B GIO DC V O TO

I HC NNG LM TP. H CH MINH

CNG CHI TIT

KHO !T HOT "N#$M" GII C P%&' T()N (*$ N+ KHNG
TH+,C T(- !+ .+/ CC TH H0
T(ONG PH1NG TH NGHI0M
HC VI)N2
L3P2 CN!H 4.
KH5/2 4.
H3NG D6N KHO/ HC2
T!.7T8!. ...
TP. H9 C8: M;<8
T8=<> %7?'@'
CHNG @2 MA *+
@.@. BC DE< FG
La l cy lng thc chnh ti Vit Nam, cung cp lng thc trong nc,
xut h!u " l ngnh #$n xut truy%n th&ng trong n'ng nghip( )rong tng lai
hi m*t +, -n #& th. gii ngy cng t/ng, "n +% an ninh lng thc ngy cng
tr0 n1n 2uan tr3ng th4 Vit Nam "i t c5ch l "a la c6a th. gii ph$i t/ng #$n
l7ng +8 +$m 9$o an ninh lng thc trong nc " cho th. gii(
)uy nhi1n hin nay tr1n cy la +ang c: nhi%u -;ch 9nh lm $nh h0ng ln
+.n n/ng xut nh 9nh "ng l<n, l<n xo=n l5> l<n #oc +?n> -;ch r@y nuA )rong
+: r@y nu l -;ch hi nguy hi8m "4 h'ng nhBng trc ti.p chch ht lm gi$m
n/ng #ut m cCn truy%n 9nh "iru#( Din nay t4nh h4nh -;ch r@y nu -iEn 9i.n c:
ph@n phFc tp "i t@n #ut ngy cng t/ng " t5c hi ngy cng tr@m tr3ng(
Nguy1n nhn ch6 y.u l -o thGi "H canh t5c -y IJK "H trong n/m " xut hin
r@y h5ng "i nhi%u loi thu&c trL #u phM 9i.n -o n'ng -n phun x;t thu&c
h'ng +ng(
V4 "*y +8 g:p ph@n i8m #o5t hiu 2u$ -;ch r@y nu chng t'i ti.n hnh
nghi1n cFu +% ti NODPQ RS) DQT) UV WNXYZW [\P\ UV] ^_`a )bcN
bdY Nef ODSN[ )Dfg] )bh Ref ifj ]S] )Dk Dl )bQN[ ^DmN[
)Dn N[D\lZo nhpm +5nh gi5 mFc +, h5ng thu&c c6a r@y nu, +a ra c5c
huy.n c5o #q -Hng hiu 2u$ hi c: -;ch, +rng thGi +a ra s phng ph5p +5nh
gi5 tnh h5ng hiu 2u$ hn th'ng 2ua hot +, prot?in gi$i +,c ^_`a(

@.?. MHI F:I8 J KHI C;LM
@.?.@. MHI F:I8
t5c +inh # tng 2uan giBa hot +, prot?in gi$i +,c ^_`a "i tnh h5ng
c5c loi thu&c trL #u(
@.?.?. MHI C;LM
N U5nh gi5 tnh h5ng thu&c trL #u c6a ry nu 2ua chu #& Lv`a
J t5c +;nh mFc +, t/ng cGng hot +,ng c6a ?nwym? 2ua c5c th. h r@y nu
ch3n l3c "i thu&c trL #u(
@.?.O. NP; QM<> <>8;L< IRM
J )i.n hnh ly mxu r@y nu h5ng thu&c ti )^( Dr ]h Zinh(
J Nu'i " ch3n l3c "i thu&c trL #u 2ua c5c th. h(
J U5nh gi5 ty l h5ng, hot +, prot?in gi$i +,c ^_`a 2ua c5c th. h(
J U5nh gi5 tnh h5ng chzo "i loi thu&c trL #u h5c 0 +Gi cu&i c<ng(

CHNG ?2 TSNG .+/N TI LI0+
?.@. (TU <VM W?X
)1n hoa h3c{ Nilaparvata lugens Rtal
D3{ b@y )hn | v?lphaci-a?
},{ c5nh +%uJ Domopt?ra
?.@.@. P8V< YZ
b@y nu xut hin 0 tt c$ c5c nc trrng la, nht l c5c nc 0 +rng 9png
nhit +i S chu nh ~n U,, }angla-?#h, Ui Loan, +$o Rolomon, \n-on?#ia,
ii, Zalay#ia, Nh*t, ^hillipin?#, )h5i Lan, Rri Lana, )n [uin?a, )ri%u )i1n,
)rung iu&c, Vit Nam(((
?.@.?. K8[ <\<> >VU 8];
)i Vit Nam, r@y nu +7c ghi nh*n xut hin tr1n la tL rt lu nhng
h'ng gy thnh nhBng tr*n -;ch ln -o ngy xa chu trrng la m<a m,t "H trong
n/m( ]5c gi&ng la ng=n ngy c6a "in Nghi1n ]Fu La [o iu&c ). ti
^hilippin?# +7c +a "o Vit Nam tL n/m s` + to +i%u in cho "ic #$n
xut t/ng "H( )L +: r@y nu nhanh ch:ng t/ng m*t #& " +.n n/m s r@y 9=t
+@u gy hi mnh 0 ^han bang " m,t #& tunh mi%n )rung(
)L n/m ss +.n s_, r@y nu gy hi nhi%u 0 c5c tunh -uy1n h$i mi%n
)rung " +rng 9png #'ng ]qu Long( vin tch la 9; hi n/m s_ l1n +.n
_aa ha(
)L n/m s +.n s, r@y nu + gy thnh -;ch ti m,t #& tunh U}R]L
"i -in tch la 9; ho$ng m,t triu ha( Nhi%u ni 9; mt tr=ng gy thit hi rt
nng n%(
)L "H D )hu n/m s +.n U'ng tun n/m sJsa, r@y nu + ph5t
tri8n " thnh -;ch gy hi nng 0 m,t #& ni nh )^ D]Z, )i%n [iangA bi1ng
sa tnh c$ K "H #$n xut 0 U}R]L c: ho$ng IK(Ia h?cta la 9; hi chi.m
,K -in tch c6a n/m(
Ngoi ra r@y nu cCn truy%n 9nh "ng l<n l<n xo=n l5, la c( -in tch la
U'ng tun n/m sI | sK 9; nhiEm "ng l<n l<n xo5n l5 0 c5c tunh ]qu
Long, R:c )r/ng, ]@n )h l1n +.n ho$ng _a(
N/m Iaa c: ho$ng hn `aa(aaa ha 9; nhiEm r@y tL Ninh )hu*n ti ]
Zau( Ngoi thit hi chnh r@y cCn truy%n "iru# "ng l<n, l<n xo=n l5 gy thit
hi nghi1m tr3ng $nh h0ng ti +Gi #&ng hn I,` triu -n( )L +i -;ch ny
chng ta ch phCng ch&ng r@y nu 2uy.t lit hn(
?.@.O. K^ I8_
b@y nu #&ng tr1n la l ch6 y.u( ]5c ch6 h5c c6a r@y nu nh la
hoang, c Leersia japonica, c guA )uy nhi1n tr1n c5c ch6 h5c r@y nu
h'ng ph5t tri8n +7c 2u@n th8 ln nh la(
?.@.%. BI F;`K 8a<8 C8=; Db c;<8 8dI
b@y nu c: c th8 mu "ng, +unh +@u nh' ra pha trc( ^h@n g&c ru c: I
+&t n0 to, +&t roi ru -i " nh( ]5nh trong #u&t, giBa cnh #au c6a mi c5nh
trc c: m,t +&m +?n( Ohi hai c5nh x.p li hai +&m ny chrng l1n nhau to
thnh m,t +&m to tr1n lng(
b@y +c c: c th8 -i tL K, | _ mm( b@y c5i mu nu nht " ch thc
c th8 to hn r@y +c( ]hi%u -i c th8 tL _ | ` mm, 9Hng to trCn( ho$ng giBa
mt -i 9Hng c: 9, ph*n + trFng 9zn nh3n mu +?n(
)hnh tr<ng r@y nu c: I -ng c5nh{
]5nh -i{ ch? ph6 c$ thn ch6 y.u -<ng +8 9ay +i t4m thFc /n(
]5nh ng=n ph6 +.n +&t thF c6a thn m4nh( vng c5nh ny chu ph5t #inh
hi thFc /n +@y +6 " nhit +, thch h7p " c: h$ n/ng + trFng cao(
UGi #&ng thnh tr<ng c6a r@y nu trung 94nh tL sa | Ia ngy( )rong thGi
gian +: m,t r@y c5i c5nh -i + ho$ng saa trFng " r@y c5i c5nh ng=n +
ho$ng Kaa trFng( N.u +i%u in thch h7p m,t r@y c5i c: th8 + c$ ngn trFng(
)rFng r@y nu{ +7c + thnh tLng hng "o 91n trong 9 cy la( Zi hng
c: tL | Ka c5i( )rFng r@y gi&ng h4nh ht go, -i tL a,K | a,_ mm( Lc mi +
mu tr=ng trong, #=p n0 mu "ng( ^ha tr1n +@u trFng c: 9, ph*n ch? g3i l n=p
trFng( )hGi gian 6 trFng tL ` | s_ ngy(
~u tr<ng r@y nu cCn g3i l r@y c5m, hi mi n0 rt nh mu tr=ng #Ba,
cng ln r@y chuy8n thnh mu nu nht( ~u tr<ng r@y nu tuMi ln rt gi&ng
thnh tr<ng r@y nu c5nh ng=n nhng c5nh ng=n hn " +Hc( ]5nh c6a thnh
tr<ng r@y nu c5nh ng=n th4 trong #u&t "i c5c gn mu +*m( ~u tr<ng r@y nu c:
` tuMi ph5t tri8n trong thGi gian tL s_ | Ia ngy(
D4nh s{ b@y nu s
?.@.&. Tef gM=< c;<8 cZ<> Db I=I8 >VU 8];
Rau hi " h:a tL K | ` ngy, thnh tr<ng c5i 9=t +@u + trFng 9png c5ch
rch 9 l5 hoc gn chnh c6a phi.n l5 g@n cM l5 + "o 91n trong m' thnh tLng
hng( Oho$ng K ngy #au, c5c ".t + tr1n 9 la c: mu nu -o nm 9nh xm
nh*p "o( ]5c ".t ny -i tL | sa mm chy -3c th?o 9 l5( b@y c5i t*p trung +
trFng "o g&c cy la c5ch mt nc tL sa | s` cm( b@y tr0ng thnh c5nh -i 9;
thu ht nhi%u 90i 5nh #5ng +n( ]hng "o +n nhi%u "o lc tr/ng trCn " tL |
ssh t&i(
]$ thnh tr<ng " u tr<ng r@y nu +%u thch #&ng -i g&c cy la " c:
t*p 2u5n 9C 2uanh thn cy la hoc nh$y xu&ng nc hay nh$y l1n t5n l5 +8 l!n
tr5nh hi 9; huy +,ng( b@y nu thch tn c'ng cy la cCn nh nhng n.u m*t
#& cao c: th8 gy hi m3i giai +on t/ng tr0ng c6a cy la{
La + nh5nh{ r@y ht chch 9 l5 to thnh nhBng #3c mu nu +*m -3c
th?o thn -o nm " "i hu!n tn c'ng ti.p th?o(
La tL lm +Cng +.n trM{ r@y thGng t*p trung chch ht 0 cu&ng +Cng
non(
La chn{ r@u t*p trung l1n thn 0 ph@n non m%m(
]$ thnh tr<ng " u tr<ng r@y nu +%u chch ht cy la 9png c5ch cho "Ci
chch ht "o 9: li9? c6a m'( )rong hi chch ht r@y ti.t nc 93t phn h6y m'
cy to thnh m,t 9ao chung 2uanh "Ci chch ht c$n tr0 # -i chuy8n nha
nguy1n " nc l1n ph@n tr1n c6a cy la lm cho cy 9; h' hzo gy n1n hin
t7ng Nch5y r@yo(
Ngoi $nh h0ng gy hi trc ti.p nh tr1n, r@y nu cCn gy hi gi5n ti.p
cho cy la nh{
Z' cy ti c5c ".t chch ht " + trFng c6a r@y tr1n thn cy la 9; h -o
# xm nh*p c6a m,t #& loi nm, "i hu!n(
^hn r@y ti.t ra c: cht +Gng thu ht nm +?n ti +:ng 2uanh g&c la c$n
tr0 2uanh h7p $nh h0ng +.n # ph5t tri8n c6a cy la(
b@y nu thGng truy%n "iru# gy c5c 9nh la c (Rice Grassy Stunt Virus),
l<n xo=n l5 Rice Ragged Stunt Virus gy thit hi nghi1m tr3ng( Nht l 9nh
l<n xo=n l5 "i triu chFng 9Hi la "xn giB mu xanh -< + +.n thu hoch, ch:p
l5 xo=n li, l5 r5ch -3c th?o 94a " cy +m th1m chri 0 c5c +&t pha tr1n( Nh4n
chung, c$ 9Hi la l<n hn " l5 c: mu xanh +*m( ZFc +, l<n c6a cy cCn t<y
thu,c thGi gian la 9; nhi8m 9nh{
N.u nhiEm 9nh #m trong th5ng +@u #au hi x, 9Hi la l<n hn " tht
thu hon ton(
N.u 9; nhiEm 9nh mu,n hn, 9Hi la 9; l<n t " c: th8 trM 9'ng nhng
rt t hoc +Cng la h'ng tho5t ra +7c, ht lzp nhi%u n/ng #ut mt
ho$ng a(
N.u cy la nhiEm 9nh mu,n hn nBa tL hi h:m la trCn m4nh tr0 "%
#au 9Hi la # h'ng l<n " c: th8 trM 9'ng nhng 9'ng la 9; lzp nhi%u "
c: th8 tht thu +.n Ka(
?.@.h. C=I UiM CZ [<8 8jk<> Fi< KeC cZ
?.@.h.@. T8RI \<
Uy l y.u t& 2uan tr3ng, +:ng "ai trC 2uy.t +;nh +&i "i "ic t/ng hoc
gi$m m*t #& r@y nu tr1n +rng ru,ng(
[i&ng la{ ]5c gi&ng la ng=n ngy, +5p Fng "i phn +m nhi%u, l5 xanh,
thn m%m, n/ng #ut cao nhng h'ng h5ng r@y cao +7c trrng nhi%u l ngurn
thFc /n a thch c6a r@y( Dn nBa la m<a "xn cCn trrng ti m,t #& +;a phng
n1n +y l ni +8 r@y nu ly lan #ang "H U'ngJtun hng n/m "4 la m<a cao
cy, r*m rp rt thch h7p +8 r@y #inh #&ng(
Z<a "H{ La cao #$n +7c trrng li1n tHc I J K "H trong m,t n/m n1n tr1n
+rng ru,ng lu'n c: thFc /n thch h7p cho r@y nu(
]5c +i%u in h5c{
^hn 9:n{ Vic 9:n nhi%u phn, nht l +m, lm cho cy la xanh t&t,
nhi%u -ng cht, thn m%m, -E thu ht r@y ti #inh #&ng " ph5t tri8n m*t
#&(
)h6y l7i{ D th&ng th6y l7i cng ph5t tri8n " hon chunh gip cy la
ph5t tri8n t&t, +y cng l +i%u in thu*n l7i cho r@y ti #inh #&ng " ph5t
tri8n m*t #&(
?.@.h.?. T8l; C;iC
Nhit +,{ Nhit +, thch h7p +8 r@y nu ph5t tri8n l tL I`JKa
o
]( )h?o th
nghim c6a Vin Nghi1n ]Fu La [o iu&c )., r@y nu c5i nu'i 0 nhit +, Ia
o
]
c: thGi gian + trFng zo -i I_ ngy, trong hi 0 Ka
o
] th4 thGi ny chu cCn K
ngy(
m +, " l7ng ma{ Za ln " li1n tHc trong nhi%u ngy # lm r@y
tr0ng thnh 9; #uy y.u, r@y c5m 9; rqa tr'i, +rng thGi r@y cng -E 9; nm 9nh
tn c'ng> trong hi ma nh hoc ma n=ng x?n , trGi m u rt thch h7p +8
r@y ph5t tri8n m*t #&( m +, thch h7p +&i "i b@y Nu l tL aJ(
[i:{ b@y Nu c: h$ n/ng -i chuy8n xa " n.u c: gi: r@y 9&c l1n th?o gi:
" 9; cu&n +i c: th8 +.n nhBng ni rt xa( ]5c 95o c5o 0 Nh*t " ^hillipin?# cho
thy r@y nu -i chuy8n rt xa, c: th8 +.n hng chHc ngn cy #&(
Y.u t& thFc /n " thGi ti.t c: $nh h0ng ln +.n # h4nh thnh #& l7ng
r@y c5i hoc +c cng nh -ng c5nh ng=n hay -i{
)u l r@y c5i+c{
thGi + nh5nh +.n trM, n.u gi&ng la thch h7p, thFc /n non m%m, #&
l7ng r@y c5i c: th8 g@n 9png _ #& l7ng r@y +c(
thGi la chn, #& l7ng r@y c5i " +c tng +ng nhau(
)u l r@y c5nh ng=nc5nh -i{
Nhit +,, !m +, thch h7p, thFc /n phong ph, loi h4nh c5nh ng=n xut
hin nhi%u> trong #& ny th4 r@y c5i 9ao giG cng chi.m tu l cao hn(
N.u nhit +, cao, h' hn, thFc /n h'ng +@y +6 hay h'ng thch h7p th4
loi h4nh c5nh -i xut hin nhi%u(
b@y Nu #&ng tr1n la tL cu&i giai +on +m chri +.n ng*m #Ba n.u c: thFc
/n +@y +6 +ng "o thGi c: +i%u in thGi ti.t thch h7p, loi h4nh c5nh ng=n
xut hin nhi%u, c: th8 l1n +.n saa(
?.@.h.O. T8;L< FmI8
]: nhi%u loi c'n tr<ng #inh, /n th;t " nm 9nh gy hi trong c5c giai
+on t/ng tr0ng c6a r@y nu( ]5c loi thi1n +;ch 2uan tr3ng c6a r@y nu l{
}3 r<a{ c: nhi%u loi 93 r<a tn c'ng r@y nu( Zi ngy m,t con 93 r<a c$
u tr<ng " thnh tr<ng c: th8 /n tL ` | sa con r@y nu c$ u tr<ng " thnh
tr<ng(
Oi.n }a Ohoang{ c: I loi i.n }a Ohoang thGng gp tr1n ru,ng la l{
Paederus fuscipes ]urti# thu,c h3 Staphylinidae " Ophionea indica Rchmi-t
[o?9?l thu,c h3 Caraidae( ]$ u tr<ng " thnh tr<ng c5c loi i.n }a
Ohoang 8 tr1n +%u /n u tr<ng " thnh tr<ng r@y nu( Z,t con i.n }a Ohoang
c: th8 /n K | ` con r@y nu mi ngy(
}3 xt nc{ c: I loi 93 xt nc thGng xut hin tr1n ru,ng la l{
!icrovelia atrolineata "ergroth h3 Veliidae " !esovelia sp h3
!esovelliidae( ]$ hai loi tr1n thu,c 9, c5nh nBa cFng #e$iptera( ~u tr<ng
" thnh tr<ng c5c loi 93 xt nc +%u cht ht cht -;ch 91n trong c th8 u
tr<ng " thnh tr<ng r@y nu( Z,t 93 xt nc c: th8 gy hi tL _ | u tr<ng "
thnh tr<ng r@y nu mi ngy(
}3 xt m< xanh{ t1n hoa h3c Cyrtorhinus lividipennis Reuter( D3 !iridae(
}, c5nh nBa cFng #e$iptera( ~u tr<ng " thnh tr<ng 93 xt m< xanh cCn #/n
9=t c$ u tr<ng " thnh tr<ng r@y nu +8 /n( Zi ngy m,t con 93 xt m< xanh
c: th8 #inh tL | sa trFng r@y hoc tL s | ` con r@y(
]5c loi nhn{ phM 9i.n nht l loi Pardosa Lyco#a, Pseudoannulata
"oesenerg Strand m,t con nhn c: th8 /n tL ` | s` r@y nu mi ngy(
]5c loi #inh{ c: nhi%u loi ong #inh + trFng "o trFng u tr<ng hoc
thnh tr<ng c6a r@y nu( Oh$ n/ng #inh c6a tLng loi +%u h5c nhau, c: loi
chu #inh tL I | trFng r@y nu trong s ngy, c: loi c: th8 +.n s` | Ka
trFngngy(
]5c loi "i #inh "*t{ trong thi1n nhi1n c: nhi%u loi nm, "i hu!n hoc
"iru# c: th8 gy ch.t cho r@y nu "i tu l rt +5ng 8( )<y m<a "H, tu l ny c:
th8 l1n +.n Ka( }a loi nm gy 9nh cho r@y nu thGng gp tr1n +rng ru,ng
l{ !etarrhi%iu$ sp nm xanh& #irsutella sp nm tua& "eauveria asiana
nm tr=ng(
?.@.n. B;o< f8=f f8p<> Cqm
?.@.n.@. Vo c;<8 F9<> qMP<>2
^h5t #ch g&c r, "<i ch'n la cCn #:t li " +&t +rng ngay #au hi thu
hoch, h'ng +8 la chzt ph5t tri8n(
U8 ngLa 9nh l<n xo=n l5, c@n nhM 9 c5c 9Hi la 9; 9nh l<n xo=n l5 +8
h'ng cCn ngurn 9nh tr1n +rng ru,ng(
?.@.n.?. G;Z<> r8=<>{ N1n trrng nhi%u gi&ng la c: tnh h5ng trung 94nh
tr1n +rng ru,ng c<ng m,t lc +8 tr5nh t4nh trng r@y 2u?n thFc /n " +8 tr5nh 5p
lc c6a r@y hi r@y 9,c ph5t(
?.@.n.O. T8l; DH2
R la, gi?o m, cy la +ng thGi "H, g3n, tr5nh m<a "H g&i nhau lm la
hin -in li1n tHc tr1n +rng ru,ng(
N1n c: thGi gian +8 +t tr&ng +8 c=t +Ft ngurn thFc /n c6a r@y nu(
?.@.n.%. MeC FP c]{ Oh'ng n1n #, cy -y> m*t +, # thch h7p l s`a
gha +t n.u c: +i%u in #q -Hng thu&c -it c hoc t&i +a l sa gha(
?.@.n.&. P8V< Ys<2
N1n 9:n phn "i li%u l7ng +6 cho nhu c@u c6a cy la(
}:n +ng lc " cn +&i giBa c5c loi phn +m, ln, ali( )r5nh 9:n nhi%u
" - +m, nht l 0 giai +on cu&i c6a cy la(
?.@.n.h. B;o< f8=f c;<8 8dI2
]ho ";t con tL _ J ` tu@n tuMi "o ru,ng la, ho$ng saa J s`a conha(
)h$ c5 nh r' phi, m "inh "o ru,ng la(
?.@.n.n. C=I Y;o< f8=f r8=I2
v<ng -@u ga#oil{ cho -@u l1n mt nc ru,ng xong -<ng cy 2u l1n l5 la,
r@y rt xu&ng nc # -nh -@u 9; ch.t( L7ng -@u #q -Hng l `J ltha(
}!y +n{ Ohi c: b@y Nu c5nh -i xut hin n1n lm 9!y +n +8 thu ht r@y
ti( Dng +1m c: th8 +&t +n tL Jsa giG t&i( }!y +n n1n lm +rng lot(
?.@.n.t. B;o< f8=f 8su 8dI.
)h/m ru,ng thGng xuy1n +8 ghi nh*n m*t #& c6a r@y cng nh c6a thnh
ph@n " #& l7ng thi1n +;ch hin -in tr1n +rng ru,ng +8 2uy.t +;nh "ic 5p
-Hng thu&c trL r@y( Ohi c@n ph$i 5p -Hng thu&c th4 n1n th?o nguy1n t=c 9&n
+ng nh #au{
Ung loi thu&c{ v<ng c5c loi thu&c +c tr; r@y( N1n #q -Hng lun phi1n
c5c loi thu&c tr1n +8 tr5nh t4nh trng r@y 2u?n thu&c(
Ung li%u l7ng{
^ha thu&c +ng th?o li%u l7ng " nrng +, huy.n c5o(
N1n #q -Hng t nht l _ 94nhc'ng ru,ng(
Ung lc{ ^hun thu&c hi r@y n0 r, 0 tuMi IJK s`JIa ngy #au hi r@y
nu c: c5nh "o +n(
Ung c5ch{ ^hun thu&c "o g&c la l ni r@y #inh #&ng(
?.?. T8MZI Cqv cVM WOX
L nhBng thu&c phCng trL c5c loi c'n tr<ng gy hi cy trrng, n'ng #$n,
gia #c, con ngGi( ]5c loi thu&c trL #u n:i chung +%u rt +,c "i con ngGi "
m'i trGng, "4 "*y hi #q -Hng c@n h.t #Fc th*n tr3ng +$m 9$o c5c nguy1n t=c
c6a \^Z( )h?o +: ty l thu&c trL #u ngy cng gi$m trong tMng #& thu&c }V)V
+7c #q -Hng(
?.?.@. P8V< wx]; C8MZI Cqv cVM C8yx >ZI 8su 8dI. WOX
Nh:m thu&c th$o m,c{ l nhBng cht trL #u c: trong thc "*t, nh cht
Nicotin trong cy thu&c lo, thu&c l5, bot?non? trong rE cy -y m*t,
paywiron trong cy c6 +*u, jwa-iractin trong cy xoan ~n U,, jrt?mi#inin
trong cy thanh hao hoa "ng( NhBng cht ny c: t5c +,ng #inh h3c mnh
nhng hiu lc "i #u th8 hin tng +&i ch*m, t +,c hi "i ngGi " mau
phn h6y trong m'i trGng( ]5c ch. ph!m thGng c: hm l7ng hot cht thp(
Nh:m ]lo hBu c{ )rong thnh ph@n h:a h3c c: cht ]lo ]l, l nhBng
cht -!n xut ]hloro9?nw?n nh vv), ]ychloh?xan }D], hoc -!n xut +a
"Cng jl-rin, vi?l-rin(
D4nh I{ ]'ng thFc cu to c6a vv), }D] " jl-rin
Nh:m ny c: +, +,c cp tnh tng +&i thp nhng trn lu lu trong c th8
ngGi, +,ng "*t " m'i trGng, gy +,c mn tnh n1n nhi%u #$n ph!m + 9; hn
ch. hoc cm #q -Hng(
Nh:m ln hBu c{ )rong thnh ph@n h:a h3c c: cht ^ho#phor ^( U, +,c
cp tnh tng +&i cao nhng mau phn h6y trong c th8 ngGi " m'i trGng
hn #o "i nh:m ]lo hBu c( Ngoi t5c +,ng ti.p xc, "; +,c, nhi%u hot cht
cCn c: h$ n/ng thm #u, n,i hp hoc x'ng hi( ^hM t5c -Hng r,ng, nhi%u loi
cCn c: h$ n/ng trL nhn( Z,t #& thu&c ln hBu c rt +,c cng + 9; hn ch.
hoc cm #q -Hng nh Zonocrotopho#, ^arathionA(
Nh:m ln hBu c c: c'ng thFc h:a h3c chung l{
)rong +:{ t l nh:m jlin Qxy, b l g&c h7p cht hBu c(
)rong c'ng thFc h:a h3c +5ng ch l li1n .t +'i ^Q hoc ^R( Li1n .t
^R -E 9; phn gi$i " t +,c hn #o "i li1n .t ^Q(
Li1n .t ^Q c: 0 c5c cht Z?thami-opho#, Zonocrotopho#,
^ho#phami-onA Li1n .t ^R c: 0 c5c cht Z?thylparathion, viawinon
vim?thoat?, ?nitrothion, ^ho#alon?A
D4nh K{ ]'ng thFc cu to c6a Z?thami-opho# " Z?thyl parathio
Nh:m ]ar9amat?{ L nhBng -!n xut c6a aci- car9amic( )rong thnh ph@n
h:a h3c c: nh:m car9amat? JQJ]QJN nh c5c cht ]ar9aryl, ]ar9o#ulanA
U, +,c cp tnh tng +&i cao, h$ n/ng phn h6y tng t nh:m ln hBu c(
Z,t #& c: h$ n/ng n,i hp, trL +7c tuy.n tr<ng nh car9ouran( Din nay
ngGi ta + tMng h7p +7c tr1n saaa h7p cht ]ar9amat?, trong +: c: tr1n K`
loi -<ng trL #u(
D4nh _{ ]'ng thFc cu to c6a ]ar9aryl " ]ar9o#ulan
Nh:m ^yr?throi-? ]c tMng h7p{ L nh:m thu&c trL #u tMng h7p -a "o
cu to cht ^yr?thrin c: trong hoa c6a cy cc #5t tr<ng ^yr?thrum( ]'ng thFc
cu to h:a h3c rt phFc tp( vit #u ch6 y.u 9png +Gng ti.p xc " "; +,c,
hiu lc nhanh, m,t #& cht c: t5c +,ng xua +uMi c'n tr<ng( vE 9ay hi " tng
+&i mau phn h6y trong m'i trGng " c th8 ngGi n1n thGng +7c -<ng trL
#u cho rau, cy /n 2u$ " gia c'ng thnh c5c #$n ph!m thu&c #5t tr<ng gia -Hng
trL ruri, mui, gi5n(
D4nh `{ ]'ng thFc cu to c6a ^yr?thrin
]5c h7p cht ^h?romon?{ L nhBng cht tMng h7p c: cu to gi&ng nh
nhBng cht -o c'n tr<ng ti.t ra trong 2u5 tr4nh #inh tr0ng " hot +,ng( NhBng
cht ny thGng -<ng -!n -H c'n tr<ng +.n +8 ti1u -it,"i nrng +, cao # lm
r&i lon tnh giao ph&i hoc r&i lon #inh tr0ng c6a c'n tr<ng(
]5c cht +i%u hCa #inh tr0ng c6a c'n tr<ng{ L nhBng cht lm r&i lon
2u5 tr4nh #inh tr0ng " ph5t tri8n c6a c'n tr<ng, -!n +.n 9; ch.t(
]5c h7p cht ^h?romon? " +i%u hCa #inh tr0ng thGng c: phM t5c -Hng
hp chu t5c -Hng "i m,t #& loi c'n tr<ng nht +;nh, t gy tnh ch&ng thu&c,
rt t +,c "i ngGi " m'i trGng, t hi c5c loi thi1n +;ch, +ang l hng +7c
ch nghi1n cFu #q -Hng(
Nh:m thu&c "i #inh{ thnh ph@n gi.t #u c: trong thu&c l c5c "i #inh "*t
thGng l nm " "i hu!n, m,t #& t l "iru#( V% nm, phM 9i.n hin nay l c5c
loi Z?tarhiwium " }?au"?ria( Vi hu!n ch6 y.u l loi }acillu# thuringi?n#i#
}()(( ]5c "i #inh "*t ny gy 9nh cho #u, lm #u ch.t(
Ngoi ra cCn ph5t hin nhi%u cht c: ngurn g&c h:a h3c h5c, m,t #& #$n
ph!m tL -@u m +7c -ung lm thu&c trL #u(
?.?.?. T=I FP<> I_u C8MZI Cqv cVM Fi< cVM 8]; WzX
)hu&c trL #u c: th8 t5c +,ng +.n #u hi th?o nhi%u c5ch h5c nhau{
)5c +,ng +.n +Gng ru,t, cCn g3i l t5c +,ng "; +,c{ )hu&c #u +7c
phun, r$i tr1n l5, thn cy,A, hi #u /n thu&c c<ng thFc /n l5 cy, "
thn cy,A xm nh*p "o 9, m5y ti1u ho5 c6a #u rri gy +,c cho #u
hi(
)5c +,ng ti.p xc{ Ohi phun x;t thu&c l1n c th8 c'n tr<ng hoc c'n
tr<ng -i chuy8n tr1n thn l5 c6a cy c: phun thu&c, thu&c # thm 2ua -a
+i "o 91n trong c th8 rri gy +,c cho #u hi(
)5c +,ng x'ng hi{ )hu&c 0 th8 h hoc thu&c 0 th8 lng hay th8 r=n
nhng c: h$ n/ng 9ay hi 0 +i%u in thGng, chuy8n #ang th8 h xm
nh*p "o c th8 c'n tr<ng 2ua c5c l th0 2ua +Gng h' hp rri gy +,c(
)5c +,ng thm #u{ Rau hi thu&c }V)V +7c phun l1n mt l5, l1n thn
cy, thu&c c: h$ n/ng xm nh*p "o 91n trong m' thc "*t " -it +7c
nhBng #u hi !n n5u trong m' cy( " -H{ Ru non c6a #u " 9<a hi l5
cam 2ut(
)5c +,ng n,i hp hay lu -xn{ )hu&c }V)V +7c phun l1n cy hoc
ti, 9:n "o g&c> thu&c c: h$ n/ng hp thH "o 91n trong, -;ch chuy8n
+.n c5c 9, ph*n h5c c6a cy, gy +,c cho nhBng loi #u chch ht nha
cy(
NhBng thu&c trL #u c: t5c +,ng thm #u hay lu -xn #au hi phun l1n l5
+7c giG n.u c: gp ma t 9; rqa tr'i, -o thu&c + c: +6 thGi gian xm nh*p
"o 91n trong thn, l5(
)5c +,ng gy ng5n{ Ru hi mi 9=t +@u /n ph$i nhBng 9, ph*n c6a cy
c: nhiEm thu&c c: t5c +,ng gy ng5n th4 + ngLng ngay, h'ng /n( Rau
c<ng #u # ch.t "4 +:i(
)5c +,ng xua +uMi{ )hu&c lm #u hi ph$i -i -Gi ra xa c5c 9, ph*n c:
phun x;t thu&c, -o "*y h'ng gy hi +7c cho cy(
?.?.O. C{ I8i C=I FP<> I_u C8MZI Cqv cVM FZ; D|; cVM 8]; WOX
)hu&c trL #u #au hi xm nh*p "o c th8 #u c: th8 -it #u 9png nhi%u
c5ch{
T=I FP<> wL< 8o C8T< r;<82 Lb I{ I8i C=I FP<> I_u I=I C8MZI Cqv cVM
<8sK Iwx 8}M I{~ wV< 8}M I{~ IuqYuKuCy Db fUqyC8qx;Q.
Nh:m ln hBu c " car9amat?{ c ch. hot tnh c6a m?n cholin?#t?ra#?
]hW, lm t1 lit 2u5 tr4nh -xn truy%n ch thch th@n inh( Vi ln hBu c l 2u5
tr4nh ^ho#phorin ho5, "i car9amat l 2u5 tr4nh ca9amil ho5 m?n ]hW( Ohi -xn
chuy%n ch thch th@n inh, 0 +@u mt -y th@n inh #$n #inh ra cht ac?tin
cholin +8 -xn truy%n ch thch( Rau hi lm xong nhim "H -xn truy%n 2ua c5c
+@u mt th@n inh, ac?tin cholin +7c thuy phn nhG m?n ]hW( Z?n ny li -E 9;
Fc ch. 90i thu&c ln hBu c " car9amat?( Ohi ]hW 9; Fc ch., ac?tin cholin
h'ng 9; thuy phn # tch lu li "i l7ng ln lm cho -y th@n inh 9; tMn
thng " +Ft +on, # ch thch th@n inh 9; r&i lon " t1 lit, c'n tr<ng #
ch.t( U&i "i ngGi " +,ng "*t h5c thu&c ln hBu c " car9amat? cng t5c
+,ng th?o c ch. ny(
)hu&c ln hBu c i8u cu trc ^R c: 5i lc li1n .t m?n ]hW y.u hn cu
trc ^Q "4 "*y hiu lc h0i +i8m "i #u cng th8 hin ch*m hn(
]ht ]artap h'ng Fc ch. m?n ]hW( )rong t. 9o th@n inh ]artap chuy8n
thnh N?r?i#toxin c: 5i lc y.u "i ]hW nhng li Fc ch. hot tnh mng #au
xinap c6a t. 9o th@n inh trung ng lm t1 lit # -xn truy%n ch thch th@n
inh( ] ch. ny cng l c ch. gy +,c c6a thu&c Nicotin th$o m,c(
]5c nh:m ]lo hBu c, ^yr?throi- " Qxyhy-ro ]ar9on )r?9on l nhBng
cht +,c "i t. 9o th@n inh( ]5c cht ny li1n .t "i c5c cht thnh ph@n c6a
mng #7i trHc th@n inh l ^rot?in " Lipi-, c$n tr0 # "*n chuy8n c6a \on ch6
y.u l Na " O 2ua mng, lm mt +in th. to n1n # -xn truy%n xung +,ng
th@n inh, -xn +.n th@n inh 9; t1 lit, #u ch.t(
]5c h7p cht ]lo hBu c cCn Fc ch. hot tnh c6a m?n j)^aw? " m,t #&
m?n h5c, lm c5c t. 9o th@n inh 9; nhiEm +,c( )hu&c cCn Fc ch. phn chia t.
9o 0 trung , -xn +.n hin t7ng +a 9,i th8, lm xut hin nhBng t. 9o nhi%u
nhn h'ng +rng nht( ]'n tr<ng 9; nhiEm +,c th@n inh, lc +@u c: 9i8u hin
ch +,ng, #au +: co gi*t -o ch +,ng mnh l1n " cu&i c<ng l t1 lit rri ch.t(
I I8i c I8MU`< 8x= <\<> wj<> Cqx<> gM= Cqa<8 Cqux F; I8EC2
R chuy8n ho5 n/ng l7ng l c #0 to n1n 2u5 tr4nh trao +Mi cht trong c
th8 #&ng( Oh'ng c: chuy8n ho5 n/ng l7ng th4 h'ng c: trao +Mi cht, c th8 #
ch.t( N/ng l7ng 9; ti1u hao trong c5c hot +,ng # +7c ly li tL c5c cht hBu
c trong thFc /n th'ng 2ua # h' hp -i nhi%u chng "i # tham gia c6a c5c
m?n( ]5c h7p cht j#?n, bot?non? " ]yanua Fc ch. hot tnh c6a c5c m?n h'
hp Qxy-awa, Dy-rog?nawa, titocrom lm tch lu aci- t?tonic, ng/n c$n chu
tr4nh Or?9 trong 2u5 tr4nh h' hp(
I I8i gM= Cqa<8 wPC =I I_u I< Cq<>2 Lb I{ I8i C=I FP<> I8:<8 I_u
I=I I8EC F;GM C;iC c;<8 Cqjk<> I< Cq<> T!TCT.
)h8 tch " c th8 c'n tr<ng h'ng thay +Mi #au hi + h4nh thnh( V ny
li rt ch=c n1n hi c'n tr<ng ph5t tri8n ln l1n ph$i thay " mi ln hn( R thay
" ny g3i l # l,t x5c( ]ht itin l thnh ph@n c 9$n c6a " c th8, n1n 2u5
tr4nh tMng h7p itin 2uy.t +;nh # l,t x5c c6a c'n tr<ng( Oh'ng tMng h7p itin #
h'ng h4nh thnh +7c lp " mi, u tr<ng h'ng l,t x5c +7c # ch.t( iu5
tr4nh tMng h7p itin x$y ra nhG m?n itin J fv^N J jc?tyl glycoaminyl
tran#?raw?( ]5c h7p cht U)R)]) lm mt hot tnh c6a c5c m?n ny, -o +: Fc
ch. 2u5 tr4nh tMng h7p itin, -o +: h'ng h4nh thnh +7c lp " mi, u tr<ng
h'ng l,t x5c +7c m ch.t(
Z,t #& cht U)R)]) li ch thch hot +,ng c6a c5c m?n ^h?noloxy-aw?
" itinnaw?( ]5c m?n ny +7c ch thch # ng/n c$n 2u5 tr4nh h4nh thnh "
tch tH cht itin(
Ohi l,t x5c, trong c th8 c'n tr<ng cCn #inh ra hoocmon l,t x5c( ]: I loi
hoocmon l,t x5c chnh l Wc-iwon " Wc-i#t?ron( Z,t #& cht U)R)]) c: t5c
+,ng Fc ch. hot tnh c6a c5c hoocmon l,t x5c lm cho c'n tr<ng h'ng l,t x5c
+7c m ch.t(
Ng7c li c: cht U)R)]) nh Z?thoxy?nowi-? li ch thch hot tnh
c6a m?n Wc-iwon lm cho c'n tr<ng l,t x5c #m m ch.t(
Ngoi ra c: ngGi cCn cho rpng c5c cht U)R)]) Fc ch. #inh tMng h7p
jNv jci- -?oxyri9onucl?ic trong t. 9o m' non c6a lp 9i8u 94 ph@n 9Hng
cng lm u tr<ng h'ng l,t x5c +7c m ch.t(
HxxIKx< Cq{
L c5c cht c: trong c th8 c'n tr<ng, giB "ai trC +i%u ho #inh tr0ng "
ph5t tri8n c6a c'n tr<ng c<ng "i c5c hoocmon l,t x5c( ]5c hoocmon ny n.u
+7c tch lu trong c th8 c'n tr<ng 0 nrng +, cao # lm cho trFng h'ng h4nh
thnh hoc h'ng n0 +7c, #u non 9; ch.t #au hi n0, h'ng ho5 nh,ng hoc
h'ng tr0ng thnh +7c( Z,t #& thu&c U)R)]) nh ?noxycar9, ^ro-on?,
Z?thopr?n?, Oinopr?n?, Dy-ropr?n? c: t5c +,ng nh c5c hoocmon tr( ]ht
}upro?win jpplau- ngoi t5c -Hng ch&ng l,t x5c cCn c: t5c +,ng nh m,t
hoocmon tr(
Tq;oC c[<2
L nhBng cht ph5 huy h$ n/ng #inh #$n c6a c'n tr<ng( ] ch. t5c +,ng
c6a nhBng thu&c ny l 4m hm # ph5t tri8n hoc -it trFng, -it tinh tr<ng,
h&ng ch. # thH tinh, ph5 " nhiEm #=c th8 c6a trFng hay tinh tr<ng( NhBng
thu&c ny h'ng lm gi$m tuMi th3 " hot +,ng giao ph&i c6a con tr0ng thnh
m chu lm cho con c5i h'ng + hoc + t, trFng h'ng n0 hay n0 t( ]5c thu&c
trit #$n c: +,c tnh cao " cng $nh h0ng +.n ngGi " +,ng "*t m5u n:ng n1n
t +7c #q -Hng trong n'ng nghip(
C{ I8i C=I FP<> I_u C8MZI D; c;<8 Cqv cVM2
]5c thu&c trL #u tL "i hu!n }acillu# thuringi?n#i# gy 9nh cho #u 90i
c5c +,c t& -o "i #inh "*t #$n #inh ra( Ru /n ph$i thu&c c: chFa 9o tq "i hu!n,
0 ru,t #u, "i hu!n ph5t tri8n " #inh ra +,c t&(
[@n +y ngGi ta cng + ph5t hin " #q -Hng m,t #& loi nm " "iru# +8
g*y 9nh cho #u(
?.?.%. TsK CC C:<8 <\<> C=I QH<>~ I=I8 c QH<> KPC cZ wx]; C8MZI Cqv
qTU <VM f8 Y;i<2 W@X
Hx]C I8EC BMfqxy;<
Nh:m +i%u ti.t #inh tr0ng c'n tr<ng
Nh:m +,c \\\ DQ
)hu&c c: t5c +,ng ti.p xc, "; +,c, x'ng hi y.u h'ng lu -xn(
)hu&c i%m hm tMng h7p itin, c$n tr0 2u5 tr4nh l,t x5c c6a r@y non, lm
r@y non 9; ch.t( )hu&c h'ng -it +7c r@y tr0ng thnh nhng lm hn ch. h$
n/ng + trFng c6a chng( Diu lc c6a thu&c th8 hin ch*m #au IJK ngy hi r@y
non l,t x5c mi ch.t nhng thGi gian -uy tr4 hiu lc zo -i(
L7ng -<ng{
)hu&c 0 -ng sa ^ hoc sa })N -<ng s,a J s,I gha pha trong _aa L
nc
)hu&c 0 -ng I` ^ -<ng a, gha pha trong _aa L nc(
]h { ^hun thu&c hi r@y non mi n0, r@y tuMi cCn nh( Oh$ n/ng hn
h7p{ Dot cht n@y cng c: th8 hn h7p "i c5c hot cht h5c nh ?no9ucar9,
\#oprocar9 +8 gip t5c +,ng c6a thu&c th8 hin nhanh hn(
Hx]C I8EC y<xYMIuqY
Nh:m ]ar9amat?(
Nh:m +,c \\ DQ(
)hu&c c: t5c +,ng ti.p xc, "; +,c, h'ng lu -xn(
)hu&c -it r@y non " r@y tr0ng thnh, h'ng -it trFng(
Li%u l7ng #q -Hng{ s,` J I,a Lha, pha trong _aa L nc(
Hx]C I8EC IcxfqxIuqY
Nh:m ]ar9amat?
Nh:m +,c \\ DQ
)hu&c c: t5c +,ng ti.p xc, "; +,c c: tnh x'ng hi nh, phM t5c +,ng tng
+&i hp(
L7ng -<ng{
)hu&c -ng Ia W] -<ng s,`JI,a Lha pha trong _aa L nc(
)hu&c -ng I`^ -<ng s,`JI,a g ha pha trong _aa L nc(
)hu&c -ng `a^ -<ng a,Js,a gha pha trong _aa L nc(
Hx]C I8EC IK;QuIwxfq;Q
Nh:m N?onicotionoi-(
Nh:m +,c \\ DQ(
)hu&c c: t5c +,ng ti.p xc, "; +,c " lu -xn( Ohi phun "o cy thu&c +7c
hp thu nhanh ch:ng " c: tnh hng ng3n(
)hu&c -it trL nhanh r@y non " r@y tr0ng thnh(
L7ng -<ng{
)hu&c -ng saa RL -<ng a,_J a,` Lha pha trong _aa L nuc(
)hu&c -ng sa ^, saa ^ -<ng a,_J a,` gha pha trong _aa L nc(
)hu&c 0 -ng aa [ -<ng _a g pha trong _aa L nc(

Hx]C I8EC T8;uKyC8xuK
Nh:m N?onicotionoi-(
Nh:m +,c \\\ DQ(
)hu&c c: t5c +,ng ti.p xc, "; +,c " lu -xn( Ohi phun "o cy thu&c +7c
hp thu nhanh "o cy " c: tnh hng ng3n(
)hu&c -it trL nhanh r@y non " r@y tr0ng thnh(
Li%u l7ng #q -Hng{
vng I` [ -<ng a gha pha trong _aa L nc(
Hx]C I8EC "Cxy<fqx
Nh:m ^yr?throi- h'ng ?#t?(
Nh:m +,c \\\ DQ(
)hu&c c: t5c +,ng ti.p xc, "; +,c, t5c +,ng +.n th@n inh c'n tr<ng, gy
ch.t nhanh(
Li%u l7ng #q -Hng a,`Js,a Lha pha trong _aa L nc(
?.O. CUCxI8qxKy P%&' Kx<xxU>y<ucyc Db C:<8 r8=<> C8MZI Y[x Do
C8I DeC I_u I< Cq<> W%X
]ytochrom? ^_`a monooxyg?na#?# l nhBng u9i2uitou# ?nwym?( Wnwym?
ny c: th8 t4m thy 0 9t cF +u tL "i h!n cho +.n +,ng "*t c: "( ]hFc n/ng
c6a ?nwym? ny l xc t5c ph$n Fng oxi ho5 hq m,t c cht hBu c, g=n m,t
nguy1n tq oxi "o c cht " oxi nguy1n tq cCn li .t h7p "i hi-ro to thnh
nc( c5c c cht c6a ?nwym? ny 9ao grm c5c cht trao +Mi n,i 9o " ngoi
9o( Uy l m,t ?nwym? 2uan tr3ng trong c ch. +5p Fng c6a c'n tr<ng +&i "i
c5c +,c t& +7c tMng h7p 90i ch6 c6a n:( R #inh tMng h7p ?nwym? ny c: th8
gip cho c'n tr<ng lm gi$m l7ng +,c t& c: trong thFc /n c6a n:( R hot +,ng
c6a ?nwym? ny trong c ch. trao +Mi cht c6a h@u h.t c5c loi c'n tr<ng -xn +.n
m,t c ch. +: l # gi$i +,c t&( -i # xc t5c c6a ?nwym? ny c5c c cht #
+7c 9i.n +Mi hay +7c phn gi$i, +i8n h4nh nh trGng h7p tnh h5ng c6a c'n
tr<ng +&i "i thu&c 9$o " thc "*t(
Wnwym? ^_`a monooxyg?na#? .t h7p "i phn tq oxi " nh*n ?l?ctron tq
Njv^D #au +: g=n m,t oxi nguy1n tq "o c cht, m,t oxi nguy1n tq h5c #
to thnh nc th?o # +r ph$n Fng #au{
] cht R Njv^DD

QI RQ Njv^

DIQ
R hq Njv^D +8 gi$i ph:ng ?l?ctron cho c cht c6a ?nwym? ^_`a trong
ph$n Fng tr1n cng c: th8 ch hot 90i cytochrom? 9`( Wnwym? ny c: th8 xc
t5c ph$n Fng c6a nhi%u c cht h5c nhau nh #t?roi-, hormon? n,i 9o,
hy-rocar9on, cht -it c'n tr<ngA
U c: m,t nhBng 95o c5o "% c ch. h5ng li c5c loi thu&c 9$o " thc "*t
c6a c'n tr<ng l -o # t/ng cGng hot +,ng c6a ^_`a( )nh h5ng c6a c'n tr<ng
+&i "i c5c loi thu&c 9$o " thc "*t nhG cytochrom? ^_`a + +7c chFng minh
9png nhi%u c5ch( Z,t cht Fc ch. ^_`a monooxyg?na#? +7c 9i.t +.n l
pip?ronyl 9utoxi-? + +7c #q -Hng +8 cho thy "ai trC c6a p_`a trong # gi$i
+,c t& +&i "i c'n tr<ng( Ohi xq l c5c c'n tr<ng c: tnh h5ng thu&c 90i
pip?ronyl 9utoxi-? th4 .t 2u$ cho thy c: # mt hon ton tnh h5ng c6a c'n
tr<ng +&i "i thu&c 9$o " thc "*t, +i%u ny cho thy rpng tnh h5ng c6a c'ng
tr<ng chu phH thu,c "o mi ]ytochrom? ^_`a monooxyg?na#?#(
?.%. C=I <>8;L< IRM C:<8 r8=<> C8MZI I_u qTU <VM
Oat#uyo#hi Dirai, sK, nghi1n cFu # m!m c$m c6a r@y nu ti m,t #&
2u*n c6a Nh*t "i c5c thu&c trL #u nh:m car9amat? }^Z], Z)]Z, Z\^],
]ar9aryl, ]ar9oural " nh:m ln hBu c viawinon, Zalathion, ^ropapho# Fng
-Hng phng ph5p nh trc ti.p a(a l h:a cht nguy1n cht pha "i ac?ton l1n
mt lng 0 "<ng ngc " +5nh gi5 Lv`a( O.t 2u$ cho thy Lv`a c6a r@y nu thu
th*p tL sa ti s +&i "i c5c loi thu&c trL #u cao hn #o "i .t 2u$ n/m
s c6a uu-a " Nagata( Ngoi ra Lv`a +&i "i thu&c trL #u c: # -ao
+,ng, cH th8 l t/ng -@n tL sa ti s` #au +: gi$m +,t ng,t "o n/m s rri
li t/ng -@n ti n/m s tuy cha 9png n/m s`( Ui%u ny +7c gi$i thch l
-o # -i tr c6a r@y tL Nam S #ang +c 9it l )rung iu&c `
Za#aya " c#, Iaa, nghi1n cFu tnh h5ng thu&c imi-aclopri- nh:m
]hloronicotinyl " ipronil nh:m iprol?# c6a r@y nu " r@y lng tr=ng ti
U'ng " U'ngJNam S trong +: c: Ui UrngJD )y, jn LoJD$i ^hCng, Long
U;nhJ)i%n [iang, DCa NinhJ)i%n [iang( O.t 2u$ cho thy c: # h5ng thu&c
ch&ng li imi-aclopri- 0 )y S " \n-ochina 95n +$o 0 U'ng Nam S, grm c:
Zyanmar, )h5i Lan, ]ampuchia, Lo, Vit Nam, Zalai#ia nhng h'ng h5ng 0
^hilipin( ]: xut hin tnh h5ng chzo +&i "i imi-aclopri- " thiam?thoxam
nh:m thianicotinyl 0 2u@n th8 ti chu S( ]5c 2u@n th8 r@y nu thu th*p 0
Nh*t trong n/m Iaa`JIaa h'ng h5ng "i -inot?uran nh:m n?onicotinoi-
imi-aclopri- " thiam?thoxam cng thu,c nh:m ln ny Zat#umura " c#,
trch -!n 90i t5c gi$( )5c gi$ .t lu*n rpng tnh h5ng chzo h'ng x$y ra "i tt
c$ thu&c thu,c nh:m n?onicotinoi-( O.t 2u$ +&i "i thu&c ipronil cho thy r@y
cha h5ng thu&c ny 0 ]hu S, tuy nhi1n I "<ng 0 )i%n [iang c: Lv`a hi cao
hn #o "i c5c ni h5c( Ui%u ny cng tng t "i }^Z] " imi-aclopri-( )5c
gi$ +% ngh; n1n ti.p tHc th?o -i c!n th*n tnh h5ng thu&c trL #u c6a r@y 0 Vit
Nam " c5c nc ln c*n (
Yan Dua ang, Iaa, nghi1n cFu -i truy%n tnh h5ng thu&c imi-aclopri-
" nh*n thy tnh h5ng imi-aclopri- l 0 NR) thGng, tr,i h'ng hon ton "
c: th8 -o +a g?n 2uy +;nh( Ngoi ra, -i truy%n tnh h5ng thu&c c6a r@y nu "i
m?thami-opho#, malathion " i#oprocar- cng c: th8 +7c i8m #o5t 90i s g?n
tr,i h'ng hon ton tr1n NR) thGng ]hung " c#, sK> Liu " c#, IaaK(
)rong hi )nh h5ng 9u9ro?win -i truy%n nh tnh trng ln h'ng hon ton
tr1n NR) thGng (
Yucong ?n " c# Iaa nghi1n cFu mFc +, h5ng c6a r@y nu thu th*p ti
)rung iu&c c: #o #5nh "i gi&ng m!n c$m thy h5ng "La ti cao "i
imi-aclopri-, h5ng thp "i ac?phat, h'ng h5ng "i ipronil, car9o#ulan "
9upro?win( )5c gi$ h$o #5t tnh h5ng imi-aclopri- 2ua nhi%u +Gi ch3n l3c "
h'ng ch3n l3c " nh*n thy tnh h5ng # gia t/ng -@n ti +Gi thF s n.u ch3n
l3c li1n tHc ty l h5ng t/ng tL s_, +.n Ks 0 +i s " tnh h5ng # gi$m
n.u h'ng ch3n l3c tL s_, cCn Is, 0 +Gi s( )L +Gi s n.u ti.p tHc ch3n l3c
"i cGng +, c phun ch3n l3c li%u Lv`a mi th. h tnh h5ng giB Mn +;nh,
n.u ch3n l3c "i cGng +, thp hn phun ch3n l3c li%u Lv`a mi I th. h th4
tnh h5ng gi$m -@n, n.u ngng ch3n l3c th4 tnh h5ng gi$m mnh ty l h5ng
tL Ks 0 th. h s gi$m cCn s`, 0 th. h thF I`( Ui%u ny chFng t tnh h5ng
imi-aclopri- h'ng Mn +;nh +c 9it l tnh h5ng hi +ang 0 mFc cao( ^hn tch
tnh h5ng chzo cho thy 2u@n th8 ch3n l3c "i imi-aclopri- phun li%u Lv`a
mi th. h ti +Gi thF I` th8 hin # h5ng chzo "i "i thu&c thu,c nh:m
n?onicotinoi- gia t/ng tnh h5ng "i imi-aclopri- I,` l@n, ac?tamipri- s, l@n,
pym?rtrowin? s,` l@n #o "i -Cng h'ng ch3n l3c nhng h'ng lm gia t/ng tnh
h5ng "i ac?phat( ]$ 2u@n th8 trc " #au hi ch3n l3c +%u h'ng th8 hin tnh
h5ng "i vinot?ruran, i9ronil, 9upro?win, car9o#ulan( )rong nghi1n cFu ny
t5c gi$ cCn #o #5nh m&i 2uan h giBa hot +, ?nwym? gi$i +,c ^_`a +&i "i tnh
h5ng 2ua c5c th. h " nh*n thy chng c: li1n h "i nhau{ hot +, ^_`a gi$m
-@n 2ua c5c th. h +&i "i 2u@n th8 h'ng ch3n l3c imi-aclopri- " ng7c li "i
2u@n th8 c: ch3n l3c imi-aclopri-( Ui%u ny cho thy rpng # gia t/ng hot +,
^_`a l y.u t& 2uan tr3ng cho tnh h5ng imi-aclopri- c6a r@y nu( )uy nhi1n
hot +, ^_`a li h'ng tng 2uan cao "i mFc +, h5ng imi-aclopri- c6a c5c
2u@n th8 thu th*p 9$ng s, t5c gi$ cho rpng +i%u ny l -o # h5c 9it -i truy%n
c6a c5c 2u@n th8 thu th*p (
}$ng s{ O.t 2u$ x5c +;nh ty l h5ng " ty l hot +, ^_`a c6a Yucong ?n
" c# Iaa(
vCng Dot +, ^_`a )y l hot +, ^_`a )y l h5ng
R `( a(ss - s(a s(a
ji sK(` a(I 9 I(K I(
^ sa(K a(` c s( `_(`
[L ss( a( c s( (I
s(I a(_ a I( s_(
[Section Break]
CHNG O. VT LI0+ V PHNG PHP NGHI)N C+
O.@. mu F;`K Db C8l; >;u< <>8;L< IRM
U% ti +7c thc hin tL th5ng aIasa +.n th5ng IIass grm I c'ng +on
ti.n hnh #ong #ong{
[iai +on s{ )hc hin "ic thu th*p r@y nu h5ng 9nh( )i.n hnh ch3n
l3c r@y nu "i thu&c trL #u ti Vin ]'ng ngh Rinh D3c " Z'i
)rGng, )rGng Ui h3c N'ng Lm )p( D]Z(
[iai +on I{ U5nh gi5 ty l h5ng, hot +, prot?in gi$i +,c ^_`a c6a r@y
nu "i c5c loi thu&c trL #u 2ua c5c +Gi ti Vin ]'ng ngh Rinh D3c "
Z'i )rGng, )rGng Ui h3c N'ng Lm )p( D]Z(
O.?. Z; Cj<>
)hc hin c5c th nghim tr1n ch6ng r@y nu h5ng thu&c thu th*p +7c "
ch6ng r@y m!n c$m lm +&i chFng( )i.n hnh ch3n l3c "i thu&c trL #u 2ua c5c
+Gi rri +5nh gi5 ty l h5ng thu&c .t h7p "i x5c +;nh hot +, prot?in ^_`a(
O.O. Hsu I8EC Db QH<> IH C8;iC Ym
O.O.@. Hsu I8EC
O.O.@.@. T8MZI Cqv cVM
\mi-aclopri-, ?no9ucar-, ipronil cung cp 90i trung tm i8m +;nh "
h$o nghim thu&c }V)V pha Nam(
jc?ton(
O.O.@.?. Hsu I8EC =I Fm<8 8x]C FP y<UKy P%&'
vung -;ch +rng nht{
a,s Z #o-ium pho#phat? 9u?r, pD (,
s mZ ?thyl?n?-iamin?t?traac?tic aci- Wv)j,
s mZ vithiothr?itol v)),
s mZ ^ropylthiouracil ^)f,
s mZ ph?nylm?than?#ulonylluori-? hay ph?nylm?thyl#ulonyl
luori-? ^ZR
pJNj ImZ
Njv^D , mZ


O.O.?. T8;iC Ym Db QH<> IH C8: <>8;oK
O.O.?.@.T8;iC Ym Db QH<> IH Cqx<> f8p<> C8: <>8;oK
]n +in tq(
gng ?pp?n-or Iaal, s,` ml(
]5c loi pip?tt? a,`l | sal, sal | saal " saal | saaal(
]5c loi +@u tip a,`l | sal, sal | saal " saal | saaal(
[/ng tay(
Z5y ly tm s_(aaa "Cngpht(
)6 #y(
)6 6 mxu(
)6 | Ia
o
](
Nri hp autocla"?(
Z5y "ort?x(
)hi.t 9; nh thu&c Dan- Zicroapplicator
gng nghim
Z5y +3c ?li#a
}4nh phun ]QI
O.O.?.?. DH<> IH wEU KM
V7t 9=t r@y(
L3 Ly mxu(
L3 phHc hri(
O.O.?.O. DH<> IH <M; qTU Db f8M< C8MZI
Och thc lrng nu'i{_a x Ka x _a cm -i x r,ng x cao(
Ohay trrng la(
La gi&ng a#min? `(
}4nh phun thu&c(
[iy thm(
[Section Break]
O.%. P8j{<> f8=f <>8;L< IRM WtX
O.%.@. T8M C8ef KM qTU r8=<> C8MZI
]hu!n 9; l3 ly mxu{ )i%n xq l ht gi&ng K ngy, gi?o ht "o l3 ly mxu
ngy trc hi ly mxu(
Zxu r@y +7c thu th?o th'ng tin c6a nhn "i1n 9$o " thc "*t +;a phng,
hoc th'ng tin ri1ng( )hu r@y 0 nhBng ni + phun thu&c nhng "!n x$y ra ch5y
r@y hoc m*t +, r@y "xn cao( Zxu r@y +7c ly ti K +i8m tng Fng "i K loi
thu&c #q -Hng(
}=t r@y 9png "7t(
)hu th*p th'ng tin "% thu&c trL #u c6a ch6 ru,ng{
)1n ch6 ru,ng, +;a chu(
vin tch ru,ng, gi&ng la(
Loi thu&c trL #u n'ng -n + #q -Hng +8 phCng trL r@y
nu tr1n ru,ng 0 thGi +i8m hin ti " c5c l@n trc +:(
Li%u l7ng c6a c5c loi thu&c + +7c #q -Hng(
ZFc +, hn h7p c6a c5c loi thu&c m n'ng -n + -<ng
R& l@n phun thu&c tr1n "H " ho$ng c5ch thGi gian giBa
hai l@n phun(
]5c 9in ph5p phCng trL #u hi h'ng #q -Hng thu&c trL
#u + +7c 5p -Hng(
[hi r ngy " +;a +i8m ly mxu(
b@y thu "% +7c la ch3n li{
v<ng ]QI lm 9t tunh ho$ng Ka r@y trong s` giy(
vi nh #oi nMi 9 +i nhBng r@y 9; #inh, c5c c'n
tr<ng h'ng ph$i r@y nu nht l r@y lng tr=ng, " #inh c6a
r@y nu(
NhBng r@y nu +t y1u c@u +7c giB li " trt "o lrng
nu'i( R& l7ng saaJIaa cplrng(
b@y +7c nu'i trong lrng 0 +i%u in phCng th nghim #au s th. h +8 Mn
+;nh rri mi ti.n hnh lm th nghim(
O.%.?. NM; qTU
Ui%u in{ nhit +, I`
o
], s giG #5ng{ giG t&i(
Och thc lrng nu'i{ _a x Ka x _a cm -i x r,ng x cao(
)i%n xq l ht gi&ng K ngy( [i?o ht "o hay saa ht cho s hay Ia
ghay II x I cm( [i?o tr1n gi5 th8 9'ng gCn, c,t cht #au #au hi gi?o( )i
nc hpng ngy(
Rau hi r@y + trFng +7c ngy, 9=t h.t r@y 9& m ra(
Ngy thF s` thay hay mi +8 Mn +;nh r@y c5m, #au +: thay hay +;nh
ngy s l@n(
)hay hay 9png c5ch cho hay mi "o 91n tr1n lrng, l*t ng7c lrng "
cho hay c 2uay ng7c xu&ng( Ohay c "xn +8 li, cy h' +i " r@y t rGi
xu&ng hay mi(
O.%.O. =I Fm<8 C wo r8=<> C8MZI
mi th. h hi r@y " h:a r,, ch3n ra mi nh:m _`a r@y c5i tr0ng thnh
sJI ngy tuMi chia +%u "o c5c l3 nha c: l:t giy, mi l3 Ka con(
)hu&c trL #u +7c pha long ` nrng +, #ao cho ty l ch.t tL saJa c:
tham h$o ngGi cung cp thu&c " t<y mFc +, h5ng 2ua mi th. h "o &ng
nghim(
^hun ]QI lm 9t tunh r@y c@n th nghim trong "Cng s` giy(
]h3n trong 2u@n th8 Ka r@y +i -in( ]n " tnh tr3ng l7ng r@y trung
94nh, trong l7ng trung 94nh ny 5p -Hng tnh Lv`a cho tt c$ c5c nghim thFc
" l@n lp c6a 2u@n th8 ti th. h +:(
Rq -Hng thi.t 9; nh thu&c "i c5c li%u l7ng l1n mt lng +&t ngc c6a r@y,
mi li%u l7ng Ka r@y, lp li K l@n( )h8 tch mi l@n nh thu&c l a,a_l(
]hia c5c l@n lp li c6a c5c nghim thFc "o c5c l3 h5c nhau c: +5nh #& "
trrng la s` cy tL +.n sa ngy #au gi?o ]hu!n 9; nh h4nh -i ( [hi nh*n
ty l ch.t #au I_ ti.ng, nhBng con h'ng th8 -i chuy8n +7c x?m nh + ch.t(
D4nh { ]5c 9c chu!n 9; Nl3 phHc hrio( j{ ch3n 9: s` cy la ngy
tuMi, }{ v<ng giy thm gp lm K, ]{ iun giy thm 2uanh g&c 9: la, W{ L3
phHc hri c: la " nt 9'ng th'ng gi:
t5c +;nh li%u gy ch.t `a Lv`a 9png phn tch ^ro9it 9png ph@n m%m
^olo^lu#(
)y l h5ng thu&c +7c tnh 9png c5ch ly Lv`anghim thFcLv`a+&i chFng


O.%.%. C8d< wdI D|; C8MZI Cqv cVM gMu I=I C8i 8o
)i.n hnh ch3n l3c tL th. h thF nht(
]hia r@y " c5c l3 phHc hri ]hu!n 9; nh h4nh , mi l3 Ka con, v<ng
]QI lm 9t tunh trong sa giy( Nh thu&c li%u Lv`a l1n mt lng +&t ngc(
I_ giG #au, g=p nhBng con ch.t " h'ng +i +7c ra( NhBng con cCn li trt
"o lrng nu'i( R& l7ng saa cp(
b@y +&i chFng nu'i t nhi1n, h'ng nh thu&c(
vo nh li%u Lv`a n1n r@y # ch.t `a(
)i.p tHc nu'i nh ph@n K(_(I(
O.%.&. =I Fm<8 8x]C FP y<UKy >;[; FPI P%&'
b@y c5i tr0ng thnh sJI ngy tuMi c6a mi th. h c6a mi nh:m +7c
nghi%n trong ?pp?n-or s,` ml(
)h1m "o sml -- +rng nht lm lnh trc
Ly tm s`aaa "Cngpht trong sa pht 0 _
o
](
Dt -;ch nMi, ly tm s`aaa "Cngpht trong Ia pht 0 _
o
](
v;ch trong +7c -<ng nh m!u ?nwym? +8 x5c +;nh hot +, ^_`a
)r,n a l "i saaL pJNitro ani#ol? ImZ "o +a +3c ?li#a(
I pht 0 I
o
](
ph$n Fng +7c 9=t +@u hi th1m sal Njv^D , mZ(
[hi nh*n m*t +, 2uang 0 9c #:ng _a` nm mi I` giy trong sa pht ti
I
o
], +o lp li ` l@n(
Zi nghim thFc lp lai K l@n(
=I Fm<8 8bK wj<> fqxCy;< C<> cZ I_u KM y<UKy Y<> f8j{<>
f8=f BquQxqQ2
vng +Gng chu@n jl9umin{
Nguy1n t=c{ ]5c prot?in hi ph$n Fng "i ]ooma##i? ]ooma##i?}rillant
}lu?J ]}} # h4nh thnh h7p cht mu c: h$ n/ng hp thH 5nh #5ng 0 9c
#:ng ``nm, cGng +, mu tu l "i nrng +, prot?in trong -ung -;ch(




gng nghim #& a s I K _ `
Dm l7ng al9umin gml a Ia _a a a saa
vung -;ch jl9umin a(s ml a a(I a(_ a( a( s
nc ct ml s a( a( a(_ a(I a
thu&c thq cooma#i? ml I I I I I I
)i.n hnh{
]hu!n 9; &ng nghim pha th?o # +r #au {






L=c +%u, ti.n hnh +o Qv 0 9c #:ng ``nm "i &ng nghim a lm &ng
chu!n(
vng +Gng chu!n 9png ?xc?l{ Yat9
^ha long -;ch m!u ?nwym? #ao cho Qv npm trong ho$ng c6a +Gng
chu!n( Uo Qv rri #uy ra hm l7ng prot?in tMng #&(
=I Fm<8 8x]C FP y<UKy P%&'{ Dot +, ?nwym? +7c tnh 9png +n ";
mQvphtmg prot?in
O.%.h. =I Fm<8 T:<8 r8=<> I8x I_u I=I wx]; C8MZI Cqv cVM
)i th. h thF nht c6a mi 2u@n th8, x5c +;nh ty l h5ng c6a 2u@n th8 "i
K loi thu&c trL #u( Zi 2u@n th8 #au +: +7c ch3n l3c "i s loi thu&c trL #u
m 2u@n th8 +: +7c cho l h5ng -a "o th'ng tin lc lu mxu( )i th. h thF
c6a mi 2u@n th8, x5c +;nh ty l h5ng c6a 2u@n th8 "i K loi thu&c trL #u,
9i.t +7c # thay +Mi ty l h5ng "i c5c loi thu&c trL #u #au hi ch3n l3c "i s
loi thu&c trL #u ta c: th8 #uy ra h$ n/ng h5ng chzo c6a 2u@n th8 +:(
CHNG % KT .+ D KIN
%.@. T:<8 r8=<> I_u qTU <VM D|; I=I wx]; C8MZI Cqv cVM gMu I=I C8i 8o I8d< wdI
%.?. Hx]C FP y<UKy gMu gM= Cqa<8 I8d< wdI C8MZI Cqv cVM
%.O. ! Cj{<> gMu< >;}u C:<8 r8=<> Db 8x]C FP y<UKy
TI LI0+ TH/M KHO
Tb; w;oM C;i<> V;oC2
s( }<i }5 }Mng " c#, Iaa( S' tay h()ng d*n ph+ng tr, r-y n.u truy/n
0nh v1ng l2n& l2n 3o4n l5 h6i l7a( )rung tm Ohuy.n n'ng iu&c gia }, N'ng
nghip " ^h5t tri8n n'ng th'n(
I( NguyEn V/n Dunh " L1 )h; R?n, IaaK( C8n tr2ng g.y h6i c.y tr9ng
ch:nh ; <9ng =ng s8ng C>u Long( [i5o tr4nh c'n tr<ng n'ng nghp( }, m'n
}$o V )hc V*t, Ohoa N'ng Nghip, UD ]@n )h, trang KKJK(
K( ^hm V/n }i1n, }<i ]5ch )uy.n " NguyEn Znh ]hinh, Iaa`( C*$
nang thu?c @o v0 thAc vBt CDDE( Nt} N'ng Nghip, Dr ]h Zinh, trang ssJI_(

Tb; w;oM C;i<> /<82
_( ?anJ}apti#t? }?rg? " c#, s( ]ytochrom? ^_`a monooxyg?na#?# an-
in#?ctici-? r?#i#tanc? in in#?ct#( PhilFG ransF RF SocF LondF " K`K{ sasJsa`(
`( Oat#uyo#hi Dirai, sK( b?c?nt tr?n-# o in#?ctici-? #u#c?oti9ility in th?
9ron planthopp?r, Nilaparvata lugens Rtal D?mipt?ra{ v?lphaci-a?, in apan(
HpplF Into$olF Jool( I K{ KKJK_(
( Za#aya Zat#umura " c#, Iaa( Rp?ci?#J#p?ci-c in#?ctici-? r?#i#tanc? to
imi-aclopri- an- -pronil in th? ric? planthopp?r# Nilapar"ata lug?n# an-
Rogat?lla urci?ra in Wa#t an- RouthJ?a#t j#ia( Pest !anag Sci _{sss`|ssIs(
( Yan Duaang " c#, Iaa( \nh?ritanc?mo-? an- r?aliw?- h?rita9ility o
r?#i#tanc? to imi-aclopri- in th? 9ron planthopp?r, Nilapar"ata lug?n# Rtl
Domopt?ra{ v?lphaci-a?( Pest!anag Sci `{ I|K_(
( Yucong ?n " c#, Iaa( \mi-aclopri- r?#i#tanc? an- it# m?chani#m# in
-?l- population# o 9ron planthopp?r, Nilapar"ata lug?n# Rtl in ]hina(
Pesticide "ioche$istry and Physiology _ Iaa K|_I(

Tb; w;oM ;<Cyq<yC2
( http{(9"t"phutho("nDom?^rintRtory(a#px
-i#tri9utions_Kprinttru?