +nnnnnsmom.
Inanno uepro nepnoa n nnrepecymmem nac acnexre cranonnrcx pasnoxenne
xnaccnuecxoro rempoaxycrnuecxoro n necenno-nnronannonnoro enncrna conercxoro mnpa.
Pacnaaercx cnxst npemen: nce uame npaxrnxyercx ncrannnponanne n pe]nexcnx n ornomennn
conercxoro npomnoro, ero +crernsannx n xyoxecrnenno-pnropnuecxoe xoncrpynponanne; namxrt
o npomnom nepecraer nenocpecrnenno onpeenxrt nacroxmee n ero rorantnocrn, oceax n
noxantntx, uacrntm opasom oxnnaemtx mecrax namxrn, xaxontmn moryr ntcrynart n
orentno nsxrt xnno]nntm, n orentno nsxrax necnx nanpnmep, aponcxax necnx o
Ipaxancxo none, snyuamax n xnno]nntme.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 53
Hpomnoe ooconxercx n nnpryantntx, nmnrannonntx, snaxontx ]opmax, x momenry
pacnaa CCCP oxonuarentno xoncepnnpyxct n nne xaornunoro mnoxecrna memopnantntx
]ernme, nrpammnx pont cnmnonnuecxnx nonopox nx nnnnnyantntx axron norpenennx
npomnoro. Vrpaunnaercx n no.uoma epe+euu, n paoura.iua uoeusua: ne rontxo npomnoe
samtxaercx n ooconenntx ]ernmncrcxn-norpenrentcxnx anxnanax, nacroxmee raxxe
ooconxercx, npnnarnsnpyercx, yxopenxercx n nneprno, penoxarnnno crnxnn nerxoro,
cranonnrcx nenponnnaemtm nx ononpemenno paspymnrentntx n ononnxmmnx +neprn
Fontmoro npemenn uro conercxn uenonex c eme noxa xnno remnopantno uyncrnnrentnocrtm
esomnouno onosnaer xax sacro. Honoe norpenrentcxoe cosnanne oypxyasnnammerocx
nnnnnyanncra ycmarpnnaer n npomnom n nenpemenno n onee anexom npomnom, uem
neannee conercxoe npomnoe, nonnnnocrt, a n yymem nonnsny xax operenne nono,
xauecrnenno nno n ropaso onee macmrano nonnnnocrn. Houyncrnonanmn nxyc x
ca+osaoeeuum homo soveticus omymaer cex ntpomenntm sa opr ncropnn; ero nonax
nporpamma me+nopa.iuo uoeumu:uocmu saxnmuaercx n neorpannuennom norpenennn
marepnantntx snaxon axryantnoro, monoro n conpemennoro.
B maccono necne nepnoa +xnexrnxn +ra renennnx npoxnnxercx n nocrenennom orxoe or
ynnnepcantnocrn no+rnuecxoro rexcra n ncnonnnrentcxo nnronannn. Ho+rnuecxn rexcr
xnaccnuecxo conercxo necnn mt nmeem n nny, xoneuno xe, nexn neantnt rnn
ynnnepcanen n mepy cnoe orxptrocrn: on nerxo ponrcx na orentnte ]past, npecrannxmmne
coo roronte ]opmynt cxemt connantno camonenrn]nxannn cyexra, nponenammero
raxnm opasom nexn oomennt n peannsyemt n xonnexrnnnom ontre connantnt cmtcn, n
xoropom on, cyexr, onapyxnnaer cmtcn cocrnennoro cymecrnonannx. Mnoxecrno raxnx nor
necenntx ]opmyn operaer enncrno n omesnaunmocrt n ropnsonre monoremarnsma n
ynnnoxantnocrn conercxoro necennoro mnpa.
Hnronannonnax ynnnepcantnocrt xnaccnuecxoro conercxoro ncnonnnrenx n xauecrne
opasnon sect moxno nasnart Bnanmnpa Tpomnna nnn Onera Ano]pnena nepnoa 1960-x
saxnmuaercx n npeentno mpausumueuocmu ronoca-menyma: nmo cnymarent nerxo
noxnartnaer ncnonnxemym raxnm ronocom necnm, naunnaer nonenart e, a norom cnona n
cnona nponenart ee ncnyx nnn npo cex; on onosnaer snyuamn ronoc-menym n xauecrne
coocmeeuuoeo euvmpeuueeo eo.oca n, raxnm opasom, nnxopnopnpyer rpancnnpyemt
ncnonnnrenem ynnnepcantnt cmtcn. Ho+rnuecxn rexcr nosneconercxo necnn cranonnrcx nce
onee n onee saxptrtm. 3romy n snaunrentno mepe cnococrnonano no+rnuecxoe nospoxenne
nepnoa orrenenn. Komnosnropt nce uame nnmyr necnn na nenecennte crnxn nsnecrntx
conercxnx no+ron, n rom uncne na nepenot sapyexno xnaccnxn; nmecre c rem conercxne no+rt,
nnmymne necennte rexcrt, nce pexe enamr cxnxy na nnsxn xanp.
Texcr necnn operaer camocroxrentnym nennocrt, on nce uame paccunran na
+crernsnpymmee ooconenne cnymarenem n xauecrne camocroxrentnoro no+rnuecxoro
mnxpoxocma n nce pexe ronrcx nx pasnoxennx na orentnte cmtcnonte ennnnt, n cnepnyrom
nne coepxamne roronym connantno-mnmernuecxym cxemy. Conercxn necennt xocmoc
cranonnrcx nce onee no.ume+amu:ui+ n oreueora.iui+ on pacnaaercx na +xcxnmsnnnte
no+rnuecxn-necennte mnpt, oxnnaemte nce onee uacrntm opasom. Mnp Poepra
Poxecrnencxoro ornnuaercx or mnpa Hnxonax oponpanona, a oa +rn mnpa, n cnom ouepet,
conepmenno ne noxoxn na mnpt Bnanmnpa Btconxoro, Rnnx Knma nnn Fynara Oxyxant.
Mnoxecrnennocrn no+rnuecxnx mnpon orneuaer mnoxecrnennocrt ncnonnnrentcxnx nnronann;
npn +rom omax renennnx saxnmuaercx n opasonannn samxnyrtx xnacrepon, oennxmmnx
pocrnennte mystxantnte, no+rnuecxne n noxantno-nnronannonnte ]enoment.
uacrnax nnronannx ee uacrnt xapaxrep npoxnnxercx no-pasnomy y rex xe Btconxoro n
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 54
Oxyxant, y Banma Mynepmana n Banepnx Oosnncxoro, y axa Hoant n Hnxonax Inarmxa, y
Hmmnnt 3txnno n Banenrnnt Tonxynono, y Banepnx Heonrtena n Annt Hyraueno, y apon
n conncron BHA, n r. ., n r. . +ro nnronannx c oepauu:euuo mpausumueuocmim: eno ryr ne
rontxo n rom, uro anexo ne nce cnymarenn onosnamr ronoc Btconxoro nnn Knxanse n xauecrne
cocrnennoro nnyrpennero ronoca; ropaso naxnee ro, uro ycnonnem ycnemnocrn cotrnx
rempoaxycrnuecxo nenrn]nxannn n npncnoennx rpancnnpyemoro ronocom connantnoro
cmtcna n annom cnyuae xnnxercx napymenne connantnoro cnyxa co cropont cyexra.
Connantnax rnyxora saxnmuaercx n rom, uro ronoc nceomero, ronoc omesnaunmo
ncrnnt, ronoc npancrnenno npant snyunr n nac xax uro-ro nnemnee n npnnynrentnoe, uro-ro
raxoe, or uero xouercx cnpxrartcx, cpecrnom emn]nponannx, samnrt or npnstnamme
ynnnepcantnocrn cranonnrcx cnoero poa mnmernuecxax cenrnmenrantnocrt: mt naxonm ocooe
yonontcrnne n rom, urot cosanart nnyrpn cex nexym manxmym, mexouymym nycrory,
sanonnxemym pasnoopasntmn rempoaxycrnuecxnmn omymennxmn n +monnxmn. Btpaxaxct
meronnmnuecxn, mt ne xenaem cntmart nnyrpn ronoc Tpomnna n no+romy nacrounno
ynpaxnxemcx n mtcnenno nmnrannn ro Btconxoro, ro Oxyxant, ro Ipeenmnxona, ro ner
npeena naennm! Craca Mnxanona. Kpannm ntpaxennem +ro renennnn xnnxercx npaxrnxa
cnymannx nnocrpanntx ncnonnnrene. 3ananax nnycrpnx pasnneuenn cranonnrcx n rot
sacrox nnyrpenne ponno ncex rex, xro orpnnaer conercxoe n xauecrne ropnsonra
nepconantntx xnsnenntx cmtcnon.

Ianxa A., 2013


III. Hauuouanuuan u penuruosuan nonu1uka

Tuuoqe uu1puen. D1o ue apuun: uauuouanuuoe noeuuoe c1pou1enuc1no
n CCCP n kou1ekc1e cone1cko kynu1ypuo-uauuouanuuo nonu1uku
(1920-1930-e ropm)
160


Boxt ontmennxon B. H. Hennn onaxt ntcxasancx n rom yxe, uro nona npecrannxer
coo npenocxonym nponepxy na npounocrt yupexenn, nopxxon n meponpnxrn,
cosanntx n ocymecrnnenntx n mnpnoe npemx. B xoe nont, nncan Hennn, nce nonnrnuecxne n
connantnte yupexennx nonepramrcx nponepxe n ncntrannm ornem n meuom. Cnna n
cnaocrt yupexenn n nopxxon nmoro napoa onpeenxercx ncxoom nont n nocnecrnnxmn
ee
161
. 3ro ntcxastnanne c nonntm npanom moxer trt npnmeneno n x nannonantno nonnrnxe
ontmenncrcxo naprnn n onacrn noennoro crponrentcrna, onnm ns marncrpantntx
nanpannenn xoropo crano cosanne nannonantntx nonncxnx uacre na oxpannax tnme
Poccncxo nmnepnn. Vpoxn crponrentcrna +rnx uacre n coennenn n Kpacno Apmnn n
1920-1930-e rot c yuerom ocoennocre conercxo nannonantno-xyntrypno nonnrnxn xpane

160
Crartx nororonnena n pamxax nporpammt ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 npoexr 2012 r.
Haoparopnn nccneonann xyntrypt Henrpa ]ynamenrantntx nccneonann HHV BB3 uynamenrantnte
connoxyntrypnte crpyxrypt n nponecct conpemennocrn: Kyntrypnax cncrema moepna n ocnonnte crparernn
xyntrypno nonnrnxn n CCCP.

161
Heuuu B. H. Coxanenne n crt [1911] // Hennn B. H. Honn. cop. cou. 5-e ns. T. 20. M.: Hs-no nonnr.
nnr-pt, 19651975. C. 245.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 55
axryantnt n nx conpemenno Poccncxo ueepannn, nannonantnte nponemt n xoropo ne
rontxo ne crnaxnnamrcx, no n nmemr xpxo ntpaxennym renennnm x oocrpennm.
Vxe upannyscxax penonmnnx n nopoxennax em +noxa penonmnnonntx n nanoneononcxnx
non (17891815 rr.) ntxnnnn npenocxocrno nannonantntx apmn, xomnnexryemtx na ocnone
nceome nonncxo nonnnnocrn, na apmnxmn mnoronannonantntx nmnepn. Bont XIX n.
mexy enponecxnmn epxanamn rontxo nornepnnn +ry ncrnny. Hacroxmnm ontntm
uenonexom Enpont n +rom nnane tna Ancrpncxax (c 1867 r. Ancrpo-Benrepcxax) nmnepnx.
Tax, yxe conpemennnxam tno xcno, uro ono ns rnanntx npnunn nopaxennx xoponencxo
nmneparopcxo apmnn Ancrpncxo nmnepnn n ancrpo-nrano-]pannyscxo none 1859 r. tn ee
mnoronannonantnt cocran, cosananmn xonoccantnte ononnnrentnte nponemt xax npn
nororonxe nonncxnx uacre, rax n npn ynpannennn nmn n oeno ocranonxe. Hnunt cocran
nmneparopcxo xoponencxo apmnn nanpancx no ropoam n necxm nce +ro omnpno
nenrpantno-enponecxo nmnepnn, n pesyntrare uero n apmnn ronopnnn na ecxrxe xstxon n
mnoxecrne pasnnuntx mecrntx nanexron. K nauany XX n. 29 % nnunoro cocrana apmnn
Ancrpo-Benrpnn cocrannxnn nemnt, 18 nenrpt, 15 uexn, 10 mxnte cnanxne (cept,
xopnart, cnonennt n ocnnnt), 9 nonxxn, 8 pycnnt, no 5 cnonaxn n pymtnt n 1 %
nrantxnnt. B ro xe npemx o]nnepcxn xopnyc npaxrnuecxn nonnocrtm cocroxn ns nemnen n
nenrpon c neontmnmn nxpannennxmn xopnaron, uexon n nonxxon
162
. 3ro neno x nenonnmannm n
posnn mexy xomanntm n pxontm cocranamn, panno xax n mexy orentntmn rpynnamn
conar, napanntx ns pasntx nannonantntx oxpann nmnepnn. Honopannen oyuann ncero nnmt
necxontxnm cnonam no-nemenxn, npoe Ruht! (Bontno), Habacht! (Cmnpno!), Abtreten
(Pasornct!), n no+romy n cnyuaxx, ne npeycmarpnnanmnx ncnontsonannx npocrtx xoman,
npnxonnoct npnerart x ycnyram nepenounxon. Ecnn n nonxy npecrannrenn xaxo-ro ono
nannonantnocrn cocrannxnn cntme 20 % noennocnyxamnx, nx xstx npnsnanancx nonxontm n ero
snanne na yponne, neoxonmom nx nopmantnoro necennx cnyxt, rpeonanoct or ncex
o]nnepon n ynrep-o]nnepon uacrn
163
. Homnmo ncero npouero, mnorouncnennte xon]nnxrt,
poxanmnecx na noune mexnannonantntx ornomenn, panno xax nanpxxennte ornomennx
mexy pasnnuntmn napoamn n nannonantnocrxmn n camo nmnepnn ne nyumnm opasom
cxastnannct na oenom yxe ancrpncxo apmnn.
3rn nopoxn mnoronannonantno nmneparopcxo xoponencxo apmnn ntmntm nnerom
pacnnenn n rot Hepno mnpono nont, xpxnm cnnerentcrnom uemy cnyxar eccmeprnte
Hoxoxennx panoro conara Bnexa no npemx mnpono nont pocnana Iamexa. Maxc
Beep, ntcrynax n nmne 1918 r. n Bene c nexnne o connannsme nepe ancrpncxnmn o]nnepamn,
ocoo ormernn re rnrannuecxne ycnnnx, xoropte npenpnnnman nemenxoxstunt o]nnepcxn
xopnyc Ancrpo-Benrepcxo nmnepnn nx noepxannx oecnoconocrn nnepenntx emy uacre n
nopasenenn. Ionopx o nsanmoornomennxx mexy o]nnepcxnm xopnycom, ynrep-o]nnepcxnm
xopnycom n pxontm cocranom n conpemenno apmnn, Beep ormernn, uro +ra nponema nanonee
ocrpo cronr n apmnxx mnoronannonantntx rocyapcrn, xomnnexryemtx no npnnnnny nceome
nonncxo nonnnnocrn. Kpannm npoxnnennem cnaocrn ancrpo-nenrepcxo apmnn n nepno
Hepno mnpono nont tnn npnmept macconoro nepexoa na cropony npornnnnxa, n annom
cnyuae Poccncxo nmnepnn, noennocnyxamnx-cnanxn uexon, cepon, xopnaron, yxpannnen,
pycnnon n r. . Ecnn x noome nmem xaxne-ro npecrannennx o nnyrpennnx nsanmoornomennxx

162
Lapi A., Lu+oe B. Kopnn n xopona. Ouepxn o Ancrpo-Benrpnn: cyta nmnepnn. M.: KoHnpn, 2011. C.
237.

163
Vxas. cou.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 56
n nmneparopcxo xoponencxo apmnn, ronopnn Beep, ro +ro npecrannennx o conepmenno
uyonnmntx oexrnnntx rpynocrxx, xoropte ntrexamr nx menx yxe npocro ns xstxontx
ornomenn. O]nnept sanaca nmneparopcxo-xoponencxo apmnn mnoroxparno ntrannct
oxcnnrt mne, xaxnm opasom yaercx, ne onaax peantntm snannem xstxa pxonoro cocrana,
nce-raxn noepxnnart c nnm raxo xonraxr, xoropt neoxonm xax pas nx roro, urot
oxastnart xaxoe-ro nnnxnne, ntxoxmee sa pamxn cnyxentx ornomenn
164
.
B pyccxo apmnn npemen Hepno mnpono nont raxnx nponem npaxrnuecxn ne
cymecrnonano. B ro npemx pyccxax apmnx xomnnexronanact na ocnone nceome nonncxo
nonnnnocrn n ocnonnom ns npecrannrene cnanxncxnx napoon Hmnepnn pyccxnx, yxpannnen n
enopycon, rora xax uncno nannonantntx ]opmnponann, npoe snamennroro Kanxascxoro
rysemnoro xonnoro xopnyca, napannoro ns ropnen Cenepnoro Kanxasa, nnn xe cosanntx n rot
Hepno mnpono nont nartmcxnx, nontcxnx n uexocnonanxnx crpenxontx uacre, tno
cpannnrentno nenennxo. Fonee roro, npecrannrene oxono 40 nannonantnocre, npexe ncero
Cpene Asnn, Kanxasa, Crennoro xpax, Cnnpn n Kpanero Cenepa, noome ne pann n apmnm.
Taxax cncrema ecrnonana co npemen noenno pe]opmt 1860-1870-x roon, nponeenno
noenntm mnnncrpom . A. Mnnmrnntm (18161912). 3axon o nceome nonncxo nonnnnocrn,
npnnxrt n Poccncxo nmnepnn n 1874 r., exnapnponan npnstn n apmnm npanocnanntx,
nporecranron, xaronnxon n enpeen. Hpnstny ne nonexann mycyntmane (c onpeenenntmn
ncxnmuennxmn), xouymmne nnopont, yncrt, a raxxe nexoropte xpncrnane-cexranrt, n
uacrnocrn monoxane n mrynncrt. Kpome roro, ecrnonano npannno, cornacno xoropomy n
xaxo nonncxo uacrn onxno tno cnyxnrt ne menee 75 % pyccxnx nennxopoccon,
yxpannnen n enopycon
165
. Hntmn cnonamn, necmorpx na ro uro saxon 1874 r. exnapnponan
nneenne n crpane nceome nonncxo nonnnnocrn, orentnte xareropnn nacenennx Poccncxo
nmnepnn tnn or nee ocnooxent. Kora n xoe Hepno mnpono nont n 19161917 rr.
nmcxne pesepnt pyccxo apmnn oxasannct nnsxn x ncuepnannm, rax uro noennomy
mnnncrepcrny npnmnoct axe sacexpernrt annte o noennooxsanntx or cnonx comsnnxon
166
,
napcxoe npannrentcrno 25 nmnx 1916 r. npnnxno pemenne o nponeennn monnnsannn nmcxnx
pecypcon ns uncna xopennoro nacenennx n Cpene Asnn nx ncnontsonannx nx na rpyontx
paorax n rtny. Onaxo nepnte xe meponpnxrnx no monnnsannn naronxnynnct na
conpornnnenne mecrnoro nacenennx n n xoneunom cuere cnpononnponann noccranne rysemnen.
Ono ncntxnyno 4 nmnx 1916 r. na ysexcxnx semnxx n n xoporxn cpox oxnarnno snaunrentnym
uacrt Crennoro xpax n Typxecrana. Hserax cronxnonennx c xpynntmn nonncxnmn uacrxmn,
noccranmne nanaann na npecrannrene napcxo amnnncrpannn n ynnann pyccxnx
xononncron. Hecmorpx na ro uro napcxoe npannrentcrno pocnno na noannenne noccrannx
snaunrentnte nonncxne ]opmnponannx n, ne crecnxxct, npnmenxno rpyym cnny n raxrnxy
ntxxenno semnn npornn nsynronanmnxcx, noccranne c nepemenntm ycnexom npoonxanoct
nnnort o naennx camoepxannx n ]enpane 1917 r. n nnmt nocne +roro nocrenenno comno na ner
nocne oxnnenno Bpemenntm npannrentcrnom amnncrnn. Tax neyauno saxonunnact n rot


164
Beoep M. Connannsm [1918] // Beep M. Honnrnuecxne paort (18931919) / nep. c nem. M.: Hpaxcnc, 2003.
C. 300301.

165
HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2. 19331945 / cocr. H. C. Iararona, H. H. Komenena, H. A. Poronax,
x. Kano. M.: POCCH3H, 2009. C. 299.

166
Iaepu.oe H. M., Kvmvsoe B. B. Hcromenne nmcxnx pesepnon pyccxo apmnn n 1917 r. // Hepnax mnponax
nona. 19141918/ orn. pe. A. H. Cnmonon. M.: Hayxa, 1968. C. 151.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 57
Hepno mnpono nont nontrxa nocrannrt asnarcxne napot Poccncxo nmnepnn na cnyxy
enomy napm
167
.
Hocne noet ontmennxon n Ipaxancxo none nmn tn nsxr xypc na cosanne
nannonantntx nonncxnx ]opmnponann. 3ro crano onnm ns marncrpantntx nanpannenn
conercxo nannonantno nonnrnxn, ntpaoranno na XII cese PKH() n anpene 1923 r. n na IV
conemannn HK PKH() n nmne roro xe roa. B npnnxro cesom pesonmnnn Hannonantnte
momenrt n naprnnom n rocyapcrnennom crponrentcrne tno pexomenonano ycnnnrt
nocnnrarentnym paory n Kpacno Apmnn n yxe nacaxennx ne parcrna n connapnocrn
napoon Comsa n ocymecrnnrt npaxrnuecxne meponpnxrnx no oprannsannn nannonantntx
nonncxnx uacre, c conmennem ncex mep, neoxonmtx nx nonno ooponocnoconocrn
pecnynnxn
168
.
Pesonmnnx no nannonantnomy nonpocy, npnnxrax na IV conemannn HK PKH(),
nornepxana neornoxnocrt meponpnxrn, npnnxrtx na XII cese, n rpeonana nsxrt xypc na
cosanne noenntx mxon n pecnynnxax n onacrxx nx ntpaorxn n nsnecrnt cpox
xomannoro cocrana ns mecrntx nme, morymnx nocnyxnrt norom xpom nx oprannsannn
nannonantntx nonncxnx uacre
169
. B pesonmnnn crannnact saaua ]opmnponannx
nannonantntx mnnnnecxnx uacre n Tarapnn n Famxnpnn, xoncrarnponanoct, uro n Ipysnn,
Apmennn n Asepaxane yxe cosano no nannonantno nnnsnn, n npenaranoct cosart no
ono nannonantno mnnnnnonno nnnsnn n Fenopyccnn n na Vxpanne. Kax nponosrnamanoct n
pesonmnnn, nonpoc o cosannn nannonantntx nocxontx uacre nmeer nepnocrenennoe
snauenne, xax n cmtcne oopont or nosmoxntx nanaenn co cropont Typnnn, A]ranncrana,
Hontmn n r. n., rax n n cmtcne nosmoxnoro ntnyxennoro ntcrynnennx Comsa Pecnynnx
npornn cocennx rocyapcrn. 3nauenne nannonantntx nocxontx uacre c rouxn spennx
nnyrpennero nonoxennx Comsa pecnynnx ne rpeyer oxasarentcrna
170
. Btcrynax na
conemannn c oocnonannem nen cosannx nannonantntx nonncxnx uacre, H. B. Crannn
nponsnec: ymam, mt snaunrentno onosann n ene ntpaorxn meponpnxrn n +rom
ornomennn. Mt oxsant cosart nannonantnte nonncxne uacrn. Koneuno, n onn ent nx ne
cosamt, no ceuac moxno n nyxno npncrynnrt x cosannm noenntx mxon n pecnynnxax n
onacrxx nx ntpaorxn n nsnecrnt cpox xomannoro cocrana ns mecrntx nme, morymero
nocnyxnrt xpom nx oprannsannn nannonantntx nocxontx uacre. Hauart +ro eno n nnrart
ero antme aconmrno neoxonmo. Ecnn t mt nmenn naexnte nannonantnte nocxonte
uacrn c naexntm xomanntm cocranom n raxnx pecnynnxax, xax Typxecran, Vxpanna,
Fenopyccnx, Ipysnx, Apmennx, Asepaxan, ro nama pecnynnxa tna t mnoro nyume
oecneuena xax n cmtcne oopont, rax n n cmtcne ntnyxenntx ntcrynnenn, uem +ro nmeer


167
O cpeneasnarcxom noccrannn 1916 r. cm.: Kappep oAuroc J. Enpasncxax nmnepnx: Poccncxax nmnepnx c
1552 r. o namnx ne / nep. c ]pann. M.: POCCH3H, 2007. C. 141144.

168
XII ces PKH(). 1725 anpenx 1923 r. Crenorpa]nuecxn oruer. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 1968. C. 696.

169
Pesonmnnx IV conemannx HK PKH() no nropomy nynxry nopxxa nx (Hpaxrnuecxne meponpnxrnx no
nponeennm n xnsnt pesonmnnn) // Tant nannonantno nonnrnxn HK PKH. Crenorpa]nuecxn oruer cexpernoro
IV conemannx HK PKH(). M.: Hncan, 1992. C. 285.

170
Pesonmnnx IV conemannx HK PKH() no nropomy nynxry nopxxa nx (Hpaxrnuecxne meponpnxrnx no
nponeennm n xnsnt pesonmnnn) // Tant nannonantno nonnrnxn HK PKH. Crenorpa]nuecxn oruer cexpernoro
IV conemannx HK PKH(). M.: Hncan, 1992. C. 285.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 58
mecro renept
171
.
Kypc na cosanne nannonantntx nonncxnx uacre tn cocranno uacrtm nonnrnxn
xopennsannn n nannonantnom nonpoce, nponosrnamenno na X cese PKH() (mapr 1921 r.) n
nepememe n nnocxocrt xonxperntx meponpnxrn nocne XII cesa PKH() (anpent 1923 r.) n
IV conemannx HK PKH() (nmnt 1923 r.)
172
. Cornacno +ro nonnrnxe, xnmuenym pont n
paspaorxe xoropo ctrpan Crannn, nx sanoenannx cnmnarn x conercxo nnacrn na
nannonantntx oxpannax npenonaranoct ntnnrart na nepnt nnan nannonantnte xapt ns
uncna mecrnoro nacenennx, cosanart nannonantnte cncremt ntcmero, cpenero n nauantnoro
opasonannx na mecrax, noompxrt pasnnrne nannonantntx xstxon, xyntryp n nayx n
nannonantntx pecnynnxax n onacrxx
173
. Ionopx o saauax nonnrnxn xopennsannn, Crannn
na XII cese ormeuan, uro ee rnannax nent saxnmuanact n rom, urot cenart conercxym nnacrt
nnsxo nnonannonantnomy xpecrtxncrny na sanantx n nocrountx oxpannax CCCP. nx roro
urot Conercxax nnacrt crana n nx nnonannonantnoro xpecrtxncrna pono, neoxonmo,
urot ona tna nonxrno nx nero, urot ona ]ynxnnonnponana na ponom xstxe, urot mxont
n oprant nnacrn crponnnct ns nme mecrntx, snammnx xstx, npant, otuan, tr nepyccxnx
nannonantnocre
174
. B ecrnnrentnocrn peut mna ne rontxo o npnopnrernom ntnnxennn
mecrntx xapon n pasnnrnn nannonantnoro xstxa n mxont, no o nenom xomnnexce meponpnxrn,
ocymecrnnenne xoroptx onxno tno norxnyrt yponent connantno-+xonomnuecxoro n
xyntrypnoro pasnnrnx nepyccxnx napoon na nannonantntx oxpannax Comsa CCP o nonoxennx
ero nennxopyccxoro xpa. Conpemennte nccneonarenn conercxo xyntrypno-nannonantno
nonnrnxn 1920-1930-x roon n cnxsn c +rnm axe ronopxr o nonnrnxe nonoxnrentno
ncxpnmnnannn nepyccxnx napoon Comsa CCP, a cam Conercxn Coms yxasannoro nepnoa
nastnamr nmnepne nonoxnrentno exrentnocrn
175
.
uopmnponanne nannonantntx nonncxnx uacre npoxonno n pamxax noenno pe]opmt,
ocymecrnnenno n CCCP n 19241925 rr. Hocne oxonuannx Ipaxancxo nont n ycnonnxx
+xonomnuecxo paspyxn crpana ne morna coepxart ontmym apmnm, no+romy c exapx 1920 r.
no 1923 r. uncnennocrt Kpacno Apmnn coxparnnact c 5,5 mnn o 516 rtc. uenonex, r. e. onee,

171
Cma.uu H. B. Hpaxrnuecxne meponpnxrnx no nponeennm n xnsnt pesonmnnn XII cesa naprnn no
nannonantnomy nonpocy. oxna no nropomy nynxry nopxxa 10 nmnx (uerneproe conemanne HK PKH() c
ornercrnenntmn paornnxamn nannonantntx pecnynnx n onacre 9-12 nmnx 1923 r.) // Crannn H. B. Cou. T. 5. M.:
Ioc. ns-no nonnr. nnr-pt, 1947. C. 323.

172
IV conemanne HK PKH() c ornercrnenntmn paornnxamn nannonantntx pecnynnx n onacre cocroxnoct
9-12 nmnx 1923 r. n Mocxne. C ocnonntm oxnaom Hpaxrnuecxne meponpnxrnx no nponeennm n xnsnt pesonmnnn
XII cesa naprnn no nannonantnomy nonpocy na conemannn ntcrynnn H. B. Crannn. Ftnn sacnymant raxxe
coomennx npecrannrene 20 oprannsann o nonoxennn na mecrax. Ha conemannn tnn noneent
npomexyrounte nrorn nponeennx nonnrnxn xopennsannn, nponosrnamenno XII cesom PKH(), n nameuen
nent xomnnexc npaxrnuecxnx mep no ee peannsannn.

173
Ocnonnte nanpannennx nonnrnxn xopennsannn tnn c]opmynnponant n nocranonnennxx no
nannonantnomy nonpocy X n XII ceson PKH() n n pesonmnnn IV conemannx HK PKH() c ornercrnenntmn
paornnxamn nannonantntx pecnynnx n onacre (nmnt 1923 r.).

174
Cma.uu H. B. oxna o nannonantntx momenrax n naprnnom n rocyapcrnennom crponrentcrne na XII
cese PKH() (23 anpenx 1923 r.) // Crannn H. B. Cou. T. 5. C. 240241.

175
Mapmuu T. Hmnepnx nonoxnrentno exrentnocrn: Conercxn Coms xax ntcmax ]opma nmnepnannsma //
Iocyapcrno nann: Hmnepnx n nannonantnoe crponrentcrno n +noxy Hennna n Crannna / no pe. P. I. Cynn,
T. Maprnna; nep. c anrn. M.: POCCH3H, 2011. C. 88116.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 59
uem n 10 pas
176
. Ononpemenno nponcxonn nepexo x reppnropnantno-mnnnnnonno cncreme
xomnnexronannx apmnn, uro onxno tno nosnonnrt coxparnrt pacxot na ee coepxanne, no n
ro xe npemx oecneunrt noennym nororonxy ncero myxcxoro nacenennx Comsa CCP n
coxpanenne xaponoro xocrxxa Paoue-xpecrtxncxo Kpacno Apmnn. B nmne 1921 r.
n Herporpae cosaercx nepnax mnnnnnonnax pnraa, a n xnnape 1923 r. na
reppnropnantno-mnnnnnonnym ocnony nepenonrcx 10 xapontx nnnsn
177
. Onaxo nanonee
axrnnno nepexo na reppnropnantno-mnnnnnonnt npnnnnn oprannsannn n xomnnexronannx
nauancx nocne nsannx 8 anrycra 1923 r. expera HHK n CHK CCCP O oprannsannn
reppnropnantntx uacre n nponeennn noenno nororonxn rpyxmnxcx. B 1925 r. n Kpacno
Apmnn tno yxe 46 crpenxontx n ona xananepncxax reppnropnantno-mnnnnnonnte
nnnsnn
178
.
B exape 1923 r. no pemennm Pennoenconera Comsa CCP apmnx nepemna na
nannonantno-reppnropnantnt npnnnnn xomnnexronannx. Ho pyxonocrnom npecearenx
Pennoenconera H. . Tponxoro tna npnnxra nepnax nporpamma nannonantnoro nocxonoro
crponrentcrna n CCCP. Kax nsnecrno, nnmer E. R. Fopncenox, cnennanncr-ncropnx no
,conercxo yxpannnsannn, Tponxn tn croponnnxom cosannx n pecnynnxax nannonantntx
apmn, xoropte onxnt tnn cocrannrt omecomsnym Kpacnym Apmnm. 3ro onxno tno
npoemoncrpnponart nepyccxnm napoam nocneonarentnocrt conercxo nnacrn n pemennn
nannonantnoro nonpoca. K romy xe, no mtcnn Tponxoro, raxne apmnn mornn t npnronrtcx nx
mnpono penonmnnn
179
.
Tem ne menee nenrpantnoe pyxonocrno Comsa CCP no rnane c H. B. Crannntm ornocnnoct
x +ro nee onontno nacropoxenno, pesonno nnx nce mnnyct n nnane nannonan-cenaparnsma, x
xoroptm morno npnnecrn cosanne nannonantntx apmn n comsntx pecnynnxax. Onacaxct, uro
raxne apmnn cranyr nerxo otue n pyxax nannonanncron, ono ano cornacne nnmt na
]opmnponanne orentntx nannonantntx nonncxnx uacre
180
.
Hepnonauantnax nporpamma 1924 r. no nannonantno-nocxonomy crponrentcrny ntnonnena
ne tna. Vxe n mapre 1924 r. ona tna nepecmorpena n cropony coxpamennx, a nenrp rxxecrn n
]opmnponannn nannonantntx uacre tn nepenecen n nocrounte pecnynnxn Comsa CCP. Hpn
nenocpecrnennom yuacrnn M. B. upynse n naroapx paore cnennantno xomnccnn no
pyxonocrnom u. 3. sepxnncxoro tn paspaoran n n 19241925 rr. ocymecrnnen
xomnpomnccnt napnanr noenno pe]opmt, orxonnmn or xpanocre nocrpoennx Kpacno
Apmnn no mnnnnnonno-nannonantno moenn, npnnxro n 1923 r. B xonne 1924 r. Pennoenconer
Comsa CCP npnnxn nont nxrnnernn nnan (19241929) nannonantnoro crponrentcrna PKKA,
oopennt nnocnecrnnn III cesom Coneron. B ero ocnony tn nonoxen npnnnnn enncrna
Conercxnx Boopyxenntx Cnn. Fonee roro, upynse npxmo yxastnan na onacnocrt renennnn x
npenpamennm nannonantntx ]opmnponann n xpo nannonantntx apmn n saxnnxn o

176
Conercxne Boopyxennte Cnnt. Bonpoct n ornert. Crpannnt ncropnn / H. H. Fotnen, B. H. Foxapen,
C. B. Hnnnnxn, M. E. Monnn. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 1987. C. 128.

177
Oruer Haponoro xomnccapnara no noenntm n mopcxnm enam sa 1923/1924 ro. M., 1925. C. 52.

178
Bepxuu H. B. Boennax pe]opma n CCCP (19241925 rr.). M.: Boen. ns-no, 1958. C. 96.

179
Bopucuor E. P. uenomen conercxo yxpannnsannn. M.: Enpona, 2006. C. 112.

180
Icropix yxpantcxoro nicxa (19171995). Htnin, 1996. C. 231232; Bopucuor E. P. Vxas. cou. C. 112.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 60
necoornercrnnn raxo nosnnnn xnaccontm nnrepecam paounx n xpecrtxn
181
. Vxe x necne
1925 r. nannonantnte nonncxne uacrn cocrannxnn 10 % or ome uncnennocrn Kpacno Apmnn.
3rn nonncxne ]opmnponannx tnn reppnropnantno-mnnnnnonntmn no cnoemy cocrany,
nocxontxy onn na 70 % cocroxnn ns nacenennx xopenntx naponocre oxpann Comsa CCP. K
1928 r. reppnropnantnte uacrn cocrannxnn cntme 70 % crpenxontx nocx n 12 % xananepnn
PKKA
182
.
Cornacno o]nnnantntm conercxnm onenxam, noenno-nannonantnoe crponrentcrno ne
rontxo pacmnpnno monnnsannonnte nosmoxnocrn crpant, no n yxpennno pyxy conercxnx
napoon, cnococrnonano pasnnrnm +xonomnxn n xyntrypt nannonantntx pecnynnx
183
. 3ra
nonnrnxa nonyunna saxonoarentnoe o]opmnenne n nornepxenne n nocranonnennn III cesa
Coneron o Kpacno Apmnn (1925), oopnnmero paory Pennoenconera Comsa CCP n onacrn
nannonantnoro crponrentcrna n nopyunnmero Conercxomy npannrentcrny oecneunrt
ntnonnenne nameuenno nporpammt nannonantntx ]opmnponann, xax orneuamme nnrepecam
ncex napoon Comsa CCP, n ene samnrt omero nx connanncrnuecxoro oreuecrna. B
pesonmnnn cesa tno c ocotm yonnernopennem ormeueno cosanne nannonantntx
]opmnponann na Bocroxe, xnnxmmeecx ]axropom nannonantnoro n xyntrypnoro pocra
yrnerenntx n npomnom napoon n coornercrnymmee ycranonnennxm mexnannonantnoro mnpa.
Bmecre c rem n nocranonnennn ntpaxanact osaouennocrt, uro crponrentcrno nannonantntx
nocx moxer trt oecneueno nnmt nyrem cosannx neoxonmo nx +roro ast xax n
ornomennn opasonannx npountx xapon xomannoro n nonnrnuecxoro cocrana, rax n n cmtcne
nororonxn nacenennx x ortnannm nonncxo nonnnnocrn na omnx nauanax
184
.
Hecmorpx na coxpamenne nporpammt nannonantno-nocxonoro crponrentcrna, peannsannx
ee mna rxxeno. Xapaxrepnt npnmep raxnx nponem npecrannxer coo yxpannnsannx 1920-x
roon Kpacno Apmnn na Vxpanne. B coornercrnnn co cxoppexrnponanno nporpammo
nannonantno-nocxonoro crponrentcrna 1924 r. n Vxpanncxo CCP npenonaranoct n reuenne
nxrn ner yxpannnsnponart uertpe reppnropnantnte nnnsnn. B pamxax ocymecrnnennx
nporpammt npeycmarpnnanoct xomnnexronanne +rnx nnnsn pxontm n
xomanno-nonnrnuecxnm cocranom ns uncna yxpannnen, ncnontsonanne yxpanncxoro xstxa npn
necennn nonncxo cnyxt n n naprnno-nonnrnuecxo paore, a raxxe yxpannnsannx noenntx
mxon. 3ra nonnrnxa npnnecna cnon nnot: x cepenne 1920-x roon ontmnncrno
xpacnoapmenen Vxpanncxoro noennoro oxpyra no cnoemy +rnnuecxomy nponcxoxennm tnn
yxpannnamn
185
.
Tem ne menee yxpannnsannx n Kpacno Apmnn mna co cxpnnom. Mano xro ns
xomanno-nonnrnuecxoro cocrana nnaen yxpanncxnm xstxom, a nororonxa ronopxmnx na
yxpanncxom noenntx xapon ne noxptnana nmemmnxcx norpenocre. B uacrnocrn, n 1925 r.

181
Vxpainisanix 1920-30-x poxin: nepeymonn, soyrxn, ypoxn. Knin, 2003. C. 153; Bopucuor E. P. Vxas.
cou. C. 112.

182
Conercxne Boopyxennte Cnnt. Bonpoct n ornert. C. 130.

183
Conercxne Boopyxennte Cnnt. Bonpoct n ornert. C. 135.

184
Hocranonnenne III cesa Coneron o Kpacno Apmnn (20 max 1925 r.) // Xpecromarnx no ncropnn CCCP / orn.
pe. . A. uyraen. M.: Hs-no con. +x. nnr-pt, 1963. C. 637.

185
Vxpainisanix 1920-30-x poxin. C. 155; Bopucuor E. P. Vxas. cou. C. 113.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 61
n yxpannnsnponanntx nnnsnxx 40,9 % xomannpon n 37,1 % nonnrpaornnxon ne nnaenn
yxpanncxnm xstxom. B 1926 r. ntnycx xomanno-nonnrnuecxnx xapon ns yxpannnsnponanntx
noenntx mxon cmor noxptrt norpenocrn rontxo nyx reppnropnantntx nnnsn n xapax
186
.
B mae 1927 r. Pennoenconer Comsa CCP yrnepnn mecrnnernn nnan
nannonantno-nocxonoro crponrentcrna na 19271933 rr., cornacno xoropomy nannonantntmn
onxnt tnn crart eme ne reppnropnantnte nnnsnn. Onaxo n sect nonoxenne en
oxasanoct anexo ne neantntm. Hponeennax n 1929 r. nponepxa noxasana, uro xomannt
cocran c rpyom nsxcnxercx na yxpanncxom xstxe, a na nnsonom yponne nonnrnxa
yxpannnsannn n Kpacno Apmnn npnnonr x mnorouncnenntm rpennxm na nannonantno
noune mexy xpacnoapmenamn pyccxnmn n yxpannnamn. oxonno o roro, uro pyccxne
xpacnoapment emoncrparnnno orxastnannct posmonnxrt na nernmponcxo mone, xoropym
onn npenepexnrentno snann xnracxo rpamoro, a xpacnoapment-yxpannnt rpeonann
nce yxpannnsnponart
187
. Hpana, n nauane 1930-x roon, nocne xneosaroronnrentntx
rpynocre n ronoa na Vxpanne n n mxntx paonax PCuCP, a raxxe nepexoa x
]opcnponanno nnycrpnannsannn, nonnrnxa yxpannnsannn tna nocrenenno cnepnyra
188
.
uro xe xacaercx cytt nannonantntx nonncxnx uacre, ro n xonne 1930-x roon n cnxsn c
nepexoom x xomnnexronannm apmnn na ocnone nceome nonncxo nonnnnocrn n orxasy or
oprannsannonnoro nocrpoennx PKKA no reppnropnantno-mnnnnnonnomy npnnnnny HK BKH()
n CHK CCCP n mapre 1938 r. npnnxnn nocranonnenne O nannonantntx uacrxx n
]opmnponannxx PKKA, cornacno xoropomy nannonantnte nonncxne uacrn n coennennx, a
raxxe noennte yunnnma n mxont PKKA npeopasontnannct n omecomsnte, c
+xcreppnropnantntm npnnnnnom xomnnexronannx, a rpaxane nannonantntx pecnynnx n
onacre onxnt tnn npnstnartcx na nonncxym cnyxy na omnx co ncemn pyrnmn
nannonantnocrxmn ocnonannxx
189
. Kax nouepxnnanoct n ro uacrn nocranonnennx, n xoropo
nsnaranact mornnannx coornercrnymmnx nsmenenn, Kpacnax Apmnx n Boenno-Mopcxo ]nor
nonnocrtm nepemnn or reppnropnantno cncremt x +xcreppnropnantntm nocroxnntm xapontm
]opmnponannxm, ncnecrnne uero camocroxrentnte nannonantnte uacrn naxoxrcx n
npornnopeunn c omerocyapcrnenntm npnnnnnom crponrentcrna Kpacno Apmnn n
noenno-mopcxoro ]nora n ne nosnonxmr rpaxanam nannonantntx pecnynnx n onacre
ntnonnxrt nx nouernte ]ynxnnn rpaxan CCCP no samnre rocyapcrna
190
. Hponex
npeopasonanne nannonantntx nonncxnx uacre nocrenenno (rax, ocentm 1937 r. nannonantnte
nonncxne uacrn tnn nepencnonnponant n enponecxym uacrt CCCP), conercxoe pyxonocrno
ne rontxo nsannnoct or norennnantno nxro xononnt n nnne nannonanon, no n cosano
ycnonnx nx nepexoa x xapono cncreme xomnnexronannx n oeno nororonxn PKKA. Bcne sa

186
Vxpainisanix 1920-30-x pomn. C. 155156; Bopucuor E. P. Vxas. cou. C. 113.

187
Vxpainisanix 1920-30-x poxin. C. 160, 162; Bopucuor E. P. Vxas. cou. C. 113.

188
Bopucuor E. P. Vxas. cou. C. 209238; Mapmuu T. Hmnepnx nonoxnrentno exrentnocrn: Hannn n
nannonannsm n CCCP. 19231939 / nep. c anrn. M.: POCCH3H, 2012. C. 291423.

189
PIACHH. u. 17. On. 3. . 997. H. 9596. Hocranonnenne HK BKH() n CHK CCCP O nannonantntx uacrxx n
]opmnponannxx PKKA (7 mapra 1938 r.). Hnr. no: HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2. 19331945.
C. 382383.

190
PIACHH. u. 17. On. 3. . 997. H. 9596. Hocranonnenne HK BKH() n CHK CCCP O nannonantntx uacrxx n
]opmnponannxx PKKA (7 mapra 1938 r.). Hnr. no: HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2. 19331945. C. 383.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 62
+rnm tno npnnxro pemenne o npnstne na ecrnnrentnym nonncxym cnyxy xapen, ]nnnon,
nnronnen, nartme, +cronnen, nemnen, nonxxon, onrap n rpexon, npexe n apmnm n no ]nor ne
npnstnanmnxcx. Hpnstny ne nonexann rontxo mnomn ns uncna +rnx nannonantnocre,
npoxnnanmne na reppnropnxx 3croncxo, Harnncxo, Hnroncxo CCP, Cenepno Fyxonnnt n
Feccapann, ne rax anno npncoennenntx x CCCP
191
. Hnxnnannx nannonantntx nonncxnx
uacre ntnynna conercxoe naprnnoe n noennoe pyxonocrno npnnxrt cpounte mept no
oyuennm npnstnnnxon ns nannonantntx pecnynnx pyccxomy xstxy, xoroptm re nnaenn ouent
nnoxo (nnn xe ne nnaenn nonce)
192
.
Taxnm opasom, orxas or nannonantntx nonncxnx uacre tn oycnonnen xax nepexoom or
cmemanno cncremt noennoro crponrentcrna (reppnropnantno-mnnnnnonno n xapono) x
enno xapono cncreme, rax n nonnrnuecxnmn coopaxennxmn conercxoro naprnnoro
pyxonocrna. 3ror nepexo tn ntsnan npexe ncero pesxnm oocrpennem mexynapono
ocranonxn n 1930-e rot n menenntm, no nepntm cnonsannem mnpa x nono none.
Cymecrnonanmax n Conercxom Comse cmemannax cncrema crponrentcrna Boopyxenntx Cnn,
xora ontmnncrno nnnsn tnn reppnropnantno-mnnnnnonntmn, ne cnococrnonana
ntcoxomy yponnm oeno nororonxn nocx, xoropte ornnuannct nnsxo monntnocrtm n ne
mornn n xparuamne cpoxn ocnannart nonte nnt rexnnxn n noopyxenn, nocrynanmne n nocxa.
B +rnx ycnonnxx Pennoenconer CCCP paspaoran px meponpnxrn, nanpannenntx na nontmenne
ooponocnoconocrn crpant. B mae 1935 r. Honnrmpo HK BKH() oopnno, a Connapxom
CCCP yrnepnn nnan, n nenrpe xoroporo nexana nex nepexoa x xapono cncreme
xomnnexronannx n oeno nororonxn uacre n coennenn Kpacno Apmnn. Ecnn o 1935 r.
74 % nnnsn PKKA tnn reppnropnantno-mnnnnnonntmn n rontxo 26 % nnnsn xapontmn,
ro x nauany 1936 r. xapontmn crann 77 % nnnsn
193
. B reuenne 19361938 rr. ocranmnecx
23 % nnnsn raxxe tnn nepeneent na xaponte npnnnnnt xomnnexronannx n oeno
nororonxn. Fnaroapx +rnm npeopasonannxm n nepno c 1933 r. no ocent 1939 r. uncnennocrt
nnunoro cocrana PKKA n BMu nospocna c 885 rtc. o onee uem 2 mnn uenonex
194
.
B Koncrnrynnn CCCP 1936 r. tnn cnxrt nce connantno-xnacconte orpannuennx na
cnyxy n pxax Boopyxenntx Cnn. B crarte 132 Koncrnrynnn nponosrnamanoct, uro nceomax
nonncxax oxsannocrt xnnxercx saxonom. Bonncxax cnyxa n Paoue-Kpecrtxncxo Kpacno
Apmnn npecrannxer nouernym oxsannocrt rpaxan CCCP
195
. 1 cenrxpx 1939 r., n ent
nauana Bropo mnpono nont, Bepxonnt Coner CCCP npnnxn 3axon o nceome nonncxo
oxsannocrn, xoropt notroxnn nepexo x enno xapono cncreme. 3axon nponosrnaman:
Bce myxunnt rpaxane CCCP, es pasnnunx pact, nannonantnocrn, neponcnoneannx,
opasonarentnoro nensa, connantnoro nponcxoxennx n nonoxennx oxsant ortnart noennym

191
PIACHH. u. 17. On. 162. . 29. H. 23. Hocranonnenne Honnrmpo HK BKH() O ouepenom npnstne n
1940 r. n Kpacnym Apmnm, Boenno-mopcxo ]nor n nocxa HKB n ynontnennn n sanac pxonoro n mnamero
naucocrana, ntcnyxnnmero cpox ecrnnrentno nonncxo cnyxt (31 anrycra 1940 r.). Hnr. no: HK BKH() n
nannonantnt nonpoc. Kn. 2. C. 560561.

192
HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2. C. 9.

193
Conercxne Boopyxennte Cnnt: Hcropnx crponrentcrna. M.: Boen. ns-no, 1978. C. 195.

194
Conercxne Boopyxennte Cnnt. Bonpoct n ornert. C. 144.

195
Cma.uu H. B. oxna o npoexre xoncrnrynnn Comsa CCP. Koncrnrynnx (Ocnonno 3axon) Comsa Conercxnx
Connanncrnuecxnx Pecnynnx. M.: Hapr. ns-no HK BKH(), 1936. C. 61.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 63
cnyxy n cocrane Boopyxenntx Cnn CCCP. B ornnune or 3axona o nonncxo cnyxe 1925 r.,
npenonaranmero orpannuennx connantno-xnacconoro ronxa n xomnnexronannn Kpacno Apmnn,
n n nonnom coornercrnnn c nono Koncrnrynne 1936 r. saxon npeycmarpnnan npnnnnn
nceome nonncxo nonnnnocrn, cornacno xoropo na ecrnnrentnym nonncxym cnyxy
npnstnannct nce rpaxane CCCP, ocrnrmne 19 ner (a oxonunnmne nonnym cpenmm mxony c
18 ner). Bce nonopannt renept npoxonnn ecrnnrentnym cnyxy rontxo n xapontx uacrxx,
xoropte ]opmnponannct no +xcreppnropnantnomy npnnnnny
196
.
Haxanyne nont naroapx npnnxrnm 3axona o nceome nonncxo oxsannocrn,
ynennuennm cpoxa cnyxt n npnstna n apmnm n na ]nor nexoroptx xareropn noennooxsanntx
ns sanaca uncnennocrt Boopyxenntx Cnn CCCP ynennunnact c 1513 rtc. uenonex n 1938 r. o
5,3 mnn uenonex x nmnm 1941 r.
197
Hponema, onaxo, saxnmuanact n rom, uro xauecrno nonoro
cocrana Boopyxenntx Cnn CCCP, npnuem npnsnannoro ne n nocnenmm ouepet ns
nannonantntx pecnynnx, tno xpane nnsxnm. Hpexe ncero +ro xacanoct nnaennx pyccxnm
xstxom. Hponecct nannonannsannn mxont n xyntrypt na nannonantntx oxpannax,
npnopnrernoro pasnnrnx xstxa n nnctmennocrn rysemntx napoon ne npomnn apom: mnorne
npnstnnnxn ns pecnynnx Cpene Asnn n Kanxasa npocro-nanpocro ne nnaenn n ocrarouno
crenenn pyccxnm xstxom.
Xapaxrep nponeccon nocnnrannx n opasonannx nopacrammnx noxonenn n Comse CCP n
1920-1930-e rot n snaunrentno crenenn onpeenxncx nannonantno-reppnropnantntm
npnnnnnom nocrpoennx CCCP xax comsa panntx nannonantntx pecnynnx n
nannonantno-reppnropnantntx opasonann. 3ro neno x romy, uro npnopnrer n cncreme
opasonannx oranancx nsyuennm mecrnoro xstxa n xyntrypt, npexe ncero rax nastnaemtx
rnryntntx nann, rora xax nsyuenne pyccxoro xstxa, nnreparypt, ncropnn n xyntrypt
Poccnn orxonno na nropo nnan
198
. O +rom conepmenno nenycmtcnenno cnnerentcrnymr

196
Conercxne Boopyxennte Cnnt. Bonpoct n ornert. C. 144145.

197
Hepe:uee P. I. Vpoxn nnnxpnra. M.: Mocxoncxn paoun, 1985. C. 27.

198
Btcrynax na oxrxptcxom nnenyme HK BKH() 1937 r. no nonpocy o npenoanannn pyccxoro xstxa n mxonax
nannonantntx pecnynnx n onacre CCCP, Crannn ne es paspaxennx samernn: nnuero xcnoro or Hapxomara
npocnemennx no nonoy roro, xax npenoamr pyccxn xstx n nannonantntx pecnynnxax n onacrxx, mt ne cmornn
onrtcx. Ie co nroporo xnacca naunnamr nsyuart pyccxn xstx xax oxsarentnt npemer, re c rpertero, re c
uerneproro, a re n noome ne nnonnn (Crenorpamma ntcrynnennx H. B. Crannna na nnenyme HK BKH() o
npenoanannn pyccxoro xstxa n mxonax (12 oxrxpx 1937 r.) // HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2.
19331945. C. 299). B cnom ouepet, n oxnano sanncxe napxoma npocnemennx PCuCP H. A. Tmpxnna ormeuanoct,
uro 1. Pyccxn xstx n noannxmmem ontmnncrne nannonantntx mxon conepmenno ne npenoaercx. Tax, ns 728
mxon Typxmencxo CCP pyccxn xstx npenoaercx ncero nnmt n 321 mxone; ns 667 nauantntx mxon Knprnscxo
CCP pyccxn xstx nsyuaercx rontxo n 189 mxonax, no anntm 255 nenonntx cpennx mxon Kasaxcxo CCP pyccxn
xstx npenoaercx nnmt n 39 mxonax n rontxo n 7 cpennx mxonax (ns 75 mxon). Ornmt ne nyume ocronr eno c
npenoanannem pyccxoro xstxa n mxonax Taxnxcxo, Vsexcxo n p. pecnynnx. 2. B ontmnncrne mxon, re n
annoe npemx npononrcx oyuenne ere pyccxomy xstxy, yponent npenoanannx ero ocraercx xpane
neyonnernopnrentntm, n n pesyntrare +roro ycnenaemocrt yuamnxcx xpane nnsxo (oxnanax sanncxa
napxoma npocnemennx PCuCP H. A. Tmpxnna cexperapxm HK BKH() A. A. Anpeeny n A. A. Xanony o nrorax
conemannx no nonpocam npenoanannx pyccxoro xstxa n nannonantntx mxonax comsntx pecnynnx (2 ]enpanx
1938 r.) // HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2. C. 347348). He nyume ocroxnn ena n c npenoanannem
pyccxoro xstxa na Vxpanne, re on ncropnuecxn sannman ocooe mecro. Bor uro ronopnn o nonoxennn pyccxoro
xstxa na Vxpanne H. C. Xpymen n cnoem ntcrynnennn na XIV cese KH()V n xoropom on nonen nrorn
ontmenncrcxo nonnrnxn yxpannnsannn cneymmnm opasom: Bparn enann nce nx roro, urot ntrpannxrt
pyccxym mxony ns Vxpannt, urot ntrpannxrt pyccxn xstx ns yxpanncxnx mxon Bo mnornx yxpanncxnx mxonax
nsyuann nemenxn, ]pannyscxn, nontcxn n pyrne xstxn, no rontxo ne pyccxn. Bparn ncxuecxn orptnann
xyntrypy yxpanncxoro napoa or pyccxo xyntrypt (Hs oruernoro oxnaa nepnoro cexperapx HK KH(6)V
H. C. Xpymena XIV cesy HK KH(6)V (13 nmnx 1938 r.) // Honnrnuecxoe pyxonocrno Vxpannt. 19381989 / cocr.
B. R. Bacnnten, P. R. Hoxyp, X. Kypomnx, R. H. Banonan, A. Banep. M.: POCCH3H, 2006. C. 4243).
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 64
o]nnnantnte naprnnte oxymenrt nropo nononnnt 1930-x roon, xora nponecct
nannonannsannn n xopennsannn ns ncrounnxa nernrnmnocrn nono nnacrn crann na rnasax
npenpamartcx n ncrounnx nontx nponem n ntsonon nx nee. 3ro npnneno x orxasy n ror nepno
or nonnrnxn xopennsannn, na cmeny xoropo npnmna nonnrnxa pacmnpennx npenoanannx
pyccxoro xstxa n nannonantntx pecnynnxax n onacrxx CCCP, nponxronannax xax nontmn
connantno-+xonomnuecxnmn nmneparnnamn, nexanmnmn n nnocxocrn ]opcnponanno
nnycrpnannsannn, rax n norpenocrxmn yxpennennx ooponocnoconocrn crpant.
Hont nexrop nonnrnxn naprnn n npannrentcrna n nannonantnom nonpoce saan ne xro
nno, xax Crannn, ntcrynnnmn n oxrxpe 1937 r. na nnenyme HK BKH() c nporpammno peutm,
nocnxmenno nponemam nsyuennx pyccxoro xstxa n nannonantntx pecnynnxax n onacrxx.
Crannn ne cran cxptnart, uro npncrantnt nnrepec pyxonocrna crpant x +romy nonpocy
nponxronan npexe ncero saauamn yxpennennx Boopyxenntx Cnn CCCP, nontmennx nx
oeroronnocrn n monntnocrn, norpenocrxmn ocnoennx nono oeno rexnnxn, a raxxe
nepexoom x xapono apmnn, xomnnexrymmecx na ocnone npnnnnna nceome nonncxo
oxsannocrn. Pesyntrart nponeennx nonnrnxn xopennsannn n onacrn noennoro
crponrentcrna n opasonannx Crannn onennn pesxo nerarnnno, cxasan o uacrxx, c]opmnponanntx
na nannonantntx oxpannax CCCP: 3ro ne apmnx. Ionopx n ntcrynnennn na nnenyme o
peannsannn nonoxennx Koncrnrynnn CCCP 1936 r. o nceome nonncxo oxsannocrn, Crannn
pasnnn cnom mtcnt: Mt ncrann nepe nonpocom o rom, uro npnstnaemte n apmnm, nanpnmep n
Vsexncrane, Kasaxcrane, n Apmennn, n Ipysnn, n Asepaxane, ne nnaemr pyccxnm xstxom.
Hpn raxom nonoxennn npnxonrcx nx ocrannxrt na mecre, n rora namn nnnsnn n pnrat
npenpamamrcx n reppnropnantnte. 3ro ne apmnx. Mt ne rax cmorpnm na apmnm. Mt cunraem,
uro xaxax oenax ennnna cocronr nn ona ns nonxa, ns pnrat, nnn ns nnnsnn ona onxna
trt ne mecrno apmne, a apmne ncero Comsa, cocrannxrt uacrt nce apmnn namero Comsa. Ee
moxno nepennrart n nyxno nepennrart n pasnte paont. Vxpannnt, npnsnannte na Vxpanne,
neoxsarentno onxnt croxrt na Vxpanne. Hnrepect rocyapcrna moryr nocxasart: napanntx
na Vxpanne nepenecrn, cxaxem, na Kanxas nnn n Cnnpt n r. . Hnaue y nac ne yer apmnn. V
nac yer reppnropnantnax n nannonantnax apmnx, xoropym nnxya ne nepennnemt n xoropax
ne cocrannxer uacrn ro apmnn, xoropax xnnxercx apmne CCCP, a ne xaxnx-nno orentntx
apmn
199
. Btxo Crannn nnen n oxsarentnom npenoanannn pyccxoro xstxa n nannonantntx
pecnynnxax n onacrxx n n nororonxe saxona o npenoanannn pyccxoro xstxa n mxonax
napoon CCCP: Ecrt y nac onn xstx, na xoropom moryr nsxcnxrtcx nce rpaxane CCCP onee
nnn menee, +ro pyccxn xstx. Ho+romy mt npnmnn x romy, urot on tn oxsarentntm.
Xopomo tno t, ecnn t nce npnstnaemte n apmnm rpaxane mano-mantcxn nsxcnxnnct t na
pyccxom xstxe, urot, nepennrax xaxym-nnyt nnnsnm, cxaxem, Vsexcxym n Camapy, urot
ona morna c nacenennem oxcnxrtcx. Bor orcma n ponnact aconmrnax neoxonmocrt npn
nceome nonncxo nonnnnocrn, npn ycnonnn npnstna ncex rpaxan, aconmrnax
neoxonmocrt onaart xpacnoapmenam onnm xaxnm-nnyt xstxom, na xoropom onn moryr
nsxcnxrtcx no ncex xpaxx n onacrxx Comsa. 3ror xstx pyccxn
200
.
B coornercrnnn c pemennem nnenyma HK BKH() tno nororonneno n 13 mapra 1938 r.


199
Crenorpamma ntcrynnennx H. B. Crannna na nnenyme HK BKH() o npenoanannn pyccxoro xstxa n mxonax
(12 oxrxpx 1937 r.). C. 298.

200
Crenorpamma ntcrynnennx H. B. Crannna na nnenyme HK BKH() o npenoanannn pyccxoro xstxa n mxonax
(12 oxrxpx 1937 r.). C. 299.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 65
npnnxro cnennantnoe nocranonnenne HK BKH() n CHK CCCP O oxsarentnom nsyuennn
pyccxoro xstxa n mxonax nannonantntx pecnynnx n onacre
201
. Ononpemenno c
maccnponanntm nnepennem pyccxoro xstxa saxptnannct nannonantnte mxont, neyunnnma n
nncrnryrt, a raxxe peoprannsontnannct yuente saneennxx na reppnropnxx, nxnmuenntx n
19391940 rr. n cocran CCCP
202
. Onaxo paronennoe npemx, neoxonmoe nx nonnonenno
nocranonxn npenoanannx pyccxoro xstxa n mxonax nannonantntx pecnynnx n onacre, tno
ynymeno, a n nnepnnx conercxo nonnrnxn nonoxnrentno ncxpnmnnannn nepyccxnx
napoon oxasanact neotuano nennxa, rax uro nepenomnrt ee ne yanoct axe xpemnencxomy
ropny (xax nasnan Crannna Ocnn Manentmram)
203
. B mae 1940 r., sa ro o nauana nont,
napxom oopont CCCP mapman C. K. Tnmomenxo oxnatnan conercxomy pyxonocrny o
pesyntrarax npnstna n apmnm ncex rpaxan npnstnnoro nospacra ypoxennen Cenepnoro
Kanxasa, 3axanxastx n Cpene Asnn: uacrt nonopannen, npntnmnx n nocxa, oxasannct
conepmenno ne nnaemmnmn pyccxnm xstxom n ne nonnmammnmn pyccxo pasronopno peun,
ncnecrnne uero ontmoe xonnuecrno npemenn tno norpaueno xomanonannem uacre na
ycnoxemocrt nonopannamn pasronopno pyccxo peun n xomannoro xstxa, uro, esycnonno,
orpaxanoct na oeno n nonnrnuecxo nororonxe uacre apmnn
204
. 3a nonnrnxy

201
PIACHH. u. 17. On. 3. . 997. H. 103107. Hocranonnenne HK BKH() n CHK CCCP O oxsarentnom
nsyuennn pyccxoro xstxa n mxonax nannonantntx pecnynnx n onacre (13 mapra 1938 r.). Hnr. no: HK BKH() n
nannonantnt nonpoc. Kn. 2. C. 391394. O ncropnn nneennx npenoanannx pyccxoro xstxa n nannonantntx
mxonax n 1938 r. cm.: B.umcmeu H. J. Hannonantnoe crponrentcrno nnn pycn]nxannx? Oxsarentnoe nsyuenne
pyccxoro xstxa n conercxnx nepyccxnx mxonax, 19381953 rr. // Iocyapcrno nann: Hmnepnx n nannonantnoe
crponrentcrno n +noxy Hennna n Crannna. C. 310335. B cnoe crarte Fnnrcren ocoo nouepxnnaer
nncrpymenrantnt xapaxrep npenpnnxrtx mep (n nannonantntx mxonax n 19381953 rr. pyccxn xstx ncera
ocranancx npemerom nsyuennx, a ne npemerom oyuennx) n, nospaxax rem nccneonarenxm, xoropte nnenn n
nneennn npenoanannx pyccxoro xstxa n nannonantntx mxonax pycn]nxannm, ormeuaer, uro xorx nce +rn
nsmenennx ynennunnann xonnuecrno uacon na nsyuenne pyccxoro xstxa n nepyccxnx mxonax, npenoxennx onee
panxantntx nsmenenn n nonnrnxe tnn orxnonent no npomecrnnn onee ecxrn ner npononouex n comnenn. B
snaunrentno crenenn +ro tno cnecrnnem panno ceptesnoro ornomennx pexnma x opasonannm na ponom xstxe n
noepxxn +roro npnnnnna co cropont unnonnnxon comsntx pecnynnx (Vxas. cou. C. 327).

202
HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2. C. 9.

203
Hacxontxo anexo samna nnepnnx nonnrnxn xopennsannn x xonny 1930-x roon, cnnerentcrnyer ror ]axr,
uro axe +rn, no cymecrny, nponxronannte ncxnmunrentno nncrpymenrantntmn coopaxennxmn meponpnxrnx
nnacre no oprannsannn npenoanannx pyccxoro xstxa n nepyccxnx mxonax ncrpernnn nacropoxennoe ornomenne co
cropont craptx naprnntx exrene, nx xoroptx opta c nennxopyccxnm monnnnsmom crana xpaeyrontntm
xamnem conercxo nannonantno nonnrnxn. Cpasy nocne npomemero 7 mapra 1938 r. conemannx HK BKH()
cynpyra noxonoro noxx ontmennsma H. K. Kpyncxax nnmer Crannny nnctmo, n xoropom ntpaxaer osaouennocrt
rem, ne npnneer nn +ro nononneenne x pocry nennxopyccxoro monnnnsma. Hocne pnryantntx ]pas Mt nnonm
oxsarentnoe oyuenne pyccxomy xstxy no ncem CCCP. 3ro xopomo. 3ro nomoxer yxpennennm pyxt napoon
Kpyncxax nepexonr x rnanno reme cnoero nnctma. Menx ouent ecnoxonr, nnmer ona, rar mt +ro oyuenne
yem npononrt. Mne caercx nnora, uro naunnaer noxastnart nemnoro poxxn nennxoepxannt monnnnsm.
Hanpnmep, x cunram npentm nneenne npenoanannx nnctma n urennx na nepnom roy oyuennx ne rontxo na
marepnncxom, no n na pyccxom xstxe, cunram npentm nneenne ennoro yxnapx nx ncex naponocre, yxnapx,
nepeneennoro c pyccxoro (H. K. Kpyncxax H. B. Crannny (7 mapra 1938 r.) // Hsnecrnx HK KHCC. 1989. A 3. C.
179). Ecnn ncnomnnrt o rom, uro 3pncr Iennnep nncan o snauennn ynn]nnnponannoro omenannonantnoro xstxa n
xyntrypt, rpancnnpyemtx monotm noxonennxm c nomomtm necnennannsnponanno n cranaprnsonanno cncremt
oyuennx, nx conpemennoro nnycrpnantnoro omecrna, ro craner xnno ne rontxo anrnxnapnax osaouennocrt
Kpyncxo nennxoepxanntm monnnnsmom, no n ouennno anrnmoepnncrcxn xapaxrep ee sameuann
(Ie..uep J. Hannn n nannonannsm / nep. c anrn. M.: Hporpecc, 1991. C. 7276).

204
PIACHH. u. 17. On. 117. . 125. H. 45. oxnanax sanncxa napxoma oopont CCCP C. K. Tnmomenxo
cexperapm HK BKH() I. M. Manenxony o npnstne n apmnm ypoxennen Cenepnoro Kanxasa, 3axanxastx n Cpene
Asnn, ne nnaemmnx pyccxnm xstxom (26 max 1940 r.). Hnr. no: HK BKH() n nannonantnt nonpoc. Kn. 2. C. 552.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 66
xopennsannn n opasonannn, panno xax n sa sarxnynmymcx opty c pyccxnm
nennxoepxanntm monnnnsmom, npnmnoct sannarnrt oporym neny na nonxx cpaxenn
Bennxo Oreuecrnenno nont.

mnrpnen T., 2013

Oepop Cuuuumu. Cone1ckan nnac1u u yppuckan kynu1ypa (19251946)

Hocne Oxrxptcxo penonmnnn conercxax nnacrt ncrana nepe neoxonmocrtm
nocrpoennx ne rontxo nono nonnrnuecxo cncremt, no n nono xyntrypt onoro ns
naxnemnx nncrpymenron rocyapcrnenno neonornn. Onaxo n xoe peannsannn xyntrypno
pe]opmt n rpannnonno yncxnxpernonax crpant Fypxrnn n Kanmtxnn nnacrt
cronxnynact c rpynocrxmn ocooro poa. B +rnx pecnynnxax orcyrcrnonann nannonantnte
yupexennx xyntrypt cnercxoro xapaxrepa xyntrypa n ncxyccrno sect nocnnn ncxnmunrentno
pennrnosnt xapaxrep. Kax npnsnanancx npecearent CHK Fypxr-Monrontcxo ACCP
M. H. Epanon, nnacrt tna nocrannena nepe ]axrom, uro ncx xnsnt n
xyntrypno-nannonantnom ornomennn xonnenrpnponanact noxpyr ananon
205
, macca
opnenrnponanact na anant, no ncx xyntrypnax cnna, nannonantnax nnrennnrennnx, rnanntm
opasom, ntxontnanact n crenax anana
206
.
Hmenno npnnxrne ynsma n XVIXVIII nn. xnnnoct ronuxom nx pasnnrnx nannonantno
xyntrypt ypxr n xanmtxon, a yncxne cnxmennocnyxnrenn crann nx nepntmn
npocnernrenxmn. Anropnrer namt ne rontxo xax npecrannrenx pennrnn, no n xax yunrenx,
xyntrypnoro uenonexa n Fypxrnn n Kanmtxnn ncera tn ouent ntcox. Fyncxne
pennrnosnte yupexennx nrpann pemammym connantno-xyntrypnym pont n ycnonnxx xouenoro
yxnaa xnsnn. nnxxct enncrnenntmn ocentmn nacenenntmn nynxramn, onn ntnonnxnn
pont ocnonnoro mecra connannsannn nx paspocanntx no crenxm xouennnxon, cran
nannonantntmn nenrpamn
207
, re nosnnxna, pasnnnact n orxya pacnpocrpanxnact naponax
xyntrypa. uaxrnuecxn yncxne xpamt n monacrtpn cnyxnnn nx mecrnoro nacenennx
enncrnenntm ncrounnxom rearpantnoro (pennrnosnte mncrepnn), mystxantnoro (anancxne
opxecrpt), nsopasnrentnoro (nxont-ranxa) n ncex ocrantntx nnon ncxyccrna. Kpome roro,
yncxne xpamt n monacrtpn tnn enncrnenntmn ouaramn nayxn n nsarentcxoro ena. B
uacrnocrn, nnnort o nropo nononnnt 1920-x roon n Fypxr-Monronnn npaxrnuecxn
orcyrcrnonann xax nepnonuecxne, rax n nenepnonuecxne nsannx na ypxrcxom xstxe, sa
ncxnmuennem yncxo pennrnosno nnreparypt
208
.
Hecmorpx na arpeccnnnym anrnpennrnosnym nponarany, yncxne xpamt n monacrtpn
coxpanxnn pont napontx nenrpon
209
nnnort o cepennt 1930-x roon. Fyncxne

205
anan yncxn monacrtpt (y ypxr). Kanmtnxoe nasnanne xypyn, rynnncxoe xype.

206
Epoauoe M. H. Bonpoct nannonantno-xyntrypnoro crponrentcrna Fypxrnn. Kparxn ouepx. Bepxneynncx:
Fypmonrns, 1926. C. 17.

207
PIACHH. u. 17. On. 21. . 567. H. 280.

208
PIACHH. u. 17. On. 21. . 567. H. 281.

209
PIACHH. u. 17. On. 121. . 590. H. 75.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 67
npasnnxn tnn cotrnem, ntnnanmnm crennoro xnrenx ns naoennno crenno xnsnn,
no+romy nmn cnemnnn na nnx xax na nennxoe cotrne, conpannct saonro o npasnnxa,
roronnnnct
210
. B uacrnocrn, ouent nonynxpntmn tnn namt pennrnosnte mncrepnn,
xoropte otuno npoxonnn no orxptrtm neom nepe xpamamn. Ouennnt ormeuann, uro +rn
npasnecrna conpann mnoro spnrene
211
. B 1928 r. npasnonanne nama n Iycnnoosepcxom
anane tno sacnxro cemouno rpynno conercxoro xnnopexnccepa B. H. Hyonxnna n
nnocnecrnnn nomno n xauecrne +nnsoa n ]nntm Horomox unnrncxana. B nmne n anrycre
1933 r. na namax n Iycnnoosepcxom n Hpocxom ananax npncyrcrnonann yuacrnnxn +xcnennnn,
oprannsonanno Henrpantntm conerom Comsa nonncrnymmnx esoxnnxon, Hncrnryrom
]nnoco]nn Kommynncrnuecxo axaemnn n Hncrnryrom xyntrypt Fypxr-Monrontcxo ACCP.
Onn ormeuann, uro yxe n 4 uaca yrpa n anane tno necxontxo ecxrxon monxmnxcx n
snaunrentnoe uncno spnrene. Vuacrnnxn +xcnennnn tnn nneuarnent cnno nosecrnnx
yncxoro ncxyccrna na macct. Ho nx mnennm, ra +neprnx, c xoropo nmn (namamn. u. C.)
oprannso|nt|nancx nam, re nponepennte mnoronexontm ontrom merot nosecrnnx na maccy,
xoropte onn npn +rom npnmenxmr sacnyxnnann ceptesnoro nnnmannx
212
.
Hrax, xora nepe nnacrtm ncrana nponema cosannx nono ypxrcxo n xanmtnxo
xyntrypt (nannonantno no ]opme, connanncrnuecxo no coepxannm), saxonomepno nosnnx
nonpoc o rom, moxno nn nx +roro npnmennrt ocrnxennx xyntrypt pennrnosno.
Conercxne nccneonarenn n nenom npnsnanann nennocrt yncxo xyntrypt.
H. amnnon nncan, uro yncxoe ncxyccrno opnrnnantno, xonopnrno netuano no cnoe
xpxocrn nx enponecxoro ncxyccrna
213
. F. Fapnno ntxnnn, uro cexper cnnt n nonynxpnocrn
anancxoro ncxyccrna saxnmuancx ne rontxo n ero rexnnuecxnx ocronncrnax (mystxa,
pnrmnxa n pyrne opynx nosecrnnx), no n n npncnoconennn x ycnonnxm xnsnn n tra
xouennnxon-cxoronoon. On nouepxnnan, uro namcrno xnno orxnnxaercx na rexymn
momenr (neypoxa rpant, naex cxora n r. .), nonnomax nyumne rpannnn mamannsma (era,
opta, crpenta ns nyxa), monnnsyx maccy na xonnexrnnno ocnone. Fapnno ntcoxo onennnan
nosecrnne ncnonnennx mystxn namcxnm opxecrpom n ]anracrnuecxnx nanromnmntx rannen
axrepamn-npo]eccnonanamn, re xaxt axrep nmeer cnon ncm xnsnt ncnonnxemte ponn,
naroapx uemy ocrnraer nopasnrentno rexnnxn ncnonnennx
214
.
Mnorne yuente oranann ant yncxo mystxantno xyntrype, xoropax, xax onn
ntxnnnn, oennxna n reuenne nexon cnoxnnmymcx rpannnm n mystxantnym nnctmennocrt,
cncremy nororonxn xapon, meronxy nnaennx rexnnxo nrpt na orentntx nncrpymenrax
n nponsnocrno +rnx nncrpymenron
215
. Henocpecrnennoe ornomenne x yncxo

210
Kauvroe X. B. Fya-namansm n ero nocnecrnnx. Acrpaxant: Kanmnsar, 1928. C. 81.

211
Bapaouu B. Bonpoct cnennuecxoro ncxyccrna ypxr-monronon // Xnsnt Fypxrnn. 1924. A 6. C. 77.

212
Vpciuoeu: C. Ham (y-namancrcxn npasnnx saxnnnannx yxon) // Anrnpennrnosnnx. 1933. A 6.
C. 2526, 30.

213
a+ouuoe H. O nannonantno-xyoxecrnennom crponrentcrne Fypxrnn // Fypxrneneenne. 1929. A III
(9-10). C. 191.

214
Bamop-Baopuuo. O nyrxx pasnnrnx ypxrcxoro nannonantnoro rearpa // Xnsnt Fypxrnn. 1930. A 4.
C. 8687.

215
Bep.uucru H. Crponrentcrno nannonantno mystxantno xyntrypt n FMACCP // Conercxax Fypxrnx. 1933.
A 1.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 68
mystxantno xyntrype nmeno ncnonnenne monnrnt, onpeenennoe xax sanepmennax, croxuax,
ntsypennax (no ouennno, conepmennax) ]opma monnrnenntx rexcron, xoropax npenparnnact
n pennrnosnym onepy, c rouno menone opxecrpontmn nomepamn yurenntm
axxomnanemenrom nncrpymenron contntm n xopontm peunrarnnom. Ormeuanoct, uro n
yncxo xyntrype ornomenne x mystxe cosnarentnoe, n cnononponsnomenne npenpameno n
pannonantno opaorannt axr
216
.
Hexoropte rocyapcrnennte n omecrnennte exrenn, n uacrnocrn cam npecearent CHK
Fypxr-Monrontcxo ACCP M. H. Epanon, cunrann neoxonmtm ncnontsonanne ncero roro,
uro nmeercx nonesnoro n namansme, nx pasnnrnx nannonantno xyntrypt
217
c nentm cenart
nce orarcrno ncxyccrna ananon ocroxnnem mnpoxnx macc
218
. amnnon, ntcxastnax n
omem orpnnarentnoe ornomenne x ynsmy, ormeuan, uro namcxoe ncxyccrno +ro xycxn
nennocre, xoropte nyxnt n nx namero crponrentcrna. On npenaran ocymecrnnrt
cnennantnoe nsyuenne n paspaorxy nonpocon anancxoro ncxyccrna n nenxx ncnontsonannx, a
raxxe npnnneuenne xyoxnnxon anana x omecrnenno-nonesnomy ncxyccrny
219
. C. Fonnap
nocxnmancx apxnrexrypo, cxyntnrypo n xnnonnctm ananon, oprannsanne spennm, ormeuax,
uro conercxnm rearpantntm pexnccepam tno t uemy noyunrtcx y nam
220
. F. Fapnno
yxastnan na ro, uro anancxn rearp +ro noyunrentnt ypox nx exrene ncxyccrna. On
npnstnan sacrannrt namcxn oxpecrp ecnn +ro rexnnuecxn nosmoxno, ronopnrt namnm
conercxnm xstxom, penonmnnonntmn mornnamn
221
.
B ro xe npemx pyrne yuente Hncrnryra xyntrypt ns Fypxr-Monrontcxo ACCP
npenarann orcrpanennoe nsyuenne namcxoro ncxyccrna, es nenn ero antnemero
ncnontsonannx. B 1927 n 1929 rr. nncrnryr npenpnnxn nayunte +xcnennnn no nsyuennm
anancxoro nsopasnrentnoro ncxyccrna. B 1929 r. pyxonocrnom nncrnryra tnn nameuent cop
mystxantntx marepnanon nyrem norno n ]onorpa]nuecxo sanncn anancxnx mystxantntx
menon, nororonxa x neuarn marepnanon +xcnennnonntx paor 1927 n 1929 rr.,
pasneounte noesxn c nentm nsyuennx anancxoro nsopasnrentnoro ncxyccrna meroamn
xonnponannx n ]ororpa]nponannx
222
. B npnnxrom n 1930 r. nxrnnernem nnane paort
nncrnryra tno orneeno mecro nsyuennm anancxoro nsopasnrentnoro ncxyccrna,
npenoxennomy n nyx napnanrax: Ecnn nentm yer npnsnano cosanne cnennantnoro mysex
n pesyntrare oropa n perncrpannn ncex xyoxecrnenntx nennocre ananon, n reuenne rpex
ner cnnamn onoro-rpex xyoxnnxon yer nponsneen ernt ocmorp no nosmoxnocrn ncex

C. 37.

216
Hururuuoe B. H. Hponemt ypxr-monrontcxoro rearpa // Xnsnt Fypxrnn. 1929. N 34. C. 5152.

217
Epoauoe M. H. Vxas. cou. C. 2728.

218
Mvuruu . Hannonantno-xyntrypnoe crponrentcrno Fypxrnn na nonom +rane (K nnenymy Oxoma BKH()) //
Becrnnx Hncrnryra xyntrypt Fypxr-Monrontcxo ACCP. 1931. N 1. C. 10.

219
a+ouuoe H. Vxas. cou. C. 190191.

220
Bouuap C. B Fypxr-Monrontcxo pecnynnxe // Fesoxnnx y cranxa. 1928. A 9. C. 1617.

221
Bamop-Baopuuo. Vxas. cou. C. 8687.

222
B Hncrnryre xyntrypt // Xnsnt Fypxrnn. 1929. A 6. C. 88.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 69
ananon (c exerontm oxnarom 8-10 ananon), ecnn xe npoexr oprannsannn mysex yer
ornoxen ntpart orentnte nynxrt paort, n xoroptx, na ocnone nmemmnxcx cneenn,
moxno oxnart nannunx nnrepecnoro xyoxecrnennoro marepnana. Hncrnryr xyntrypt
npenaran nanpannrt +xcnennnm n cocrane necxontxnx xyoxnnxon nx exerono paort n
onom-nyx ananax, yunrtnax nce sacnyxnnammee nnnmannx, xonnpyx nanonee nnrepecnte
opasnt. Taxnm opasom, npenonaranoct, uro n nponecce paort yer cosan naop
+xcnonaron n nponeeno yrnynennoe nsyuenne marepnanon
223
.
B nrore noenna rouxa spennx, uro yncxoe ncxyccrno nx Conercxoro rocyapcrna
xnnxercx uyxepontm n axe onee onacntm, uem yncxax ]nnoco]nx, rax xax, no mnennm
anrnpennrnosnnxon, ne uepes ]nnoco]nm, a nmenno uepes ncxyccrno, no npenmymecrny
npnsnannoe nopaxart n ycrpamart, namt ocymecrnnxnn cnom oypmannnammym pont
224
. B
uacrnocrn, cunranoct, uro anancxax mystxantnax xyntrypa tna onnm ns snaunrentntx
snenten n ome cncreme orpannennx cosnannx rpyxmnxcx macc n yrnerennx nx npn nomomn
yncxoro pennrnosnoro yuennx. Ftno ntxnneno, uro ocnonnax nex ncnxonornuecxoro
nosecrnnx uepes mystxy namcrnom ocymecrnnxercx nymx nyrxmn no-nepntx, cncremo
rnnnornsnpymmnx yromnrentntx pnrmon n nnronann npnrynnrt cosnanne n nonm n,
no-nroptx, nnemne ntmnocrtm opxecrpa, ontmo nayunocrtm n onontno snaunrentntm
orarcrnom rempontx xpacox nopasnrt noopaxenne epxanmerocx n nenexecrne crennxxa.
Conercxne nccneonarenn enann ntno, uro nencxymennomy cosnannm nect +ror xomnnexc
nanocnn snaunrentnym pennrnosnym rpanmy
225
.
Hponarana ronopnna o xnaccono cymnocrn namcxoro ncxyccrna, rax xax xxot ono
npononr n cosnanne nacenennx nen, yronte yxonntm ]eoanam, xaxnmn no cymecrny
xnnxmrcx anant
226
. Ormeuanoct, uro c nomomtm yncxo xyntrypt xnaccont npar
rpyxmnxcx crpemnrcx yepxart nx no cnonm nnnxnnem
227
. Hanpnmep, ono ns nene
oprannsonannoro namamn macconoro npecrannennx na Cypxapane
228
tno oxnneno ro, uro
xynauecrno n namcrno ncenosmoxntmn yxnmpennxmn crpemnrcx saepxart npnrox
enxxon-nnnnnyanon n ronapnmecrno
229
.
Hsyuart anancxoe ncxyccrno xax ncxyccrno pennrnosnoe npennctnanoct nnmt c nentm
ynyumennx optt c nnm. Crannnact saaua pasnenuart +ro ncxyccrno n nyrem ero
npeoonennx n oruacrn ncnontsonannx ero npnemon nocrponrt nonte xyoxecrnennte
]opmt. ocrnrnyrt pasnenuannx npenonarann nyrem nsyuennx n anannsa anancxnx
xyoxecrnenntx opason no yrnom nosecrnnx nx na ncnxnxy nepymmnx c nentm

223
Hxrnnernn nnan nayuno exrentnocrn Hncrnryra xyntrypt // Xnsnt Fypxrnn. 1930. N 23. C. 115116.

224
Hxrnnernn nnan nayuno exrentnocrn Hncrnryra xyntrypt // Xnsnt Fypxrnn. 1930. N 23. C. 115116.

225
Bep.uucru H. Vxas. cou. C. 37.

226
Hxrnnernn nnan nayuno exrentnocrn Hncrnryra xyntrypt. C. 115.

227
Anrnpennrnosnnx. 1933. A 6. C. 30.

228
Fypxrcxn napont npasnnx.

229
Bpavop I. B. Macconoe npecrannenne na Cypxapane n Arnncxom amaxe n 1930 roy // Becrnnx Hncrnryra
xyntrypt Fypxr-Monrontcxo ACCP. 1931. N 6. C. 98.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 70
antnemero ncnontsonannx rex xe ]axropon c nno ycranonxo nx neennx
anrnpennrnosno nponarant
230
.
Taxnm opasom, c cepennt 1920-x roon rocyapcrnennax nonnrnxa tna nanpannena na
ncemepnoe npornnoecrnne nnnxnnm yncxo xyntrypt n ncrpeunoe pasnnrne
connanncrnuecxo xyntrypt, xoropoe npoxonno c ceptesntmn sarpynennxmn. Bnacrn
onnnxnn n +rom cnntnoe pacnpocrpanenne namansma xax nncrnryra no nacaxennm ne
rontxo pennrnosnoro mnponosspennx, no n +xonomnuecxo +xcnnyarannn ypxr-monron.
Vrnepxanoct, uro yncxax xyntrypa +ro ]axrop, orpnnammn n ne morymn ne orpnnart
connanncrnuecxym xyntrypy. Cunranoct, uro nonax xyntrypa nepepacraer n onxna nepepacrn
namansm, noono romy, xax connannsm nepepacraer n ynnuroxaer xannrannsm
231
.
Ocoenno naxntm nx nnacrn crano npornnoecrnne nonoxnrentnomy n axe npocro
repnnmomy ornomennm x yncxo xyntrype n rocyapcrnenntx n naprnntx opranax, a
raxxe cpen nnrennnrennnn. B anrycre 1926 r. IV nnenym Fypxr-Monrontcxoro oxoma BKH()
ocynn crpemnenne x nacaxennm nannonantno xyntrypt uepes anant nyrem
cnoeopasnoro xyntrnnnponannx n cpamnnannx yxonno (namanrcxo-yncxo) xyntrypt co
cnercxo nannonantno xyntrypo
232
. Orentnoe nnnmanne yenxnoct npeceuennm orxptrnx
npecrannrentcrn conercxnx, xooneparnnntx n npounx yupexenn npn ananax
233

namepenn nnonne spantx, yunrtnax nourn nonnoe orcyrcrnne ocentx nacenenntx nynxron.
B 1928 r. oxom npnsnan pemnrentno oportcx c nee, uro namcxax xyntrypa
npecrannxer onn ns ocnonntx +nemenron nannonantno xyntrypt ypxr-monron n uro es ee
npnnneuennx nemtcnnmo ycnemnoe pasnnrne nannonantno xyntrypt
234
. B 1930 r. tno
yxasano, uro ncxxne pasronopt o nacaxennn nocrouno xyntrypt, satnax nponerapcxym
conercxym xyntrypy, xnnxmrcx no cymecrny peaxnnonno nee, rax xax nocrounax (xnracxax,
rnercxax, monrontcxax n npou.) xyntrypa n ocnonnom, xannranncrnuecxax,
nony]eoantno-pennrnosnax
235
. Teopnx sanmcrnonannx, nacaxennx namacxo-anancxoro
ncxyccrna tna nanpxmym ynxsana c npoxnnennxmn mecrnoro nannonannsma
236
.
Kpnrnxonanact axe xaprnna xyoxnnxa A. Xanranona, na xoropo tno nsopaxeno
crponrentcrno Ktpencxoro anana, npecrannennoe anropom xax ocrnxenne nannonantnoro
crponrentcrna, xax noem connanncrnuecxo Fypxr-Monrontcxo pecnynnxn
237
. Taxnm

230
Hxrnnernn nnan nayuno exrentnocrn Hncrnryra xyntrypt. C. 115.

231
Epoauoe MH. Vxas. cou. C. 3, 1718, 2728.

232
PIACHH. u. 17. On. 21. . 567. H. 281.

233
Epoauoe MH. Vxas. cou. C. 3, 1718, 2728.

234
PIACHH. u. 17. On. 121. . 590. H. 74.

235
Tesnct ron. Mynxnna o narnnnsannn ypxr-monrontcxoro xstxa, npnnxrte op]orpa]nuecxnm conemannem
npn Hncrnryre xyntrypt, oopennte oxomom BKH() // Hsnecrnx Fypxr-Monrontcxoro oxoma BKH() n BHKCM.
1930. A 4. C. 18.

236
auuoouoooo O. K nroram cenrxptcxoro oennennoro nnenyma Fypxr-Monrontcxoro OK n OKK BKH()
// Becrnnx Hncrnryra xyntrypt Fypxr-Monrontcxo ACCP. 1931. A 6. C. 4.

237
Bamop-Baopuuo. Vxas. cou. C. 83.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 71
opasom, nnacrt n xonne 1920-x roon uerxo onpeennna neoxonmocrt optt npornn
npaxrnxn sanmcrnonannx xnepnxantno-namcxo xyntrypt, xoropax paccmarpnnanact xax
nsnpamenne nnnnn naprnn
238
.
B 1930 r. n pamxax ena no pasrpomy Fypxr-Monrontcxoro nncrnryra xyntrypt n nnny
ero pyxonocrny n corpynnxam tno nocranneno n uncne npouero nnnxnne namamnnt n
ncxyccrnoneuecxo paore
239
. Pyxonocrno nncrnryra onnnxnn n rom, uro ono pennocrno
oponoct sa nponarany yncxoro ncxyccrna xax nannonantnoro, n xomnnnponannn
n rapmonnponannn ]eoantno-reoxparnuecxo nno-yncxo xyntrypt c
ypxyasno-enponecxo, a raxxe n nx cpamnnannn. B nnny corpynnxam Hncrnryra crannncx
npnstn npnnnexart nam x omecrnenno-nonesnomy ncxyccrny. Onnm ns npecrynntx exnn
Hncrnryra xyntrypt tna oxnnena nocranonxa nexo ntect, ocymecrnnennax n nauane 1930 r.
no pyxonocrnom H. amnnona n . Hnanona, nannonanncrnuecxoro nanmonrontcxoro
xapaxrepa no coepxannm, n anancxoro pennrnosnoro no ]opme, re ne tno axe +nemenron
emoxparnn. 3nyuano onnnenne n rom, uro n c]epe nannonantno mystxn npoxnnnoct
upesntuano ontmoe ynneuenne anancxo (pennrnosno) mystxo, n naoopor, orcyrcrnne
nnnmannx x xnntm penonmnnonntm napontm mornnam. Vrnepxanoct, uro naprnnte oprant
ne onycrxr cornaconannx ncxyccrna monamecxo xacrt c nnamnxo rpyono rnopuecxo
xnsnn rpyxmnxcx macc, crpoxmnx connannsm, n noromy +ro ne yacrcx nnxaxnmn
,anxnmnuecxnmn yxnmpennxmn n co]ncrnxo
240
.
B 1930 r. Fypxr-Monrontcxoe onacrnoe naprconemanne ocynno nen sanmcrnonannx
ncxyccrna anana n opnenrannn na ]eoantno-reoxparnuecxne +nemenrt n mystxantnom
crponrentcrne, n rom uncne nosnnnm Fapnno, xoropt npenaran ncnontsonart namcxoe
mystxantnoe ncxyccrno nx nyx conercxo nnacrn. Ha ero npenoxenne sacrannrt namcxn
opxecrp ronopnrt conercxnm xstxom, penonmnnonntmn mornnamn tna ana capxacrnuecxax
ornonet: anancxax mystxa n ncx ntmnocrt anancxo mystxantno xyntrypt nopaxana
cosnanne ne rontxo nencxymenntx crennxxon openonmnnonno Fypxrnn, no em tno
,nopaxeno n cosnanne nexoroptx reopernxon conercxoro nepnoa
241
(nmencx n nny
Fapnno).
B 1932 r. Fypxr-Monrontcxn oxom BKH() ntxnnn, uro n nannonantnom rearpantnom
ncxyccrne tna pacnpocrpanena neosnonennax rouxa spennx, npononeymmax
ycnonno-mncrnuecxn npnnnnn ntpaxammn neanncrnuecxoe mnponosspenne. Haprnnte
oprant ocynnn nmte nontrxn opnenrannn na Bocrox reoxparnuecxn Tner n
openonmnnonnym xancxym Monronnm c nx ]eoantno-reoxparnuecxo xyntrypo, nxnmuax
anancxoe ncxyccrno, xax npoxnnenne npanoro onnoprynnsma, mecrnoro nannonannsma n
xonrppenonmnnonnoro nanmonronnsma. Ftnn npnsnant npentmn ntcrynnennx, cenannte
npecrannrenxmn npanoro yxnona n BKH(), xoropte rpeonann sanmcrnonannx or namcrna
ero reoxparnuecxoro xacronoro anancxoro ncxyccrna na ocnone maxcnmantnoro ncnontsonannx

238
Mvuruu . Vxas. cou. C. 910.

239
O nepecrpoxe nayuno-nccneonarentcxo paort // Becrnnx Hncrnryra xyntrypt Fypxr-Monrontcxo
ACCP. 1931. N 1. C. 5.

240
Maurueuuo. Hpornn nponarant nannonanncrnuecxo neonornn n Fypxro-Monronnn n rnnnoro
nnepannsma no ornomennm x ne // Penonmnnonnt Bocrox. 1932. A 12 (1314). C. 242243, 247249.

241
Bep.uucru H. Vxas. cou. C. 3839.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 72
+nemenron anancxoro rearpa
242
.
B 1933 r. anrnpennrnosnnxn ocynnn namepenne ypxrcxnx nannonan-emoxparnuecxnx
xyntryprperepon ncnontsonart nam xax opasen ypxrcxoro nannonantnoro rearpa. Ham n
pyrne arpnyrt yncxo xyntrypt tnn eme pas saxnement xax ncxyccrno nnemnee,
uyxoe, sanecennoe ns Tnera. Kyntryponorn cunrann, uro ono nacxnost nponnsano
yncxo-namancrcxnmn pennrnosntmn npecrannennxmn, n no+romy meprno n ne nmeer
yymero
243
.
Kpome nponarant, na npornnoecrnne yncxo xyntrype tno nanpanneno pasnnrne
cern conercxnx yupexenn xyntrypt xnyon, xnnorearpon, rearpon, nnnorex, ns-unranen n
r. n. Houepxnnanoct, uro rax xax anant n ycnonnxx conercxo emoxparnn ne moryr trt
xyntrypntmn nenrpamn, neoxonmo nsxrt xypc na cosanne nontx conercxnx xyntrypntx
nenrpon
244
. Mecrnoe nacenenne ncemn nosmoxntmn cnocoamn noompxnoct x nocemennm +rnx
yupexenn xyntrypt n npornnonec yncxnm xpamam n monacrtpxm.
Onaxo nnacrt cronxnynact c rem, uro na ene npornnonocrannrt rpannnonno
yncxo xyntrype tno neuero. B pesonmnnn mpo Fypxr-Monrontcxoro oxoma BKH() or
20 nmnx 1928 r. no oxnay Conpemennoe nonoxenne namcrna n saaun antneme optt c
nnm ormeuanoct, uro pont xyntrypntx nenrpon anant yyr coxpanxrt o rex nop, noxa mt
ne pasnepnem nannonantno-xyoxecrnennoe crponrentcrno, ne oprannsyem nannonantnt rearp,
mystxy, ne nayunmcx ncnontsonart xnno onnm cnonom, noxa mt ne yonnernopnm
nannonantno-xyoxecrnennte sanpoct mnpoxnx cnoen
245
. Ftna raxxe nocrannena saaua
npeoonert nnnxnne na mnpoxne macct rpyxmerocx nacenennx yncxo nnreparypt
+rnx ]eoantno-reoxparnuecxnx onnymntx nponsneenn
246
. Haprnx npnstnana pasnnnart n
ncnontsonart nanonee nnsxne conercxo nnacrn emoxparnuecxne +nemenrt ncxyccrna
rpyxmnxcx n npornnonec ypxyasnomy n ]eoantno-reoxparnuecxomy ncxyccrny
247
.
nx pemennx +rnx nonpocon nnacrt ntranact narn xaxym-ro pyrym nannonantnym
xyntrypy, xpome yncxo. B nepnym ouepet npenonaranoct pesxo orrpannunrt xyntrypy
namcxym or xyntrypt napono, rax xax nepnax tna xxot conepmenno nnmena
nannonantnoro onnxa, n nmo uenonex, npnomanmncx x ne, rem camtm nenontno
orptnancx or napontx macc
248
. Vrnepxanoct, uro namcxax xyntrypa npexe ncero xnnxercx
xacrontm mononontntm ocroxnnem nam, n xoropom ner nn onoro aroma naponoro
rnopuecrna. Hponarana nouepxnnana, uro yncxax xyntrypa nsonnponana n monacrtpcxnx

242
Copnnx npexrnn Fypxr-Monrontcxoro Onacrnoro Komnrera BKH() no nonpocam
nannonantno-xyntrypnoro crponrentcrna. Bepxneynncx, 1932. C. 4243, 15.

243
Anrnpennrnosnnx. 1933. N 6. C. 26.

244
Epoauoe M. H. Vxas. cou. C. 3, 1718, 2728.

245
PIACHH. u. 17. On. 121. . 590. H. 75.

246
auuoouoooo O. O ono npeneme anrnmapxcncrcxo reopnn (o nanmonronnsme) // Becrnnx Hncrnryra
xyntrypt Fypxr-Monrontcxo ACCP. 1931. N 1. C. 28.

247
Copnnx npexrnn Fypxr-Monrontcxoro Onacrnoro Komnrera BKH() no nonpocam
nannonantno-xyntrypnoro crponrentcrna. C. 4243.

248
Macru H. M. Conpemennax Monronnx. Hpxyrcx: Ioc. ns-no, Hpxyrcx. or-nne, 1921. C. 309.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 73
crenax or rnopuecxo napono xnsnn n no+romy orpaxaer rontxo xnsnt namcxnx xacr,
npnuem, ontme ncero, nepxymxn namcxo snarn xnnyme sa cuer +xcnnyarannn nacenennx.
Ho+romy enancx ntno, uro yncxax xyntrypa nenonxrna n uyxa mnpoxnm cnoxm
rpyxmero conercxoro nacenennx
249
. B npnmep npnnonnact cnryannx n Monronnn, re o
penonmnnn 1921 r. ne nsananoct nn ono rasert, nn onoro xypnana, rax xax nx samenxnn
nepxonnte nsannx n acrponornuecxne xanenapn nam, npnuem nce +ro neuaranoct na
conepmenno nenonxrnom napono macce rnercxom xstxe. Monacrtpcxne pennrnosnte
mncrepnn, xax nouepxnnann anrnpennrnosnnxn, nn no coepxannm, nn no nponcxoxennm ne
tnn nannonantntmn onn, xax n ncx monacrtpcxax xyntrypa n ncxyccrno, tnn sanmcrnonant
ns Tnera. Vrnepxanoct, uro npocrte nepymmne n namcxnx mncrepnxx nnuero ne
nonnmann
250
.
Bmecre c rem yncxax xon]eccnx onnnxnact nponarano n oparnom n rom, uro ona
npncnoconna nx cnonx nyx n ncxuecxn ncnontsonana naponoe ncxyccrno, a
nepennrnosnoe ncxyccrno npecneonana
251
n uacrnocrn, uro namansm npncnoconncx x
naponomy npasnnxy naranran (Hont ro)
252
. Houepxnnanoct, uro naranran na camom ene
ne pennrnosnt npasnnx, rax xax nanpornn, n +ror ent, c paccnerom, namt n nocnymnnxn
ocnooxamrcx or cnonx yxonntx sanxrn n moryr npononrt npemx n pasnneuennxx
253
.
B pesyntrare optt conercxoro rocyapcrna c yncxo xyntrypo nnacrnte oprant c
yonnernopennem xoncrarnponann ee ynaox. Vxe n mae 1928 r. na saceannn mpo
Fypxr-Monrontcxoro oxoma BKH() ormeuanoct, uro ecnn namam or xyntrypno-nannonantnoro
crponrentcrna xaxercx nce nnoxo, ro nao nonarart, uro nanop na pasnnrne name xyntrypt cran
cnntnee, no+romy namt n nnaamr n nannxy
254
. Conercxax ncropnorpa]nx nnocnecrnnn
nouepxnnana, uro n yncxnx pernonax crpant nsamen pennrnosnomy ncxyccrny,
noannxnmemy uenonexa n nnymanmemy emy crpax, npnmno cnernoe, xnsneyrnepxammee,
rymanncrnuecxoe no cnoe cyrn ncxyccrno connannsma, ynnmee rnopuecxne cnnt napontx
macc
255
.
B ro xe npemx rnannemym pont n pasrpome yncxo xyntrypt n CCCP ctrpann ne
nponarana n cosanne cern conercxnx yupexenn xyntrypt, a penpeccnn, c ocoo cnno
pasnepnyrte n ornomennn yncxo xon]eccnn n 1930-x roax. Hpnnynrentnoe saxptrne
xpamon n monacrtpe, apecrt cnxmennocnyxnrene n nepymmnx mnpxn npnnenn x rorantno
nnxnnannn ouaron yncxo xyntrypt, a raxxe ]nsnuecxomy ncuesnonennm nno
maprnnannsannn yncxnx cnxmennocnyxnrene nocnrene n cosnarene +ro xyntrypt. B
xoe penpeccn tnn nancera yrpauent mnorne nponsneennx yncxoro ncxyccrna

249
Maurueuuo. Vxas. cou. C. 248249.

250
avpcru B. Kyntrypa nono Monronnn // Fesoxnnx (xypnan). 1939. N 8. C. 910.

251
Ba+nu.oe B. Hcxyccrno ypxr-monrontcxoro napoa // Fesoxnnx (rasera). 1940. 20 oxrxpx. C. 1.

252
Fonee rounoe nanmenonanne caraanran (ovp.), naran cap (ra.+.).

253
Hiouroe I. H. Haranran // Fypxrneneenne. 1927. A 34. C. 7172.

254
PIACHH. u. 17. On. 121. . 590. H. 2.

255
Vovuueea CH. Arencrnuecxax nponarana n Kanmtxnn. 3nncra: Kanmtnxoe xnnxnoe ns-no, 1986. C. 44.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 74
xaprnnt, xcnnorpa]t, pyxonncn. uaxrt ynnuroxennx nennocre, xoropoe conepmann n
ocnonnom nnsonte oprant mnnnnnn, tnn nonnmmnmn. Hncramn pyxonnce, mnorne ns xoroptx
nmennct rontxo n enncrnennom +xsemnnxpe (nx ne tno axe n Tnere), oxnennannct oxonnte
pamt. Kcnnorpa]t ntpactnannct na ynnny, re onn n crnnnann. Knnrn, nsxrte ns
Hyrontcxoro anana, ncnontsonannct xax ronnnno
256
. Hontrxn cnacrn yncxne pennxnnn,
npenpnnxrte Hncrnryrom nocroxoneennx AH CCCP n Komnccne no enam pennrnosntx
xyntron npn BHHK n 19341935 rr., sanosann, rax xax pasrpanenne n napnapcxoe ynnuroxenne
mnornx namxrnnxon yncxo xyntrypt x +romy npemenn yxe tno npaxrnuecxn
sanepmeno
257
.
B xonne 1930-x roon, nocne ]axrnuecxo nnxnnannn yncxo xon]eccnn n CCCP,
opta c yncxo xyntrypo n ncxyccrnom norepxna nx nnacrn axryantnocrt. B rot
Bennxo Oreuecrnenno nont anrnpennrnosnax nponarana, n rom uncne anrnyncxax, tna
npnrnymena nnauane n cnxsn c neoxonmocrtm monnnsonart ncex rpaxan crpant, n rom
uncne nepymmnx, na samnry Oreuecrna, nnocnecrnnn n cnxsn co nsxrtm conercxnm
pyxonocrnom xypcom na maxcnmantnoe ncnontsonanne pennrnosntx xon]eccn n nenxx
nnyrpenne n nnemne nonnrnxn.
Tem ne menee yncxax xyntrypa oxasanact noncrnne napono, uro nornepnn nnrepec
nacenennx x nospoxennm yncxnx pennrnosntx nncrnryron, xoropoe nponsomno n 1946 r.
(orxptrne Hnonrnncxoro anana n Fypxrnn n cosanne Bcecomsnoro yxonnoro ynpannennx
yncron). Bepymmne n ymemne n nononte cnxmennocnyxnrenn coxpannnn yncxym
xyntrypy xax yxonno, rax n ]nsnuecxn, cnacax or ynnuroxennx n nopyrannx npemert
pennrnosnoro ncxyccrna. Fyncxne pennrnosnte nepemonnn npononnnct n reuenne nce
conercxo +noxn xax o]nnnantno, rax n rano (cm., nanpnmep, eno anapona, unopennnx,
1974). Oxonuarentnoe nospoxenne yncxo xyntrypt n name crpane nponsomno n xonne
1980-x roon.

Cnnnntn u., 2013


IV. Hayka u xusuu

Bopuc C1enauon. Huepuun peqopum: cone1ckan kynu1ypuan nonu1uka
1950-1960-x ropon n sepkane uc1opuuecko nepuopuku
258


Pasnnrne nccneonann conercxoro omecrna xapaxrepnsonanoct ycnoxnennem
nccneonarentcxnx npecrannenn o omecrne n conercxom uenonexe, o nsanmoornomennxx
xyntrypt n nnacrn. Opamenne x onee cnoxntm connantntm n anrpononornuecxnm moenxm
tno cnxsano xax c npeoonennem neonornuecxnx cocrannxmmnx npemecrnymmnx xonnennn
(n uacrnocrn, xonnennn rorannrapnsma), rax n c npnnneuennem nontx rpynn ncrounnxon n

256
IA Pu. u. 5263. On. 1. . 132. H. 8889.

257
IA Pu. u. 5263. On. 1. . 132. H. 81,97.

258
B anno crarte ncnontsonant pesyntrart, nonyuennte n xoe ntnonnennx npoexra 10-01-0163 Conercxax
ncropnuecxax nepnonxa 1940-1980-x rr.: crpyxrypnte xapaxrepncrnxn n xoncrpynponanne opasa ncnnnnnnt,
ntnonnennoro n pamxax nporpammt Hayunoro ]ona HHV BB3 n 20102012 rr.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 75
meroon anannsa
259
. 3rn renennnn, nnepnte o]opmnnmnecx n onacrn connantno n
xyntrypno ncropnn, ceronx onpeenxmr n nccneonannx no ncropnn conercxo nayxn. 3aaua
saxnmuaercx n rom, urot paora n +ro onacrn ne rontxo crana ]opmo nosnpamennx (n, mnpe,
xanonnsannn) satrtx nmen n nncrpymenrom ]opmnponannx n rpancnxnnn xopnoparnnno
namxrn, no n cnococrnonana aexnarnomy nonnmannm nncrnrynnonantntx pamox
nsanmoecrnnx yuentx n xyntrypntx mexannsmon, onpeenxnmnx opas nayxn n ee mecro n
xnsnn omecrna. B +ro crarte ocyxamrcx nosmoxnocrn raxoro nsmenennx nccneonarentcxo
onrnxn na marepnane ncropnuecxo nepnonxn 1950-1960-x roon.
nx nsyuennx npo]eccnonantno nepnonxn n xonrexcre xyntrypno nonnrnxn
npecrannxercx nonesno nepcnexrnna connonornn xyntrypt. B pamxax nnxecneymmnx
nonenone +cxnsntx paccyxenn ne sarparnnaercx pont ncropnuecxnx xypnanon n
]opmnponannn roro, uro nastnaercx ceronx nonnrnxo ncropnn, r. e. nx nnnxnne na
coepxanne conercxo ncropnuecxo xyntrypt n onnctnaemt nepno. Peut noer o
moepnnsannn cncremt ncropnuecxo nepnonxn, o nanpannennxx n npeenax ee
n]]epennnannn n xonrexcre nsanmoecrnnx nonnrnxn, nayxn n xypnanncrnxn n
coornercrnenno o rom, n xaxo crenenn omnmn nnn cnenn]nuecxnmn tnn nponecct,
nponcxonnmne n axaemnuecxo c]epe, no ornomennm x pyrnm ncnnnnnnam n, mnpe, pyrnm
c]epam connantno n xyntrypno xnsnn. Hpenaraemt noxo, xax npecrannxercx, nosnonxer
ne rontxo namernrt nosmoxnocrn nsyuennx xyntrypno ncropnn nayxn. Hccneonannx xypnanon
moxno cunrart ono ns naoparopn, re nponcxonr ntpaorxa npecrannenn o npo]eccnn.
Btpaorxa na +rom marepnane nonoro nonnmannx coornomennn nayxn, xyntrypt n nonnrnxn
morna t crart nxnaom n nsmenenne xapaxrepa npo]eccnonantno camope]nexcnn ncropnxon.
Conercxne nccneonannx xypnanon tnn nocnxment npenmymecrnenno cranonnennm
ncropnuecxo nepnonxn n nepnte nocnepenonmnnonnte ecxrnnernx n npnsnant tnn
npecrannrt ee ]opmnponanne xax uacrt naprnnoro crponrentcrna n, ecrecrnenno, nocnnn
anonorernuecxn no ornomennm x conercxo ncropnorpa]nn xapaxrep. 3ra xonnennnx tna
cnpoennponana n na nocnenoennym nepnonxy
260
. B nocrconercxo ncropnorpa]nn
exrentnocrt ncropnuecxnx xypnanon paccmarpnnanact npenmymecrnenno n xonrexcre
npornnocroxnnx nayunoro coomecrna n nnacrn. He cnyuano esycnonntm nnepom n pernnre
nccneonarentcxoro nnrepeca oxastnaercx xypnan Bonpoct ncropnn n nepno peaxropcrna
A. M. Hanxparono (19531957), cranmn cnoero poa cnmnonom orrenentno ncropnorpa]nn n
noponnmn nenym nccneonarentcxym rpannnm
261
. exrentnocrt +roro xypnana

259
O +rom cm., nanp.: Krylova A. The Tenacious Liberal Subject of Soviet Studies // Kritika. Explorations in
Russian and Eurasian History. 2000. Vol. 1. No. 1. P. 121131; Xaeeu M. Hmnepnn, oxpannt n nacnopt: Enpasnx xax
anrnnapanrma nx nocrconercxoro nepnoa // Ab Imperio. 2004. A 1. C. 127171; Hempe H. O xonnennnn
nonnrnuecxo xyntrypt, nnn Ocnonnax omnxa coneronornn // Honnrnuecxne nccneonannx. 1998. N 1. C. 3651.

260
Cm., nanp.: A.amopeea A. H. Conercxax ncropnuecxax nepnonxa 1917 cepenna 1930-x roon. M.: Hayxa,
1989. C. 45; A.amopeea A. H. Hcropnuecxax nepnonxa // Ouepxn ncropnn ncropnuecxo nayxn n CCCP. T. 5. M.:
Hayxa, 1985. C. 91109.

261
Cuoopoea H. A. Orrenent n ncropnuecxo nayxe: Conercxax ncropnorpa]nx nepnoro nocnecrannncxoro
ecxrnnernx. M.: Hamxrnnxn ncropnuecxo mtcnn, 1997; Caee.iee A. B. Homenxnarypnax opta noxpyr xypnana
Bonpoct ncropnn n 19541957 roax // Oreuecrnennax ncropnx. 2003. A 5. C. 148162; Kau A. C. Anna
Hanxparona n Bonpoct ncropnn. Honaropcxn n xpnrnuecxn ncropnuecxn xypnan n Conercxom Comse n 1950-e
rot // Hcropnx n npemx. 20-50-e rot XX nexa. A. M. Hanxparona. M.: Hs-no PVH, 2000. C. 85100. Cm. raxxe:
Kuiu H. A. Xypnan Bonpoct ncropnn xax rpancnxrop opasa conercxo ncropnuecxo nayxn n ncropnxa //
Tpanc]opmannx opasa conercxo ncropnuecxo nayxn n nepnoe nocnenoennoe ecxrnnerne: nropax nononnna 1940-x
cepenna 1950-x rr. / no pe. B. H. Kopsyn. M.: POCCH3H, 2011. C. 248287.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 76
paccmarpnnaercx nccneonarenxmn xax ono ns nanonee xpxnx npoxnnenn xypca na
ecrannnnsannm ncropnuecxo nayxn xax n coepxarentnom (nepecmorp rocnocrnymme nepcnn
ncropnn n, n uacrnocrn, omnnnponanme nnrepnperannn ponn pasnnuntx nonnrnuecxnx naprn
n penonmnnonnom nnxennn nauana XX n.), rax n n oprannsannonnom nnane (nontrxa
nepecrpoxn nayuno xommynnxannn, oprannsannn nynnuntx ncxyccn n r. .). B nenom +ror
xypc nontsonancx noepxxo naprnnoro pyxonocrna n nnuno H. C. Xpymena, onaxo n cnxsn c
nsmenennem nnyrpn n nnemnenonnrnuecxo ocranonxn n n xoe npornnocroxnnx, nosnnxmero
nnyrpn ncropnuecxoro coomecrna, exrentnocrt xypnana tna ocyxena nocranonnennem HK
O xypnane Bonpoct ncropnn or 9 mapra 1957 r.
262
, a cosannax A. M. Hanxparono
pexonnernx pac]opmnponana.
Hopont ananns exrentnocrn xypnana Bonpoct ncropnn oxasancx snaunmtm c rouxn
spennx ntcrpannannx nono nepcnn pasnnrnx ncropnuecxo nayxn, onnctnamme ee n xonrexcre
napacrannx n nanoma orrenentntx nexnn. antnemee pasnnrne noontx nccneonann
norpeonano ntpaorxn onee cnoxnoro nonnmannx nonnrnuecxo noonnexn +rnx cotrn n
xoppexrnponxn xecrxo nepcnn o rom, uro +ror nponecc onpeenxncx npornnocroxnnem
xyntrypt n nnacrn, perporpaon n xoncepnaropon. Hpnnneuenne oxymenron ns naprnntx
apxnnon ano nosmoxnocrt ynnert +ror xon]nnxr ne rontxo xax neonornuecxoe
npornnocroxnne, no n xax pesyntrar optt nnyrpn nayunoro coomecrna n camnx naprnntx
crpyxryp
263
. pyrnm pesyntrarom +rnx nccneonann moxno cunrart crpemnenne ne npocro
ycmorpert n exrentnocrn xypnana nexnnx orrenenn, no onennrt pesonanc, ntsnannt n camo
+ro exrentnocrtm, xoropym yxe ncropnxn ro +noxn coornocnnn c exrentnocrtm Honoro
mnpa
264
, n pasrpomom xypnana n 1957 r.
Ecnn mt oparnmcx x cncremarnuecxomy anannsy cocroxnnx ncropnuecxo nepnonxn, ro
nocnenee cotrne ne yer yxe ntrnxert rontxo nnmt nanomom orrenentntx nexnn, xaxnm
ono npecraer n nocrconercxo ncropnorpa]nn
265
. Cronr ormernrt, uro nocranonnenne 1957 r.
tno nocnennm n uepee npopaorountx yxason, oexrom xoroptx cranonnnnct ncropnuecxne
xypnant
266
. Bmecre c rem npaxrnuecxn ononpemenno c pasnepnyro naprnntmn nncrannnxmn

262
3romy nocranonnennm npemecrnonano ynomnnanne crare xypnana n nnctme HK O ycnnennn
nonnrnuecxo paort naprnntx oprannsann n maccax n npeceuennn ntnasox anrnconercxnx npaxentx
+nemenron. O +rom nnctme xax peaxnnn na nenrepcxne cotrnx 1956 r. cm., nanp.: 3voroea E. P. Omecrno n
pe]opmt. 19451964. M.: Poccnx monoax, 1993. C. 154155.

263
Peut ner npexe ncero o paorax A. B. Canentena: Caee.iee A. B. Homenxnarypnax opta C. 148162;
Caee.iee A. B. Heotunax xaptepa axaemnxa A. M. Hanxparono. M.: Hporpecc-Tpannnx, 2012. C. 148180.
Ocraercx rontxo noxanert, uro n +ro ocroxrentno norpa]nn A. M. Hanxparono cmxer o nepnnernxx xon]nnxra
noxpyr Bonpocon ncropnn oxasancx n xoneunom cuere ncrpoen n napparnn o npornnocroxnnn nonnnntx ncropnxon
n ncenoncropnxon.

264
Cm.: Hs nennnxon Ceprex Cepreennua mnrpnena // Oreuecrnennax ncropnx. 2000. A 3. C. 152; Kau A. C.
Anna Hanxparona n Bonpoct ncropnn C. 99. Ho mnennm A. B. Canentena, exrentnocrt nanxparoncxnx
Bonpocon ncropnn, xoropym on xapaxrepnsyer xax nerantnt camnsar, npecrannxer coo npnmep ropaso
onee panxantno emoxparnsannn, uem axe exrentnocrt Honoro mnpa. Cm.: Caee.iee A. B. Heotunax
xaptepa C. 163.

265
Hanonee panxantnax ]opmynnponxa +ro nosnnnn cnxsana c yrnepxennem, uro cotrnx, pasnepnynmnecx
noxpyr Bonpocon ncropnn, nepeuepxnynn +npncrnuecxym nanpannennocrt ne rontxo annoro, no n pyrnx
nsann cnennantnoro nayunoro npo]nnx. Cm.: XX ces KHCC n ero ncropnuecxne peantnocrn / no pe.
B. B. Xypannena. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 1991. C. 250. Hnr. no: Caee.iee A. B. Homenxnarypnax opta C. 158.

266
3ro nocranonnenne, xorx n ynomnnanoct xax npnmep peannsannn npnnnnna naprnnocrn n pyxonocrne
maccono neuartm (cm., nanp.: Or peaxnnn // Oreuecrnennax ncropnx. 1957. N 3. C. 4; Boeo.mooe K. M. Xypnant n
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 77
xamnanne npornn Bonpocon ncropnn nponcxonr panxantnoe npeopasonanne cncremt
ncropnuecxnx xypnanon, xoropoe n onpeenennom cmtcne moxno cunrart nauanom nonoro +rana
cymecrnonannx conercxo ncropnorpa]nn n oprannsannn nocnponsnocrna ncropnuecxoro snannx
n Conercxom Comse.
eno saxnmuaercx n rom, uro cosannte n 1945 r. Bonpoct ncropnn tnn na momenr
oxonuannx nont nourn enncrnenntm nacroxmnm ncropnuecxnm xypnanom n CCCP. Koneuno,
yxe n nepnte nocnenoennte rot nauanoct nospoxenne nsann, cymecrnonanmnx n onoennt
nepno. Hpaxrnuecxn cpasy xe ncne sa cosannem Bonpocon ncropnn n 1946 r. tnn
nospoxent Becrnnx penne ncropnn n Conercxax +rnorpa]nx, Vuente sanncxn MIV n
Vuente sanncxn HIV (c 1947 r.). B 1946 r. cosan nont xypnan Hpenoananne ncropnn n
mxone. Kpome roro, tno nospoxeno n necxontxo nepnonuecxnx copnnxon: Hcropnuecxne
sanncxn (c 1945 r.), Conercxax apxeonornx (c 1945 r.) Conercxoe nocroxoneenne (c 1945 r.),
Tpyt MIHAH (c 1946 r.), Hcropnuecxn apxnn (c 1949 r.), a raxxe Bnsanrncxn
npemennnx, nsanne xoroporo npexparnnoct eme n 1928 r.
Onaxo panxantnt xapaxrep nsmenenne xypnantnoro npocrpancrna npnopeno n
cepenne 1950-x roon. B 1955 r. copnnxn Hcropnuecxn apxnn n Conercxoe
nocroxoneenne tnn npeopasonant n ononmennte xypnant, a n 1956 r. tn cosan
mnnerent Bonpoct apxnnoneennx, xoropt uepes 10 ner yer npenpamen n xypnan
Conercxne apxnnt. B 1957 r. nosnnxnn xypnant Hcropnx CCCP, Honax n nonemax
ncropnx, Bonpoct ncropnn KHCC, Becrnnx ncropnn mnpono xyntrypt, Vxpanncxn
ncropnuecxn xypnan, Hapona rnopuicrt ra ernorpa]ix, na ase copnnxa Conercxax
apxeonornx tn cosan ononmennt xypnan. Kpome roro, n 1959 r. nospoxen saxptnmncx
o nont Boenno-ncropnuecxn xypnan. Vxe npnneennt cnncox nsann cnnerentcrnyer o
cymecrnennom pacmnpennn nanasona cnennannsannn axaemnuecxnx nsann, nponcxonnmem
n pasnnuntx nanpannennxx: n pernonantnom (poccncxax ncropnx, nocroxoneenne), n
xpononornuecxom (conpemennax ncemnpnax ncropnx), n cyncnnnnnnapnom (apxeonornx,
apxnnnoe eno), n npemernom (ncropnx naprnn, ncropnx xyntrypt, noennax ncropnx). Taxnm
opasom, n cncreme nayuntx xommynnxann tna sa]nxcnponana nonax crpyxrypa oprannsannn
ncropnuecxoro snannx, ropaso n ontme crenenn coornercrnymmax n]]epennnponannomy
xapaxrepy conpemenno nayxn n pasnepnyrax xax conoxynnocrt xpynntx remarnuecxnx noxon. B
+ro xe npemx n xypnantnom npocrpancrne nponcxonr nncrnrynnonannsannx n pyrnx
rymannrapntx ncnnnnnn (npnmepamn moryr cnyxnrt cosanne Bonpocon ncnxonornn,
nosnnxnonenne cemecrna nnreparyponeuecxnx xypnanon no rnane c Bonpocamn nnreparypt n
1957 r.), onaxo no macmray ona neconocrannma c rem, uro nponcxonno n ncropnuecxo nayxe.
Hapxy c ]opmnponannem cncremt xypnanon, nsanaemtx Axaemne nayx, n oprannsannm
xopnyca ncropnuecxo nepnonxn naunnamr nxnmuartcx pyrne nncrnryrt. Hpexe ncero +ro,
xoneuno, xacaercx cncremt ntcmero opasonannx. B 1958 r. Mnnncrepcrno ntcmero n cpenero
cnennantnoro opasonannx naunnaer ntnycxart xypnan Hayunte oxnat ntcme mxont, n
pamxax xoroporo nnocnecrnnn yer cosana n ncropnuecxax cepnx. Iopaso onee snaunmtm n
nepcnexrnne pasnnrnx cncremt ynnnepcnrercxo nepnonxn crano pe]opmnponanne n 1950-e
rot Becrnnxon Mocxoncxoro n Hennnrpacxoro ynnnepcnreron
267
. 3rn necrnnxn

CCCP. M.: Hs-no BHB n AOH, 1960. C. 41), no nce-raxn, no-nnnmomy, ne oxasano ontmoro nnnxnnx na
antnemee pasnnrne nonnrnxn KHCC n onacrn nponarant. Cp. xapaxrepncrnxy +roro nocranonnennx:
Caee.iee A. B. Homenxnarypnax opta C. 158.

267
B nponecce +ro pe]opmt Becrnnxn tnn pasenent na cepnn n nocrenenno ntrecnnnn Vuente sanncxn
|coornercrnymmnx] ynnnepcnreron. Ho ananornn c +rnmn nsannxmn n 1958 r. tn cosan Becrnnx Knencxoro
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 78
c]opmnpymr ror opasen, no xoropomy yyr nnocnecrnnn, n nocrconercxn nepno,
nepecrpannartcx ynnnepcnrercxne nsannx.
Baxno cocrannxmme ]opmnponannx n]]epennnponanno cncremt ncropnuecxo
nepnonxn crano nsmenenne npnnnnnon oprannsannn n onenxn ee paort. pxnm cnnerentcrnom
nonoro nonnmannx ponn ncropnuecxoro xypnana moxno cunrart ntcrynnenne na Bcecomsnom
conemannn ncropnxon n 1962 r. onoro ns rnanntx naprnntx xyparopon ncropnuecxo nayxn,
cexperapx HK KHCC axaemnxa F. H. Honomapena, yxasanmero na ocnonononarammee snauenne
+rnx nsann n xoopnnannn nayuntx nccneonann, n nn]opmannonnom oecneuennn nayxn n
cosannn npocrpancrna nx nayuntx ncxyccn
268
. Bmecre c rem n pamxax nono cncremt
exrentnocrt xaxoro ns xypnanon onennnanact yxe ne rontxo c rouxn spennx nonnrnuecxo
naronaexnocrn, no n c rouxn spennx ]ynxnnonantnocrn. Kax n n maccono neuarn ro +noxn,
mecro xaxoro nsannx crann onnctnart npn nomomn nonxrnx npo]nnt nsannx
269
. Ocoenno
axryantntm +ro crano nx craptx nsann, n n uacrnocrn, nx Bonpocon ncropnn, xoropte
oxasannct n xpnsnce nocne pasrona nanxparoncxo peaxnnn. Ocyxenne nponemt npo]nnx
xypnana na saceannn yuenoro conera, npoxonnmee c yuacrnem nsnecrntx ncropnxon
M. B. Heuxnno, A. H. Cnopona, B. M. Xnocrona n p., emoncrpnpyer nontrxn onpeennrt ero
saaun ne rontxo remarnuecxn (ocnemenne xomnnexcntx, ncemnpno-ncropnuecxnx nponem,
+nemenrt ncropnorpa]nunocrn, nponemnocrn, reopnn ncropnuecxoro nponecca), no n
]ynxnnonantno (xypnan xypnanon)
270
.
Onaxo ]ynxnnonantnocrt axaemnuecxnx xypnanon tna cnxsana ne rontxo c
onpeenennem nx mecra n cncreme nayuno nepnonxn, no n c nx +xonomnuecxo
+]]exrnnnocrtm n cnoconocrtm npnnneut macconym aynropnm
271
. C oprannsannonno rouxn
spennx nnxenne nancrpeuy unrarenm osnauano neoxonmocrt ncrpannartcx n nonym
pe]opmnpyemym cncremy xnnropacnpocrpanennx, n xoropo rnpaxn n ropaso ontme crenenn
onpeenxnnct npn yuacrnn xnnroroprontx oprannsann
272
. 3naxontm xnnennem 1960-x roon,
ocyxanmnmcx n rom uncne n na saceannxx pexonnern ncropnuecxnx xypnanon, crano

ynnnepcnrera, nnpouem, rax n ne nomemn n uncno cnennannsnponanntx nsann no ncropnn, a 1969 r.
Becrnnx Fenopyccxoro rocyapcrnennoro ynnnepcnrera, ncropnuecxax cepnx xoroporo nnocnecrnnn craner
rnanntm cnennannsnponanntm nepnonuecxnm nsannem n Fenopyccnn.

268
Houo+apee B. H. 3aaun ncropnuecxo nayxn n nororonxa nayuno-nearornuecxnx xapon n onacrn
ncropnn // Bonpoct ncropnn. 1963. A 1. C. 2425.

269
O snauennn nponemarnxn npo]nnx xypnana n xpymencxym +noxy cm.: Bo.roecru H. H. Oreuecrnennax
xypnanncrnxa. 19502000: yue. nocone: n 2 u. u. 1. CH.: Hs-no CH6IV 2006. C. 202203.

270
Crenorpamma saceannx Vuenoro conera HH AH CCCP or 28 anpenx 1960 r. Apxnn PAH. u. 1577. On. 2. .
451. H. 74-102. 3ro namno cnoe orpaxenne n ycranonouno nynnxannn pexonnernn. Cm.: O npo]nne n crpyxrype
xypnana Bonpoct ncropnn // Bonpoct ncropnn. 1960. A 8. C. 1921. Hpnmep roro, xax noncx npo]nnx xypnana
moxer trt cnxsan c ocmtcnennem xanpon ncropnuecxnx rexcron, aer nponeennoe n rom xe 1960 r. ocyxenne
cytt cosannoro eme o nont nepnonuecxoro nsannx Hcropnuecxne sanncxn: Crenorpamma saceannx
Vuenoro conera HH AH CCCP or 27 oxrxpx 1960 r. Apxnn PAH. u. 1577. On. 2. . 458. H. 29.

271
C rouxn spennx nontrxn npnart nayunomy snannm nont nynnunt craryc noxasarentno raxxe n ro, uro
napannentno c cosannem axaemnuecxnx xypnanon tnn saxptrt mnorne Tpyt, Kparxne coomennx n
oxnat, xoropte ntnycxannct axaemnuecxnmn nncrnryramn. Cm.: A.amopeea A. H. Hcropnuecxax
nepnonxa. C. 101102. Hexoropte ns nsann tnn cosant yxnantno sa na-rpn roa o +roro.

272
Boeoauoe H. I., Bse+cru B. A. Cnpanounnx xypnanncra. H.: Hennnrpa. ns-no, 1971. C. 128129.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 79
nnrencnnnoe pasnnrne nayuno-nonynxpntx nsann
273
. B 1960 r. pyxonocrno Axaemnn nayx
opamaercx x peaxnnxm xypnanon c rpeonannem npecrannrt cnon npenoxennx o mepax no
nontmennm +]]exrnnnocrn paort xypnanon n ynyumennm cncremt nx pacnpocrpanennx. Ho
mnennm peaxropon, +romy npenxrcrnymr pamxn cncremt axaemnuecxoro xnnronsannx,
cnxsannte xax c ntcoxo ceecronmocrtm nponsnocrna xypnanon n nexenannem PHCO
ynennunnart rnpaxn, rax n c orpannuenntmn nosmoxnocrxmn cncremt pacnpocrpanennx
axaemnuecxnx xypnanon
274
.
Honcxn pemennx +ro nponemt ocrarouno cnntno nonnnxnn xax na ]opmy xypnanon,
xoropte naunnamr nynnxonart na onoxxe anonct nomepon, rax n na nx coepxanne, n xoropom
ynennunnaercx onx nonynxpntx xanpon (ouepxn, memyapt, norpa]nn n r. .) n nynnxann.
Cnnerentcrnom +roro moxer cnyxnrt ntepxxa ns anonca onoro ns nomepon xypnana Honax n
nonemax ncropnx: Hapxy c ncropnuecxnmn nccneonannxmn Honax n nonemax ncropnx
nynnxyer nayuno-nonynxpnte crartn, ouepxn, memyapt rocyapcrnenntx n noenntx exrene
CCCP n sapyexntx crpan. Ocooe nnnmanne yenxercx nepemenntm nponemam ncropnn
Bropo mnpono nont, a raxxe nnxennm conpornnnennx npornn ]amncrcxnx saxnarunxon.
Cpen anropon nynnxyemtx marepnanon nnnte noenauantnnxn, nonnrnuecxne n
omecrnennte exrenn, nnnomart. Mnorouncnennte +nnsot, npnnnexammne ocrporo,
pamarnunocrtm n nenepoxrnocrtm cnryann nexar n ocnone paort A. M. Hexpnua B
nanpnnrax rano nont Hnrepec unrarenx ntsoner crartx Teppopnsm n nonnrnuecxo
xnsnn CBA (or yncrna Hnnxontna o yncrna Kennen) Ouepxn uanopnrt ]oprynt (x
connonornn ananrmpnsma n XVIII n.) xpxn paccxas o npanax mnnynme +noxn. B xypnane
nneen pasen Hs sapyexno xnnrn. B nem unrarent naer orptnxn ns nanonee nnrepecntx
paor nnocrpanntx ncropnxon
275
.
C]opmnponanmaxcx na pyexe 1960-x roon cncrema ncropnuecxnx xypnanon ne
nperepnena cxontxo-nnyt npnnnnnnantntx nsmenenn nnnort o +noxn nepecrpoxn n
ocranact xax n n nenom cncrema conercxo nepnonxn nectma nen]]epennnponanno
276
.
Hapaoxc nponsomeme na pyexe 1950-1960-x roon moepnnsannn saxnmuancx n rom, uro

273
Hanonee xpxnm ntpaxennem +roro nponecca, xax nsnecrno, cran xypnan Hayxa n xnsnt, rnpax xoroporo
na nporxxennn 1960-x roon ynennunncx onee uem n 15 pas c 206 rtc. o 3106 rtc. +xsemnnxpon.

274
Hepenncxa c npesnnymom, PHCO n yupexennxmn AH CCCP o paore xypnanon orenennx. Apxnn PAH. u.
457. On. 1. . 330. H. 2243. Cp. raxxe: Ocunu I. C. O paore nsarentcrna AH CCCP no ntnycxy ncropnuecxo
nnreparypt // Bonpoct ncropnn. 1960. N 6. C. 191196. K +romy nepnoy ornocnrcx n peoprannsannx nsarentcxo
ast Axaemnn, sanepmnnmaxcx cosannem nsarentcrna Hayxa. Cm. o +rom: Ko+roe I. . Kpynnemn nenrp
nayuno neuarn // Becrnnx AH CCCP. 1973. T. 43. A 6. C. 106; Bacu.iee B. H. Cranonnenne n pasnnrne
nsarentcxoro xomnnexca PAH (x 270-nernm axaemnuecxoro xnnronsannx) // Becrnnx PAH. 1998. T. 68. N 4.
C. 349358.

275
Ho cnnerentcrny B. . Bosnecencxoro, onnm ns npnnnnnon axaemnxa A. H. Hapounnnxoro, nasnauennoro n
1962 r. rnanntm peaxropom Hono n noneme ncropnn n xpyro nsmennnmnm paory xypnana, tn cneymmn:
B xypnane onxna trt xpont n xenmnnt. Kommenrnpyx +ror npnnnnn, B. . Bosnecencxn ormeuan: onxno
trt nce nonynxpno, nce npnnnexarentno. 3ro, rax cxasart, ]nrypantno, xoneuno, xpont n xenmnnt, no urot +ro
nce unrarenx npnnnexno. To ecrt ncropnuecxne cmxert, ncropnuecxne xaxne-ro nccneonarentcxne paort, no
oneuennte n nnreparypnym xopomym ]opmy, xoropax npnnnexana t nnnmanne unrarenx, n on t unran +ror
marepnan n, ononpemenno, npnomancx x snannm ncropnn. H c +roro npemenn, c momenra Hapounnnxoro, +ra nnnnx
nce npemx conmanact n npn nem, n npn cneymmem peaxrope, Tnxnnncxom, ntne axaemnxe, n npn Cenocrtxnone
(Hnrepntm c B. . Bosnecencxnm. 7.05.2010 apxnn F. E. Crenanona).

276
Ivoroe H. ., vouu B. B. Xypnantnax crpyxrypa n connantnte nponecct // Iyxon H. ., ynn
F. B. Hnreparypa xax connantnt nncrnryr. M.: Honoe nnreparypnoe oospenne, 1994. C. 288352.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 80
nontrxa cenart +rn nsannx uacrtm onee n]]epennnponanno n nnamnuno cncremt
oprannsannn neuarn ne conponoxanact pasnnrnem nn]pacrpyxrypt nsann, cosannem
npnnoxenn, nnnoreuex mnnerene n r. .
277
Hecmorpx na nnrencn]nxannm n
xonnuecrnennt pocr axaemnuecxoro nayunoro coomecrna n, coornercrnenno, nayuno
npoyxnnn, xonnuecrno +rnx nsann, nepnonunocrt nx ntxoa n oemt ocrannct npaxrnuecxn
nensmenntmn. Haunnax c xonna 1950-x roon n coomecrne ncropnxon neonoxparno nosnnxann
npoexrt cosannx nonynxpnoro ncropnuecxoro xypnana, onaxo o xonna 1980-x roon nn onn
ns nnx ne tn peannsonan
278
. Hpn +rom nontrxa coennnrt n ncropnuecxnx xypnanax ]ynxnnn
ne rontxo npo]eccnonantntx, no n nonynxpntx nsann onontno cymecrnenno nonnnxna na
crpyxrypy +rnx nsann. B 1990-e rot no mnorom pacnanact c]opmnponannax n +rnx nsannxx
cncrema monnropnnra nayuno xnsnn, npnsnannax xoopnnnponart nayunte nccneonannx.
Mexy rem n nocnponsnocrne nonynxpntx pypnx moxno ynnert nnepnnm pe]opmt xonna
1950-x nauana 1960-x roon, xoropax npoonxana n oruacrn npoonxaer ecrnonart n n
1990-2000-e n cnryannn pesxoro naennx rnpaxe n yrpart rocyapcrnenno noepxxn
nsann.

Crenanon F., 2013

Pouau Apauon. Ronynnpusauun uayku n CCCP kak aneueu1 kynu1ypuo
nonu1uku
279


Hapaoxc n ornomennxx nayxn n omecrna saxnmuaercx n rom, uro nayxa, c ono cropont,
ncera crpemnnact nouepxnnart cocrnennym neonornuecxym, nncrnrynnonantnym,
nonnrnuecxym anronomnm, a c pyro ne npocro pearnponana na sanpoct omecrna, no axrnnno
opamanact sa omecrnenno noepxxo n nnnmannem, ne npeneperax anno ]opmo
nernrnmannn. Axrnnnocrt yuentx n nanore c omecrnom asnponanact ne rontxo na oxnannxx
]nnancono noepxxn n operennn crarycno nosnnnn, no n na cnmnonnuecxom noxpennennn
cnoe npo]eccnonantno exrentnocrn. 3noxa Hpocnemennx sanoxnna nente n npaxrnuecxne
ocnonannx nonynxpnsannn nayxn, ntnex +xcnepnmenr ns rantx anxnmnuecxnx naoparopn na

277
Xpo+oe C. C. Heno-nocnnrarentnte ]ynxnnn conercxo ncropnuecxo nayxn // Bonpoct ncropnn. 1980.
A 7. C. 18. Ho anntm C. C. Xpomona, cepnno oprannsonannoe nonynxpnoe ncropnuecxoe xnnronsanne
ncuepntnanoct ncropnxo-penonmnnonntmn n noenntmn cepnxmn.

278
Tax, n 1986 r. ocyxancx xonxpernt npoexr oprannsannn raxoro nsannx npn yuacrnn Orenennx ncropnn
AH CCCP n nsarentcrna Monoax rnapnx. Cm.: Hae.euro B. H. Kpyrnt cron: Kaxnm trt
nayuno-nonynxpnomy xypnany no ncropnn? // Bonpoct ncropnn. A 12. C. 148149. Ocnonannem nx
npoexrnpyemoro xypnana onxen tn nocnyxnrt ontr nsannx nonynxpntx copnnxon Hcropnx n Hamxrnnxn
oreuecrna. Onaxo +ror npoexr rax n ne tn peannsonan. Fonee ycnemntm, no-nnnmomy, moxno cunrart nontrxn
oprannsonart nsanmoecrnne mexy nayuntmn n nonynxpntmn nsannxmn, raxnmn xax Oronex n Heenx. Cm.:
Bcecomsnoe conemanne ncropnxon. I. Hnenapnte saceannx 1819 exapx // Bonpoct ncropnn. 1963. A 2. C. 22.
Hoxasarentna n +rom cmtcne onnctnaemax R. A. Honxxontm ncropnx c nynnxanne memyapon B. B. Byntrnna.
Cm.: Ho.roe P. A. Hcropnuecxax nayxa: nmn n nponemt. M.: POCCH3H, 1999. C. 347360. Kax nsnecrno,
e]nnnrt nsann no rymannrapno remarnxe n nexoropo crenenn xomnencnponannct ecrecrnenno-nayuntmn
nonynxpntmn nsannxmn, raxnmn xax Hayxa n xnsnt, Xnmnx n xnsnt n p.

279
Crartx nororonnena n pamxax xonnexrnnnoro nccneonarentcxoro npoexra Popular Science: x
connonornuecxomy nonnmannm norpannuntx cocroxnn nayunoro snannx A 12-05-0016, noepxannoro
Hayuntm ]onom HHV BB3 n peannsyemoro Hayuno-yueno rpynno nccneonann nayxn n npo]eccn
(http://soc.hse.ru/profscience/).

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 81
cner apncroxparnuecxnx canonon, xyncrxamep n ptnountx nnomae, cenan ncxyccrno
+]]exrno emoncrpannn nayuntx pesyntraron neoxonmtm nantxom yuenoro. Vnneuenne
npocnernrene macmrantmn npoexramn pasnoopasntx +nnnxnonen onnpanoct na xenanne
cenart cncremarnsnponannte n nepn]nnnponannte nayunte snannx ocrynntmn nx mnpoxo
aynropnn. B XIX n. ocrnxennx nayxn crann no-nacroxmemy nnnmtmn, nox n noncenennym
xnsnt enponecxnx omecrn nmecre c napontm nnrarenem, renerpa]om, areppornnamn, uro
noorpenano nnrepec x nayxe, nonnmaemo mnpoxo or nourn nmnrentcxoro
nsoperarentcrna o cocrnenno nayunoro noncxa n axaemnuecxnx naoparopnxx. Bcemnpnte
ntcranxn crann nnrpnno nayuno-rexnnuecxoro nporpecca, xoropt, xax rora xasanoct, ner
pyxa o pyxy c nporpeccom connantntm. Ha nonne +nrysnasma n nept n nporpecc nosnnxann
mnorouncnennte nayunte omecrna, yupexanmne nayuno-nonynxpnte xypnant, npononnmne
nnxnt nynnuntx nexnn n nocnyxnnmne cnxsymmnm snenom mexy nayxo n mnpoxo
aynropne. Marnx nayxn ouapontnana rax xe cnntno, xax n pennrnx, a cemena
npocnemenuecxoro anrnxnepnxantnoro nacrpox mnornx nnrennexryanon ann onntnte ncxot n
rpaxancxnx neponannxx nonoro rnna or nosnrnnnsma o ]ynamenranncrcxoro marepnannsma.
B Poccnn, xax n n pyrnx enponecxnx crpanax, nmont x nayxe, ntpasnnmaxcx n oprannsannn
pasnoopasntx npocnernrentcxnx omecrn, nepexo samemana pyrne ]opmt rpaxancxo n
nonnrnuecxo axrnnnocrn
280
.
Hoxnnenne conercxo nnycrpnn nonynxpnsannn nayxn tno npeonpeeneno xax
npemecrnymmnm +]]exrom, xoropt nponsnenn uyeca nayxn na mnpoxym nynnxy, rax n
ynpomenno nepcne mapxcnsma, marepnannsm xoroporo ns ]nnoco]cxo oxrpnnt npenparnncx
n oxrpnny neonornuecxym. Kpome roro, naponnuecxoe nnxenne nope]opmenno Poccnn n
conoxynnocrn co cnenn]nuecxnm cosnannem pyccxo nnrennnrennnn c]opmnponano cocrnennte
npaxrnxn nonynxpnsannn nayuntx snann nx mnpoxo aynropnn nocpecrnom napontx mxon,
nnnorex, xypcon, nynnuntx nexnn n r. n.
281
Bmecre c pocrom rpamornocrn no nropo
nononnne XIX n. axrnnnsnponanact nsarentcxax exrentnocrt n +ro c]epe: cnennantnte
xnnxnte cepnn n xypnant nx cemenoro urennx ooramann unrarene reorpa]nuecxnmn,
rexnnuecxnmn, ecrecrnenno-nayuntmn snannxmn. Hanpnmep, nepnax nepcnx snamennroro
nayuno-nonynxpnoro xypnana Hayxa n xnsnt tna ntnymena n 1890 r.
Taxnm opasom, nonynxpnsannx nayuno-rexnnuecxnx snann n CCCP tna
nceoxnartnammnm maccontm ]enomenom, nnnerenntm n xyntrypnym nonnrnxy, neonornuecxym
paory n cncremy npo]eccnonantno opnenrannn. Opamenne x connantno ncropnn
nonynxpnsannn nayxn n CCCP nosnonxer nyume nonxrt cyrt neonornuecxoro npoexra
conercxoro rocyapcrna, xoropt moxer cnyxnrt onnm ns npnmepon nontrxn yxnanncrcxo
peannsannn ne +noxn Hpocnemennx, npomemnx nepexonxy n mapxcncrcxnx, nosnrnnncrcxnx,
naponnuecxnx nnrennexryantntx reuennxx XIX n.
Hpexe ncero moxno oosnaunrt necxontxo ]ynxnn pacnpocrpanennx nayuno-nonynxpntx
snann n conercxn nepno. Bo-nepntx, +ro samemenne pennrnosnoro mnponosspennx
ynpomenno nepcne nayunoro, marepnanncrnuecxoro mnponosspennx. Pennrnosnax xaprnna mnpa
yxe n XIX n. nepecrana trt onnemme n opasonanno cpee, xorx n ocrananact

280
Cm.: Bradley J. Voluntary Associations in Tsarist Russia: Science, Patriotism and Civil Society. Harvard, 2009;
Bpeo.u r. Omecrnennte oprannsannn n pasnnrne rpaxancxoro omecrna n openonmnnonno Poccnn //
Omecrnennte nayxn n conpemennocrt. 1994. N 5. C. 7789.

281
Ormernm, uro pe]opmncrcxne nen, ocnonannte na npocnemennn, crann ocnono nosnnxnonennx xonnennnn
life-long education (nenpeptnnoro opasonannx) n Bennxopnrannn.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 82
omnnnpymme na macconom yponne. Penonmnnx 1917 r. npenonarana ne rontxo rnyoxoe
nepeycrpocrno nonnrnuecxoro, connantnoro n +xonomnuecxoro yxnaa poccncxo xnsnn, no n
nepnym ouepet cosanne nonoro uenonexa, naenennoro cosnannem n mnponosspennem nonoro
rnna. Oecneunrt cosanne raxoro uenonexa tnn npnsnant panxantnt arensm n marepnannsm,
nonnrtnaemte noxasarentntmn nayuntmn ]axramn. Pacnpocrpanenne nayuno nn]opmannn
cpen mnpoxnx macc crano neoxonmtm nncrpymenrom crponrentcrna nonoro uenonexa,
ocnooxennoro or pennrnosntx npepaccyxon, xorx n naenennoro nono ]opmo neponann
aconmrno nepo n nayxy.
Bo-nroptx, nnycrpnannsannx n nyxt apmnn rpeonann rexnnuecxn nororonnenno n
opasonanno paoue cnnt, rorono npnnxrt rexnoxparnuecxym neonornm, n xoropo
conpemennte nayxa n rexnnxa cranonnnnct neoxonmtm ycnonnem nocrpoennx xommynnsma.
Ho+romy pacnpocrpanenne nayuno-rexnnuecxnx snann orneuano nparmarnuecxnm nnrepecam
rocyapcrna, n coornercrnymmax cncrema nponnstnana ncm crpany, oxnartnax nce nospacrnte
xareropnn, xorx axnenr enancx na mxontnnxon, monoext n rpyocnoconoe nacenenne.
Honpoyem nxparne oxapaxrepnsonart nexoropte xnmuente +rant nnrerpnponannx
nonynxpnsannn nayxn n xyntrypnym nonnrnxy CCCP. Hepnte marn tnn npenpnnxrt cpasy
nocne penonmnnn, xora n 1919 r. n Iocnsare oprannsonann nayuno-nonynxpnt oren,
sannmanmncx ntnycxom npocnernrentcxnx pommp nx pasntx unrarentcxnx aynropn:
Hauarxn nayxn, Hayxa nx ncex, Knnxnax nonxa paouero, Hpnpoa noxpyr nac n p.
Bce 1920-e rot npomnn no snaxom nnxnnannn esrpamornocrn, cranonnennx nauantnoro n
cpenero opasonannx, arencrnuecxo nponarant, re nonynxpnsannx nayuno-rexnnuecxnx
snann nrpana cymecrnennym pont. Tora tnn cosant xypnant 3nanne cnna (1926),
Rnt narypanncr (1928), xoropte nsnauantno opnenrnponannct na nopocrxon n monoym
aynropnm. Mnorouncnennte rexnnuecxne omecrna n xnyt, nxnmuax Ocoannaxnm, a raxxe
nnonepcxax n xomcomontcxax oprannsannn crann naxntmn nnomaxamn pacnpocrpanennx
rexnnuecxnx snann n marepnanncrnuecxoro mnponosspennx.
Hont +ran ]opmnponannx cncremt pacnpocrpanennx nayuno-nonynxpntx snann
nacrynnn nmecre c pasrpomom crapo Axaemnn nayx n 19291930 rr., xora n cocran Axaemnn
nomna rpynna axaemnxon-xommynncron, n uncne xoroptx tn nsnecrnt reopernx mapxcnsma
H. H. Fyxapnn. Hmenno on axrnnnsnponan exrentnocrt Axaemnn nayx no pacnpocrpanennm
nayuntx snann n nonynxpnsannn ncropnn nayxn n rexnnxn
282
. Fyxapnn npnsnan x
emoxparnsannn snannx
283
, uro tno nonnomeno n cosannn nontx nayuno-nonynxpntx nsann
n n oprannsannn Hncrnryra nayxn n rexnnxn, xoropt tn npnsnan sannmartcx cncremarnuecxnm
oomennem n nsyuennem nayuno, npomtmnenno n rexnnuecxo ncropnn crpant. Hpn yuacrnn
Fyxapnna nnnnnnponano nsanne cepnn xnaccnuecxnx paor no ecrecrnosnannm, xoropax
orxptnact nynnxanne rpya u. apnnna Hponcxoxenne nnon n nepenoe K. A. Tnmnpxsena
(no pe. H. H. Bannnona). C 1933 r. nauan nsanartcx xypnan Texnnxa monoexn, n
xonnennnn xoroporo tnn peannsonant nen Fyxapnna o recno cnxsn pacnpocrpanennx
nayuno-rexnnuecxnx snann cpen monoexn c pocrom +]]exrnnnocrn npomtmnennocrn. H xorx
nmecre c onano, a sarem n rnentm Fyxapnna n 1938 r. mnorne ero naunnannx tnn npexpament,
nonynxpnsannx nayxn crana neoremnemo uacrtm exrentnocrn Axaemnn nayx.
Cneymmax xamnannx nonynxpnsannn nayxn npnmnact na nocnenoennte rot crannncxoro

282
Hoponee cm.: Ecaroe B. . Fyxapnn H. H. n Axaemnx nayx // Hpnpoa. 1988. N 9. C. 8096.

283
Bcecomsnax xon]epennnx no nnannponannm nayuno-nccneonarentcxo paort. 6-11 anpenx 1931 r.
Crenorpa]nuecxn oruer. M.; H., 1931. C. 6061.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 83
npannennx. 3ra xamnannx mna napannentno c neonornuecxo oxoro na netm,
pasnepnynmecx nourn no ncem nayuntm ncnnnnnnam or nonornn o ]nnoco]nn, xora
axaemnuecxne ncxyccnn tnn ntrecnent onnnennxmn onnonenron n nonnrnuecxo
nenaronaexnocrn n nente nayunte mxont oxasannct no yapom penpeccn. Koneuno, camtm
nsnecrntm npnmepom ropxecrna nxenayxn tna ntcenxonmnna n nonornn, onaxo cxoxne,
xorx n menee rpomxne nonnrnuecxne xamnannn pasnopaunnannct n n pyrnx ncnnnnnnax.
Omnm sect crana nomena nayuno aprymenrannn nonnrnuecxo n crnrmarnsannx necornacntx
xax npncnemnnxon npaxecxo ypxyasno nayxn. B xonne 1940-x nauane 1950-x roon +rn
xamnannn tnn noxpennent opto c xocmononnrnsmom, uro nopasymenano
oprannsonannym nonny anrncemnrnsma, ano]eosom xoropo crano eno npaue 19521953 rr., x
cuacrtm, ne sanepmennoe ns-sa cmeprn orna napoon. Hnaue ronopx, cama conercxax nayxa n
19451953 rr. nepexo anana nnonne xpxne npnmept ncxaxenn npnnnnnon nayuno ncxyccnn
n morna cnyxnrt ncrounnxom nxenayuntx snann, ecnn mt nmeem n nny meprononcxoe
pasnnuenne nayunoro n nenayunoro snannx.
pyrnm naxntm ]onom xyntrypno nonnrnxn n c]epe nonynxpnsannn nayxn cran
narpnornuecxn nmnepcxn npoexr, nosnnxmn eme no npemx Bennxo Oreuecrnenno nont, no
nonyunnmn nacroxmee neonornuecxoe nonnomenne n nocnenne rot crannncxoro npannennx.
Cyrt crannncxoro narpnornsma saxnmuanact n yrnepxennn nnepcrna conercxoro n
pyccxoro no ncex c]epax xnsnn or nayuntx orxptrn n nsoperenn o nnreparypt,
ncxyccrna, noennoro ena n r. n. Hoxany, coepxanne +roro neonornuecxoro nexropa
nannyumnm opasom xapaxrepnsyercx nponnuecxnm ntcxastnannem: Poccnx ponna cnonon,
xora ocnonnte nsoperennx n orxptrnx npnnnctnannct pyccxo n conercxo nayxe. Cnmnos
nonynxpnsannn nayuntx snann n narpnornuecxo xyntrypno nonnrnxn ocymecrnnxncx no
necxontxnm nanpannennxm. Hpexe ncero nouepxnnanoct mnponoe nnepcrno conercxo nayxn,
onepexamme n cnoem pasnnrnn nayxy ypxyasntx crpan. 3ror resnc oxasancx nacrontxo
xnnyunm, uro n ceronx n ncxyccnxx o nyrxx pe]opmnponannx poccncxo nayxn n ntcmero
opasonannx nepexo ncnontsyercx aprymenrannx, orctnammax x ynnxantntm ocrnxennxm
conercxo axaemnuecxo cncremt, xoropte, xoneuno, tnn, no x cepenne 1970-x roon
cncrema naxonnact n sacroe.
Hmenno n +ror nepno xanp xnsnt sameuarentntx nme npnmennrentno x nmxm nayxn
open ueprt xnrnnoro napparnna, yrnepnnmero nanreon ntammnxcx pyccxnx n conercxnx
yuentx n nsoperarene. Ho saxonam xanpa unrarenxm nnn spnrenxm npenaranoct
rnnnsnponannoe xnsneonncanne repox-nsoperarenx nnn rananrnnnoro yuenoro. Ecnn peut mna o
openonmnnonntx npemenax, ro uame ncero rnnnuntm repoem tn nsoperarent-camopoox ns
napoa nnn yuent pyccxn nnrennnrenr, nnemne cxoxn c A. H. uexontm. Xnrne
nsoperarenx-camopoxa nepexo npenonarano, uro on tn xpenocrntm xpecrtxnnnom nnn
paounm xasennoro sanoa, xoropte axe n ycnonnxx rnera nomemnxon nnn sanounxon crponnn
nepnte nenocnnet, nononte noxn, nosymnte mapt n naponost, r. e. noxontnann noxy,
noono necxoncxomy Henme. Ho saxonam xanpa, cyta cmexanncrtx camopoxon oxastnanact
neuantno camoypt-nomemnxn tnn necnocont onennrt noptn ]anrasnn, nsoperarent
nocnpnnnmancx xax noospnrentnt uyax, a cam on uame ncero ncxopocrn ymnpan, ocranaxct
nenonxrtm oxpyxammnmn. Fnorpa]nx yuenoro-nonnxnnxa roxe nmena rnnonte +nemenrt:
rpynoe ercrno n nyrt x ynnnepcnrercxomy opasonannm cxnost enocrt n nensrot, sarem
ynopnt rpy, nenpnxrne co cropont xocntx napcxnx axaemnxon n unnonnnxon, orxptrne,
nocne xoroporo cneyer rxxenax opta sa npnsnanne n cpee perporpano npo]eccypt. Konen


Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 84
rnnnuno norpa]nn pyccxoro yuenoro nmen napnanrt nno orcyrcrnne npnxnsnennoro
npnsnannx n npexenpemennax xonunna, nno noea na cxenrnxamn n sacnyxennax cnana.
Hpnmepom raxnx ncropn moryr cnyxnrt ]nntmt Anexcanp Honon (1949) o nsoperarene
pano, Hpxenantcxn (1951) o pyccxom nyremecrnennnxe n reorpa]e. Oa ]nntma cnxrt n
+noxy manoxaprnntx
284
.
Fyxnantno uepes necxontxo ne nocne cmeprn H. B. Crannna n Hnreparypno rasere
tna onynnxonana crartx nsnecrnoro nncarenx-]anracra n yuenoro H. A. E]pemona, n xoropo
on namernn npnnnnnt n nanpannennx pacnpocrpanennx nayuno-rexnnuecxnx snann
285
.
Bo-nepntx, npenaranoct cenart nayuno-nonynxpnym nnreparypy no-nacroxmemy
sannmarentno n emoncrpnpymme cnxsn mexy pasnnuntmn nayxamn ro, uro ceronx
nasnann t mexncnnnnnnapntm noxoom. Bo-nroptx, E]pemon xpnrnxyer omnnnpymmn n
ro npemx xanp ncropnxo-norpa]nuecxoro nccneonannx, xora sa onncannem norpa]nn
yuenoro repxercx cyrt cenanntx nm orxptrn n nayuntx ocrnxenn. Hncarent nonaraer
onrom xaxoro yuenoro axrnnnoe yuacrne n nonynxpnsannn nayxn. B-rpertnx, n +ro crarte
yrnepxanoct, uro nayuno-nonynxpnax nnreparypa onxna ne npocro ocrynntm xstxom
onnctnart nayunte ]axrt n orxptrnx, ornocnrentno xoroptx yxe ecrt xonnennnx nayunoro
coomecrna, no n ocyxart nonte rnnorest, cnopnte reopnn n ]axrt. B-uerneprtx, E]pemon
yenxer mnoro nnnmannx ponn ]anracrnuecxo nnreparypt n nonynxpnsannn nayxn. Ho ero
mnennm, +ra nnreparypa xnnxercx moryunm cpecrnom nponarant n pacnpocrpanennx nayuntx
snann
286
. B saxnmuennn crartn yuent n nncarent-]anracr nouepxnnaer neymym pont
Axaemnn nayx na +rom nonpnme. Heontmym crartm E]pemona moxno nasnart nporpammno,
nocxontxy ona npeonpeennna pasnnrne nnycrpnn pacnpocrpanennx nayuno-nonynxpntx
snann n CCCP nnnort o 1991 r.
3a necxontxo ner o ntxoa crartn H. A. E]pemona tna cosana oprannsannx, xoropax
ctrpana cymecrnennym pont n nonynxpnsannn nayuntx snann. Peut ner o Bcecomsnom
omecrne no pacnpocrpanennm nonnrnuecxnx n nayuntx snann (c 1963 r. omecrno
3nanne), utx paora tna npnsnana oecneunrt rorantnoe nponnxnonenne nayuno-nonynxpntx
snann n macct nocpecrnom nexnn, nsannx xypnanon n pommp, ntcranouno paort.
Heapom nexrop no nnnnn omecrna 3nanne cran nepconaxem nnrennnrenrcxoro ]ontxnopa
1960-1980-x roon: npn +rom camn npecrannrenn nnrennnrennnn cranonnnnct nexropamn
omecrna 3nanne, nocxontxy +ro anano ononnnrentnt sapaorox, rouno rax xe xax mnorne
xyoxnnxn neo]nnnantnoro ncxyccrna xanrypnnn, nopaartnax saxasamn n c]epe
monymenrantno nponarant, o]opmnxx nnreptept npenpnxrn, nopnon xyntrypt n omon
ortxa. Omecrno 3nanne mnnnnonntmn rnpaxamn pacnpocrpanxno mano]opmarnte
pommpt, nocnxmennte camtm pasntm nayuntm ncnnnnnnam n nponemam: or xnepnernxn o
rant Tynryccxoro mereopnra. Exerono omecrnom nsananoct 750 nanmenonann xnnr n

284
Manoxaprnnte xapaxrepncrnxa cocroxnnx conercxoro xnno n nepno 19451953 rr., xora tn pesxo
coxpamen ntnycx nontx ]nntmon n CCCP. Hpenonaranoct, uro xaxt ]nntm onxen crart meenpom
conpeannsma. B +ror nepno, nomnmo xnsnepaocrntx xomen n xnanentx o Crannny, tnn cnxrt ]nntmt n
xanpe narpnornuecxnx norpa]n pyccxnx yuentx, nyremecrnennnxon, xomnosnropon. Cunraercx, uro naxntm
+ranom n ]opmnponannn rocyapcrnenno nonnrnxn manoxaprnntx crano nocranonnenne HK BKH() O
xnno]nntme Fontmax xnsnt or 4 cenrxpx 1946 r.

285
Eqpe+oe H. A. O mnpoxo nonynxpnsannn nayxn // Hnreparypnax rasera. 1953. 24 mapra. C. 3.

286
Eqpe+oe H. A. O mnpoxo nonynxpnsannn nayxn // Hnreparypnax rasera. 1953. 24 mapra. C. 3.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 85
pommp omnm rnpaxom oxono 160 mnn +xsemnnxpon
287
, mnorne ns xoroptx tnn ocrynnt n
nmo centcxo n paonno nnnorexe. H xorx snannx, nouepnnyrte ns raxnx pommp,
cunrannct nonepxnocrntmn, macmrat paort +ro oprannsannn n snaunrentno crenenn
onpeenxnn xapaxrep n merot nonynxpnsannn nayunoro snannx n CCCP, rem onee uro
anropamn xnnr n pommp nepexo cranonnnnct nsnecrnte yuente, a no rnane omecrna croxnn
noenencxne naypeart axaemnxn H. H. Cemenon (19601963) n H. I. Facon (19781989)
288
.
Bnpouem, x xonny conercxo +noxn ]opmt paort omecrna 3nanne ntrnxenn nce onee
apxanuntmn, uro oruacrn npeonpeennno ero pacna n 1991 r.
Ho xpo nnycrpnn nonynxpnsannn nayxn, xoneuno, cocrannxnn nayuno-nonynxpnte
xypnant, opnenrnponannte na nce nospacrnte rpynnt n unrarentcxne aynropnn c pasntm
yponnem opasonannx. K xonny 1960-x roon nomenxnarypa nepnonuecxnx nsann n ocnonnom
cnoxnnact
289
n npocymecrnonana n nensmennom nne o pacnaa CCCP. Tora xe onpeennnnct
n xonnennnn +rnx nsann, xoroptm uacrt ns nnx cneyer o cnx nop
290
.
B 1956 r. cran nsanartcx xypnan Rnt rexnnx, paccunrannt na nopocrxon,
nnrepecymmnxcx rexnnuecxnm rnopuecrnom; n 1961 r. xypnan Hayxa n xnsnt nsmennn
xonnennnm n cran nsannem nx nce cemtn nayuno-nonynxpnte crartn n nem cocecrnonann c
xpoccnopamn, nonesntmn coneramn n pexomenannxmn no copxe xynxa Pynxa:

Tora nnepe nomnn cemente nennocrn, n y nac n xypnane noxnnnoct nxsanne,
caonocrno, xaxne-ro noenxn pyxamn, xaxne-ro pasent nx ere. Onn sannmann
npnmepno rpert xypnana, a ne rpern nce panno tnn paccxast o nayxe: ecet c
yuentmn, tnn n nepenonte crartn. B omem, xypnan nx nce cemtn.
Hpenonaranoct, uro ram n myxunna naer cee, uro nounrart npo rexnnxy, npo
nayxy, n nx xenmnnt yer, ecnn ona ne nnrepecyercx ecrecrnenntmn nayxamn, ro
nx nee ecrt ram ncropnx, ecrt nnreparypa xaxax-ro, n nx rex, xro nmnr npnxnante
nemn roxe uro-ro onxno trt (peaxrop nayuno-nonynxpnoro xypnana).

Ecnn ronopnrt o coepxannn n crnne nayuno-nonynxpntx xypnanon 1960-1980-x roon, ro
onn coornercrnonann oxnannxm n norpenocrxm noxnnnmecx mnorouncnenno rpynnt
conercxo nnrennnrennnn, ernma macconoro nnxenepnoro opasonannx, orrenenn n tcrpo
nocnenoenno ypannsannn. Ho+romy xypnantnax nepcrxa n nnnmcrparnnnt px tnn nnonne
conpemenntmn, oxsarentnax neonornuecxax nporpamma orpannunnanact 1015 crpannnamn,
nocnxmenntmn ouepeno penonmnnonno roonmnne nnn naprnnomy cesy, n nauane nomepa,
rora xax nect ocrantno nomep coepxan opornte marepnant nayuno-nonynxpnoro xapaxrepa.
pyroe eno, uro nepecrpoeunte macconte ynneuennx HHO, +xcrpacencamn, cnexntm uenonexom
n pyrnmn saraxamn nnanert epyr cnoe nauano n sannmarentntx marepnanax maccono

287
Ipueopu I. Bcecomsnoe omecrno 3nanne xax xommynnxarop nx nnacrn n nayunoro coomecrna CCCP //
Honte snannx. Opasonarentnt xypnan nx nspocntx. 2012. A 10 (http://novznania.ru/).

288
Ipueopu I. Vxas. cou.

289
Xypnan Knanr, nepnt nomep xoroporo ntmen n 1970 r., cnonm cosannem sanepmnn ]opmnponanne
cncremt nayuno-nonynxpntx xypnanon CCCP.

290
Hpn xapaxrepncrnxe xypnanon nayuno-nonynxpno remarnxn ncnontsymrcx marepnant nnrepntm c
poccncxnmn nonynxpnsaropamn nayxn n nayuntmn xypnanncramn, xoropte tnn nonyuent n pamxax npoexra
Popular Science: x connonornuecxomy nonnmannm norpannuntx cocroxnn nayunoro snannx A 12-05-0016,
noepxannoro Hayuntm ]onom HHV BB3.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 86
conercxo nayuno-nonynxpno nnreparypt +noxn sacrox. Heapom n pomane B. Opnona Antrncr
annnon oxpyxenne rnannoro repox nnrencnnno omennnaercx cnyxamn n cyenepnxmn o
npnmentnax, ]yryponornn, reonornuecxnx naxoxax na nynxane Bnnenyu n ynnxantnom Cnnem
Ftxe. Bect +ror ropocxo ]ontxnop corpynnxon ecuncnenntx HHH n xannenxpn n
snaunrentno mepe noxnnncx n pesyntrare urennx nayuno-nonynxpntx xypnanon, n xoroptx
ceptesnte nonyaxaemnuecxne crartn pasannxnnct ynnexarentntmn ouepxamn o neoxcnnmtx
conpemenno nayxo ]enomenax.
Hoxany, camtm +crercxnm c rouxn spennx nepcrxn, nnnmcrparnnnoro pxa n coepxannx
cran xypnan Xnmnx n xnsnt, cosannt no nnonne anantnomy nonoy: n nauane 1960-x roon
crapronana xamnannx no xnmnsannn naponoro xosxcrna. Kamnannx npeycmarpnnana
nnrencnnnoe pasnnrne xnmnuecxo npomtmnennocrn, nponsnocrna nonnmepon n yopenn.
Hacenenne n axe mnorne cnennanncrt c noospennem ornocnnnct x nontm marepnanam n
rexnonornxm n onacrn conpemenno xnmnn, a no+romy rpeonanact
nn]opmannonno-pasxcnnrentnax paora, xoropax oruacrn n tna nosnoxena na nont xypnan.
Onaxo mnccnx nsannx ntmna anexo sa npeent nonynxpnsannn xnmnn, n n 1970-1980-e rot
xypnan cran npnnnexart xyoxnnxon, nncarene, monotx yuentx, mnorne ns xoroptx
nnocnecrnnn crann nsnecrntmn nonynxpnsaropamn nayxn n nayuntmn xypnanncramn.

Bce, xoneuno, unrann xypnan Xnmnx n xnsnt, on tn raxo nnonne xyntront,
mexy crpox nce rax ntunrtnann: nce +ro tno nono, nnrepecno, neotuno
conpemennt tn xypnan. A norom +ror xypnan oxnnn naop n mxony-crynm
nayuno xypnanncrnxn. Ha camom ene, +ro tnn raxne xnynte nocnenxn, neuepnnxn
n peaxnnn (peaxrop nayunoro xypnana).

Xnmnx n xnsnt npnnnexana n xauecrne nnnmcrparopon nsnecrntx xyoxnnxon, uro
cnococrnonano cranonnennm Science Art n conercxom nsopasnrentnom ncxyccrne. axe nx
conpemennoro unrarenx coepxanne, xstx, rpa]nxa n nepcrxa xypnana 1970-1980-x roon ne
ntrnxxr ycrapenmnmn, a mnorne marepnant o cnx nop unramrcx c nnrepecom.
Conercxax ]anracrnxa mnoromy oxsana nayuno-nonynxpntm xypnanam. Cneyx nee
H. A. E]pemona o ncnontsonannn ]anracrnxn nx nontmennx nnrepeca aynropnn x nayxe, nce
neymne nayuno-nonynxpnte xypnant crpant (3nanne cnna, Hayxa n xnsnt, Xnmnx n
xnsnt, Texnnxa monoexn n p.) nmenn pypnxn, n xoroptx nynnxonannct ]anracrnuecxne
paccxast conercxnx n sapyexntx anropon. a n n nenom na ]one ycnexon ocnoennx xocmoca,
pasnnrnx aromno +neprernxn n pacnpocrpanennx renennennx n pyrnx rexnnuecxnx nonnnox
]anracrnxa nocnpnnnmanact ne rontxo xax noner cnoono mtcnn, ycrpemnenno n
neonpeenennoe rpxymee, no n xax onncanne nnonne peanncrnunoro n nepoxrnoro yymero, re
nayxa n rexnnuecxn nporpecc cranyr +]]exrnnntm cpecrnom nocrpoennx xommynnsma. pyroe
eno, uro ecuncnennte pomant o xocmnuecxnx nonerax reponuecxnx conercxnx yuentx c
erantntm onncannem rexnnuecxnx nonnnox tcrpo nacxyunnn unrarenxm, a nnrepec camnx
anropon cmecrnncx x paccmorpennm nponem omecrnennoro pasnnrnx. B uacrnocrn, +ra
rpanc]opmannx nponsomna c A. H. n F. H. Crpyranxnmn. Vxe no nropo nononnne 1960-x roon
onn camn nponnsnponann na cnonmn nepntmn nponsneennxmn (Crpana arpontx ryu,
Craxept) n nonecrn Honeentnnx naunnaercx n cyory, rnannt repo xoropo nonaaer n
xapronnt mnp neonornuecxn ntepxanno conercxo ]anracrnxn 1950-x roon.
Bnsyantnte mena (xnno n renennenne) raxxe axrnnno yuacrnonann n nonynxpnsannn
nayxn n rexnnuecxnx snann. Mt yxe ynomnnann o nocnenoenntx xaprnnax, nocnxmenntx
norpa]nxm Honona n Hpxenantcxoro. Koneuno, n nonocrno xnnoxponnxe 1930-1950-x roon,
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 87
npenapxmme ontmnncrno xnnoceancon, perynxpno noxnnxnnct cmxert o reponuecxnx
yuentx-nonxpnnxax, ycnexax conercxo arponomnn n mennnnt, uro paorano na nponarany
conercxo nayxn. Ftnn n nnrepecnte ontrt n onacrn xnno]anracrnxn, xora cosarenn
]nntmon crpemnnnct npnepxnnartcx nmemmnxcx na ror momenr nayuntx cneenn o
nenecomocrn, nanma]re pyrnx nnaner n ycrpocrne mexnnanerntx xopane. Hoxasarentntmn
sect crann ]nntmt Kocmnuecxn pec (1935), re nayuntm xoncyntranrom tn
K. 3. Hnonxoncxn, n Hnanera ypt (1962), xoropt nocrannn rananrnnnt pexnccep
nayuno-nonynxpnoro xnno na xocmnuecxym remarnxy H. B. Knymannen.
Henrpantnax crynx nayuno-nonynxpntx n yuentx ]nntmon (Henrpnayu]nntm) ne
rontxo nocrannna na xonneep nponsnocrno yuenoro xnno nx mxon, yunnnm n nyson, no n
nosneconercxoe npemx nocnyxnna nnomaxo opnrnnantnoro anropcxoro nayuno-nonynxpnoro
xnno, nnepom xoroporo tn B. M. Kopnn, ncnontsonanmn no+rnxy apre]axron nayuno
naoparopnn nx oropaxennx cnoxno cncremt ornomenn mexy uenoneuecxnm cosnannem,
nayuntmn ]axramn n ]nnoco]cxnmn pasmtmnennxmn. Cam Kopnn rax xapaxrepnsonan mecro
nayxn n nayuno-nonynxpnoro xnno n conercxom mnponosspennn:

Hemanonaxnym pont npn ]opmnponannn conercxoro cosnannx nrpana conercxax
nayxa. Fyyun cnxsanno c nayuno-rexnnuecxnm nporpeccom, ona, c ono cropont,
npoyxana upesmepnte connantnte oxnannx. C pyro cropont, ona
+nnmnnnponana cex xax nayxy, xora ecrecrnenno-nayunt xpnrepn
uenonex-ynnnepcym npnmennna x ornomennm nnnnnyym n rocyapcrno-naprnx
Ocnono n rnanno nee conercxoro ecrecrnenno-nayunoro mnponosspennx xnnxercx
ro, uro nepmnna nnnmecx mnnnnont ner +nonmnnn xnsnn na 3emne ntpaxena n
rpnym]e romo conernxyca. Hayuno-nonynxpnoe xnno n Conercxom Comse onxno
tno cnyxnrt +ro cnepxnee Cnpanennnocrn pan nyxno cxasart, uro
nayuno-nonynxpnoe xnno ncera tno ouent nmnmo nynnxo. C nacrynnennem
xyntrypno penonmnnn 1920-x n 1930-x roon c nomomtm rocyapcrna
pacnpocrpanxnnct nnnmsnn, uro nosnanne mnpa +nemenrapno n uro ncxxoe nayunoe
ycnnne nosnarpaxaercx, ecnn rontxo ono connaaer c nexmn, nymnmn cnepxy.
Bepoxrno, no+romy nx menx n monx pyse tno ouent naxno nnecrn nmenno n
nayuno-nonynxpnt ]nntm neonpeenennocrt, nexoropym ranncrnennocrt n n
pesyntrare nmecro +raxoro conercxoro nopno enart mnorosnaunoe +pornunoe xnno.
Camo coo pasymeercx, uro na +rom nyrn tno mnoro conpornnnennx no nce xe
ouent naxno tna cneymmax rouxa spennx: a nmenno oxpyxammn nac mnp
namnoro cnoxnee, uem nce re sacrtnmne moenn, xoropte mt onxnt tnn
npecrannxrt
291
.

Ha macconym reneaynropnm mnorne rot paorann rpn nayuno-nosnanarentnte
nporpammt, xoropte oxnartnann reorpa]nm, nonornm n ecrecrnenno-nayunte ncnnnnnnt.
3rnmn nporpammamn tnn Kny xnnonyremecrnn (neymn R. A. Cenxennu), B mnpe
xnnorntx (neymne B. M. Hecxon n H. H. poson) n Ouennnoe nenepoxrnoe (neymn
C. H. Kannna). 3rn rpn renenporpammt, xax n nayuno-nonynxpnte xypnant nepnoa sacrox,
moryr cnyxnrt nnnmcrpanne ]opmnponannx mxrxo nonnrnxn nonynxpnsannn nayxn.
Kax yxe ormeuanoct, neoxonmocrt coepxarentnoro ooramennx n cmxruennx ]opm
pacnpocrpanennx nayuntx snann oycnonnnnanact nsmennnmnmcx xapaxrepom aynropnn,

291
Koopuu B. M. Hecxontxo nonpocon x Bnanmnpy Kopnny, saanntx Canno X+ncren, nnreparyponeom.
Cm. car, nocnxmennt namxrn B. Kopnna: http://kobrin.su/st3.html

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 88
xoropax, c ono cropont, crana onee opasonanno n rpeonarentno, a c pyro
croponnnact npxmonnneno nponarant npenocxocrna conercxo nayxn. Ho+romy nocnenne
rpn conercxnx ecxrnnernx crann nepnoom pacnnera nayuno-nonynxpno remarnxn.
3annmarentnocrt, orcyrcrnne naxrnxn, coepxarentnax nactmennocrt, conpemennt
nnnmcrparnnnt n nnsyantnt px ornnuann nponsneennx nayuno-nonynxpnoro xanpa. B
nemano crenenn +romy cnococrnonan npnxo rya rananrnnntx xypnanncron, yuentx,
oneparopon n rpa]nxon, xoropte ne xorenn paorart na neonornuecxom ]ponre, c ono
cropont, n ne xenann noxnart npo]eccnm c pyro. Ho+romy ornocnrentno
nenonnrnsnponannt xanp nayu-nona cran yono nnme nx nnx, rouno rax xe xax ercxne
xypnant n nnreparypa npnnnexann ne]opmantntx xyoxnnxon yponnx H. H. Kaaxona n
B. . Hnnonapona.

B conercxoe npemx nnarnnn ouent npnnnunte ronopapt. Corpynnxn namero
xypnana nonyuann nopmantnym sapnnary, no nnmc ronopapt, xoropte onn nonyuann sa
nynnxannn n namem xypnane. Hac orpannunnann, mt nncann ne ouent mnoro, no tn
nennxn cnpoc na nac n pyrnx nsannxx, nocxontxy mt mornn paccxastnart npocro o
cnoxnom. Kaxo-nnyt xypnan Hnonep, Pano, Omecrno 3nanne ntnycxano
pommpt nm nosapes nyxnt tnn anropt. To ecrt n nrore +ro ntnnnanoct n ouent
npnnnunte entrn. H, cxaxem, mon xonnern mornn nosnonnrt cee xynnrt mamnny na
+rn copannte entrn. Hmenno noromy, uro +ror rpy nennncx n ntcoxo onnaunnancx.
Horomy uro nce nonnmann, uro +ro moryr nemnorne, +ro raxax paora, nnonne cee
rxxenax (peaxrop nayuno-nonynxpnoro xypnana).

B nenom na ]one nn]opmannonno saxptrocrn conercxo cncremt nnycrpnx
nonynxpnsannn nayxn crana ouent naxntm ]axropom ]opmnponannx mnponosspennx, xstxa n
unrarentcxnx npnntuex conercxo nnrennnrennnn, nocxontxy ne rontxo orxptnana nepn n mnp
nayuntx orxptrn, no n snaxomnna c conpemenno nnreparypo, ncxyccrnom, mnpontmn
rexnnuecxnmn nonnnxamn. B +noxy nosnero CCCP nparmarnuecxne saaun pacnpocrpanennx
nayuntx n rexnnuecxnx snann tnn cymecrnenno ononnent ]ynxnnxmn oprannsannn
cemenoro ocyra, yuacrnem n cosannn unrarentcxo xyntrypt n xon.
annt ouepx ne nosnonxer cenart erantnt osop ]opm, nncrpymenron n noxoon x
nonynxpnsannn nayxn n Conercxom Comse. B uacrnocrn, sect mt ne paccmarpnnaem pont
ecrecrnenno-nayuntx n rexnnuecxnx myseen, rax xe xax n ercxnx n nopocrxontx xpyxxon,
xoropte cnyxnnn momntmn nncrpymenramn nosecrnnx na mnponosspenne. Mt nnmt oparnnn
nnnmanne na xnmuente +rant rpanc]opmannn nayxn n xonrexcre nsmenenn xyntrypno
nonnrnxn, cenan axnenr na ponn nayuno-nonynxpntx xypnanon, xyoxecrnennoro n
oxymenrantnoro xnno, a raxxe noxasan, xaxnm opasom crnnt n npaxrnxn conercxo
nonynxpnsannn nayxn menxnnct nmecre c neonornuecxnmn nepnnernxmn n oxnannxmn
nacenennx, nx xoroporo ynneuenne nonynxpno nayxo crano neoremnemo uacrtm
xyntrypnoro ocyra.

Apamon P., 2013


V. Yupexpeuun u npak1uku

Eneua Kmkona. Bnunuue kynu1ypuo nonu1uku CCCP ua mkony Acepopm
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 89
yukau n Mockne n 1920-e ropm

Bocnnranne rapmonnuno pasnnroro n cnoonoro uenonexa tno ono ns annnx ne
Aceopt ynxan. Tannonmnna rparnna orpomnte entrn na oprannsannm n noepxanne cnonx
mxon: cnauana n Iepmannn (1904), sarem, npn noepxxe mnnnnonepa 3nnrepa, no upannnn
(1914). Hocxontxy n nocnenoennoe npemx nn ona enponecxax oprannsannx ne cornamanact
]nnancnponart oporocroxmn opasonarentnt npoexr, ynxan n 1921 r. npnnxna npnrnamenne
Conercxoro npannrentcrna ocnonart mxony n Mocxne
292
. 24 nmnx 1921 r. Aceopa ynxan
npnesxaer n Conercxym Poccnm c nentm cosannx mxont nx oyuennx xax mnnnmym 1000
ere.
Hcropnx cosannx mxont nnonne moxer cnyxnrt cnoero poa npnsmo, uepes xoropym
npenomnnnct ocnonnte momenrt ]opmnponannx nonnrnxn conercxoro rocyapcrna n 1920-e rot
ne rontxo n c]epe xyntrypt, no n n c]epax nearornxn, cnopra, oprannsannn maccontx
npasnnxon. Bxona ynxan n Mocxne, esycnonno, sarparnnana n mexynaponte ornomennx, n
nponecc cranonnennx conercxoro rearpa, ranna, nnacrnuecxo xyntrypt, a raxxe
mexncnnnnnnapno c]ept, xoropax nonyunna nasnanne ncxyccrno nnxennx
293
. Kpome roro,
na npnmepe corpynnuecrna c ynxan mt nnnm, xax rocyapcrno yunnoct ncnontsonart
sapyexntx nnrennexryanon nx nontmennx cnoero npecrnxa, uro nnocnecrnnn craner nnonne
otuno npaxrnxo n CCCP.
Hpnes ynxan n PCuCP nerom 1921 r. xasancx t xnnennem ynnnrentntm, ecnn t ne
px ocroxrentcrn. Aceopa eme o penonmnnn nontsonanact n Poccnn orpomntm ycnexom
(racrponn npoxonnn n 1904, 1905, 19071908, 1913 rr.), tna nnuno snaxoma co mnornmn
npecrannrenxmn poccncxo xyntrypt. uro eme nemanonaxno, ynxan tna penonmnnonepxo
n ncxyccrne n ocrarouno ananrmpncrnuntm n eccrpamntm uenonexom. Kpome roro, nocne
norepn ere n 1913 r. ona crpemnnact n ropxune rouxn n 1913 r. axe paorana mececrpo
na Fanxanax
294
. B penepryape ynxan yxe tnn Mapcentesa, Cnanxncxn mapm, xoropte
onnctnannct conpemennnxamn xax penonmnnonnte no yxy. B nauane 1920-x roon ona
nnrencnnno ncxana nosmoxnocrt npoonxart cnom nearornuecxym paory, no ne cmorna
peannsonart +ry nem n Enpone.
Ha raxym nororonnennym nouny nonano npnrnamenne monooro conercxoro rocyapcrna,
xoropoe ncxonno or nonnpea crpant n Honone H. F. Kpacnna, ynnenmero ynxan na
xonnepre n anrnncxo cronnne n nauane 1921 r.
295
3arem onontno tcrpo npomen nepno
cornaconannx, tno nonyueno oopenne A. B. Hynauapcxoro nocne xoncyntrann c

292
Cm.: vurau H., Maroveea. A. P. Pyccxne nn Aceopt ynxan n ee nocnenne rot no upannnn / nep.
c anrn. M.: Mocxoncxn paoun, 1995. C. 2526; Maree I. Mocxoncxax mxona Aceopt ynxan (19211949) //
Hamxrnnxn xyntrypt: Honte orxptrnx. Hnctmennocrt. Hcxyccrno. Apxeonornx. Exeronnx / cocr. T. F. Knxsencxax.
M.: Hayxa, 2004. C. 329331.

293
Cm.: oauroea E. B. Hcxyccrno nnxennx n pyccxo xyntrype xonna XIX nexa 1920-x roon: or
+crernuecxo nen x neonornuecxo ycranonxe: nc oxr. ncr. nayx. M., 2004; Cupomruua H. E. Cnoonoe
nnxenne n nnacrnuecxn ranen n Poccnn. M.: HHO, 20112012.

294
Bocnomnnannx cuacrnnnoro uenonexa. Cre]anna mnrpnenna Pynena n crynx mystxantnoro nnxennx
Ienraxop n oxymenrax Henrpantnoro mocxoncxoro apxnna-mysex nnuntx copann / anrop-cocr. A. A. Kan. M.:
Hs-no Inanapxnna Mocxnt, 2007. C. 658.

295
Maree I. Vxas. cou. C. 456.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 90
ronapnmamn, n rom uncne c B. H. Hennntm
296
, n nor yxe n nmne 1921 r. ynxan oxasanact n
Mocxne, uro crano neoxnannocrtm axe nx camoro anropa npnrnacnrentntx renerpamm n ee
apec, napxoma npocnemennx Hynauapcxoro
297
.
Acyp nponcxoxmero n ror ncropnuecxn momenr nnxoro ne cmyman. Hpnrnacnrt
mnponym snamennrocrt nx oyuennx rtcxun nponerapcxnx ere, ne nmex npn +rom nn
nomemennx, nn cpecrn, nn nnxrno nporpammt, nn nenn cymecrnonannx noonoro saneennx,
na raxoe espaccycrno ne cornacnncx t, noxany, nn onn pyxononrent rocyapcrna. Ho n
crpane rora ouent ocrpo croxn nonpoc o pasnnrnn ]nsnuecxo xyntrypt nponerapnara
298
,
xoropax nocnpnnnmanact ropaso mnpe, uem npocro ]nsxyntrypa
299
, a raxxe nonpoc o pasnnrnx
opasonannx. B ncxyccrne noxa eme rocnocrnonan ananrap, onycxammn peannsannm xpane
cmentx ne; n omecrnenno xnsnn napnn nnmpannsm, npoxnnxnmncx n ypntx ncxyccnxx.
Kpome roro, ynxan n Poccnn anno yxe nocnpnnnmanact xax cnmnon cnoot
300
, ee nen
oxasann nnnxnne na pasnnrne anera, pamarnuecxoro rearpa
301
, na cosanne mnorouncnenntx
nnacrnuecxnx cryn
302
. Hourn c camoro nauana nosnnxnonennx rocyapcrna ncran nonpoc o
]opmnponannn nonoro conercxoro uenonexa
303
, xoropt onxen trt nocnnran no-nonomy.
Ho cneyer yunrtnart n ro, uro npnrnamenne ynxan ncxonno n ontme crenenn ns
c]ept nonnrnxn
304
. 3ro oruacrn nornepxamr oxymenrt no oprannsannn ee nepntx nyx
xonnepron n noxpe 1921 r., npnypouenntx x uernepro roonmnne penonmnnn. Hynauapcxn,
axrnnno xoaracrnonanmn o ntenennn ener, oxcnxn, uro n ene ynxan sannrepeconant
rpn Hapxomara: Hapxomnnen, Bnemropr n Hapxomnpoc, xoropte nocranonnnn oxastnart
ncxuecxoe nnnmanne ynxan, npnnnmax no nnnmanne coopaxennx mexynapono nsnecrnocrn
axrepa
305
.
Hynauapcxn coecrnonan n ntenennm no mxony oconxxa na Hpeuncrenxe, 20, n

296
Roslavleva N. P. Prechistenka 20: The Isadora Duncan School in Moscow// Dance Perspectives. 1975. Vol. 16.
Winter. P. 8. Cm. raxxe: PIAHH. u. 1604. 3ennncxn Kopnenn Hmnnanonnu. On. 1. E. xp. 137. H. 27.

297
Maree I. Vxas. cou. C. 330.

298
Cm.: oauroea E. B. Vxas. cou.

299
Grant S. Physical Culture and Sport in Soviet Society: Propaganda, Acculturation, and Transformation in the
1920s and 1930s. Routledge: Taylor & Francis Group, 2013. P. 14.

300
Souritz E. Isadora Duncans Influence on Dance in Russia // Dance Chronicle. 1995. Vol. 18. No. 2. P. 283.

301
Souritz E. Isadora Duncan and Prewar Russian Dancemakers // The Ballets Russes and Its World. New Haven; L.:
Yale University Press, 1999. P. 98115.

302
Cm.: Cvpu E. B. Mocxoncxne crynn nnacrnuecxoro ranna // Ananrap n rearp 1910-1920-x roon / orn. pe.
I. u. Konanenxo. M.: Hayxa, 2008. C. 384429; Sourits E. Isadora Duncan Influence on Dance in Russia;
Cupomruua H. E. Vxas. cou.; Muc.ep H. Bnauane tno reno. Pnrmonnacrnuecxne +xcnepnmenrt nauana XX nexa.
Xopeonornuecxax naoparopnx IAXH. M.: Hcxyccrno XXI nex, 2011.

303
Studemann N. Dionisos in Sparta. Isadora Duncan in Russiand. Eine Geschichte von Tanz und Korper. Bielefeld:
Transcript Veglag, 2008; Grant S. Op. cit.; Cupomruua H. E. Vxas. cou.

304
Souritz E. Isadora Duncan's Influence on Dance in Russia. P. 288.

305
IHTM. u. 152. Maxapon B. B. On. 206. oxymenrt no ycrpocrny neuepon-xonnepron Aceopt ynxan.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 91
noopy ocnyxnnammero nepconana. B uacrnocrn, nmenno on npnrnacnn na onxnocrt
npexropa mxont H. H. Bneepa, ctrpanmero ontmym pont n antnemem coxpanennn n
noepxannn mxont, a nosxe nanncanmero memyapt xax o Ecennne
306
, rax n o ynxan nropte
tnn onynnxonant na anrnncxom xstxe n Anrnnn n CBA n cepenne 1960-x roon
307
.
Hynauapcxn oxcnxn norom, uro, xoneuno xe, uyncrnonan nexoropym neymecrnocrt
orxptrnx mxont n Mocxne. Bo-nepntx, on cunran, uro nyumne rot Aceopt ynxan
nosan, no-nroptx, nonce ne tn ynepen, uro antnemne marn name xyntrypno paort,
xora camte rpynte ]ast optt nosan, noyr no nnnnxm, connaammnm c +crernuecxnmn (n
opnrnnane +crercxnmn. E. P.) neanamn Aceopt
308
. Ho rem ne menee nem noepxan n
yxe n anrycre 1921 r. onynnxonan n Hsnecrnxx onontno npocrpannym crartm Hama rocrtx,
nanonnennym rpecxyunmn penonmnnonntmn oxcnennxmn, nouemy ynxan npnexana n Poccnm.
E, xax pexomy rnny camoro nonnnnoro xyoxnnxa, npernr ra armoc]epa, xoropo sacrannxmr
tmart xaxoro uenonexa ntnemnne ypxyasnte rocnoa onarnenme, oronenno, pasopenno,
tmame nenanncrtm n pasouaponannem ypxyasno Enpont
309
. Taxnm opasom,
nponaranncrcxn momenr npncyrcrnonan yxe c camoro nauana, xora nao tno oocnonart
neoxonmocrt oprannsannn mxont n crpane c anexo ne nyume +xonomnuecxo cnryanne.
Hynauapcxn oxcnxer nent ynxan, xoropax nexnr n onacrn nearornuecxo Aceopa
ynxan anno yxe xnnxercx cnoero poa penonmnnonepom n onacrn nocnnrannx ere, rnanntm
opasom ]nsnuecxoro n +crernuecxoro
310
.

Hapxom cnxstnaer nem orxptrnx mxont (nx uero eme n ror momenr ne tno nnxaxnx
peantntx nepcnexrnn) c connantno penonmnne n c nenosmoxnocrtm nocnnrtnart ere
no-nonomy n crapom ypxyasnom mnpe. ynxanoncxax pe]opma ocranercx ncera
]anracrnuecxnm nnerouxom n xpannne ypxyasnoro omecrna, noxa pe]opma +ra ne cenaercx
uacrtm ome nepecrpoxn mxont, uro nosmoxno rontxo c connantno penonmnne
311
.
Taxnm opasom, nerpyno samernrt, uro c camoro nauana rocyapcrnennte myxn ntrannct
oxcnnrt napoy neoxonmocrt npnrnamennx rannonmnnt, nouepxnyrt ee rnynnnym cnxst c
napoom, ee penonmnnonnym cymnocrt n nanpxxennym opty c npornnnmnm ypxyasntm
omecrnom. Ocoenno annte mornnt cnntnt n crarte H. C. Korana, xoropt n 1921 r. croxn y
ncroxon cosannx IAXH, a sarem cran ee npesnenrom
312
. Emy yanoct c]opmynnponart uertpe


306
Lueoep H. H. Bcrpeun c Ecennntm. M.: Conercxn nncarent, 1966.

307
Shneider I. I. Isadora Duncan, the Russian Years. L.: Macdonald, 1968.

308
Aceopa. Iacrponn n Poccnn: c. cr. / cocr. T. C. Kacarxnna. M.: Aprncr. Pexnccep. Tearp, 1992. C. 368.

309
Aceopa. Iacrponn n Poccnn: c. cr. / cocr. T. C. Kacarxnna. M.: Aprncr. Pexnccep. Tearp, 1992. C. 389.

310
Aceopa. Iacrponn n Poccnn: c. cr. / cocr. T. C. Kacarxnna. M.: Aprncr. Pexnccep. Tearp, 1992. C. 293.

311
Aceopa. Iacrponn n Poccnn: c. cr. / cocr. T. C. Kacarxnna. M.: Aprncr. Pexnccep. Tearp, 1992. C. 194.

312
Iocyapcrnennax (cnauana Poccncxax) axaemnx xyoxecrnenntx nayx nayuno-nccneonarentcxoe
yupexenne (19211930) n Mocxne, ntcmn nenrp nayunoro ncxyccrnoneennx cm.: Iocyapcrnennax Axaemnx
xyoxecrnenntx nayx. M., [1925]. C. 2. Cm. raxxe: Kouopamiee A. H. Poccncxax Axaemnx Xyoxecrnenntx Hayx
// Hcxyccrno. Xypnan Poccncxo Axaemnn Xyoxecrnenntx Hayx. 1923. A 1. C. 407449; Axaemnx
xyoxecrnenntx nayx // Heuart n penonmnnx. Xypnan nnreparypt, ncxyccrna, xpnrnxn n nnnorpa]nn. 1922. Kn.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 92
ocnonntx rouxn conpnxocnonennx ynxan n conercxoro rocyapcrna: ona ntmna ns napoa,
ncera oponact c xpncrnancxnm ornomennem x reny n c ypxyasntm ncxyccrnom, a camoe
rnannoe xorena nocnnrtnart nonoro uenonexa, cnoonoro or ypxyasntx oxon, xoroptmn
enponecxoe memancrno cxontnano ncxxn cnoont noptn uenonexa
313
. Anrop raxxe
ormeuaer, uro ncxyccrno ynxan nonnyer, xax pen penonmnnonno rpyt
314
n uro
rnopuecxne crpemnennx ee cosnyunt ecnpeentntm samtcnam penonmnnn
315
. upast ona
nnerncree pyro uepeymrcx c nayxoopasntmn oxcnennxmn nonnono npnpot nnxennx,
cnxsanntmn c reopnxmn camo ynxan
316
, openonmnnonntmn nnraramn ns Posanona n
no+rnuecxnmn rnmnamn n uecrt paspymennx craporo mnpa.
Crartx Korana tna nepeneuarana n nne npencnonnx x pommpe nnxenne xnsnt,
coepxame mann]ecr ynxan
317
n nporpammy nepnoro xonnepra 7 noxpx, n xoropt tnn
nxnmuent ncrynnrentnoe cnono A. B. Hynauapcxoro, Hnrepnannonan, Becrax Harernuecxax
cnm]onnx n Cnanxncxn mapm uaxoncxoro n eme onn Hnrepnannonan yxe c ontmo
rpynno nororonnenntx n reuenne rpex mecxnen ere
318
.
Korany nropnr nepeono xypnanncr Mnxann Kontnon. On ne rontxo yexaer conercxnx
nme n rom, uro rannonmnna ropnr xenannem orart naxonnennoe mnnnnonam nme c
none n ]apnx, xoroptm onxna trt nosnpamena nepnoponax paocrt uenoneuecxo nnxcxn,
yxpaennax n saraennax n anerntx mxonax
319
, no n ]opmynnpyer mtcnt, uro n moryue
rxxeno pnrmnxe, n cuacrnnno nocrynn penonmnnonntx macc pasne ne n +rom ntcmee
ouaponanne name penonmnnn n rnasax mnpa?
320
. 3ect on xnno npnnnxaercx x oxcnennm
neoxonmocrn cosannx ro spennmno ]nsnuecxo xyntrypt, xoropax nnocnecrnnn
nonnornrcx n maccontx napaax +noxn crannnnsma.
Tannonmnna orneuaer pyxononrenxm rocyapcrna nsanmnocrtm. Ee saxnnennx 1921 r.
nponnxnyrt uyncrnom penonmnnonnoro pomanrnuecxoro noptna. Hacroxmn xommynncr
espasnnuen x xape, xonoy n ronoy n x marepnantntm crpaannxm. Kax pannne xpncrnancxne
myuennxn, onn xnnyr nexmn n npocro ne sameuamr ocrantnoro
321
, nncana ona no

1. nnapt-mapr. C. 331; stx neme. unnoco]nx n rymannrapnte nayxn n pyccxo-nemenxnx nayuntx cnxsxx 1920-x
roon: http://dbs.rub.de/gachn/index.php?pg=17&r0=2&l=ru (ara opamennx 11.03.2013).

313
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 241.

314
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 237.

315
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 241.

316
Duncan Is., Cheney Sh. The Art of the Dance. N.Y.: Theatre Arts, Inc., 1928. P. 54; Jowitt D. Images of Isadora:
The Search for Motion // Dance Research Journal. 1985. Vol. 17. No. 2. P. 27.

317
vurau A. nnxenne xnsnt. Hsanne mxont ynxan. M., 1921.

318
Roslavleva N. P. Op. cit. P. 13.

319
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 236.

320
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 237.

321
Duncan I., Rosemont F. Isadora Speaks: Uncollected Writings & Speeches of Isadora Duncan. San Francisco: City
Lights Book, 1981. P. 68.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 93
nneuarnennem or omennx c ontmennxom H. Honocxnm, xoropt sannmancx nocnnrannem
nonoro conercxoro uenonexa, ocnontnaxct na ]nsnuecxo nororonxe monoexn. Hnn:
pyccxnx ne ouent nonnmamr. Onn moryr ne nmert ocrarouno et, no onn aconmrno
ynepent, uro ncxyccrno, opasonanne n mystxa onxnt trt ecnnarnt nx ncex
322
.
H ecrnnrentno, nnannponanoct, uro mxona ynxan yer ecnnarno nx yuamnxcx. 3ro
crano onnm ns ycnonn npnesa Aceopt n Poccnm
323
. Ho ouent cxopo xnsnt nnecna
xoppexrnnt. Bo-nepntx, nmecro xenanno rtcxun nponerapcxnx ere tno napano ncero 40
ponno crontxo xponare nmemanoct n omexnrne
324
. H uro ropaso xyxe ncxope nocne
orxptrnx nonoro yuenoro saneennx, xoropoe cocroxnoct 3 exapx 1921 r., n ]nnancono
nomomn mxone tno orxasano, n ynxan npnxonnoct npoxnnxrt uyeca nsoperarentnocrn,
urot otnart pona n ey nx ere. B anpene 1922 r., xora noepxxa amepnxancxo
oprannsannn nomomn APA npexparnnact, nauancx naop n nnarnym rpynny
325
. B oxrxpe 1923 r.
npecca ormeuaer, uro ns 50 uenonex rontxo 35 yuarcx ecnnarno
326
.
Bxona ocnontnanact na npnnnnnax nancnona n orptna ere or nenaronpnxrnoro
nnnxnnx ponrene, xax n ne npetymne mxont, re yuamnxcx norpyxann n armoc]epy
xpacort n rapmonnn. Hpnnnnnt c]opmnponannct eme n 1904 r., xo npemenn orxptrnx nepno
nemenxo mxont n Ipmnenante o nnx ocrannna cnon cnnerentcrna ee ntnycxnnna Hpma
ynxan, n antnemem npnemnax out n nomomnnna Aceopt, enncrnennax ns mecrn nepntx
yuennn, pemnnmnxcx conponoxart rannonmnny n Poccnm
327
.
Hrax, npannrentcrno ntennno no mxony nyx+raxnt oconxx na Hpeuncrenxe, 20, n
nauane XX n. npnnanexanmn anepnne Fontmoro rearpa A. Fanamono n ee cynpyry,
uaeropronny, A. Vmxony. Homemennx nopaxann noopaxenne npnuynnno cmectm amnnpa n
poxoxo n cnyxnnn xpxo nnnmcrpanne nantmenno ypno cxnonnocrn x orarcrny pyccxoro
ypxyasnoro nnreptepa
328
, uro, c ono cropont, nnoxo nxsanoct c yoro poccncxo
ecrnnrentnocrtm, no c pyro ntstnano neotxnonennt nocropr oyuanmnxcx
329
,
ocnoonnmnxcx or rxror nexnrporo nocnenoennoro tra.
Hauano 1920-x roon onontno ypnoe npemx xax nx conercxoro rearpa n nenom, rax n
nx pasnnrnx ranna
330
. B crpane npononrcx axe rannenantnax Onnmnnaa, xoropym

322
vurau H., Maroveea. A. P. Vxas. cou. C. 63.

323
Maree I. Vxas. cou. C. 329.

324
Roslavleva N. P. Op. cit. P. 12.

325
Maree I. Vxas. cou. C. 359.

326
Maree I. Vxas. cou. C. 367.

327
Duncan Irma. Duncan Dancer; an Autobiography. Middletown, Conn.: Wesleyan University Press, 1966. P. 29.

328
vurau H., Maroveea. A. P. Vxas. cou. C. 62.

329
Maree I. Vxas. cou. C. 343; Roslavleva N. P. Op. cit. P. 13.

330
Cm.: Cupomruua H. E. Vxas. cou.; Muc.ep H. Vxas. cou.; Cvpu E. B. Mocxoncxne crynn; Studemann N.
Op. cit; Souritz E. Moscow's Island of Dance, 19341941 // Dance Chronicle. 1994. Vol. 17. No. 1. P. 192. O
netnanom noeme nnrepeca x ranny nncan conercxn mnm n npenoanarent nanromnmt Anexcanp Pymnen n
neonynnxonanntx, no rem ne menee uacro nnrnpyemtx nccneonarenxmn ranna nocnomnnannxx (PIAHH. u. 2721.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 94
oprannsonan A. A. Cnopon, anrop xnnrn Conpemennt ranen
331
n axrnnnt exrent
Xopeonornuecxo naoparopnn IAXH
332
. B xpynntx ropoax nenepoxrno nonynxpnt rannt
sapyexnoro nponcxoxennx, raxne xax ]oxcrpor
333
, uro nnonne coornercrnyer yxy n+na n
noxa ocoenno ne npecneyercx. Paoramr mnorouncnennte crynn nnacrnuecxoro ranna,
naunnamrcx ceptesnte nccneonannx n c]epe nnxennx noome n ranna n uacrnocrn
334
.
Ho nonoy mxont ynxan n npecce neyrcx ypnte ncxyccnn. V nee ecrt n cnon
samnrnnxn, n npornnnnxn. Kaxoe nynnunoe ntcrynnenne yuamnxcx ntstnaer cnopt, a uncno
+rnx ntcrynnenn, cornacno onynnxonanno n 1926 r. rannne, neyxnonno pacrer: or 10 n
1922 r. o 108 n 1925 r.
335

Hasnannx crare n Herporpacxo npane nocne racrpone mxont n Herporpae n anrycre
1922 r. ronopxr camn sa cex: Fontmax paocrt, Haxnyno cnexnm nerepxom. npocro
oroxnyn nocne axaemnuecxo nosenort, mxona ynxan npexpacnoe naunnanne, xoropoe
ncxuecxn nao noepxnnart n npnnercrnonart, nnmyr monote xoppecnonenrt
336
. Beuep
nastnamr xyoxecrnenntm ortxom nocne manentxnx n ontmnx rearpantntx neprenon n
xaaxon
337
.
Ho ecrt n npornnnnxn mxont. Fanernt xpnrnx A. Bontncxn n cenrxpe 1922 r. ocyxaer
xax nearornuecxym cncremy ynxan, rax n nnacrnuecxym nannrpy rannonmnnt. nnxennx,
xoroptm oyuamr ere, on nastnaer manepno-nstcxanntmn, apncroxparnuecxn-ntuypntmn,
ecremnepamenrntmn, nourn nnm]arnuecxnmn. On cunraer, uro +ra mxrxo-stxax,
xoxernnno-ntmmaxcx, es merannnuecxoro xapxaca nnyrpn nnacrnxa, c naccnnnocrtm
napasnrapntx pacrenn, moxer no saxonam oparnoro pe]nexca rontxo ocnanrt ncnxnxy
nopacrammero noxonennx, npnnnrt x ne nxnt ronyc neno nyntcannn n nxonen
napannsonart axrnnnocrt, paronennoe nauano nocnnrannx ere, n ro npemx xax nx
nocnnrannx cranonxrcx axryantntmn mopannsnponanne n reponsannx uenoneuecxo ymn
338
.
Hsanne 3pennma nonecrnyer o nnauennom nonoxennn mxont, onnctnax
neomcrnennym nepasepnxy (mxony nepeamr ns Inannpo]opa n Inanconnoc
339
), nnmencxoe
cymecrnonanne nearoron; coomaercx, uro nononnna yuennxon pacnyment, napant nnarnte

Pymnen (3xxnn) A. A. Iot n Kamepnom rearpe. 1960. On. 1. E. xp. 35. C. 57; Mnnynmee npoxonr npeo mnom.
1964. On. 1. E. xp. 34).

331
Cuoopoe A. Conpemennt ranen. M.: Hepnnna, 1922.

332
Cm.: Muc.ep H. Vxas. cou. C. 59.

333
Studemann N. Op. cit. S. 112122.

334
Cm.: Cupomruua H. E. Vxas. cou.; Muc.ep H. Vxas. cou.

335
Maree I. Vxas. cou. C. 397.

336
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 284.

337
Maree I. Vxas. cou. C. 362.

338
Maree I. Vxas. cou. C. 362.

339
Maree I. Vxas. cou. C. 359.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 95
yuennxn nmecro nnx
340
.
Bce +ro sacrannxer H. H. Bneepa samnmartcx n oxastnart, uro nepnt ro n mxone
npomen c ontmo nontso xax nx yuennxon, rax n nx crpant n nenom. Mano roro, uro sa ro
ern npeopaxent, crann neysnanaemtmn, oxpennn, no eme nemanonaxno, uro mxona nonyunna
mexynaponym nsnecrnocrt n nmecre c ne nxrt npnrnamenn ntcrynnrt sa rpannne: n
napnxcxom Tpoxaepo, Fepnnne, Ocrene (na Onnmnnay), Honone n CBA
341
.
Ouepeno nexo n o]opmnennn xyntrypno nonnrnxn rocyapcrna cranonnrcx 1923 r. C
ono cropont, na XII cese PKH() npnnnmaercx pemenne o ncnontsonannn rearpa nx
cncremarnuecxo maccono nponarant nen optt sa xommynnsm, n or rearpantnoro ncxyccrna
yxe naunnamr rpeonart reponxn
342
. C pyro axrnnno paoraer Xopeonornuecxax
naoparopnx IAXH no pyxonocrnom A. A. Cnopona n A. H. Hapnonona, xoropax sannmaercx
nayuntm nccneonannem nnxennx, a raxxe cnyxnr npnexnmem nx pasnnuntx nnacrnuecxnx
cryn, ncxope nepeneenntx na nenerantnoe nonoxenne
343
. Honyrunxn noxa xnnxmrcx rnanno
onopo conercxo nnreparypt, rax xax nponerapnar neocrarouno xyntrypen
344
, no saro
naunnamr nosnnxart anrnsanante nacrpoennx, xoropte K. Knapx, nanpnmep, cnxstnaer c
nopaxennem penonmnnonnoro noccrannx n Iepmannn n oxrxpe-noxpe
345
. Kpome roro, xonen
roa osnamenonan nneennem nnart sa oyuenne n nysax
346
, a raxxe enom uertpex no+ron,
cpen xoroptx Cepre Ecennn, myx ynxan.
Bxona ynxan npoonxaer oportcx sa cymecrnonanne. Hxrnanart nnarntx yuamnxcx n
neuepnxx rpynna npnnocxr nexoropt oxo, a nerom na saropono aue neyrcx oroponte
paort, n pesyntrare xoroptx yuamnecx sanacamr nx cex na ncm snmy xapro]ent. Cpecrn
nnxaxnx, no mxona nnyrpn cex xnner nonno xnsntm
347
.
B npecce noxnnxercx nce ontme cxenrnuecxnx orstnon xax o camom ncxyccrne
amepnxancxo rannonmnnt, rax n o ee mxone. ynxan nce eme noxastnaer nam +monnn
rapmonnuecxoro uenonexa Ho rapmonnuecxnx nme cosaer cpea. Taxo cpet renept
ner, n nnxaxne ncropnuecxne nocnponsneennx na ]eepnuecxo noxnaxe ne cosayr nontx
+nnnnon, nnmer xpnrnx B. Apon
348
.
Onaxo n anrycre 1923 r., nocne nosnpamennx ynxan ns Amepnxn, npecca cnona payercx

340
Bxona Hsaopt ynxan. 3pennma. 1922. A 17. Hnr. no: IHTM. u. 152. On. 342352.

341
Maree H. Vxas. cou. C. 364.

342
uoroe B. Tearp n npemx: or Oxrxpx o nepecrpoxn. M.: CT, 1991. C. 105.

343
Muc.ep H. Vxas. cou. C. 109.

344
K.apr K. Cranonnenne conercxo xyntrypt //Amepnxancxax pycncrnxa. Bexn ncropnorpa]nn nocnennx ner.
Conercxn nepno. Anronornx. Camapa: Hs-no Camapcxoro yn-ra, 2001. C. 149.

345
K.apr K. Cranonnenne conercxo xyntrypt //Amepnxancxax pycncrnxa. Bexn ncropnorpa]nn nocnennx ner.
Conercxn nepno. Anronornx. Camapa: Hs-no Camapcxoro yn-ra, 2001. C. 152.

346
uoroe B. Vxas. cou. C. 101.

347
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 286.

348
Aceopa. Iacrponn n Poccnn. C. 288.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 96
nnyrpenne cnxsn Aceopt c conercxo neonorne net arnrannonnax xamnannx, xoropym
nenontno nponena rannonmnna na cnoe ponne n nontsy ontmennsma n n pesyntrare xoropo
tna nnmena amepnxancxoro rpaxancrna, nonyunnact nnonne yauno nx Conercxoro
rocyapcrna: ynxan nepnynact n Poccnm, c xoropo ona cex cunraer yxonno cnxsanno. Ee
nex o cnoonom, rapmonnunom nocnnrannn yxa n rena n xpacore moxer, no ee mnennm, narn
xopnn rontxo n Poccnn, ormeuaer xypnan Oronex
349
. A opasonarentnax cncrema ynxan
cnona npnsnaercx xpane nonesno. Bsxrt enoro nponerapcxoro peenxa n cenart ns nero
soponoe, paocrnoe cymecrno +ro ontmax sacnyra
350
, nnmer anernt xpnrnx B. Hnnnr n
rasere Hpana nocne noxptcxoro ntcrynnennx crynex n Tearpe 3nmnna n Mocxne.
nx mxont ynxan 1924 r. npx nn cran t naronpnxrntm net n +rom roy, nocne
cmeprn Hennna, nponcxoxr ontmne nsmenennx n c]epe xyntrypt. Xorx n ror momenr eme ne
tno xcno, n xaxom nanpannennn ona yer nsmenxrtcx
351
, onaxo saxptnoct nsarentcrno
Bcemnpnax nnreparypa, Hynauapcxn npnsnan rearpt nnrartcx nasa x Ocrponcxomy,
nauannct nanaxn na IHHH
352
n IAXH nx nasnann paccannxamn sananoenponecxoro
ncxyccrna
353
, a 26 anrycra ntmen exper ocoo xomnccnn Mocxoncxoro orena naponoro
opasonannx (MOHO) Mocconera o nnacrnuecxnx crynxx. B annom oxymenre npennctnanoct
saxptrt onee ecxrn nsnecrntx cryn, a n pyxonocrno crynn ynxan nnecrn xommynncra nx
nponeennx nonnrnpocnernrentcxo paort
354
.
Onaxo naroapx H. H. Honocxomy nerom 1924 r. mxona ynxan sanoentnaer cee npano
na antnemym xnsnt nentx rpn mecxna Hpma ynxan c yuamnmncx mxont paoramr na
Kpacnom cranone, oyuax penonmnnonntm rannam necxontxo coren nponerapcxnx ere
355
. B
xonne oyuennx ncx nponeccnx n xpacntx rynnxax, pacnenax Hnrepnannonan, ner co cranona
na Hpeuncrenxy, 20, re c anxona nm nropnr Aceopa
356
. Ocentm roro xe roa ynxan crannr
necxontxo penonmnnonntx rannen na mystxy nsnecrntx necen:

Cmeno, ronapnmn, n nory, Pas, na, rpn nnonept mt, Monoax rnapnx,
Kysnent, ynnymxa, Bapmanxnxa, Rnte nnonept
357
. Ee nnrepec renept nceneno

349
.K. Bosnpamenne Aceopt ynxan // Oronex. 1923. 26 anrycra. Hnr. no: IAXH. u. 152. On. 342352.

350
Hpana. 1923. A 286. 21 noxpx. Hnr. no: Hnnnr (Hnanon) Bnxrop Herponnu. PIAHH. u. 2694. On. 2. E. xp.
18. H. 83.

351
K.apr K. Vxas. cou. C. 148.

352
Iocyapcrnennt nncrnryr ncropnn ncxyccrn nayuno-nccneonarentcxoe n ntcmee yuenoe saneenne n
Canxr-Herepypre Herporpae Hennnrpae, cymecrnonanmee n 19121931 rr.

353
K.apr K. Vxas. cou. C. 151152; o ncropnn IAXH cm.: Bru+euro P. H. Axaemnx Xyoxecrnenntx nayx n
xonrexcre xyntrypno nonnrnxn 19211929: anrope]. nc xan. ncr. nayx. M.: PIIV, 2007.

354
Muc.ep H. Vxas. cou. C. 109.

355
Maree I. Vxas. cou. C. 379.

356
Maree I. Vxas. cou. C. 378.

357
vurau H., Maroveea. A. P. Vxas. cou. C. 177.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 97
cocpeorounnaercx na rpyontx nnxennxx n nponeccax optt, ocnooxennx, a ranen
oxonuarentno npenpamaercx n nanromnmy nnn mnmopamy
358
.
B Poccnn ynxan yxe cosana necxontxo rannen cnauana n 1921 r. na mystxy nyx +rmon
Cxpxnna, c nomomtm xoroptx ona ntpasnna yxac nepe ronoom n Hononxte, sarem na
noxoponntx mapma nocne cmeprn Hennna n 1924 r. Ho cemt penonmnnonntx necen crann
npnsnanno xnaccnxo n no ce ent ncnonnxmrcx conpemenntmn ynxanncrxamn no ncem mnpe.
Ores ynxan na 3ana cran n 1924 r. nensexen. Hoepxxn mxona ne nonyuana,
racrponn rannonmnnt no crpane ne npnnocnnn aconmrno nnxaxnx cpecrn. H nor yxe n xonne
cenrxpx 1924 r. cocroxnnct ycnemnte ntcrynnennx yuennn n Kamepnom n Fontmom rearpax,
xoropte Aceopa conpononna rpycrntmn cnonamn o rom, uro nm neuero ecrt n neuem nnarnrt
sa +nexrpnuecrno
359
.
3aro xpnrnxa nocne ynnennoro yxnantno saxnetnaercx or nocropra. Hsnecrnx
ormeuamr, uro ncx nporpamma ntepxana n crporo penonmnnonnom yxe. Peannsm nepexnnann
npoxonr xpacno nnrtm uepes nce ncnonnenne
360
. Paoun spnrent nouepxnnaer, uro
cncremy ynxan nyxno npnmenxrt mnpe, npnrxrnnax x oyuennm ee npnemam BCEX
nponerapcxnx ere Paoune esycnonno onenxr mxony ynxan n saxorxr, urot nx ern crann
raxnmn xe necentmn, xnsnepaocrntmn n sopontmn, xax yuennnt mxont ynxan. 3ro nonoe
naunnanne nyxno ncxuecxn noepxnnart, cenan ero onnm ns nnon maccono paort cpen
nponerapcxnx ere
361
. Taxnm opasom, ns onenox ntcrynnenn mxont mt nnnm, uro na
nonecrxy nx ntxonr rpeonanne peannsma n ncxyccrne, naop neoxonmtx erxm xauecrn n
]opmnponanne maccono paort.
Aceope ynxan yxe ne cyxeno nepnyrtcx n Poccnm, a mxona ocraercx na noneuenne
Hpmt ynxan n H. H. Bneepa, mnoro racrponnpyer n cosaer nnacrnuecxne cranaprt nx
maccontx npasnecrn
362
. B 1926 r. ona nepenmenonana n Crynm nmenn Aceopt ynxan, n
cnacaer mxony or saxptrnx rontxo ro, uro ona esnr no Cnnpn, a sarem n no penonmnnonnomy
Knram (1927).
Hocne rparnuecxo cmeprn Aceopt ynxan n Hnnne n cenrxpe 1927 r. nnont
nonnmaercx nonna omecrnennoro nnrepeca xax x camo ynxan, rax n x ee mxone; cnycrx ro
no npecearentcrnom Hynauapcxoro cosaercx Komnrer no ynexoneuennm namxrn ynxan n
npononrcx neuep ee namxrn n Fontmom rearpe
363
.
Kpnrnxn onxrt ncnomnnamr n o mxone, xorx nnmyr o ne yxe c oronopxamn, ntsnanntmn
neonornuecxnmn npnunnamn, xax, nanpnmep, A. H. Hapnonon, pyxononnmn nmecre c

358
Daly A. Done into Dance: Isadora Duncan in America. Middletown, Conn.: Wesleyan University Press, 2002;
Puroea E. B. Hanromnma n rnopuecrne Aceopt ynxan // Axaemnx nanromnmt: reopnx n npaxrnxa: c. cr. / orn.
pe. E. B. Mapxona, T. R. Cmnpnxrnna. M.: Mnrrent-npecc, 2011. Btn. 1. C. 1930.

359
Maree I. Vxas. cou. C. 384.

360
Maree I. Vxas. cou. C. 383.

361
Maree I. Vxas. cou. C. 384.

362
Teoep B. A. ynxan n Conercxo Poccnn // Bonpoct rearpantnoro ncxyccrna: c. nayu. cr. / orn. pe.
P. A]anacten. M.: IHTHC, 1977. C. 354377.

363
Ioonmnna cmeprn A (ne samerxn ns nensnecrntx raser); Maxapon B. B. Aceopa ynxan. Btpesxn ns
raser. IHTM. u. 152. On. 342352. N 252504/4291-4301.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 98
A. A. Cnopontm Xopeonornuecxo naoparopne IAXH. 3ra mxona, sa mecrt ner cnoero
cymecrnonannx, ocranaxct necxontxo nsonnponanno or mnpoxoro ]nsxyntrypnoro nnxennx,
npoonxana neycranno cnom paory no nnnnn xyoxecrnennoro nocnnrannx
364
.
antnemym cyty mxont onxrt moxno nasnart ntxnnannem: c racrpone n CBA n
19281930 rr. crynxn nosnpamamrcx es Hpmt, sarem no pyxonocrnom M. Fopncono n
H. Bneepa nnnort o saxptrnx n 1949 r. mnoro esxr no Conercxomy Comsy. B +ror nepno x
nocranonxam npnnnexamrcx xopeorpa]t H. Hyxnn, K. Ionesoncxn, B. Fypmecrep n
H. xocon. B nocranonxax npoonxaercx rpyonax n reponuecxax rema noxastnamrcx axe
noennte nonnrn Anexcanpa Marpocona n 3on Kocmoemtxncxo.
Touxy n exrentnocrn mxont crannr crartx A. Anncnmona, onynnxonannax n 1949 r.
n rasere Conercxoe ncxyccrno, n xoropo paccmarpnnaercx rnernopnoe nnnxnne espontx
xocmononnron na conercxym +crpay. Anrop nacroxrentno pexomenyer nepecmorpert n
exrentnocrt crynn ynxan, nponarannpymmym onesnennoe, exaenrcxoe ncxyccrno,
sanesennoe n namy crpany ns Amepnxn, anexoe no cnoemy cymecrnyer ocnon peanncrnuecxoro
naponoro ncxyccrna
365
. Vuennnt mxont nocne saxptrnx paorann n pasntx c]epax, a n
1963 r. nontrannct nosponrt mxony. Ho ns Mnnncrepcrna xyntrypt tn nonyuen cypont
orner: Hnacrnuecxn ranen xax pasnonnnocrt xopeorpa]nuecxoro ncxyccrna oprannuno nomen
n ncxyccrno xnaccnuecxoro ranna yrparnn cnoe snauenne nx conercxoro spnrenx oranax
onxnoe na onpeenennom ncropnuecxom +rane ne cunraem nenecoopasntm oprannsannm
crynn nnacrnuecxoro ranna
366
.
Hontrxn nepeocmtcnnrt xax rnopuecrno, rax n nearornuecxym paory ynxan n nosnee
conercxoe npemx tnn onontno poxnmn n neyxnmxnmn, no nx nentsx neoonennnart.
Conercxn rearpone B. A. Teep n xonne 1970-x roon, no cyrn ena, peannnrnpyer mxony na
Hpeuncrenxe: B rpynte nx crpant nn ona [ynxan] orxptna mxony-nancnonar nx ere
paounx, npnomax nx x rpyy, x yuee, x mnpy npexpacnoro. B mxone nocnnrtnann uyncrno
xonnexrnnnsma, npnnnnann nantxn onpxrnocrn, oecneunnann nnrannem n oexo
367
.
Cymecrnonanne mocxoncxo mxont ynxan orpasnno npaxrnuecxn nce crann nepexoa or
penonmnnonnoro pomanrnuecxoro noptna, cnocrnennoro monoomy rocyapcrny, x ero
mpoxparnsannn n neonornsannn. Corpynnuecrno PCuCP/CCCP c amepnxancxo rannonmnne
pasnnnanoct xax na ]one mnpoxoro ]nsxyntrypnoro nnxennx, cnxsannoro c npocnemennem n
osoponnennem nponerapcxnx macc, rax n na ]one nontmennoro omecrnennoro nnrepeca x
ranny, xoropt tn ntsnan pacxpenomennem rena, ocnooxennem uenonexa or npnntuntx
connantntx ycnonnocre. Kpome roro, nayunoe nsyuenne nnxennx, n antnemem
rpanc]opmnponanmeecx n nccneonanne rpya, raxxe tno nemanonaxno cocrannxmme ro
nount, na xoropo cymecrnonana mocxoncxax mxona ynxan.
Hepexo x neonornuecxn npannntnomy ncxyccrny nnxennx, x maccontm mapmam na
napaax, x nosneennm na nteecran xnaccnuecxoro anera, a raxxe opta c sanantmn
nnnxnnxmn n +crercxnmn nstcxamn n c]epe ncxyccrna, ]opmnponanne conercxo nearornxn
nce +ro ntrecnnno mxony na nepn]epnm conercxo xnsnn, a sarem n nonnocrtm ns

364
Hapuouoe A. Aceopa ynxan // Kpacnax nnna. 1927. Hnr. no: IHTM. u. 152. On. 342352.

365
Maree I. Vxas. cou. C. 445.

366
Maree I. Vxas. cou. C. 451.

367
Teoep B. A. Vxas. cou. C. 376.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 99
omecrnennoro cosnannx. Ho ror ]axr, o xaxo crenenn uyonnmno n necnpanennno
nponsomno +ro ntrecnenne, nopaxan axe xon]opmncrcxn nacrpoenntx exrene xyntrypt.
Hanpnmep, nnreparypone K. H. 3ennncxn n 1962 r. nororonnn crartm O xopeorpa]nuecxom
nacnenn Aceopt ynxan. B ne, cctnaxct na Hporpammy KHCC, npnammym ontmoe
snauenne ncecroponnemy pasnnrnm uenonexa, on oxastnan, uro ncxyccrno ynxan, xoropomy
annonponan Hennn n xoropoe oxasano ontmoe nnnxnne na pasnnrne conercxoro anera n
xyoxecrnenno rnmnacrnxn, ne moxer n ne onxno trt satro
368
.
Mocxna +ro ropo uya n myuennuecxoro Pacnxrnx nonnra, oponontno nonxroro
Poccne pan Fyymero. uenoneuecxax yma craner raxo npexpacno, raxo naropono n
nennxo, xax nmxm ne rpesnnoct co npemen Xpncra
369
, nncana ynxan, rax n ne ynnen, uem
oepnynact npexpacnax xommynncrnuecxax nex concem ncxope nocne ee rparnuecxo rnenn n
1927 r.
H o cnx nop nonnax ncropnx mxont ynxan n Mocxne eme ne nanncana, xorx n 1975 r. na
3anae tna onynnxonana paora ncropnxa anera H. Pocnanneno Hpeuncrenxa, 20
370
, a n
2005 r. na pyccxom xstxe ntmna ynnxantnax noopxa mnorouncnenntx oxymenron n
nocnomnnann, copannax n npoxommenrnponannax pnrancxnm yuentm I. Maxneem
371
. B
2008 r. n Honone nsant nocnomnnannx ono ns yuennn mxont
372
. Ho nce xe mnorne acnexrt
cymecrnonannx cront neotunoro opasonarentnoro npoexra ynxan n Conercxo Poccnn
ocramrcx eme ne nccneonanntmn.

Rmxona E., 2013

Bepa Bepesuua. Dnonmuun qopu akckypcuouuo pao1m n Re1porpape
Reuuurpape n nepnoe nocnepenonmuuouuoe pecn1une1ue

3xcxypcnonnax paora npecrannxna coo snaunmoe xnnenne n xyntrypno nonnrnxe
monooro ontmenncrcxoro rocyapcrna. B +ror nepno +xcxypcnonnoe eno, axrnnno
noepxnnaemoe pyxononrenxmn xyntrypnoro ]ponra, nonyunno ocot pasmax, ocoenno n
Herporpae Hennnrpae n Mocxne. nx oecneuennx ero meronuecxo n marepnantno ast n
+rnx ropoax cosanannct mnorouncnennte +xcxypcnonnte crannnn, nccneonarentcxne
nncrnryrt, npononnnct xon]epennnn n cemnnapt, ntnycxanact meronuecxax nnreparypa.
Hecmorpx na camotrnocrt xnnennx, ocoennocrn oprannsannn naponoro npocnemennx nepntx
ner conercxo nnacrn orpasnnnct n peannxx +xcxypcnonno paort, xax n xanne not. Ho+romy
nx nsyuenne moxer art npecrannenne o ocoennocrxx xyntrypno nonnrnxn conercxoro
rocyapcrna n nenom.


368
PIAHH. u. 1604. 3ennncxn Kopnenn Hmnnanonnu. On. 1. E. xp. 137. H. 30.

369
Maree I. Vxas. cou. C. 332.

370
Cm.: Roslavleva N. P. Op. cit.

371
Cm.: Maree I. Vxas. cou.

372
Dikovskaya L., Hill G. M.-F. In Isadora's Steps. The Story of Isadora Duncan's School in Moscow, Told by Her
Favorite Pupil. Sussex, UK: Book Guild Publishing, 2008.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 100
Hponema oprannsannn +xcxypcnonnoro ena n 1920-e rot neonoxparno sarparnnanact
nccneonarenxmn. uame ncero n ]oxyce nnnmannx anropon oxastnanact ncropnx orentntx
nncrnrynn: +xcxypcnonntx ecrecrnenno-nayuntx crannn
373
, Herporpacxoro +xcxypcnonnoro
nncrnryra
374
. Ftnn nsyuent n cytt rex npecrannrene pyccxo +xcxypcnonno mxont,
xoropte corpynnuann c +rnmn oprannsannxmn
375
. Hpenpnnnmanact raxxe nontrxa cosart
omym xaprnny oprannsannn +xcxypcnonno paort n crpane, no ncnecrnne mnpoxoro
reorpa]nuecxoro oxnara ona nonyunnact mosanuno n neonopono. Ocnonno axnenr tn
cenan na onncannn nenrpantntx +xcxypcnonntx opranon, a mecrnte ocrannct nourn es
nnnmannx, n noromy nncrnrynnonantnax ncropnx +xcxypcnonnoro ena na ceronxmnn ent
nmeer mnoxecrno entx nxren.
Ocoennocrtm pasnnrnx +xcxypcnonnoro ena n nocnepenonmnnonnt nepno crano
nxnmuenne ero n cncremy rocyapcrnenntx opranon npocnemennx. C ono cropont, +ror
nponecc xnnxncx nnonne oprannuntm npoonxennem npepenonmnnonnoro +rana pasnnrnx
+xcxypcnonno paort. Tax, eme n nauane XX n. crann nosnnxart pasnnunte nerocyapcrnennte
oprannsannn, coecrnonanmne pasnnrnm +xcxypcnonnoro meroa (x npnmepy, Komnccnx no
oprannsannn opasonarentntx +xcxypcn no Poccnn npn Mocxoncxom orenennn Poccncxoro
omecrna rypncron). C pyro pasnnrnm rocyapcrnenntx +xcxypcnonntx nncrnrynn,
esycnonno, cnococrnonan xax nnrepec pyxononrene xyntrypnoro ]ponra, npoxnnennt x
+xcxypcnonnomy meroy, rax n ro, uro nepnonauantno emy ornonnact naxnax pont n
npocnemenuecxnx nporpammax. Homnmo roro, nosnnxnonennm ocotx yupexenn,
sannmammnxcx oprannsanne +xcxypcn, cnococrnonann n peannn nearornuecxo paort
(orcyrcrnne uerxnx nporpamm, nexnarxa nocon n r. n.).
Cnennantnte crpyxrypt, sannmammnecx nonpocamn oprannsannn +xcxypcnonno paort,
noxnnnnct n cocrane Hapxomnpoca yxe n nepnte nocnepenonmnnonnte rot. Opranom, xoropt
onxen tn pyxononrt nce +xcxypcnonno paoro n Herporpae, crana 3xcxypcnonnax
xomnccnx, cosannax n ]enpane 1919 r. npn Konnernn enno rpyono mxont Komnccapnara
naponoro npocnemennx Comsa xommyn cenepno onacrn (CKCO). Bnocnecrnnn ona tna
npeopasonana n 3xcxypcnonnym (c 1923 r. Kononnantno-+xcxypcnonnym) cexnnm orena
connantnoro nocnnrannx Herporpacxoro ryepncxoro orena naponoro opasonannx (IyOHO).
Bo rnane +ro crpyxrypt croxnn naprnnte xapt. Hepnonauantno ee nosrnannxna
B. P. Menxnncxax, yunrentnnna, ncrynnnmax n 1905 r. n naprnm ontmennxon n nceneno
nocnxrnnmax cex penonmnnonno exrentnocrn. Hepememym na cnyxy n Mocxny
Menxnncxym cmennna E. K. 3amtcnoncxax, crapax penonmnnonepxa
376
, xax ee xapaxrepnsyer

373
Bo.roe B. C. Ha repnncrom nyrn npocnemennx: ns ncropnn nonornuecxnx crannn // Becrnnx
Iepnenoncxoro ynnnepcnrera. 2008. N 9. C. 7080.

374
Koue:ui A. M. K ncropnn Iymannrapnoro orena Herporpacxoro nayuno-nccneonarentcxoro
+xcxypcnonnoro nncrnryra (19211924 rr.) // 3rnorpa]nx Herepypra Hennnrpaa. CH., 1994. Btn. 3. C. 5063;
C+upuoea A. I. Hs ncropnn oreuecrnenno +xcxypcnonno mxont: Herporpacxn (Hennnrpacxn)
+xcxypcnonnt nncrnryr (19211924 rr.) // Becrnnx PIIV Cepnx Hcropnuecxne nayxn. Pernonantnax ncropnx.
Kpaeneenne. 2012. A 6 (86). C. 5878.

375
Ha annt momenr cymecrnyer onontno mnoro paor o ocnonononoxnnxax +xcxypcneneennx: o
H. M. Ipence: Baxpo+eeea O. B. yxonnoe ennenne. K nsyuennm rnopuecxo norpa]nn H. M. Ipenca. CH., 2005;
Kaeauoeu: B. C. H. M. Ipenc ncropnx n xpaene // H. M. Ipenc n nerepyprcxoe xpaeneenne. CH., 2010. C. 715;
o H. H. Annn]epone: ooruu A. H. H. H. Annn]epon: Marepnant x nonnnorpa]nn // Annn]eponcxne urennx. H.,
1989. C. 923; o F. E. Paxone: Hvruua T. A. Fopnc Enrentennu Paxon. H., 1970; n p.

376
Paroe B. E. Ha xnsnennom nyrn. T. 1. CH., 2011. C. 673.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 101
onn ns ocnonononoxnnxon +xcxypcnonno mxont F. E. Paxon, xoropym sarem cmennn
H. A. Kysnenon. Ha nepntx nopax c cexnne mnpoxo corpynnuann n npecrannrenn crapo
nnrennnrennnn: yuente-ecrecrnonet npo]eccop H. H. Honxncxn (ronapnm npecearenx) n
npo]eccop M. H. Pnmcxn-Kopcaxon, cexperapt Axaemnn nayx, npo]eccop C. u. Ontenypr,
ncropnx ncxyccrna B. . Kyparon n p. Onaxo ocentm 1921 r. n cnxsn c nauanmnmncx
]nnancontmn rpynocrxmn cocran Cexnnn ypesann o rpex uenonex
377
, uro cenano noonoe
corpynnuecrno sarpynnrentntm.
Kax yxastnanoct n Honoxennn o +xcxypcnonno cexnnn 1920 r., ona tna oprannsonana
nx coecrnnx pasnnrnm n npaxrnuecxo oprannsannn +xcxypcnonnoro ena n mxonax npn
Konnernn ETB
378
. B uncno ee saau nxonnn paspaorxa +xcxypcnonntx nnanon n mapmpyron
nx mxon, oprannsannx nexnn n xypct nx nororonxn pyxononrene +xcxypcn, nsanne
xypnanon n xnnr, nocnxmenntx +xcxypcnonnomy eny. Ho, noxany, camtm naxntm
nanpannennem paort crana oprannsannx +xcxypcnonntx crannn, nponemt xoroptx nanonee
uacro ocyxannct na saceannxx Cexnnn
379
. 3xcxypcnonnte crannnn, xax opasno ntpasnncx
onn ns neymnx +xcxypcneneon nauana XX n., ecrecrnone F. E. Paxon, npecrannxnn coo
yexnma, re mxontnnxn mornn t oroxnyrt n noxopmnrtcx no npemx noesox n mornn t
oecneunrt +xcxypcnxm ontrnoe pyxonocrno na mecrax, rax xax yunrenx mxon ne ymenn necrn
+xcxypcn
380
. Otuno, ncnomnnan Paxon, +ro tno aunoe nomemenne, ocrarouno
npncnoconennoe x romy, urot pasmecrnrt na ortx 3040 yuamnxcx n naxopmnrt nx ropxunm
sanrpaxom
381
. Homnmo cronono n nomemennx nx nounera npn crannnxx oprannsontnannct
xannert n naoparopnn nx npopaorxn conpaemoro na +xcxypcnxx marepnana
382
.
3ect nao ormernrt, uro nnnnnarnna cosart cnennantnte yupexennx, na ase xoroptx
moxno tno t oprannsonart ecrecrnoneuecxne +xcxypcnn, nosnnxna eme o penonmnnn.
Bonnornrt ee n xnsnt nontrancx ynnexanmncx nexmn ecrecrnenno-nayunoro npocnemennx
yuent-necone B. u. Montenrayep. B 1910 r. n Hannoncxe na cocrnennte entrn on
oprannsonan nonornuecxym crannnm Hpaxrnuecxn nncrnryr npnpooneennx,
npecrannxnmym coo ncnomorarentnoe mxontnoe yupexenne. B npocymecrnonanmem rpn roa
nncrnryre oxono 50 nopocrxon no pyxonocrnom Montenrayepa nsyuann mecrnym npnpoy, a
nnocnecrnnn noonax asa tna ocnonana yuentm n Hapcxom Cene
383
.
Fnaroapx crapannxm corpynnxon 3xcxypcnonno cexnnn, n onee ncero


377
Ho.ucru H. H. 3xcxypcnonnax cexnnx cexropa connantnoro nocnnrannx Herporynapopasa n
+xcxypcnonnte crannnn sa nocnenee npemx // 3xcxypcnonnoe eno. 1921. N 23. C. 184.

378
Ho.ucru H. H. Ontr nono oprannsannn +xcxypcnonnoro ena n mxonax. 3xcxypcnonnax cexnnx n
+xcxypcnonnte crannnn // 3xcxypcnonnoe eno. 1921. A 1. C. 5.

379
HIA CH. u. 2552. On. 1. . 2913. Hporoxont saceannx +xcxypcnonno cexnnn orena connantnoro
oecneuennx.

380
Paroe B. E. Vxas. cou. C. 671.

381
Paroe B. E. Vxas. cou. C. 671.

382
Ho.ucru H. H. Ontr nono oprannsannn +xcxypcnonnoro ena n mxonax. C. 5.

383
Bo.roe B. C. Vxas. cou. C. 71.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 102
H. H. Honxncxoro, n nepnte nocnepenonmnnonnte rot nosnnxaer nenax cert raxnx
oprannsann. Becno 1919 r. orxptnamrcx nepnte mecrt ecrecrnenno-nayuntx crannn,
ycrpoenntx n mecrax, xoropte npecrannxnn nnrepec n ecrecrnenno-nayunom ornomennn n
naxonnnct or ropoa ne antme necxontxnx ecxrxon xnnomerpon
384
, r. e. n Hannoncxe,
ercxom Cene, Haxre, Cecrpopenxe, Herepro]e n npn Kamennoocrponcxom centcxoxosxcrnennom
nncrnryre
385
.
Cert +xcxypcnonntx crannn tcrpo pacmnpxnact. K necne 1921 r. ecrnonano yxe 16
crannn: ecxrt ecrecrnenno-nayuntx, ne mopcxnx n uertpe rymannrapntx
386
. Bo nropo
nononnne 1921 r. n cnxsn c ocoennocrxmn nono +xonomnuecxo nonnrnxn paora
+xcxypcnonntx crannn n snaunrentno crenenn napymnnact. Oxono nononnnt crannn tno
saxptro, a na ocranmnxcx pesxo coxparnnn mrart. Taxoe nonoxenne ntsnano rpenory nme,
croxnmnx y ncroxon +xcxypcnonnoro ena. Hpecrannrenn crapo nnrennnrennnn ntrannct
narn onot nx roro, urot ne onycrnrt antnemero coxpamennx ]nnancnponannx. Onnm
ns rnanntx aprymenron tna cctnxa na ocoennocrn nono mxont. Hocranonxa +xcxypcnonnoro
ena necomnennt xostpt nx rpyono mxont, nnmer npo]eccop Honxncxn, cpocnrt
ero, r. e. orxasartcx or +xcxypcnonnoro meroa, pannocnntno orxasy or npana mxont
nastnartcx rpyonom
387
.
Hensnecrno, xaxoe nnnxnne noonte crartn nmenn na pyxononrene xyntrypnoro
]ponra, no nocrenenno cert +xcxypcnonntx nncrnrynn cnona crana pacrn. B 1923 r. paorann
yxe 12 crannn
388
. unnanconoe nonoxenne na crannnxx n n ro npemx, onaxo, ocrannxno xenart
nyumero
389
. Hnmt x cepenne 1920-x roon upesntuano xaracrpo]nunoe nonoxenne n
xosxcrnennom ornomennn na nexoroptx crannnxx yanoct nemnoro ynyumnrt
390
.
K cepenne 1920-x roon ntxnnncx n onn ns neocrarxon oprannsannonno crpyxrypt
+xcxypcnonno paort. Crano nonxrno, uro cymecrnymmne saroponte +xcxypcnonnte
crannnn Iyono, paorax no npenmymecrny nerom n naxoxct anexo sa ropocxo uepro, ne n
cocroxnnn ocnyxnrt norpenocrn nerporpacxnx mxon
391
. nx pemennx +ro nponemt n
]enpane 1924 r. tna orxptra Henrpantnax nocrannnx, xoropax onxna tna oennnrt

384
Paroe B. E. Vxas. cou. C. 671.

385
Ho.ucru H. H. Ontr nono oprannsannn +xcxypcnonnoro ena n mxonax. C. 5.

386
HIAHH CH. u. 27. On. 1. . 21. Cneennx o exrentnocrn 3xcxypcnonno cexnnn c 1 oxrxpx 1920 no 1
anpenx 1921 r. H. 54.

387
Ho.ucru H. H. 3xcxypcnonnax cexnnx cexropa connantnoro nocnnrannx Herporynapopasa C. 185.

388
Paroe B. E. Vxas. cou. C. 672.

389
Hnnmcrpanne +romy moryr cnyxnrt xoaracrna, nanpannxemte n Kononnantno-3xcxypcnonnym cexnnm
Hennnrpacxoro IyOHO saneymmnmn crannn. B ono ns nnx, nanpnmep, coepxnrcx npocta o npecrannennn
Haprononcxo +xcxypcnonno crannnn 12 cnanenntx ype epenten nx crponrentcrna saopa, rax xax crannnn tn
xpane neoxonm marepnan (HIA CH. u. 2552. On. 1. . 1113. Xoaracrno n Kononnantno-3xcxypcnonnym
cexnnm HIOHO or 20/X 1924 r. H. 33).

390
HIA CH. u. 2552. On. 1. . 1518. H. 73.

391
HIA CH. u. 2552. On. 1. . 1519. Hpoexr oprannsannn ropocxo nearornuecxo nocrannnn IyOHO. H.
39.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 103
paory saropontx crannn. Ona, noono pyrnm crannnxm, nena paory n rpex nanpannennxx:
ocymecrnnxna nepenororonxy nearoron, yuacrnonana n oprannsannn narypanncrnuecxoro
nnxennx cpen monoexn, cnaxana mxont marepnanamn n +xcnonaramn nx yronxon xnno
npnpot n nncrpymenramn no ncnontsonannm
392
.
Taxnm opasom, x 1926 r. ]ynxnnonnponano mecrt crannn: ne nenrpantnte
Henrpantnax mxontnax crannnx rymannrapntx +xcxypcn n Fnocrannnx n uertpe nm
nounnxnmnxcx saropontx: Crpentnnncxax, Hannoncxax, Haprononcxax n Haxrnncxax.
Hocrenenno, onaxo, paora +xcxypcnonntx crannn cnopaunnaercx. Hocnenne cneennx,
xoropte yanoct onapyxnrt, ornocxrcx x 1927 r. Konxperno art n uerxo oosnauenntx
npnunn saxptrnx mxontntx +xcxypcnonntx crannn ntxnnrt n oxymenrax ne yanoct. Anrop
ncceprannn, nocnxmenno ncropnn +xcxypcnonnoro ena, K. M. Hncnon cunraer xonnom
cymecrnonannx cern +xcxypcnonntx crannn 1930 r., xora Henrpantnax ontrno-noxasarentnax
asa Hapxomnpoca (n Mocxne), noono pyrnm +xcxypcneneuecxnm crpyxrypam, cnnnact c
rypncrnuecxo oprannsanne (Henrpantno ercxo +xcxypcnonno-rypncrnuecxo crannne),
nocne uero ]axrnuecxn npexparnna cnoe cymecrnonanne n oxcnxer +ro rem, uro n nono,
xecrxo n oxsarentno mxontno nporpamme, npnnxro n 1930 roy, ne tno mecra
+xcxypcnxm
393
.
3xcxypcnonnax cexnnx IyOHO n +xcxypcnonnte crannnn, cosannte npn ne, sannmannct
oprannsanne +xcxypcn ncxnmunrentno nx mxontntx rpynn. 3xcxypcnonno paoro c
nnemxontntmn rpynnamn saneonana nepnonauantno +xcxypcnonnax cexnnx nnemxontnoro
noorena Hapxomnpoca CKCO, rpanc]opmnponanmaxcx sarem n +xcxypcnonnym cexnnm
nnemxontnoro orena Herporpacxoro IyOHO, a nnocnecrnnn n 3xcxypcnonnt nooren
Iynonnrnpocnera. Hpn nem tnn cosant rpn xomnccnn no paspaorxe nporpamm n nnanon
+xcxypcnn: ecrecrnenno-nayunax, rymannrapnax n rexnnuecxax, a raxxe Henrpantnax
+xcxypcnonnax asa (H3F) Iynonnrnpocnera. Bosrnannxna H3F naprnnax paornnna
3. B. Kpacnyxa, corpynnuann c ne xax nonnrnpocnerunxn, rax n cnennanncrt pasnnuntx
onacre (ecrecrnone A. u. Fenxen, ncropnx T. uepennnna n p.). H3F ntnonnxna re xe
]ynxnnn, uro n mxontnte +xcxypcnonnte crannnn. B neennn 3xcxypcnonno ast naxonnnct
uertpe npnroponte crannnn: rpn ecrecrnenno-nayunte n ona rymannrapnax, oprannsonannte
nx paort c nnemxontntmn rpynnamn
394
.
He cronr, onaxo, ymart, yro crpyxrypa oprannsannn +xcxypcnonnoro ena npecrannxna
coo uerxo ntcrpoennym nepapxnunym cncremy. Homnmo noorena Honnrnpocnera n cexnnn
npn orene connantnoro nocnnrannx (Connoca) cymecrnonan eme px +xcxypcnonntx
oprannsann. Hourn ononpemenno c meponpnxrnxmn no oprannsannn +xcxypcnonntx crannn n
oxrxpe 1918 r. nosnnxna 3xcxypcnonnax cexnnx npn Mysenom orene Hapxomnpoca CKCI, a c
noxpx 1918 r. ee corpynnxn crann npononrt +xcxypcnn no 3pmnraxy n Pyccxomy mysem
395
.
Hocrenenno reorpa]nx +xcxypcn pacmnpxnact. Corpynnxn cexnnn crann conponoxart

392
HIA CH. u. 2552. On. 1. . 1519. Hepnt ro paort Hennnrpacxo nearornuecxo nocrannnn
(ntpesxa). H. 83.

393
Hucoe K. M. 3xcxypcnn xax xomnonenr xyntrypno-npocnernrentno nonnrnxn n nepnoe ecxrnnerne
conercxoro rocyapcrna: nc xan. ncr. nayx. M., 2001. C. 136.

394
Kpacuvxa J. 3xcxypcnonnte nonpoct n exrentnocrt H3FH // Cnyrnnx +xcxypcanra. 1925. A 1. C. 34.

395
Auuqepoe H. H. Hs ym o tnom. M., 1992. C. 407.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 104
rpynnt n 3rnorpa]nuecxn myse, n napante sant 3nmnero nopna, n Bynanoncxn n
Rcynoncxn oconxxn, n Enarnnoocrponcxn nopen. Hpononnnct raxxe +xcxypcnn no ynnnam
ropoa n n npnropot: ercxoe Ceno, Iarunncxn nopen, Herepro] n Hannoncx. B 1918 r.
corpynnxn Mysenoro orena nponenn +xcxypcnn nx 2150 mxontnnxon, a n 1921 r. +xcxypcnn
nocernnn yxe onee 39 rtc. yuamnxcx
396
. Homnmo nponeennx +xcxypcn, cornacno
cnnerentcrny corpynnuanmero c cexnne H. M. Ipenca, paornnxn crannnn sannmannct
pemennem upesntuano mnpoxoro xpyra nonpocon oprannsannn +xcxypcnonnoro ena. Hmn
nsyuannct reopernuecxne nonpoct meronxn +xcxypcn, conpancx marepnan no
monymenrantno, xyntrypno n xyoxecrnenno ncropnn Herporpaa n nnxamnx
oxpecrnocre, rmarentno mrynponannct namxrnnxn na ynnnax Herporpaa n n rnanntx ero
xpannnnmax, cocrannxnnct, npecrannxnnct n ocyxannct oxnat no orentntm nonpocam
+xcxypcneneennx, cncremarnuecxn nororannnnannct nonte pyxononrenn +xcxypcn
pasnnunoro rnna, ntpaartnannct nnant pasnnuntx nnon +xcxypcn nx ntcmnx n nnsmnx
crynene omeopasonarentno mxont n axe ntcme mxont <> paspaartnancx nnan
+xcxypcnonntx nsann n conpancx marepnan nx cocrannennx nyrenonrene, onncann,
xaranoron, copann meronuecxnx copnnxon, nponsnonnnct +xcxypcnonnte pasnexn n
naxnte nenrpt n nynxrt +xcxypcnonnoro nsyuennx Poccnn na cenepe, unrannct nexnnn no
+xcxypcnonnomy eny n npnnnmanoct yuacrne n ycrpannanmnxcx pasnnuntmn yupexennxmn
+xcxypcnonntx xypcon
397
. Taxnm opasom, tn cosan napannennsm mexy exrentnocrtm
cexnnn npn mysenom orene n +xcxypcnonntmn oprannsannxmn npn Connoce n Honnrnpocnere.
3xcxypcnonnax cexnnx npn Mysenom orene tna saxptra n 1921 r., a na ee ocnone tn
cosan rymannrapnt oren Herporpacxoro +xcxypcnonnoro nncrnryra (H3H). He
ocranannnnaxct nopono na exrentnocrn H3H
398
, ormernm, uro nepnonauantno nncrnryr
nnannponanoct orxptrt xax ntcmee nearornuecxoe yuenoe saneenne c nccneonarentcxnm
orenom nx nayuno paspaorxn nponem +xcxypcneneennx. Taxo npoexr, onaxo, xax
ormernn H. M. Ipenc, ncrpernn conpornnnenne n mocxoncxnx nenrpax
399
. Vuent
npenonoxnn, uro npnunno neoopennx npoexra crano xenanne oprannsonart cncremy
+xcxypcnonno paort n Herporpae no opasy n noonm nenrpantno, re yxe cymecrnonan
nayuno-nccneonarentcxn nncrnryr.
Ornomenne pyxononrene xyntrypnoro ]ponra x nonomy oprany tno c]opmynnponano
na cocroxnmemcx n oxrxpe 1921 r. conemannn unenon Hayuno-meronuecxo cexnnn
Iocyapcrnennoro yuenoro conera, n xoropom npnnnmann yuacrne H. K. Kpyncxax,
M. H. Hoxponcxn n A. A. xonron. Btcrynammne ocoo nouepxnnann npaxrnuecxne nyxt,
xoropte onxen tn yonnernopxrt nncrnryr, ntcrynax sa coxpamenne pamox, nameuenntx nx

396
exrentnocrt Mysenoro orena no oprannsannn mxontntx +xcxypcn // 3xcxypcnonnoe eno. 1921. A 23.
C. 206210.

397
Ipeec H. M. O paore rymannrapnoro orena Herporpacxoro +xcxypcnonnoro nncrnryra. HIAHH CH. u.
53. On. 1. . 46. H. 51.

398
Paore +ro oprannsannn nocnxment ne coepxarentnte crartn: Koue:ui A. M. K ncropnn
Iymannrapnoro orena Herporpacxoro nayuno-nccneonarentcxoro +xcxypcnonnoro nncrnryra (19211924 rr.);
C+upuoea A. I. Hs ncropnn oreuecrnenno +xcxypcnonno mxont: Herporpacxn (Hennnrpacxn)
+xcxypcnonnt nncrnryr (19211924 rr.).

399
Ipeec H. M. Vxas. cou. H. 53.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 105
nayuno paort n ormeuax, uro yuente saaun ne ecrt saaun nncrnryra
400
. B rex xe
yrnnnrapntx nenxx yapntm na +rom conemannn nocranonnnn cunrart
+xonomnxo-rexnnuecxn ]axyntrer, a ocrantnte ]axyntrert pasnnrt nocrontxy, nocxontxy onn
conpnxacamrcx c saauamn ero
401
.
3xcxypcnonnt nncrnryr orxptncx xax nccneonarentcxoe yupexenne npn
Axaemnuecxom nenrpe. Bosrnannna H3H yxe ynomnnanmaxcx namn 3. B. Kpacnyxa, a x paore
tn npnnneuen px npecrannrene crapo nnrennnrennnn. B rymannrapnom orene paorann
18 uenonex, mnorne ns xoroptx xnnxnnct npnsnanntmn cnennanncramn +xcxypcnonnoro ena
402
.
Hpocymecrnonan H3H neonro. Herom 1924 r. ero oennnnn c Hearornuecxnm nncrnryrom n
Hearornuecxnm myseem n Hncrnryr nayuno nearornxn, re paora nepecrana trt cront
nnrencnnno, a mnorne corpynnxn oromnn or en.
Hpenpnnnmannct n nontrxn npeoonert napannennsm n paore nncrnrynn, npnuem
nnnnnaropamn sect tnn camn corpynnxn +xcxypcnonntx crpyxryp. 3xcxypcnonnt nooren
Honnrnpocnera, xax ormeuanoct n ono ns crarte n xypnane 3xcxypcnonnoe eno, n nepnym
ouepet crpemnncx yperynnponart +ro eno [+xcxypcnonnym paory] n nenrpannsonart ero n
onnx pyxax. Tam xe enanoct cmenoe saxnnenne o orcyrcrnnn +xcxypcn co nspocntmn nne
+xcxypcnonnoro noorena
403
. Ono, onaxo, tno xnno npexenpemenntm. B 1923 r.
nosrnannxnme H3F 3. B. Kpacnyxe nnont npnmnoct nouepxnyrt neoxonmocrt
nenrpannsannn +xcxypcnonnoro ena
404
.
Konxypenramn nonnrnpocnerunxon n oprannsannn +xcxypcnonno paort tnn corpynnxn
xyntrorena Hennnrpacxoro ryepncxoro conera npo]eccnonantntx comson (HTCHC). Bo
nropo nononnne 1920-x roon ornomennx mexy nymx neomcrnamn crann nanpxxenntmn. Kax
coomann oecnoxoennte corpynnxn H3F n oxnano sanncxe n Hennnrpacxn coner,
HICHC nauan npnnnexart nexoroptx pyxononrene nenocpecrnenno, a raxxe ocymecrnnxrt
nororonxy oprannsaropon +xcxypcn es npnnneuennx x xaxomy t ro nn tno yuacrnm
Fast
405
.
Hoxasarenen n pyro oxymenr, n xoropom nnnt nontrxn npeoonert nexoropt
oprannsannonnt xaoc n +xcxypcnonno paore, sanncxa o neoxonmocrn oennennx
+xcxypcnonnoro ena n Hennnrpae, ornocxmaxcx xo nropo nononnne 1920-x roon
406
.
Hensnecrnt anrop ntpasnn osaouennocrt rem, uro +xcxypcnonnoe eno n Hennnrpae o cnx
nop ne nmeno onpeenennoro ennoro nenrpa, n pesyntrare uero ero nocranonxa ocrannxer
xenart nyumero. Tem camtm n oxymenre oocnontnanact neoxonmocrt cosannx ennoro

400
HIAHH CH. u. 53. On. 1. . 46. H. 30.

401
HIAHH CH. u. 53. On. 1. . 46. H. 30.

402
Ipeec H. M. Vxas. cou. H. 50.

403
Hs npaxrnxn noorena nonnrnpocnera sa 1920 r. // 3xcxypcnonnoe eno. 1921. A 1. C. 110.

404
Kpacuvxa J. K nonpocy o nocranonxe +xcxypcnonnoro ena cpen nspocntx // Kommynncrnuecxoe
npocnemenne. 1923. N 3. C. 88.

405
B mpo cexnnn naponoro npocnemennx Hennnrpacxoro conera (or +xcxypcnonno-nexropcxo ast). HIA
CH. u. 2552. On. 1. . 2521. H. 177.

406
HIA CHF. u. 2552. On. 1. . 1520. H. 8992.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 106
oprana, xonrponnpymmero +xcxypcnonnym paory. Taxnm opranom, no mnennm anropa, morna
crart nocroxnnax xomnccnx npn Honnrnpocnere. B cnyuae cosannx raxo oprannsannn ee saaun
cocroxnn t n ntpaorxe rneporo (eccnopnoro no coepxannm) +xcxypcnonnoro nnana,
oprannsannn nsyuennx Hennnrpaa no paonam, erantno paspaorxe nenoro pxa
+xcxypcnonntx rem n npopaorxe nponsnocrnenntx +xcxypcn na ]apnxn n sanot n
+xcxypcn n otennocrt (ptnxn, nanxn n r. n.). Hoonax xomnccnx rax n ne tna cosana.
3xcxypcnonnoe eno, onaxo, nce xe tno nenrpannsonano, no yxe n 19301931 rr. n no
snamenem Omecrna nponerapcxoro rypnsma
407
.
Taxnm opasom, nncrnrynnonantnax oprannsannx +xcxypcnonnoro ena na nporxxennn
1920-x roon xapaxrepnsonanact cnoxnocrtm, pasnernnennocrtm n uacrtmn nsmenennxmn.
Orcyrcrnonano uerxoe pacnpeenenne saau mexy crpyxrypamn, nx ]ynxnnn uacro
ynnponannct, uro ntstnano cnoero poa xonxypennnm mexy nexoroptmn +xcxypcnonntmn
crpyxrypamn. Ho+romy neoxonmocrt nenrpannsannn +xcxypcnonnoro ena nouepxnnanact
corpynnxamn +xcxypcnonntx oprannsann, a ne tna nee pyxononrene xyntrypnoro
]ponra, ocymecrnnenno na pyexe 1920-1930-x roon. Pasnernnennocrt cncremt
+xcxypcnonntx crpyxryp, uacroe nepecrpyxrypnponanne, a raxxe orpannuennocrt
]nnancnponannx nce +ro enano cncremy +xcxypcnonno paort anexo or conepmennoro
mexannsma nonnrnuecxoro npocnemennx, xoroptm ee ntrannct npecrannrt n paorax
nosneconercxoro nepnoa. Henrpannsannx +ro c]ept oxasanact nponxronana ecrecrnenno
nornxo exrentnocrn, xoropym nao tno ynopxounrt.

Fepesnna B., 2013

Enusane1a Xpaukona. Hac1ume kuuo1ea1pm n ropm HDRA kak cnoopuoe
kynu1ypuoe npoc1pauc1no

Iopoocrue ruuomeampi uasieamm ro++ep:ecru+u. He.i ux
cvuecmeoeauu use.e:euue npuoi.u. 3ae.e:i spume. eonue
per.a+o, oc.enumi eeo nomora+u ceema, oe.vuumi eeo sevra+u
oprecmpa, coo.asuumi eeo qomoper.a+o us uauoo.ee nou.ix raopoe,
onvcmouumi rap+au spume. u einvcmumi eeo, rar rocr ooa.oeeue
eoo.i, e +vmuvm me+eui v.ui maroei ueus+euuie saoa:u
ro++ep:ecrux ruuomeampoe.
. 1929
408


Hpu onpeoe.euuu ooue xoscmeeuuo no.umuru e ruuo c.eovem
coeepueuuo omopocumi rar uenpaeu.iuie npomueonocmae.euu
ro++epuu u uoeo.oeuu e coeemcro+ ruuo. Coeemcroe ruuo +orem u
oo.ruo oimi ooxooui+ npeonpumue+.
Bcecomsuoe napmuuoe coeeuauue no ruue+amoepaquu npu HK

407
Hoponee o +ro oprannsannn n crartxx A. R. antona (aeiooe A. P. exrentnocrt Bcecomsnoro
omecrna nponerapcxoro rypnsma n +xcxypcn (OHT3) // oponontnte omecrna n Herporpae-Hennnrpae n
19171937 rr. H., 1989. C. 130151) n aant Koenxep (Koenker D. P. The Proletarian Tourist in the 1930s between
Mass Excursion and Mass Escape // Turizm: The Russian and East European Tourist under Capitalism and Socialism.
Ithaca: Cornell University Press, 2006. P. 110141), a raxxe n monorpa]nn: Op.oea H., Pp:uroea E. Maccont
rypnsm n crannncxo noncenennocrn. M.: POCCH3H, 2010.

408
Kauepac A. na mnnnnapa xyr // Knno n xnsnt. 1929. 20 noxpx. N 1.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 107
BKH(o). 1928
409


B 1920-e rot xnnorearp tn onnm ns nemnornx ocyrontx nenrpon ropoxan, re
sanoenanne xyntrypnoro npocrpancrna nponcxonno n cronxnonennn +xonomnuecxoro n
neonornuecxoro ]axropon, n xommepuecxax cocrannxmmax, ouennno, nmena npenmymecrno. B
+ror nepno raxrnxa nsanmntx ycrynox pasnnexarentntx n neonornuecxnx yupexenn
sannmana naxnoe mecro n xyntrypno nonnrnxe. B xonrexcre xyntrypno penonmnnn 1920-x
roon xnno xax onn ns camtx nonynxpntx n maccontx nnon ropocxoro ocyra ntstnano y
npecrannrene nnacrn ocot nnrepec. Knnemarorpa] paccmarpnnancx xax nonnrnuecxn
nncrpymenr, nosnonxmmn n pasnnexarentno ]opme onocnrt o mnorouncnenntx nocernrene
neonornuecxne ycranonxn nnacre. B 1919 r. xnnemarorpa]nx tna nannonannsnponana
experom Conercxo nnacrn, no +xonomnuecxne rpynocrn Ipaxancxo nont, a sarem nonannn
npemenn n+na ne nosnonxnn n xenanno mepe nnecrn xnno n conercxn nponaranncrcxn apcenan
+roro nepnoa. B ycnonnxx nepexoa x n+ny ocrpo ncran nonpoc o cyte nannonannsnponanntx
xnnonpenpnxrn npnemnema nn nepeaua xnno n uacrnte pyxn? Hocne nnrentntx ncxyccn
tno npnnxro pemenne onycrnrt ncnontsonanne uacrnoro xannrana nx pasnnrnx xnnonpoxara,
]opmantno ocranmerocx no xonrponem rocyapcrnenntx opranon. Cxnatnanact
npornnopeunnax cnryannx: naprnnte n rocyapcrnennte crpyxrypt n coornercrnnn c
npnnnnnamn n+na o]nnnantno onycxann pasnnrne uacrntx
410
xnnorearpon, paccmarpnnax nx
xax orpacnt +xonomnxn, no ononpemenno npenpnnnmann nontrxn xonrponnponart xnno xax
opyne nponarant n neonornuecxoro nosecrnnx. Vnaounoe cocroxnne xnnonpoxarno cern
ne nosnonnno rocyapcrny yepxart xonrpont na npnroxom uacrnoro xannrana. B xparuamne
cpoxn xnnonpoxar oxasancx n ontmnncrne cnyuaen n pyxax uacrntx npenpnnnmarene.
Kommepuecxn ycnex xnnorearpon xax rocyapcrnenntx, rax n uacrntx n snaunrentno
crenenn sanncen or ntopa penepryapa. B nepno n+na xnnorearpt ncnontsonann n npoxare n
ocnonnom opasnt openonmnnonno n sanano xnnonpoyxnnn, xoropte c rouxn spennx
xommynncrnuecxo neonornn ne ntepxnnann xpnrnxn n cunrannct xonrppenonmnnonntmn,
memancxnmn
411
. Ornomenne neonoron npanxmero pexnma x raxomy penepryapy tno xpane
nacropoxenntm. 3ro npoxnnxnoct n crpemnennn xonrponnponart exrentnocrt uacrntx
xnnorearpon ocrynntmn cnocoamn, +xonomnuecxnmn n amnnncrparnnntmn mepamn.
Henocpecrnennte pyxononrenn na mecrax, onaxo, paccyxann nparmarnunee. Hmenno raxo
penepryap tn xommepuecxn ntroen n nponxronan xonxypenrno opto: sapyexnte
xaprnnt nontsonannct nanontme nonynxpnocrtm y spnrene. Knnorearpt, axe
npnnanexamne rocyapcrnenntm crpyxrypam, paorann na npnnnnnax camooxynaemocrn n c
nomomtm onnaxontx npnemon yonnernopxnn sanpoct aynropnn, nrpax no saxonam ptnxa n
ncrynax n npornnopeune c cocrnenno neonorne.
B ]oxyce nccneonann, xacammnxcx xnno xax nna ocyra, oxastnamrcx penepryapnax
nonnrnxa n cnxsannte c ne ocoennocrn spnrentcxoro nocnpnxrnx. Knnorearpt rpannnonno


409
Bcecomsnoe naprnnoe conemanne no xnnemarorpa]nn npn HK BKH() 1521 mapra 1928 r. // Pyxonoxmne
nocranonnennx no xnno. Pesonmnnn n nocranonnennx HK BKH(), Bcecomsnoro naprnnoro conemannx no xnno n
Hepnoro ncepoccncxoro cnenapnoro conemannx. H.; M.: Teaxnnoneuart, 1929. C. 27.

410
uacrntmn, nnn xommepuecxnmn, ycnonno nastnannct xnnorearpt, xoropte canannct n apeny
rocyapcrnom.

411
Cm., nanp.: Knno. uro nam noxastnamr // Conercxoe ncxyccrno. N 5. 1927. C. 9192.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 108
paccmarpnnamrcx nnmt n xonrexcre nepeaun ]nntma or xnno]apnxn x spnrenm, mnnyx
cocrnenno oprannsannonnym cropony xnnoceancon
412
. Ocramrcx neonpeenenntmn camo
npocrpancrno xnnorearpa n npnnnnnt ero ]ynxnnonnponannx n nontx +xonomnuecxnx ycnonnxx.
Moxno npoxommenrnponart px xnmuentx nex n pasnnrnn nce conercxo xnnemarorpa]nn c
rouxn spennx oprannsannn xnnorearpantno cern.
Heoxonmocrt maccono noccranannnnart xnnorearpt nocne aronnn penonmnnn n
Ipaxancxo nont ntnynna rocyapcrno x caue xnnosanon n apeny. B rot n+na nsxrt ono
ns +rnx nycrymmnx nomemenn n apeny ne cocrannxno rpya, oxnnennx o raxo nosmoxnocrn
perynxpno noxnnxnnct n npecce, n ocoennocrn xnnemarorpa]nuecxo. nx +roro c
ornercrnenno oprannsanne, nnaemme xnnorearpom, saxnmuancx oronop o ero apene.
Hperenenrt sauacrym camn npenarann ycnonnx apent, n rononnax oprannsannx nmena
nosmoxnocrt ntnpart nanonee ntronte npenoxennx.
Onnm ns camtx nn]opmarnnntx ncrounnxon nx nonnmannx ycnonn paort nepntx
conercxnx xommepuecxnx xnnorearpon npecrannxmrcx oronopt na nx apeny. Hocnenne nn
pasy ne cranonnnnct oexrom orentnoro anannsa, +ror nn oxymenron npaxrnuecxn ne tn
ncnontsonan nccneonarenxmn. Ennt rnnono oronop c xnnorearpamn tn yrnepxen
Conxnno nnmt n 1926 r., o +roro xe xaxax oprannsannx nororannnnana cno oronop; na
nepntx nopax +ro tn pyxonncnt oxymenr, cocrannxemt c napnannxmn. Moxno npocnenrt,
xax na nporxxennn roro npemenn, xora onycxanact apena xnnorearpon, nnonsmenxnact ]opma
oronopa, xaxne nynxrt nxnmuannct n ncxnmuannct ns nero, a na uro opamanoct ocooe
nnnmanne, r. e. onpeennrt, n xaxo ]opme ycranannnnannct ornomennx, nacxontxo cnoont
tnn apenaropt n cnonx ecrnnxx n xaxne oxsarentcrna nosnarannct na nnx. Herpyno
onennrt ycnemnocrt paort xnnorearpa no onnnm ero pexnamt; o cranntnocrn nonoxennx
cnnerentcrnymr perynxpno nynnxyemte n npecce penepryap n anonct ]nntmon. oronopt
emoncrpnpymr nensyuennym nsnanxy paort xnnorearpa, cnoxnocrn, c xoroptmn cranxnnannct
nx apenaropt; snaxomcrno c +rnmn ncrounnxamn ouenoneunnaer oprannsannonnym cropony
xnnopaort n nosnonxer pasrnxert sa o]nnnantntmn nocranonnennxmn npaxrnxy. Cneyer
ormernrt, uro, xax n no mnornx pyrnx c]epax, omne yxasannx n pemennx no oprannsannn
xnnoena n perynnponannm paort xnnorearpon, npnnnmaemte na ntcmem yponne, sauacrym
nrnopnponannct na mecrax na nporxxennn ncex 1920-x roon. P. Hnxent, exrent xyntrypt,
nrpanmn n 19271929 rr. ony ns xnmuentx pone n Inannom penepryapnom xomnrere, cnycrx
ro nocne nepnoro n crpane naprnnoro conemannx no xnno, npomemero n 1928 r., nncan: Mt
ne moxem noxnacrartcx ycnemntm nponeennem pesonmnn n xnsnt. npexrnnt ncecomsnoro
naprconemannx, annte cntme roa nasa, na enxrt ecxrtx rax n ocrannct na ceronxmnn
ent neonnauenntm nexcenem. Temn peannsannn rposnr npenparnrt +rn oxymenrt n
cnoeopasnym nxrnnerxy
413
. Xapaxrepno, uro noonte pennnxn snyuann n n 1922-m, n n
1925-m, n nosxe, n 1929 r. Cynrt o paore xnnorearpon rontxo no panypntm panopram n
cnennannsnponanno npecce nnn no o]nnnantntm nocranonnennxm tno t nenepno, +ro aer


412
Mecro xnnorearpon n ropocxo xyntrype ocnemeno n nemnornx nccneonannxx: H.aeeeuoope Lm.
Penonmnnx n xyntrypa: xyntrypnte opnenrnpt n nepno mexy Oxrxptcxo penonmnne n +noxo crannnnsma.
CH.: Xypnan Hena, 2000; Cmenauoe 3. B. Kyntrypnax xnsnt Hennnrpaa 20-x nauana 30-x roon. H.: Hayxa,
1976; Hueiu P. Hcropnuecxax penennnx xnno. Knnemarorpa] n Poccnn 18961930. Pnra: 3nanne, 1991; Barber S.
Projected Cities: Cinema and Urban Space. L.: Reaktion Books, 2002; Flickinger B. Cinemas in the City: Berlin's Public
Space in the 1910s and 1920s // Film Studies. An International Review. 2007. No. 10. P. 7286; n p.

413
Hure.i P. 3a ocymecrnnenne naprnntx npexrnn // Pyxonoxmne nocranonnennx no xnno. C. 5.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 109
nnmt onocroponnee nnenne nponecca.
Hpexe ncero cneyer ormernrt, uro n oronope orentno nouepxnnanoct: nomemenne
onxno trt ncnontsonano ncxnmunrentno nx npocmorpa ]nntmon. Mexy rem ncnontsonanne
xnnorearpa n nntx nenxx ne tno pexocrtm nanpnmep, ona ns oprannsann ycrponna n
necxontxnx nomemennxx tnmnx xnnorearpon nropnt xny n xonneprnym nnomaxy
414
.
O]nnnantno paspemanoct, onaxo, orxptnart npn xnnorearpe y]er nnn axe pecropan
415
, n
nepexo +ro cranonnnoct xnmuentm ncrounnxom oxoa nx nnaentna xnnorearpa. Ono ns
nemnornx npnmeuann n oronope ocoo yxastnano na ro, uro nneprncmenr n mnnnarmpt
416

onycxamrcx nnmt xax ononnenne x ceancy
417
. Cymecrnonana orentnax xareropnx
xnnorearpa c nneprncmenrom
418
, xnnemarorpa] c xonnepramn n mnnnarmpamn
419
. 3ro, xax
npannno, tnn oporne xnnorearpt n nenrpe ropoa. Hannune raxoro nynxra n oronope ne morno
nomemart spnrenxm ronoconart noramn n ntnpart re xnnorearpt, re tna onee orarax
nporpamma nneprncmenra. 3auacrym rasert nenn xamnannm npornn nneprncmenra n
xnnorearpax xax omnnanrt ceanca. Cneyer samernrt, uro n cpenem xnnorearp rparnn na
nneprncmenr rpert cnoero sapaorxa n npnmepno n 23 pasa ontme, uem na npoxar camnx
]nntmon. 3ro tno nsnecrno ornercrnenntm sa xnnopaory nncrannnxm, no nnxaxnx
ecrnenntx mep npornn +roro na nporxxennn 1920-x roon npnnxro ne tno.
Vnpannxmmax xnnemarorpa]ne oprannsannx crapanact ne part na cex ornercrnennocrt
sa nponcxoxmee n xnnorearpe. Hnxaxnx rpeonann o conmennn penepryapa nnn nncrpyxnn
no oprannsannn cocrnenno xyntrypno paort n camom xnnorearpe ne tno, no apenaropt
nnctmenno cornamannct c rem, uro yyr n rounocrn ncnonnxrt nce npannna, nocranonnennx n
npoune pacnopxxennx, ornocxmnecx x xnnemarorpa]am
420
. Hnora n oronopax coepxannct
pyxonncnte oronopxn o rom, uro apenaropt oxsant npnepxnnartcx xypca xyntrpaort
pyrnx nncrnrynn, nanpnmep Komnccnn no ynyumennm tra yuamnxcx. Taxnm opasom,
ornercrnennocrt sa conmenne +roro nynxra nonnocrtm nepexnatnanact na nneun apenaropon
n npaxrnuecxn ne xonrponnponanact ynpannxmmnm opranom o 1926 r.
Hn o xaxom perynxpnom xonrpone na xnnorearpamn co cropont rocyapcrnenntx opranon
peun n oronope ne tno. Cnennantno ne pernamenrnponancx cocran paornnxon uacrntx
xnnorearpon, no n oruerax xnnorearpon o nx exrentnocrn rpeonannct cneennx o nepconane:
connantnt craryc, unencrno n naprnn. Hpn +rom rocyapcrnennt apenoarent ocrannxn sa

414
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 33. oxna san. HTI o apene nomemenn. H. 40.

415
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 7. oronop o apene xnnorearpa Kommynap. H. 2.

416
Ho openonmnnonno rpannnn xnnoceanc npenapxno xonneprnoe orenenne c ynecennrentntmn nomepam,
opxecrpom, ntcrynnennem rannonmnn n nennn nnn pyrnmn pasnneuennxmn nx nynnxn. Conercxax nnacrt n nauane
1920-x roon oponact c nneprncmenrom xax c ypxyasntm nepexnrxom, onaxo nx nynnxn on ocranancx ena nn
ne npnnnexarentnee, uem cam xnnoceanc. Ero crapannct ntrecnnrt c nomomtm npocnernrentcxnx meponpnxrn,
urennx nexnn, ycrpocrna unranen. B 1930-e rot noxnnxnnct nente noconx no oprannsannn npemenn o ceanca
neonornuecxn nepntm opasom.

417
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 7. oronop o apene xnnorearpa Kommynap. H. 1.

418
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 8. oronop o apene xnnorearpa Becente macxn A. M. Fanonnuem. H. 24.

419
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 33. oronop o apene xnnorearpa Tpoxaepo H. A. Cmonnntm. H. 28.

420
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 7. oronop o apene xnnorearpa Kommynap. H. 1.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 110
coo npano nasnauart cno nnsmn rexnnuecxn nepconan (xomenanr, naxrep, cropox), no ne
onee roro. Bepoxrno, +rnm npanom ne nontsonannct mnpoxo, n x 1925 r. annt nynxr mor
ntuepxnnartcx ns oronopa, xorx n nanxax on no-npexnemy ]opmantno coxpanxncx
421
.
Co npemenem, onaxo, +ror nynxr ononnxercx pyrnm: Apenarop oxsan necrn
oprannsyemoe xyoxecrnennoe npenpnxrne cornacno nponsnocrnennomy nnany, yrnepxennoro
Xyoxecrnenntm xomnrerom Iyono, a rexymn penepryap npecrannxrt nx xonrponx n
Iypeneprxom, cornacno cymecrnymmnx nonoxenn
422
. Cnmnromarnunt nynxr oronopa
noxnnxercx n 1924 r.: on rnacnr, uro ecnn na coepxanne spennma ne yer nonyueno
nanexamero paspemennx nnn ero +xcnnyarannx no xaxnm-nno npnunnam craner nenosmoxno,
ynpannxmmax oprannsannx ne necer sa +ro nnxaxo ornercrnennocrn n ne npnnnmaer nperensnn
na cno cuer.
Taxnm opasom, rocyapcrnennte xnnoyupexennx nennxom cnnmann c cex
ornercrnennocrt sa nponcxoxmee n crenax xnnorearpon, ne npnnanexamnx nx neomcrny. K
1925 r. mt moxem nnert yxe ntepxannym n onpeenennom crnne uerxym crpyxrypy oronopa,
naneuarannoro na xopome ymare n sanonnennoro na mamnnxe. Ouennno, uro nocrenenno
nanaxnnancx mexannsm caun xnnorearpon n apeny uacrntm nnnam nnn orentntm
oprannsannxm. Co npemenem ntnnraercx ycnonne o oxsarentno npoxarno ase xaprnn,
xoropax oronapnnanact n oronope n Hennnrpae, nanpnmep, +ro uame ncero tna npoxarnax
xonropa Censanxnno
423
, sarem ee cmennn pyro monononncr, yxe ncecomsnoro macmraa
Conxnno. H +ror nynxr mornn oxonrt npenpnnmunnte ynpannxmmne crapannct ocrart
nonynxpnym xaprnny nne ouepen y croponnnx nnn.
Henpnemnemt nx pemennx o]nnnantntx neonornuecxnx saau penepryap mor
xomnencnponartcx nnepenepryapntmn ]opmamn nsanmoecrnnx co spnrenem n oprannsanne ero
ocyra. Taxnmn ]opmamn mornn trt macconte noxot n xnno, nponarana connanncrnuecxnx
nosynron, nexnnn, ocyxennx, npenapnrentnte npocmorpt n ocyxennx ]nntmon o ntnycxa
nx n npoxar, ncnontsonanne nnsyantntx cpecrn n ]oe, pnropnxa npecct n r. n. Vnpannxmmne
xnnorearpamn, n cnom ouepet, ncxann cnocot yxoa or nanxsanntx nm meponpnxrn,
cnnxanmnx nocemaemocrt n oxonocrt, n npenarann spnrenm cnom antrepnarnny. H necmorpx
na o]nnnantnym pnropnxy crpororo nasopa, xonrponnpymmne crpyxrypt cnao cnennn sa
+rnm. Hsnecrno, uro n pamxax pasnnuntx xamnann xnnorearpt oxstnannct noxastnart ]nntmt
coornercrnymme remarnxn. Tax, perynxpno ntxonnn nocranonnennx o yuacrnn xnnorearpon n
penonmnnonntx npasnnxax, re yxastnanoct, xaxne art Kpacnoro xanenapx onxnt trt
ormeuent coornercrnymmnmn ]nntmamn. Tem ne menee sa oxrxpt-noxpt 1924 r. no mnornx
xommepuecxnx xnnorearpax ne tno noxasano nn onoro ]nntma, cnxsannoro c nontmn
penonmnnonntmn aramn. Fontmnncrno ]nntmon penonmnnonnoro coepxannx nonaann n
maccont npoxar n ocnonnom uepes rocyapcrnennte xnnorearpt n xnyt, no n c nnmn cnryannx
tna neonosnauno. Tax, n Haponom ome nm. K. Hnxnexra n P. Hmxcemypr, nxonnmem n
cocran Hennnrpacxoro rearpantnoro ynpannennx, ne tno nponeeno nn onoro meponpnxrnx x
roonmnne Oxrxptcxo penonmnnn c ]opmynnponxo, uro n oxrxpe ne tno penonmnnonntx

421
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 8. oronop o apene xnnorearpa Becente macxn A. M. Fanonnuem. H. 25.

422
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 7. oronop o apene xnnorearpa Kommynap. H. 29.

423
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 31. oronop o apene xnnorearpa Poccnx.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 111
npasnnxon
424
. Hacxontxo nsnecrno, nnxaxnx canxnn sa napymenne noontx nocranonnenn
ne cneonano.
Hanonee axrnnno xnnorearpt canannct n apeny uacrntm nnnam n nepno c 1922 no
1926 r. B 1925 r. no nce xnnonnycrpnn nponsomnn rnoantnte nepement, cnxsannte c
cosannem nonoro oennennoro oprana Conxnno. B cnxsn c +rnm nnnmanne ropocxnx
rocyapcrnenntx xnnooprannsann nepexnmunnoct c nnnensnponannx ]nntmon na paory
xnnorearpon. C +roro momenra nauancx oparnt nponecc naxannnnannx xnnorearpon n
ntyxnnannx nx ns uacrntx pyx nnn uame y neomcrn, xoropte neyauno +xcnnyarnponann
xnnorearpt. B uacrnocrn, y Censanxnno n Hennnrpae n o 1925 r. nmenoct n pacnopxxennn 13
xnnorearpon. Ho onn tnn pasposnent, paorann anronomno, n nexoropte tnn raxxe cant n
apeny. 3ro ne npnnocnno oxoa, o uem cnnerentcrnyer, nanpnmep, neyaunt cnyua apent
Bacnneocrponcxnm pancnonxomom xnnorearpon uopym n Fypenecrnnx. Onn npnnocnnn
orpomnt ytrox 50 rtc. pyne sa ro, a ncx xpane manax npntnt or nnx pacxoonanact na
coepxanne pyrnx, raxnx xe nenpntntntx npenpnxrn, xax, nanpnmep, Bacnneocrponcxn
ca. Hecxontxo xpynntx, nonynxpntx n openonmnnonnom Herporpae xnnorearpon
Cnnenn, Konnse, Ipan-Hanac, Inanarop Censanxnno xynnno saneomo
ytrountmn n renept npnnnmano mept no ynennuennm nx oxonocrn. 3ro ocrnranoct n
nepnym ouepet sa cuer coxpamennx mraron n rpar na pexnamy, a raxxe cronmocrn xonneprnoro
orenennx. Ftna, onaxo, aprnxynnponana opnenrannx na macconoro spnrenx coornercrnymmne
nomepa xonneprnoro orenennx, carnpa, ]nsxyntrypa n npou.
425
Ha XV cese BKH() tna
nocrannena saaua nauart nocrenennoe cneprtnanne noxn, nnox nmecro noxn raxne
ncrounnxn oxoa, xax pano n xnno. Ormeuanoct, onaxo, uro nentsx ronxonart +ro no
ncxnmunrentno xommepuecxnm yrnom spennx, onycxax xaxne-nno neonornuecxne ycrynxn
nxycam, orcrynax or omecrnenno-nonnrnuecxnx saau
426
. Hpaxrnxa nocneymmnx nyx ner,
rem ne menee, npoemoncrpnponana, uro xommepuecxn yxnon ocranancx cnntntm.
Tax xe xax n n pyrnx c]epax conercxo +xonomnxn, n xnno no oxonuannn
noccranonnrentnoro nepnoa nauancx nepno nonoro crponrentcrna
427
. 3ror nepno
xapaxrepnsonancx ncnnecxom nontx amnnn n nsmenennem o]nnnantno nonnrnxn (n ontme
crenenn, uem npaxrnxn) n ornomennn oprannsannn xnnoena. Tax, Iynonnrnpocner Hennnrpaa
n 1926 r. crannn nepe coo nent n nnxamn ro onrtcx nepexoa n neenne nx
pyxonocrna n ropoe ncex xnnoyupexenn cornacno npexrnnam Hapxomnpoca n
Inannonnrnpocnera
428
.
Ennoro xypca na pasnnrne xnnorearpantno cern n ropoax n xonrponx sa ne rax n ne
tno ntpaorano. C ono cropont, n 1929 r. cunranoct, uro cneyer npnsnart omnouno
ncrpeuammymcx n npaxrnxe xnnooprannsann nnnnm na pasnnrne cern, rnanntm opasom,

424
HIAHH CH. u. 30. On. 1. . 101. Exemecxunt orcuer Ioc. Haponoro oma nm. K. Hnnexra n
P. Hmxcemypr. H. 10 o., 13 o.

425
HIAHH CH. u. 83. On. 1. . 148. oxnanax sanncxa o cocroxnnn en n Censanxnno nx Hennnrpacxoro
Iyncnonxoma. H. 89.

426
Bcecomsnoe naprnnoe conemanne no xnnemarorpa]nn npn HK BKH() 1521 mapra 1928 r. C. 27.

427
Bcecomsnoe naprnnoe conemanne no xnnemarorpa]nn npn HK BKH() 1521 mapra 1928 r. C. 34.

428
HIAHH CH. u. 16. On. 10. . 10009. Tesnct oxnaa o nepcnexrnnax paort Iynonnrnpocnera n ropoe
na 19261927 rr. H. 70.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 112
oxnartnamme ntcoxonnarxmero spnrenx. 3ra nnnnx ncxonr ns nenepnoro npecrannennx o
orpannuennocrn ptnxa xnno, ns neoyuera nosmoxnocre pacmnpennx cern n rex marepnantntx
pecypcon, xoroptmn pacnonaraer nepn]epnx
429
. B rom xe oxymenre, onaxo, coepxnrcx n
conepmenno npornnononoxnoe mnenne: neoxonmo ycnnnnart pasnnrne xnnorearpon,
ocnyxnnammnx onee ntcoxonnarxmero spnrenx n ropoax, ncxox ns roro, uro +ra
xnnorearpantnax cert noxa, npn nacroxmem nonoxennn, xnnxercx ]nnancono aso nx
xnnonponsnocrna
430
. Cneyer samernrt, uro onn onynnxonant ne n ]opme ncxyccnn, a n
]opme pesonmnnn naprnnoro conemannx.
Opamamr na cex nnnmanne cnona K. M. Bneunxona, nosrnannxnmero npannenne Conxnno
co nx ero ocnonannx. Crapt ontmennx c orartm oprannsannonntm ontrom, on sacnyxnn
penyrannm necrxmero xosxcrnennnxa. Kax npenpnnmunnt uenonex, on nsxncx sa ena nnont
oprannsonannoro npenpnxrnx Conxnno c uerxnm nnanom paort n nocrannenntmn nenxmn
cenart conercxym xnnemarorpa]nm oxono. C 1924 r. o camo cmeprn n 1935 r., necmorpx na
oxecrouennym xpnrnxy cnoe paort sa xommepuecxn yxnon, Bneunxon ycnemno
pyxononn xpynneme n crpane xnnooprannsanne. B 1927 r. rnana Conxnno ntcrynnn c nee
antneme nenrpannsannn ncero xnnoena n crpane: Oprannsannx xnnoena n PCuCP eme ne
saxonuena. Fyer n PCuCP ona saxonuena rora, xora n ono oprannsannn yyr
cocpeorouent nponsnocrno, npoxar n xnnorearpantnax cert
431
. Ero noxo onpeennn
nanpannenne antnemero pasnnrnx xnnonnycrpnn n crpemnrentnoe cnopaunnanne npaxrnxn
apent uacrntx xnnorearpon.
Knno]nxannx, nnrencnnno npononmax n CCCP n 1920-e rot, n nanontme crenenn
xacanact epennn n neontmnx nponnnnnantntx ropoon o +rom cnnerentcrnyer macca
pommp n nncrpyxnn Knno n epenne, +ror nonpoc uame nonnmancx na conemannxx pasnoro
yponnx. B xpynntx ropoax c oraro openonmnnonno xnnemarorpa]nuecxo rpannne
xnnorearp tn n nepnym ouepet ocyrontm yupexennem n n nemano crenenn paccmarpnnancx
rocyapcrnenntmn crpyxrypamn xax crartx mxera. B +nnrpa]e x anno crarte npnneent ne
nnrart, emoncrpnpymmne, uro n uacrnte, n rocyapcrnennte xnnorearpt n onpeenennt
nepno npecneonann ony n ry xe nent npntnt.
Hpnmeuarentno, uro n ycnonnxx nensypt xnno]nntmon sa camnmn uacrntmn xnnorearpamn,
xya n npnxonnn spnrenn cmorpert +rn ]nntmt (a nepexo n concem pyrne, nenonensypnte),
tn ycranonnen nectma ycnonnt xonrpont. On xacancx nyx ocnonntx noxasarene, n uncno
xoroptx ne nxonr neonornuecxn nasop, +ro npexe ncero crporax ]nnanconax oruernocrt n
mept esonacnocrn. Hexoropoe npemx uacrnt xnnorearp ocranancx cnoontm or neonornn
npocrpancrnom, +xonomnuecxn nesanncnmtm, n ro npemx xax rocyapcrnennte n xnynte xnno
noneprannct maccnponanno araxe arnrnpona. Btenxmrcx, raxnm opasom, ne mano
nepecexammnecx c]ept nnnxnnx n crpyxrype ropocxnx pasnneuenn. H uro nanonee nnrepecno
n annom xonrexcre, n reuenne onpeenennoro nepnoa (19211929 rr.) +rn c]ept xonxypnponann
mexy coo nourn na omnx ocnonannxx. Crponrentcrno nontx xnnorearpon n rot n+na
nenoct neaxrnnno, ontmee pacnpocrpanenne nonyunnn oma xyntrypt n xnyt mecra
oprannsonannoro, noxonrpontnoro ocyra, xya cpen npouero nxonnn n xnnorearpt. Hnmt x


429
Bcecomsnoe naprnnoe conemanne no xnnemarorpa]nn npn HK BKH() 1521 mapra 1928 r. C. 26.

430
Bcecomsnoe naprnnoe conemanne no xnnemarorpa]nn npn HK BKH() 1521 mapra 1928 r. C. 29.

431
Knno. 1927. 23 anrycra.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 113
1930-m roam cnoont ocyr tn ntrecnen ns xnnorearpon, oxasanmnxcx nennxom n pyxax
rocyapcrna.

Xanxona E., 2013

Fanuua Fouuapona. Manuuuku uaneno, penouku uanpano. Repuop
paspenuuoro oyueuun n CCCP

Hepno pasentnoro oyuennx n ncropnn conercxo mxont tn neonrnm ncero 11 ner, c
1943 no 1954 r. Tem ne menee on ocrannn snaunmt cne ne rontxo n paore opasonarentno
cncremt, no n n xyntrype.
3ra pe]opma orpaxana ropaso onee omne nponecct, npexe ncero cnxsannte c
nepecmorpom o]nnnantnoro noxoa x xyntrypnomy, nenomy n axe nonnrnuecxomy nacnenm
openonmnnonno +noxn. Ecnn n 1920-e n n nepno nononnne 1930-x roon nx conercxo nnacrn
npnnnnnnantno naxno tno npoemoncrpnponart ncrannnm no ornomennm xo ncemy romy, uro
tno cnxsano co craptm pexnmom, ro naunnax c xonna 1930-x nocrenenno ycnnnnaercx
roronnocrt conercxoro pyxonocrna sanmcrnonart mnoroe ns openonmnnonnoro npomnoro,
nouepxnnax ne rontxo pasptn, no n npeemcrnennocrt.
Ha yponne opasonarentno nonnrnxn raxax cmena noxoon npnnonr x romy, uro n
conercxo mxone naunnamr nce onee opamartcx x ontry napcxnx rnmnasn.
Hmenno n openonmnnonno Poccnn nnrentnoe npemx npaxrnxonanoct pasentnoe
oyuenne mnome n enymex n myxcxnx n xencxnx xnaccnuecxnx rnmnasnxx. Hoont noxo
oocnontnancx nee o neoxonmocrn pasnnuno nororonxn mantunxon n enouex. Hocne
penonmnnn +rn nsrnxt tnn ocyxent, n npnnnnn pannonpannx rpeonan nepexoa x
conmecrnomy oyuennm. B naprnno nporpamme PKH(), npnnxro na VIII cese n mapre
1919 r., ronopnnoct o neoxonmocrn conmecrnoro oyuennx ere ooero nona.
Mornnnponanoct +ro crpemnennem ycrpannrt cymecrnonanmee o penonmnnn
nepannonpanne xenmnn n myxunn (rax xax xencxne cpenne yuente saneennx n
openonmnnonno Poccnn anann mentmn oem snann, uem myxcxne) n cenart cpenee
opasonanne omeocrynntm. B coornercrnnn c +rnm Hapont xomnccapnar npocnemennx
PCuCP nnen 31 max 1918 r. n mxonax crpant oxsarentnoe conmecrnoe oyuenne mantunxon n
enouex, npocymecrnonanmee es nsmenennx ponno uerneprt nexa o nera 1943 r.
432

Onaxo x xonny 1930-x roon nonnrnxa nsmennnact. Conercxn pexnm npoenan
snaunrentnym +nonmnnm. Fmpoxparnuecxne crpyxrypt, ntpocmne ns penonmnnonno nnacrn,
crpemnnnct x cranntnocrn. Bnacrt cranonnnact nce onee xoncepnarnnno. Ha xyntrypnom
yponne crannnsannx ntpasnnact n ncnontsonannn cnmnonnuecxnx npaxrnx n opason,
xapaxrepntx nx craporo pexnma. Hanpnmep, nosnpamenne n apmnm noron, o]nnepcxnx n
renepantcxnx snann, openon. B +rom xe pxy cronr sanmcrnonanne nnemnnx arpnyron
xnaccnuecxnx rnmnasn. Ftna nneena mxontnax ]opma, xoropax c 1948 r. ]axrnuecxn
xonnponana ]acon ]opmt xnaccnuecxnx rnmnasn n no nnery, n no noxpom, n no axceccyapam.
nx mantunxon ]ypaxxa, rnmnacrepxa n noxcno pement conarcxoro rnna. nx enouex
xopnunenoe nnarte c uepntm (noncenenntm) nnn entm (nx ropxecrnenntx meponpnxrn)
]apryxom, sanxstnanmnmcx csan na anr. Kora nomnn cnyxn o rom, uro n mxont nneyr
pasentnoe oyuenne mantunxon n enouex, xnrenn Mocxnt pearnponann rax: uro +ro sa

432
PIAHH. u. 5. On. 18. . 54. H. 20.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 114
rnmnasnn nt nnonre?
433
.
Bnepnte na nonecrxy nx nonpoc o nneennn pasentnoro oyuennx tn nocrannen
naxanyne Bennxo Oreuecrnenno nont. Bepxonnoe pyxonocrno nocunrano, uro nonnoe
pannonpanne yxe ocrnrnyro no ncex onacrxx. B mae 1941 r. no nnunomy yxasannm cexperapx
HK BKH() A. C. Bepaxona Oren mxon HK BKH() conmecrno c Hapontm xomnccapnarom
npocnemennx PCuCP oxsann nororonnrt paccmorpenne nonpoca na Oprmpo HK BKH().
Onaxo nauano nont nomemano ocymecrnnennm +rnx nnanon. K noccranonnennm pasentnoro
oyuennx nepnynnct nnmt n 1943 r., xora nocne pasrpoma Kpacno Apmne nocx nanncrcxo
Iepmannn no Mocxno n Crannnrpaom ncuesna yrposa xaracrpo]t, nanncmax na crpano.
Oparnmcx x oxnano sanncxe, nororonnenno Orenom mxon HK BKH() n Hapontm
xomnccapnarom npocnemennx PCuCP O nneennn pasentnoro oyuennx mantunxon n enouex n
nenonntx cpennx n cpennx mxonax Comsa CCP
434
. B ne yrnepxaercx, uro nepannonpanne
myxunn n xenmnn n onacrn opasonannx yxe ycrpaneno naroapx nneennomy n mae 1918 r.
nceomemy opasonannm. Honnoe pannonpanne ocrnrnyro no ncex onacrxx xosxcrnenno,
nonnrnuecxo n xyntrypno xnsnn. Conmecrnoe oyuenne crano cosanart sarpynennx
nearornuecxoro n oprannsannonnoro nopxxa. Cornacno sanncxe, npannntnax oprannsannx
yueno-nocnnrarentno paort rpeyer yuera ocoennocre ]nsnuecxo npnpot n pasnnrnx
enymex, n coornercrnnn c xoroptmn onxna ocymecrnnxrtcx nororonxa mantunxon n enouex x
rpyy n npaxrnuecxo exrentnocrn. Anropt sanncxn cunrann, uro nneenne pasentnoro
oyuennx yer coecrnonart yxpennennm ncnnnnnnt n ycrpannr ne ncera soponte
nsanmoornomennx mexy npornnononoxntmn nonamn. Homnmo +roro, nononneenne moxer
oecneunrt onee mnpoxn oxnar enouex mxono n nannonantntx pecnynnxax n onacrxx, re
eme ne npeoonent oxonuarentno crapte tronte npepaccyxn. B nepnym ouepet nont rnn
oyuennx npenaranoct nnecrn n onacrntx, xpaentx n pecnynnxancxnx nenrpax, a raxxe n
nexoroptx xpynntx npomtmnenntx ropoax. Kax mt nnnm, peut ne ner o centcxo mxone.
Paccmorpen annym anannrnuecxym sanncxy, nororonnennym Orenom mxon HK BKH() n
Hapxomnpocom PCuCP, Oprmpo HK BKH() nocranonnno:

1. Vrnepnrt npoexr nocranonnennx Connapxoma CCCP O nneennn pasentnoro
oyuennx mantunxon n enouex n 1943/1944 yuenom roy n nenonntx cpennx n
cpennx mxonax onacrntx, xpaentx ropoon, cronnuntx nenrpon comsntx n
anronomntx pecnynnx n xpynntx npomtmnenntx ropoon.
2. Hpnanax ontmoe rocyapcrnennoe snauenne nneennm pasentnoro oyuennx n
mxonax, HK BKH() oxstnaer oxomt, xpaxomt BKH() n HK xomnaprn comsntx
pecnynnx nsxrt no cno xonrpont nponeenne n xnsnt xonxpernoro nocranonnennx n
oxasart opranam naponoro opasonannx neoxonmym nomomt n ene ocymecrnnennx
pasentnoro oyuennx mantunxon n enouex
435
.

Hocranonnenne Oprmpo HK BKH() o nneennn pasentnoro oyuennx tno yrnepxeno
Honnrmpo HK BKH() 16 nmnx 1943 r., n n ror xe ent ntmno n cner coornercrnymmee
nocranonnenne Conera napontx xomnccapon CCCP O nneennn pasentnoro oyuennx

433
IA Pu. u. A-2306. On. 71. . 2954. H. 23.

434
IA Pu. u. A-2306. On. 69. . 2997. H. 1.

435
PIAHH. u. 5. On. 18. . 54. H. 22.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 115
mantunxon n enouex n 1943/1944 yuenom roy n nenonntx cpennx n cpennx mxonax
onacrntx, xpaentx ropoon, cronnuntx nenrpon comsntx pecnynnx n xpynntx
npomtmnenntx ropoon.
Pe]opmnponanne mxontno orpacnn npononnoct n 81 ropoe Conercxoro Comsa. B
1943/1944 yuenom roy omee xonnuecrno pasentntx mxon cocrannno 2055. Hocxontxy mna
nona n x nmnm-anrycry 1943 r. Vxpanna, Fenopyccnx, Hpnanrnxa n sanante onacrn PCuCP
naxonnnct n oxxynannn, npenonaranoct, uro no mepe ocnooxennx +rnx reppnropn n
pacnonoxenntx ram xpynntx nacenenntx nynxrax roxe yer nocrenenno nneeno pasentnoe
oyuenne. B 19531954 rr. mxont c pasentntm oyuennem cymecrnonann n 150 ropoax. B
centcxnx mxonax oyuenne tno no-npexnemy conmecrntm.
Cornacno nncrpyxnnn, xaxax myxcxax nnn xencxax mxona oxsana tna pacnonarartcx n
orentnom yuenom sannn, xax n openonmnnonnax xnaccnuecxax rnmnasnx. Myxcxne n
xencxne yuente saneennx onxnt tnn nmert nce neoxonmoe noenno-yuenoe, cnoprnnnoe
n naoparopnoe oopyonanne. B myxcxnx, yunrtnax cnenn]nxy npo]eccnonantno opnenrannn
mnome roro npemenn, npenonaranoct snaunrentno ynennunrt xonnuecrno naoparopntx n
npaxrnuecxnx paor no ]nsnxe, xnmnn, nonornn
436
. Hororonxa mantunxon n enouex
npeycmarpnnana onpeenennym cnenn]nxannm n oopyonannn paounx xomnar, yuentx
xanneron, nnnorex n r. . B myxcxnx mxonax conpannct snaunrentno ynennunrt uncno
naoparopntx n npaxrnuecxnx paor no ntmenpnneenntm npemeram, ynyumnrt nocranonxy
]nsnuecxoro nocnnrannx n noennoro oyuennx. Onaxo nx ontme uacrn mxon +rn ycnonnx
oxasannct nentnonnnmtmn. Ho cnoemy coepxannm paora n myxcxnx n xencxnx mxonax nourn
(a nnora n concem) ne pasnnuanact.
Hepno pasentnoro oyuennx, necmorpx na cnom ornocnrentnym xparxocrt, samerno
orpasnncx n ercxo xyoxecrnenno nnreparype n xnnemarorpa]e roro npemenn. Hasonem nnmt
raxne nponsneennx, xax Hepnoxnaccnnna E. Bnapna (n ononmennt ]nntm H. up+sa, 1948);
Crapnx Xorratu H. Harnna; Bnrx Maneen n mxone n oma n Becenax cemexa H. Hocona,
Crapmax cecrpa H. Boponxono. uro xacaercx xnnemarorpa]a, ro cneyer ynomxnyrt Kpacnt
rancryx (pex. B. Cyxooxon, 1948); Arrecrar spenocrn (pex. T. Hyxamennu, 1954); Anema
Hrnntn ntpaartnaer xapaxrep (pex. A. Ipannx, 1953).
Pasenenne mxon cosanano mnoro nponem, pemart xoropte nnacrn uacro tnn ne roront.
Bo-nepntx, pocna nanonnxemocrt xnaccon: n cpenem n mxone tno 27 xnaccon no 44
yuamnxcx n xaxom. Pasmemenne raxoro ontmoro xonnuecrna yuennxon uacro nponcxonno sa
cuer nepenpo]nnnponannx no xnacct yuentx xanneron. Mnorne mxont paorann n ne-rpn
cment n ne nmenn ns-sa +roro ycnonn nx nponeennx nnexnaccntx meponpnxrn. Hpnneem
npnmep: n mocxoncxo myxcxo cpene mxone N 122 sannmannct 1500 yuennxon n 39 xnaccax,
npn rom uro xnaccntx xomnar nmenoct ncero 19. Vuamnecx tnn ntnyxent sannmart yuente
xannert. Cnoprsan naxonncx n cnennantno npncnoconennom no nero nomemennn, cocroxmem
ns nyx tnmnx xnaccntx xomnar. Bnemxontnax paora nourn ne npononnact, rax xax sanxrnx
saxanunnannct oxono 20 uacon. Hs-sa rpynocre c pasmemennem mnorne mxont, ocoenno na
oxpannax ontmnx ropoon, tnn nnxnnnponant. Honnocrtm nepemnn cnona na conmecrnoe
oyuenne mxont n 17 ropoax PCuCP.
Bo-nroptx, nosnnxnn rpynocrn c noopom nepconana n ero nexnarxo. Cornacno
nsanno Hapxomarom npocnemennx PCuCP nncrpyxnnn or 23 nmnx 1943 r., npexropamn
myxcxnx mxon onxnt tnn nasnauartcx oxsarentno myxunnt, a xencxnx xenmnnt. Ftno

436
PIAHH. u. 5. On. 18. . 54. H. 25.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 116
npnxasano ocoenno rmarentno nonpart xapt npexropon, yunrtnax ocoennocrn xapaxrepa
xaxoro nperenenra na npexropcxym onxnocrt. 3rn mept ne tnn ntnonnent.
Hponsnonnmncx nacnex noop xapon npnnen x ontmo rexyuxe yunrene. uacro
nasnauann nme es coornercrnymmnx enontx xauecrn. B ono rontxo Honocnnpcxo
onacrn ne xnarano 1520 nearoron. Hs nxrn mxon n uenxnncxe nnmt n ono npexrop sannman
cno nocr onee nxrn ner. B Mocxne n 69 myxcxnx mxonax npexropamn xnnxnnct xenmnnt.
B-rpertnx, nexnarxa yuenoro oopyonannx n ontmnncrne myxcxnx mxon ne nosnonxna
npononrt oxsarentnt mnnnmym naoparopntx paor no ]nsnxe, xnmnn, nonornn. 3ro
npnneno x romy, uro oyuenne no mnornm remam cnonnoct x cnonecno ]opme es
emoncrpannonntx ontron. Boenno-cnoprnnnoe oopyonanne roxe, xax npannno, nmenoct n
neocrarounom xonnuecrne nnn tno cnntno nsnomeno. Hs 376 mxon n Mocxne n 234 cnoprsan
orcyrcrnonan.
B-uerneprtx, n nepnt ro pasentnoro oyuennx no mnornx mxonax tna nyrannna cpen
yuamnxcx: mnornx nenpannntno pacnpeennnn no mxonam, n nrore n nexoroptx xnaccax sa
nyxmecrntmn napramn npnxonnoct pasmemart no uertpe mxontnnxa. Taxax cnryannx, x
npnmepy, cnoxnnact n cenrxpe 1943 r. n mxonax r. sepxnncxa Ioptxoncxo onacrn
437
.
B-nxrtx, ono ns camtx naxntx nponem tna nponema mexrenepno xommynnxannn,
xoropym xax pas n orpaxamr xnnrn n ]nntmt roro npemenn. Bxontnte rot naxnt +ran n
connannsannn peenxa. Cmemannt xnacc npecrannxer coo moent omecrna, re mantunxam
n enouxam npnxonrcx omartcx, oronapnnartcx, conmecrno npnnnmart pemennx. B cnxsn c
pasentntm oyuennem nosnnxana nponema connannsannn peenxa, ero aanrannn n omecrne.
Bet ecnn peenox omaercx co cnepcrnnxamn rontxo cnoero nona, n yymem y nero moryr
noxnnrtcx nponemt n omennn c npornnononoxntm nonom ns-sa nexnarxn snann, neymennx
nocrponrt pasronop. Hpecrannrenn npornnononoxnoro nona naunnamr nocnpnnnmartcx xax
nnonnanerxne.
yantnocrt mnpon myxcxo n xencxo mxont xpue ncero ntpaxena n Hepnoxnaccnnne
E. Bnapna. Inannax reponnx, Mapycx, pyxnr c mantunxom no nmenn Cepexa. Ecnn pantme
pexra nocroxnno omannct no nope, pannct, norom mnpnnnct, ro c nocrynnennem n nepnt
xnacc nx noneenne no ornomennm pyr x pyry menxercx. Hnora Cepexa no crapo namxrn
npoonxaer nastnart Mapycm ]acone, no o paxn eno yxe ne oer net pexra crann
nepnoxnaccnnxamn n oxsant conmart cno nont craryc. Bo npemx xparxnx ncrpeu no
nope onn omennnamrcx nneuarnennxmn o cnonx mxonax, yunrentnnnax, nmemmnxcx n mxone
xpyxxax, ypoxax ]nsxyntrypt. Pexr nnrepecymr mentuamne noponocrn, noromy uro onn
ouent cmyrno npecrannxmr, xax ycrpoeno oyuenne n uyxo mxone.
Bnrx Maneen, rnannt repo xnnrn H. Hocona Bnrx Maneen n mxone n oma, cnpamnnaer
y cnoe mname cecrpt: Cnyma, Hnxa, y nac n xnacce enuonxn ntamr pyr pyxxy? H
ormeuaer, uro n myxcxo mxone pexra ne ntamr pyr pyra. Hnxa cunraer +ro cnannnannem
nnnt pyr na pyra n sameuaer: V nac n xnacce ne raxo nopxox. Bnrx ne ynnnen: V nac ram
nce npnmepnte yuennnt. Hpornnonocrannenne npnmepno yuennnt n mantunxa-copnanna
ncrpeuaercx ouent uacro. B ]nntme Anema Hrnntn ntpaartnaer xapaxrep yunrent urennx
coomaer, uro onn ypox y mantunxon nponeer cryenrxa-npaxrnxanrxa. Anema Hrnntn
ronopnr: Cryenrxa c namn ne cnpannrcx. Bac mt cnymaemcx, a cryenrxe c namn rpyno yer.
Emy nropnr onoxnaccnnx: Hycrt n xencxym mxony ner, c enouxamn nce-raxn nerue.
B nponecce nororonxn crartn tnn onpoment necxontxo uenonex, yunnmnxcx n

437
IA Pu. u. 259. On. 4. . 1903. H. 17.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 117
pasentntx mxonax. Tax, acrpo]nsnx Mapnna xonnenna Pycxena, yunnmaxcx nepnte na xnacca
n xencxnx mxonax, cnauana n Herponannoncxe, a sarem n Anma-Are (19521953), paccxastnaer o
nponemax, nosnnxanmnx npn omennn mexy enouxamn n mantunxamn. Ona npnsnaercx, uro
npn nosnpare x conmecrnomy oyuennm eme oxono nonyroa enouxn n mantunxn cmorpenn pyr
na pyra, xax na cymecrn ns pyrnx mnpon. Onn npocro ne mornn nonxrt, xax xe c nnmn
omartcx?
Hoxany, rontxo pas n roy mxontnax cncrema anana manc npecrannrenxm pasntx nonon
nayunrtcx nsanmoecrnonart n ynaxart pyr pyra. 3ro nonoronne xocrmmnponannte ant,
nex xoroptx raxxe nosnpamaer nac x openonmnnonntm npaxrnxam. Taxo an noxasan n
]nntme Arrecrar spenocrn (pex. T. Hyxamennu, 1954). Mantunxn c nerepnennem xyr npnxoa
enouex, xpacymrcx pyr nepe pyrom cnonmn xocrmmamn. Fan remarnuecxn: rocrn onxnt
npnrn n xocrmmax repoen nnreparypntx nponsneenn n narn cnom napy.
B 19501953 rr. n crpane pasnepnynact ncxyccnx o cyte pasentnoro oyuennx
mxontnnxon. Henrpom +ro ncxyccnn crana Hnreparypnax rasera, xoropym n ror nepno
nosrnannxn K. Cnmonon. Ero axrnnnax nosnnnx n annom nonpoce xocnenno ctrpana cnom pont n
nosnpamennn x conmecrnomy oyuennm. 8 anpenx 1950 r. n Hnreparypno rasere tna
onynnxonana crartx npo]eccopa B. Konanoncxoro Bonnymmn nonpoc, n xoropo
ronopnnoct o neoxonmocrn nepecmorpert cncremy pasentnoro oyuennx n mxonax CCCP.
Hpo]eccop ormeuan, uro nporpammt n yuennxn ocrannct omnmn. Konanoncxn cunran, uro
ornmt ne mentmne ocrnxennx ormeuamrcx n n mxonax conmecrnoro oyuennx. Fonee roro,
oyuaxct nmecre, mantunxn n enouxn oxastnamr pyr na pyra cepxnnammee n
onaropaxnnammee nnnxnne. Hmenno na mxontno cxamte ern npnntxamr nnert n xaxom
yuennxe n yuennne cnonx yymnx naexntx ronapnme no xnsnn, n rpye, a nonaonrcx n n
oxx
438
.
Tontxo sa xoporxn nepno c xonna anpenx o nauana anrycra 1950 r. peaxnnx
Hnreparypno rasert nonyunna onee 800 nncem unrarene c orxnnxamn na nynnxannm.
Hncann nmn camtx pasntx nospacrntx rpynn n npo]eccn: or mxontnnxon n omoxosxex o
crapmnx apmecxnx o]nnepon. Hoannxmmee ontmnncrno ntcrynano sa nonnt nosnpar x
conmecrno moenn cpene mxont. unrarene nonnonano, uro nmecro ronapnmecxnx ornomenn
n mxonax pasentnoro oyuennx tnn nepexn cnyuan memancxoro ornomennx x pyxe
mantunxon n enouex. Komcomonxa H. uepnoryoncxax nnmer o cnoe noctmnxnaccnnne-cecrpe:
C mantunxamn ona ncrpeuaercx na neuepax n mxone n oma. Cynr o nnx ona, n ocnonnom, no
romy, nacxontxo xopomo onn rannymr
439
.
Onaxo anexo ne nce anropt nncem rpeonann orxasa or pasentnoro oyuennx. B. Txnxnn,
npexrop 32- cpene myxcxo mxont Pocrona-na-ony, cunraer, uro pasentnax cncrema tna
nneena ns rnyouamnx narpnornuecxnx noyxenn n rot Bennxo Oreuecrnenno
nont
440
, n yexen, uro nocnnranne n oyuenne conercxoro mnomecrna n myxcxnx mxonax
onxno nmert cnom cnenn]nxy. Rnoma onxen trt no-ocoomy ncnnnnnnnponanntm,
norxnyrtm, nonxnm, ntnocnnntm, trt xopomnm pyxononrenem n nounnenntm. Emy
nospaxaer C. Kynanaen, cexperapt HK HKCM Kasaxcrana. Ho ero mnennm, pasentnoe oyuenne

438
Ko.oauoecru B. Bonnymmn nonpoc // Hnreparypnax rasera. 1950. A 29. 8 anpenx.

439
Hnreparypnax rasera. 1950. A 36. 4 max.

440
Hnreparypnax rasera. 1950. A 36. 4 max.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 118
ecrt ne uro nnoe, xax nepenent reopn ypxyasntx neonoron o nnrennexryantno
nenonnonennocrn xenmnn. On ncnomnnaer ]opmyny uertpex K: Kinder, Kuche, Kleider,
Kirche, xora xenmnne ne rpeonanoct ontmnx snann n nmo onacrn nayxn. Kynanaen
nnmer, uro n ycnonnxx connanncrnuecxoro crpox pont xenmnnt n omecrne n ee mecro n rpye
nsmennnoct xopenntm opasom. Xenmnna crana nonaropom nponsnocrna, yuentm,
rocyapcrnenntm exrenem: Xenmnna y nac ontmax cnna. Tontxo n ycnonnxx
connanncrnuecxoro crpox xenmnna nonnocrtm yrnepxaer cex, n ona n +rnx ycnonnxx onxna
yunrtcx ncem nayxam, a ne xaxnm-ro naymanntm uncro xencxnm
441
. C nnm xareropnuecxn ne
cornacen C. Hasapon, npenoanarent xnrnncxoro nearornuecxoro yunnnma: Fesycnonno, x
pasnnuntm npemeram cneyer noxonrt n sanncnmocrn or roro, xomy onn npenoamrcx.
enymxn yymne marepn, n onn onxnt trt roront x ntnonnennm ornercrnennoro onra
marepnncrna. A nx +roro enymex nao coornercrnenno nocnnrtnart
442
.
omoxosxxa n mart ns Hennnrpaa A. Heocexnna nnmer: cntmana or mantunxon
ntpaxenne: acxax mxona. Ona ormeuaer, uro n ercxnx omax, nnonepcxnx narepxx enouxn
n mantunxn nponoxr npemx nmecre, n nenornuno, xora npononrt conmecrno necxontxo uacon n
ent sa napro n mxone npeno, a xnrt n ortxart nmecre nonesno
443
. unrarentnnna
E. Haraena ceryer: oxonr o roro, uro n rpertem xnacce nexoropte nearorn crann pasnnuart
axe cxasxn nx mantunxon n nx enouex
444
.
Hnreparypnax rasera 14 anrycra 1950 r. onynnxonana peaxnnonnym crartm
Bonnymmn nonpoc nao pemnrt, n xoropo nononnnct nepnte nrorn nauanmecx
ncxyccnn n ntcxastnanact rouxa spennx peaxnnn, raxxe noepxanme nem conmecrnoro
oyuennx.
B ]enpane 1953 r. K. M. Cnmonon nepean xonnn +rnx nncem n HK KHCC n nanpannn
nnctmo cexperapm HK KHCC H. A. Mnxanony, xypnponanmemy n ror nepno cncremy
opasonannx. Ormernm, uro ecnn n 19411943 rr. nororonxa x nneennm pasentnoro oyuennx
ocymecrnnxnact xynyapno, n nepax naprnnoro annapara, ro nponecc nnxnnannn pasentnoro
oyuennx npoxonn onee orxptro, c yuacrnem pxontx rpaxan.
HK KHCC cuen, uro npeycmorpennte nncrpyxnne Hapxomara npocnemennx PCuCP
1943 r. ycnonnx, neoxonmte nx nopmantno paort myxcxnx n xencxnx mxon, cosant ne
tnn n uro pasentnoe oyuenne tno nneeno ]opmantno, no coepxannm xe paora n
myxcxnx n xencxnx mxonax nnuem ne ornnuanact pyr or pyra. Bo ncex neyauax pasentnoro
oyuennx HK KHCC onnnnn Mnnncrepcrno npocnemennx PCuCP, yxasan, uro ono no cymecrny
copnano ntnonnenne nocranonnennx Hpannrentcrna o nneennn pasentnoro oyuennx. C camoro
nauana paora myxcxnx n xencxnx mxon nourn nonnocrtm tna npeocrannena camorexy
445
.
Kpome +roro yxastnanoct, uro n nocnenoennte rot nanonnxemocrt xnaccon n mxonax c
pasentntm oyuennem, ocoenno n xpynntx ropoax, snaunrentno ynennunnact. Knacct
oxasannct cnntno neperpyxent, n ycnoxnnnact saaua noepxannx neoxonmo ncnnnnnnt n

441
Hnreparypnax rasera. 1950. A 52. 28 nmnx.

442
Hnreparypnax rasera. 1950. A 52. 28 nmnx.

443
Hnreparypnax rasera. 1950. A 52. 28 nmnx.

444
Hnreparypnax rasera. 1950. A 52. 28 nmnx.

445
PIAHH. u. 5. On. 18. . 38. H. 25, 26.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 119
mxonax, ocoenno cpen mantunxon n mnome.
Hnrepecen ror ]axr, uro n nneenne pasentnoro oyuennx n 1943 r., n ero nnxnnannm n
1954 r. mornnnponann crpemnennem yxpennrt ncnnnnnny yuamnxcx.
B nmne 1954 r. ntmno nocranonnenne Conera Mnnncrpon CCCP O nneennn conmecrnoro
oyuennx n mxonax Mocxnt, Hennnrpaa n pyrnx ropoon, n xoropom cxasano: Vunrtnax
noxenannx ponrene yuamnxcx n mnenne yunrene mxon, nnecrn n mxonax Mocxnt, Hennnrpaa
n pyrnx ropoon c 1954/55 yuenoro roa conmecrnoe oyuenne mantunxon n enouex.
Conmecrnoe oyuenne c ocenn 1954 r. tno nneeno n IIX xnaccax ncex mxon CCCP (n X xnacce
n 1954/55 rr. oyuenne tno ocranneno pasentntm no nnonne nonxrntm nearornuecxnm
coopaxennxm, nocxontxy X xnacc ntnycxno).
Fontme x +ro npaxrnxe oreuecrnennax cncrema opasonannx ne nosnpamanact.

Ionuapona I., 2013

Anuua Bonmuckan. Uupk u nonu1uka n CCCP (ua npuuepe yronka pepymku
ypona)

Hennny npnnnctnamr ]pasy Hoxa napo esrpamoren, ns ncex ncxyccrn naxnemnm nx
nac xnnxmrcx xnno n nnpx, no, noxoxe, on nce-raxn ee ne nponsnocnn
446
. Onaxo cam no cee
]axr mncrn]nxannn ne ormenxer cnpanennnocrn cxasannoro: nnpx cran onnm ns nenrpantntx
conercxnx ncxyccrn, cpecrnom nonnrnuecxoro nocnnrannx, npemerom ropocrn n cnocoom
npesenrannn ocrnxenn Conercxoro Comsa crpanam 3anaa.
Hnpx n CCCP napaoxcantntm opasom menxer cnoe npenasnauenne: ns nnsonoro
ncxyccrna, xoropoe rpannnonno cnyxnno ocnooxennm macc or pasnnuntx ]opm orpannuenn
n xonrponx, on npenpamaercx n npononnx neonornn n ncrounnx nonnrnuecxoro nosecrnnx.
Hporpamma pasnnrnx nonoro penonmnnonnoro nnpxa ]opmnpyercx c nepntx ner
cymecrnonannx CCCP. Vxe n 1919 r. napxom npocnemennx A. B. Hynauapcxn n crarte 3aaun
ononnennoro nnpxa
447
yrnepxaer, uro neoxonmo sanono orxptrt nnpx xax ononnennoe,
ananrapnoe, penonmnnonnoe ncxyccrno. Hnpx co ncemn nonnacrntmn emy pecypcamn cnno
cmexa, xoropt nnaeer rtcxuamn, xyntrom spennma, cmenocrn, ]nsnuecxo xpacort n
]nsnuecxo cnnt onxen npornnocroxrt ypxyasnomy nxycy, nocnnrannomy na nomno
menopame. nx +roro neoxonmo npnart sanennm crapt nnpx n ouncrnrt penepryap or
ypxyasno rnnnn, na mecro xoropo onxnt npnrn penonmnnonnte xapnanantnte spennma
n nonnrnuecxax xnoynaa.
Paccmorpnm, xax conercxax nporpamma nonoro nnpxa peannsontnanact n
rpanc]opmnponanact n Vronxe ypona.
B 1912 r. B. ypon, xnoyn, aprncr n peccnponmnx, xynnn na ynnne Crapax Foxeomxa
moepnncrcxn oconxx nocrpoxn A. Beepa n orxptn ram rearp Kpomxa (nosxe Vronox
ypona), re noxastnan cnon npecrannennx n arrpaxnnont, n rom uncne snamennrt
arrpaxnnon Mtmnnax xenesnax opora, xoropt nosxe cran nnsnrno xaprouxo rearpa.

446
B nyx ncrounnxax, na xoropte otuno cctnamrcx npn ynomnnannn +ro ]past, Honnom copannn
counnenn Hennna (Heuuu B. H. Honn. cop. cou. M.: Hs-no nonnr, nnrpt, 1970. T. 44. C. 579) n xypnane
Conercxoe xnno (Conercxoe xnno. 1933. A 12. C. 10) npnnonrcx xanonnuecxax ]opmynnponxa: Hs ncex
ncxyccrn naxnemnm nx nac xnnxercx xnno.

447
Hvua:apcru A. B. 3aaun ononnennoro nnpxa // Becrnnx rearpa. 1919. N 3.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 120
B 1919 r. Vronox ypona, xax n nce pyrne nnpxn, tn nannonannsnponan n nepean n
neenne Hayunoro orena Hapxomnpoca xax npecrannxmmn nayunt n
xyntrypno-npocnernrentnt nnrepec
448
.
Hayunt nnrepec saxnmuancx n cneymmem: c cepennt 1910-x roon n Vronxe
npononnnct nccneonannx, nocnxmennte nnnxnnm nnemne cpet na xnnorntx, nx ncnxonornn
n meroam peccypt (n rom uncne rnnnosy). Hpn Vronxe paorann naoparopnx no
sooncnxonornn n ecrecrnenno-nayunt myse, ycrpannannct nayunte xon]epennnn n nsanancx
nayunt xypnan. B pasnoe npemx sect paorann B. M. Fexrepen, A. B. Heonronnu n
A. H. unxencxn.
Kax ormeuaer 3. . nnncxn, nocnxrnnmn ncropnn Vronxa n ero xyoxecrnenno
exrentnocrn nenym monorpa]nm, nsyuenne cnocoon peccnponxn snepe npononnoct n yxe
nennxoro marepnanncrnuecxoro yuennx Hannona o ycnonntx pe]nexcax
449
. Herena, nexamax
n ocnone ntnemne npancrnenno nosnnnn Vronxa, rnacnr, uro ypon nepntm n mnpe namen
cnoco peccnponart xnnorntx npn nomomn noompennx eo es xntcra, nanxn n npounx
yrpoxammnx npncnoconenn.
Kpome roro, n naoparopnn npononnnct nccneonannx rnnnosa (cunraercx, uro ypon
nnaen coornercrnymmnmn rexnnxamn) n tno oxasano, uro rnnnos no cnoe cyrn nnonne
marepnanncrnuecxoe xnnenne.
exrentnocrt naoparopnn ypona +xcnepnmenr, crpemnenne cnnresnponart nayxy n
ncxyccrno n cosart npnnnnnnantno nont mero nnonne nnnctnanact n ananrapnte npoexrt
1920-x roon n nporpammy Hynauapcxoro no cosannm ononnennoro penonmnnonnoro nnpxa.
Hayunte ocrnxennx Vronxa ononnxnnct ero nponaranncrcxo exrentnocrtm.
Hnpxonoe ncxyccrno tno npncnoconeno nx neonornuecxoro ntcxastnannx.
Kyntrypno-npocnernrentcxn nnrepec npecrannxn coo npexe ncero arnrannm n
npocnemenne macc. Hnrencnnnocrt nonnrnuecxoro nosecrnnx pasntx cnexraxne onontno
cnntno naptnponanact. Cxaxem, snamennrt openonmnnonnt arrpaxnnon Mtmnnax
xenesnax opora c npnxoom conercxo nnacrn rpanc]opmnponancx nesnaunrentno npocro
orntne xenesnoopoxnte nyrn tnn yxpament nosynramn Hapxomara nyre coomennx.
Ha cnene Vronxa crannnnct n onee ocrpte capxacrnuecxne nomepa, ntcmennanmne
pasnoopasntx nparon conercxo nnacrn (ypxyasnm, entx n r. .). Hanpnmep, ypon uacro
noxastnan cnenxy c ]oxcreptepom no xnnuxe Hnx. peccnponmnx paccrnnan na cnene xapry
tnme Poccncxo nmnepnn n cnpamnnan: Hnx, xaxym reppnropnm sannmaer
paoue-xpecrtxncxoe Conercxoe rocyapcrno? Hec oeran ncm xapry. Hnx, a re naxonrcx
enax xonrppenonmnnonnax apmnx? Hec ocranannnnancx na Kptmom n nonnman nanxy.
H naxonen, cymecrnonann nonnonennte nonnrnuecxne cnexraxnn, ycrpoennte xya onee
nsompenno. C +ro rouxn spennx nanonee noxasarentnt npnmep cnexraxnt 3ant ncex
crpan, coennxrect!. Ho nocnomnnannxm H. I. 3penypra
450
, ecrnne pasnnnanoct
cneymmnm opasom: cnauana saxn onro nepenncrtnan xnnry, na xoropo xpynntmn yxnamn
tno nanncano Kannran, sarem nostnan x cee pyrnx sanen, n onn nexoropoe npemx nmecre
nsyuann xnnry. Hocne +roro na cneny ntnosnnn xapronnt nopen, xoropt oxpanxnn xponnxn c

448
Hnr. no: euucru J. B. Vronox B. H. ypona. M.: Mocxoncxn paoun, 1959.

449
Hnr. no: euucru J. B. Vronox B. H. ypona. M.: Mocxoncxn paoun, 1959.

450
Jpeuovpe H. I. Hmn, rot, xnsnt. M.: Conercxn nncarent, 1961.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 121
pyxtxmn. 3ant ntranxnnann nymxy, crpenxnn no xponnxam, n, oepxan noey, nonnmann na
nopnom xpacnt ]nar.
pyro nonnrnuecxn cnexraxnt roro npemenn, Iaarcxax mnpnax xon]epennnx (nosxe
nepenmenonannt n cxyunt pyxnt oe), npecrannxn coo mnpnym cneny oea, xora
saxnxrte nparn nonx n xosen, xomxa n xptca, nnca n neryx, menet n cnnntx cnenn sa
onnm cronom n enn xaxt ns cnoe mncxn.
Vnepena, +rn cnexraxnn ypona npenocxnrnnn mnorne nocrmoepnncrcxne nep]opmanct n
ceronx mornn t nocnyxnrt nnrpnrymmnm oexrom nx ncxypcnnnoro n rearponeuecxoro
anannsa. Onn npecrannxmr coo neonornuecxoe ntcxastnanne, cxoncrpynponannoe
conepmenno ocotm opasom. Hnpx rpannnonno ntcmennan nnacrt n omecrnennte nopmt. Ho
n nomepax ypona mt (moxer trt, nnepnte) cranxnnaemcx c rem, uro nnpx naunnaer
yrnepxart, nocnenart n ycranannnnart neant npnuem ne ]nsnuecxne, a nonnrnuecxne. Ecnn
ontmax uacrt nnpxontx xanpon n macrepon (rnmnacrt, cnnaun, axpoart n r. .)
emoncrpnpymr n nonnomamr renecnt nean, ]nsnuecxym xpacory n cront nmnmym
ananrapncramn remy o nonnom xonrpone na uenoneuecxnm renom, ro peccypa xonrpont na
xnnorntmn, nosnonxmmn ynoonrt xnnornoe n uenonexa n rem camtm nnecrn snepe n
nonnrnxy, oxastnaercx npnnnnnnantno nontm, neonosnauntm n noncrnny ananrapntm
nncrpymenrapnem.
B 1934 r. ypon ymnpaer. Hocne ero cmeprn nayunax exrentnocrt Vronxa npexparnnact,
a xyntrypnax cymecrnenno nsmennnact. antnemne rpanc]opmannn Vronxa ypona
nponcxoxr n nornxe nncrnrynnonannsannn ananrapa. Hex +xcnepnmenra, npnnnnnnantno
nonoro ncxyccrna, penonmnnonnoro xecra, nocrpoennoro na orpnnannn rpannnn, ycrynaer
mecro pernamenrnponanntm n nocnponsnonmtm rearpantntm npaxrnxam.
B nepnym ouepet nnpx nnmaercx nosmoxnocrn ronopnrt o nonnrnxe. Vxe c cepennt
1930-x roon ercxne rearpannsonannte cnexraxnn ntrecnnnn ns penepryapa ocrpym
nonnrnuecxym carnpy. Hexoropte npexnne nocranonxn coxpannnnct, no yxe es nonnrnuecxo
cocrannxmme nanpnmep, Iaarcxax xon]epennnx crana npocro pyxntm oeom. B 1943 r.
Vronox o]nnnantno nepenmenonann n Tearp snepe. C reuennem npemenn nospacr neneno
aynropnn Vronxa cranonnncx nce mentme (n ceronx yxe na xacce nncnr oxnnenne, uro
nxono nner nyxen ncem nnnam crapme onoro roa).
Hpenparnnmnct n ercxn rearp, Vronox ypona norepxn nonnrnuecxym ocrpory n
pasonauammn na]oc, no ero ntcxastnanne tno npncnoconeno renept nx nocnnrarentno
nonnrnxn. Hayunax n nonnrnuecxax pnropnxa Vronxa cmennnnct mopanncrnuecxo pnropnxo
n ornomennn parten namnx mentmnx. peccnponxa es xntcra n nanxn, eme n nauane 1920-x
roon cunranmaxcx nayuntm ocrnxennem, crana npenonocnrtcx xax npnmep npancrnennocrn. V
rearpa noxnnncx enns: 3aannxx noyua, xoropt nnnennponan pasnourennx n cran
nocroxnntm n onosnauntm nocnannem, rpancnnpyemtm n cnexraxnxx.
B ro xe npemx nnpx npemen ypona nocnpnnnmaercx xax cnoeopasnt sonoro nex n
ncrounnx rpannnn, xoropax onxna nocnponsnonrtcx n noepxnnartcx yymnmn
noxonennxmn nnpxontx aprncron. B +rom xonrexcre ocoenno naxna nex nnpxono nnacrnn
pyxononrenxmn Vronxa ncera cranonnnnct unent cemtn ypontx, ntcrynanmne
npoonxarenxmn nennxoro ena ypona n xpannrenxmn rpannn.
Ocoym pont sect ctrpana mn]onornsannx eymxn ypona xax onoro ns xyntrypntx
repoen CCCP. B uecrt ypona nasnann ynnny, ntnycrnnn mapxy, o nem nncann xnnrn n cnnmann
]nntmt. Ero nnonne exax n arnrannonnax carnpa crana npenonocnrtcx xax opte myrxn n
mnnte manocrn, a nayunte orxptrnx xax cnnerentcrno ero oport. Ceronx memopnsannx
eymxn ypona n crenax mysex Vronxa nponcxonr nnonne spnmo. Hancrpeuy erxm,
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 122
npnmemnm na +xcxypcnm, ntxonr pymxnt npnspax ypona (aprncr O. Cannnxn),
paccxastnaer o epexnom ornomennn x xnnorntm n noxastnaer necxontxo ]oxycon.
Ocnony +xcnosnnnn mysex cocrannxmr uyuena xnnorntx aprncron Vronxa. Hauano
xonnexnnn nonoxnn cam ypon, xoropt enan uyuena ns nmnn x cnonm nnromnam (no
nocnomnnannxm 3penypra
451
, on, nanpnmep, ouent paccrpannancx, uro xena nycxaer n nx
cnantnm rontxo oestxn, coax, xomex n nonyraen, a apcyxy n rycm nxo rya sanpemen).
Ceronx n pamxax +xcxypcnn no mysem snepn ypona onnctnamrcx n repmnnax sacnyxenntx
aprncron, cnyxar npononnxamn rpannnn, nernrnmanne cymecrnymmnx npaxrnx peccypt n
snaxamn uyec, xoropte rnopnn eymxa ypon.
Vronox ypona npouno nomen n conercxym xyntrypy nmenno n cnxsn c opasom ercrna.
On cran onnm ns xyntrypntx noxycon, rpannnonno nocemaemtx ertmn, napxy c rearpamn
H. Can n C. Opasnona n Hnpxom na Hnernom yntnape. Hpn +rom cam Vronox npenparnncx n
mnp nonmecrna n cxasxn, xoropt onepnpyer neuntmn nennocrxmn n ne nperenyer na xort
cxontxo-nnyt axryantnoe n snoonennoe ntcxastnanne.
ercxax n nonmenax napanrma Vronxa oxonuarentno yrnepnnact n opena
spnmte ]opmt n nonom nomemennn, nocrpoennom x mocxoncxo Onnmnnae. Apxnrexrop
I. Caennu cnpoexrnponan necxontxo sann n ]opme apaanon n coennnn nce nocrpoxn
xptrtmn nonyxpyrntmn nepexoamn. Honyunnact mnoronnanonax n mnoro]nrypnax xomnosnnnx,
n xoropo ner nn ono npxmo nnnnn (sa ncxnmuennem craporo oconxxa nocrpoxn Beepa).
Kpnnnsna n saxpyrnennocrt paoramr xax no ropnsonrantno ocn, rax n no neprnxantno: sannx
npnsemnxmrcx na mnoxecrno saxpyrnenntx oemon, nnanno nepexoxr n nonyxpyxnx xnym.
Honoe sanne npecrannxer coo uncroe nonnomenne panesnancxn-xapnanantno xyntrypt n
ntstnaer camte pasnte annmsnn: apena, marpt, mannro, naynnte nnpx n xpmapxn. Caennu
cnpoexrnponan npnnnnnnantno nrponoe npocrpancrno, ercxn mnp, xoropt npornnocronr
rpannnonno conercxo apxnrexrype nropo nononnnt 1960-x 1970-x roon nnanono,
cepo, copno.
Ceronx crpoxrcx nnant no +xcnancnn n pacmnpennm Vronxa. Hpenonaraercx
nocrponrt xonmmnm c manexem, mnoro]ynxnnonantnt enono nenrp c o]ncamn,
anapramenramn, roprontmn nomemennxmn, a raxxe xomnnexc sann no nasnannem Xpam
ercrna, xoropt onxen nocrannrt rouxy n nonpoce o npenasnauennn n neonornn Vronxa.

* * *

I. Pensnn n crarte, nocnxmenno Vronxy ypona
452
, nnmer, uro on ceronx xpannr n
cee ynnxantnt xyntrypnt ]enomen, noonoro xoropomy ner nnre n mnpe, anaran xax
ocnona rocyapcrnennocrn. Fanaran, mannro, rpmxn, arrpaxnnont nce ro, uro nosnnxno ns
nnsono maccono xyntrypt n rpannnonno nocnpnnnmanoct xax nesamtcnonaroe pasnneuenne,
tnn oxnnent nannonantntm ocroxnnem, oneuent n xpynnte xyoxecrnennte ]opmt
rearpa n mysex n crann mecrom nocemennx nepntx nnn rocyapcrna.
Ha o]nnnantnom care nnpxa cxasano, uro Crpana uyec eymxn ypona npnsnana
nannonantno nennocrtm, onnm ns neymnx nocnnrarentntx nenrpon Poccnn, necymnx
nopacrammemy noxonennm yxonnocrt n npancrnennocrt. Orentnax xomnara n mysee

451
Jpeuovpe H. I. Vxas. cou.

452
Peesuu I. H. Iocanaran // Kommepcanr. 2010. A 9 (155). 12 mapra.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 123
Vronxa orneena no nonym ncropnm. 3ect pasmement narpat n npemnn aprncron, a
raxxe nncxr noprpert Hyrnna, Hyxxona n npounx nonnrnxon, nocemanmnx rearp.
Kopnn +roro ]enomena, esycnonno, nexar n conercxo xyntrypno nonnrnxe, n pesyntrare
xoropo spennmnocrt n uyeca nnpxa crann npononnxom neonornn n onnm ns nonnomenn
rocyapcrnenno nonnrnxn.
Ho nponnxnonenne neonornn n nnpx ne moxer nporn eccneno. Bnnxnne oxastnaercx
oomntm. H ecnn nnpx cranonnrcx nonnrnxo, ro nonnrnxa nenpemenno npnoperaer ueprt
nnpxa.
Bnpouem, +ro rema concem pyroro nccneonannx.

Bontncxax A., 2013

Mapun Baruua. Onuunuckue urpm 1980 r. Kak ypauuc1uuecku npopmn

B ypanncrnxe ecrt nonxrne meracotrne. Hm oosnauamr xpynnemne meponpnxrnx n
ncropnn ropoon n crpan, n xoroptx yuacrnymr npecrannrentcrna pyrnx rocyapcrn n na
xoropte cesxamrcx mnnnnonnte ronnt noxnonnnxon co ncero cnera. Meracotrne +ro
meponpnxrne, ne npocro npnnnexammee n ony rouxy nnanert ontmoe xonnuecrno nme, no
cnntno nnnxmmee na nn]pacrpyxrypy ropoa, n xoropom ono npoxonr
453
. Tyr crpana onxna
noxasart cex c nanonee ntnrptmno cropont n npn ycnemnom ncxoe nsnneut nx cex
maxcnmantnym ntroy. Horomy nx nponeennx cnoprnnntx copennonann pecranpnpymrcx n
crpoxrcx cranont, nx oprannsannn xyntrypntx nporpamm pexoncrpynpymrcx crapte n
orxptnamrcx nonte nnomaxn. Pacrer rpancnoprnax, rocrnnnunax n omecrnennax
nn]pacrpyxrypa, ropo npeopaxaercx nonnocrtm.
Ornnunrentno uepro meracotrn xnnxercx macmranocrt pesyntraron onopasonocrt,
xparnocrt n nenpoonxnrentnocrt Onnmnncxnx nrp nnn Enponnennx pesxo xonrpacrnpyer c
nnrentno nororonxo n xonoccantntmn nocnecrnnxmn
454
. 3auacrym nponeenne
meracotrn nopoxaer ontmo nannonantnt onr, ns-sa xoroporo ropoam npnxonrcx
nonnocrtm menxrt crparernn pasnnrnx. Ho+romy neynnnrentno, uro uame nonpoc meracotrn
onennnaercx c rouxn spennx nsepxex, xoropte repnnr noxantnax xyntrypa, nepeesxamr
mecrnte xnrenn, utn oma neoxnanno oxasannct na reppnropnn yymnx onnmnncxnx
oexron, saxptnamrcx neontmne mecrnte saeranonxn no narncxom nnrepnannonantntx
cere camoocnyxnnannx, nsneramr nent n rocrnnnunom nsnece n oxnannn oxsarentnoro
noroxa rypncron
455
.
Onaxo nomnmo anannsa noontx nsepxex nam xaxercx naxntm pyro acnexr
meracotrn. Ha nam nsrnx, meracotrne moxer trt oneneno ne rontxo c rouxn spennx roro,
uro tno nm ynnuroxeno, no n c rouxn spennx roro, uro tno cosano. Bmecro roro urot ncne
sa mnorouncnenntmn nccneonarenxmn n xypnanncramn anannsnponart cocnararentnte
naxnonennx ncropnn n nosmoxnte antrepnarnnt pacxoonannx cpecrn, mt npenaraem
oparnrtcx x nonpocy macmranocrn npeopasonann.

453
Tpvouua E. I. Honnc n meracotrnx // Oreuecrnennte sanncxn. 2012. N 3 (48).

454
Roche M. Mega-events // Annals of Tourism Research. 1994. Vol. 21. Iss. l.P. 1-19.

455
Kapoauuoe H. H. Hsxrne ne]opmantno cocrnennocrn n Poccnn: nerarnnnte ypoxn nororonxn x
onnmnncxnm nrpam n Coun. CH.: HHH EV CH., 2012.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 124
Paccmorpnm, xax nnonsmennnoct ropocxoe npocrpancrno naroapx Onnmnncxnm nrpam
1980 r., xoropte npomnn n Mocxne. Fonee 30 ner nasa cocroxnact Onnmnnaa, n ceuac mt c
ynepennocrtm moxem onennrt, xax nocne nee npeopasnnact cronnna.
Onnmnncxne nrpt 1980 r. nomnn n mexynaponym ncropnm cnopra npexe ncero xax
nonnrnuecxoe cotrne. Onn sanomnnnnct oxorom CBA n pyrnx crpan, xoropte pemnnn
raxnm opasom ntcxasart Conercxomy Comsy cnoe neroonanne ns-sa nnoa nocx n A]ranncran.
Conercxn Coms na raxne ecrnnx norom ornernn nmecre c pyrnmn
rocyapcrnamn-comsnnxamn oxornponan Onnmnnay n Hoc-Anxenece. Ho c rouxn spennx
ypanncrnxn, a ne anannsa nonnrnuecxnx xon]ponrann oxor osnauan nnmt ono: xonnuecrno
(ecrnnrentntx) rocre Onnmnncxnx nrp tno neconocrannmo mentme roro, na xoropoe
paccunrtnann oprannsaropt.
Ho nce xe rocre tno ne rax mano, xax ecnn t amepnxancxym rouxy spennx nonnocrtm
noepxan Mexynapont onnmnncxn xomnrer (MOK). eno n rom, uro amepnxancxne
nnacrn nacrannann na nonnom nepenoce Onnmnncxnx nrp ns Mocxnt. Hocne onrnx copann
MOK pemnn orxnonnrt raxoe npenoxenne Coennenntx Braron, na uro n nonyunn orner. Mt
coxaneem o pemennn Mexynaponoro onnmnncxoro xomnrera nponecrn nernne Onnmnncxne
nrpt 1980 r. n Mocxne n orxnonnrt npenoxenne Onnmnncxoro xomnrera Coennenntx Braron
nepenecrn, ornoxnrt nnn ormennrt nrpt. B cnxsn c +rnmn ocroxrentcrnamn nn Hpesnenr, nn
Konrpecc, nn Amepnxancxn napo ne moryr noepxart +ro pemenne n ntcnart xomany
Coennenntx Braron n Mocxny +rnm nerom, ronopnrcx n o]nnnantnom saxnnennn Fenoro
oma
456
.
Cnoprcment 30 crpan, nxnmuax CBA, 3ananym Iepmannm, nonnm n Kanay, ocrannct
oma n snax nporecra npornn nropxennx conercxnx nocx n A]ranncran. A eme 16 rocyapcrn
ntpasnnn cnoe cornacne c noontm xecrom, ntcrynnn no npemx nepemonnn orxptrnx ne no
nannonantntmn ]naramn, a no ]narom Onnmnnat c nxrtm pasnonnerntmn xontnamn.
Onaxo mnorne xomant npncyrcrnonann na npomeme room panee nyxneentno VII
nerne Cnapraxnae napoon CCCP, xoropax, no cyrn, crana penernnne yyme Onnmnnat. B
ornnune or ncex npetymnx ner Cnapraxnaa 1979 r., necmorpx na nasnanne, nomna n ncropnm
xax nepnax mexynaponax yuacrnonann 87 xoman, n rom uncne n yymne oxornpymmne
crpant. Coennennte Brart Amepnxn npncnann 109 arneron n ntnrpann uertpe sonorte
meann rontxo n nepnte nxrt ne.
Cnapraxnaa crana nponepxo roronnocrn crpant x Onnmnncxnm nrpam. Xorx nexoropte
nponemt no uacrn oprannsaropcxo paort n rpeonann pemennx x yymemy roy, yxe mnoroe
x Onnmnnae tno rorono, n rom uncne tnn nneent n +xcnnyarannm n nexoropte nonte
cnoprnnnte coopyxennx.
Bcero cnennantno x Onnmnnae tno nocrpoeno 78 oexron. Ho cpannennm c
rpaocrponrentntmn nonnrnxamn pyrnx ropoon, npnnnmanmnx Onnmnncxne nrpt panee, +ra
nn]pa cymecrnennax. nx Onnmnnat 1956 r. n Mentypne nocrponnn nnmt ono coopyxenne, n
Pnme n 1960 r. na, n Toxno n 1964 r. rpn, n Mexnxo n 1968 r. uertpe, n Mmnxene n 1972 r.
mecrt, n Monpeane n 1976 r. rpn.
nx mocxoncxo Onnmnnat 1980 r. tnn nocrpoent mecrt onnmnncxnx cnoprnnntx


456
1980 Summer Olympics White House Statement on the International Olympic Committee Decision To Hold the
Games in Moscow. February 12, 1980 // Federal Register Division. National Archives and Records Service, Public Papers
of the Presidents of the United States, Jimmy Carter, 19801981. Washington, D.C.: Government Printing Office, 1978.
P. 305306.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 125
xomnnexcon, 11 nontx xptrtx coopyxenn, mnorouncnennte accent, cranont, cnoprnnnte
nnomaxn, nocemt rocrnnnuntx xomnnexcon, sannx Onnmnncxo epennn na 14,5 rtc. uenonex
n monoexnt narept Conneunt n Xnmxnncxom paone na 2,5 rtc. uenonex. Onnmnncxne
nrpt 1980 r. nasnann ne npocro cnoprnnntm cotrnem, a ]ecrnnanem apxnrexrypt n
rexnonorn
457
. B ome cnoxnocrn tnn nocrpoent sannx na 40 rtc. uenonex ]axrnuecxn
na nacenenne nenoro ropoa.
Ho, nnpouem, raxne macmrat tnn onpanant: xoppecnonenr amepnxancxoro xypnana
Time nncan, uro co npemen Hanoneona Mocxna ne nnena rax mnoro xnrene 3anaa: na
rpexneentno Onnmnnae e npnercx cronxnyrtcx c 300 rtc. rypncron, uro ontme uem n 2
pasa npentmaer uncno rypncron, nocemammnx cronnny n ro
458
. Fonee roro, nsnauantno
nnannponanoct axe ontme coopyxenn: n peannsannn naxonnoct 99 apxnrexrypntx npoexron
no crponrentcrny nnn pexoncrpyxnnn sann, onaxo ne nce onn tnn sanepment x nauany Hrp.
Cronr ormernrt, uro ronuox nx pasnnrnx nonyunna ne rontxo Mocxna, no n Tannnn, Hennnrpa,
Knen n Mnncx, re npononnnct Onnmnncxax napycnax perara n marun onnmnncxoro
]yrontnoro rypnnpa. Ho nocueram sapyexntx cpecrn maccono nn]opmannn omax
cronmocrt crponrentcrna cocrannna 375 mnn onn. CBA
459
. O]nnnantno nn]opmannn
ornocnrentno cronmocrn crponrentcrna ne tno.
Ona ns neonornuecxnx nponem n nororonxe Mocxnt x Onnmnnae saxnmuanact n
pasnnunn +xonomnuecxoro crpox n Conercxom Comse n sanantx xannranncrnuecxnx crpanax.
Hpnnxn na cex oxsarentcrna no nponeennm Hrp, conercxoe rocyapcrno onxno tno
conmart nce nponncannte n Xaprnn Mexynaponoro onnmnncxoro xomnrera nponeypt,
xorx onn n ontme crenenn coornercrnonann xannranncrnuecxomy yxnay. Tax, oprxomnrer
Onnmnncxnx nrp, opasonannt n mapre 1975 r., tn saperncrpnponan xax mpnnuecxoe nnno.
3ro osnauano, uro on mor onaart ocnonntmn n ooporntmn cpecrnamn, mor trt ncrnom n
ornerunxom n cye n mpnnuecxn npecrannxn coo aconmrno nesanncnmym oprannsannm
460
.
e-]axro, esycnonno, Oprxomnrer ne tn nesanncnmo oprannsanne. B ero cocran nomnn
ntcoxoxnann]nnnponannte cnennanncrt n onacrn apxnrexrypt, rpancnopra, cnxsn, rexnnxn,
+neprernxn n r. n., xoropte raxxe paorann n n pyrnx rocyapcrnenntx oprannsannxx. Taxnm
opasom, nce onn nounnxnnct unnonnnxam ntcmero panra, xoropte, n cnom ouepet, tnn
pyxonoxmnmn paornnxamn mnnncrepcrn, cnoprnnntx oprannsann n pyrnx rocyapcrnenntx
yupexenn. Tax, npecearenem Oprxomnrera cran samnpecearenx Conera Mnnncrpon CCCP
H. T. Honnxon, ero samecrnrenxmn npecearent Hcnonnnrentnoro xomnrera Mocxoncxoro
ropocxoro Conera napontx enyraron B. u. Hpomtcnon, npecearent Cnoprxomnrera CCCP
C. H. Hannon, samecrnrent Hpecearenx Conera Mnnncrpon PCuCP B. H. Kouemacon n
samecrnrent Hpecearenx Conera Mnnncrpon 3croncxo CCP A. Ipen. Kpome roro, y
Oprxomnrera tnn cno Hpesnnym, Hcnonnnrentnoe mpo n pasnnunte xomnccnn
461
. A

457
Sport: Warming Up for the 1980 Olympics // Time. 8/6/1979. Vol. 114. Iss. 6. P. 64.

458
Sport: Warming Up for the 1980 Olympics // Time. 8/6/1979. Vol. 114. Iss. 6. P. 64.

459
Sport: Warming Up for the 1980 Olympics // Time. 8/6/1979. Vol. 114. Iss. 6. P. 64.

460
Houo+apee H. H., Heauoe H. A. O crponrentcrne n pexoncrpyxnnn coopyxenn n oexron n xoe
nororonxn nrp XXII Onnmnnat n Mocxne // Crponrentnte marepnant, oopyonanne, rexnonornn XXI nexa. 2001.
A 3. C. 56.

461
Houo+apee H. H., Heauoe H. A. Vxas. cou. C. 56.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 126
xnmuente yxasannx no nororonxe crpant x Onnmnnae anan Coner Mnnncrpon, xoropt n
reuenne 19751980 rr. ycranonnn saannx pxy mnnncrepcrn, neomcrn n pyrnx oprannsann no
pexoncrpyxnnn n crponrentcrny onnmnncxnx oexron.
B ornnune or sanantx ropoon, crpemnnmnxcx cxonnenrpnponart onnmnncxne oexrt n
ono sone, conercxoe pyxonocrno npnnxno pemenne pasmecrnrt neoxonmte sannx
enenrpannsonanno. Taxoe pemenne oxcnxnoct nsnauantntm npecrannennem o
neoxonmocrn penraentnoro ncnontsonannx oexron nocne Onnmnnat npenonaranoct,
uro naroapx npenpnnxrtm mepam ropo ntnonnnr saner H. H. Fpexnena, nposnyuanmn na
XXIV cese KHCC: Cenart Mocxny opasnontm xommynncrnuecxnm ropoom +ro eno
uecrn ncero conercxoro napoa!
462
. Mocxna tna noenena na nocemt nnannponountx son, n
xaxo ns xoroptx nameuanoct nosneenne xax cnoprnnntx coopyxenn, rax n neoxonmo
nn]pacrpyxrypt: or xyntrypno-omecrnenntx nenrpon o rocrnnnn. B ncropnn npaxrnuecxn
nmoro cnoprnnnoro oexra n Mocxne moxno narn cnona nocrpoen n pexopno xoporxne
cpoxn, ynnxantnoe coopyxenne, ne nmeer ananoron n mnpe.
Inanntm onnmnncxnm nenrpom cran nocrpoennt n 1956 r. Henrpantnt cranon nm
B. H. Hennna, noxpyr xoroporo tn opasonan nent cnoprnnnt xomnnexc Hyxnnxn.
Ocrantnte cnoprnnnte oexrt tnn nosneent n pasntx xonnax Mocxnt na cenepe n paone
npocnexra Mnpa, na cenepo-sanae n paone Hennnrpacxoro npocnexra n Xnmxax, na sanae n
Kptnarcxom, na mre n Fnrnencxom neconapxe, na nocroxe n Coxontnnxax n Hsmanono, na
mro-nocroxe n paone Mtrnmn, n neconapxonom samnrnom noxce Mocxnt. Taxoe paonnponanne
nosnonnno nepenecrn nocne Onnmnnat nce cnoprnnnte xomnnexct n coopyxennx n nnomaxn,
ncnontsyemte ropoxanamn nx maccontx sanxrn ]nsnuecxo xyntrypo n cnoprom. Taxnm
opasom, oexrt Onnmnnat-80 nsnauantno npoexrnponannct rax, urot n antnemem
npnnecrn nontsy mocxnnuam
463
.
Ho+romy nexoroptmn onnmnncxnmn oexramn crann re sannx, crponrentcrno xoroptx
tno nauaro n pamxax pasnnrnx ropoa eme o nxnmuennx nx n cnncox onnmnncxnx. Vxe x
1976 r. tno nocrpoeno 2,4 % oexron or omero oema onnmnncxoro crponrentcrna. Temnt
paor napacrann no mepe npnnnxennx x nrpam: n 1977 r. oem nocrpoennoro cocrannn 15,6 %, n
1978 r. 34,6, n 1979 r. 36,5, a n nepnom nonyronn 1980 r. 64 %
464
. Bosneennem oexron
ropoa sannmannct xnmuente crponrentnte oprannsannn Mocxnt, xoropte n otunoe npemx
ntnonnxnn nnant no pasnnrnm ropoa, Inanmoccrpo, Inanmocnpomcrpo, Inanmocnnxcrpo.
Ocnonnax macca marepnanon n xoncrpyxnn raxxe tna nponsneena xpynnemnmn
npenpnxrnxmn ropoa Inanmocnpomcrpomarepnanamn n Inanmocmonraxcnencrpoem.
Bcero n Mocxne x Onnmnncxnm nrpam 1980 r. tnn nocrpoent n pexoncrpynponant
cnoprnnnte oexrt, omax nmecrnmocrt rpnyn xoroptx cocrannna oxono 350 rtc.
spnrentcxnx mecr:

Cnopmueui ro+n.erc Hvruuru. Bo npemx Onnmnnat npnnxn na cex
ocnonno yap n ntepxan ero, o cnx nop cunraercx camtm xpynntm cranonom n


462
XXIV ces Kommynncrnuecxo naprnn Conercxoro Comsa. 30 mapra 9 anpenx 1971 roa.
Crenorpa]nuecxn oruer. B 2 r. M.: Hs-no nonnr. nnr-pt, 1971. T. 1. C. 68.

463
Onnmnncxne coopyxennx Mocxnt. Hpoexrnponanne n crponrentcrno. M.: Mocxoncxn paoun, 1980. C. 8.

464
Houo+apee H. H., Heauoe H. A. Vxas. cou. C. 57.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 127
Poccnn. Ftn opasonan noxpyr pexoncrpynponannoro cranona nmenn B. H. Hennna,
xoropomy na ror momenr ncnonnnnoct yxe 23 roa. Xypnanncrt ormeuann nsnnmnmm
nnemnmm nomnesnocrt n mnorouncnennte rexnnuecxne neyocrna. Komnart ortxa
nacroxmn npnronop conercxomy mouenomy nystpm: nanpnmep, ona xencxax
xomnara, paccunrannax na 10 rtc. spnrene, cocronr ncero nnmt ns rpex ryaneron
465
.
Boxpyr nero tnn nocrpoent Fontmax n Manax cnoprnnnte apent, nopen cnopra,
Vnnnepcantnt cnoprnnnt san pyxa n orxptrt nnanarentnt accen.
Cnopmro+n.erc O.u+nucru. 3amennn coo nexora croxmn na ero mecre
cranon Fypenecrnnx n ecxrxn crapnnntx omon n ynnn, o cnx nop nocnr snanne
xpynnemero n Enpone xptroro cnoprnnnoro xomnnexca. B namn nn, nomnmo cnoero
npxmoro nasnauennx, ncnontsyercx n xauecrne xonneprnoro sana. B xomnnexc nxoxr
xptrt cranon n nnanarentnt accen.
Vuueepca.iui cnopmueui ro+n.erc HCKA (ceuac nmenn
A. . Iomentcxoro), nxnmuammn ]yrontnt n nerxoarnernuecxn manexn, xoropte
moryr trt rpanc]opmnponant nx nponeennx spennmntx, necnoprnnntx,
meponpnxrn.
eope cnopma uua+o n Xnmxax-Xonpnno. Ceuac xnnxercx ocnonno
rpennponouno nnomaxo noneontno copno Poccnn, raxxe n nem pacnonaramrcx
nenpo]nntnte yupexennx, nanpnmep mnnomonrax n norapnantnax xonropa.
Kpimi ee.omper, ro.ieea ee.ocuneoua mpacca n no. o. cmpe.ioi us
.vra n Kptnarcxom, xoropte o cnx nop ncnontsymrcx no nasnauennm. Xorx nomnmo
+rnx nocrpoenntx x 1980 r. coopyxenn rpannnonno n cnncxax onnmnncxnx
oexron ]nrypnpyer eme n rpeno xanan n Kptnarcxom, on, onaxo, tn coopyxen n
1973 r. n xanyn ouepenoro uemnnonara Enpont no axaemnuecxo rpene. Ero
xnmuenax ocoennocrt cymecrnonanne nosnparno rpacct, pexo nx noontx
oexron.
Kouuocnopmueui ro+n.erc npoqcomsoe n Fnrne pasmepom oxono 50 rexrapon,
xoropt nomnmo cnoprnnntx none nxnmuaer cnennannsnponannte ercxo-mnomecxne
mxont onnmnncxoro pesepna no xonnomy cnopry n conpemennomy nxrnoptm,
orxptrte eme o Onnmnnat n 1980 r., a raxxe neoxonmym nn]pacrpyxrypy
rocrnnnny, xa]e, anm n anroxosxcrno.
eope cnopma Hs+a.oeo, n xoropom npononnnct copennonannx no rxxeno
arnernxe. Ftn nocrpoen pxom co cranonom Hsmanono, xoropt nosnnx noxpyr
neocrpoenntx crpoenn Henrpantnoro cranona nmenn Crannna, xora-ro
nnannponanmerocx na +rom mecre xax nonoxnnennt nenrp cronnnt.
Cmaouou uua+o nocrpoxn xonna 1920-x roon tn nacrontxo xannrantno
pexoncrpynponan, uro nnonne moxer cunrartcx nocrpoenntm sanono. Ftnn nosneent
nonte cnoprnnnte n amnnncrparnnnte sannx, nonnocrtm pasopant n nepecrpoent
Bocrounte, Cenepnte n Rxnte rpnynt, pexoncrpynponant Fontmax n Manax
cnoprnnnte apent, a raxxe nnxnnnponant nexoropte +nemenrt 1930-x roon npoe
noprnxon, ]onranon, +crpat, opanxepen n npya c noouno crannne.

Ftnn nonnocrtm pexoncrpynponant n npeopasonant Cranon mntx nnonepon,
pacnonarammncx raxxe na Hennnrpacxom npocnexre, nopen cnopra Coxontnnxn n
crpentnme nnamo n Mtrnmax.
Kpome cnoprnnntx xomnnexcon n coopyxenn rpeonana pasnnrnx n nn]pacrpyxrypa. Ftnn
nosneent n pexoncrpynponant:


465
Sport: Warming Up for the 1980 Olympics.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 128
aoponopm Lepe+emieeo-2, cnennantno cosannt x Onnmnnae, urot
cronnna morna npnnxrt nce nnocrpannte enerannn (nonnocrtm pexoncrpynponan n
moepnnsnponan n 2009 r.);
me.epaouoro+n.erc (OTPK) Te.eeusuouuoeo mexuu:ecroeo eumpa (ceuac
ACK-3) n O.u+nucru ro++vmauouui eump (OKH) Mnncnxsn n Ocranxnno,
xoropte crann nropo ouepetm crpoenn nosneennoro pantme Ocranxnncxoro
xomnnexca (]ynxnnonnpymr o cnx nop);
soauue Aeeumcmea ne:amu Hoeocmu, xoropoe no npemx Hrp ncnontsonanoct
xax mexynapont npecc-nenrp, a norom nepemno n nontsonanne arenrcrnom,
nsnecrntm ceuac no nasnannem PHA Honocrn;
O.u+nucra oepeeu (ceuac xnno paon n oxpecrnocrxx Mnuypnncxoro
npocnexra);
eocmuuua Mo.ooerua, xoropax c momenra nponeennx Hrp
pexoncrpynponanact yxe rpn pasa (n 1993, 1994 n 2004 rr.), onaxo +ro nosnonnno e
coxpannrt cnoe npenasnauenne n npoonxnrt cymecrnonanne n xauecrne
rpexsnesounoro orenx;
eocmuuua Koc+oc c nnom na BHX n monymenr Hoxopnrenxm xocmoca,
paspaorannax conmecrno conercxnmn n ]pannyscxnmn apxnrexropamn (ceuac nocnr
uertpe snest);
eocmuuua Ca.mm (o cnx nocrpeonana no nasnauennm);
Heumpa.iui oo+ mvpucma (ceuac rocrnnnna Acrpyc) n
Tponapeno-Hnxynnno (pexoncrpynponan n 2007 r.);
eocmuuua Cnopm na Hennncxom npocnexre (tna cnecena n 2004 r., no ee
nnxnnannx nnocnecrnnn tna npnsnana nesaxonno; na opasonanmemcx nycrtpe o
cnx nop nnuero ne nocrpoeno);
eocmuuua Ceeacmono.i, ceuac nsnecrnax xax ptnox asnarcxnx yxpamenn n
oext, onaxo na nexoroptx +raxax ona nce eme npoonxaer cnom paory n xauecrne
rpexsnesounoro orenx.

Taxnm opasom, npaxrnuecxn nce oexrt, nocrpoennte x Onnmnncxnm nrpam 1980 r.,
tnn nnocnecrnnn nocrpeonant, onaxo sa npomemne 30 ner nx coxpanennx cocrnennoro
craryca nm npnmnoct nperepnert necxontxo pexoncrpyxnn n npn +rom ycrynnrt nantmy
nepnencrna nontm coopyxennxm npoe nxrnsnesountx orene.
Mt ocranonnmcx na nyx oexrax Onnmnncxo epenne n sannn Arenrcrna neuarn
Honocrn, urot npoanannsnponart, xax nmenno cosanne onnmnncxnx oexron nonnnxno na
ropocxym xnsnt.
Onnmnncxax epennx, cnpoexrnponannax no pyxonocrnom apxnrexropa E. H. Cramo,
tna nosneena na 107 rexrapax na mro-sanae Mocxnt. Ona crana onnm ns camtx
penraentntx coopyxenn, nocxontxy nocne nponeennx Hrp n ne ornpasnonann nonocente
14,5 rtc. mocxnnue. B ornnune or ncex epenent npetymnx Onnmnna +ra tna ne
npemenntm xomnnexcom, a nocroxnntm naroycrpoenntm mnxpopaonom ns 18
mecrnanarn+raxntx sann, crpynnnponanntx noxpyr rpex neontmnx napxon. B omax
nmennct nyx n rpexxomnarnte xnaprnpt, n xaxo ns xoroptx tnn xyxnx, pasentnt
canysen c nonntm nnxenepntm oopyonannem, ncrpoennte mxa]t n anxont.
Taxoe xnnte crano neoxnanntm nx cnoprcmenon, nocxontxy panee Onnmnncxne
epennn tnn nno npemenntmn xoncrpyxnnxmn, nno yxe cymecrnonanmnmn omamn. Bnepnte
Onnmnncxax epennx tna nocrpoena n 1932 r. n Hoc-Anxenece, ona cocroxna ns 450 rnnontx
copntx omnxon, a npoxnnann n ne rontxo cnoprcment-myxunnt, xenmnnt tnn pasmement


Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 129
n onom ns orene. Ono ns camtx ontmnx onnmnncxnx epenent crana epennx n Toxno na
Onnmnnae 1964 r. Ho Inannym onnmnncxym epennm ram tnn ncnontsonant sannx,
cnyxnnmne xnntem nx ceme amepnxancxnx noennocnyxamnx nocne Bropo mnpono nont, a
xpome nee eme nxrt ncnomorarentntx epenent naxonnnct sa npeenamn ropoa. A onnmn ns
nepntx crponrt Onnmnncxne epennn c nynx nauann nnacrn Mexnxo n Mmnxena, n xoroptx x
Hrpam tnn cosant na xpynntx ancamnx ns mnoroxnaprnpntx omon, a raxxe nnacrn
Monpeanx, xoropte nocrponnn +nnrapnte oma, nnocnecrnnn ne oxynnnmne sarpauennte
cpecrna
466
.
Hocxontxy or Onnmnnat x Onnmnnae uncno cnoprcmenon nospacrano, n Mocxne
Onnmnncxax epennx tna nocrpoena na 14,5 rtc. uenonex. Xapaxrepno, uro n cocran
Onnmnncxo epennn tnn cpasy nxnmuent sannx, neoxonmte nx +xcnnyarannn nocne Hrp:
uertpe ercxnx caa n ne mxont, xoropte ceuac nsnecrnt xax N 843 n N 812. 3rn
yupexennx tnn orxptrt cpasy nocne Onnmnnat n cenrxpe 1981 r.
Ha reppnropnn Onnmnncxo epennn pacnonarancx Kyntrypnt nenrp c xonneprntm
sanom na 1200 spnrene, nymx xnnosanamn na 250 mecr xaxt, rannenantntm sanom,
renennsnonntmn xonnamn, sanom nrpontx anromaron, ]onorexo. Bo npemx Onnmnnat ram
ntcrynann anert Fontmoro n Knponcxoro rearpon, a raxxe ancamnt naponoro ranna
Fepesxa. Ceuac n sannn paoraer Iocyapcrnennt mystxantnt rearp nannonantnoro
ncxyccrna no pyxonocrnom B. Hasapona.
Kpome roro, cymecrnonano crpoenne npecc-nenrpa, amnnncrpannn Onnmnncxo epennn
n cnennantnoro onnmnncxoro nouronoro orenennx, orxya moxno tno ornpannrt orxptrxy c
ynnxantntm onnmnncxnm ramennem. B nacroxmee npemx sect pacnonoxent Myse oopont
Mocxnt n Hnxynnncxax mexpaonnax npoxyparypa.
He oomnoct n Onnmnncxo epenne n es cnoprnnntx oexron: rpn rnmnacrnuecxnx
sana, rpn nnanarentntx accena, ]yrontnoe, noneontnoe n acxerontnoe nonx, a raxxe
cnoprnnnax nnomaxa. Kpome roro, tnn nocrpoent xa]erepn camoocnyxnnannx, cnoprnnnax
xnnnnxa, nnnorexa na 10 rtc. xnnr, xa]e-mopoxenoe, nannnton Pyccxn ua, monount ap
n npoyxronte marasnnt.
Ho npomecrnnn onee uem 30 ner Onnmnncxax epennx mano uem ornnuaercx or pyrnx
paonon Mocxnt. Hocrpoennte rontxo x Hrpam oexrt oxasannct neoxonmt n nx otuntx
xnrene, noromy +ror npoexr moxno c ynepennocrtm cunrart ycnemntm.
3anne Arenrcrna neuarn Honocrn tno nocrpoeno x 1980 r. xax npecc-nenrp nx
Onnmnncxnx nrp. Hs ncex onnmnncxnx oexron +ror pacnonarancx nnxe ncero x nenrpy. Ero
npoexrnponxo sannmancx apxnrexrop H. M. Bnnorpacxn, nepe xoroptm croxnn ne saaun: c
ono cropont, xoncrpyxnnx onxna tna nerxo rpanc]opmnponartcx n paouee sanne, xaxnm
ono craner nocne oresa ncex sapyexntx CMH, a c pyro emoncrpnponart ncem
nnocrpanntm xypnanncram momt crpant.
uro xacaercx nepno saaun, ro AHH, noono mnorouncnenntm rocrnnnnam, ne cymeno
cnpannrtcx c ne es pexoncrpyxnn. B 2000-x roax ns-sa rnoantntx rexnonornuecxnx
nsmenenn ono tno mon]nnnponano n myntrnmennoe sanne PHA Honocrn. B nnreptepax
conercxn rpannr n mpamop tnn samenent na onee emoxparnunym nnacrmaccy, a nenrpantnoe
nomemenne ns neontmnx xanneron, coennenntx pyr c pyrom uepes xopnop, npenparnnoct n
ontmoe npocrpancrno c nnnntmn cronamn, nepexnnxammeecx c xonnennne coworking space n

466
Munoz F. Olympic Urbanism and Olympic Villages: Planning Strategies in Olympic Host Cities, London 1908 to
London 2012 // Sociological Review. 2006. Vol. 54. P. 175187.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 130
CBA. Hsmennnact n opnenrannx nnannponxn: na cmeny npxmonnnenocrn npnmnn oxpyrnte
nnnnn n npoxot, nenrpom nx xoroptx crana nnnronax necrnnna n cepenne nomemennx.
Bropax saaua tna ntnonnena ycnemno. axe n ntnemnee npemx +ro coopyxenne,
sannmammee nourn 30 rtc. xn. m, ntrnxnr cnonno cnnomnax crena na Caonom xontne n
nepeaer omymenne momn. Xorx nnyrpennee ypancrno tno nonnocrtm nsmeneno, nnemnn
onnx sannx coxpannncx. Mnoxecrno uerxnx, xpxo ntpaxenntx npxmtx nnnn n onnne erona
xapaxrepnsymr AHH xax crpoenne n crnne pyrannsma nnn axe xoncrpyxrnnnsma. Homnmo
marepnantnocrn, nemecrnennocrn n xncrnennocrn marepnana sanne ornnuaer npnnnnnnantnax
]ynxnnonantnocrt, nouepxnyro anrnypxyasnt crnnt n orcyrcrnne ocotx exoparnnntx
pemenn.
Apxnrexrypno tnmn Onnmnncxn npecc-nenrp nonropxer crpyxrypy Hponnanrcxnx
cxnaon onoro ns nemnornx coopyxenn nepno nononnnt XIX n., coxpannnmnxcx n Mocxne
nourn nennxom n pacnonarammnxcx nenoanexy. Cxocrno saxnmuaercx n nonropennn
rpexuacrno crpyxrypt xomnnexc npecc-nenrpa cocronr ns rpex nopon, rax xe xax cxnat
cocroxr ns rpex xopnycon. 3rn rpn onnaxontx nnyrpennnx nopa xnaparno ]opmt pasenent
mexy coo pxamn mnpoxnx npxmoyrontntx apox. Hoonte ontmne npoxot c onontno
ysxnmn xononnamn nepexnnxamrcx c raxxe nocrpoenntm x Onnmnnae-80 omom annaropon na
Ferono ynnne, nsnecrnom xax om na noxxax. Kpome crent, nopyxenno na ronxne onopt,
cxoxecrt moxno narn n n neonoponom ]acae, anxont n oxna xoroporo npnuynnntm
opasom o]opmnent pasnnuntmn ntcrynamn. B sannn Arenrcrna +rn ycrynt nouepxnnamr
ropnsonrantnocrt +raxe, xoropte paccrynamrcx nnxe x nepxy crpoennx. nop apxnrexrypno
cnpoexrnponan rax, uro xonnenrpnpyer na cee nnnmanne ntrnxtnammnx ns oxon xypnanncron,
cranx nx n maxcnmantno xoppexrnym nosnnnm nanmarene. Apxnrexrypno ananorne
noonoro coopyxennx xnnxercx cranon, c xoroptm sanne Arenrcrna neuarn Honocrn raxxe
conocrannmo no momn, macmray n oprannsannn npocrpancrna: xaxoe oxno sect orctnaer x
rpnyne onentmnxa, a nop npecraer xax rpanc]opmnponannoe none. Heynnnrentno, uro n
ntnemnee npemx n +rom nope nerom ycrpannamr acxerontnym nnomaxy.
Xorx sanne AHH nnxora ne nosnnnonnponano cex xax nepexnnxammeecx co
cnoprnnntmn coopyxennxmn, ero apxnrexrypnoe pemenne cnnerentcrnyer o ceptesnom nnnxnnn
ncero cnoprnnnoro ncxypca na onnx ropoa. 3anne Arenrcrna neuarn Honocrn xax
xnaparypa cranona o cnx nop pacnonaraercx na 3yoncxom yntnape n necer +ry cxptrym
cnmnonnxy nynnxe.
Fesycnonno, Mocxoncxax onnmnnaa crana ontmnm crnmynom ne rontxo nx
apxnrexrypntx coopyxenn, no n nx rexnonornuecxoro npoptna. Ftnn pexoncrpynponant
oporn, neymne x xnmuentm onnmnncxnm coopyxennxm. Tax, tna oopyonana
50-xnnomerponax rpacca mocceno xomanno nenoronxn na 100 xnnomerpon, xoropax pana
nauano cpasy sa uepro ropoa. Ee npaxrnunocrt saxnmuanact n rom, uro ona crana uacrtm
anrocrpat Mocxna Mnncx, roxe nocrpoenno x Onnmnnae. 3ra anrocrpaa Ml Fenapyct n
npocropeute axe nonyunna nasnanne Onnmnncxo, ceuac ona axrnnno ncnontsyercx n
xnnxercx uacrtm enponecxoro mapmpyra E3O n nanenponecxoro rpancnoprnoro xopnopa II
Fepnnn Hnxnn Honropo.
B camom ropoe tna ocymecrnnena pexoncrpyxnnx n pacmnpenne Caonoro xontna n
paone Caono-Kaperno n onropyxoncxo (n ro npemx Kanxencxo) ynnnt. Ftna
npeopasonana ynnna, nonyunnmax n uecrt Hrp nasnanne Onnmnncxoro npocnexra n n ro npemx
]nrypnponanmax xax Cenepnt nyu. Mocxna npnopena n Mnuypnncxn npocnexr, nont
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 131
xoroporo pacnonoxena Onnmnncxax epennx
467
.
Kpome roro, 19 exapx 1978 r. tn ocymecrnnen sanycx nonoro cnyrnnxa cnxsn
Iopnsonr, npenasnauennoro nx oecneuennx renennsnonntx rpancnxnn n rene]onno n
renerpa]no cnxsn.
Ho camtm ontmnm ocrnxennem, xoneuno, crano nnepenne cncremt +nexrponno
opaorxn anntx ACV Onnmnnaa, nx xoropo n cnoprxomnnexce Hyxnnxn ntcrponnn
nent xopnyc. Hpana, ocrnxennem +ro tno nnmt n xonrexcre pasnnrocrn conercxnx
rexnonorn, nocxontxy, noxa conercxne crponrenn nosnonnn sanne nx ACV Onnmnnaa, n
CBA n 3anano Enpone yxe tn nnonne pasnnr ptnox nepconantntx xomntmrepon. Tax, x
1980 r. xomnannx Apple, nsroronnnmax nepnt nepconantnt xomntmrep n mnpe, ycnena
ntnycrnrt uertpe napnanra cnoero ycrpocrna.
Bnepnte n Mocxny npnnesnn merannoerexropt, c nomomtm xoroptx orpannunnn nxo na
xaxt onnmnncxn oexr, urot ne nonropnnact ncropnx 1972 r., xora ns-sa repaxra na
Onnmnnae n Mmnxene nornnn 11 unenon enerannn ns Hspannx. xnny n npanom xptne
sannx N 13, paccxastnan cnpnnrep ns Iyant C+ xemc xnnxc, no x ne mory nporn n
nenoe xptno n axe nanecrnrt cnonx pyse
468
.
Bnepnte tna ncnontsonana nonax snyxonax rexnonornx, xoropax nomna n mexynaponym
npaxrnxy no nasnannem nnrepmym. Texnonornuecxn pemenne tno npocrtm rnannt
snyxopexnccep Bnanmnp Bnnorpaon npocro nxonan n nonx cranonon uacrt mnxpo]onon,
onaxo raxax rexnonornx tna npnmenena nnepnte
469
.
Pasnnnannct n renennsnonnte rexnonornn. Hpesnenr renexanana NBC P. Manxonnan
samernn, uro n conercxnx rpancnxnnxx tnn samernt sanante nexnnx: Tenept mt nnnm n
samenennte cemxn, n mrnonennte nonropt nsnecrnte nam, no aconmrno nonte nx nnx,
npnmenxemte c sannno uacroro n nenepoxrntm macrepcrnom
470
. Hpana, ne oomnoct n es
ynpexon n +ro c]epe: xorx xomnannx NBC xynnna npana na renennsnonnte cemxn sa 85 mnn
onn. CBA, Conercxn Coms nce panno cymen oxasart nnnxnne na nx ron, xonrponnpyx noauy
+nexrpnuecrna.
Kpome roro, na Onnmnncxnx nrpax conercxne rpaxane cmornn nonpoonart npoyxnnm
]npmt Coca-Cola, nocxontxy nmenno ona ntnrpana onnmnncxn renep. Hpana, ona ne tna
cnnmxom pacnpocrpanena: conercxax npomtmnennocrt npesenronana cocrnennt onnmnncxn
nannrox pyxa, xoropt npecrannxn coo cmect xnmxnennoro n xnounoro coxon.
Taxnm opasom, Onnmnncxne nrpt ceptesno nonnnxnn na antnemee pasnnrne cronnnt.
Onn npeopasonann ropo c rouxn spennx macmraon crponrentcrna, ]ynxnnonantnoro acnexra
onnmnncxnx oexron (Onnmnncxax epennx) n +crernxn (Arenrcrno neuarn Honocrn).
Pemenne Mexynaponoro onnmnncxoro xomnrera na necxontxo ner npenparnno Mocxny n
orpomnym crpoxy. Ho cnoemy pasmaxy n snauennm mocxoncxoe onnmnncxoe crponrentcrno
moxno cpannnrt c raxnmn naxnemnmn +ranamn pasnnrnx n pexoncrpyxnnn Mocxnt, xax

467
Onnmnncxne coopyxennx Mocxnt. Hpoexrnponanne n crponrentcrno. C. 11.

468
Smith S., Nelan B., Phillips B. Cheers, Jeers in Moscow: Despite No-Shows, the Show Must and Does Go on //
Time. 8/4/1980. Vol. 116. Iss. 5. P. 28.

469
Hcropnx TTH Ocranxnno. O]nnnantnt car Ocranxnno
(http://www.ostankino.ru/telecenter/about/history/).

470
Sport: Warming Up for the 1980 Olympics.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 132
crponrentcrno nepntx nnnn Mocxoncxoro merpononnrena, cosanne nontx marncrpane n ynnn
cronnnt n onoennte rot, nauano macconoro xnnnmnoro crponrentcrna n cepenne 1950-x
roon. Kpome roro, nomnmo nontx sann Onnmnnaa crnmynnponana ntnonnenne crponrentntx
paor na coopyxennxx, nosneenne xoroptx tno nauaro o roro, xax Mocxny oxnnnn
cronnne Hrp.
Vunrtnax, uro ontmax uacrt oexron coxpanent n ntnonnxmr cnon saaun (xorx n
nperepnenn necxontxo pexoncrpyxnn), moxno yrnepxart, uro Onnmnncxne nrpt xax
meracotrne ctrpann xonoccantnym pont n nonpoce npeopasonannx Mocxnt. Mocxna nonyunna
nont, cnntnt nmnyntc n pasnnrnn, xoropt oxastnan nonoxnrentnoe nosecrnne na
crpyxrypy ropoa onrne rot.

Barnna M., 2013


Rocnecnonue

Hpuua Fnymeuko. Oc1opoxuo, npeun sauepnne1cn

Kyntrypnax nonnrnxa conercxoro rocyapcrna ocraercx naxneme remo, ntstnamme
nnrepec nccneonarene. H +ro ne cnyuano. Kyntrypnte nncrnryrt, cosannte n conercxoe
npemx, npoonxamr cymecrnonart n n nocrconercxom omecrne, a ram, re onn ncuesnn, cnet nx
exrentnocrn no-npexnemy cxastnamrcx na xnsnn nme.
Conercxax ncropnx +ro oraremn ncropnuecxn n nccneonarentcxn pecypc. Kax t
mt nn ornocnnnct x +romy nepnoy, ono onxno trt xcno: +ro ynnxantnt omecrnennt
+xcnepnmenr, nonnmanne n snanne xoroporo necmorpx na rparnsm n pamarnunocrt
ooramamr name npecrannenne ne rontxo o conpemennom omecrne, no n o uenonexe xax
raxonom. Tpesno onennrt nponant n yaun +roro npoexra nepnoouepenax nccneonarentcxax
saaua, nncan Bnrann Kypenno n xnnre CCCP: Xnsnt nocne cmeprn. Conercxn
+xcnepnmenr tn onnm ns napnanron moepnonoro omecrna on ne ecrt neuro nnenonoxennoe
+romy npoexry. Conercxn Coms ocnontnancx na onpeenenntx, ntpaoranntx nmenno n
xyntrype moepna npecrannennxx o ncropnn, nonnrnxe, xyntrype, omecrne, +xonomnxe n
uenonexe
471
.
Hoont noxo orxptnaer nenoe nanpannenne nx antnemnx nccneonann, nosnonxer
nsrnxnyrt na conercxn nepno, orpemnnmnct or neonornuecxnx xonrexcron, onpeenxmmnxcx
npoconercxnm nnn anrnconercxnm ncxypcom.
Ionopx o xyntrypno nonnrnxe n CCCP, neoxonmo oparnrt nnnmanne na ro, xax n
conercxo neonornn ]opmnponanoct n nnrepnpernponanoct camo nonxrne xyntrypa, xax ono
rpanc]opmnponanoct no mepe pasnnrnx n ycnoxnennx omecrna. Paccmarpnnax +ry remy, Pycnan
Xecranon npnxonr x ntnoy, uro nocne penonmnnn uepes xyntrypnym onrnxy ntrannct
onpeennrt camy crparernm crponrentcrna connannsma n xommynnsma, no n pesyntrare
cnoxnnoct nectma cnenn]nunoe nmenno nx +ro cncremt onpeenenne xyntrypt, xoropax, n
cnom ouepet, crana oexrom rocyapcrnennoro amnnncrpnponannx. Cma ornocnnnct camte
pasnte nonpoct: or pasnnrnx mxont, cncremt ntcmero opasonannx, nayxn, o nocnnrannx

471
Kvpeuuo B. Conercxoe xax npemer nccneonarentcxoro nnrepeca // CCCP. Xnsnt nocne cmeprn / no pe.
H. B. Inymenxo, F. R. Karapnnnxoro, B. A. Kypennoro. M.: Hs. om BB3, 2013. C. 296297.

Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 133
nannonantntx xapon n comsntx n anronomntx pecnynnxax, oprannsannn ocyra nx pasntx
xareropn nacenennx.
Kax ormeuaer Fopnc Karapnnnxn, conercxax xyntrypnax nonnrnxa nonnomana
npecrannennx penonmnnonno nnrennnrennnn o npocnemennn napoa, npnnnnnt xoroporo
npononnnct n xnsnt c nacrounnocrtm n nocneonarentnocrtm, nemtcnnmtmn nx
openonmnnonnoro pexnma.
He nao satnart, uro saaun xyntrypno nonnrnxn nxronannct norpenocrxmn
ycxopenno moepnnsannn +xonomnxn n omecrna. Cnenn]nxa conercxo nepcnn moepnnsannn
cocroxna n ecnpeneenrno tcrptx remnax ocymecrnnennx nepemen npn cront xe
ecnpeneenrntx macmraax +rnx rpanc]opmann. Hent ocrnranact sa cuer xpane
nenrpannsannn, monnnsannn pecypcon n couerannn c xecrxnmn
amnnncrparnnno-penpeccnnntmn mepamn. Bce +ro n conoxynnocrn npeonpeennno
rorannrapnt xapaxrep nponecca, onaxo n ro xe npemx nosnnxana norpenocrt n macconom
npocnemennn. B cnom ouepet, +ro nxronano opnenrannm conercxo moenn opasonannx
nmenno na opasnt openonmnnonno +nnrapno mxont, rpannnn crapo rnmnasnn, o uem
nopono paccxastnaercx n crarte Iannnt Ionuapono.
Hapxy co mxono xyntrypntm nncrpymenrom xnnxnact n apmnx. Hpnmept +roro moxno
narn n cmxerax o nccneonannn unrarentcxnx nnrepecon xpacnoapmenen n n crarte Tnmo]ex
mnrpnena, nocnxmenno anannsy nontrox nannonantnoro crponrentcrna n Boopyxenntx Cnnax
CCCP.
Honax nonnrnuecxax n ynpannenuecxax npaxrnxa nnonne coornercrnonana npecrannennm o
rocyapcrne xax o xonnexrnnnom npocnernrene, ntnonnxmmem cnoeopasnym
nnnnnnsaropcxym mnccnm no ornomennm x cnonm rpaxanam.
Conercxax xyntrypnax nonnrnxa ynnxantna nmenno cnoe xomnnexcnocrtm, crpemnennem
oxnarnrt camte pasnnunte c]ept xnsnn, camte mnpoxne rpynnt nacenennx. Pacnpocrpanxx
onpeenennte xyntrypnte nopmt na omecrno n nenom, conercxoe rocyapcrno rem camtm
conepmano paory no rorantno ynn]nxannn xyntrypntx npaxrnx, uepes +ry ynn]nxannm
crpemxct ocrnut npeoonennx cocnonntx pasnnun, rnnnuntx nx rpannnonnoro omecrna.
Ionopx xstxom camnx xommynncrnuecxnx neonoron, noennmn nponerapnar ne crontxo
nanxstnan cnon nopmt crapomy omecrny, cxontxo, naoopor, npncnannan cee xyntrypnoe
nacnene noexenntx xnaccon.
Mnorne npocnernrentcxne nncrnryrt, xapaxrepnte nx conercxoro nepnoa, noxnnnnct
eme o penonmnnn, no ecrnonann onn ne n rex macmraax n ne cront nenenanpannenno.
Paoran Komnrer rpamornocrn, nenact +xcxypcnonnax paora, n axe nayuno-nonynxpnt
xypnan Hayxa n xnsnt, es xoroporo rpyno npecrannrt cee noncenennym cpey conercxo
nnrennnrennnn, tn ocnonan n 1890 r. Ho norpeonanact penonmnnx, urot noonte
nncrnryrt crann omnnnponart n xyntrypno npaxrnxe omecrna. Penonmnnx ne rontxo npnana
+ro npocnernrentcxo exrentnocrn ecnpeneenrnte macmrat, no n cmennna ee
neonornuecxne opnenrnpt.
Pacnpocrpanenne xyntrypt coennxnoct c ]opmnponannem nonoro uenonexa,
xommynncrnuecxnmn neanamn. axe Vronox ypona, xoropt tn cosan eme n 1912 r.,
nocne penonmnnn cran mecrom, re cnexraxnn c yuacrnem xnnorntx npenparnnnct n
pasnonnnocrt nonnrnuecxo nponarant.
Ho mepe pasnnrnx nncrnryron macconoro npocnemennx nosnnxann conepmenno nonte
nanpannennx xyntrypno paort, sauacrym roxe cnxsannte c pemennem nponaranncrcxnx
saau, nanpnmep, nororonxa rnon-nepenounxon. Or nnxnnannn nerpamornocrn omecrno
nepexonno x ]opmnponannm macconoro xnann]nnnponannoro paornnxa. urenne xnnr n
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 134
xypnanon crano nopmo xnsnn. Hoxnnncx nont, conercxn, unrarent, ror camt, xoropt
yer nyxartcx n n ncropnuecxom snannn, n nornomart nayuno-nonynxpnte nsannx,
onncannte n crartxx Fopnca Crenanona n Pomana Apamona.
Mnorouncnennte cmxert, sarparnnammne pasnnunte, nopo nepn]epnnte acnexrt
xyntrypno nonnrnxn, cxnatnamrcx n nenocrnym xaprnny. Or +xcxypcnonno paort o
ncropnuecxo nepnonxn, or nonynxpnsannn nayxn o pacxpenomennx rena n ranne no nce
+ro rnranrcxo naoparopnn no nocnnrannm nonoro uenonexa ecrt ennax nornxa. Horpxcaer
rpannosnocrt saau n macmra, npenonarammn nponnxnonenne n xaxym menout. Onaxo
nenrpannsonannoe mpoxparnuecxoe ynpannenne +rnm nponeccom nopoxaer narpomoxenne
nncrnrynn: o uem t nn mna peut o rnax, +xcxypcnxx, xnnonpoxare onapyxnnaercx
nemnnyemax nyrannna, nexcno, xro sa uro orneuaer, xaxont nonnomounx ro nnn nno
oprannsannn.
Ho mepe roro xax conercxoe omecrno, c ono cropont, ocrnraer ycnexon n nponecce
moepnnsannn, a c pyro enaercx nce onee xoncepnarnnntm, mt nanmaem omn nonopor
x nmnepcxomy npoexry, xoropt naunnaer npoxnnxrtcx n camtx pasntx c]epax xyntrypno
nonnrnxn. openonmnnonnte npaxrnxn npnoperamr nonoe snauenne. Hmenno nx
xoncepnarnnnax cropona npnnnexaer npanxmne xpyrn. Hcropnx nce oruernnnee cnxstnaercx c
cyto rocyapcrna, a ne napoa, a conercxoe omecrno npecraer yxe ne orpnnannem, a
npoonxennem npomnoro.
Konconnannx pexnma tna oecneuena ouennntmn ycnexamn, naunnax or cosannx
nnycrpnn n noet n none n saxanunnax noxnnennem nepeono nayxn. 3rn ocrnxennx
onxnt tnn n rnasax omecrna onpanart n xomnencnponart rpanmt, cnxsannte co crannncxnm
reppopom, noannennem cnoot n mpoxparnuecxo nenrpannsanne. o nsnecrno crenenn rax
n nponsomno, n conercxax cncrema morna ocranartcx cranntno axe nocne npexpamennx
maccontx penpeccn. Onaxo nmenno ro, uro moxno tno t cunrart camtm ontmnm
ocrnxennem Conercxoro Comsa, cranonnnoct ero rnanno nponemo. Hont uenonex
ecrnnrentno noxnnncx, no emy tno recno n pamxax cnoxnnmerocx nopxxa, a n cam on
oxasancx ne concem raxnm, xaxnm ero saymtnann. Bo mnornx crartxx ntpncontnaercx naxnt
pyex conercxo ncropnn 1960-e rot, xora nnycrpnantnoe omecrno n CCCP tno naxonen
nocrpoeno n rocyapcrno pemnno cnon nepnonauantnte saaun. Ho nnepnnn cncrema npoonxana
nocnponsnonrtcx eme necxontxo ecxrnnern, npoxpyunnax crapte ]opmt, nourn ne cunraxct c
rem, uro n omecrno, n nmn crann yxe pyrnmn.
Btpoxenne penonmnnonnoro nmnyntca nnnmcrpnpyercx n crarte Annt Ianxn na npnmepe
mystxantno xyntrypt n necenntx rexcron. Ho ra xe nnamnxa onapyxnnaercx n n pyrnx
cmxerax. K uemy t mt nn opamannct, nosnnxaer omymenne, uro er npemenn samenxercx.
Ptnox nepntx nocnepenonmnnonntx ner noponn ycxopenne n pasron, xoropte saropmosnnn n
sayxconann n +noxy sacrox, xora npemx, xasanoct t, ocranonnnoct nonce.
Hponcxonr erpaannx nncrnryron, neonornuecxne npnnnnnt sacrtnamr n xnnme n n
xonne xonnon cnonsamr n onacrt anexora. Hpocnernrent-naponnx npenpamaercx n nexropa no
nnnnn omecrna 3nanne n cranonnrcx nepconaxem nnrennnrenrcxoro ]ontxnopa.
B +rom xonrexcre Onnmnncxne nrpt 1980 r. n Mocxne, xoropte, xax nsnecrno, crpana
nonyunna nmecro oemannoro Xpymentm xommynnsma, paccmarpnnamrcx xax nocnenn
ycnemnt meranpoexr conercxo +noxn. Hoxasarentno, uro nororonxa x Onnmnnae nxnmuana
ne rontxo crponrentcrno mnorouncnenntx oexron, no n nnepenne n conercxym
noncenennocrt nexoroptx uepr sananoro, ypxyasnoro, tra. H nmenno +ra cropona
onnmnncxoro cmxera ntstnana nanontmn nnrepec npocnemennoro napoa.
Horomxn unrammnx xpacnoapmenen cmornn naxonen nonpoonart nencn-xony.
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 135

Inymenxo H., 2013


An1opm

Bnrann Kypenno npo]eccop, saneymmn orenennem xyntryponornn ]axyntrera
]nnoco]nn HHV BB3, nayunt peaxrop xypnana Horoc
Pycnan Xecranon npo]eccop xa]ept nayx o xyntrype orenennx xyntryponornn
]axyntrera ]nnoco]nn HHV BB3
Fopnc Karapnnnxn npexrop Hncrnryra rnoannsannn n connantntx nnxenn (HICO)
Hpnna Inymenxo onenr xa]ept nayx o xyntrype orenennx xyntryponornn ]axyntrera
]nnoco]nn HHV BB3
Hropt Opnon oxrop ncropnuecxnx nayx, npo]eccop xa]ept nonnrnuecxoro noneennx
]axyntrera npnxnano nonnronornn HHV BB3
Anna Ianxa xannar ]nnoco]cxnx nayx, onenr xa]ept nayx o xyntrype orenennx
xyntryponornn ]axyntrera ]nnoco]nn HHV BB3
Tnmo]e mnrpnen xannar ]nnoco]cxnx nayx, onenr xa]ept nayx o xyntrype
orenennx xyntryponornn ]axyntrera ]nnoco]nn HHV BB3
ueop Cnnnntn xannar ncropnuecxnx nayx, oxropanr Hncrnryra poccncxo ncropnn
PAH
Fopnc Crenanon xannar xyntryponornn, neymn nayunt corpynnx HIHTH HHV
BB3, onenr xa]ept nayx o xyntrype orenennx xyntryponornn ]axyntrera ]nnoco]nn HHV
BB3
Poman Apamon xannar connonornuecxnx nayx, onenr xa]ept anannsa connantntx
nncrnryron HHV BB3
Enena Rmxona onenr Cronnuno ]nnancono-rymannrapno axaemnn, ]nnnan n
Bonore, saneymmax xa]epo nsana
Bepa Fepesnna cnymarentnnna III xypca Enponecxoro ynnnepcnrera n Canxr-Herepypre,
acnnpanrxa Canxr-Herepyprcxoro nncrnryra ncropnn PAH
Ennsanera Xanxona acnnpanrxa Enponecxoro ynnnepcnrera n Canxr-Herepypre n
Canxr-Herepyprcxoro nncrnryra ncropnn PAH
Iannna Ionuapona cryenrxa IV xypca orenennx xyntryponornn ]axyntrera ]nnoco]nn
HHV BB3
Annna Bontncxax cryenrxa marncrparypt orenennx xyntryponornn ]axyntrera
]nnoco]nn HHV BB3
Mapnx Barnna cryenrxa marncrparypt orenennx xyntryponornn ]axyntrera ]nnoco]nn
HHV BB3
Cnona Maxxoncxoro Bpemx, nnepe! nyume nmtx nonnrnuecxnx nosynron
xapaxrepnsymr armoc]epy, n xoropo nosnnxana conercxax xyntrypnax nonnrnxa. Hacroxmee
nsanne crpemnrcx saxnnrt ocoym npemernym n meroonornuecxym nepcnexrnny nsyuennx
conercxo xyntrypno ncropnn. Conercxoe omecrno paccmarpnnaercx xax npocrpancrno
panxantnoro npoexrnponannx n +xcnepnmenrnponannx n onacrn xyntrypno nonnrnxn, xoropax
tna ornmt ne onopona, uacro pasnonanpannenna, a nnora xaornuna n npornnopeunna. 3ro
ynnxantnt ncropnuecxn npnmep rocyapcrnenno ynpannenuecxo nnrepnennnn n onacrt
xyntrypt.
Anropt nontrannct onennrt connantnym xnsnecnoconocrt nncrnryron,
Konnex1nn an1opon: Bpeun, nnepe! Kynt1ypnan nonn1nxa n CCCP 136
c]opmnponanmnxcx n namem omecrne xax naroapx, rax n nonpexn conercxo xyntrypno
nonnrnxe, panno xax n nocnecrnnx cnoma n ynaxa nexoroptx ns nnx.
Knnra apeconana mnpoxomy xpyry unrarene xyntryponoram, connonoram, nonnronoram,
ncropnxam n ncem nnrepecymmnmcx conercxo ncropne n conercxo xyntrypo.

You might also like