Ti liu s 12

PHC HI CHC NNG NI NGNG,

NI LP V THT NGN
Phc hi chc nng da vo cng ng
Trng ban
TS. Nguyn Th Xuyn Th trng B Y t
Ph trng ban
PGS.TS Trn Trng Hi V trng V hp tc Quc t, B Y t
TS. Trn Qy Tng Ph cc trng Cc Qun l khm cha bnh, B Y t
Cc y vin
PGS.TS. Cao Minh Chu Ch nhim B mn PHCN Trng i hc Y H Ni
TS. Trn Vn Chng Gim c Trung tm PHCN, Bnh vin Bch Mai
TS. Phm Th Nhuyn Ch nhim B mn PHCN Trng i hc k thut Y t Hi Dng
BSCK. II Trn Quc Khnh Trng khoa Vt l tr liu - PHCN, Bnh vin Trung ng Hu
ThS. Nguyn Th Thanh Bnh Trng khoa Vt l tr liu - PHCN, Bnh vin C Nng
PGS.TS V Th Bch Hnh Ph ch nhim B mn PHCN Trng i hc Y H Ni
TS. Trn Th Thu H Ph trng khoa Vt l tr liu - PHCN Bnh vin Nhi Trung ng
TS. Nguyn Th Minh Thu Ph ch nhim B mn PHCN Trng i hc Y t cng cng
ThS. Nguyn Quc Thi Hiu trng Trng Trung hc Y t tnh Bn Tre
ThS. Phm Dng iu phi vin chng trnh U ban Y t H Lan - Vit Nam
ThS. Trn Ngc Ngh Chuyn vin Cc Qun l khm, cha bnh - B Y t
Vi s tham gia ca chuyn gia quc t v phc hi chc nng da vo cng ng
TS. Maya Thomas Chuyn gia t vn v PHCNDVC
ThS. Anneke Maarse C vn chng trnh U ban Y t H Lan - Vit Nam
BAN BIN SON B TI LIU PHC HI CHC NNG DA VO CNG NG
(Theo quyt nh s 1149/Q BYT ngy 01 thng 4 nm 2008)
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 3
LI GII THIU
Phc hi chc nng da vo cng ng (PHCNDVC) c trin khai Vit
Nam t nm 1987. B Y t rt quan tm ch o v hng dn thc hin cng
tc PHCNDVC cc a phng. c s phi hp ca B Lao ng, Thng
binh & X hi, B Gio dc & o to v cc B, Ngnh lin quan khc, cng
nh s ch o, u t ca chnh quyn cc cp, s gip c hiu ca cc t
chc quc t, cng tc PHCNDVC nc ta trong thi gian qua ginh c
mt s kt qu bc u rt ng khch l. Nhiu cp lnh o B, Ngnh, a
phng thy r tm quan trng ca PHCNDVC i vi vic tr gip ngi
khuyt tt nhm gim t l tn tt, gip h ti ha nhp cng ng, nng cao
cht lng cuc sng. V t chc, n nay hnh thnh mng li cc bnh vin
iu dng PHCN, cc trung tm PHCN, cc khoa Vt l tr liu PHCN vi nhiu
thy thuc c o to chuyn khoa su v PHCN, tham gia trin khai thc hin
k thut PHCN cc a phng.
Nhm y mnh chng trnh PHCNDVC Vit Nam, yu cu v ti liu hng
dn PHCNDVC s dng trong ton quc l rt cp thit v hu ch. Vi s
gip k thut ca chuyn gia ca T chc Y t th gii (WHO), s ti tr, chia
s kinh nghim c hiu qu ca y ban Y t H Lan Vit Nam (MCNV), t nm
2006, B Y t bt u tin hnh t chc bin son b ti liu s dng thng
nht trong chng trnh PHCNDVC trn ton quc. Sau nhiu ln Hi tho, xin
kin ng gp ca cc chuyn gia Y hc trong nc v nc ngoi, n nay, B
ti liu v PHCNDVC hon thnh v c B Y t ph duyt. B ti liu
ny bao gm:
n Ti liu Hng dn qun l v thc hin PHCNDVC dnh cho cn b qun
l v lp k hoch hot ng PHCNVC.
n Ti liu o to nhn lc PHCNDVC dnh cho cc tp hun vin v
PHCNDVC.
n Ti liu Hng dn cn b PHCN cng ng v Cng tc vin v PHCNDVC.
n Ti liu Hng dn ngi khuyt tt v gia nh v PHCNDVC.
n 20 cun ti liu hng dn thc hnh v PHCN theo cc dng tt thng gp.
Ni dung ca b ti liu c xy dng da trn nhng ti liu sn c v phc
hi chc nng v PHNCDVC ca WHO v c iu chnh cho ph hp vi thc
t ti Vit Nam.
4 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
Cun Phc hi chc nng ni ngng,ni lp v tht ngn ny l mt trong 20
cun hng dn thc hnh v phc hi chc nng cc dng tt thng gp ni
trn. i tng s dng ca ti liu ny l cn b PHCN cng ng, cng tc vin
PHCNDVC, gia nh ngi khuyt tt. Ni dung cun sch bao gm nhng kin
thc c bn nht v khi nim, triu chng, cch pht hin, cc bin php gip
tr ni ngng, ni lp v tht ngn c th giao tip tt hn. Ngoi ra, ti liu cng
cung cp mt s thng tin c bn v nhng ni c th cung cp dch v cn thit
m gia nh tr c th tham kho.
Ti liu hng dn ny c son tho cng phu ca mt nhm cc tc gi
l chuyn gia PHCN v PHCNDVC ca B Y t, cc bnh vin trc thuc trung
ng, cc trng i hc Y v Y t cng cng, trong PGS.TS. V Th Bch Hnh
l tc gi chnh bin tp ni dung.
Trong qu trnh son tho b ti liu, Cc qun l khm cha bnh nhn c
s h tr v k thut v ti chnh ca U ban Y t H Lan Vit Nam (MCNV), trong
khun kh chng trnh hp tc vi B Y t v tng cng nng lc PHCNDVC
giai on 2004-2007. Mt ln na, chng ti trn trng cm n s gip qu
bu ny ca MCNV. Ban bin son trn trng cm n nhng gp rt gi tr ca
cc chuyn gia PHCN trong nc v cc chuyn gia nc ngoi v ni dung, hnh
thc cun ti liu.
Trong ln u tin xut bn, mc d nhm bin son ht sc c gng nhng
chc chn vn cn nhiu thiu st. Mong bn c gi nhng nhn xt, phn hi
cho chng ti v b ti liu ny, ln ti bn sau, ti liu c hon chnh hn.
Mi thng tin xin gi v: Cc Qun l khm cha bnh, B Y t, 138A Ging V,
Ba nh, H Ni.
Trn trng cm n.
TM. BAN BIN SON
TRNG BAN
TS. Nguyn Th Xuyn
Th trng B Y t
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 5
NHNG KIN THC CHUNG V
KH KHN NI
1. TH NO L KH KHN V NI TRONG GIAO TIP
Trong phn ny chng ti s cp n mt s kh khn v ni khi giao
tip thng gp tr em v ngi ln. i vi tr em, c th gp:
n Chm pht trin ngn ng, chm ni ( tr b chm pht trin tr tu).
(Tham kho thm ti liu s 14)
n Ni km hoc cm do gim thnh lc.
n Ni ngng v ni lp.
n Ni kh, ni chm tr bi no.
i vi ngi ln, kh khn v giao tip c cp y l tht ngn. y
l mt dng kh khn v giao tip do nguyn nhn tn thng no nh: tai
bin mch mu no, chn thng s no hoc u no...
2. NHNG KH KHN THNG GP
NGI NI KH KHN
Hu ht nhng ngi c kh khn v ni u c th gp mt s tr
ngi sau
V giao tip
Cc dng ni kh k trn hay gp hn tr em, c bit giai on tr hc
ni (di 6 tui). Ni kh gy tr ngi v giao tip cho tr th hin:
Tr ni khng r nn kh th hin nhu cu ca bn thn, lm ngi i
thoi hiu tr km.
Tr hoc ngi i thoi c th phi nhc i nhc li li ni, khin tc
giao tip gim.
Tr c xu hng gim giao tip bng li ni, trnh giao tip ch l
hoc ch ng ngi.
V lu di, vn t ca tr c th gim do n trnh giao tip.
6 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
V cm xc - tm l
tr nh, cc nh hng v tm l do ni kh, ni lp cha r rng. Nhng
tui i hc, khi giao tip vi bn b, thy c nhng tt li ni ny lm
ngi xung quanh ch . Tr c th b tru chc, qu trch. Nhng p lc
v tm l ny khin tr cng thng, lo lng. Tr c th trn trnh giao tip,
gim quan h bn b.
Ngi ln b hn ch v giao tip, kh th hin nhu cu bn thn, nhu cu
c chia s, d dn n nhng trng thi trm cm, cn cu gin bng
pht... V d: nhng trng hp b ni lp nng, tht ngn, ngng nng...
Gio dc - hc hnh
Nhng tr ln hn b tt v li ni c th khng dm i hc v xu h. Trn
lp, hu ht cc mn hc i vi tr khng gp kh khn g, tr mn c v
pht biu bi. Nhng tr ny t khi t kt qu xut sc v hc tp do thiu
ch ng, mnh dn trao i hc tp.
Gia nh v x hi
Quan h vi cc thnh vin gia nh phn no hn ch. Gia nh c th c
thi bc tc mng m hoc ngc li qu bao bc, gip tr trong
giao tip ngoi x hi. iu lm gim c hi giao tip ca tr. Vi thy
c, bn b tr c xu hng hn ch kt bn.
Ngi ln b ni lp, tht ngn, ic cm... cng rt kh khn trong quan
h x hi. H t dm ra x hi mt mnh, t ch ng giao tip vi ngi l,
kh tm bn i hn...
3. CC NGUYN TC CAN THIP CHUNG CHO MI TRNG HP
3.1 V y hc - phc hi chc nng
Cn pht huy mi kh nng giao tip , k c bng li ni hoc khng li
t c kt qu tt nht. Chng hn nhng hnh thc giao tip di y:
Giao tip bng li ni, bng ch vit
Giao tip bng k nng khng li: dng du, dng ch ci ngn tay, dng
ngn ng c th hoc dng hnh v.

Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 7
Li ni
Du v ch ci
ngn tay
Hnh v
Ch vit
Ngn ng c th
nh mt, nt mt,
hnh ming,
ging ni
Hy p dng nguyn tc giao tip tng hp di y gip tr hiu d hn,
ni d hn v hng th giao tip, c nhiu c hi hn giao tip.
n Hy ngi xung thp mt ta ngang mt tr. Nh vy tr d quan st c
ng ca ming (hnh ming) ta khi pht m.
n Khi chi v dy tr hy ln lt chi
vi tr. iu khin tr thch th
v ta c th ko di vic dy tr. Lt
ta ri ti lt tr. Ta ni tr nghe ri
ti lt tr ni ta nghe.
V d: ta v tr cng ngi xem
tranh. Ta ch vo tranh v ni con
g. Gi tip tranh khc, hy tr
ni con c...
8 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
n Hy ni chm v r tr bt chc c c ng ca ming ta. Ni nhanh
khin tr kh to c m ng. Nhc i nhc li nhng t m tr ang hc
v c tin b. Nhc li s to thi quen v c hi tp m nhiu hn.
n Dng mi hnh thc giao tip khng li khc h tr giao tip bng
li ni: Nn pht huy ti a kh nng ni ca tr. Dng du, dng ch ci
ngn tay, dng c ng thn th, nt mt, c ng ming; dng hnh v v
ch vit tr hiu c.
n Khi giao tip vi tr khuyt tt v ni, lun lun pht huy tr tng tng
lm tr chi hp dn, ng thi c th chuyn ch giao tip. V d: khi
cm mnh g, ta c th k cho tr nghe v ming g : mu sc, cng...
ri tng tng l chic thuyn, ri ni v thuyn b...
n Tng dn vn t ca tr: bt u dy tr pht ra m thanh, sau l cc
t n. Khi tr ni c nhiu t n th dy tr ghp cc t thnh
cu ngn, ri cu di. Ni chuyn v k chuyn tr k li l cch thng
thng gip tr ni c nhiu hn. (Xin tham kho thm cc phn v
Ni ngng, Ni lp, Tht ngn di y).
3.2 Gio dc
n Gio dc ho nhp: Hu ht tr c th theo c gio dc ho nhp cng
vi tr em bnh thng khc, k c tr b ic cm. Tuy nhin gio vin cng
cn c cc k nng dy v giao tip vi tr.
n Gio dc c bit: tr c kh khn v nghe v ni c th tip cn gio
dc ho nhp cn h tr tr mt s k nng nh:
Giao tip tng hp trong c du v ch ci ngn tay.
Luyn nghe - ni v c mi.
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 9
3.3 X hi
Vui chi: tr c kh khn v nghe ni cn c nhiu c hi giao tip thng
qua vui chi vi tr khc. Cc hot ng chi ng vai, chi nhm l ht sc
cn thit gip tr ho nhp cng ng.
Cu lc b/ Hi ngi khuyt tt/Hi khc: Sinh hot ca ngi ln b
ic cm trong t chc ca h l mt hot ng khng th thiu c.
Nh , tr em v ngi ln c kh nng trao i thng tin, giao tip bng
ngn ng tng hp, du. Hi ngi ic cm c ting ni i din v bo
v quyn li cho h trc cng ng v x hi.
3.4 Hng nghip
Dy ngh: Chn ngh hc nn tu theo kh nng ca ngi khuyt tt.
Nu nghe ni kh khn, nn chn cng vic lin quan n lao ng cn k
nng kho lo ca chn tay: ma, kch cm, an lt, thu, may, chn nui...
Kim vic lm: Cng vic i vi ngi khuyt tt ph hp vi kh nng v
nguyn vng ca h. Ngoi ra cn cn nhc cc yu t: vn sn xut kinh
doanh, a im, u ra ca sn phm... Mi trng hp c nhng du hiu
v kh khn khc nhau v cch gip cng khc nhau.
4. CC NI C TH H TR NGI LN V TR EM C KH
KHN V NI
n Bnh vin a khoa tnh: Khoa Phc hi chc nng: Khm - lng gi kh
nng nghe ni, t vn v phc hi chc nng giao tip.
n Khoa Tai Mi Hng: Khm bnh Tai Mi Hng, lng gi kh nng nghe,
tm nguyn nhn v iu tr bnh; phu thut nu cn thit. T vn eo
my tr thnh hoc gi ln tuyn trn.
n Trung tm Phc hi chc nng tuyn Trung ng: C chuyn gia v Ngn
ng tr liu c th t vn hoc gi khm v iu tr ti cc chuyn khoa khc.
n H thng Phc hi chc nng da vo cng ng cc cp: Pht hin, t
vn v tin hnh phc hi chc nng v giao tip ti nh cho ngi khuyt
tt. Gi khm v phc hi chc nng tuyn trn; t vn eo my tr thnh.
H tr hot ng ca Hi ngi ic cm a phng, h tr hc tp v
dy ngh, vic lm cho tr em, ngi ln c kh khn v nghe ni. Vn
ng cc ngun v cc c quan t chc h tr ngi khuyt tt.
n Hi ngi khuyt tt/ Hi cha m tr khuyt tt v cc t chc ca ngi
khuyt tt: Hi nhng ngi b kh khn v nghe - ni, hi ngi b gim
thnh lc, Cu lc b ngi b tai bin mch mu no... c th c ti liu
hng dn, t vn hoc chia x kinh nghim.
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 11
GIAO TIP VI TR B NGNG
1. NI NGNG L G?
Ni ngng l khi tr to cc m thanh li ni khng r rng, khng trn
vnh r ting khin nhng ngi xung quanh kh hiu tr. Ni ngng c
th gp bt k tui no, nhng hay gp nht tui trc hc ng
v bc tiu hc. Ti khi tr c khong 6 tui, nhng li pht m ny s
c chnh li bnh thng.
Mi t ting Vit ca chng ta l mt m tit. Mi m tit thng gm c
ph m u, nguyn m thanh iu v ph m cui m tit.
V d : m tit mt gm
Ph m u : m
Nguyn m :
Ph m cui : t
Thanh sc.
Ni ngng l to cc thnh phn ca m tit b sai lch thnh mt m khc,
b mt hoc ni khng r m. Ni ngng c th gm: ngng ph m u,
ngng nguyn m, hay ph m cui v thanh iu. Tr ni ngng c th
ni c rt nhiu t, ni nhanh nhng khng r rng.
V d : gch
Ngng thnh : ch (Mt ph m u)
t (Mt ph m u, sai ph m cui)
V d t : Chui
Ni thnh : Chui (Ngng thanh iu)
Chi (Ngng nguyn m)
12 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
2. NGUYN NHN V PHNG
TT Nguyn nhn phng
1 Do thi quen Sa pht m sm trong giai on hc ni (trc 6 tui)
2 Ting a phng Nhng ngi ln xung quanh tr cn sa pht m
3 Do d tt mi, vm ming Phu thut v mi, vm ming
4 Do phanh li ngn Phu thut ct phanh li
5 C ng ming km tr bi no/
Bnh l thn kinh
Sa pht m sm cng vi cc k thut phc hi chc
nng khc
6 Nghe km do d tt bm sinh tai Phu thut nu cn, eo my tr thnh
7 Nghe km do vim tai gia mn
tnh, vim tai xng chm
Phng v iu tr bnh kp thi
8 Khng r nguyn nhn
3. PHT HIN TR NI NGNG
Tr ni ngng c cc du hiu nh
n C ng mi, ming, li, hm di... kh khn v chm
n C th ni chm, ni kh v khng r rng
n Cc li pht m
n Hi th ngn, khng u
Kim tra tr ni ngng
Kim tra cu trc, hnh dng, c ng ca mi, li, hm di: tr h -
ngm ming, th li ra xa, ln trn, xung di v sang hai bn. Xem c
ng ca li v ming c bnh thng khng? C khe h vm ming hoc
phanh di li b ngn khng?
Xem tr thi ra, v c ni m xko di... c khng. (Bnh thng tr
x c trn 20 giy). Nu x ngn thng do khe h vm ming, do hi
th ra ngn ( tr bi no), hoc do lit dy thanh mt hoc hai bn.
Yu cu tr nhc li mt s t n sau v ghi li cc li pht m ca tr.
bng di y c mt s t n c chn i din cho cc ph m
u, nguyn m v ph m cui, thanh iu ting Vit. tr nhc li theo
ngi ln. Nu tr ni m no sai th ghi li theo m sai ca tr.
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 13
Khi tr ni t no, hy lng nghe xem tr ni ng khng, nu sai th sai m
no? v sai nh th no?
Hy ghi li m sai m tr to ra.
Nu tr sai ph m u, v d ni g thnh . Hy th nhiu t khc c m
g ng trc, xem tr to m ny nh th no.
Tng t, nu nguyn m hoc ph m cui, hoc thanh iu no sai, hy
th li vi cc t khc c cha thnh phn m sai xem li.
Sau khi kt thc, xem trong ct bn phi c bao nhiu m m tr ni sai, cc
thanh tr to th no?
4. DY TR NI NGNG
Can thip phc hi chc nng / luyn pht m
Dy tr c ng ming li v c quan pht m, gm cc c ng:
n H to ming ri ngm li
n Th li di ra trc, ln trn, sang tri v phi
a li chm ln rng trn, v chm ln vm ming
Bi mt ngt hoc ng quanh mp tr tp lim
Bng t th
T th m li
Con cua on ua
Ch , m
Hoa ha
Lc chc
Rau au
Tha cha, a
Mo o
Nn n, dn
Nh h
T th m li
Nga cha
Mm m
Bn n, chn
Knh chnh
Dp chp
Rng chng
Sch chch
Mi i
c p, chc
Ph m u m tit Ph m cui, thanh iu
T th m li
B
Phch chch
Voi oi
Tai chai
u chu ch
Dao ao
Xc xc c c
G d,
Kh h
14 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
n Tp x: ni m x trong t xa. Ko di m x cng di cng tt. Bnh
thng khong 20-30 giy. Nu x ngn tr s b ging mi h v khng r
cc ph m u (nu tr b khe h vm ming)
n Tp thi ra. Ko di hi thi ra. Cho tr thi bng, thi kn hoc thi bong
bng x phng.
Dy tr to m: xem tr ni m no khng r, sa cc m sai
n Nu tr ngng c nguyn m v ph m hy bt u dy tr to cc
nguyn m: a, o, u, , i, e, , , .
Khi tr ni cc nguyn m r ri mi chuyn sang tp ph m.
Vic tp c ng ming, li v tp thi , tp x , tp nguyn m thng
phi lm vi tr bi no, hoc nhng tr em c kh khn pht m do
bnh l thn kinh. Khi y, c ng ming li chm, cng khin ni
chm, ngng.
n Dy tr to cc ph m mi: m, b,
Bt u bng dy tr to cc m mi nh m b, m.
Khi tr ni m r, hy ghp m vi mt nguyn m, v d: mama,
baba, bababa... v cc nguyn m khc nh: mimi, bb...
n Sau dy tr ni cc t n gin nh: b, m, b, b, bai, bai...
Hy lm mt b tranh hoc ct cc tranh vt t tp ch, sch bo. Xp
cc tranh ny theo b: theo cc m u, m cui hoc thanh iu.
dng, phng tin giao thng, n, cc hnh ng...
Khi dy tr ni t n nn dng tranh dy. Nh vy tr s hng th hn.
Hy bin hot ng dy ny thnh cc tr chi.
V d: chi tr giu tranh. ra 3 - 5 tranh v gii thiu tn cc tranh vi
tr. Giu 1-2 ci i ri hi tr xem: mt tranh no?
Sau tr giu tranh, cn bn on.
C th chi nhiu tr khc vi tranh nh: mua bn tranh, so cp tranh...
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 15
n Tip tc dy tr to cc ph m kh hn nh m t, , x, d, ch, c, kh, g...
Sau , li ghp cc ph m ny vi cc nguyn m khc nhau nh ta, xa...
Khi tr to cc m ny r, hy tr ni cc t n cha cc m bn va
dy: tai, to, to, ti...
Sau cng, khi tr ni c nhiu t n, hy tr ghp 1-2 t thnh
cc cu ngn.
Hy ch sa m khi tr ni chuyn, khi c sch... Thng khi tp ni tng
t th ni ng, nhng khi ni chuyn tr vn mc li.
Can thip gio dc
Tr cn c h tr ti lp v ti mi trng gia nh. Mi ngi thn, gio
vin, cc bn cng lp cn ni chm hn vi tr. Hy tr c thm thi
gian ni.
Mn tp c lp khin tr lng tng nhiu nht. Tr li ming trn lp cng
l tr ngi vi tr, nht l khi cc bn cng lp tru ci. Gio vin cn bit iu
ny h tr tr. Hy thm thi gian ngoi gi hc gip tr sa pht m.
X hi
Vic hng nghip cn lu tm n mt s ngh c th kh khn vi tr:
gio vin, hng dn vin... v mt s ngh khc.
n Tm l: tr ni ngng nng thng t ti, mc cm, tr hay b hc sm do
ngi b tru ci lp. Tr thng ngi giao lu, kt bn, ngi ra ch l.
5. CU HI THNG GP
Tr c ni c nh bnh thng khng?
Nhiu tr c th ni c bnh thng. C mt s tr b bi no nng, c
ng ming kh khn, hoc b khe h vm ming rng (khe h mt bn
hoc hai bn) hoc c phu thut mun th kh ni c bnh thng.
Nhng vic tp luyn s ci thin c nhiu.
Tr c cn gi i phu thut khng?
Mt s d tt bm sinh ca c quan pht m, hoc vim tai gia mn tnh
cn gi i phu thut. Ch c nh vy, tr mi ni c tt.
Ni ngng c di truyn khng?
Khng b di truyn nhng nu trong gia nh c ngi ni ngng tr s hc ni
ngng theo. Mi ngi trong gia nh cn cng sa tt ni ngng.
Ni cung cp dch v
Tham kho cc a ch nu u chng ny.
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 17
1. NI LP L G?
Ni lp l ri lon nhp iu ni. Bnh thng khi ni, gia cc cu c mt
ch ngh di hn, cn gia cc t c mt thong ngh ngn hn. Khi ni c
ch ngh di bt thng xut hin gia mt t, gia cc t hoc gia cc
cu th lc b ni lp. Cc kiu ni lp nh sau:
n Lp mt m ca m tit:
s.. ss...ssss....sng nay con lm bi tp
n Lp mt m tit:
sng ... sng...sng nay con lm bi tp
n Lp mt on ca pht ngn:
sng nay...sng nay... sng nay con lm bi tp
n Thm mt m tit, mt pht ngn bt thng, hoc dng bt thng
khi ang ni:
sng nay xong th l con lm bi tp
sng nay... con lm bi tp
2. NGUYN NHN V PHNG
C mt s nguyn nhn sau:
3. PHT HIN TR NI LP
Tr ni lp thng c hi th ngt qung, hn hn; khi ni tr thng ln
gn, co cng c mt, c v ngi. Ni lp c th ngt, ngh bt k v tr
no ca pht ngn: m u t, nhc li mt t, nhc li mt on... hoc
ngh ly hi gia chng...
GIP TR NI LP GIAO TIP
Nguyn nhn Cch phng
Thi quen t giai on hc ni: ni lp t nh
khng c chnh sa, bin thnh thi quen ni
lp tui trng thnh
Chnh ni lp t giai on u tin khi mi xut
hin tr
Mc cm tm l ko di: Ni lp l phng tin
che lp mt s kh khn v t duy, hoc tm l
e ngi ngi l...
Tm hiu nguyn nhn v x l kp thi
Mt s bnh l ca c quan pht m: nghe km, c
ng ming kh, d tt ca c quan pht m...
Tp luyn sa pht m
Pht hin ni lp d nht khi ni chuyn t nhin vi tr. Ni nhanh hoc
ni sang cc ch l thng khin tr ni lp hn.
18 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
4. CAN THIP
Sa tt ni lp
n Tp th gin
Cng vi sa tt ni lp, phi tp th gin.
Trc khi ni tr ht su v th ra nh nhng 3 - 5 nhp.
Mi ngy 1 - 2 ln khong 10 - 15 pht tp ngi, nhm mt, ht su,
th ra chm. Tp thi ra nh v ko di.
ng vin tr ni chm, nhng ngi xung quanh phi ni chm khi
giao tip vi tr. Ch i tr ch ng bt u.
n Sa nhp iu ni
Ni cu ngn 2 - 3 t: nn ni chm v dng cu ngn. Ni xong nn
ngh chun b cu tip theo.
Mt thi gian di, sau khi lp, mi ni cu di hn, khong 4 - 5 t.
Vn phi ni chm. Nu ni lp trong mt s tnh hung nht nh
hoc vi mt s ngi nht nh, cn th gin trc khi giao tip vi
ngi .
C th ch ng tp dt ni trong tnh hung , hoc nhn nh ngi
(Nu hay lp khi giao tip vi h) v tp ni mt mnh. Ni chm ri
ni nhanh. Ni nh ri ni to.
T vn ca chuyn gia tm l
Chuyn gia tm l s ni chuyn vi tr (vi ngi ln b ni lp) tm hiu
nguyn nhn v tm l. Nhng trao i gip tr t tin hn, gim bt
c cng thng tm l khi giao tip.
Can thip gio dc
Gio vin cn c trao i v bn bc gip tr. Mt mt gim bt
cng thng cho tr khi giao tip, ch i lu hn tr ni chm. Nhng
mn c hoc tr bi ming c th chn nhng vn n gin tr ni
trc lp. ng vin v khen tr gip chng t tin hn khi ni trc lp,
trc ngi l, trc m ng.
Mt khc, gio vin cn ng vin cc tr em khc trong lp gip tr bng
cch khng tru chc, khng khuyn khch hnh vi ni lp tr nh...
X hi
Khuyn khch tr tham gia cc hot ng nhm trng lp hoc cng
ng. Vui chi v tham gia cc hot ng tp th gip tr t tin hn, nhn
thc c bn thn ph hp v c nhiu c hi giao tip hn.
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 19
Nu thanh thiu nin hc ngi ln b ni lp nhiu cn gip h chn la
mt s ngh, lnh vc hot ng i hi giao tip nhiu.
5. NHNG CU HI THNG GP
C cn phi phu thut khng?
Nn ti thy thuc c khm xt, tm nguyn nhn. Rt t trng hp
ni lp c th gii quyt bng phu thut.
Ni lp c di truyn khng?
Thi quen ny khng di truyn nhng c th ly nu xung quanh c
ngi b ni lp.
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 21
1. KHI NIM THT NGN
Tht ngn l tnh trng ri lon hoc mt ngn ng, hn ch giao tip sau
tai bin mch mu no. l gim hoc mt kh nng hiu li ni, hiu ch
vit hoc kh nng th hin bng li ni hoc bng ch vit. Tht ngn ch
gp ngi ln tui bit nghe ni bnh thng, xut hin sau khi b tai
bin mch no, c lit na ngi bn thun.
C mt s dng tht ngn c bn nh sau
n Tht ngn km lu lot: khi ngi bnh c th hiu nhng khng th th
hin, by t c iu h mun ni.
n Tht ngn lu lot: khi ngi bnh c th ni mt cch ln xung theo
ng iu nht nh nhng ni dung pht ngn khng r, khng phi l cu
hon chnh. H khng th hiu cu, t m h nghe thy.
n Tht ngn hn hp: khi ngi bnh va b hiu km va ni km.
n Tht ngn ton b: khi ngi bnh khng th hiu hoc khng th ni ra
bng bt k hnh thc no (ni, vit, v hoc dng du).
Tht ngn c th i km vi mt s vn sau
n Ni kh: khi c ng ni khng nhun nhuyn, d dng.
n Mt nhn bit vt, mu sc, hnh khi, ch vit...
n Qun t: mt loi tht ngn lu lot, ngi bnh kh tm t ng.
GIP NGI BNH B THT NGN
GIAO TIP
22 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
2. NGUYN NHN V PHNG
Nguyn nhn gy tht ngn thng do tai bin mch mu no; do chn
thng s no hoc sau m ly u no. Nhng khng phi tt c nhng bnh
nhn ny u b tht ngn (ch c khong 30 - 40 % s h). Nhng trng
hp ny b tn thng vo vng c chc nng ngn ng.
3. PHT HIN
Cc du hiu v triu chng
n Kh khn v hiu li ni
Hiu t, hiu pht ngn hoc cu km.
Khng th ch ra cc b phn c th, vt, hnh dng, mu sc, ch ci
khi c yu cu.
Khng thc hin c mnh lnh; v d: hy a tha cho v anh, cn
bt a cho ti !
c thm v lm theo yu cu ghi trong giy km.
n Kh khn v th hin bng li ni
Khng th tr li cc cu hi n gin.
Khng th ni ra tn cc con vt, vt, hnh ng...
Vit km.
nh gi
n Th kh nng hiu ca ngi bnh
Hiu tn cc b phn c th: bo
h ch vo cc b phn c th
xem c ch ng khng. V d:
tai u, mt u, c tay u?...
Hiu tn vt: bo h ch vo
cc vt xung quanh; v d:
a ci cha kho y! a knh,
a bt y!...
Hiu mnh lnh: yu cu h thc hin mt vic; v d: hy mang cc
nc li y!...
Phc hi chc nng ni ngng, ni l p v t ht ngn 23
n Th kh nng ni
Yu cu h nhc li cc t, hoc mt
s cu; v d ci qut...;
l lnh m l rch...
h tr li cu hi: l qun o
bng......; vit bng......
Yu cu ngi bnh ni tn vt,
hnh ng ang din ra
xung quanh.
n Yu cu h vit mt on v bn thn
5. CAN THIP
Hun luyn giao tip bnh nhn b tht ngn
n Nu h hiu tt nhng cha ni c nhiu t
Dng tranh, hnh v hoc cc vt hng ngy dy.
3 vt (hoc 3 tranh), gii thiu tn tng vt.
Ct cc vt i ri a tng vt ra hi; ch vo vt bnh nhn ni tn
vt, V d: ci bt...
Gii thiu thm nhiu vt khc, hoc tranh m t hnh ng
ngi bnh ni li.
Nu h ni tn vt kh, hy dy h dng du hoc c ch ra hiu.
Dy h va dng du va ni.
n Nu h ni c cc t n
Dy h ghp cc t n ny thnh
cu.
Ghp mt danh t vi ng t; v
d: em b ang... ngi.
Dng tranh ngi bnh ni theo
tranh.
ngi bnh k li cu chuyn
ngn theo mu c nghe.
n Nu h hiu km
Dng du, c ch kt hp vi li ni
ni tn cc vt, hnh ng.
24 Phc hi chc nng da vo cng ng / Ti l i u s 12
3 vt trc mt, yu cu h ch ng vo vt khi nghe tn vt. Nu h
ch sai, dng du m t vt.
Khi h ch ng nhiu vt, hy dy h nhn bit cc tranh hnh ng,
cc mu sc, hnh khi...
Sau khi h hiu nhiu, hy dy h ni t n, ri cu ngn.
Can thip v tm l, v mt x hi...
c th tham kho thm phn u chng ny v bi Phc hi chc
nng cho ngi b tai bin mch mu no.
Ti ......ang ......i ...
v ......nh ...
5. NHNG CU HI THNG GP
H c th ni li c nh trc kia khng?
Tu theo mc v v tr b tn thng ca no m tht ngn nng hay
nh. Nu nh, c th hi phc trong khong t 6 thng - 1nm. Nu nng
s b lu hn.
C cch no ngi thn v ngi bnh hiu c nhau tt
hn khng?
thi k u mi b bnh, nu ngi bnh hiu km hoc ni km, ngi
thn nn s dng du hoc c ch, hnh v gip h hiu tt hn. Dy h
cch dng du h th hin yu cu r rng hn.
TI LIU THAM KHO
n Gio trnh Vt l tr liu Phc hi chc nng, NXB Y hc, 2000.
n Ma. Lucia Mirasol Magallona, 2005, Manual for CBR workers and Caregivers,
C&E Publishing Inc.
Sn phm chng trnh hp tc
Tng cng nng lc Phc hi chc nng da vo cng ng
gia B Y t Vit Nam v U ban Y t H Lan Vit Nam
SCH KHNG BN
DANH MC B TI LIU PHC HI CHC NNG DA VO CNG NG
Hng dn qun l v thc hin phc hi chc nng da vo cng ng
o to nhn lc phc hi chc nng da vo cng ng
Hng dn cn b PHCNC v cng tc vin v Phc hi chc nng da vo cng ng
Hng dn ngi khuyt tt v gia nh v Phc hi chc nng da vo cng ng
20 Ti liu k thut v PHCN cho tuyn cng ng s dng, bao gm:
1. Phc hi chc nng sau tai bin mch mu no
2. Phc hi chc nng tn thng tu sng
3. Chm sc mm ct
4. Phc hi chc nng trong bnh vim khp dng thp
5. Phng nga thng tt th pht
6. Dng c phc hi chc nng t lm ti cng ng
7. Phc hi chc nng tr trt khp hng bm sinh
8. Phc hi chc nng cho tr cong vo ct sng
9. Phc hi chc nng bn chn khoo bm sinh
10. Phc hi chc nng cho tr bi no
11. Phc hi chc nng kh khn v nhn
12. Phc hi chc nng ni ngng, ni lp v tht ngn
13. Phc hi chc nng tr gim thnh lc (khim thnh)
14. Phc hi chc nng tr chm pht trin tr tu
15. Phc hi chc nng tr t k
16. Phc hi chc nng ngi c bnh tm thn
17. ng kinh tr em
18. Phc hi chc nng sau bng
19. Phc hi chc nng bnh phi mn tnh
20. Th thao, vn ho v gii tr cho ngi khuyt tt