imizden Biri ATATRK

- 1 -
Aratrmac Yazar Prof.lknur GNTRKN KALIPI
Hepimizin bildii gibi Mustafa Kemal ATATRK dnya dneminin liderleri
ierisinden 21 nci yzyla geebilen tek liderdir. stelik dier liderler kendi halklar
tarafndan yok edilmemin acsn yaamken, o hala halknn ve dnyann nabznda en
byk canllyla, sevgisiyle, saygsyla hala yaayabilen dnyadaki tek lider.
nemli olanda sanrm, yaarken lmek deil, ldkten sonra da bu kadar uzun
sre canl kalabilmeyi baarmak deil midir?
ATATRK biz hep tarihe mal olmu ynleriyle tandk: Asker ATATRK ya da
devlet adam ATATRK olarak.
Bu verdiim rnek dnyada tek olan rnektir. Zaten herhalde bir bakasna da
rastlamamz mmkn deil. En byk dman; hani u ordularn denize dkt
dman, Yunan bakomutan Trikopis. Hibir zorlama olmadan, hibir bask olmadan
her Cumhuriyet bayram Atinadaki Trk bykeliliine gidiyor Trikopis, ATATRKn
resminin nne geiyor ve sayg duruunda bulunuyor. Byle bir saygy en byk
dmannda uyandrabilen bir Mustafa Kemal.
imizden Biri ATATRK

- 2 -
Yl 1938, General McArthurun en zor, en problemli, en
buhranl dnemi. Birden ok sklr ve yannda duran yzyirmiden
fazla kiiye dner ve aynen yle der:
u anda hibirinizi deil, byk istidad ile Mustafa
Kemali grmek iin neler vermezdim dedirten o byk zlemi ve
onu oluturabilen Mustafa Kemali.
Yada, yl 1938. Bir ranl air bir Tahran gazetesine lm
zerine bir iir yazar. te o iirin iki msrasn sizlerle paylamak
istiyorum. Diyorki;
Allah bir lkeye yardm etmek isterse onun elinden
tutmak isterse bana Mustafa Kemal gibi lider getirir.
dizelerindeki bu kskanl oluturabilen Mustafa Kemal.
Yl 1976, UNESCO yelerine bir neriyle gelir. neri paketindeki bir cmleyi
sizlere okumak istiyorum. Diyorki Bu gn UNESCOnun zerinde alt btn
projelerin isim babas Mustafa Kemaldir. neri nedir ? neri ise onun doumunun
yznc ylnda, 152 yesi vard UNESCOnun 152 lkenin devletleri ayn anda kutlasn
nerisidir. Birden sve delegesi ayaa kalkar ve yle syler:
Ne yani dnyada bu kadar devlet adam var hepsinin doum gnn byle
kutlayacak myz? eklindeki kinayeli szlerine, Rus delegesi ayaa frlar yumruunu
masaya vurur ve 152 lkenin delegelerine aynen yle syler;
Gen delege arkadam hatrlatmak isterimki ATATRK yle dnyadaki
herhangi bir lider deildir, brakn onu bir yl anmay her lke her problemimizde
are olarak aramalyz szlerini dktrtebilen bir Mustafa Kemal. Sonra nemi olur?
UNESCO tarihinde ilk ve tekdir hi negatif oy yok, hi ekimser oy yok 152 lke u
metne imza atar; hani sve delegesi demiti ya ne yani diye. O sve delegesi bu
imzann atld gn mikrofona gelir ve aynen unlar syler;
Ben ATATRK inceledim btn lkelerden zr diliyor ilk imzay ben
atyorum diyecektir.
te o muhteem belge diyorki;
ATATRK KMDR; ATATRK ULULARARASI ANLAYI, BRL, BARI
YOLUNDA ABA GSTERM STN K, OLAANST DEVRMLER
GEREKLETRM BR NKLAPI, SMRGECLK VE YAYILMACILIA KARI
SAVAAN LK NDER, NSAN HAKLARINA SAYGILI, DNYA BARIININ NCS,
BTN YAAMI BOYUNCA NSANLAR ARASINDA RENK, DL, DN, IRK AYIRIMI
GSTERMEYEN, E OLMAYAN DEVLET ADAMI, TRKYE CUMHURYETNN
KURUCUSU
Var m byle bir metin! Bir filozof derki bir lke iin kstas
aradnz zaman o lkenin en byk liderini gzden geirin u
anda kstas arayan lkelere sanyorum bundan daha iyi bir metin
gsteremeyiz. te bu metin 152 lke tarafndan imzalanmtr.
Ei olmayan devlet adam metni. Peki daha sonra ne olmutur;
151 lkede hemen hemen bir yl boyunca her yerde bu metni
grebiliriz, soruyorsunuz bana o bir lke kim? te o lkenin adn
vermeye benim dilim maalesef varmyor.
Hadi gelin Haitiye gidelim. Yl 1996, Haiti Cumhurbakan
1

lr. Bir vasiyet brakmtr. Haitiye baktm haritada bir kutup
kadar uzak lke. Haiti Cumhurbakan 1996 da ldnde
vasiyeti alr. Vasiyetinde mezar tana yazlmas iin bir metin
brakmtr. Haiti Cumhurbakannn bugn mezar tanda yazan

1
J ean-Bertrand Aristide
imizden Biri ATATRK

- 3 -
hitabeyi sizlere okumak istiyorum. Diyorki Btn mrm boyunca Trkiyenin lideri
Mustafa Kemal ATATRK anlam ve uygulam olmaktan dolay mutlu ldm






Peki yllar bir ey deitirir mi? Hayr. 2000 ylnda
bizim medyann kard bir bilgi var, ABD Bakan milenyum
mesajn veriyor. Mesajn bir yerinde aynen unlar syler;
Bugn milenyumun hi phe yoktur ki tek devlet adam
Mustafa Kemal ATATRKtr. nk o yln deil asrn
lideri olabilmeyi baarm tek liderdir. 2000 de ABD
Bakanna ite bu gerei de ifade ettirebilen bir Mustafa Kemal var. Asker Mustafa
Kemalin, Devlet adam Mustafa Kemalin ok dnda bir Mustafa Kemal.
2003 de bir ey deiti mi?, 2004? Hayr. 2004 de bir konferans veriyorum birden
bir hanmefendi ayaa frlad. Dediki Ben Norveliyim ve u anda Norvete ok sk
kullandmz bir deyim var, bu deyimin anlamn anladm dedi. Hanmefendi nedir o
deyim dedim. Norveede ATATRK gibi dnmek deyimi var. ok sk
kullanrz bu deyimi nerelerde kullanrsnz dediimde Hani bir problem veririz
z diye o da tembellik eder zmez. Deriz ki ona bu problemin mutlaka zm
var. Birde ATATRK gibi dn. O gn otelime geldim televizyonu atm o kadar ok
kiiye bir de ATATRK gibi dn dediimi hatrlyorumki galiba Norveeden ok bizim
dilimizin bu deyime fazlasyla ihtiyac var diye dnmeden de edemedim.
Bir ngiliz gazeteci ATATRKle bir rportaj yapar. Rportajn Amerikan Byk
Ktphanesinden bulup getirttim ve bir yerinde Mustafa Kemale yle sorar gazeteci;
Birlemi Milletlere ye olmay dnyor musunuz? Mustafa Kemalin cevab
aynen yle :
artlarmz koyarz. Kabullerine bal. Biz mracaat etmeyiz ye olmak
iin. Eer davet gelirse dnrz. Evet, Birlemi Milletler sadece Trkiyeyi davet
edebilmek iin yasasn deitirir ve ilk davet edilen lke olur Mustafa Kemalin lkesi,
Trkiyesi Birlemi Milletlere. Sanyorum ondan feyz alacamz ok ey var aslnda
Mustafa Kemalden. Ama bu arada 2005de daha yeni iki gn nce yabanc gazeteyi
okuyorum. Srmanet byk puntolarla u bal atm Bu gn Ortadouya
dzinelerle ATATRK lazm. dedim yazara ATATRK hi tanmyor herhalde.
Dzineye hi gerek yok tek bir tanesi de yeterdi aslnda.
rnek vermeye devam edersem inann konferans byle biter. Filipinlerden ine
kadar o kadar ok rnek varki. Ama grdk 1925de 1938de 1996da 2000de 2005de
her lkeden, her cinsten, her statden insann zlemle, sevgiyle, saygyla arad ama
bizim olan bir Mustafa Kemalden bahsediyoruz. Bu gn Trkiyenin en byk sorunu
nedir? dersem cevap olarak kulama gelenler unlar; ekonomi diyorsunuz isizlik
diyorsunuz. Ama bence Trkiyenin ok nemli bir problemi var o problemi zersek
Trkiye ekonomiyi de zer Trkiye isizlii de zer. Evet Trkiyede lider yetitirme
sorunu var.
Lider deyince de nedense hep siyasi lider anlyoruz ben ondan bahsetmiyorum,
benim lider dediim ok kapsaml bir kavram. Yoksa iersindeki tek bir terimdir siyasi
lider veya sosyal lider. Ama lider dediim zaman ben asrn lideri dnya liderinden
bahsediyorum. te byle liderlere ihtiyacmz var. Ben imdi soracam size u anda
karmda pek ok gen arkadam oturuyor. Bunlardan bir tanesinin bir ka dnem
sonrasnn Cumhurbakan, Genelkurmay Bakan yada Babakan, Maliye Bakan yada
imizden Biri ATATRK

- 4 -
evinin anne babas olmadn bana iddia edebilir misiniz? Belki sizsiniz, ama bilinizki
ite bugn sizlerle paylaacam konu asrn lideri, dnya lideri yada lider olmann kk
srlarn ATATRKle sizinle paylaacam.
lk srrmz; ATATRK tamam arkadam ben topraklarnz kurtardm askeri bir
dehaym deyip yerine ekilmemi hemen asker elbisesini kartp sivil elbisesini giymi
ve inanrmsnz snrlarn hangi snrn lideri ise o snrlarn ierisinde ne var ise ama ne
var ise tandan toprana hepsinin ama hepsinin sorumluluunu omuzlarnda
hissetmitir de onun iin Mustafa Kemal bugn dnya lideridir. Nasl m ?
ATATRK alarken tarih ok ender tespit etmitir. 25 yllk aratrmacym, 7
tespitim oldu. lki anakkalede topu atmz balad srada dkt gzyadr, bir
dieri ise hepimizin bildii bir hikaye ama ben yine de anlatacam. O gnn Ankaras
kurak, orak bir ky. ankayadan meclise gelirken yol zerinde sadece ama sadece bir
tek ide aac varm. ATATRK o ide aacnn nnden geilerinde arabasn
durdururmu, inermi ve o ide aacna selam verirmi. Aman demiler paam ne
yapyorsunuz byle?, Eee o demi yediim meyvenin, sndm glgenin,
soluduum havann bir neferi. En az dier neferler kadar bunun da selama hakk
var. Yani niye aryorsunuz? der gibiymi. Ve bir gn yannda bulunan arkadana
te bu benim... derken bide bakyor aa yok ortada hemen iniyor Ne yaptnz bu
aaca diyor. Paam diyorlar yolu geniletmek iin mecburduk kestik o aac. Yahu
diyor bitek bana soraydnz bu aac kurtaracak bir yolu mutlaka bulurdum diyor.
Daha fazla dayanamyor, arabasna biniyor, ofrnn ve arkadann gz nnde
hngr hngr alamaya balyor. Bir tek ide aac iin mi dersiniz? Hayr. ok zor
artlarda kurtard bu topraklarda yetien bir canldr ve lideri olduu iin de bu
topraklarn da o ide aacnn da sorumluluu Mustafa Kemalin omuzlarndadrda onun
iin.
Galiba imdi anlatacam inanlmaz projeyi de o gn dnmeye balad. Hani
Bir daha byle bir eyle karlaabilirsem nasl mdahale edebilirim diye. ok deil
doa katliam, en kolay yaptmz katliam.
Yl 1930 ATATRK Yalova kkne doru kmakta.
Bir de bakar bir bahvan koca bir nar aacn kesmek
zeredir. Yahu der sen hayatnda hi byle bir aa
yetidirdinmiki? Kesmeye muktedir gryorsun kendini
ve niye ? der. Bahvan derki; Paam nar aacnn
kkleri kkn temelini kaldrd, yapraklar da kkn
pencerelerine mdahale ediyor. Ya kk kaybedeceiz
ya aac keseceiz. Onun iin de kusura bakmayn ama
biz aac kesiyoruz. Bir an dnr; Hayr gerekirse
kk aatan uzaklatrrz der. Derlerki bu gn Mustafa
Kemal bir ho. Ne demek kk tutupta aatan
uzaklatrmak? Ama inanrmsnz mhendis deil, mimar
deil, ziraat deil ama ne yapar biliyormusunuz?
stanbuldaki kpr altndaki tramvay raylarn Yalovaya
tatr. Kk hi ykmadan olduu gibi tutarak kendisi de
kazma krek temelini kazar ve kkn altna tramvay raylarn
deyerek kk aatan 4 metre 80 santim kenara ekerek
hala Cumhuriyetimiz gibi ayakta durmakta olan nar aacnn
kurtuluunu temin eder.
2

Yl 1930. Dnya evre lafn ne zaman etmeye
balad? 1980 den sonra. 1980 den nce, 1930 ylnda dnyaya somut bir evre dersi
vermektedir Mustafa Kemal aslnda. Ama, biraz ac parantezlerim olacak bu
konferansmda. lk ac parantezimi ATATRK kimdir belgesiyle amtm, ikinci ac
parantezim burada olacak. Hadi gelin 5 Mart 1996 ya gidelim yani gnmze yakn bir

2
http://www.evkultur.com/evler/evler/ataturkevleri/arsiv3/arsiv3.htm
imizden Biri ATATRK

- 5 -
gn. ATATRK ve Trk kadn konulu tiyatrolu konferansm 25 genle sunuyorum. 25
genle birlikte prova yaptk, yorulduk, oturduk, televizyonu atk. ikinci haber olarak 6
dakika mddetle ve 5 kere grnt zumlanmak zere nemli bir haber verildi
televizyonda. Haberi aynen aktaryorum, diyordi ki Amerika da eski bir nl bir mzikhal
hi yklmadan dnyada ilk kez uygulanan bir yntemle raylar zerinde iki metre kenara
ekilerek yerine yeni bir binann yapld haberiydi. Dnyada ilk kez laf da be kere
edildi. genlerden biri kalkt bana ne dedi biliyor musunuz? Ya retmenim biz tarihe
pek bir daldk. Bakn el alem neler yapyor? Teknik, medeniyet biraz da onlara baksak
diyince arivimde 1930da ATATRKn bu ii yaparken ekilmi resimleri, raylar
zerindeki ekilen resimleri gsterdim kendilerine ve dedim ki u anda ne
syleyeceksiniz bana?. Bir gen kalkt ne dedi biliyor musunuz? Ya retmenim su
bizde mi? Biz bu konuyu ilk defa sizden duyuyoruz, sizden gryoruz bu resimleri. Ama
o haberi bugn milyonlarca Trk genci izledi ve oturdular 25 gen, bu haberi veren
televizyona bir faks ektiler. Faksta aynen u yazyordu kinci haber olarak 6 dakika
mddetle ama be kez u resimleri gstermek suretiyle bu arada da mutlak suretle
mesaj iletin dediler Bu gn 1996, Amerika ekiyor raylar zerinde iki metre, yerine yeni
bir bina yapyor, 1930 ATATRK ekiyor 4 metre 80 santim, bir aa kurtarmak iin bu
mesaj da ok iyi verin dediler. Yl 1996 idi. Yl 2005 hibir televizyonda izlediniz mi?
zlemediniz.
Ya hocam siz bize bir tek nar aac ve ide aac anlattnz bunlar
ATATRKn hayatnda tek tek rnekler olabilir. Hadi gelin Stzne gidelim, hani u
Ankara yaknlarndaki, o zaman iin 80 tane st aacnn olduu yere. Stzne
ATATRK hep dinlenmek iin gelirmi. Bir geldiinde galiba dndn sesli olarak
aktarm; Ah ! burda bi kulbem olsayd keke. Ya paam istediin bir kulbe
olsun hemen yaparz uraya demiler. Buradaki aalara ne olacak peki. Paam
burdakiler st aac; gnlsz aatr. Skeriz baka bir yere dikeriz, mutlaka
tutar demiler. Bir an durur, Bir tek artla kabul ederim der. Burda yetecek kadar
st aacn kendi ellerimle skeceim, kendi ellerimle dikeceim, nce
tuttuklarn greceim, sonra kulbe yapmna izin vereceim. Yani bugn betonu
yeile tercih eden zihniyete bence en gzel rnek tekil eder bu. Ne yapar biliyor
musunuz? Trkiye Cumhuriyetinin Cumhurbakan Mustafa Kemal ATATRK makamn
ankayadan Stzne tatr hasrlar zerine. Kabullerini orda yapar, imzalarn orda
atar, adrda kalr ama st aacn sker, kendi elleriyle diker, tuttuklarn grr, ondan
sonra bugn ok kck ama verdii mesaj olaanst byk olan bu Stzndeki
kk ATATRK kulbesinin yaplmasna izin verir.
25 yllk aratrmacym. Benim elimde 130 belge var bizzat evre hareketine
bedenen katldna dair. Sade bende 130 belge, kim bilir ka belge var. Keke diyorum,
keke bu belgeler, baz gnler bizi okullar da bu kulbeye gtrpte burada anlatlsayd.
sanyorum bugn betonu yeile tercih eden hibir belediye bakan yetimezdi.
te bu anlamda sahneye imdi Tahsin OKANu davet edelim. Tahsin
COKAN o zamann gen bir ziraat mhendisi. Gel Tahsin seni bir yere gtreceim
fikrini almak istiyorum diyor. Giderler, gsterdii yere bakar Tahsin Bey. Bataklk,
sivrisinek salgn, hayvan lelerinin olduu berbat bir arazidir. Ya paam hayrola der.
Atatrk, Buraya btn masraf cebimden olmak zere bir orman iftlii yapmak
istiyorum der. Ya paam burann slah ya sizin paranz tketir ya da zamannz,
neden bu kadar mmbit topraklar varken gelip de buray tercih ettiniz? der.
ATATRKn cevab ATATRKedir. Derki Ben en
zor olan yapaymda siz arkamdan kolaylar nasl olsa
yaparsnz. Ne bilsin ki en kolaylar bile abuk
ykabildiimizi ama, bu aradaTahsin OKAN Paam
burda hibir ey yetimez, pek uramayn der. Ama
dinleyen kim. Derki Tahsin buraya ziraatileri getir ve
incele bana resmi bir yaz getir burasyla ilgili. Biraz
sonra Tahsin COKAN ok mutlu, kendi dedii kt,
zerinde Burada hibirey yetimezyazl, altnda da
imizden Biri ATATRK

- 6 -
ziraatilerin imzasnn olduu bir belgeyi Mustafa Kemalin nne koyar. ATATRK biraz
mtebbessim okur bu yazy. Kaleme alr, bu kadn yanna aynen unlar yazar
BURASI VATAN TOPRAIDIR, KADERNE TERK EDEMEYZ. Etmez de. Ayn
Sakarya savunmas gibi akasya savunmasn ele alr, am ve kknar oraya 30 Austos
olarak tamamlar ve hi unutmayacamz bir gn, ltfen hi unutmayn, tarihte atladk bu
gn, 25 Mays 1933. Ne yapar biliyor musunuz? Hani 5 Haziranlarda kutladmz bir
gn var, evre gn deil mi? evre gn ne zaman kutlanmaya balad? 1980 den
sonra. Peki 25 Mays 1933, ATATRK ne yapt? lk evre gn kutlamasn yapt. Hem
de bugn okullara soruyorum diyosunuz ki ne yaptnz diye ya aa diktik diyorsunuz ya
p topladk yle falan deil. Btn Ankara halkn bedava trenlerle buraya getirtiyor,
aalar boy vermiler, altnda dinlenmektedirler, havuz yaplmtr, ocuklar
yzmektedirler. Hatta btn masraf cebinden demitir ama kar da almamtr, buraya
bir fabrika yaptrmtr, st rnleri retilmektedir, herkes yamektedir. Herkes ok mutlu
ama en mutlusu Mustafa Kemal ATATRK.
Nebizade diye bir arkada var, Nebizadenin kafa ok kark. Yahu paam
senden baka bir tek kii burada bir aa yetieceine inanmad. Peki sen nasl
anladn burda orman olacan? der. Gel Nebizade gel, imdi anlataym sana.
Hani Tahsin OKANn burda birey yetimez dedii gnn akam tebdili
kyafetle ankayadan katm, burdaki kyllere geldim. Kyller beni tanmadlar.
Kyllere, aalar dedim burda aa yetiip yetimeyeceini bana en kolay yoldan
nasl ispat edersiniz dedim. Al dediler, bana bir testi su verdiler, bir de kazma
krek. Kaz oray iki gn sonra gel biz sana ne olacan syleriz dediler. Ah o iki
gn ankayada nasl geti bir Allah bilir bir de ben. ki gn sonra gittim testiyi
kardm, testinin iinde su bitmiti, kyllere uzattm. Dediler ki bana aa testide
su kalmam, toprak su emiyor, bakma bunun stnn kurak olduuna, biraz
ura burda ne ekersen biersin. Ve hani Tahsin COKANn o raporu bana
getirdii gn ben oktan projeye balam epey de ilerlemitim diyecektir.
Dnya lideri olmak yle kolay deil biliyor musunuz. Hani ATATRKe kimdi en
ok kar kan, evet Tahsin COKANd. Onu da ATATRK buraya mdr tayin eder.
Evet lider olmak hakikaten kolay i deil. Bu arada biz bu 130 belgeye hi almamz.
almadmzn en ac rneini Trkiye yaad zaten. Neydi o rnek 17 Austos
depremi. Evet deprem bir kaderdir ama kader olmann tesinde dolgu alan kt, dolgu
binalar kt. Oysa 1930dan beri bize ltfen tabiatla oynamayn, tek bir aala bile
oynamayn diye bize rnek olan bir liderimiz varken yaadk bu acy.
Bizler iyi deerlendirmemiiz onun evre hareketini
ama bakn dnya ne gzel deerlendirmi hareketini. Ben size
bu bilgileri vermek iin 1919 dan baladm ve bugne kadar
kan btn gazete ve dergileri taryorum. Taramam srasnda
28 Temmuz 1933 gnn Cumhuriyet gazetesinde bir haber
okudum. nanlmaz bir haberdi. Hani bir iek alyoruz, krmz
renkte, hediye gtryoruz ve adna da ATATRK iei
diyoruz. O ATATRK ieinin adn biz koyduk
zannediyorduk ama bakn gazeteyi aynen okuyorum. Gazete
haberi u Chicago zel, geenlerde Vanderbit niversitesi
profesrlerinden doktor Kirk Landn laboratuarlarnda muhtelif
ameliyeler neticesinde krmz renkte yeni bir iek elde
edilmitir Profesr bu yeni iee isim ararken yannda duran
ama Tarsus Kolejinde ATATRKle tanm, ondaki tabiat
bilgi ve ilgisine hayran olan bir dier profesr bu iee
ATATRK isminin verilmesini nermitir. Ve bu neri dnya nebatat dairesine iletilmi ve
ATATRKn yapt almalarn anlatld toplantda oy birliiyle kabul edilmitir. Yani
dnyadaki her lkede bu iek Gazi ATATRK adyla retiliyor ve satlyor.
Peki baka bir lider varm diye aratrdm bir iee adn veren, baka hibir lider
yok. nk tabiatyla bu kadar btnleebilen bir lideri dnya tarihi yazmamtr. Diyorki
Mustafa Kemal evre hareketi dnda eer lider olacaksanz eer lider olmaya
imizden Biri ATATRK

- 7 -
kalktysanz ki iinizde renci arkadalar var mutlaka snf bakanlar vardr eer snf
bakan olacaksan bu bir liderliktir snrn nedir? snftr snfn ierisindeki tek bir tebeir
tanesi tek bir sra tek arkadann problemiyle ilgilenemeyeceksen o liderlii kabul
etmeyeceksin demektedir Mustafa Kemal.
Peki ikinci srrmz ne? kinci Srrmz; dnya tarihi sadece bir sfat Mustafa
Kemale vermitir. Baka dnyada hibir liderin alamad bir sfattr bu hangi sfat m?
Ne dersiniz? Evet Baretmen diyen var aranzda, hogrl evet biliyorum hepsi
gnlnzden geen sfatlar ATATRKn ama soruyorum sizlere bir insan doumundan
lmne kadar ya bir askerdir, ya bir devlet adamdr ya evrecidir ya tiyatrocudur ya
sanatdr ya arkeologdur bir eydir. Ama bunlarn hepsi birden olabilen dnyadaki tek
lider Mustafa Kemal ATATRK olduu iin dnyada kltr antropolou sfat
verilebilen tek lider Mustafa Kemaldir.
Kltr Antropolou nedir ne deildir uzun uzun banz artmayacam. Hadi
gelin 5 Mays 1935, Ahlatlbele gidelim. Ahlatlbel Ankara yaknlarndaki kazlarn
balad yer biliyorsunuz. Btn arkeoloji kazlarnn yaplma emrini veren Mustafa
Kemal, mzelerin alma emrini veren de Mustafa Kemal. Ama bugnklerde olduu gibi
an, kazn, imza; yle deil. Nasl yetimi inann, 25 yllk aratrmacym hi
anlamadm. Bakyorsunuz Efes kazlar balyor iki kere gidiyor, Konyada Asar kazlar
balyor banda, birde bakyorsunuz Ahlatlbel kazlar balam banda, toprak alyor,
lyor, biiyor. Ya ne yapyor Mustafa Kemal diyorlar. ankayaya gidiyor,
ankayada gn gece hi uyumadan; uyumamak iin alnna slak bezler
koydurmu, birilerini aryor, telefonlar ediyor bir heyecan bir tela. gn sonra
gelin diyor Ahlatlbele gidiyoruz. Hemen geliyor diyorki arkeologlar toplann.
Biliyorsunuz balarnda en byk arkeoloumuz Zbeyir KOAR var. Bu Zbeyir
KOARn bir e bir ansdr. Toplanyor ve diyorki Mustafa Kemal heyecanla; kazdnz
yer yanl, uray kazmanz gerekir. Yabanc arkeologlar el insaf paam, anladk iyi
askersin iyi devlet adamsn ama yani bu ite bizim iimiz niye karyorsun der gibi
aralarnda birka ey oluyor ama emir byk yerden. Balyorlar Mustafa Kemalin
gsterdii yeri kazmaya. Sonu mu? Btn bulgular ordan kacaktr. nat uruna, kendi
ceplerinden der ve kendi dedikleri yeri kazarlar hibir bulguya rastlamycaklardr.
Bunun gn sonras, ATATRK Galip ARCANn yazd Srat Kprs adl piyese
davetlidir. Davetiyede, piyesin banda mutludur biraz sonra sinirlenmeye balar bir
mddet sonra bitince bana Galip ARCAN aarn! der. Galip ARCAN gelince bu
imizden Biri ATATRK

- 8 -
piyesi siz mi yazdnz? der. Evet paam ben yazdm. Hayr, bu bir Bolunun Flor
Doranj adl boldvilinin aynen evirisi, neden bunu belirtmediniz, hakknzda
soruturma atryorum diyecektir. Buna benzer pek ok any da okuyunca ne dedim
biliyormusunuz. Samimi konuacam inann sizlerle. Dedim ki a be Atam boldviline
varncaya kadar ne zaman okursun? ne zaman kafanda tutarsn. Ve o srada ne yaptm
biliyor musunuz? Yirmi yllk aratrmacydm, ATATRKle iddiaya girmek gibi, dedim
senin banda durmadn ilerletmeye almadn bir alan bulmak benim boynumun
borcu olsun.
O srada da Sanat ve ATATRK adl aratrmam yapyorum baktm resimde
Trk tarihinde ilk resim sergisini o ayor, heykelde dinin etkisini kaldryor ama karma
yedinci sanat dal geldi. Ne? Sinema. dedim herhalde burda iddiay kazandm. Hey hat,
ba ynetmen Cezmi AR, barolde Mustafa Kemal, film ekiyorlar. Ve Cezmi Ar Mustafa
Kemale tabi Cumhurbakan ya diyemiyor yle dur byle dur diye dier oyunculara
iddetle baryor. Atatrk Gel Cezmi gel, burda bakomutan sensin, ben bu ii
bilmem. nemli olan iin iyi kmas. Bana da ayn iddet ve hiddetle
baracaksn der. Cezmi AR hayatnn son gnlerinde ben bir daha asla yle bir
oyuncuyla almadm diyecektir.
Yl 1937, Mnir Hayri EGELYLE odalarna ekilirler. ankaya da ne mi
yaparlar? ATATRK bir film senaryosu yazmtr, adn da koymutur; Ben bir nkilap
ocuuyum dur ad. Kendi yazd film senaryosunu Mnir Hayri EGEL ekecektir,
ATATRK oynayacaktr. Ama yl 1937 dir, mr vefa etmemitir. Derim ki haydi filmciler
bulun bu senaryoyu filme ekin pokemondan ok daha faydal olacana ben kesin
gzyle bakyorum.
Bu arada ATATRKn her eyi iyide ben iddiadan vazgetim, tamam dedim.
Kesinlikle iddia falan yok artk, iddiay Mustafa Kemal kazand ama merak ediyorum
nasl yapt diye. Asl sr nerde? O srada en byk lider eletirmeninin sz geldi elime.
Liderleri ok sk eletiren bir eletirmen diyorki ATATRK iin Liderler ierisinde
eletiri acizlii yaadm tek lider Mustafa Kemaldir. nk btn Rnesans,
btn reform, btn aydnlanma a etkinlikleri bir adamn kafasnda toplanm,
bir aa san etkinlikler on ylda baarlm, bu byk bir mucizedir en byk
radikal Mustafa Kemaldir. Bunu biz demiyoruz dnyann en byk lider eletirmeni
diyor.
Peki, tamam laf iyide diyorsunuz ki; laflar karn doyurmuyor. Esas sr nerde ok
merak ediyorum. On ylda bir bakyorsunuz kara tahtann banda harf retiyor, bir
bakyorsunuz apka giyiyor, bir bakyorsunuz tiyatro eseri oynatyor, yok efendim
arkeolojik kazlara gidiyor, tren raylarnn genleme hesabn yapyor, Ankaradaki
caddelerin ne kadar mesafede olaca konusunda ehirleme planlar yapyor, E on
ylda bunlarn hepsi peki nasl? Ben esas srr nerde buldum biliyor musunuz? Onun bir
sznde. Ama bu bence, ve dedim ki bu sz okuyunca keke u karga kovalamasn
kafalarmza yerletireceklerine u szn yerletirselerdi herhalde Trkiye ok farkl
biyerde olurdu u anda. ATATRK diyor ki ocukluumda elime geen iki kurutan
birini eer kitaplara vermeseydim bu gn yapabildiim ilerin hibirini
yapamazdm. Esas sr bence burada. ocukluunda eline geen iki kurutan birini
kitaplara verdii iin 35 yanda general, 40 yanda bakomutan, 42 yanda
cumhurbakan, 46 yanda dnyada pek ok reformist var ama hi biri dile
dokunabilmeyi cesaret edememitir; dile dokunabilen tek reformist Mustafa Kemaldir.
te bunu yapabilen ve 53 yanda nutku yazan gen olarak tarihimize geecektir
Mustafa Kemal.
Okumayla, ama nasl okuma biliyor musunuz? Bildiimiz gibi bir okuma deil. Sizi
1914 Anafartalara gtryorum. Anafartalarda savan bir dinlenme yerinde adrnza
gelirsiniz postallar karr rahata dinlenmek istersiniz. yle bir ey yok. Macar
Trkolou Nemetin, Fransz Trkolou Devinin Trkoloji albmleri duruyormu. Ayor
onlar okuyor Mustafa Kemal. Diyorlar ki niye bunlar okuma gerei duyuyorsun verdii
cevaba bakn. onlara diyor ki Savatan sonra bu dilin deime ihtiyac var onu
imizden Biri ATATRK

- 9 -
tespite alyorum. Yl 1914, gelelim 1916ya. Bitlis cephesi komutan Mustafa Kemal
Bitlis cephesinde kmekte olan bir cepheyi kurtaryor ve adrna geliyor, yaveri zzettin
ALILAR aryor ve eline bir not veriyor. Notta ne yazyor biliyor musunuz?
Savatan sonra ilk iimiz Trk kadnna serbestisini vermek, onu erkeinin
yannda eit haklara sahip klmak. Yl 1916, Trk kadnn deil ad, deil kimlii, hibir
eysi yok. Sokaa kma hakk olmayan bir Trk kadn. Peki sizce tam savan en
hararetli zamannda neden Trk kadn geldi Mustafa Kemalin aklna. Ha, Kurtulu
Savanda grdmz kadn manzaras, deil ATATRK, dnyay artan bir
manzaradr. lkelerin savalar olmutur ama topyekn sava rnei ilk defa Kurtulu
Savanda grlmektedir.
Atatrk bu savata Aye Hatunu tanmtr. Aye Hatunu hepimiz tanyoruz.
Bilmeyen var m iinizde? Onun yapabildiini acaba hangi lkenin kadn yapabilir? Ya
da zamanmzda hangi kadn yapabilir? Benim bir kzm bir olum var inann bu kadar
aratrmacym dnyorum. Biliyorsunuz sekiz aylk kz kucanda omuzunda mermi
ve cepheye cephane gtryor. Sekiz aylk kz dinler mi dman, alamaya balyor. Ve
bu srada lmesi falan problem deil Hatunun, ama dman eer onlar fark ederse ok
kstl olan cephane cepheye gidemeyecek, btn dncesi o Aye Hatunun. Ve bu
arada ocuunu gsne yaslar, dman biraz ge gider, indirdii zaman kendi elleriyle
ocuunu ehit ettiini grecektir Aye Hatun yada dier adyla Tayyibe Hatun. Peki ne
yapar? ocuunu koyar zerini bayrakla rter ve aynen unlar sylemitir. Kafile
bakan komutanmz aktaryor bunu. Sen yzlerce binlerce yl sonra doacak Trk
ocuklar iin ehit oldun (yani urada oturan bizler iin ehit olan) bu benim iinde
senin iinde bir ereftir. Yeterki vatan saolsun diyor, omuzuna alyor cephanesini
ve yola koyuluyor. Hanmefendiler iinizde anne olanlar var. Ltfen bir an iin dnn,
ocuunuzu gz nne getirin. El bebek gl bebek bytyoruz, gznn iine
bakyoruz, tercih yapn sizden sonraki kuak m? ocuunuz mu? te bu Aye yada
dier adyla Tayyibe Hatunu tand Mustafa Kemal.
Kurtulu Savanda Ktahya srtlar, -30
o
C, -40
o
C. Ve 75-80 yalarnda bir nine.
Gerisini gelin kafile komutan Mustafa Necatiden dinleyelim. Mustafa Necati neyi grr?
Btn yorgan battaniye ne varsa cephanenin stne rtm kendisi pazen elbiseyle.
Aynen unlar syler nine kar sepeliyor hava ok souk bari u yorgan alsan
srtna dediinde ald cevap dokunma ona, o millet maldr, nem kapmasn. Ben
bir lrm ama onunla binler doacak binler. hayr olum hayr hi myorum,
souu hi duymuyorum ki. Dman bu topraklara girdi gireli benim iim yanyor
iim a oul diyen bir nineyi tand Mustafa Kemal.
Albay Hulusi ATAn kafilesinde olan gen bir kadnmz hastadr ve cephane
tarken yere dmtr, lmek zeredir. Hulusi ATAK sorar bacm bana adn syle
seni tarihe yazdracam dediinde ald cevap adm ne yapacaksn a oul yaz
benim adm Anadolu cevabndaki admn ne nemi var nemli olan lkemin ad ve
gururu dn keke, keke uygarlk savamzda ayn iddetiyle srebilseydi bugn.
zerinde ATATRK yazl kapsl inann, inann hi mbalaa etmiyorum ilk uzaya
frlatan lke mutlaka ama mutlaka biz olurduk.
Evet bu savata ATATRK dnyaya tek geen Zekiye Hanm tand. Zekiye
Hanm ne yapt biliyor musunuz? Dnyaya ilk ve tek geen kadnmzdr. 10 Aralk 1919
retmen okulu bahesine 3000 kadn toplam, dedim herhalde sfrlar fazla
okuyorum. Hayr 3000 kadn, yapmcs, dinleyicisi, konumacs. Kadn olan dnyada ilk
mitingdir bu, onun iin dnyaya ilk gemitir. Peki Zekiye Hanm nasl toplamtr, cep
telefonu yok faks yok, hibir ara yok. Hadi bunlar oldu farz edelim. Kadnn sokaa
kma hakk yokken 3000 kadn nasl organize oldu dersiniz? Evet bunu incelediimde
inanlmaz bir hem hayranlk hem de znt duydum neden biliyor musunuz?
Cep telefonunuz var, faksmz var. Pek ok kulbn, pek ok dernein davetlisi olarak
gidiyorum. Hanmlar 50 kii geldi mi aman diyorlar bu gn ok kalabalz. 3000
kadndan bahsediyorum ama projesinin adn da sylemek istiyorum Zekiye Hanmn
MUTFAK PROJES, inanlmaz bir proje. Daha sonra bir yerde tekrar geecek bu proje.
imizden Biri ATATRK

- 10 -
ATATRK Zekiye Hanm, Nakiye Hanm tand bu savata. ATATRK Melek
RETi tand, Atatrtk ukfe Nihali tand ve ATATRK ekmek piirerek askere
gtren ama bu dmanlar tarafndan tespit edilip askerimizin yerini renmek iin ok
ikence gren ama sylemedii iin ekmek piirdii frna atlarak yaklan Nazife Kadn
tand bu savata. Bu savata ATATRK Tacclcalala hanm tand ATATRK
stemenlerimizi, binba hanmlarmz tand, bu savata Tugeneral rtbesi verilmesi
ngrlen 8 yandaki, evet yanl duymadnz 8 yandaki Nezahat kzmz tand. te
Nezahat kzmzn yannda ehit olan bir erimizin cebinden kan bir mektubunda
annesine yle yazm anne Nezahatle babasnn arasndaki konumay duyaydn
benim burada niye olduumu anlardn demi ve bu arada yle yazm biz Mehmetik
Nezahate Trklerin Jean dArc diyoruz demi. Bu bana ac geldi. Ben Jean dArc
ortaokuldan beri tanyordum ama Nezahati ancak bu aratrmam da tandm. Bunun
acsn da o mektupla birlikte yaam oldum. Bu kadnlarmz ben ATATRK ve Trk
Kadn konulu konferansmda anlattm iin burada sadece adlarn anmadan
geemeyeceimi grdm.
Bu arada ATATRK okumu da yazmaya da vakit bulabilmi. Evet bizler iin bir
geometri kitab yazm. gen, a, dikdrtgen gibi ve 48 tane geometri teriminin isim
babas bu yazd kitapla bizzat Mustafa Kemaldir. yi ki de yazm ekenar gen
demek iin mselleseyi bilmemne bilmemne... demek gerekir. nann bu kadar eyi
aklmda tutuyorum, bir onu tutamadm. yi ki yazmsn dedim. Bu arada ATATRK her
sektre el att dedim ya, basn sektrne de el atyor ve bir gazete karyor. Ad
Mimber, 52 say km gazetesi, ve bu gazeteleri okuduum zaman bu Mustafa
Kemalin gazetesi dedim. Sansr kelimesi ilk defa bu gazetede yer almtr. Bu arada
keke btn Trk genlerimiz bu gazeteleri okuyabilseydi diye dnmeden de
edemedim. ok moral bulurlard nk.
Bu arada ok gzel iirler yazm. lk iiri 1908 anl Ordu dergisinde
yaynlanm. Keke vaktimiz olsa da iirlerinden de aktarabilseydim. Bu arada nutku
yazm, tiyatro eserleri yazm, sinema senaryolar yazm, yazm yazm. Peki
okumu yazmta sadece gnnn problemlerine mi are bulmu Mustafa Kemal?
Sadece gnn m kurtarm acaba? Hadi gelin esas nemli olan da bu, buna bir
bakalm m ne dersiniz?
te gnmzde 25 yllk aratrmaclm sonunda size bir itirafta bulunmak
istiyorum, diyorum ki ATATRK inann, bugn sanyorum 7 ubat 2005, bu gn ok net
grm, hadi grmekle kalsa iyi, birde bu gn kullanacamz kadar gncel geerli ve
zmsel nerileri de yazarak brakm bir lider. Syleyin bana hangi lkede var byle
bir lider. Diyeceksiniz ki laf brak bize somut rnek gster. te ilk rneimiz; dedinizki
demin Trkiyedeki sorunlar sorduumda size, dediniz ki nemli olan sorunlarn bir
tanesi de ekonomik sorun. Peki Amerikann en nl ekonomistlerinden birisi olan Mr.
Jhons bize unu neriyor, diyor ki ekonomiyle savata bir tek ATATRK rnek
alsn yeter Trkiye.
ATATRKn ekonomi ile de ilgili ne grleri var acaba, ve bunun zerine
oturdum, Maliye arivine indim, Maliye arivini incelememde ATATRKn ekonomide
en nem verdii ey ne biliyor musunuz? Trk parasnn deerini korumak. Peki, 1919a
baktm Trk paras Sterlin karsnda, o zaman dolar yok, Sterlin karsnda 605 kuru.
Ha bir sava yapld, lke ykld tekrar yapld. Peki 1938de ka kuru biliyor musunuz?
19 sene sonra inanlmaz bir ey, 616 kuru. Buna gerekten inanmaya imkan yok. Peki
dedim ki herhalde yanl okudum banknot art hacmine baktm, banknot art hacmi
1919dan 1938 son drt ayna kadar, son drt ay ilgilenemiyor salndan dolay, son
drt ayna kadar 19 sene sadece %8, bu ok byk bir baar. Peki son drt ayda ne
oldu diye baktm, glyorsunuz tahmin ettiniz mi? %15. 19 senede %8. Bari lmn
bekleseymiiz, ama ite problem bir takm yerlerde sanyorum.
Bu arada bir ariv belgesi daha aktarmak istiyorum size. 5 Aralk 1927 tarih. 5
Aralk 1927de bir Trk Liras verdiimiz zaman 2 dolar alabiliyormuuz karlnda.
Eer bizim nesil vazifemizi yapaydk size kar, bugn 20 milyon liralk banknotu
imizden Biri ATATRK

- 11 -
gtrecektiniz, karlnda 40 milyon dolar alacaktnz bizim nesil vazifesini yapayd.
Ama diyorum ki ltfen genler ltfen, ilerde maliye bakan olabilirsiniz, ilerde babakan
olabilirsiniz, ilerde aile kurabilirsiniz o da bir ekonomik sektrdr ve ekonomiye yn
vereceksiniz. Bizim yaptmz, size ektirdiimiz skntlar ekmemeniz iin ltfen
ekonomik grleriyle ATATRK mutlaka incelemenizi tavsiye ediyorum.
Bu arada biliyorsunuz 1929 da ok byk ama ok byk bir ey var. Ekonomik
kriz var. Btn dnyay sarsm ekonomik kriz. Peki soruyorum size sarslmayan bir lke
syleyin. Trkiye tabi ki. Peki 1929da btn dnya buhran yayor en gelimi lkeler
bile. Hadi etkilenmedin de, rakamlara bakn kii bana den milli gelir %51,2 artyor.
Eksilmeye almz da artma kelimesi garip geliyor bize. Enflasyon ne kadar? % -1.2,
bunlar resmi rakamlar.
Peki ikinci rnek, gnmze rnek;1996 ngilterede bir seim yaplr. Meclisteki
kadn millet vekili says seimden nce 13, seimden sonra birden 123 olur. Hiii derler
kim yapt bu baary, Leslie Abdela diye bir hanmefendi. Leslie Abdelay tm lkeler
arr, ya bize de ret metodunu da bizde kadn fazla sokalm meclise derler. Leslie
Abdelay Trkiye de arr. ileye gelir, dolar alr anlatmak iin. Ve ite szlerinin zeti
ngiliz kadn bu baary ATATRKe dant. Yani ben Trkiye ye tereciye tere
satmaya geldim. Peki Leslie Abdelann uygulad projenin adn biliyor musunuz?
Mutfak Projesi peki yle yazyor urada; 1919 dan beri biz Trk kadn ve
ATATRKn peindeyiz merak ediyorum iki kadn milletvekilinizde benim
peimde niye acaba diye de ironi yapm burada. Bu arada eer biz bu metodu
uygulasaymz Trkiyede sanyorum Trk erkekleri u anda meclise nasl girebiliriz
diye aray iinde olacakt, hi phe yok buna.
Peki bu arada dnyaya o kadar ok ilk hediye etmiiz ki bunlardan bir tanesi de
niformal ve rtbeli kadn asker ilk defa bizim ordumuzda, bizden dnya ordular rnek
alyor. Kurtulu Savanda rtbe alan kadn askerlerimiz; Binba Aye ALTUNTA,
stemen Emine VARDARLI, stemen Fatma MEK. Ama dnya tarihine tek geen
bir stemenimiz var; 700 erkek 43 kadndan oluan bir mfrezenin reiseliine bizzat
ATATRK tarafndan atanm, stemen Kara Fatma. Evet dnyadaki ilk mfreze
reisesi kadn nvann tar Kara Fatma. Ben geenlerde Erzuruma davetliyim, Erzurum
niversitesi rektrmz davet etti uakla gittim. ndim uaktan off ayam belim melim
dedim, bir an aklma geldi, biliyorsunuz Kara Fatma Erzurumlu; Erzurumu 13 kadnla
mdafaa ediyor, atna atlyor Bursaya kadar geliyor, Bursann Kurtuluuna da tank
oluyor. Ben uakla zor gittiim yere, nmde yemeim, arkamda suyum, scack, ama
bu kadnn yapt! Ha o zaman sanyorum u andaki Trk kadn asla ve asla yoruldum
demeye hakk yok, eer Kara Fatmalar eer erife baclar tansayd.
Evet anlyorum bu hanmlarmz tanmadan nce bir ey yaptm zannediyordum.
u anda hibir ey yapmadma kaniyim. Bu arada Kara Fatmann savata yaptklarn,
dedim ya Bursaya kadar gelmi, olunu ehit vermi, kznn parmaklar zmit
muharebesinde kesilmi, sadece sava anlatmak iin bir konferans gerekir Kara
Fatmann. Ama Tamim gazetesini okuyorum, Tamim gazetesini okurken Kara Fatmayla
yaplm bir rportaj okudum, inanlmazd. Gazeteci soruyor diyorki; ok fakirsin ok
ok ihtiyacn var paraya neden stemenlik maa sana balanan maa kzlaya
baladn diyor. Verdii cevap tarihi bir cevap aynen yle:
Ben Kurtulu Savanda yaptklarm bir menfaat ve kar karlnda
yapmadma inandm iin en son vatani vazifem olarak mam Kzlaya
balyorum diyecektir. Bu bana neyi hatrlatt biliyor musunuz? ATATRKe bir
gazeteci sorar; neden mal ve mlknz milletinize baladnz diye. ATATRKn
verdii cevab aynen aktaryorum:
Mal ve mlk bana arlk yapyor, onlar asl sahibi olan milletime
balamaktan ferahlk duyuyorum. Zenginlikten ne kar asl zenginlik insann
manevi ahsiyetinde olmaldr. diye cevaplayacaktr. Ne gzel deil mi en son
kademeden en tabana kadar, kadnndan erkeine kadar hepsi ayn sylemde ama
almadmz gibi ayn eylemdeler ne diyelim sa olsunlar, varolsunlar.
imizden Biri ATATRK

- 12 -
Dileyelim sizin nesle, gen nesle, hortumcular soyguncular deil, Kara Fatmalar,
Mustafa Kemaller rnek olsunlar. Tabi Kara Fatmann rnek olabilmesi iinde bir okuma
kitabmzda hi olmazsa bir okuma paras olarak Kara Fatmann olmas lazm ki rnek
alabilesiniz. Bu arada ATATRKn u sz ok houma gider diyorki; Gemii ne
kadar ok unutursak gelecei korumak o kadar zor olur. Biz Kara Fatmalar
mutlaka hatrlamalyz sanyorum.
Bu arada bir kadnmz daha vermek istiyorum, Melek Hanm. Hain katliamn
hepiniz hatrlyorsunuz, 535 Trk hunharca katledilmitir. Hepsi ldne gre nerden
biliyorsun hunharca katledildiini? air Melek hanm diye anlrm Hainde.
ahadetinden sonra kolunun altndan bir boha kyor, bohay ayorlar, 18 ktalk bir
destan yazm. O anda grdklerini kaleme alm. Mektupu Hseyin nasl vahetle
ldrld, komu kz Hatice nasl vahetle ldrld hepsini kaleme ald bir destan.
Bana ne demi biliyormusunuz inallah okuna. Ben 45 yamda bunu okuyabildim en
sonuna da bizden sonrakiler neler ektiimizi bileler diye yazyorum demi son iki
ktay sizlere okuyorum
Meydan kazan kurdular
Tm bebeklerimizi kaynattlar
Gn grmedik analar
Sng ile oynattlar
Kundaklar verdiler
Kanl kundak yu dediler
Bebelerimizi kaynattlar kaynattlar
Kuzu eti diye hepimize zorla yedirdiler
Evet biz burada kolay bulunmuyoruz, bu koltuklarda kolay oturmuyoruz. Evet
bakyorum ok buruldunuz, ok zldnz ama liderlik dedik biraz da glmseyelim mi?
Lider dedik, ATATRKn resimlerine bakyorum hepsi ask suratl hepsi ciddi.
Lider olmak iin byle mi olmak gerekiyor, acaba ATATRK hi mi glmemi, hi mi
espri yapmam? Hadi gelin Antalyaya gidelim. Antalya yolunda mola verir kulana bir
trk gelir Ya bu trky ok sevdim bulun getirin bu trky syleyeni der.
kck bir oban gelir. Derki Sesin ok gzel bana da bir trk okurmusun. Balar
oban demirciler demir dver tun olur diye. bitince ATATRK dalmtr bis bis der.
oban byle bakar. Olum der bis der ok beendik tekrarla anlamna gelir. Hi
nazlanmaz gene ayn trky okumaya balar. ATATRK trk bitince cebinden bir
harlk karr uzatr. oban hemen alr harl, kuana kor, elini uzatr ATATRKe
bis bis der. Bu espri ATATRKn ok houna gittii iin ok nl bir sanatmzn
yetimesi salanacaktr.
ATATRKn hayatta en holanmad ey dalkavukluk, ama yemek masasnda
hi holanmyor. Karsndaki adam da ATATRKe sen Trklerin ahsn ususun
bususun..., feci dalkavuk. Yourt kasesi adamn nndeymi diyorki Atatrk;u yourt
kasesini bana uzatr msnz. Adam yourt kasesi uzatacak, el insaf ayaa kalkyor,
nn ilikliyor, tam yourt kasesini alacak parmaklar iine giriyor. Ah... diyorlar
...adama takt ATATRK, bir de zaten sinirlenmi durumda, bir de ok titiz bu konuda,
imdi bir frtna kopacak. adam perian, ah paam vah paam derken Ya niye bu
kadar zldnz demin yourt yiyecektim imdi cack yemi olurum. Evet, bu
espriyle 25 yln sonunda ATATRKn mthi espritel olduunu kefettim ve yeni
hazrladm konferansmn konusu ne biliyormusunuz? ESPRLERYLE ATATRK.
Bugn onu hazrlyorum, 6-7 ay sonra bitecek inallah sizlerle buluacaz. O
konferansta ok gleceiz ama inann ok da dneceiz.
Bir gazetecide Atatrke sorar size de diktatr diyorlar ne dersiniz. Atatrk yle
bir bakar, Eer ben diktatr olsaydm hanmefendi bu soruyu sorduktan sonra siz
asla canl kalamazdnz diyecektir. Peki diktatr m Mustafa Kemal bakalm.
zmir kurtuldu, ok tatl bir yorgunluk, Ankaraya hareket edecekler. Trene binerler
kompartmana ekilirler. Ertesi gn kompartman alar yaveri, aar yorgun, bitkin,
imizden Biri ATATRK

- 13 -
kravatn ykamaktadr Atatrk. Yaveri ya paam bu ne hal hi uyumadnz herhalde
niye bylesiniz der. Ya ocuk kompartmanma yastkla battaniye koymay
unutmuunuz. Kolumu yastk yaptm ard setremi yastk yaptm dm bende
uyumadm kalktm der. Yaveri; aman paam! Birimize haber vereydiniz hemen size
bir yastkla battaniye getirirdik der. Ve bir lke kurtarmaktan dnen komutan sylyor
bunlar tarihi bir cevap derki Ge farkettim hepiniz en az benim kadar yorgundunuz.
Hibirinize kyamadm. nemli olan benim uyumam deil milletimin rahat
uyumas. Var m byle bir ey! Bu insana diktatr demeye kimin dili varabilir.
Ayaklarnn altna Yunan bayra serildiinde bayrak bir ulusun onurudur diye basmayp
kaldrtan bir insann kendi milletinin inancn ineyebileceini dnmek ancak onuru ve
erefi olmayan kiilerin ii olabilir diye dnmeden de edemiyorum.
Bu arada iimizde ok deerli retim grevlilerimiz ve retmen arkadalarmz
var. Onlar iin de ok zel bir ansn anlatacam. stanbul niversitesinin al treni.
ok mtevaz bir salon, tahta iskemleler, ortaya ATATRKn oturmas iin krmz
renkte ssl muhteem bir koltuk konmu. Profesrlerle birlikte geliyor, buyurun diyorlar.
Bir koltua bakyor dnyor profesrlere, aynen unlar sylyor; Sizlerden renecek
o kadar ok eyim olduuna gre bu koltuk sadece sizlere layktr diyor. En
kdemli profesr o koltua oturtuyor ve kendisi tahta iskemlede program sonuna kadar
izliyor. Evet yani kendince hak etmedii hibir koltua oturmayan bir Mustafa Kemali
gryoruz orada. Dnya lideri olmak sanyorum bu evet .
Bu arada stanbul ve Ankara illerinden birisine ATATRK adnn verilmesi iin bir
kanun nergesi veriliyor meclise. ya stanbula ATATRK diyorduk ya Ankaraya. Bu
nergeyi vereni hemen aryor ve aynen unlar sylyor ;Bir ismin dillerde kalmas
iin ehrin temellerine snmasna gerek yoktur. Bakn bu ehrin ismi stanbul
ama Fatih Sultan Mehmeti hemen hatrlyoruz. Eer ben bir ey yapabildiysem
bunu binalarn tepelerine, ehrin temellerine ismimi yazarak deil milletimin
kalbine yazarak anlmak isterim diyecek, hibir yere adnn verilmesini kabul
etmeyecektir. imdi bakyorum da hortumcunun soyguncunun hepsinin ad bitaraflarda
ey gibi yazyor merak ediyorum nasl oluyor bu diye. Evet, galiba beni braktnz, ben 25
yl kolay deil, beni brakrsanz sabaha kadar buradayz. En iyisi son iki an ama onu en
iyi anlatan anlarla programma son vermek istiyorum;
te ilk renciler evet sizin iin. Bir renci anlatyor, Mahmut SAD. yle
anlatr Mahmut SAD. Yl 1923. stanbul niversitesinde renci olduum sralar. Okul
duvarnda bir ilan gryorum. Avrupaya talebe yollanacaktr. Allah Allah diyorum, lke
ykk dkk yl 1923 Avrupaya talebe! Lks gibi gelen bir ey, ama bir ansm denemek
istedim. 150 kii ierisinde 11 kii seilmiiz. Benim ismimin yanna ATATRK Berlin
niversitesine gitsin diye yazm. Zaman geldi. Sirkeci garndaym, ama kafam yle
kark ki gitsem mi kalsam m, orda beni unutur mu bunlar, para yollarlar m, gurbet
ellerde ne yaparm? Bir an gitmemeye karar verdim, dndm. O srada bir mvezzi
ismimi ard Mahmut SAD, Mahmut SAD, bir telgrafn var telgraf atm aynen
unlar yazyordu sizleri birer kvlcm olarak gnderiyorum alevler olarak geri
dnmelisiniz. Var m byle bir ey? 11 rencinin nerede, ne zaman, ne
dnebileceini hesap edebilen bir lider dnya lideri olmasn da ne olsun. Yl 1923, biz
evimizde bir ocuumuzun huyunu deitiremiyoruz bir huyunu. Tm lkenin huyu
deiiyor. Bunla uraan bir insan yollad 11 renci nerede, ne zaman, ne
dnebileceini hissedebiliyor. Mahmut Sadi devam ediyor gel de imdi gitme, git de
orda alma, dnde bu lke iin cann verme.diyor.
Evet bu gn en byk ikayeti ne Trkiyenin? Beyin g. En iyi beyinlerimizi
kapp gtryorlar ama o ocuklarmz arkalarna baka baka gidiyorlar. Peki diyeceksiniz
ki engellemek o kadar m zormu? Ha o gn 11 renciymi, telgrafm. Bu gn milyon
renci olsun, e-mail bilgisayar var. Yeterki u iki cmleyi ifade edebilecek, onlarn
sorumluluunu alan bir liderleri olsun.
te son anm, Nehire NEHR hanmefendiden; yle anlatr O zamanlar
kadnlarn sanat kimliini yeni yeni kazand dnemler. Benim tiyatroda mezlik
imizden Biri ATATRK

- 14 -
dnemim. Muhsin ERTURUL Darl Bedaiye ba ynetmen olarak atanm. ok titiz
bir insan. Provadan oyuna her ey saat titizlii ile iliyor, perde bir saniye bile ge
almyordu. Provaya ge kalan oyuncu derhal oyundan uzaklatrlyordu. Eee tahmin
edersiniz ki bu durumda Muhsin Erturulunda dman oktu. Bir gece Dolmabaheden
ATATRKn ehir Tiyatrolarna gelecei haber verildi. Ben de karlamak iin hazrdm.
Fakat Paa gecikti. Muhsin Erturul kendisini beklemeden perdeyi saniyesi saniyesine
ap oyunu balatt. ATATRK 4 dakika ge kalmt. Etraftaki dalkavuklar ATATRK
geldiinde Muhsin ERTURULun onu beklemeden perdeyi atn ellerini ovutura
ovutura anlattlar ATATRK Yaaa yle mi Muhsin Erturulla Grrz dedi. Herkes
Muhsin ERTURULun iinin bittiine inanyor, ben mdr olacam sen mdr
olacaksn kavgalar bile balamt. ATATRK piyesin bitiminde Muhsin ERTURULu
ayakta karlad. Deminkileri de yanna ararak aynen unlar syledi. Sizi tebrik
ederim iinizle ilgili ciddiyetiniz lkenin geliimini cidiye aldnz gsterir biz ge
kaldk siz vazifenizi yaptnz eer bir tek benim iin perdeyi amayp oyunu
balatmasaydnz bu dalkavukluktan ileri gitmez ve beni ok zerdi ben herkesin
her sahada iini bu kadar ciddiye almasn istiyorum lke ancak byle ilerler
efendiler demez mi. Etraftakilerin suratlar grlmeye deerdi o srada. Ama ite
liderlik diyorum. imdi bir an gnmze geliyorum, hadi bakalm baba iseniz balatn
program gelmeden. Mmkn m! Ondan sonra artk beenin haritadan bir yer, evet ki
bu insan bir lkenin en byk lideri deil asrn lideri olan bir insan bunu yapyor.
Evet ATATRK ve onunla el ele verenler sayesinde taraf deniz yerin stn
anlataym m? Ltfen pazara gidelim. Yabanc lkelere gittim. Portakal taneyle
jelatinlere saryorlar, kymetli madde, karpuzu dilimle yiyorlar, biz kelek kt m atyoruz,
bir tane daha ayoruz var m byle bir nimet. Ltfen pazara gidelim, yeilin her tonu;
geen bir yabanc konuum var; pazardan gemek zorunda kaldk dedi ki bana
Trklerin zel bir gn herhalde bu gn. Neden dedim? Eee bakt kadn naylon torba
naylon torba yok yle bir dava, byle bir nimet nerde, hangi lkede. Bir tane salatalk, bir
tane domates, biz kilolarla. Ve bana ne dedi biliyor musunuz? Yahu lkeme dnnce ne
isteyeceim biliyor musun. Ne dedim. Trkiyeyi isterim de isterim diye tutturacam
dedi. Bir espriydi ama bir gerek pay da olduu su gtrmez.
Peki yerin altna geelim. Krom, brom , toryum, bor. Tamam gzel ama petroln
zekasna hayranm. Neden mi? Burda kyor, burda kyor, burda kyor ama
Trkiyenin snrn ezberletmiler petrole, bir kilometre girmiyor ieri. Var m byle bir
petrol, yani altmz petrol dolu aslnda. Hadi petrol de geelim, uzaydan ekilen
fotoraflara gre bugn petrolden bir derece zengin maden var, uranyum. Bu gn
dnyadaki, Trkiyede deil dnyadaki eni iyi uranyum rezervi bizim Karadeniz
dalarnda arz endam ediyormu. Ho o bize bakyor biz ona bakyoruz ama Trkiyenin
d borcunun 19 kat deeri olduu tespit edilmi uzaydan ekilen fotoraflara gre.
Yabanc lkelere gittiimde ufack bir tarihi vesika buluyorlar, kere etrafn
eviriyorlar, birde bol para dyorsunuz, byle bakyorsunuz. 15 ayr medeniyeti
barndran 10000 yllk bir tarih var altmzda.
Romanya devlet btesinin te birini nasl kalkndryor? Suni termal tesis
yapm adamlar dnebiliyor musunuz suni. Erzuruma gittim kaynyor, Kozaklya gittim
kaynyor, Bursaya gittim kaynyor, zmir kaynyor. Sadece bizim scak su kaplcamz.
Hakikisi var nk elimizde.
Geen gn Isparta Sleyman Demirel niversitesi beni davet etti rektrlk, oraya
gittim. Beni Davraz diye bir kayak merkezine gtrdler. Kayak merkezinde kayakla
kayyordu herkes Davrazta. Birbuuk saat sonra, Antalya Akdeniz niversitesinde
vereceim konferans iin Antalyaya indim. Millet denizde yzyordu. Var m byle bir
lke syleyin bana. Birbuuk saatlik mesafede. Bursa, Uludaa gidiyorsunuz kayak
kayyorlar, 20 dakikada Mudanyaya gidiyorsunuz denize giriyorlar. Hakikaten yok byle
bir lke. Dnya yuvarlan evirin hepsinin bir araya geldii bir lke syleyin bana, ben
bulamadm. Ya gnei var ya kar var ya denizi var ya da var birinden biri mutlaka.
imizden Biri ATATRK

- 15 -
Peki bu kadar zel ve gzel bir lke bizim elimizdeyken bamz dertten kurtulur
mu? Asla. Dmanmz dnden daha az deil, dnden daha ok. Btn lkelerin gz
bizim lkemizde. Nasl olmasn ki! Galiba bir tek bizim gzmz yok u lkede.
Bu gn bunun iin paralama ve blme giriimlerini yz yllardr uyguluyorlar. Bir
ara siyasi girdiler, sa-sol diye bldler, kapn dediler, yutmadk. Daha sonra etnik
bldler, krt-Trk dediler, kapn dediler, yutmadk. Dinimizi kullandlar, kapanan-
kapanmayan, laik olanolmayan, ATATRK olanolmayan diye drde bee,
tarikatlara blnn dediler ki kolay alalm, yutmadk. Ekonomiyi kullandlar, zengin-fakir
alan-alamayan dediler, gene olmad. Yani taz eski tazyd, habire ulunu deitirdiler.
Oyunun kural buydu ama biz bu oyuna hi gelmedik gelmeye de asla niyetimiz yok.
Yeni ATATRKler yetiiyor ve gelmekte. te bugn bizi kuvvetlendike budanan, dier
trl olduu srece de sulanan bir aa misali grmek gafletinde olan yada baka bir
deyile ayaa kalkmayacak kadar destekle ama yere dmeyecek kadar kstekle
politikas uygulamaya alan tm lkelere, i ve d dmanlarmza kar en gzel
cevab ne zaman vereceiz biliyor musunuz? Onu anmay brakp anlamaya
baladmz zaman. Onu yakamzda tadmz kadar fikir ve eylemlerimizde de
tayabildiimiz zaman. Onu zlediimiz kadar zmsediimiz zaman. Onunla yaran
ama onu am yeni Mustafa Kemalleri yetitirebildiimiz zaman vereceimiz inancyla.
Sizlerden Nakiye Hanm, Kara Fatma, Mustafa Kemal gsterdiin hedefe henz
ulaamam olmaktan dolay zr diliyor ve bu hedefe ulaana dek sakn bizi affetmeyin
diyor ve bir iirle programma son veriyorum.

ATATRK de et art kemik art kand,
nsanst deildi yani ATATRK,
ATATRK de herkes gibi kusurlar olan,
Kk byk ve irkinde olabilirdi,
Ama gzeldi
ATATRK yorgunluk kahvesini bir su banda yudumlamay,
Serhat trklerini, Alaturkay, mesela Safiye Aylay,
Yemeklerden fasulye pilakisini seven,
Miri kelam bir stanbul efendisi.
Ak ve air, mahcup ve rkek,
Ama Karadenizli deil Karadeniz kadar canl,
Adanal deil ama Adanal kadar scak kanl,
Ve bir Aydnl kadar oturakl ve zeybek.
Velhasl bizim mayamzdan bizim kumamzdand Mustafa Kemal.
nsan st deildi ATATRK,
Tam insand.