Vefatnn 30.

Ylnda
PROF. DR. OSMAN
TURANI ANIYORUZ






Hazrlayan
Ycel HACALOLU









TRK OCAKLARI
ANKARA UBES





Vefatnn 30. Ylnda
Prof. Dr. Osman TURAN Anyoruz


Trk Ocaklar
Ankara ubesi
Yaynlar Nu : 35










ISBM: 978-975-7739-28-9
ubat 2008 - Ankara
Basld Yer : Boyut Tan.Matbaaclk - ANKARA
(0312) 394 48 59










Bu kitapta, vefatnn 30. yl dolaysyla, Trk Ocaklar
Genel Merkezi tarafndan 19 Ocak 2008 tarihinde, Mill
Ktphane Salonunda dzenlenen Prof. Dr. Osman
Turan Anyoruz konulu panaldeki konumalar yer
almaktadr.


NDEKLER



Trk Ocaklar Genel Bakan
Nuri GRGRn A Konumas 1

Prof.Dr.Osman TURANdan Hatralar
Hibir Servete Sahip Olamad
Fuat TURAN 9

Prof.Dr. Osman TURANdan Hatralar
Ktphaneden kmazd
Prof. Dr. erif BATAV 13

Oturum Bakan Prof.Dr.Bahaeddin
YEDYILDIZn Paneli A Konumas 21

Osman TURANn Milliyetilik Anlay
Prof. Dr. Mehmet Z 27

Prof. Dr. Osman TURANn Bilim ve
niversite zerine Gr ve nerileri
Prof. Dr. M. aatay ZDEMR 35

Prof. Dr. Osman TURAN ve Trk Ocaklar
Do. Dr. Yusuf SARINAY 59


Oturum Bakannn Deerlendirmesi 67






TRK OCAKLARI GENEL BAKANI
NUR GRGRN AI KONUMASI


Deerli misafirler, aziz dostlar, sevgili Trk
Ocakllar;
Bugn burada kmil anlamda bir fikir
adamt, fazilet ve ahlak rnegi degerli bir
insant, byk bir Trk Ocak-ltyt, rnek bir
siyasetiyi anmak maksadtyla bir araya geldik.
Terifinizden tr hepinize teekkr ediyor,
saygtlar ve sevgiler sunuyorum.
Bu sradan bir anma toplants deildir. nk
Prof.Osman Turan, biraz sonra deerli konumaclarmzn
da ifade edecekleri gibi, ok ynl, ok muhteval, ok
derinlikli ve kemal mertebesinde bir limdir. Ancak
toplantmzn esas gndemine gemeden nce, bu gnlerin
milletimiz asndan byk nem tayan iki olay daha
zikretmek, bunlar zellikle aramzda bulunan sevgili
genlerimizin dikkatlerine sunmak istiyorum.
Bunlardan ilki, 16 Ocak 1980de Irakta Do. Dr.
Nejdet Koak ve arkadalarnn idam edilmeleridir.
Dnyann grd en zalim ve gaddar diktatrlerden
biri olan Saddamn, saysz gnahlarna ve cinayetlerine
ilaveten Trk olmaktan ve kimliklerini, dillerini koruma
hassasiyetlerinden baka su izafe edemeyecei bu masum
insanlar yrei titremeden katletti. Nejdet Koak ve
arkadalar Irak Trkln sindirmek, kle haline getir-
mek, direnlerini krmak amacyla bu cani diktatrn
talimatyla ehit edildiler. Bu olay Saddam ve yandalar,
cani ve ortaklar iin ebed bir yz karas, alaklk rne-
idir.
Saddam Hseyinin kanl diktatrlnn akbeti,
sadece kendisinin ve ocuklarnn ilahi bir takdir ve adalet
anlamnda yaadklar anlaml bir tablo deil, ayn
zamanda btn Irak halkn yllardr srp gelen byk
aclara, telafisi imknsz kayplara srkleyen hazin bir
sretir.
Do. Dr. Nejdet Koak Trkiyede niversite eiti-
mini yaparken tandmz, kendisiyle dost olmak mutlu-
luuna ulatmz, erefini kazandmz, ahadetine ka-
dar yreklerimizi buluturan scak bir dostluu pay-
latmz, kardeimiz, fikirdamz, lkdamzd.
Aziz lkc genler; muhayelenizde gerek anla-
myla bir lkc ahlk ve fazilet timsaline insan nite-
likleri mkemmel bir ahsiyeti canlandrmak isterseniz,
tereddt etmeden Nejdet Koak hatrlayn. O hayatn
fikir ve dncesine, ideallerine, amalarna uygun olarak
yaam; baka bir ifadeyle imann ameliyle buluturmu
kmil bir rnektir. Ne dndyse onlar yaayarak,
inancndan kaynaklanan cesaret ve pervaszlkla, tevekkl
iinde sknetle canilerin gzlerinin iine bakarak hakka
yrmtr.
Nejdet Koak ayn zamanda sadece Irak Trklerinin
rnek ve saygn bir lideri deil, slubuyla, ahsiyetiyle,
yaantsyla btn Trk dnyasna sunulan bir mesajdr.
Bunun ne anlama geldiini, ne kadar gerekli olduunu
yaamakta olduumuz olaylarla her geen gn daha iyi
anlyoruz. Irak Trklerinin gnmzdeki hzn veren
aresizlii, iki milyon civarndaki soydamzn ezgin ve
bezgin yalnzl dnldnde, Nejdet Koak ve arka-
dalarnn yllarca nce uradklar tehlikelere kar
gereken hassasiyetin gsterilmeyiinin, nlem alnma-
ynn nelere yol at aka grlebilir.
Keke Trk Dnyas ve zellikle Anadolu Trkl,
Irak Trkl Koak ve arkadalarnn canlar pahasna
iletmeye altklar mesajn anlamn yeterli lde
alglayabilselerdi. Onlar 16 Ocak 1980 de ahadet merte-
besine ulatlar, tarihimizin derinliklerindeki kutlu ehitler
kafilesinde yerlerini aldlar, ruhlar ad olsun, meknlar
cennet olsun; umarm ki orda bulunuyorlar, hatralaryla
milletimize k tutuyorlar.
Bugnlerin tarihi itibariyle Trk dnyasn dorudan
ilgilendiren bir baka nemli olay Azerbaycanda yaand.
19-20 Ocak 1991 de Bakye ynelen Sovyet tanklar
zgrlk ve bamszlklar iin ayakta olan on binlerce
Azerbaycan Trknn zerlerine srld; bu vahi katliam
srasnda pek ok soydamz tanklarn paletleri altnda
ezildi.
1918 de bamszlna kavuan ve tarihte ilk Trk
Cumhuriyeti olarak yer alan Azerbaycan Devleti, ksa bir
sre sonra Lenin ve Stalinin mazlum milletlere zgrlk
vereceklerine ilikin vaatlerini tutmamalarnn sonucu,
Sovyetler Birlii tarafndan silah zoruyla fiilen ykld.
Bundan sonraki yetmi yl, Sovyet igalindeki dier Trk
illeri gibi, tam bir esaret dnemi olarak yaand. Komnist
partisi ats altnda kurulan ar bask ortamnda
ngrlen ideolojiyi benimsemeyen, bu kalba girmeyen
binlerce Azerbaycanl ar eziyet grdler; binlerce insan
Sibiryaya srld, hapse atld yahut kuruna dizildi.
Azerbaycann eitimli sekin tabakas, ziyallar siste-
matik ekilde yok edildi.
1980 lerden itibaren Sovyetler Birliinin zlme
dnemine girmesi, ideolojik basknn atrdamaya bala-
masna paralel olarak zgrlk ve bamszlklar iin ha-
rekete geen eitli topluluk ve milletler arasnda Azer-
baycan Trkleri n plnda yer aldlar. nk onlar, yetmi
yl nce bamsz Azerbaycann Devlet Bakan ve
unutulmaz lideri Mehmet Emin Resulzdenin bir defa
ykselen bayrak bir daha inmez sznn anlamn iyi
biliyorlard. Resulzdenin ahalisi olmann bilincini ta-
yorlard. Zaten yetmi yllk zulm dneminde bu ideali
yreklerinde tamlar, nesiller boyunca bu bilinci
devralmlar, alttan alta bu atein yanmasn salamlard.
1980 lerin sonlarna doru Bakde Azatlk
Meydann dolduran on binlerce insann yreklerinden
ykselen zgrlk talepleri tm dnyada olduu gibi,
lkemizde de duyuldu. eitli yollardan edindiimiz
resimleri, burada yaplan konumalar heyecanla takip
ettik, bu tabloyu Trk dnyasnn byk blmnde
yzyllarca srp gelen esaret zincirlerinin paralanmakta
olduunun mjdesi olarak algladk. Bu kn byk
nderi rahmetli Ebulfeyz Elibeyin adn gnllerimizde
ycelttik.
Moskovann Azerbaycanda tutuan zgrlk
ateini sndrmek amacyla Bakye sevk ettii tanklar
kadn, erkek, ocuk onlarca masum insan katletti; ama
ykselen bayra gnderinden indiremedi. Bugn ehitler
Hyabannda ebed istirahatgahlarnda yatmakta olan bu
ehitler, karde Azerbaycann zgrlk ve bamszl-
nn yaayan belgeleri, ebed nianlardr. Hepsinin ruh-
lar ad olsun. Onlar zgr bir vatan lks iin can veren
kahramanlardr. Azerbaycan bamszlk lksn btn
bu ehitlerin hatralaryla daha gl ve bilinli ekilde
srdrecek, Trk dnyasnn kilit lkesi olmak gibi
stratejik zelliinin hakkn verecektir.
Deerli dostlar, sayn misafirler;
Bugn ki toplantmzn esas konusu rahmetli Osman
Turan. Hocamz eitli ynleriyle konumak, tefekkr
dnyamzdaki yerini, etkilerini bir defa daha grmek, bu
vesileyle kendisine duyduumuz sayg ve kranlarmz
dile getirmektir.
Konumama balarken iaret ettiim gibi, bunlar
tam manasyla hakkeden deerli bir ahsiyettir. Gerek bir
lim olmann yan sra, lkemize, milletimize, siyaset ve
fikir alanlarnda, deiik kulvarlarda yararl hizmetler
veren kmil anlamda bir Trk mnevveridir.
Bir tarihi olarak aratrmalarnn arlk merkezini
oluturan Ortaa Trk Tarihi, Byk Seluklu Devleti,
Anadolu Seluklular, Trklerin Anadoluya yerlemeleri
gibi konularda youn aratrmalar yapmtr. Bunlarla
ilgili yaynlar, kitaplar bilim evrelerinde kaynak eser
olarak deerlendirilen nemli almalardr. zellikle
Seluklu dnemi ve slamiyet zerindeki aratrmalar
Trklerin Anadoluya yerlemelerine ilikin somut belge-
lere dayanan, gnmzde fevkalde nem tayan tespit-
lerdir. Baz i ve d merkezlerin, blclerin birlik ve
btnlmze ilikin iddialarnn ne derece aslsz ve
gerek d olduu rahmetli Osman Turan beyin yllarca
nce yapt bilimsel almalarda aka ortaya konul-
mutur. Bu eserlerin gnmz ortamnda yeniden n plna
getirilmesinde, zellikle ynetim sorumluluunu tayan
asker ve sivil brokratik kademelerde okunmasnda byk
yarar vardr.
Prof.Osman Turann Trk Cihan Hkimiyeti
Mefkresi adyla yaynlanan kitab kltr ve medeni-
yetimizin dayand esaslar, inan ve zihniyeti yanstmas
asndan ok deerli bir belgedir. Seluklu ve Osmanl
Devletiyle dorua ulaan Trk siyas egemenliinin sade-
ce asker ftrattan ibaret olmad, bunu salayan esas
motivasyon kaynann milletimizin inan yapsndan, ruh
zenginliinden, geleneklerinden kaynaklandn bu eserde
aka grebiliyoruz.
lay Kelimetullah lksn gerekletirmek, beer
ilikiler ve toplum hayatnda adaleti hayata geirebilmek
anlamn tayan Nizam- lem ideali yzyllar sren
siyasal ve asker stnlmzn, medeniyet ve kltr
zenginliimizin temel kaynadr. Trk Cihan Hakimiyeti
Mefkresi kitab, hem bu manev kaynaklarmz ren-
mek, 15. ve 16.yzyllarda cihan devleti olmamzn srlar-
n kavramak, hem de gnmz artlarnda gelecekle ilgili
tasarmlar yapmamz ve doru bir vizyon belirlememiz
asndan aydnlatc bir rehberdir. Bunun nemiyle oran-
tl ekilde deerlendirilmesi, sorumluluk duygusu tayan
entelektelimiz yani mill bilin sahibi aydnlarmz iin
yararl bir tercih olacaktr.
Rahmetli hocamz tarihiliinin yan sra, bir
tefekkr insan olarak fikir ve dnce hayatmzla,
ideolojik meselelerle ilgili etrafl almalar yapm,
makaleler yazmtr. Btn modernleme dnemlerimizde
yaam olduumuz nemli problemlerden biri olan ve
gnmzdeki ideolojik ekimelerin esas kayna olma
zelliini koruyan pozitivizmin fikir dnyamzdaki
olumsuz etkilerine dikkat ekmek amacyla byk aba
gstermitir. zellikle laikliin pozitivist etkiler ierisinde
alglanmasnn ortaya kard toplumsal meseleler,
huzursuzluklar Osman Turan beyin zerinde durduu
konularn banda gelir.
Trk Oca Genel Bakanl dneminde yepyeni bir
tarz ve muhteva ile yaynlanmaya balayan, bu sebeple
kamuoyunda byk ilgi uyandran Trk Yurdu dergisinde
yazd makalelerde bu meseleyi geni ekilde ele alm,
laikliin asl zelliklerinin dna karlarak, ideolojik bir
bask arac haline getirilmesinin yanlln bilimsel
kriterlerle gstermi, alternatif bir inan eklinde sunul-
mak istenmesinin sakncalarn ortaya koymutur. Ayn
tartmalarn youn ekilde yapld gnmz ortamnda
bunlarn yeniden hatrlanmasnda yarar vardr.
Bu konularn yan sra Osman Turan beyin en fazla
zerinde durduu konulardan birisi komnizm tehlikesidir.
Souk sava dneminin doruklarda olduu yllarda
komnizm Trkiye iin sadece siyasal bir yaylma unsuru
deil, ayn zamanda ideolojik bir tehdit oluturuyordu.
Komnizme kar bu yllarda gsterilen tepkilerde Osman
Turan gibi bilinli aydnlarn gsterdii abalarn etkisi
byk olmutur.
Prof.Osman Turan beyin bir de siyas taraf vardr.
1954 ylnda milletvekili seildikten sonra balayan siyas
hayatnda, siyasetin yozlatrc etkilerinden kesinlikle
uzak kaldn karakterini, ahsiyetini hibir sebeple
zedelemeden fikir ve idealleri iin mcadele verdiini
gryoruz. Siyasetin biraz da kendi doasndan kaynak-
lanan sebeplerle ahsiyet erozyonlarnn ok grld bir
ortamda onun dndklerini ekinmeden ortaya koymas,
taviz vermemesi, vakur duruu bu alanda almak isteyen
herkes iin rnek alnmas gereken bir tavrdr.
inde bulunduu Demokrat Partiyi, liderlerini
yanl bulduu tutumlarndan dolay alenen eletirmekten
kanmam, doru bildii fikirleri savunmutur. Bu
izgisini Yassada mahkemeleri gibi hukuk kurallarnn
szde kald, her trl basknn dorua ulat bir
ortamda devam ettirmi olmas hem siyasetimiz hem de
hukuk hayatmz iin sekin bir rnektir. Ada komutannn
kural ve l tanmayan ceberrut tavrlar karsnda
ezilmemi, kendisine kar fizik iddet kullanmaya
ynelik gayr insan tavrna annda karlk vermek
suretiyle vgye deer bir ahsiyet ve cesaret rnei
sergilemitir.
Osman Turan bey Trk Ocaklar Genel Bakanl
srasnda bir sreden beri atl halde bulunan bu tarih
kurulua, kltr yuvasna yeni bir alma evki ve
heyecan kazandrm, Ocan yeniden misyonunu yapa-
ca hamlenin bakanln yapmtr. nk 1931 de
kapandktan on sekiz yl sonra yeniden alan ancak
yaygn bir faaliyet ortamna kavuamayan Trk
Ocaklarnn lke artlar asndan bu tarz bir atlm
yapmasna byk ihtiya vard. Genel Merkez Ankaraya
tandktan sonra kendisine yardmc olan deerli Trk
Ocakllarla, Trk milliyetileriyle birlikte Oca ksa
zamanda faal duruma geirmi, Trk Yurdu dergisinin
kamuoyunda ilgiyle okunan bir yayn organ haline
gelmesini salam, yeni katlmlarla birlikte Trk
milliyetiliinin merkezi olma zelliini kazandrmtr.
27 Mays mdahalesiyle birlikte Osman Turan beyin
Yassadaya gnderilmesi, Ocak almalarnn ayn
dorultuda devamn engelleyen en nemli faktrdr.
Bu toplant vesilesiyle rahmetli Genel Bakanmz,
fikir ve dncelerinden mstefit olduum, bizzat tan-
maktan eref duyduum bu deerli insan bir kere daha
saygyla sevgiyle anyorum. Mekn cennet olsun, ruhu
ad olsun.






PROF.DR.OSMAN TURANDAN HATIRALAR:

HBR SERVETE TALP OLMADI

Fuat TURAN



Muhterem Trk Ocaklar Genel Bakan, yneticiler
ve siz aziz Osman Turan sevgilileri; 30 sene sonra Osman
Turan anmak zere buraya gelmi olmanz, ona gndere-
bileceiniz en nemli hediyedir. Rahmetli, bu dnyadan
giderken beraberinde hibir ey gtrmemi, hatta talip
olmamtr. Gerekten parann rakamn tanmadan g-
mtr, yani 100 ile 1000in farkn hibir zaman anla-
mamtr. Ve ben size nakledeyim, aybana yakn maa,
paras biterdi, ondan sona benim param bitti derdi.
Demek ki, filanca yere ba ederken 100 lira yerine
1000 lira vermiim ve daha buna benzer birok hadi-
se. Kendisine bir tane edindii evin kiracs makbuz yerine
bunu imzalatyor, bunun bile farknda deil ve evini
alyor. Sonra o ev -madem ald syleyeyim- amca
dedim, di doktoru, bunun Profesrler Kooperatifinde bir
daire, kiracs di doktoru, telefonda byle bir hdise geldi
bama o zaman stanbulda oturuyor- eyden bir protesto
geldi, bedelini aldn evin takririni ver diye, bu neyin
nesidir diye. Tabii ben ok gencim o zaman, hiddetlendim,
amca dedim, siz bu ie bulamayn, karmayn, biz bunu
zeriz dedim. Dedi ki, nasl zersiniz? Dedim o
hangi yollara bavurduysa biz de o yollar deneriz dedim.
Ondan sonra, tabii ben amcam ok tanmama ramen yle
yorumlayacan da hi dnmedim. Rahmetlinin ocuu
yoktu, evltlar bizlerdik. Ve dedi ki, sen nasl zeceini
zannediyorsun, sen bilmiyor musun ki benim ksmetim
olmayan hibir eye talip olmadm. Ben ahsen ok

Prof.Dr. Osman TURANn yeeni

zldm, varis olarak biz byle bir mirastan pay alaca
m, kanaati mi olutu amcamda diye ok zldm. Ve
uzun mcadelelerden sonra hakikaten adamn sahtekrl
ortaya kt, daire tekrar kendisine iade edildi. Ve ilve
olarak da unu syleyeyim: Ankaradan daha sonra
Anavatan Partisinden milletvekili olan bu di doktorunun
tabii siciline ilendi, kt bir sahtekrln hkm adamn
siciline ilenmi. Daha sonra Ankaradan Anavatan
Partisinden milletvekili olduunu duyduum. Bu zat
stanbula geldi, amcama ben bir cahillik yaptm, elini
peyim beni affet dedi, yani mesleim elimden gidi-
yor. Yani bu kadar msamahakr, bu kadar malna
deer vermeyen, paraya deer vermeyen ve bu dnyaya
hakikaten grev yapmak iin gelmi ve ikmal edemeden
vaktinden evvel bize gre- gm bir insand. Onun bu
zellikleri, buna benzer
Ben bir ey diyeyim, sizi ok megul etmeyeyim.
Rahmetli amcam tabii hepiniz ok iyi tanyorsunuz, hatta
ilmi tarafn benden iyi tanyorsunuz. Ama aile ierisinde
zel sohbetlerde birok darya almayan, dardan
bilinmeyen zelliklerini de biz biliyorduk. Bu, geri
bilinen eydir. Trabzona niversite yaplacak, Demokrat
Parti Grubunda Trkiyenin drdnc niversitesi.
Demokrat Parti Grubunda bu tartlrken amcam kalkp
diyor ki, Hayr, Trabzona niversite yapmayn.
Dnebiliyor musunuz, kendi seim blgesine niversite
yaplacak, o buna kar kyor, Trkiyede altyap
hazrlanmadan, bir ilm ortam meydana getirilmeden
alacak niversite ilmin seviyesini drr, orbaya
su katmak olur.
Bir hadiseyi daha anlataym. Rahmetli Menderese,
Balkanlardan ynlar halinde mi diyeyim, byk g
geldii zaman, Beyefendi, gelin bu klfeti bir nimete
evirelim diyor. Bu gleri biz gneydouya, douya,
Harran Ovasna yerletirelim. Bir tala iki ku vururuz, ne
olur stanbulun zmirin Bursann ykn hafifletiriz,
ondan sonra Balkanlarda Avrupadaki ziraat, ziraat
kltrn oraya naklederiz, onun da ok tesinde bugn
karlatmz bu iin iinden klmaz belnn da nne
gemi oluruz, oralarda nfus ekseriyetini salam
oluruz Rahmetli Menderes, daha bunun gibi birok
konularda kendisine hak vermitir, ama vakti buna msait
olmamtr veya baka nedenlerle tahakkuk ettirememitir,
ama kendisi bu fikriniz ok doru, ok yerinde, bir rapor
halinde bana verirseniz bunun zerinde alrz demitir.
imdi, buradan uraya da geliyorum. Rahmetliyi
tanyan bir insan olarak; dedii her ey kmtr, bir khin
mertebesinde. Ben bazen tabii genlikle bu husus biraz
fazla evham gibi gelirdi bana syledii eyler, ama aradan
geen yllardan sonra o korktuu eylerin tahakkuk etmi
olmas, onun grlerindeki isabeti ve daha halen
tamakta olduumuz endielerin de tahakkuk edecei
korkusunu veriyor.
Rahmetli, dediim gibi bu dnyadan bir ey almadan
gitti, hibir eye talip olmad, Yassadada her zaman
Yenice sigaras ien adam, Yassadada biz gnderiyoruz
aabeyi ve biz yeenleri olarak; ok da imknl deiliz o
dnemde, ama gnderiyoruz. Duyduk ki, amcam Yenice
sigarasn Birinciye indirmi. Ben aabeyimin, yeen-
lerimin gnderdii parayla Yenice sigaras iemem
Tabii bunlar ok zc, kahredici eyler. Hibir zaman
hibir mevkie talip olmad, hibir servete talip olmad,
onun tek talip olduu ey, milletine hizmetti. Bunu yapa-
rak ve yapmaya da devam ederek giderken yolu bitti.
imdi sizlere 30 yl sonra onu anmak zere buraya
toplanm olmanz, onun iin arkada brakt en byk
servettir, ite beraberinde sizlerin gnln gtrd. Allah
rahmet eylesin, hepimizin gemiini Allah rahmet eylesin,
hepinize de ok teekkr ediyorum, amcam adna, ailem
adna da hrmetlerimi sunuyorum.























PROF.DR.OSMAN TURANDAN HATIRALAR:

KTPHANEDEN IKMAZDI

Prof.Dr.erif BATAV



Hepinizi saygyla selmlyorum.
Ben Osman Turann faklte hayatna balad
tarihten, 1935 senesinden lmne kadar geen zamann
hep beraber alm, ayn ideal uruna, ayn fikirler
uruna arpm, kendi kaderince elinde geldii kadar bir
eyler yapmaya alm bir insanm; yan yana Osman
Turanla geen hayatmz hakknda size ksaca malmat
vermek istiyorum. Sayglarm sunarm.
Efendim, bizim fakltemiz Dil ve Tarih Corafya
Fakltesi, 1935 senesinde zel bir kanunla ald Atatrk
tarafndan. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi adnn veril-
mesi de onun emri ve iradesiydi. Zira stanbulda biliyor-
sunuz bir medrese vard. Bu medrese, 1933 senesinde
yaplan bir reformla niversiteye evrildi. Fakat orada
ben de o devri biraz yaadm- okutulan konular bizim
tarihimizle uzaktan yakndan ok az ilgiliydi. Efendim,
Abbasiler, Emeviler ve nihayet Seluklu tarihiyle bu i
bitiyordu. Atatrkle dnya tarihinde ilk defa olarak
umumi Trk tarihi diye bir mevhum getirildi ve bu umumi
Trk tarihinde tamamyla milattan nceki yzyllardan
kaynaklarn msaadesi nispetinde nereye kadar yapla-
biliyorsa o aklamalar yaplmaya alt. Asya Hunlar
adyla tanm insanlard ve ondan sonra dnya tarihinde
ok nemli yer tutan, biliyorsunuz Trk yazma kitabeleri
dnya tarihinde bir yer tutuyor ve o kitabelerin kime ait
olduu zerinde uzun zaman mnakaalar oluyor ilim

Emekli retim yesi, Prof.Dr. Osman TURANnFaklteden snf

arkada
tarihinde. Zira Trklerin milattan sonra beinci altnc
yzyllarda bir yazya sahip olduunu kimse tahmin
edemiyor ve o yazy inlilere, mal etmek istiyorlar ve
neticede hakikat ortaya kyor ki, bunlar yazanlar
Trklerdir ve Trk tarihidir ve en parlak devri o ekliyle
balyor milattan sonraki yedinci yzyldan itibaren. Ve
biz bugnk Dil ve Tarih Corafya Fakltesini bundan
birka gn evvel, 9 Ekimde fakltede yaptk. YK
Bakan vard, rektr vard ve dier hocalar vard, o
ekilde hi olmazsa 72nci yldnmn ayn binada
kutladk. Atatrk, bizim fakltemizin almasn o zaman-
ki Trk Oca binasnda yapt. Locada takip etti, o zaman
galiba yannda bir eli vard, o da Afganistan elisiydi,
al o zaman yapld. 1936 senesinin 9 Ocak aynda
faklte balam oldu ve bugn binlerce mezunlaryla dn-
ya tarihinde, Atatrk tarihinde yeni bir ufuk aan yepyeni
bir faklte balam oluyordu.
Osman Turan ile tanmamz, Fuat Kprl merhu-
mun dersinde balad. Fuat Kprl merhum kuvvetli bir
hocayd, fakat ayn zamanda ok g bir insand. nk
talebenin iyi yetimesini istiyordu, fazla bilgi istiyordu,
ahlklk istemiyordu. Ve ilk derse geldii zaman syle-
dii szleri gayet iyi biliyorum- Dil ve Tarih Corafya
Fakltesi Byk Evkaf Apartmann parka bakan tarafnda
drt katn igal ediyordu, byk bir snfta 40-50 kii
vard, Fuat Beye bu kadar byk bir snfn nnde
bulunmas ve bunlarn da tarihte olmasn hayretle kar-
lad, dedi ki siz nereye geldiinizi biliyor musunuz,
srtnzda ta tayacaksnz, gznzde inelerle dike-
ceksiniz, yani nnzde g iler var, bunlar bilerek
geldiinize eminim ama zaten aralarndan ilk kanlar da
pek fazla olmad, Fuat Beyin dersine talip olan ilk
kiiydi, biri bir hanm arkadamzd, biri Osman Turan,
birisi de bendim. nk o dier kalabaln hepsi yardmc
olarak gelmiti, yani dier blmlerden gelmilerdi, merak
kabilinden Kprly tanmak iin gelmilerdi ve biz
Osman Turan ile beraber Fuat Beyin derslerinden sonuna
kadar devam ettik.
Yalnz ben balangta Hungaroloji diye Macar ilim
tarihi veyahut da Macar filoloji tarihini almtm.
Aramzda Osmanla da biraz geimsizlik oldu. Tabii
Osman arkadam daima. Fuat Kprl bir ktphane
tekil etmiti, kk bir ktphane vard, fakat ok nemli
eserleri toplamt ve Osman Turan arkadam o ktp-
haneye sahip kma iddiasndayd. Ve ktphane
yznden aramzda Kprlye kadar intiar eden baz
ufak tefek geimsizlikler oldu ve ben ondan bir sene sonra
Hungaroloji blmne gitmek suretiyle Osman Turan
yalnz braktm. Yalnz Osman Turann bandan beri ok
byk zellii vard, devaml surette okuyordu ve o
seminerden kmyordu. Bu Evkaf Apartmannn parka
bakan tarafnda ikinci katnda bir tarih odas, seminer,
sonradan ktphane oldu, orada alyordu devaml
surette. Osman arkadamzn dier arkadalar arasnda
daima ad geiyordu. Scak seminerden hibir zaman
kmayan arkada, yani seminerden kmayan, devaml
surette kitaplarnn banda okumay tavsiye eden, pek
dar kmayan bir insan, maalesef ayn tutum hayatnn
sonuna kadar devam etti. Ve ben askere gittiim zaman
Osman Turan benim Maltepedeki evime tand, bir sene
kadar orada oturdu. Ve orada da ayn eyi grdm, Osman
Turan yata geliyordu, elinde kitab vard, o kitab Osman
Turan uyuduu zaman elinden dyordu. Yani Osman
Turann hayat kitaplarla beraber balamt ve kitaplarla
bitti, yani sonuna kadar ayn ey devam etmedi.
Biz Kprl'nn yantnda ve tabii ki
benden evvelki nesilde, yani stanbul'da da
aynt eyler devam etmiti. lk defa tarihi ilmi
olarak ve bilhassa seminerleriyle beraber
yapmastnt grenen bir nesildik. Ve byk bir
hevesle Kprl'nn derslerini sonuna kadar
takip ediyorduk ve ben Hungarolojide yardtmct
oldugum halde sonradan asistan oldum,
beraber btn derslere devam ettik ve Osman
Turan'tn diger bir zelligi, Kprl'nn
agztndan tkan her kelimeyi sonuna kadar
takip ediyordu, Kprl kimi zaman vasttaya
binmekte holanmazdt, hatta millet-vekili
seildigi zaman dahi, Bakanltklardaki evinden
gelirken otobse binerdi. Bu ekilde Osman
Turan ile beraber dersleri bitirdikten sonra
Kprl'y beraber evine kadar gtrrdk,
yani u mevsimdeki soguklarda bile biz Osman
Turan ile beraber Kprl hocamtzt evine
kadar gtrrdk. Ve yalntz ondan ibaret
degildi, Kprl'nn btn hayatt ilimle ve
okumakla geti. Bu sebeple de diger
hocalarda, mesela ilim tarihinde isim yapmt
ve Trkiye'de tantnmt hocalartn hepsini
ziyaret ederdi, hibir zaman onlardan uzakta
kalmak istemezdi. Bunlardan birisi Mkrimin
Halil Beydi, hibir zaman onun sohbetinden
uzakta kalmak istemezdi. Belki iinizde bi-
lenler vardtr, stanbul'da Kllk diye bir yek
vardt Beyaztt'ta bir lokantantn yantnda, aynt
zamanda bir kahvehane vardt ve orada hocalar
niversiteden tkttktan sonra gelirler, orada
hem bir kahve ierler ve aynt zamanda gelirler
orada sohbet ederler. Gnlk dedikodulara
orada devam ederler, hatta yeni hadiseleri
orada kartlarlardt. Belki de Trkiye'nin
tarihinin yahut da politikastntn pek ok
meselesi Kllk'te konuulurdu ve Osman
Turan Bey aynt zamanda Kllk'ten kendisine
yardtmctlar dahi seerdi. Yani orada tebarz
eder yahut da altmalartyla bir ey yapma
istidadtnda olan arkadalartnt yantna almak
suretiyle onlartn yetimesine de ok yardtm
etmitir, ediyordu.
Nitekim Osman Turan Bey iin Sayn Bakan
hayatyla ilgili umumi bilgi verdii iin ben o hususlara
girmiyorum. Osman Turann sadece ilim tarihiyle, ilim
hayatmzla, tarihle olan meseleler zerinde durmak
istiyorum.
Ve Osman Turan Beyle beraber ktmz iin onun
hangi meselelere kar ilgi duyduunu, neler yazdn da
gayet iyi bilirim. Onun Doentlik tezi, Trklerde hayvan
takvimi diye bir takvim vardr menei inden gelmitir,
fakat eski Trklerde, yani slama kadar olan hadise, hatta
slamdan sonra dahi o takvim kullanlmtr. O takvimin
ilm bir nerini yapt Osman Turan, ondan sonraki
hdiselerde de neticede yeni bir konu bulmakta glk
ekiyordu ve o konularda Trklerde oktu, bunun gibi
hdiseler zerinde duruyordu.
Nihayet Osman Turan Beyin almalarnda ok
mhim bir hdise oldu. Kprl merhumun okuduu 1943
senesinde Trk Tarih Kurumunun 43nc saysnda bir
yazs kt, ok nemli bir yazyd. Kprl yazd
zaman gayet iyi yazyordu ve Osmanl, bilhassa Seluklu
tarihinin kaynaklar hakknda ok mhim bir yaz yazd.
Ve bu yazdan sonra Osman Turann tamamyla yn
deiti. Seluklu tarihine bu ekilde girmi oldu, nk
Seluklu tarihinin bilhassa Anadolu Seluklu tarihinin
btn kaynaklarn orada izah ediyordu. Elinizde byle bir
rehber olduktan sonra artk almak ok daha kolay-
layordu. Ve bunun anahtar tamamyla Anadoludayd,
slam tarihini, yani Anadolunun Seluklularn ve hatta
Osmanllarn en mhim kaynaklar gayet tabii Trkiyede.
Yalnz stanbuldaki mzede Sleymaniye Ktphanesi
diye bir ktphanemiz var, stanbulda son derece mhim
bir ktphane, el yazmalaryla dnya tarihinde ilk srada
gelen 80 bin ciltlik el yazmalaryla bir ktphane ve onun
iinde btn Anadolu ehirlerinde defterler var. Hele
Balkanlardaki defterlere pahas biilemez, nk btn
Balkanlar igal ettii zaman Osmanllar oradaki halkn
nfusunu yazmlar, oradaki servet kaynaklarn yazm-
lar, deirmenlerini, mezralarn, her eyi kayda geir-
miler. Nfusunu, hepsini kayda geirmiler. Dnya
tarihinde igal ettii zaman bu derece tafsilatl defter tutan
hemen hibir millet yok bugne kadar. Onun iin bu
defterler hem Balkanlarn, hem Osmanllarn, hem de
yakn zaman tarihinin en mhim kaynaklarndan birisi
oluyor ve bu mnasebetle btn dnya tarihileri akn akn
stanbul arivlerine geliyorlar. Mesela Bursadaki def-
terleri, Konyadaki defterleri aratryorlar ve bu defterler
zerinde alyorlar. O kadar tafsilatl bilgi var ki, bu
ayan hayret bir ey, bir evin ne kadar nfusu olduunu,
ne kadar serveti olduunu, ne kadar hayvan yetitirildiini;
hepsi defterlere gemi ve bunlar bizim buradaki
mahzenlerimizde yaad gibi btn byk ehirlerimizin
hemen hemen hepsinde ayn ekilde var.
imdi Osman Turan ile ayn ekilde, ayn ylda
mezun olduk. Osman Beyin yannda daha ilk gnnden
itibaren Kprlnn yannda asistan olmak vard ve ben
bunu biraz ge hissettim, fakat bunu Osman Turan hi
gznden karmad, takip etti sonuna kadar ve buna
laykt. nk, Osman Turan oraya gelenler arasnda en
ok okumulardan birisiydi. Elinden kitap dmezdi, her
trl, Trke ile ilgili btn meseleleri orada biz aramzda
konuuyorduk, sohbet ediyorduk, birbirimizle mnakaa
ederdik. Mesel bunlar arasnda en mhim mesele,
Trkiye iin ok mhim meselelerden biri olan Ermeni
meselesine temas edeceim. Hayatnda ilk defa memle-
ketten 1938 senesinde dar kt zaman, darda ilk
karlatm sualler u oldu: Siz 1.5 milyon Ermeniyi
ldrmsnz Bu, son derece acayip ve son derece
garip, fakat bizim milletimizin ne kadar tedbirsiz, ne kadar
ilgisiz ve ne kadar da ihmalkr olduunu gsteren
misallerden biri.
Aradan 40 sene, 50 sene getikten sonra bizim eli-
lerimiz arka arkaya ldrlmeye balaynca bizim aklmz
bamza geldi. O zamanki aklmla gen bir insan, bir
talebe olarak geldim, bunu herkese anlatmaya altm.
Bunu senden daha iyi bilenler vardr, sen buna karma
diye bir eylerle karlatm. Yani, Trkiyede tedbirsiz-
liin, ilgisizliin ne kadar Siz rtbas ediyorsunuz,
susuyorsunuz, kapatyorsunuz; herkes anlyor ki bu
kabahatli herhlde, bunun arkasndan gideceiz
Ve gidiliyor. Ve btn Ermeniler dnyay nk ben
Bulgaristanda Ermenileri grdm, onlar hakikati
biliyorlar. Pariste Ermeniler var, bizim eski kitaplarn
hepsi oraya gider, bizim paralar yine Ermenilere gider. El
yazmalarn yahut eski nshalar hep oradan toplarz. Bu
suretle btn meseleleri biz aramzda konuurduk, Ermeni
meselesinin Trkiyede nasl meydana geldii hakknda
uzun uzun bize izahat verirdi. Biz bunu ok iyi biliyorduk,
fakat bizim genlerimize, hatta bizim idarecilerimize bizi
anlatmak mmkn olmad. Biz talebeydik ve bize sen
bunlara karmak istiyorsun, bunu senden daha iyi bilen
var, yani sen buna karma, konumak istemediim ey.
Bakn, ufak bir hikye anlatmak istiyorum. Ben
doktoram Budapetede yaptm. 1947de ve harp ieri-
sinde oradaydm, Ruslarn nasl geldiklerini, nasl rezalet
yaptklarn da grdm. ki tarafn birbirlerine kar
savurduklar glleleri de grdm. Onlarn hepsini grdm
ve Macar arkadam hastayd, onu ziyarete gittim, bir
tarikat hastanesiydi. Bir Macar arkadam ziyarete
gittiim zaman gen biri geldi yanma, takdim ettiler bir
papazd. Bana ilk sorduu soru, siz 1.5 milyon
Ermeniyi kestiniz Siz ne kadar isterseniz saklayn,
ama bu mesele alttan alta ileniyor, dnya bunu
unutmuyor, hele onlar hi unutmuyorlar. Fakat biz hakl
olduumuz meselelerde dahi kendi hakkmz tantam-
yoruz, ihmal ediyoruz. te tarihte en byk eksiimiz
budur. Mehur Fransz tarihisi Trkler tarih yaptlar,
fakat yazmadlar; bugn maalesef ayn sorun.
Genlere sylemek istediim u: Elinizde muazzam
bir imkn var. Trk tarihi son derece bakir bir konu ve
dnyaya, dou deil btn yakn dounun da dier
Avrupaya Msra kadar her yere yaylm byk bir
devletin ok byk mazisinin muazzam hazinelerin ou
bizim elimizde ve dier milletlerin elinde olmak zere
elimizin altnda.
Ben hepinize baarlar diliyorum, sayglar sunu-
yorum.





OTURUM BAKANI
PROF.DR. BAHAEDDN YEDYILDIZIN

PANEL AI KONUMASI

Deerli misafirler,
Ben de hepinize ho geldiniz diyor, sayglar sunu-
yorum.
Vefatnn otuzuncu ylnda merhum Prof. Dr. Osman
Turan anmak zere toplanm bulunuyoruz. Kendisine
Allahtan rahmet diliyorum.
On yl nceydi. Merhum Osman Turan Hocay o
zaman vefatnn 20. ylnda anmak zere toplanmtk.
Toplanty yine Trk Ocaklar Genel Merkezi dzen-
lemiti. Toplant bugnk gibi bir panel deil, daha
kapsaml bir sempozyumdu. Sempozyum, Prof. Dr.
Osman Turann Eserinde Tarih ve Tarihi likileri adn
tayordu. Toplant tutanaklar daha sonra Trk Yurdu
yaynlar arasnda neredildi (Ankara 1998, 248s). Daha
kapsaml bir toplant olmasna ramen ok iyi
hatrlyorum- o toplantda bugnk kalabalk yoktu. u an
salonda o gne gre belki drt misli daha fazlayz.
Ben bu durumu hayra yoruyorum. Demek ki Osman Turan
Hoca okunuyor; yazdklarnn nemi daha iyi anlalyor;
kadri kymeti daha iyi biliniyor ve onu anlamak
isteyenlerin says gnden gne artyor. Bu memnuniyet
verici bir durumdur. Umarm onun tarih bilinci yeni
nesillerde yepyeni bir kltr hareketine dnr.
Bahsettiim on yl nceki Sempozyumda merhum
Osman Turan Hocann tarih anlay, tarih metodo-lojisi,

Hacettepe niversitesi retim yesi

tefekkr, Trk Cihan Hkimiyeti Mefkresi ve
milliyetilik anlay, kltr ve medeniyet anlay ve
slam medeniyetini ihya davas, devlet ve demokrasi
anlay, Trk nklbna bak, laiklik anlay, siyas
hayat, eitim retim meselelerine bak, bilim ve
niversite anlay, iinde yaad toplum hakkndaki
grleri, ahlak anlay ve genlie bak, tarih ve tarihi
ilikileri erevesinde, az nce belirttiim gibi tahlil
edilmeye allmt. Bu muhtevaya sahip olan kitap,
merhum Osman Turann bilim ve fikir dnyas hakknda
son derece ciddi bir bavuru eseri haline gelmiti. Biraz
nce rendiime gre, mevcudu da kalmam Bu
kitabn tekrar baslmas gerektiine inanyorum. nk
Osman Turan konusunda byk bir ihtiyac giderecek
nitelikte bir kitaptr. Geri deerli meslektam Ali Birinci
de Osman Turan hakknda bir kitap yaynlad. Kendisi
aramzda. Bu katksndan dolay Sayn Birinciyi
kutluyorum. Ama bu tr eserlere daha ok ihtiyacmz
var
Ben bu paneli a konumas erevesinde merhum
Osman Turan hakknda uzun bir konuma yapma
niyetinde deilim. Genel Bakanmz gnn ve konunun
nemi hakknda geni bir tablo izdi. Osman Turan
Hocann yeeni Fuat Bey ve snf arkada sayn Prof. Dr.
erif Batav hocamz kendisiyle ilgili hatralarn
anlattlar.
Osman Turan Hoca, Cumhuriyet dneminde yeti-en
en deerli bilim adamlarmzdan birisidir. Bana gre ilk
sralardaki birka kii arasnda yer alr. Onun hayatn
bilmemiz ve eserlerini ok iyi anlamamz gerekiyor. imdi
burada bunlar anlatarak zamannz alacak deilim. Az
nce bahsettiim iki kitapta ayrntl olarak bunlar
bulmanz mmkndr. Ben burada ksaca baz hususlara
temas ederek sz meslektalarma brakacam.
1914 ylnda Trabzonda doan Osman Turan,
1940da Dil Tarih ve Corafya Fakltesini bitirmitir.
renciliinde altn izmemiz gereken niteliklerinden
birisi, biraz nce erif Batav Hocamn da belirttii gibi,
DTCF Tarih Blmnde, daha lisans renimi
aamasnda, renci gibi deil, , asistan gibi alm
olmasdr. Ortaa Krss Seminer Ktphanesiyle
megul olmu; orann sorumluluunu stlenmitir. Daha
rencilii srasnda aratrmann ve ilmin nemini
kavram ve ona gre almaya balamtr. Bugn,
vefatndan 30 yl sonra, onu byle bir salonda byk bir
kalabalkla anyor isek, bunun arkasnda onun alma ve
azmi yatmaktadr. O alma sayesinde Osman Turan
Hoca, lmnden sonra da yaamasn baaranlar arasnda
yerini almtr
Merhum Osman Turan, 1941 ylnda 12 Hayvanl
Trk Takvimi adl eseriyle doktorasn tamamlad. 1944te
Orta Zamanda Trk Devletlerinde Trke Unvanlar isimli
almasyla doent oldu. 1951 ylnda da profesrle
ykseltildi. 19541960 yllar arasnda milletvekillii
yapt. 27 Mays darbesiyle tutukland ve 17 ay
Yassadada kald, beraat etti. 1964te Adalet Partisi Genel
Bakan Yardmclna seildi. 1965te Trabzondan tekrar
milletvekili oldu. 1969da da, lke meselelerinin
tehisinde ve zmnde arkadalaryla anlaamad iin
siyasetten ekildi. Bundan sonra youn bir ekilde kitap
yaynlamaya balad. 1972de emekli oldu. Biraz nceki
konumalarda da belirtildi gibi, iki dnem de Trk
Ocaklar Genel Bakanl grevinde bulundu.
Eserlerine gelince, Oniki Hayvanl Trk Takvimi,
Seluklular Tarihi ve Trk slam Medeniyeti, Tr Cihan
Hkimiyeti Mefkresi Tarihi, Dou Anadolu Trk
Devletleri Tarihi -ki Gneydou Anadoluda bugn olup
bitenleri anlamak ve retilecek zmlere slam bir tarih
zemin bulabilmek iin mutlaka ok iyi okunup anlalmas
gereken bir kitaptr-, Seluklular ve slamiyet, Trkiye
Seluklular Hakknda Resmi Vesikalar, Seluklular
Zamannda Trkiye, Trkiyede Manevi Buhran Din ve
Laiklik, Trkiyede Komnizmin Kaynaklar, Vatanda
Gurbet, Trkiyede Siyasi Buhrann Kaynaklar gibi
birok eser Anadolunun, Trk kltrnn tarihi
gerekliklerini aklayan ve yorumlayan eserler
Okunduunda gelecein inas ve Trk kltrnn
yeniden ihyas iin yn izen ve yol gsteren almalar
Daha renciliinde almalar yaynlanmaya
balanan Osman Turann derinliine aratrma alan, biraz
nce erif Bey Hocamn da bahsettii gibi Seluklu Tarihi
olmakla birlikte, o Trk Tarihine bir btn olarak
bakmasn bilmitir. Trk tarihini dnya tarihi iinde
anlamlandrmtr. Trk tarihinin medeniyet penceresin-
den tahlilini ve terkibini yapmaya almtr. Tarihiler
genelde olan zmlemeye, anlamaya ve aklamaya
alr. Hlbuki olan olduran znenin tahlil edilmesi,
deerlendirilip yorumlanmas ve aklanp anlalmas,
anlatlmas ok daha nemlidir. Osman Turan Hocann
eserleri incelendiinde, slamiyeti anlamadan Trk
tarihinin incelenip anlalamayaca, medeniyetler arasn-
daki etkileim srelerinin ve Bat medeniyetiyle iliki-
lerimizdeki balant biimlerinin ve rotalarn doru
bilgisine ve bilincine ulamadan bugnk toplumumuzun
niin hala kalknamadn anlamamzn da mmkn
olamayaca ak seik grlebilmektedir. Ve doru
rotann ne olmas gerektii de anlalmaktadr. Gerekten
Osman Turan hayat boyunca Trk toplumuna Trk
medeniyetinin yeniden ihyas konusunda bir rota izmeye
almtr. Bu rota, Trk tarihinin ve kltrnn temel
zelliklerini ve dinamiklerini tahlil ederek doru biimde
anlalmasndan ve yorumlanmasndan doan bir felsefe-
dir. Bu felsefeyi Osman Turann kitaplarnda bulmak
mmkndr.
Osman Turan Hoca, sadece nesnelerin tahliline
taklp kalmam, Trk medeniyetini kuran ve gelitiren
insanlarn mefkresini, lksn, imann ve gnln
anlamaya ve anlatmaya almtr. Bu hedefe ynelik bir
mrlk almalar sonucunda, Trk Cihan Hkimiyeti
Mefkresi Tarihini yazmtr. Osman Turann dier
aratrmalarnn ve eserlerinin tamamn Trk Cihan
Hkimiyeti Mefkresi Tarihinin hazrlk almalar
olarak deerlendirmemiz mmkndr. Bu eseri okuyan
herkes, Trk Cihan Hkimiyeti, dier bir ifadeyle Trk
Nizam lemi, Trk Dnyas Dzeni, moda ifadesiyle
Trk Kresellemesi anlay ve uygulamasnn, bugn
dnyay etkisi altna alm olan tek sper gcn gd-
mndeki kreselleme anlay ve uygulamasyla taban
tabana zt olduunu grecektir. Trk Cihan Hkimiyeti
Mefkresi, dnyann neresinde olursa olsun kendi karla-
rn koruma anlay zerine deil, btn insanl, hatta
btn canllar gzetmeyi esas alan iyilik felsefesi zerine
ina edilmitir. Trk medeniyeti iyilikler medeniyetidir.
Osman Turan Hoca bu eserinde Trk Dnya Nizamnn
mill, slam ve insan esaslarn nesnel delilleriyle ve ilm
kstaslar erevesinde ortaya koymu, yorumlam ve
vard sonular kendine zg bir slup iinde
yazabilmitir. nk Osman Turan sadece aratrmalar
yapan bir ilim adam deil, mtefekkir ve ayn zamanda
yazardr. Bu niteliklerinden dolaydr ki, btn eserlerinin
zellikle Trk Cihan Hkimiyeti Mefkresi Tarihinin
defalarca basks yaplmtr ve yaplmaktadr.
Osman Turan Hoca Trk Cihan Hkimiyeti
Mefkresi Tarihi ile dn ve bugn olduu gibi yarn da
Trk Milletine hitap etmeye, yol gstermeye devam
etmektedir ve edecektir. Osman Turan Hoca eserleriyle
aramzda yaamaktadr. imdi ben Osman Turan Hocann
deiik ynlerini tahlil etmeleri ve yorumlamalar iin
sz deerli meslektalarm Sayn Prof. Dr. Mehmet z,
Sayn Prof. Dr. aatay zdemir ve Do. Dr. Yusuf
Sarnaya brakacam. Programda da grld zere,
Mehmet Bey, Osman Turan Hocann milliyetilik
anlayn, aatay zdemir Osman Turan Hocaya g-
re bilim ve niversite konusunu ve Yusuf Sarnay da
Osman Turan ve Trk Ocaklar konusunu irdeleye-
ceklerdir.
Evet, imdi Mehmet z Beyden Osman Turan
Hocann milliyetilik anlayn dinliyoruz efendim.
Buyurun Mehmet Bey










OSMAN TURANIN MLLYETLK
ANLAYII
*


Prof. Dr. Mehmet Z**

Merhum Osman Turan bir tarihi ve dava adamyd.
Onun milliyetilik anlayn anlamaya alrken bu iki
vasfna dikkat etmemiz gerekir. Bir tarihi olarak onun
milliyetilii zerinde durmadan evvel ksaca tarihinin
objektiflii ve sbjektiflii problemine deinmek isterim.
Popler alglamann aksine tarih gerekleri aynen, olduu
gibi yazmaz/yazamaz; phesiz ki gerekleri ortaya koyma
abasnn tarihi asndan nemi ve tarihinin bu bala-
mdaki sorumluluu vardr. Bununla birlikte tarihi, bir kez
olup geen olaylar ve gemiin olgularn ancak sahip
olduu bak as, bilgi birikimi ve ilgisi vb. kaytlar
erevesinde ele alp ortaya koyabilir... Bu sebeple, gn-
mz meselelerinin tarih temelleri hakknda da farkl
yorumlar olacaktr ve bunlar bizim bak amz genilet-
meye ve zenginletirmeye yarar. te yandan, tarih hakkn-
daki yorumlarmz ile gnmz alglaymz ve gelecek
tasavvurumuz da belli bir i tutarllk arz etmelidir. Gele-
ceimiz hakknda dnrken tarih tecrbeyi gz nne
almalyz.
Osman Turan gibi milliyeti bir tarihinin tarih
aratrmalarnn sonular ile dncelerinin karlkl bir
etkileim iinde bulunmas gayet olaan karlanmaldr.
Tarihin belirli fikirler ve gayeler dorultulusunda arala-

*
Bu yaz, Trk Ocaklar Genel Merkezi tarafndan dzenlenen
Vefatnn 30 Ylnda Byk Trk Tarihisi Prof. Dr. Osman Turan
Anyoruz balkl panelde (19 Ocak 2008, Mill Ktphane, Ankara)
yaplan konumann metnidir. (**) Hacettepe niversitesi retim
yesi
trlmas meselesi en katsndan en yumuana kadar
btn ideoloji ve dnya grleri iin geerlidir. Tarih-
inin kimliinden bamsz bir tarih mmkn olabilseydi
veya bilim adamlar laboratuarlarna, arivlerine, ktpha-
nelerine vb. girdiklerinde btn felsefi dncelerini vesti-
yerde brakabilselerdi kesin bir biimde aralatrmadan
bahsedilmeyebilirdi. unu da aka vurgulayalm: Ne
tarih ne de dier sosyal bilimler salt akademik kayg veya
entelektel merak ile at koturulan alanlar deildir. Mama-
fih, bu doru, tarihi, sosyal ve beer bilimleri tamamen
ideolojik yaklamlarn esiri ve arac haline getirmek iin
hakikatin tahrif edilmesinin gerekesi ve dayana olma-
maldr. Bu erevede tarih uurunun bireyler ve toplum-
lar asndan nemi byktr. Osman Turan da, yazlma-
m, bir uur kayna haline gelmemi tarihi toprak altnda
kalan madene benzetir.(TCHMT, s. IX )
Osman Turan, 1930larda ortaya atlan Trk Tarih
tezi yerine hocas Fuad Kprlnn de tesiriyle Trklerin
hakiki tarihlerine ynelmi, Trk tarihini yorumlarken
sentezci bir bak asyla slam dini ve medeniyetinin
nemini vurgulamtr. deal medeniyetin bir sentezin
rn olmas gerektiini vurgulayan Turana gre, Ziya
Gkalp yeni Trk cemiyet ve kltrn dourmakta olan
veya terekkp etmesi gereken unsurlar, basit, fakat doru
olarak, mill, islm ve Avrupa (Trklemek, slmla-
mak, muasrlatrmak) olmak zere kaynaa irca eder-
ken medeniyet istikbalimizin isabetli bir tehisini yap-
mtr. (Turan 1964, s. 18). Bata Ziya Gkalp olmak
zere milliyetiler, mill kltr, islm ruhu ve meden
mahsullerinin Avrupa medeniyetiyle imtizac yollarn ar-
yorlard. lzumlu terkip unsuruna dayanarak inkiaf
mecrasn arayan bu cereyanlarn muhassalas istikbalde,
Trkiyeni meden simasn hazrlayacak bir mahiyette
iken Cumhuriyet bu duruma nihayet veriyor() resmen
milliyetilik vasfn muhafaza etmekle () beraber, fikir
ve muhtevasyla daha ziyade Garbilerin grn benim-
siyordu. (Turan, 1964: 56)
Osman Turan slm-ncesi Trk tarihi ile slm d-
nem arasndaki devamllk konusuna zellikle vurgu ya-
par. Orhun Abidelerine yansyan Trklk uurunu, Trk
cihan hkimiyeti fikrini ok nemser. Bu idealin Seluklu
ve Osmanl devrilerinde de srdrldn, bugn de ayn
yksek vasflara sahip Trk milletinin yeni bir evk ile
henz yapmad son vazifesini yapacan mit eder.
Anadolu hl dostlarn midi ve dmanlarn hedefi-
dir. Zira sen bir toparlanabildiin, mill uur ve klt-
rn kurtardn, ilim ve tekniini kurduun zaman
bu cevherlerinle yine eski kudretini ihya edeceksin.
Bu mitlerle Bilge Kaann mehur szlerini tekrarlar: Ey
Trk Milleti titre ve kendine dn! (Turan 1979, 28).
Osman Turann Trk-slm sentezini esas alan mil-
let ve milliyetilik anlaynda slm dini Trk milletinin
ve milliyetiliinin temel dayana olarak konumlandrlr.
Trk Milleti Mslmandr balkl yazsnda bin
yl zarfnda tarih, edebiyat, dil, sanat, kltr, ahlk,
anane, folklorumuz yle bir slam hamuru ile yorul-
mutur ki Trkleri ondan mahrum etmee uramak
hem beyhdedir; hem de bu milleti ykmak ve ona
hynet etmektir. der ve ekler: Trk milletinin
dmanlar kuru ve muhte-vas alnm bir milliyeti-
likten ziyde, ak-kapal yollarla, slmiyeti ykmaa
alyorlar. Esasen bu unsurlardan ve slmiyetten
syrlm bir milliyetilik de nutuk sahasnda kalmaa
ve kurumaa mahkmdur(Turan 1979: 173).
te yandan milliyetin tek aidiyet formu olarak feti-
letirilmesinin insanlk idealine aykr bir durum yarata-
bilecei endiesini tayan (zden, s. 562) Osman Turan,
slmiyetin millet realitesini kabul ettii, din ve insan
gayelere aykr bulunmayan mutedil bir milliyetilii
yasak etmedii, buna mukabil milletleraras stnlk
ve nefret duygularna, yni () bir nevi rklk de-
mek olan kavm asabiyete cevaz vermedii kanaatin-
dedir. Dolaysyla ona gre, milliyet, din ve insanlk
duygular arasnda tam bir ahenk kurmann mmkn
olduunu, Trklerin tarihte kendi cihn hkimiyeti ve
dnya nizm davalar ile bugn sdece nazariyatta
kalan Birlemi Milletler idealine fazlas ile yaklam
bulunduklarn belirtmekte bir tereddt yoktur.
(TCHMT, s. 13; ayrca s. 18)
O. Turan, Milliyeti fikir akmlarnn gelimesini ve
mill devletlerin teekkln Fransz ihtilline balamann
doru olabileceini belirtir ama mill duygularn dou-
unu, hatta milletlerin teekkln ona balamann dar ve
yetersiz bir gr olduunun altn izer. Avrupada dev-
let-kilise atmas laiklik ilkesi ile bir bara dnm ama
bu din ve medeniyetin ayrlmasna sebebiyet verdiinden
neticede materyalizmin ve dinsizliin yaylmasna yol a-
mtr. Madde-mn dengesini savunan Turan, Avru-
padaki ar milliyetiliin ve ona kar kan insaniyet-
iliin bu materyalist temelden beslendii kanaatindedir.
Din ve milliyet anlamazlklarndan kurtulmay amalayan
insaniyeti ve beynelmilelci hareket, bu doal duygular
inkr ederek aslnda kendi nihai gayelerinden uzaklayor
ve daha maddeci ve daha bunalml bir dnya yaratlma-
sna katkda bulunuyorlard. Yine o, kendi karna ve
komusunun aleyhine her hareketi meru sayan bir milli-
yet ideolojisine ve milliyet fikrinin millet-devlet elinde kin
ve nefret duygularn kamlayan bir vasta oluuna kar
tenkidi bir tavr taknr. (Turan 1964, s. 165)Buna kar
yukarda deinilen baka milletlerin haklarna saygl
mutedil milliyetilik are olarak gsterilmektedir.
Osman Turan Trk milliyetiliinin tarih biimini
Trk cihan hakimiyeti lks olarak tanmlarken ada
milliyetiliin Osmanl mparatorluunun dalma ve
paralanmas karsnda ortaya ktn, Anadoluya kst-
rlmak istenen Trkln Trk Ocaklar ve ttihat ve Te-
rakki gibi fikr ve siyas tekilatlarla Turan idealine sa-
rlarak krlan mill gururu tatmine altklarn belirtir.
(Ksolu, s. 85)
Yukarda da belirtildii zere Ziya Gkalpin
Trklemek-slamlamak-Muasrlamak terkibinin
olumlu bulan O. Turan Cumhuriyet devrinde eitim ve
kltr alanlarndaki ar batllamadan rahatszdr. O,
Batdan ilim ve tekniin alnmasyla yeni sentezin oluabi-
lecei kanaatindedir. Gkalpin bu formln benimser
ama onun fikri mirasnn Osmanl kart ynlerini gr-
mezden gelir.(zden, a.g.m.). Trk tarihin-deki byk
inklaplar saygyla selamlar, Merutiyet devrinde gele-
cein Trk kltrnn esas kaynaklarn oluturmak zere,
milliyeti, islmc ve garp fikir cereyan halinde,
birbirlerini imha etmeksizin, feyizli bir terkibe imkn
bahettiini belirtir (Turan 1964, s. 203) ama kendi zama-
nnda inklaplk ile milliyetiliin hasm cereyanlar
haline gelmesine, inklapln devrim-bazla dnme-
sine de esef eder.(Turan 1964, s. 31; Turan 1979, s. 16-17)
Osman Turann fikr yapsnda ve dolaysyla milli-
yetilik anlaynda demokrasi kavramnn da mhim bir
yeri vardr. Demokrasinin Trk tarihindeki temelleri ze-
rinde de duran Turan, ok kiinin aksine slam-ncesi
dnemde aristokratik ve feodal yap dolaysyla henz tam
demokratik olmayan toplum yapsnn bu eklini Seluk-
lular ve Osmanllarla aldn ileri srer. Cumhuriyetin
imtiyazsz, snfsz kaynam bir milletiz slogannn
bu tarih mirasa dayand kanaatindedir(Turan 1979, s.
112-115) (Tabii bu gelimeyi de merkeziyeti devlet uy-
gulamasna dayandrr). Bu dnceler eletiriye ak
olmakla birlikte onun demokrasi vurgusunu millet, mede-
niyet ve milliyetilik anlay erevesinde nemsemeli-
yiz ve otoriter ve ar batllamac tek-parti uygula-mala-
rna kar milliyeti-muhafazakr bir mnevverin hassasi-
yetlerinin bir yansmas olarak da okumalyz. 1960 htilli
sonrasn deerlendirirken mill irade ile uzlaa-mayan
siyaset ve menfaat zmreleri, din ve milliyet aleyhtarlar,
solcular, devrimbazlar ve beynelmilelcilerden oluan G-
dml demokrasi taraftarlarn eletirir. Demokrasi
sayesinde Trkiyenin mill kltr ve uuruna, sarslan
manev nizamn bulmaa doru ilerlemesi() Trk
dmanlarn da demokrasi aleyhtarlnda ve buh-
ranlarn kmasnda Gdml [demokrasi yanllar]
lere yardmc yapm, belki de Gdmller onlarn
leti olmutur. (Turan 1979, s. 121)
Milliyetilik aleyhtarlarnn faaliyetleri karsnda
pek ok gen ve aydnn bu sfattan rktn ifade eden
Turan, mill demokratik devrim yanllarn kastederek,
ekler: Gariptir ki, bugn komnistler milliyetilii an-
lay ve gayelerine gre istismara balamlardr. Ko-
mnizmi ve komnistleri manevi deerleri tahriple sula-
yan Turan, yine de onlar gdmc ve devrimbazlara
nazaran daha ahsiyetli bulur. (Turan 1979, s. 126)
Sonu olarak u hususlar tebarz ettirmemiz uygun-
dur: Osman Turann milliyetilik anlay Trk tarihinin
devamll, Trklerin sentez kabiliyeti, bir st ereve
olarak slm medeniyetinin Trkler iin ifade ettii byk
mn, nizm- lem ve adlete dayal Trk cihan hkimi-
yeti lks gibi ilke ve kavramlara dayanr. Mill lk ile
insanlk duygularnn ahenkletirilmesinin gerekliliine
yrekten inana Osman Turan, mill, slm ve insan un-
surlar arasnda dengeye dayal, Trkln stn vasflarn
insanlk idealiyle badatran bir milliyeti-muhafazakr
ahsiyettir. Hi phesiz milliyetiliin farkl tonlar ve
yorumlar vardr ve var olacaktr. Demokratik rejim er-
evesinde, Trk tarihinin btnlne, mill kltrn ve
tarihin temel unsurlarna, medeniyet ve insanlk ideal-
lerine ve onlarn dengeli bir sentezine, kltr ve medeni-
yetin madd-manev unsurlarnn bir muvazene ierisinde
idamesi esasna dayanmas itibariyle Osman Turann
milliyetilii, gnmz Trk milliyetilii yelpazesinde
merkez konumunu srdryor. Gnmzde Trk mille-
tinin tarih ve kltrel deerlerinden byk lde soyut-
lanm bir ulusalclk anlay karsnda Trk milliyeti-
lerinin Ziya Gkalp, Osman Turan, Mmtaz Turhan, Erol
Gngr gibi fikir adamlarnn izgisi zerinde, tabii ki
yeni artlar erevesinde dnmelerinde byk yarar var.
Onun Trk Cihan Hakimiyeti Mefkresi Tarihi kitab
ve nizm- lem kavram, yanl anlamalara yol asa
da, 1960lardan gnmze hem kltrel hem de siyas
alanlarda Trk milliyetileri zerinde derin tesirler yapm
ve yapmaa devam etmektedir. Bu milliyetilik anlay-
nda, esasen onun da fark ettii zere, baz elikiler ve
tutarszlklar olduu savunulabilir. Mesela, bir milletin
dnya hkimiyeti davasnn, eit milletler arasnda demok-
ratik esaslara dayal bir insanlk idealiyle nasl badatr-
labilecei sorulabilir, ilh. Kanaatimce o, Trkln bu
yeni ada tekrar silkinip meden bir hamle yapmas,
kendi z deerlerine dayal yeni bir medeniyet inas iin
tarihe bavurmu, bu yeni hamle iin gerekli manev
kayna Trk Cihan Hkimiyeti ideali olarak tespit
etmitir.
Ruhu d olsun.

Kaynaka
Nevzat Ksolu, Osman Turann Trk Cihan
Hkimiyeti Mefkresi ve Milliyetilik Anlay, Prof. Dr.
Osman Turann Eserinde Tarih ve Tarihi likileri, Haz.
B. Yediyldz-F.Unan-Y.Hacalolu, Ankara 1998, 79-86.
Mehmet zden, Osman Turan, Modern
Trkiyede Siyas Dnce-Muhafazakrlk, c. 5, letiim
Yaynlar, stanbul 2003, 558-565.
Fahri Unan, Osman Turana Gre Trkiyede
Laiklik, Tarih ve Tarihi likileri, s. 141-159.
Osman Turan, 1979. Trkiyede Siyasi Buhrann
Kaynaklar, 2. bs., stanbul.
Osman Turan, 1999 (TCHMT) Trk Cihan
Hkimiyeti Mefkresi Tarihi, 12. bs., stanbul.
Osman Turan, 1964. Trkiyede Manev Buhran,
Din ve Laiklik, Ankara.






PROF. DR. OSMAN TURANIN BLM VE
NVERSTE ZERNE GR VE NERLER
*


Prof. Dr. M. aatay ZDEMR
**



*
Bu metin Prof. Dr. Osman Turann lmnn 30. yl mnasebetiyle
19 Ocak 2008 tarihinde Milli Ktphane Konferans Salonunda
dzenlenen panelde yaplan konumann gzden geirilmi halidir.
**
Gazi niversitesi retim yesi

Cemil Meri, Dnmek, muammalar zmek,
karanlklar aydnlatmak, dnmek savamaktr. Bir
nesil uruna, bir millet uruna, bir medeniyet uruna
savamak. Mukaddeslerin emrinde olmayan her dn-
ce, uursuz bir debelenitir diyor. Trkiyede yetien en
nemli Seluklu Tarihisi Osman Turan, tarih alannn
dnda dnrken, Cemil Meriin yukarda koyduu
ller iinde hareket etmitir. Osman Turann eserlerini
verdii, milli meselelerle ilgili grlerini ortaya koyduu
dnem Trk Milletinin byk problemlerle, manevi
buhranlarla kar karya kald, batllamann youn bir
biimde ve karmaa halinde yaand, kltrel
yozlamalarn had safhaya ulat dneme rastlar. Milli
dncenin niversitelerde itibar bulmad dnemlerde
milletinin vicdann seslendiren az sayda ilim adamndan
bir olan Osman Turan, salam karakteri sayesinde
dndklerini yazmaktan ekinmemi, grlerini aydn
evrelerle paylaarak Trk Milliyetiliinin diri kalmasn
salamtr. Fuat Kprl gibi Trk Tarihiliinin
kurucusu sfatn tayan bir ahsiyetin yannda doktora
yapan Osman Turan, kendi alannn dnda yaz eser ve
makalelerde Trk Milletinin medeniyet davasnn
taycs olarak grd niversite ve aydnlara ilikin
ortaya koyduu grlerinin bugn de deerden d-
mediini belirtmek gerekir. Gnmzden 40 yl nce orta-
ya konan bu grler bir yandan Trk Milliyetileri iin
bir vn kayna olurken, dier yandan da milletimizin
problemlerine zm getiremeyenlere uyar olmaya
devam etmektedir.

Okuma Yazma Bilen Cahiller Yerine Sekinci Eitim

Osman Turana gre Trkiyenin iktisad ve meden
kalknmas uzmanl, deerleri ve lks salam sekin
bir kadro ile gerekleecektir. Trkiyede okur-yazar
orannn ykselmesiyle ekonomik ve medeni atlmlarn
mmkn olaca ve inklplarn yerleecei kanaatinin
basit bir muhakemeye dayandn ifade eden Osman
Turan, Avrupadaki okur-yazarlk orannn %95e ula-
masnn Trkiye asndan bir l olmamas gerektiini,
aksine Bat Avrupada ilkretimin bu dzeye ulamasnn
bu medeniyetin nedeni deil, tersine byk bilimsel
bulularn ve sanayi inklbnn tabii bir sonucu olduunu,
okur-yazarlk orannn da ancak XIX. yzyl sonlarna
doru onu takip ettiini ve demokrasinin geliimiyle
paralel olarak yaylm olduunu dnr (Turan,
1980:37).
Osman Turan okuma-yazmaya indirgenen ve arkas
gelmeyen renimin Trkiyenin kalknmas asndan
yararl olmadndan, Trkiye gibi sermayesi kt bir
lkenin kaynaklarn israf etmemesi gerektiinden yola
karak, Trkiyenin medeniyet davasnda yoluna
devam edebilmesi iin sekinci davranmasn, bilim,
kltr ve lks salam sekin bir kadroya sahip
olmasn veya bunlar memleketin kaderini tayin eden
kurumlarda etkili bir duruma ykselterek maddi-manev
geliim yolunu amasn tlemitir. Osman Turann bu
noktadaki sekinci tavr bilim alannda Trkiyenin
ihtiya duyduu nitelikli bilim insan kadrosuna iaret
etmektedir. Bu noktada akla gelecek ilk soru, bir
toplumun sekininin kim ve nasl olduudur. Trk Dil
Kurumundan alnt yaparak sekin terimini yle
tanmlayabiliriz: Bir toplumda gc ve saygnl olan
(kii veya grup). Bu tanm niversitede bilimsel
yeterlilii ve saygnl olan kii veya grup olarak
geniletebiliriz. Bunun yan sra sekinin kimlerden ibaret
olduu bir toplumun zelliklerine, mesel din, siyas
yaps ve geleneklerine ok yakndan baldr. Sz gelimi
kapitalist toplumlarda sekin olabilmek iin servet sahibi
olmak gerekir. Trkiyede gnmzde bir kiinin
niversite kesimine katlabilmesi iin niversitelerde
hkim olan ideolojik gre inanmas, en azndan yle
grnmesi gerekiyor. ou zaman niversiteye aratrma
grevlisi olarak girilirken veya kadro talebinde bulunu-
lurken niversitelerde hkim olan gr belirleyici oluyor.
Sonu olarak niversitenin ideolojik anlamda sekin
kesimi saylan kiiler kendi deer yarglarn paylamayan
ve onlar kabul etmeyen akademisyenlere tepeden bakyor,
onlar kolay kolay kendi ideolojik-epistemik cemaatlerine
kabul etmiyorlar. Bu yzden bazen karmza sekincilik
kavram olumsuz olarak karmza kabiliyor.
Hlbuki Osman Turann kastettii sekin kadro
kendi grnden olmayanlar dlayan kadro deildir.
Osman Turann sekin kadrodan anlad alannda en
nitelikli bir biimde yetimi ihtisas sahibi (bilim uzman)
insandr. Osman Turan bu konuda Mmtaz Turhan
geleneini srdrr. Mmtaz Turhan da yllarca ihtisas
sahibi insan yetitirmenin Trkiyenin ncelikli hedefi
olduunu iddetle savunmu, ama bu grn siyaset-
ilere kabul ettirememitir.
Mmtaz Turhann 1960l yllarda verdii mesaj
uydu: Kapitalist ol sosyalist ol, dindar ol dinsiz ol,
bugnk dnyada bilimde geri isen her eyde gerisin.
Onun iin devletin yaps neye dayanrsa dayansn,
seviyeli ve gl olmak iin bilime dayanmak arttr. Bir
an evvel bilim uzmanlarn yetitirelim ve bilimi toplumun
ileyiine yerletirelim. Osman Turan da Mmtaz Turhan
gibi dnr ve ihtisas sahibi insan hemen yetitirelim
der. Ona gre, niteliksiz, milletinin medeniyet davasna
srt evirmi, toplumuna yabanclam zellikleriyle
tema-yz eden sekinci kadronun Trkiyeye bugne
kadar hayr olmamtr, bundan sonra da olmayacaktr.
Gerekten kk bir sekin kadro ile memleketi
medeniyet ve kalknma yoluna koymak ve aklselimini
muhafaza eden cahil halk bu kervana uydurmak kolay
olduu halde yarm aydnlarn (diplomal cahillerin)
oalmas ile mevcut ilim ve fikir adamlar boulmaa,
manev deerler alt-st olmaya balaynca buhranlar
iddetlenmi ve ilerleme yollar batakla evrilmitir
(Turan, 1994:63).





Ky Enstitleri

Trkiyede inklp hareketleri bilimin rehberliinde
yaplmad iin geri kalmz okur-yazar saysnn art-
rlmasna balayanlar iddetle eletiren Turan, okur ya-
zarln yaylmas ile kalknmann salanamayacan,
Ky Enstitlerinin bu sakat grn bir uygulamas oldu-
unu, gerekten yoksul kylleri okutmak iin giriilen
ky enstitleri hareketinin kye kalknma ve medeniyet
yerine daha fazla sefalet gtrdn savunmutur. Tu-
rana gre Ky Enstitleri, genleri kk zanaatlarla ve
renperlikle megul ederek, hem kltrden yoksun brak-
m; hem de onlar topraa balayarak ahsi gelime ve
ykselmelerine engel olmutur. Ekonomik kalknmayla
paralel gitmeyen ky enstitlerinden baar bekleneme-
yeceini ifade eden Turana gre, ilkokul grm kyl
ocuklarnn, maddi sefalet yznden, zamanla, okur-ya-
zarlklarn dahi muhafaza edemediklerini, ekonomik ve
sosyal artlarn gerilii dolaysyla da bu giriim cehaleti
okur-yazarla evirmekten baka bir sonu vermemitir
(Turan, 1980:39).
Osman Turan bu noktada, Trkiyenin kalknmasn
gerekletirme yolunun okuma-yazma bilen insanlarn sa-
ysn oaltmada deil, tam tersine - Mmtaz Turhan gi-
bi- yksek renim grm uzman kiilerin saylarn
oaltmaya bal olduunu dnr ve yle der: Buna
karlk fabrikalarn kurulmas ve iktisadi faaliyetlerin ge-
limesi sayesinde okur-yazarlktan daha ileri sonular
alnd, daha grgl ve medeni bir hayat salad ai-
krdr. Hatta kye giden retmenlerin, ky kalknd-
racak yerde, artlarn arl dolaysyla, kylye uyarak
kendi hayat seviyelerini de drd grlmtr
(Turan, 1980: 39).

niversite Reformu ve
zerklik

Osman Turann niversite reformuna ilikin g-
rleri 1961 Anayasasyla pekitirilen niversite zerk-
liinin lkeyi on yl iinde srkledii kaos ortamyla
ilgilidir. Turana gre niversitede bilimin dzeyini ve
saygnln ykseltmeyen, niversiteyi ihtilalci oca
haline getiren hocalar (retim yeleri) zerklik kavra-
mnn arkasna snarak, dershanelerde bilimsel sosya-
lizm safsatalar ile gen beyinleri ifsat etmiler, onlar
sokak eylemlerine kkrtmlardr. 1960l yllarn sonun-
da zerkliin istismar edildiini gsteren en gzel rnek
ODTdr. 1968 renci olaylarndan sonra hzla
Marksist-Leninist ideolojinin Trkiye niversitelerinde
rgtlenmesinin arkasnda, o yllarda yanl anlalan ve
uygulanan zerklik anlaynn etkisi ok byktr. O
yllarda ODTnn Marksist-Leninist ideolojinin esiri
haline getiriliine iddetle itiraz eden Turan, o zamanki
yneticilere hakl olarak ate pskrr. Onlarn sorum-
suzca davrandn ve genleri yasa d eylemlere ynelt-
tiini sylerken, banazca sol ve Marksizm dmanl
yapmaz. Aksine, o zamanki ODTde sol ve sosyalist
genlerin bulunuunu tabii sayar. Fakat meslek ve gre-
vini bir yana brakan rektr ve retim yelerinin
ciddiyetsiz ve tehlikeli propagandalarla yeni kua
kurban edemeyeceklerini belirtir. Buna karlk niver-
sitede grevini istismar etmeyen, ahlak ve yasa d gizli
faaliyetlere sapmayan ciddi Marksistlerin bulunmasna da
kar kmaz (Turan, 1980:140).
niversite ynetimlerinin, o zamanki profesr
kurullar ve senatolarn, grevlerini yapmadklar, bilimsel
dzeyin dmesine ve memleket ocuklarnn kurban
edilmelerine seyirci kaldklar, hatta ou zaman Marksist
ideolojinin taraftar kesilen genleri koruduklar iin
sorumluluk tadklarn belirten Turan, niversitelerin
anari ve kaos ortamna gelmesinin arkasnda bilimsel
yetersizliin rol oynad kanaatindedir. Bu nedenle
niversite reformunda en nemli mesele niversiteye
bilimsel ller ile girip onu yeniden kurmaktr. Akade-
mik unvan ve statlere ancak bilimsel orijinal aratrma
yapanlarn layk olabileceini vurgulayan Turann
retim yesi olacaklarda iki nemli artn aranmas ister.
Bunlardan birincisi ehliyet, ikincisi de daimi alma
ak ve gc. Bunlar olmakszn, retim yeliine kabul
edilenlerin zamanlar kendi mesleki almalarna ayrma-
dklar, liyakatten yoksun bu yetersiz kiilerin zamanlarn
niversite dnda yazhane, muayenehane, antiye,
iktisadi kurulular ile mahkeme koridorlarnda ldrdk-
leri grlmektedir (Turan, 1980:140).
Bundan 40 yl nce iaret edilen bu grntnn
niversitelerden yok olduunu sylemek imknszdr. Fen
Fakltelerinde gece yarlarna kadar yanan laboratuar
klarn lkemizde grmek hayalden ibarettir. Gn-
mzde ekonomik sknt iine drlen niversite men-
suplar, geim kaynaklarn niversite dnda aramaya
mahkm edilmitir. Kendilerini gelitirmede zorluk eken
byk bir kitle geim derdine drlmtr. YK ve
baz niversite rektrlerinin bilimsel yayn saysndaki
artla vnmelerin gn kurtarmakla ilgili olduu
bilinmektedir. Ykselme ve atanma kriterlerinin zorlama-
syla bilimsel almalarn says artm grnrken, bu
almalarda nitelik younluuna rastlamann tartmal
olduu sylenebilir.
niversitede ama bilimsel almalarn say ve
niteliini artrarak lkenin ihtiyalarna are aramaktr.
1960 ve 1970 yllar arasnda ou niversitenin zerklii
sorumsuzluk, denetimsizlik ve dokunulmazlk olarak
alglamas Trkiyeye ok pahalya mal olmutur. Hlbuki
zerklik, serbeste retim ve aratrma hrriyetidir.
zerklik, niversitede dinamik, yapc ve yaratc bir bilim
ortam hazrlama; daha nitelikli aratrma ve retim
yapma, lkeye daha yararl aydnlar yetitirme ve lke
kltrn gelitirmek iin balca vastadr. Bu, ar
sorumluluk ykleyen bir vastadr. Fakat hibir zaman
niversiteyi toplumun etkisinden syrp, sra kkten
ideolojik eletiriler yapan bir dnce merkezi haline
getirme veya topluma kar yaplacak tahriklerin oca
haline getirme vastas ya da srama tahtas da deildir.
niversiteyi hem dinamik ve gl klma hem de zorla-
madan topluma daha fazla yaklatrma ve daha yararl kl-
ma arac olan zerklik, hibir zaman mutlak anlamdaki
devlet zerklii gibi de dnlemez. Onun doal bir
gerei ve sonucu olan niversite demokrasisi de parla-
menter demokrasi deildir (Bykolu, 1980:103-116).
Aradan yarm asrlk bir zaman dilimi gemesine
ramen, gnmzde de niversite retim yeleri arasnda
zerklik konusunda fikir birlii yoktur. ada lkelerde
zerklik, niversiteyi ve bamsz dnceyi niversite
d bask gruplarnn etkisinden koruma anlamnda
kullanlrken lkemiz kamuoyunda niversite zerklii,
ok dar erevede niversite yneticilerinin belirleni ekli
ile zdeletirilmekte, yneticilerin belirleni ekline
baklarak niversitelerin zerk olup olmadna karar
verilmektedir. Bu nedenle zerklii salamak iin genel-
likle kurumlar siyasi otoritenin etkisinden uzak tutmak ve
kendi organlar eli ile ynetilmesini salamak gibi bir
eilim vardr.
1960-1970 yllar arasnda niversiteleri Marksist-
Leninist ideolojinin hakimiyetine terk edilmesini isteyen
retim yeleri, zerklii bu ideolojinin niversitelere
yerlemesi olarak anlamlar ve ylece de uygulamlardr.
Hi kimse bu kavram sorgulamamtr. O yllarda ast
astk kestii kestik olan profesrler, mali zerklik olmadan
idari zerklik olmayacan dnmek istememitir. Ben
niversiteyim, rektrm, profesrm hi kimseye hesap
vermem, aksine hesap sorarm tavryla niversitelerde az
da olsa var olan bilimsel ortamlar yok edilmitir. O
yllardan gnmze 40 seneden fazla zaman geride
braktk. Bugn artk zerkliin ne olduunun ltleri
belirlenmi durumdadr. O halde gerek zerkliin
ltleri nelerdir?
OECD 2003 raporunda, Eitim Politikalar Analizi
genel bal altnda yksekretimde ynetiimin deii-
mini aratrm ve bu balamda ye lkelerden 13ndeki
devlet niversitelerinin sahip olduu kurumsal zerklii
ele almtr. Aratrmann kesin olmayan n raporunda
niversitelerin zerklik konusunda ne derece bamsz
olduklar sekiz alanda incelenmitir. zerkliin derece-
sinin sorguland bu sekiz alan yle sayabiliriz
(Terziolu, 2003):
Binalarn ve tm ara-gerelerin mlkiyet
hakkna sahip olmak.
Kredi alabilme yetkisine sahip olmak.
Btesini oluturma ve ncelikleri
dorultusunda sarf edebilmek.
Akademik yapsn ve ders programlarn
belirlemek.
Akademik personeli ie almak veya iine son
vermek.
Maalar belirlemek.
niversiteye alnacak yeni renci saysn
saptamak.
renim cretlerini belirlemek.
Trkiyede niversiteler yukardaki ltlerden
sadece akademik yapsn ve ders programlarn
belirleme konusunda yeterli iken, dier kriterlere hemen
hemen hi uymamaktadr.

Bilim Adaml

Osman Turan, ilim adaml kavramna nem verir-
ken, ilimden ve ilim adamndan anlad udur: Medeniyet
ve yenileme davasnda bulunan bir memlekette balca
kalknma unsuru insandr ve bu da ilim ve ihtisas, kltr
ve mefkresi salam sekin bir kadroya dayanr. Evrensel
dnd kadar, objektif olan, aydnlanm ve aydnla-
tan, ngrs ve ahlaki sorumluluu yksek kiidir. Pek-
l, bilim adam bir unvan mdr? Varsa bu unvan kim
veya hangi kurumlar verir? Eer bu unvan niversite
tarafndan veriliyorsa; her niversiteli, uzman ve retim
yesi ya da aratrc, aratrma grevlisi, doent, profesr,
bilim adam mdr?
Evet, bilim adamlnn bir unvan vardr ve bu
unvan bilimle uraan, toplum ve doa yararna almalar
yapan ve yaamn sorun zmeye adayan toplulua
verilen genel bir ibaredir. Ben bilim adamym diye
bilim adam olunmaz. Kiinin bilime katklar toplum ve
tarih tarafndan itibar grrse unvan alr. Bilim adam
unvan dendiinde bir sayg, kran duygusu sezilmekte
ve bilimle uraanlar onore etmek hedeflenmelidir. Bu
balamda bir unvan olarak bilim adaml; Ar. Gr,
Yard. Do., Do., Prof. gibi akademik unvanlardan farkl
olmak zorundadr. Doentlik ve profesrlk gibi kiisel
unvanlarn, yasa ve ynetmeliklerle hangi koullar yerine
getiren kiilere verilecei bellidir. Ancak her niversitede
farkl uygulanan atanma ve ykseltme ltlerine gre
verilen Doent veya Profesr gibi kiisel unvanlar ile
bilim adaml e deer deildir. Bilim adaml toplumsal
ve onursal yn ar basan ve kolay elde edilmeyen bir
unvandr. Akademik unvan verilir, ancak bilim unvan
alnr (Orta, 2004).
Osman Turan kendi lkesinin medeniyet davasna
inanmayan, kendi milletinin kalknma davasna hizmet
etmeyen, ihtisas sahibi olmay arlatanlkla kartranlarla
yol alnamayacan, medeniyet davamzda ve ekonomik
kalknmamzda ilim, kltr ve lks salam sekin bir
kadroya sahip olmadan veya bunlar memleketin kaderini
tayin eden messeselerde messir bir duruma ykselt-
meden maddi-manev bir geliim yolunu amann mm-
kn olmadn savunur. Turana gre, demokrasi
devrinde kaydedilen bir takm byk iktisad ve sna
hamlelere ramen, son yllarda, karlatmz siyasi
buhranlar da bu hususu tecrbe ile bize gstermi; manevi
kalknma ile muvazi gitmeyen iktisad hamlelerin de nasl
siyas ve itima sarsntlar arasnda heba olabileceini
meydana koymutur (Turan, 1994:61).
Osman Turann 1970 yllarda resmettii niversite
grntsyle, 1930lu yllarda yabanc bilim adam Albert
Malchen resmettii grnt arasnda fazla bir fark
yoktur. Darlfnunun slah edilmesi iin svire Cenevre
niversitesinden Prof. Albert Malcheyi 1932 ylnda
hkmet tarafndan greve davet edilen ve alt ay
Trkiyede szlemeli yabanc uzman olarak alan
Malche, 29 Mays 1932 tarihinde teferruatl bir rapor
sunmutur. Malchenin raporunda belirttii aksaklklar u
ekilde sralanabilir: Faklteler arasnda bilimsel ibirlii
yoktur. Hocalar ders vermekle yetinmekte, aratrma
yapmamakta, en basit evirileri bitirme tezi olarak kabul
etmekte, derslerde ok yzeysel olarak not tutturmak-
tadrlar. Kurum dnda ileri olan hocalarn zel ileri n
plana kmaktadr. Aralarnda bilimsel ibirlii deil,
tefrika ve ekime bulunmaktadr (Aras ve dierleri,
2007:352-399).
Trkiye'de niversiteler bugn problemler yumadr.
1773'te Mhendis yetitirmek gayesiyle bat tarz alan
Mhendishane-i Berr-i Hmayun ve Mhen-disihane-i Bahri-i
Hmayunla balayan yenilik giriim-lerinden sonra Cumhuriyet
dneminde on yllk bir hazr-lk dneminin ardndan 1933te ilk
niversite reformu yaplmtr. Ancak 1933 reformunun
ardndan, 1946, 1960, 1973 ve 1981de (reform) yeniden
dzenlemeler yaplmtr. Btn bunlara ramen tatmin edici bir
zm domamtr. YK Yasas'nn yrrle girdii 6 Kasm
1981 tarihinden beri 26 yl gemi bulunuyor. O zaman 27 olan
niversite says gnmzde, 85 devlet niversitesi ve 30 vakf
niversitesi olmak zere 115'e ulam bulunuyor.
Yksekretim'in yaps bym ve yap karmaklamtr. 26
yllk srete YK ok eletirilmi, YK Yasas'nda ok sayda
deiiklikler yaplmtr. Ancak pek ok sorun birikmitir ve
birikmeye devam etmektedir. Trkiye'nin yksekretim ile ilgili
sorunlarn zmek amacyla kurulan YKn bizzat kendisi de
toplumun nne sorun olup kmtr.
1990lardan sonra dnya genelinde yksekretim-de
renci says, dolaysyla okullama oran, beklenme-dik
dzeyde ykselmitir. rnein, dnya genelinde yksekretim
gren renci says, 1985te 20 milyon iken, gnmzde 100
milyonu at tahmin edilmektedir. Birok lkede
yksekretimde okullama oran, sanayi toplumunun sekinci
(elitist) eitim aamasndan (yksek-retimde okullama oran
%15e kadar olan aama) kitleselleme aamasna (%15-
%50), kimilerinde ise %50yi aarak kitleselleme-sonras
aamaya gemitir. Bu gelime, yksekretimin finansman,
nitelik sorununu ortaya karm, niversiteler arasndaki
rekabeti artr-mtr. Btn bu deiim ve dnmler
sonucunda niversite, 21. yzyl niversitesi eklinde
kavramla-trlan yeni bir kimlik kazanmtr.
niversitenin ilevinden sz edilir: Eitim, aratrma
ve kamu hizmeti fonksiyonu. Burada zellikle aratrma (bilim
retme) ilevine dikkat ekmek gerekir. niversitenin ne
olduu, bilimin ne olduu temeline dayanr. Bilimin ne olduu
ise felsefi bir temele dayanr. O halde, niversitenin felsefi bir
temeli olmaldr. Bilin-dii zere felsefe, bilgelik sevgisi
anlamndadr. niver-site ilevlerini bilgelikle yrtmelidir.
Heidegger yle der: Modern bilim Platon'dan beri felsefe diye
adlandrlan Greklerin dnmesinde temellenir. Trkiye
niversitele-rinin yapsn belirleyenler, ona yn verenler bu
kavram-larla deil, esas itibaryla, ideolojik kayglarla hareket
ettiler. Cumhuriyet dnemi eitim sisteminin arka plann-da
bulunan pozitivist anlayn sln sergilediler. niversite
sorununa ve zm arayna da bilgelikle yaklamak
gerekiyor. niversitenin yaps ve yrtlmesi, bilimin ne
olduuna dair belirli bir felsefi zemin zerine oturmaldr.
Aratrmann yapld ve sonunda kefin zuhur ettii atmosfer,
zveri, coku, sevgi dolu bir alandr. Trkiye'de niversitenin
yapsndan, baar kriterlerinden bahsedilirken, okullama
oran, yayn saylar, retim yesi bana den renci
says gibi niceliksel parametreler dile getirilmektedir. Bu
nicelikler sonutur. Asl olan temelden niversitenin
kltrnden, tabiri caizse ruhundan sz edilmemektedir.
niversitede farkllk nemli bir deer olmaldr. Dolaysyla,
niversite sistemi farkllamaya ve rekabete izin veren bir
nitelikte olmal-dr. Dolaysyla niversiteler kendi gelime
strateji-sini kendisi hazrlayabilmelidir. Rekabet gelimenin
nemli bir dinamiidir. Tek tip yap dinamizmi deil statkoyu
getirir (Gnay, 2007).
12 Eyll Askeri Darbesinden hemen sonra kurulan YK,
geen 26 yllk srede hep tartma konusu olmu, yapt
uygulamalarn bir ksm ar eletiriler almtr. Son dnemde
siyasal iktidarla kavgaya tutuan YK, niversitelerin ve
retim yelerinin sorunlarn zmede baarl olamamtr. Bu
konuda ayrntya girmeden sade-ce bir rnek vermek istiyorum.
YKn yurtd retim yesi yetitirme politikalar fiyaskoyla
sonulanmtr. Harcanan milyon dolarlar havaya uup gitmitir.
YKn bizatihi kendisi yaynlad raporda, yurt
dna burslu gnderdii retim yesi adaylarndan
yarsn baarsz bulmutur. Yurtdna gnderilen 3 bin
631 retim yesi adayndan yalnz 1667si doktora
derecesi alarak yurda dnmtr. Zarar 49 milyon 100 bin
dolardr. YKn hazrlad raporda, 1987 ylndan 2002
sonuna kadar 29 deiik lkeye toplam 3 bin 631 retim
yesi aday gnderildii belirtilerek, bunlarn yzde
50sinin ABD, yzde 38'inin de ngiltere'de renim
grd ifade edildi. Bugne kadar yurt dna gnderilen
adaylardan 765'inin halen eitimlerini srdrdkleri kay-
dedilen raporda, yalnz 1667 kiinin doktora derecesi
alarak yurda dnebildii belirtildi. Rapora gre, baarsz
adaylardan 351ini eitimlerini tamamlayamayanlar,
473n de mstafi saylanlar oluturuyor. renimlerini
srdren 765 aratrma grevlisi dnda kalan 2 bin 866
adaydan yalnz 1667si (yzde 58) doktora derecesi
alarak, Trkiye'ye gelebildi. YKn 1996 ylnda
gerekletirdii hesaplamaya gre, yurtdna gnderilen
aratrma grevlisi bana ylda ortalama 25 bin dolar
harcama yaplyor. Baarsz olan rencilerin YK'e
toplam maliyeti 49 milyon 100 bin dolardr (YK,
2003:56-66).
Devleti, dolaysyla bu kadar zarara uratanlar
kimlerdir? YK adna bu rencileri, bilimsel lt
kullanmadan, onlar dayankllk testlerinden geirmeden
gnderenlerdir. Giden renciler, devletten yeterli miktar-
da burs almalarna ramen baka ilerde alarak
renimlerini aksattklar ve bu yzden de baarsz
olduklar bilinen nedenlerden sadece bir tanesidir.
Osman Turana gre, medeniyet ve yenileme
davasnda bulunan bir memlekette balca kalknma
unsurunu insan tekil ettii ve bu da ilim ve ihtisas,
kltr ve mefkresi salam sekin bir kadroya dayand
halde yksek retimin amaca uygun bir seviyeye
ulaamamasnda ve memlekete elverili unsurlar yetiti-
rememesinde asl mesuliyetin devlete ve niversiteye ait
oldua da aikrdr. Mevcut sistem zayf liyakatliye
tercih ettii iindir ki, yeniden inaya muhta bulunan
Trkiyede ilim ve niversiteler zerinde millet ve
devlete ciddiyetle durmadmz takdirde medeniyet
davamz ve hatta milli bekamz bile emniyette deildir
(Turan, 1994:70).

Nakilcilik Devam Ediyor

Osman Turana gre, lim ve fikir yerine bazen
basit nakilciliin veya safsatalarn galip geldii,
memleket ihtiyalar yerine moda, taklit ve menfaatlerin
hkm srd niversiteler bylece on binlerce Trk
ocuunun zek ve imanna mezar olmaktadr. Bu rezil
durumdan kurtulmak iin nce devletin sosyal ve ekono-
mik politikasnn iinde niversite probleminin nemli bir
yerinin olmas gerekir. Bu yerde niversitelerimize ilim,
aratrma, teknoloji, modern bilgiler ve yeni dnceler,
zellikle nitelikli insan yetitirme bakmndan hedefler
gsterilmesi gerekir. Geni dnmek, iddial olmak ve
rekabet iin bilenen bir hrsa sahip bulunmak gerekmek-
tedir. Mesela vakf niversiteleriyle bu rekabet sistemine
girilmitir. Geliip yaygnlatrlmas gerekir. Mesela
Nobel dlne aday yetitirmek; mesela bir milyon
nfusa den bilim adam ve aratrmac bakmndan belli
sayda insana sahip olmak, mesela her yl fen bilimleriyle
ilgili Science Citation ndexde, sosyal bilimlerle ilgili,
Social Science Citation Indexte, sanat ve edebiyat gibi
konularda ise Art and Humanities Citation Index gibi
bilimsel yaynlar yapan dergilerde makale neretmek gibi
hedefler alnabilir. Bugn bu gibi konularda dnya
sralamasnn ok gerisindeyiz. Bilimsel yaynlar bak-
mndan yetersiziz. Ders kitaplar gibi basit alma
rnleri dhil, bilimsel makaleler, eserler ve kanunlarn
erh edilmesi gibi bilimsel almalar Trkiyede yok
denecek kadar azdr. Tp Fakltelerinde okutulan
kitaplarn yzde %90dan fazlas tercmedir. Hukuk
Fakltelerindeki ders kitaplar 1970-1980 basklarnn
yaynlanmas eklindedir (Turgut, 2007:84-87).
Bu sebepledir ki, Osman Turan bugn yaasayd ve
bunun nedenini sormu olsaydk, alacamz cevap u
olabilirdi: Akademik mevkilerin ou liyakatsiz unsur-
larla doldurulmaktadr.

Yeni niversiteler Ama

Osman Turan hkmetlerin devaml olarak lise,
yksek okul ve niversite amak gayretine dmesine
kar kmtr. Liyakatin aranmad niversitelerde
muazzam binalarn ykseldii, buna karlk en byk
servet olan ilim ve kltr adamndan mahrum brakla
eletiriler getiren Osman Turann hakll gnmzde
de devam etmektedir.
Kendi doduu kent olan Trabzonda -alt yaps ve
retim kadrosu hazrlanmadan- niversite almasna
kar kan Osman Turana inat, 40 yldr siyasal ikti-
darlar halk dalkavukluu yapmada birbirleriyle yarr-
casna gecekondu niversiteleri aarak Trkiyeyi kalkn-
drdklarn zannetmilerdir. Oysaki yeni bir niversite
kurmak politikaclarn sand kadar kolay deildir. Milli
Eitim Bakanlnn teklifini yapt, TBMMnin
onayndan sonra alacak yeni niversiteler bilimsel
ynden ne derece yeterli olacaklardr? ncelikle yeni
kurulacak niversitelerin adna yakr yaplara sahip
olmalar gereklidir. niversite binalarnn yeniden
yaplmalar iin mal finans kadar zamana da ihtiya
vardr. Bugne kadar Anadoluda alan niversitelerimiz
derme atma binalarda birka yardmc doentle retime
balam, eitimde nitelik dne bilinli olarak gz
yumulmutur.
Yeni niversiteler kurulmas karar yksekretime
talebin ok yksek, eitimin bu aamasnda okullama
orannn ise dk olduu gibi gerekelere dayandrlmak
istense de asl nedenin siyasi gerekelerden kaynakland
ve bu kurulularn altyap, ara-gere, yeterli say ve
dzeyde retim eleman gibi gereksinimlerinin byk
lde gz ard edildii grlmektedir. Sk aralklarla
karlan renci aflaryla birlikte yeni niversite amak
siyasal iktidarlarn niversite sistemine en kolay mdahale
yollarndan biri haline gelmitir. Yeni niversitelerin
nvesini oluturmas ngrlen mevcut yksekretim
kurulularnn nceden ilan edilen bir takvim ve gelime
plan ve ileri bir tarihte niversite stats kazanma hedefi
erevesinde hareket etmeleri ve bu sre iinde
kendilerine yeterli mali kaynak aktarlarak ve gelimi
niversitelerimizden gnll rotasyon esasna gre
retim yesi destei verilerek yeterli altyap ve eleman
dzeyine erimeleri salanabilir. Bu kararn on, on be
yllk bir sreyi kapsayacak bir biimde belirli bir plan ve
program erevesinde kademeli olarak uygulanmas, bu
sre iinde yeni niversitelerin kurulaca illerimizdeki
mevcut yksekretim kurumlarnn glendirilmesi
salanmaldr. Bu sre sonunda daha salam temellere
dayanarak kurulacak niversitelerin bu illerimize katks
orta ve uzun dnemde ok daha byk olacaktr (enses,
2005).

niversiteye Giri ve
Diplomal sizlik

Her yl on binlerce Trk gencinin kaplarna dayan-
d niversiteler memleket ihtiyalarna gre ayarlan-
mad, liseler yn hlinde talebe sevk ettii iin mil-
letin enerjisi bouna harcanmakta ve Trkiye yakn bir
zamanda bugnknden daha ar problem ve buhranlara
namzet bulunmaktadr. Bu szler bundan 30 yl nce
rahmetli Osman Turan tarafndan sylenmitir ve ok
doru sylemitir. 2007 ylnda niversite snavna giren
renci says 1 milyon 700 bin civarndadr. Bu
adaylardan drt yllk ve st olan lisans programlarna
207.328 renci talip olmutur. Yani snava girenlerin
%12.83 niversite kontenjanna talip olmutur.
Her yl dzenli olarak yaplan ve lkenin en
heyecanl snavlar olan Ortaretim Kurumlar Snav
(OKS) ve renci Seme Snav (SS) bal bana bir
lke sorunu haline gelmi durumdadr. Trkiye gen
nfusu ve buna paralel olarak okul andaki 18 milyon
rencisi ile dnyada ender lkelerden biridir. Bu
rencilerin yaklak 1 milyon 700 bini her yl geleceini
kazanma umudu olarak niversiteye girmeyi ve buradan
edinecei meslek ile yaamn anlaml klacan
dnmektedir. Bugn iyi bir ie girmek iin insanlar-
mzn nne tek k kaps olarak niversite snavnn
kazanlmas anlay tam bir kmaz duruma gelmitir.
niversitelerin says ve kapasitesi dikkate alndnda
rencilerin %90na yakn ise girebilecekleri bir blme
kayt yaptramamaktadrlar. Ortalama her rencinin 2,5
defa SS snavna girdiini ve ounluunun 20 ya
zerinde sokakta kaldn dnrsek ciddi bir sorun ile
kar karyayz (Orta, 2006).
Eitim sistemimizin k iinde olduunu gste-
ren bir baka gsterge de lise birincilerin niversiteye
yerlemede yaadklar baarszlklardr. SS ve YDS
yerletirme sonularna gre, 2007 snavlarnda 4 bin
609u kz, 3 bin 35i erkek toplam 7 bin 644 okul
birincisi tercihte bulunmu, bu adaylardan 3 bin 854'
lisans programlarna yerlemeye hak kazanmtr. Okul
birincilerinden 999u snavsz gei ile 19u da SS
sonucuna gre n lisans programlarna yerleirken, 252
aday da Ak retim Fakltesine girmitir. Bylece,
tercih yapan okul birincilerinden 2 bin 520si akta
kalmtr. Okul birincilerinin yarya yaknnn niversi-
teye giremedii bir lkenin eitim sistemin gvenilir ve
geerli olmaktan kmtr. Sistemin zaman geirilmeden
derhal reforma tabi tutulmas zorunlu hale gelmitir.
OECD lkeleri arasnda en fazla niversite mezunu
isiz Trkiye'de bulunuyor. Kalknmada Batl parla-
menter rejimi benimseyen ve serbest piyasa ekonomisine
ynelen lkelerin dayanma ve yardmlama kuruluu
olan Ekonomik birlii ve Kalknma rgtnn
(OECD) Bilim, Teknoloji ve Endstri Tablosu 2007
adl aratrmasnda yle deniliyor: niversite mezunla-
rnn isiz kalmalar, niversite mezunu olmayanlara
gre daha az grlyor. Ancak Trkiye'de niversite
mezunlar arasndaki isizlik oran yksek (%12.5). Oran
ayn zamanda spanyada (8.1), Fransada (7.4) ve
Polonyada da (7.3) yksek" ifadesi yer ald. Rapordaki
2004 rakamlarna gre ise, Trkiye'de kadn niversite
mezunlarnn isizlik oran yzde 17, erkek niversite
mezunlarnn isizlik oran ise %10dur
(http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=237721).
imdi sormak gerekiyor: Yz binlerce niversite
mezunu isiz dolanrken, yeni niversite ama kararnn
altnda ne yatyor? Byk bir gen nfusa sahip lkemizde
kaynak planlamas yaplmadan srf blge halkna yaran-
mak iin niversiteleri brakn bir sr faklte ve
yksekokul almtr. Derme atma binalarda eitim ve
retime balansa da, derslerin ou bo gemekte, birka
yardmc doent, -be retim grevlisiyle faklte
kurulmaktadr. Her ilde neredeyse fen-edebiyat fakltesi
vardr. Bu faklte mezunlar ne ie yarar, bu fakltelerin
amac nedir? YK bunlar hi sorgulamaz, mezun verim-
liliini denetlemez, kaynak planlamas yapmaz, sadece
ama sadece iktidarla kavga eder. Siyasal iktidar, YK ve
niversite ynetimleri ou birlikte zm retmedike,
aradan bir 40 yl daha gese, biz yine Osman Turann bu
konudaki grlerini tekrar edecee benziyoruz.
















KAYNAKA
Aras, E., Dlen, E. ve Bahadr, O. (2007). Tr-
kiyede niversite Anlaynn Geliimi. Ankara: TBA
Yaynlar, Nu:15.
Bykolu, K. (1980). niversite zerklii Meselesi.
Eitim ve Kltr, (6), 103-116.
Gnay, D. (2007, 12, 13). Yeni YK Bakanndan
Beklentiler. Zaman Gazetesi.
Gnay, D. (2008). Trkiye niversiteleri, Bilgelik ve
Yneticiler.
http://www.durmusgunay.com/yayimlar.asp?emir=oku&di
d=40 (18 Ocak 2008)
Meri, C. (1980). Maaradakiler. stanbul: tken
Yaynevi.
Orta, . (2004). retim yesi veya Bilim nsan
Kimdir? Pivolka, 3/12, 11-16.
Orta, . (2006). SS Snav kmaz ve Dershane
kmaz.
http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=157
54 (03 02 2008)
zakpnar, Y. (1995). Mmtaz Turhan ve
Batllama Meselesi. Ankara: Trkiye Diyanet Vakf.
ztrk, S. (2008).niversitelerin Yapsal ve levsel
Deiiminde niversite zerkliinin Yeniden Tanmlan-
mas veya zerklik Kavram ve niversite zerklii.
http://www.universite-toplum.org/pdf/pdf.php?id=287 (18
Ocak 2008)
enses, F. (2005, 12, 19). Yeni niversiteler
Kurulmas. Cumhuriyet Gazetesi.
Terziou, T. (2003). zerklii Doru Tartmal.
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=90040&ta
rih=26/09/2003 (03 02 2008)
Turan, O. (1980). Vatanda Gurbet. stanbul:
Naklar Yaynevi.
Turan, O. (1993). Trkiyede Manevi Buhran. Din ve
laiklik. stanbul: Boazii Yaynlar.
Turan, O. (1994). Trkiyede Siyasi Buhrann
Kaynaklar. stanbul: Boazii Yaynlar.
Turgut, M. (2007). Trkiye Nasl Kalknr?Ankara:
Nobel Yayn Datm.
Trk Yurdu Yaynlar. (1998). lmnn 20. Yl
Mnasebetiyle Prof. Dr. Osman Turann Eserinde Tarih
ve Tarihi likileri lmi Toplants (Yay. Haz: Bahaeddin
Yediyldz, Do. Dr. Fahri Unan, Ycel Hacalolu).
Ankara.
Radikal Gazetesi. (2007). Diplomal sizlie
Trkiye rnei, www.radikal.com.tr/haber.php?
haberno:237721.
YK (2003). Trk Yksekretiminin Bugnk
Durumu. Ankara: YK Yayn.
















































OSMAN TURAN VE TRK OCAKLARI

Do. Dr. Yusuf SARINAY



Szlerime balamadan nce rahmetli Osman Turan
saygyla ve rahmetle anarken, salondaki btn dinleyici-
lerimizi de saygyla selamlyorum.
Tark Zafer Tunayann deyimi ile Trkiyenin yakn
tarihinde bir kilometre ta olan Trk Ocaklar; Osmanl
devleti bnyesindeki eitli unsurlarn milliyetilik hare-
ketleri karsnda Trk Milliyetiliinin ncs olma gibi
bir misyon stlenmitir. Ocak evresinde toplanan aydn-
lar gnlk siyasi ekimelerin dnda kalmaya aba sarfe-
derek almalarn Trk Milliyetiliinin teorisini kurma
konusunda younlatrmlardr. Trk Ocaklar II. Meru-
tiyet devrinde yrtt faaliyetler sonucu lkede Trk
milliyetilii uuruna sahip geni bir kadro olumasnda
nemli rol oynamtr. Trk Ocaklar evresindeki fikir
atmosferi iinde yetien asker-sivil Trk aydnlar I.
Dnya Sava sonunda Anadoludaki Milli Mcadeleyi
yrten kadrolarn nemli bir blmn oluturmulardr.
Trk Ocaklar evresindeki aydnlar Osmanl devletinin
yerine kurulan Yeni Trk Devletini milliyetilik anlay-
larnn somut bir ifadesi olarak grmlerdir. Bu anlayn
sonucu olarak Milli Mcadeleden itibaren M. Kemal
Paann yannda yer alan Ocak mensuplar temel konular-
da yeni rejime tam destek vermilerdir. Ayn ekilde

Devlet Arivleri Genel Mdr

Cumhuriyet dneminde bata Atatrk olmak zere,
ynetim kademeleri, Trk Ocaklarn yeni rejimin ilkele-
rinin benimsenmesi ve yaylmas iin zerine dayanlmas
gereken bir g olarak grmler ve youn bir ilgi ve
destek salamlardr. Bylece Trk Ocaklar lke apnda
hzla yeniden tekilatlanarak 1927 ylnda 257 ubeye
ulamtr.
Ynetimin Ocaklara olan ilgi ve destei sonuta
CHF ile Ocaklarn btnlemesine yol amtr. Nitekim
1927 yl kurultaynda Trk Ocaklarnn Nizamnamesinde
yaplan deiikliklerle CHF ile siyasi btnleme ile
beraber Trk Ocaklarnn btn Trklk anlayndaki
fikri dnm de resmilemitir. 1931 ylnda 260 ubesi
olan Trk Ocaklar CHFnin lkedeki btn gleri
bnyesinde toplayarak veya temsil ederek parti-devlet
btnlemesini gerekletirmesinin sonucu olarak da
kapatlmtr. Mal varl CHFna devredilmitir.
Trk Ocaklar 18 yl sren fasladan sonra 10 Mays
1949 tarihinde Hamdullah Suphi Tanrver bakanlnda
yeniden stanbulda almtr. 14 Mays 1950 tarihinde
DPnin iktidara gelmesi ile Trk Ocaklar yeniden etkili
bir eklide gndeme gelmeye balar. 8 Austos 1951
tarihinde karlan 5830 sayl kanunla Tarihi Trk Oca
merkez binas Trk Ocana devredilir. Ancak kanun
uygulanmayarak bina hazineye intikal ettirilir. Ancak, 25
Aralk 1952 tarihinde Bakanlar Kurulu Karar ile binann
kullanm Trk Ocana tahsis edilir. 15 Mays 1954
tarihinde Bakanlar Kurulu Karar ile Trk Ocaklar kamu
yararna alan dernekler kapsamna alnr.
Prof. Dr. Osman Turan, kuruluundan itibaren An-
kara Trk Ocaklarnda ilmi ve fikri almalara katlmaya
balar. 23 Nisan 1955 kurultaynda Genel Merkez Hars
Heyeti yeliine seilir. Ayn yl 6 Kasmda Trk Ocak-
lar Ankara ubesi bakanlna seilir. Bu dnemde de
Ankara ubesi genlik Kolu ve Sanat Kolu kurulur, faali-
yet alanlarn geniletir. Osman Turann DP Trabzon
milletvekili olmasnn da etkisiyle Ankara Trk Oca
canl faaliyetleri ve seminer programlar ile dikkati eker.
Dzenli olarak her hafta seminerler ve konferanslar
dzenlenir. Necati Akder, Hamit Zbeyr Koay, Tahir
aatay, A. Nihat Asya, Faruk Smer, Besim Atalay,
Emin Bilgi, M. akir lktar, Osman Turan, Nejdet
Sanar, brahim Metin gibi ilim ve fikir insanlar bu
dnemde konferanslar vermilerdir. Bu dnemde Cumhur-
bakan Celal Bayar 27 Mart 1959 tarihinde Ankara
ubesini ziyaret eder.
Trk Ocaklar Genel Merkezinin Ankaraya nakli
zerine 17 Mays 1959 tarihinde yaplan kurultayda Ocak
Genel Bakan olan Osman Turan 27 Mays 1960 askeri
mdahalesi zerine Yassadada 17 ay tutuklu kald. Bu
dnemde Trk Ocaklarndan ayr kalan Osman Turan
1966 ylnda Hamdullah Suphi Tanrverin lm zerine
yaplan (22 Temmuz 1966) kurultaynda yeniden Genel
Bakanla getirildi. Bu grevi 1973 ylna kadar baaryla
srdrd. 1954-1960 aras DPden milletvekili olan Os-
man Turan, 1964te APnin Genel Bakan Yardmcl-
na, 1965te tekrar Trabzondan milletvekili oldu ve 1969
tarihinde aktif siyaseti brakt.
Trk Ocaklarnn unutulmaz tarihi Genel Bakan H.
Suphi Tanrverden sonra Genel Bakanlk yapan Osman
Turann dnemi 1960 askeri mdahalesi Yassada
yarglamalar ve 12 Mart muhtras gibi Trkiyenin siyasi
kriz dnemlerine rastlamtr. Ayrca, Trkiyede kom-
nizmin gelimeye balamas ile ideolojik ayrmann ve
kavgalarn balad bir dnemdir. Onun bir baka zellii
H. Suphi Tanrver gibi aktif siyasetle Trk Ocaklar
Genel Bakanln birlikte yrtmesidir. Osman Turana
gre; Trk Oca daima siyaset stnde kalm, ancak
milli mefkreye sahip herkes gibi ayn vasflarda bulunan
siyaset adamlarna sinesini ak bulundurmutur.
Osman Turan; 1950lerde Trk Ocan artk vazife-
sini ifa ve mrn tamamlam bulunduuna dair eletiri-
lere kar 1959da verdii cevapta;
Trk Ocann vcudu hikmetini, Merutiyet
devrinin art ve hadiseleriyle ilgili gren kifayetsiz
aydnlarn veya milliyet aleytarlar unsurlarn, bu messe-
seye, artk vazifesini ifa etmi grle bakmalarnn sebebi
budur. buna gnlk politikann kurban olan dar g-
rl ve partizan aydnlarn dn ve davranlarn da
ilave etmek mmkndr demekte ve;
Trk Ocana kar giriilen olumsuz gayretler ve
mcadelelerin aslnda Trk ruhu ve Trk mefkresi
olduunu belirtmekte ve Beeri bir duygu olarak, mil-
letin bekas arzusu mevcut kaldka, Trk Oca ve
benzeri messeselere daima ihtiya olacan vurgula-
maktadr.
Hatta Trk kltr, ahlak ve mefkresindeki sar-
sntlar, materyalizm ile birlikte manevi kargaann geli-
imi Ocan merutiyet devrine nazaran daha derin mese-
leler karsnda bulunduunu ortaya koymutur. Trk
Oca ve Trk milliyetiliinin milletin bekas ve yksel-
mesi iin ona ynelmi menfi fikir ve ideolojilerle mca-
dele etmesi gerektiini belirtmektedir.
Trk Ocann fikir ve kltr temeli zerinde mca-
dele edecei balca konular muhtelif yaz ve konuma-
larnda o gnlerin siyasi ve sosyal konjonktrnde yle
sralamaktadr:
1- Batllama srecinde Trk milletinin ahsiyetini
ykan aalk duyusunun sebeplerini bulmak ve dorudan
doruya belirtileriyle mcadele etmek.
2- Maddi olmaktan ziyade manevi sefalet iinde
filizlenen, cemiyetin ahlak ve mefkre nizamnn dayana
kymetlerin sarslmas ile kuvvetlenen komnizmle mca-
dele Trk Ocana eski kudretini fazlasyla iade edecek bir
konudur.
3- limsiz mefkre ve mefkuresiz ilim, dimasz
kalp ve kalpsiz dima gibidir. Bu sebeple, Trk Oca;
mefkresinin kaynaklarn milli kltre istinat ettirirken,
ilmi kendisine rehber almaldr. Bunun iin milli kltr ve
terbiyenin korunmasn davasnn esas bilir.
4- Milliyeti mefkrenin bu kadar tabii ve insani
hviyetine ramen, bu derece kuvvetli muarzlarla kar-
lam bulunmas veya cazibesini kaybetmesi beeriyet ve
medeniyetin geirmekte olduu derin maneviyat buhra-
nnn ve materyalist inkiafn neticesidir. Trkiye iin
durumun daha da kt olduunu vurgulayan Turan, bee-
riyet iin bir felaket mukadder deilse zaferin er ge ilim,
hak ve halkn tarafnda tecelli edeceine inanmak ve bun-
dan kuvvet almak milli mefkrenin icabdr. Bu sebeple
Trk Ocaklar olarak ilim adamlarn genleri ve iadam-
larn Trkiyenin bu ykseli davasna davet ediyoruz.
Trkiyenin yeni bir medeniyet hamlesine kavumas ve
hatta yeni bir medeniyet sentezi kurmas imknlar elimiz-
dedir. Buna nclk yapacak olanlar da Trk milliyetileri
ve Trk Ocaklardr.
5- Bu genel durum ve artlar dahi milli mefkrenin
merkezi olan Trk Ocaklarnn bugn iin ne kadar milli
ihtiyaca cevap verdiini ortaya koymaktadr.
6- Trk Ocann geirdii sarsnt ve safhalara
ramen, lkenin (1960larn sonlarnda) daha derin mane-
vi bir buhran ierisinde bulunduu daha ar meseleler
karsnda kald bir ortamda, Ocakllar; milli, slami ve
Avrupai unsurlarn terkibi, iman ve tarih uuru sayesinde
milli nizam ve birlii kuvvetlendirecek ve yeni bir mede-
niyet sentezi kurarak milletimize eski kudret ve hayatiye-
tini kazandracana inanmaktadr. Trk Ocaklar mte-
rek tarih ve vatan uuruna, kltr, din ve dil birlii, milli
mefkure ve istiklal ortaklna dayanan milliyeti lknn
merkezidir. Bu geni ve birletirici ideal ilmi, milli ve
insani esaslara dayanmakta ve ayn zamanda demokratik
prensiplere uygun dmektedir. Trk Ocaklar, bin yllk
azametli tarihimizde olduu gibi, bu gn de slamiyet ile
Trklk arasnda bir atma deil, tam bir kaynama
olduuna inanyoruz demektir ve bu maksatla da hibir
ayrc fikir ve temayln Ocakllar arasnda belirmeme-
sine, bu milliyeti anlayn btn milliyetiler arasnda
yaylmasna kararl olmak gerektiini vurgulamaktadr.
7- Trkiyede demokrasinin ancak milli mefkre
sayesinde gerekleebileceini savunan Osman Turana
gre; Trk Oca demokrasi kalesi olmas gerekmektedir.
8- Trk Yurdu, Ocaa ve milli mefkreye dman-
lkla tannmayan her trl teknik adamn maddi-manevi
memleket meselelerine dair makale, tenkit ve iirlerine
ak olmal, siyasete ve Trke olmayan kelimelere kapal
olmaldr.
Osman Turana gre; Trk Oca ve milliyetilik
milli mefkre ve insanlk ideallerinin ahenkletirilmesini
lzumlu grmekte ve milliyet mefkresi olmadka insan-
lk duygularnn da geliemeyeceini kabul etmektedir.
Bu sebeple; milliyetilie aykr bir insanlk fikrini hem
imknsz, hem de zararl grd gibi, insanl inkr eden
bir milliyet idealini de dar ve bugnk dnya artlarna
mugayir saymaktadr. Bu anlayn milli tarihimizde say-
sz misallerle meydana kan, mehur Trk msamas,
hogr ve insanlk dncesine uygun olduu gibi, BM
dnya bar ideali ile de ahenkli olduunu savunur.
Milli urun milli kltre dayanmas vakas dolay-
syla, bu kltrn, bizi hal ve tarihteki balarna doru
ekmesi zaruridir; Trk Milliyetiliinin d Trklerle
alakas sebebi de budur. Bu ifade ne milliyetiliimizin
esas hviyet ve meselelerini ihmal ve ne de dier Trkleri
ve komularmz tahrik niyetinde olduumuz eklinde
tefsir edilemez ve hususile her trl siyaset gibi, Turan-
clk siyaseti veya her hangi bir emperyalizm ile itham
edilmemize msait deildir. Bununla beraber, her millet
gibi, btn Trklerin de ilerleme ve kurtulmalarn arzu
etmek bizim iin hem milli ve hem de insani bir duygu ve
vazifedir. Bunu inkr etmekte kendimizi, tarih ve uuru-
muzu kaybetmek demek olur. Kimse bizden milli ruh, dil
ve edebiyatmzn kayna olan Orhun kitabelerini unut-
may, Anadoluya getirdiimiz kltr miras ve eski hat-
ralar terk etmeyi bekleyemez.
Tarihi Trk Ocaklar binasnn mlkiyetinin deil de
sadece kullanm hakknn Ocaa verilmesini de eletiren
Osman Turan bu konuda hkmet ve TBMM nezdinde de
giriimlerde bulunmutur. Ona gre; merkez binasnn
elinden alnmas Trkn ocan sndrme gayretle-
rinin resmiyet kazanmasna bir misaldir.
Ayn dnemde Trk Ocaklar ile birlikte kapatlan
Mason Cemiyetine alma izni verilirken hazine bu
cemiyete ait eski emlakini de tamamyla iade etmiti. Bu
durumu rnek gsteren Osman Turan; Biz btn yurt
sathnda yaylm ocaklar bir yana brakarak sadece
merkez binamzn iade edilmesini talep ederken Mason
Cemiyetine tannan bu hakkn, Trk Ocandan esirgen-
mesinin milli vicdan incittiini eitli konuma ve yaz-
larnda vurgulamaktadr.
12 Mart 1971 muhtrasndan sonra derneklerin
faaliyetlerinin askya alnmas zerine Trk Ocaklar da
kanuni formalitelerin dnda almalarn durdurmutur.
12 Mart dneminde tarihi binann tahsis kararnamesi iptal
edilerek (26.7.1971) binann Milli Savunma Bakanlna
verilmesi kararlatrlmtr. Ancak Trk Ocaklar durumu
yargya intikal ettirerek mahkeme karar ile binann kulla-
nm hakkn tekrar elde etmitir. Fakat 25 Aralk 1975
tarihinde Bakanlar Kurulu Karar ile bina resim ve heykel
mzesi yaplmak zere Kltr Bakanlna tahsis edilir.
Ancak Trk Ocaklarnn yeniden daha canl faaliyet dne-
mi 5 Kasm 1975 olaanst kurultayndan sonra bala-
yacaktr.
Osman Turan, Ocan yayn organ olan Trk Yurdu
dergisinin yeni bir muhteva ile yaynlanmasnda, nemli
rol oynamtr. Osman Turann genel bakanl dne-
minde Trkiyedeki siyasi ve ideojik krizlere ramen,
Trk Ocaklar her bakmdan ahsiyetini kazanm, itibarl,
fikirleri toplumun geni kesimleri tarafndan kabul gren
bir kurulu haline gelme yolunda nemli bir mesafe
katledildiini sylemek mmkndr.
Bu adan Osman Turan Trk Ocaklar Genel Ba-
kan olarak bilim ve siyaset alannn dnda Trk Oca
tarihinde de parlak bir sayfa olarak yerini alacaktr. Ruhu
ad olsun diyor, hepinizi saygyla selamlyorum.





OTURUM BAKANININ
DEERLENDRMES

Muhterem konuklar;
degerli bilim adamtmtz, merhum
Osman Tu-ran'tn farklt ynn
degerlendirmi bulunuyorlar. Ar-kadalartmtz
Osman Turan merhumun milliyetilik anlayt-
tnt, niversite ve bilim konusundaki
dndklerini ve bir sivil toplum rgt olan
Trk Ocaklart ile ilikilerini ve ona yapttgt
katktlart tahlil ettiler. Bu degerlendirme
sonucunda, Osman Turan'tn grlerinin odak
noktastnt mill, slam, insan vastflartn,
insantmtztn insan gibi yaama arzusunun, onu
yaatacak imknlartn yarattlmast-ntn tekil
ettigini gryoruz. lkemizin ve milletimizin
bir iki yzytldtr iinde bulundugu ve zmek
zorunda oldugu problem, Trk kltrnn,
slam ve Avrupa medeniyetleri erevesinde
yeni bir terkip iinde yeniden yaptlanmast ve
dirilmesi problemidir. Bu sentezden hareketle
yeni bir medeniyet yarattlmast meselesidir.
19'uncu astrdan itiba-ren yaanan sarstnttlartn
ve dalgalanmalartn yeni bir rota-ya oturtularak
yeniden yarattct ktltnmast ve Trk mede-
niyetinin diger medeniyetler arastnda yerini
almast da-vastdtr. Bu lknn
gerekletirilebilmesi iin milletin akl
altmalara ynlendirilmesi ve verimli sonular
altn-mast lksdr, Osman Turan'tn izdigi
yolun zeti. Bu konumadan tkan sonu
bu. Bu lknn gerekleti-rilebilmesi de
bilim ve niversiteden geiyor.. Niin? Bir
medeniyetin dogabilmesi iin her eyden nce
tabiattn, kinattn ve insantn, bunun uzanttst
olarak da insanlartn yaratttgt kltrlerin ya da
medeniyetlerin iyi anlatlmast gerekir Trk
Milleti diye bir millet varsa kendi yaratttk-
lartyla, rettiklerinin tmn tekil eden
kltryle, me-deniyetiyle vardtr. Trk kimligi
varsa, kendi degerleriyle vardtr. Bu kltrn
ve degerlerin btn zamanlardaki durumunun
atk seik bilinmesi gerekiyor. Osman Turan
bunu belirlemeye alttyor. Kendi
medeniyetimizin te-mellerini atklamaya, tahlil
etmeye gayret ediyor ve yeni bir yol haritast
iziyor. Ne var ki, maalesef Osman Tu-ran'tn
izdigi bu rota, maalesef iktidarlar taraftndan
fark edilememi, anlatlamamt ve dolaytstyla
da uygulanama-mtttr. Asltnda milletin nemli
bir blm bunu gryor, biliyor, en aztndan
hissediyor. Ama her ne hikmetse iktidarlar
bunlart uygulayamtyorlar.
Nedir bu rota? Bu rota, bakalarnn arkasna dp
srklenmemek, kendi lksn belirleyip o lk istika-
metinde yaratc bulular sayesinde hem kendi toplumunu
refaha kavuturmak, hem de meselelerini zmek zere
btn insanla yardmc olmak idealidir. Bugn biz ken-
di medeniyetimizi yeniden ihya edeceksek, kendi bilimi-
mizi kurmamz gerekiyor aatay arkadamn yapt
analiz, Osman Turan Hocann da bunlar yllar nce ok
ak bir biimde ortaya koyduunu gsteriyor Ama bir
trl Osman Turann arzulad o sekin insan gcn
yetitiremiyoruz Trk bilimini yaratamyoruz Bu da
gerek niversitelerin kurulamamasndan kaynaklanyor.
niversite konusunda son derece arpc bir rnek
vererek szlerimi tamamlamak istiyorum.
Trkiyede niversitelerin says artt. Bu durumu
ok olumlu deerlendirenler var. Osman Turan Hoca ni-
versitenin saysnn deil, kalitesinin artmasn istiyordu.
Lise seviyesinde ok niversite amak yerine az sayda
gerek niversite kurulmalyd, ben de yle dnyorum.
niversite, niversite olmal. Yeni bilgi reten ve bilgi
retmesini bilen, insan yetitiren kurum anlamndadr ni-
versite. Bugn Trkiyede niversitemiz var m? soru-
suna, ben rahatlkla olumlu cevap veremiyorum. Niin?
Elbette sebepleri var. nternete giriniz ve niversitelerin
web sayfalarnda bir gezinti yapnz ltfen. Bunlarn
misyon ve vizyonlarn inceleyiniz. Yani kendilerine bi-
tikleri grev ve lkleri! Ben bunu zaman zaman yap-
yorum.
Bir niversitenin ilk grevi, yeni bilgi
retmektir, yarattct olmakttr, kinatt
anlamakttr. Kinatt ve elbette in-sant ve
toplumu anlamak, atklamakttr. kinci grevi
ise, birinci grevini yerine getirebilecek insan
gc yetitir-mektir. Ama bir de bizim
niversitelerimizin kendilerine bitikleri
misyon ve vizyonlara baktntz. atrtp kaltr-
stntz.
Bazen gerei yakalayanlar da olmuyor deil ok
iddial bir ekilde ortaya kan ve kendini tantan bir
niversitemizin web sayfasnda, ilk kurulduu gnlerde
vizyonu yle belirlenmiti:
niversitenin vizyonu, Btn insanlara mutluluk ve
refah salamak zere tabiat ve insan anlamak, bilinme-
yenlerini kefederek icatlarda bulunmak ve bu ileri
gerekletirebilecek insan gc yetitirmektir.
Ne kadar dogru. Demek ki gerekleri
grenler de vardt. Osman Turan Hoca'ntn
idealiydi bu. grendi-gime gre, stratejik
plan altmalart erevesinde bu vizyon
belirlenmi, niversite Senatosu'nda
tartttlmt, kabul edilmi ve sonra da web
sayfastna konulmutu. Bu gerek bir
vizyondu. ok zl bir ifadeydi. Btn
insanltgtn mutlulugunu ve refahtnt
hedefliyordu. Bunun iin de tabiatt ve insant
anlamantn zorunlu oldugunu, ni-versitenin
iinin bu oldugunu ortaya koyuyordu. Ve tabiat
ve insantn bilinmeyen ynlerini kefetmek iin
arattr-mantn ve incelemenin nemini
vurguluyordu. catlarda bulunulmastnt
ngryor, bunu gerekli buluyordu. Tabiatt ve
insant anlamak, bilinmeyenlerini kefederek
atklamak iini becerebilecek insan gc
yetitirilmesi hedefini de unutmamtlardt.
Merhum Osman Turan Hoca'ntn istedigi de bu
idi. te byle gerek bir vizyon yakalan-
mttt. Heyecan vericiydi. Ama ne yaztk ki
niversite-nin bu hedefi uzun srmedi. Bir ytl
kadar sonra tekrar niversitelerin web
sayfalartnt gezerken, gzm aynt niversitenin
web sayfastna taktldt. niversitenin vizyonu
degimiti. Yeni vizyonun ncekiyle hi alakast
yoktu. Gzlerime inanamamt, atrmttm.
Ama dogruydu. Adtnt vermek istemedigim bu
niversitenin yeni vizyonu yle yaptlmttt:
niversitenin Vizyonu,
-Kresel lekte retilmi, en son bilimsel ve
teknolojik bilgiyi elde edip; yeniden retmek ve topluma
sunmak,
-Uluslararas rekabete hazr, Cumhuriyetin temel
ilkelerini ve Atatrkn inklplarn iselletirmi kuak-
lar yetitirmektir.
Yaptm soruturmaya gre bu yeni vizyonu hazr-
layanlar belli deil. Senatoda da grlmemitir. nceki
tanmla bu ikincisi arasnda nemli farklar vardr.
Birinci tanmda, bilimin iki nesnesi olan tabiatn ve
insann dolaysyla insan rn olan tarihin ya da kltrn
incelenmesi, bu iki varlk dnyasnn bilinmeyenlerinin
bilinir hale getirilerek yeni bilgi retilmesi ve bu sre
iinde keif ve icatlarda bulunulmas ve bu ileri gerek-
letirebilecek insan gc yetitirilmesi sz konusudur.
Yeni bilgi retimi, keif ve icat, gelimenin ve kal-
knmann, dolaysyla g ve kuvvetin ve milli hki-
miyetin asl faktrdr.
Bu tanmda, Atatrke ak bir atf yoktu
kinci tanmda, ne tabiat bilimlerinde ne de beer
bilimlerde yeni bilgi retmek, icat ve keiflerde bulunmak
sz konusudur. Bakalar tarafndan retilmi bilgiyi elde
etmek, onu yeniden retmek, yani tekrarlamak ve topluma
sunmak sz konusudur. niversite alanlar, yeni bilgi
reten aktrler deil, mevcudu renen ve aktaran
teknisyenlerdir. Taklit ve klelik sz konusudur.
Ama bu vizyon tanmnda Cumhuriyetin temel
ilkelerine ve Atatrk nklplarna atf vardr.
Atatrk iyi inceleyip doru anlarsak, onun kltr,
bilim, teknoloji ve mill hkimiyet konularndaki dnce-
lerini iyi tahlil eder ve doru yorumlarsak, daha dorusu
onu anlama ve aklama abas iine girersek, yukardaki
niversite vizyon tanmlarndan hangisinin, Atatrke
atfta bulunann m yoksa bulunmayann m Atatrke
uygun bir tanm olduunu anlama ansna sahip oluruz.
Tekrar dikkatinizi ekmek istiyorum. Bu niversite
ilk hedefinden, yani yeni bilgi retmekten vazgemi
Byle bir vizyon onu rahatsz etmi, veya birileri tarafn-
dan uyarlm Yeni bilgi retmekten, icat yapmaktan,
keif yapmaktan vazgemi! Ya ne yapacak bu niversite?
Kresel lekte retilmi, yani bakalarnn rettii, en
son bilimsel ve teknolojik bilgiyi elde edecek, tercme
edecek dier bir ifadeyle; bu bilgiyi Trkiyede de yeniden
retecek... Mesl bir fiziki, baka lkelerde gerek bir
fizik liminin rettii yeni bilgiyi renecek, onu burada
da deneyecek, ayn sonulara ularsa byk bir mutluluk
iinde onu rencilerine de retecek Ne byk hedef
deil mi?.. Ve bylece de uluslar aras rekabete hazr
olacak bu bilginimiz!... Bu bilgisiyle de Cumhuriyetin
temel ilkelerini ve Atatrkn inklplarn iselletirilmi
kuaklar yetitirecek bu niversitemiz
unu atka belirteyim ki, bu vizyon bir
klelik vizyonudur. Bakalartntn rettigi bilgiyi
atrmakttr, ter-cme etmektir. Asltnda lkeler
arastnda bilgi casuslugu da yaptlabilir. Ama
bizim niversitemizin niyeti o degil; bakastntn
rettigi ve yaydtgt, herkesin bildigi bilgiye
ulamakttr tek amact. O bilginin ve
rnlerinin pazart haline gelmektir. Sz
konusu niversite, stelik Ata-trklge ve
Atatrk'n inktlplartna stgtnarak yaptyor bu
kleligi. Atatrk byle insanlarla kartlasa
onlara ne yapardt? Bu sorunun cevabtnt
hepinizin tahmin edebile-cegini
zannediyorum.Atatrk'n bilim ve niversite
an-layttnt incelerseniz, zellikle sylev ve
demelerini okur-santz, onun hep zgn
bilimsel arattrmalardan, icattan, keiften
bahsettigini grrsnz. Bahsettigim
niversite de balangtta bu hedefi
yakalamtttr... Tabiatt ve insant anlamak,
bilinmeyenlerini kefederek icatlarda
bulunmak idealini benimsemitir. Sonradan
vazgemi bu ideal-den. Her halde birileri
uyardt kendilerini. Ne iiniz var yeni bilgi
retmekle. Bilgiyi retenler zaten var. thal
edin kullantn, o size yeter.denilmi herhalde
kendile-rine. Onlar da bu telkinlere kulak
vererek dzeltiver-miler vizyonlartnt. Ancak
kendilerini bu degiiklikten dolayt savunma
ihtiyact hissetmiler ki, hemen Atatrk'e ve
onun ilkelerine stgtntvermilerl
Atatrk, niversitelerden icat ve keif istiyor
Biraz nce deerli arkadam aatay Bey, Trkiyede
1933 niversite reformu ncesinde Atatrkn bir Al-
mana hazrlatt rapordan alntlar aktard. O dnemde-
ki retim yelerinin analizi var bu raporda. retim
yelerinin yeni bilgi retmediklerini, sadece Avrupadan
bilgi aktardklarn, ders vermekle yetindiklerini, aratr-
ma yapmadklarn yazyor raporunda Alman uzman
Atatrk bu satrlarn altn izmi. 1933 niversite refor-
munun temel sebeplerinden birisi de budur. Bu yzden
hocalarn bir ksm tasfiye edilmitir imdi de, 21. yz-
yln eiinde, 1933 reformunda hocalarn tasfiye gerek-
esi olan yeni bilgi retmeme, sadece aktarmakla yetinme,
byk iddialarla alan bir niversitemizin web sayfasnda
ilan edebildii ve Atatrklke balayabildii bir vizyon
haline gelebilmitir
Atatrk yeni Trk medeniyetinin temellerini hazrla-
yacak olan Trk Dil ve Tarih Kurumlarnn Akademiler
haline gelmesini ve zgn eserler retmesini istiyordu.
Sadece ders vermekle ve Avrupadan bilgi nakliyle ura-
an darlfnunu kapatyor; aratrmalar yapmas, keif ve
icatlarda bulunmas ve yeni bilgi retmesi amacyla ni-
versiteler kurmaya alyordu. Nazi rejiminden kaan
Alman bilim adamlarndan otuz kadarn Trkiyeye
getirtmiti. Bu profesrlerle yaplan szlemenin mad-
desi son derece ilgi ekicidir: Bu profesrler,
1.niversitede tam gn alacaklar; yan i
yapmayacaklar;
2.renciler iin evirmenler yardmyla Trke
ders kitaplarn en ksa zamanda hazrlayacaklar;
3.nc yldan itibaren Trke ders verecekler!


Atatrkn imzalad szlemelerin bu maddeleri
son derece ilgi ekici deil mi?
Atatrkn tespitleri ve hedefleri Osman Turan
Hocann idealleriyle rtmektedir. Fakat bugn bunlarn
tam tersinin yaplmas iin zel gayret gsteriliyor. Bu
ters gidii durdurmadka, rotay dzeltmedike, Trk
medeniyetinin yeniden ihyas mmkn olmaz. Kendi
birikimimizi kendimiz retmedike, kendi niversitemizi
kurmadka, niversitelerimizde icat ve keifler gerekle-
tirecek aratrmalar yapmadka, Atatrkn ve Osman
Turan Hocann idealleri gereklemez Ama mitsiz
deiliz elbette Akla ve bilime dayal bu dnce kendi
mecrasn aacak ve Trkiyeyi aydnlk ufuklara
tayacaktr
Bu inanla szlerimi bitirirken, merhum Osman
Turan kranla anyor, kendisine Allahtan rahmet
diliyorum Sayglarmla yi akamlar efendim