LUCII ANNAEI FLORI

Epitomae de Tito Livio

bellorum omnium annorum DCC libri duo
[Liber primus, I]
Populus Romanus a rege Romulo in Caesarem Augustum septingentos per annos tantum
operum pace belloque gessit, ut, si quis magnitudinem imperii cum annis conferat,
aetatem ultra putet. Ita late per orbem terrarum arma circumtulit, ut qui res illius legunt
non unius populi, sed generis humani facta condiscant. Tot in laboribus periculisque
iactatus est, ut ad constituendum eius imperium contendisse Virtus et Fortuna videatur.
ua re, cum, si quid aliud, hoc quoque operae pretium sit cognoscere, tamen, quia ipsa sibi
obstat magnitudo rerumque diversitas aciem intentionis abrumpit, faciam quod solent qui
terrarum situs pingunt! in brevi quasi tabella totam eius imaginem amplectar, non nihil ut
spero, ad admirationem principis populi conlaturus, si pariter atque in semel universam
magnitudinem eius ostendero.
"i quis ergo populum Romanum quasi unum hominem consideret totamque eius
aetatem percenseat, ut coeperit utque adoleverit, ut quasi ad quandam iuventae frugem
pervenerit, ut postea velut consenuerit, quattuor gradus processusque eius inveniet. Prima
aetas sub regibus fuit prope per annos CC#, quibus circum urbem ipsam cum finitimis
luctatus est. $aec erit eius infantia. "equens a %ruto Collatinoque consulibus in Appium
Claudium &arcum Fulvium consules CC# annos patet, quibus Italiam subegit. $oc fuit
tempus viris, armis incitatissimum, ideoque quis adulescentiam di'erit. (einceps ad
Caesarem Augustum CC anni, quibus totum orbem pacavit. $ic iam ipsa iuventus imperii
et quaedam quasi robusta maturitas. A Caesare Augusto in saeculum nostrum haud multo
minus anni ducenti, quibus inertia Caesarum quasi consenuit atque deco'it, nisi quod sub
Traiano principe movit lacertos et praeter spem omnium senectus imperii quasi reddita
iuventute reviresit.
I. Primus ille et urbis et imperii conditor Romulus fuit, &arte genitus et Rhea "ilvia. $oc
de se sacerdos gravida confessa est, nec mo' Fama dubitavit, cum Amulii regis imperio
abiectus in profluentem cum Remo fratre non potuit e'stingui, si quidem et Tiberinus
amnem repressit, et relictis catulis lupa secuta vagitum ubera admovit infantibus
matremque se gessit. "ic repertos apud arborem Faustulus regii gregis pastor tulit in
casam atque educavit. Alba tunc erat #atio caput, Iuli opus) nam #avinium patris Aeneae
5
10
15
20
25
30
Literatura Latina IV
Floro, Eptome
contempserat. Ab his Amulius iam septima subole regnabat, fratre pulso *umitore, cuius
e' filia Romulus. Igitur statim prima iuventae face patruum ab arce deturbat, avum
reponit. Ipse fluminis amator et montium, apud quod erat educatus, moenia novae urbis
agitabat. +emini erant) uter auspicaretur et regeret, adhibere placuit deos. Remus montem
Aventinum, hic Palatinum occupat. Prior ille se' vultures, hic postea, sed duodecim vidit.
"ic victor augurio urbem e'citat, plenus spei bellatricem fore) id adsuetae sanguine et
praeda aves pollicebantur. Ad tutelam novae urbis sufficere vallum videbatur, cuius dum
angustias Remus increpat saltu, dubium an iussu fratris, occisus est! prima certe victima
fuit munitionemque urbis novae sanguine suo consecravit. Imaginem urbis magis quam
urbem fecerat! incolae deerant. ,rat in pro'imo lucus) hunc as-lum facit, et statim mira vis
hominum! #atini Tuscique pastores, quidam etiam transmarini, Phr-ges qui sub Aenea,
Arcades qui sub ,vandro duce influ'erant. Ita e' variis quasi elementis congregavit corpus
unum, populumque Romanum ipse fecit. Res erat unius aetatis populus virorum. Itaque
matrimonia a finitimis petita quia non inpetrabantur, manu capta sunt. "imulatis quippe
ludis equestribus virgines, quae ad spectaculum venerant, praedae fuere. ,t haec statim
causa bellorum. Pulsi fugatique Veientes. Caeninensium captum ac dirutum est oppidum.
"polia insuper opima de rege Acrone Feretrio Iovi manibus suis re' reportavit. "abinis
proditae portae per virginem Tarpeiam. *ec dolo.sed puella pretium rei quae gerebant in
sinistris petierat, dubium clipeos an armillas.illi, ut et fidem solverent et ulciscerentur,
clipeis obruere. Ita admissis intra moenia hostibus, atro' in ipso foro pugna, adeo ut
Romulus Iovem oraret, foedam suorum fugam sisteret) hinc templum et "tator Iuppiter.
Tamen furentibus intervenere raptae laceris comis. "ic pa' facta cum Tatio foedusque
percussum, secutaque res mira dictu, ut relictis sedibus suis novam in urbem hostes
demigrarent et cum generis suis avitas opes pro dote sociarent. Auctis brevi viribus, hunc
re' sapientissimus statum rei publicae inposuit! iuventus divisa per tribus in equis et armis
ad subita belli e'cubaret, consilium rei publicae penes senes esset, qui e' auctoritate
patres, ob aetatem senatus vocabatur. $is ita ordinatis repente, cum contionem haberet
ante urbem apud Caprae paludem, e conspectu ablatus est. (iscerptum aliqui a senatu
putant ob asperius ingenium) sed oborta tempestas solisque defectio consecrationis
speciem praebuere. Cui mo' Iulius Proculus fidem fecit, visum a se Romulum adfirmans
augustiore forma quam fuisset) mandare praeterea ut se pro numine acciperent) uirinum
in caelo vocari) placitum diis ut gentium Roma poteretur.
"uccedit Romulo *uma Pompilius, quem Curibus "abinis agentem ultro petiverunt ob
inclitam viri religionem. Ille sacra et caerimonias omnemque cultum deorum inmortalium
2
5
35
40
45
50
55
60
65
Literatura Latina IV
Floro, Eptome
docuit, ille pontifices, augures, "alios ceteraque sacerdotia creavit annumque in duodecim
menses, fastos dies nefastosque discripsit, ille ancilia atque Palladium, secreta quaedam
imperii pignora, Ianumque geminum fidem pacis ac belli, in primis focum Vestae
virginibus colendum dedit, ut ad simulacrum caelestium siderum custos imperii flamma
vigilaret! haec omnia quasi monitu deae ,geriae, quo magis barbari acciperet. ,o denique
ferocem populum redegit, ut quod vi et iniuria occuparat imperium, religione atque iustitia
gubernaret. ,'cipit Pompilium *umam Tullus $ostilius, cui in honorem virtutis regnum
ultro datum. $ic omnem militarem disciplinam artemque bellandi condidit. Itaque mirum
in modum e'ercita iuventute provocare ausus Albanos, gravem et diu principem populum.
"ed cum pari robore frequentibus proeliis utrique comminuerentur, misso in compendium
bello, $oratiis Curiatiisque, trigeminis hinc atque inde fratribus, utriusque populi fata
permissa sunt. Anceps et pulchra contentio e'ituque ipso mirabilis. Tribus quippe illinc
volneratis, hinc duobus occisis, qui supererat $oratius addito ad virtutem dolo, ut
distraheret hostem, simulat fugam singulosque, prout sequi poterant, adortus e'superat.
"ic.rarum alias decus.unius manu parta victoria est, quam ille mo' parricidio foedavit.
Flentem spolia circa se sponsi quidem, sed hostis, sororem viderat. $unc tam inmaturum
amorem virginis ultus est ferro. Citavere leges nefas, sed abstulit virtus parricidam et
facinus infra gloriam fuit. *ec diu in fide Albanus. *am Fidenates bello missi in au'ilium
e' foedere medii inter duos e'spectavere fortunam. "ed re' callidus ubi inclinare socios ad
hostem videt, tollit animos, quasi ipse mandasset! spes inde nostris, metus hostibus. "ic
fraus proditorum inrita fuit. Itaque hoste vincto ruptorem foederis &ettum Fufetium
religatum inter duos currus pernicibus equis distrahit, Albamque ipsam quamvis
parentem, aemulam tamen diruit, cum prius omnes opes urbis ipsumque populum Romam
transtulisset! prorsus ut consanguinea civiutas non perisse, sed in suum corpus redisse
rursus videretur.
Ancus deinde &arcius, nepos Pompili e' filia, pari ingenio. Igitur et muro moenia
ample'us est et interfluentem urbi Tiberium ponte commisit /stiamque in ipso maris
fluminisque confinio coloniam posuit, iam tum videlicet praesagiens animo futurum ut
totius mundi opes et commeatus illo velut maritimo urbis hospitio reciperentur.
Tarquinius postea Priscus transmarinae originis, regnum ultro petens accepit ob
industriam atque elegantiam) quippe qui oriundus Corintho +raecum ingenium Italicis
artibus miscuisset. $ic et senatus maiestatem numero ampliavit, et centuriis tribus au'it,
quatenus Attius *evius numerum augere prohibebat, vir summus augurio. uem re' in
e'perimentum rogavit, fierine posset, quod ipse mente conceperat. Ille rem e'pertus
3
10
70
75
80
85
90
95
100
Literatura Latina IV
Floro, Eptome
augurio, posse respondit. 0Atquin hoc0, inquit, 0agitaram, an cotem illam secare novacula
possem0) et augur 0 potes ergo0, inquit, et secuit. Inde Romanis sacer auguratus. *eque
pace Tarquinius quam bello promptior. (uodecim namque Tusciae populos frequentibus
armis subegit. Inde fasces, trabeae, curules, anuli, phalerae, paludamenta, praete'tae, inde
quod aureo curru, quattuor equis triumphatur, togae pictae tunicaeque palmatae, omnia
denique decora et insignia, quibus imperii dignitas eminet. "ervius Tullius deinceps
gubernacula urbis invadit, nec obscuritas inhibuit quamvis matre serva creatum. *am
e'imiam indolem u'or Tarquini Tanaquil liberaliter educaverat, et clarum fore visa circa
caput flamma promiserat. ,rgo inter Tarquini mortem adnitente regina substitutus in
locum regis quasi in tempus, regnum dolo partum sic egit industrie, ut iure adeptus
videretur. Ab hoc populus Romanus relatus in censum, digestus in classes, decuriis atque
collegii distributus, summaque regis sollertia ita est ordinata res publica, ut omnia
patrimonii, dignitatis aetatis, artium officiorumque discrimina in tabulas referentur, ac sic
ma'ima civitas minimae domus diligentia contineretur.
Postremus fuit omnium regum Tarquinius, cui cognomen "uperbo e' moribus datum.
$ic regnum avitum, quod a "ervio tenebatur, rapere maluit quam e'spectare, inmissisque
in eum percussoribus scelere partam potestatem non melius egit quam adquisiverat. *ec
abhorrebat moribus u'or Tullia, quae ut virum regem salutarat, supra cruentum patrem
vecta carpento consternatos equos e'egit. "ed ipse in senatum caedibus, in plebem
verberibus, in omnis superbia, quae crudelitate gravior est bonis, grassatus, cum saevitiam
domi fatigasset, tandem in hostes conversus est. "ic valida oppido in #atio capta sunt,
Ardea, /criculum, +abi, "uessa Pometia. Tum quoque cruentus in suos. *eque enim filium
verberare dubitavit, ut simulanti transfugam apud hostis hinc fides esset. Cui +abiis, ut
voluerat, recepto et per nuntios consulenti quid fieri vellet, eminentia forte papaverum
capita virgula e'cutiens, cum per hoc interficiendos esse principes vellet intellegi.qua
superbia1.sic respondit tamen. (e manubiis captarum urbium templum ere'it. uod cum
inauguraretur, cedentibus ceteris diis.mira rei dictu.restitere Iuventas et Terminus.
Placuit vatibus contumacia numinum, si quidem firma omnia et aeterna pollicebantur. "ed
illud horrendum, quod molientibus aedem in fundamentis humanum repertum est caput,
nec dubitavere cuncti monstrum pulcherrimum imperii sedem caputque terrarum
promittere. Tam diu superbiam regis populus Romanus perpessus est, donec aberat libido)
hanc e' liberis eius inportunitatem tolerare non potuit. uorum cum alter ornatissimae
feminae #ucretiae stuprum intulisset, matrona dedecus ferro e'piavit) imperium regibus
abrogatum.
4
15
105
110
115
120
125
130
135
20
Literatura Latina IV
Floro, Eptome
II. $aec est prima aetas populi Romani et quasi infantia, quam habuit sub regibus septem,
quadam fatorum industria tam variis ingenio, ut rei publicae ratio et utilitas postulabat.
*am quid Romulo ardentius2 Tali opus fuit, ut invaderet regnum. uid *uma religiosius2
Ita res poposcit, ut fero' populus deorum metu mitigaretur. uid ille militiae artife'
Tullus2 %ellatoribus viris quam necessarius, ut acueret ratione virtutem1 uid aedificator
Ancus, ut urbem colonia e'tenderet, ponte iungeret, muro tueretur2 Iam vero ornamenta
Tarquinii et insignia quantam principi populo addiderunt e' ipso habitu dignitatem1 Actus
a "ervio census quid effecit, nisi ut ipsa se nosset Romana res publica2 Postremo "uperbi
illius inportuna dominatio non nihil, immo vel plurimum profuit. "ic enim effectum est, ut
agitatus iniuriis populus cupiditate libertatis incenderetur.
5
25
140
145