Ahli Kumpulan:

Mazni binti Ismail

Nurul Izzati binti Abdul Halim
Umbi Kalthum binti Abdul Sani

PISMP Semester 6 TESL 1
Kemahiran
asas
Menyediakan
dan
mendapatkan
radas dan
bahan
Teknik
asas
makmal
Teknik Asas Makmal
Pengawetan
Spesimen
Biologi
Pengawetan
Basah
Pengawetan
Kering
Spesimen
haiwan kecil

Tumbuhan
(untuk
mengekalkan
warna)
Bahagian
luaran haiwan

Tumbuhan
(warna tidak
dapat
dikekalkan)
Pengawetan
Basah
Spesimen
diawet di dalam
larutan
Etanol Spesimen kecil
Formalin Spesimen besar
Pengawetan
Basah
Balang
Spesimen
Balang reka
ganti
Botol kaca
tanpa warna
Botol kaca
bermulut
lebar
Botol kaca
tinggi
Botol kaca
mempunyai
penutup
Bahan/ Radas
Spesimen pilihan
Botol pilihan
Botol spesimen
Sekeping kaca nipis segi empat tepat
Bahan pengawet, Etanol atau Formalin
Contoh : Pengawetan Spesimen
Secara Basah
Spesimen
Kaca segi empat tepat
Botol pilihan
Formalin
Etanol
Spesimen Kepekatan Pengawetan
Haiwan kecil (seperti
serangga dan invertebrata
lain)
Alkohol 70-80%
Haiwan besar (seperti
moluska, amfibia, reptilia dan
mamalia)
Formalin 4%
[100ml 40% formalin asal +
900% ml air suling]
Tali nilon atau benang
Kloroform
Kapas
Forsep (peralatan lain yang sesuai)
Nylon
Kloroform
Forsep
Kapas
1. Matikan spesimen dengan
menggunakan kloroform dalam
sebuah botol berpenutup.

2. Ikat spesimen pada sekeping kaca
nipis segi empat tepat dengan tali nilon
atau benang

3. Pastikan susunan spesimen pada
kedudukan yang terbaik supaya dapat
dilihat dengan jelas
Kaedah:
4. Botol pengawet mestilah diisi dengan bahan
pengawet sehingga ke aras di mana apabila
botol ditutup, tidak terdapat ruang udara di
dalamnya.
5. Sapu tepi tudung dengan lilin cair supaya
kedap udara.
6. Tampilkan label yang mengandungi antara
maklumat-maklumat berikut:
Nama sains:
Nama am:
Tarikh:
Habitat/Tempat spesimen diperoleh:
Nama pengumpul:
Larutan Pengawet:
4% Formalin disuntik
Anggota dalam turut di awet
5cm setiap jarak perlu
disuntik di sepanjang badan
Pengawetan
kering
Tidak direndam
dalam bahan
pengawet
Tempat
penyimpanan
Kering, gelap, bebas
daripada perosak,
berhawa dingin
Pengawetan Spesimen
Tumbuhan Secara Basah
Pengawetan Tumbuhan







Lumut Hati Lumut Jati
1. Lumut Hati dan Lumut Jati
Spesimen-spesimen tumbuhan boleh diawet
dalam jangka masa tertentu di dalam larutan
Formalin Asetik-alkohol (F.A.A.).
Pelbagai jenis larutan yang ditambah dengan
kuprum telah disyorkan bagi mengawet dan
mengekalkan warna hijau dalam tumbuhan.
Meskipun begitu, masih tiada larutan yang
mampu mengekalkan warna hijau tumbuhan buat
selama-lamanya.
(Pengawetan spesimen haiwan kecil dan tumbuhan, t.t.).




Gunakan 50% bagi pengawetan bahan tumbuhan yang
lembut.
Gunakan 3 ml asid asetik dan 7 ml formalin bagi bahan-
bahan keras seperti berkayu (woody).

Penyediaan Larutan Formalin Asetik-alkohol (F.A.A.).
Bahan Kuantiti
Ethyl Alkohol 70% 90 ml
Formalin,
Formaldehyde
5 ml
Asid Asitik Glacial 5 ml
Kaedah-kaedah berikut mampu mengawet
dan mengekalkan warna hijau pada
tumbuhan dengan berkesan bagi satu-satu
jangka masa tertentu bergantung kepada
jenis tumbuhan.
(Pengawetan spesimen haiwan kecil dan tumbuhan, t.t.)






Cara : Rendamkan spesimen dalam larutan ini selama 3-4
hari. Selepas itu pindahkan ke larutan F.A.A (tanpa CuSo4)
untuk disimpan.

1) Larutan F.A.A. dengan Kuprum Sulfat
Bahan Kuantiti
Kuprum Sulfat 0.1 g
Ethyl alkohol, 50% 90ml
Formalin, 40%
formaldehyde
5 ml
Asid Asetik 5 ml
Larutan ini dicadangkan untuk alga hijau tetapi sesuai
juga untuk lumut hati dan lumut jati. Rendamkan
spesimen dahulu dalam larutan selama 3 hingga 10 hari
bergantung pada saiz tumbuhan. Kemudian pindahkan
ke dalam larutan F.A.A. untuk disimpan.

2. Lactophenol kuprum
Bahan Kuantiti
Fenol 20 g
Asid Laktik 20 g
Gliserin 40 g
Air Suling 20 ml
Kuprik Keloroid 0.2 g
Kuprik Asetat 0.2 g
i) Alga air tawar :
2. Alga
Rumpai Air
i) Alga air tawar :
Larutan-larutan yang disebut di bawah
dicadangkan bagi semua jenis alga kecuali
yang berbentuk unicellular lembut (delicate).
Penambahan sedikit kuprum sulfat mungkin
dapat membantu mengekalkan sedikit warna
alga hijau.

A) Formalin-chroma alum
Bahan Kuantiti
Kalium-kronalum 10 g
Formalin 4% 5 ml
Air 500 ml
B) Formalin -Asid Asetik Glacial




Bahan Kuantiti
Air 72 ml
Formalin (40%
Formaldehyde)
5 ml
Gliserin 20 ml
Asid Asetik Glacial 3 ml
c) Transeans solution
Bahan Kuantiti
Air 60 ml
Ethyl Alkohol 30 ml
Formalin 10 ml
Gliserin 5 ml






Alga Merah
ii) Alga Laut
a) 3 % Formalin



Untuk alga yang besar gunakan 5 ml formalin

Bahan Kuantiti
Formalin 3 ml
Air Laut 97 ml
b) Ethly alkohol





Untuk menetapkan warna hijau dalam alga laut, larutan
berikut adalah dicadangkan.

Bahan Kuantiti
Ethyl Alkohol 70 ml
Air Laut 30 ml

Kulat Mangkuk Cendawan rak Bracket Fungus
3. Kulat
Kulat-kulat segar (freshy) seperti
cendawan, kulat bracket dan kulat
mangkuk serta bahagian-bahagian yang
dijangkiti parasit-parasit kulat boleh diawet
untuk jangka masa tertentu dengan
menggunakan bahan-bahan pengawet
berikut:

a) 5 % formalin (tambahkan 5 ml formaldehyde
kepada
5 ml air suling.
b) F.A.A. (Formalin-asid asetik alkohol)





Bahan Kuantiti
Formaldehyde
(larutan 40%)
50 ml
Asid asitik glacial 50 ml
Alkohol 60% (ethanol
atau isopropil)
900 ml
Bagi mengawet kulat berwarna formulasi-
formulasi berikut adalah disyorkan.
a) Kulat yang terdapat pigmen larut air



Bahan Kuantiti
Asid Asetik Glacial 10 ml
Mercuric Acetate 1.0 ml
Plumbum Asetat
Neutral
10.0 ml
Ethyl Alkohol 90% 1000 ml
b) Kulat yang terdapat pigmen tak larut



Bahan Kuantiti
Asid Asetik Glacial 5 ml
Mercuric Acetate 10 ml
Air Suling 100 ml
Pengawetan Spesimen
Haiwan Secara Kering







Prosedur Pengawetan
Matikan haiwan yang ingin diawet dengan menggunakan
kloroform.
Bahagian tubuh yang mudah rosak dikeluarkan dan
digantikan dengan bahan kering lain seperti sabut atau
kapas.
Tempat pembedahan dijahit dengan baik dan kemas supaya
kesan-kesan pembedahan dapat diminimumkan.
Bahagian-bahagian lembut lain yang sukar dikeluarkan atau
tisu yang tebal boleh diawet secara suntikan formalin 3%
Bahagian mata boleh diganti dengan mata palsu.
Spesimen haiwan dikeringkan di dalam oven pada suhu
50C.-70C.
Pengawetan Spesimen
Serangga
Langkah 1: Mengumpul Serangga




1) Serangga dikumpulkan daripada persekitaran
dengan menggunakan jaring (sweep net).
2) Jaring berkenaan sesuai digunakan pada
permukaan-permukaan tumbuhan.

(Shaari Omar, t.t.)
Langkah 2: Mematikan serangga

1) Ethyl acetate diletakkan pada kapas atau
bahan-bahan jerap (absorbent materials) di
dalam sebuah botol (killing bottle).
2) Ethyl acetate tidak sebahaya sianid
meskipun ia terbakar.
3) Spesimen akan menjadi lebih lembut (relex
dan tidak tegang) walaupun ditinggalkan
selama beberapa hari di dalam botol yang
mengandungi ethyl acetate.
Rajah 1.1: Serangga dimatikan di dalam botol.
Langkah 3: Mengawet


1) Serangga-serangga yang berkulit keras
biasanya dipin atau disemat.
2) Serangga berbadan lembut seperti afid dan
anai-anai boleh dibunuh dan disimpan dalam
alkohol 70%.
3) Alkohol isopropyl adalah bahan pengawet
alternatif yang dapat digunakan selain ethyl
alkohol.
Bahan Kuantiti
Ethyl Alkohol 1485 ml
Air Suling 330 ml
Asid Glacial Acetik 83 ml
Benzol 83 ml
Larutan Hoods
4) Larva kupu-kupu atau rama-rama perlu
disimpan dalam larutan KAAD sehingga
kembang sepenuhnya (30 minit hingga
beberapa jam).
5) Seterusnya, spesimen disimpan dalam alkohol
95 %.
Larutan KAAD
Bahan Kuantiti
Kerosene 1 bahagian
Alkohol Ethyl 95% 10 bahagian
Asid Asetik Glacial 2 bahagian
Diaxane 1 bahagian
1) Serangga berkulit keras (bersaiz besar) disemat
dengan pin dari atas menembusi badannya. Jenis
Coleoptera (kumbang) disemat menerusi kepak
kanannya.
2) Lebah, rama-rama/kupu-kupu disemat menerusi thorax
dan pangkal kepaknya.

(Shaari Omar, t.t)
Langkah 4: Menyemat Serangga
(Pinning)

3) Serangga kecil boleh ditenggekkan
(mount) ke atas kertas tebal (cardboard
points) dengan menggunakan gam.
4) Serangga diletakkan dalam kedudukan di
mana kepalanya berhadapan kehadapan
dan point hujung tiga segi cardboard
tersebut berada di sebelah kiri pin.
Menyemat Serangga Kecil
Rajah 1.2: Cara penyematan rama-rama/ kupu-kupu
1) Serangga yang telah disemat dikeringkan
sebelum disimpan di dalam kotak-kotak
serangga.
2) Serangga disusun di atas keratan
polystyrene dan masukkan ke dalam
ketuhar pada suhu 45C,dan dikeringkan
sehingga beberapa hari.
3) Serangga boleh dikeringkan di bawah
matahari dengan penjagaan rapi daripada
dimakan oleh semut-semut perosak dan
lainnya.
Langkah 5: Mengering Serangga
1) Spesimen mestilah dilabel:
-nama tempat dari mana ianya dikutip.
-tarikh kutipan
-nama pengutip
2) Saiz label mestilah kecil dan diletakkan
lebih kurang 5/8 inci pada pin serta
dilekatkan selari dengan spesimen.
Langkah 6: Melabel
3) Nota-nota tambahan boleh ditulis pada label
yang lain dan dilekatkan lebih kurang inci
pada pin di bawah label yang terdahulu tadi:
- jenis
- tumbuhan di mana ianya dikutip

Rajah 1.3: Spesimen-spesimen serangga yang telah dilabel.
1) Spesimen disimpan dalam kotak-kotak serangga khusus
yang dilapis gabus dan ditutup dengan kertas putih. Ianya
seeloknya mesti kedap udara dan dapat menghalang
perosak-perosak seperti semut, lipas atau gegat
memasukinya.
2) Ubat gegat (Naftalena) perlu dilekatkan dalam gulungan
kain nipis di bahagian bawah disebelah tepi kotak. Ini
perlu diperiksa dan ditambah dari masa ke semasa.
Langkah 7: Menyimpan Serangga
Bahan Kuantiti
Serbuk Naftalena 3 Ib (1360g)
Kloroform 1 Ib
Beechwood Creosolte 1 Ib
Minyak petrol 4 pts
Larutan Rawatan Kotak
3) Ianya disapukan di permukaan dalam
kotak dan dijemur sehingga kering.
1) Campurkan kloroform dengan 1 Ib serbuk
naphthalene, kacau hingga sekata dan
tambahkan lagi 1 Ib serbuk naftalena dan
diikuti dengan beechwood Creosolte.
2) Kacau untuk melarutkan dan kemudian
tambahkan petrol.
3) Selepas disapukan pada kotak, keringkan kotak
sehingga yang tinggal cuma selapis serbuk
halus naftalena.
Cara Penyediaan:
1) Spesimen yang kering mestilah dilembutkan
sebelum ianya disemat atau ditenggek.
2) Serangga-serangga yang kering boleh
diletakkan dalam bekas yang tidak masuk
angin (air-tight) di atas sekeping kertas tebal
ataupun kertas jerap yang diletakkan di atas
pasir basah.

Langkah 8: Melembutkan (relax)
Serangga (dewasa)
3) Bubuh sedikit (beberapa titik) asid karbolik pada
pasir ini bagi mengelakkan kulat dari tumbuh.
Spesimen-spesimen akan menjadi lembut
selepas 24 jam hingga 48 jam.
4) Spesimen-spesimen seeloknya disemat ketika
baru ditangkap berbanding ditunggu hingga di
saat-saat akhir dimana ianya perlu
dilembutkan.

Rajah 1.4: Contoh koleksi spesimen serangga
Pengawetan Spesimen
Tumbuhan Secara Kering
(Herbarium)
Pengumpulan
Penekanan
Pengeringan
Pemanjangan
Pengelasan
Pelabelan
Penyimpanan
Kaedah (proses yang terlibat)
Perlu mengumpul bahagian-bahagian penting;
buah, daun dan bunga.
Jika tumbuhan bersaiz kecil, lebih baik masukkan
bahagian-bahagian akar dan struktur istimewa.
Keratan spesimen yang diambil haruslah segar dan
sihat.

Pengumpulan
Susun spesimen secara mendatar di antara kertas
akhbar lama.
Pastikan bahagian-bahagian seperti daun dan
bunga terbuka/ kembang supaya mudah dilihat.
Bahagian daun pula perlu diselang-selikan antara
bahagian terlentang dan tertiarap.
Letak papan lapis di bahagian atas dan bawah
susunan spesimen
Untuk menambah tekanan, ketatkan ikatan antara
papan lapis atau letakkan pemberat di atas
bahagian susunan.
Penekanan
Keringkan bahagian daun dan bunga dalam alat
tekanan kerana ia mudah kuncup dan layu.
Atau, keringkan didalam ketuhar pada suhu 45-60
selama 3-6 hari.
Atau, keringkan pada udara biasa tetapi kertas
akhbar perlu ditukar selang sehari dan berat
pemberat sentiasa ditambah (selama kira-kira 2
minggu)
Pengeringan
Spesimen yang belum mati sepenuhnya tidak
boleh dikeringkan.
Jika tidak, spesimen berkenaan akan layu semasa
pengeringan.
Jadi, kertas pembalut hendaklah disemburkan
dengan larutan formalin 40%. Buangkan kertas
yang sudah dilembabkan apabila penukaran
berikutnya dilakukan.
Susun spesimen yang kering di atas kertas yang tebal
dan terang (putih dan cerah) bersaiz 28 cm x 43 cm.
Lekatkan spesimen pada kertas dengan
menggunakan kertas pelekat atau benang supaya
spesimen boleh dipindahkan ke atas bahan lain tanpa
merosakkan spesimen.
Pelekat selofan pula kurang sesuai kerana ia mudah
rosak, bertukar warna serta kehilangan pelekat.
Pemanjangan
Untuk mengelakkan serangan perosak atau
kulat, sapu atau titikan spesimen dengan
larutan merkuri klorida 2% di dalam alkohol.
Lakukan rujukan pada buku atau pakar dalam
bidang pengelasan seperti muzium, universiti
atau Institut Penyelidikan Perhutanan
Malaysia (FRIM) di Kepong, Kuala Lumpur.
Pengelasan
Nilai sesuatu koleksi herbarium bergantung kepada
pelabelan yang tepat
Biasanya diletak pada suatu sudut herbarium tersebut
Pastikan anda menomborkan spesimen dan
menyimpan salinan untuk rujukan

Pelabelan
Nama saintifik/botani
Nama tempatan/asal
Nama Bahasa Inggeris
Lokasi spesimen ditemui
Nama orang yang menemui/pengumpul
Tarikh
Warna asal dan bentuk bunga
Jenis : pokok renek, herba,memanjat,sayuran
Warna batang, tebal kulit
Tarikh berbuah/berbunga
Jenis tanah spesimen tumbuh
Sifat tumbuhan: Kaedah pendebungaan dan penyebaran
benih
Simpan dalam keadaan yang gelap, kering dan
sejuk agar tahan lama.
Penyimpanan
Pengawetan spesimen haiwan kecil dan tumbuhan. (t.t.).
Dicapai pada 10 Ogos, 2014, daripada
http://makmal.9f.com/awethaiwan.htm
Shaari Omar (t.t.). Pengawetan spesimen biologi. Dicapai
pada 11 Ogos, 2014, daripada
ashaario.jimdo.com/app/download/.../KULIAH+4.pdf...

Rujukan: