VOJISLAV VUKOVID I IDEJE SOCIOLISTIKOG REALIZMA

Vojislav Vukovid je rodjen u Pirotu, gdje je zaopoeo kolovanje. Jo kao gimnazijalac

komponovao je prva djela, pa je na savjet M. Milojevida koji je visoko ocjenio mladidev talenat,
poput mnogih naih muziara poao u inostranstvo da stie znanja iz muzike. Studirao je na
Prakom konzervatorijumu kompoziciju i dirigovanje; zavrio je majstosku kolu kompozicije
kod J. Suka i doktorirao muzikologiju na Karlovom univerzitetu kod Z. Nejedlija sa temom
Muzika kao sredstvo propagande. Po povratku u Beograd razvio je iroku aktivnost muzikog
pisca, kompozitora, dirigenta, organizatora muzikog zivota, pedagoga. Aktivno ukljuen u
komunistiki pokret, na poetku rata Vukovid se povlai u ilegalu. Biva otkriven u policijskoj
raciji i ubijen sa suprugom Fani Politeo 1942. god. Za srpsku muziku podjednak znaaj imaju
njegov kompozitorski i muzikoloki rad. Vukovideve kompozicije nastale tokom studija pokazuju
da je on stekavi solidne osnove kompoziciono-tehnikog zanata, tragao za izrazom koji u sebi
nosi elemente starog i novog; klasinih tradicija koje se prepoznaju prvenstvenu u nainu
izgradnje forme, i radikalnih tendencija, bliskih Hindemitu, koje se vide u nainu vajanja
melodijskih linija ekspresionistikog kvaliteta, dominaciji linearnog miljenja i koridenju
atonalnosti. Vukovideva teorijska polazita nalaze se u marksizmu. Poslije disertacije napisao je
Materijalistiku filozofiju umjetnosti, kao i niz studija iz oblasti istorije i estetike muzike (Muziki
portreti, Izbor eseja, Studije, eseji, kritike). Pisao je i etvrttonske kompozicije, danas
izgubljene. Zaotravanje u njegovom jeziku nastupilo je pod uticajem ideja A. Habe, i djela koja
su rezultat ovakvih usmjerenja nastaju u periodu od 1939 god. (Gudaki kvartet 1932, Prva
simfonija 1933, elik se topi za recitatorski hor i kamerni ansambl 1934, Dve pjesme za sopran i
duvaki trio 1938.
Istovremeno se u ovom periodu odvija evolucija Vukovidevih estetikih stavova na novom
realizmu, ije postavke prihvata i primjenjuje na polje muzike 1938-1939. god. Na njegovu
teorijsku misao znatan upliv vre stavovi koji dolaze iz Sovjetskog saveza, ali teorijski zaokret ne
donosi odmah praktina rijeenja u kompozitorskom radu. Pitanje izbora poetike stvaralatva u
novorealistikoj orijentaciji za Vukovida je bilo izuzetno znaajno i sloeno; u njegovo
razrjeenje on ulae svu kreativnost, tako da svojim djelom ukazuje na nekoliko mogudih
rjeenja. Put kojim je iao u vedini svojih dijela poslije 1939 god. bio je na liniji aktuelnih tokova
u razvoju evropske muzike etvrte decenije: jedan vid neoklasicizma u kojem ima elemenata
romantiarske ekspresivnosti. To je stilski prosede simfonijskog prikaza Ozareni put, baleta
ovjek koji je ukrao Sunce, poeme Vesnik bure i Ali Binak, Druge simfonije i herojskog
oratorijuma (1939-42). Ova djela imaju zajedniki sadrinski (literarni) podtekst- sva
predstavljaju proivljenja, neposredna reagovanja na dogaaje dana. Stilski zaokret koji nastupa
pri njegovom tumaenju rijei ima znaenje retardacije, smirenja izraza: atematsko-atonalni stil
ustupa mjesto klasinijim nainima rada s materijalom. Ali retardacija nije znaila krajnje
upropadavanje izraza, kakvo de se sretati u djelima socijalistikog realizma. Ona je po svom
kvalitetu blia savremenim tendencijama u evropskoj muzici. Logika izgradnje oblika poiva na
suprotstavljanju jasno profilisanih kontrastnih tematskih materijala i nihovoj razradi. Melodijski
lukovi tema imaju jasnu klasinu logiku oblikovanja, ritmika komponenta osloboena je
hirovitosti, promjenjivosti pulsacija iz Dveju pjesama, ali jo uvijek odie bogatstom i
matovitodu kombinacija. Posebnu panju Vukovid poklanja vertikalnom momentu, traenju
svjeih zanimljivih harmonskih rijeenja u okvirima slobodne, iroko shvadene tonalnosti.
Orkestracija je guda i funkcionalnija nego u Prvoj simfoniji, slog oivljen polifonim tretmanom
dionica. Ipak, ona jo uvijek predstavlja najslabiji element kompozicione tehnike-istinski
originalnih rjeenja jo uvijek nema. Zbog toga su mnoga od ovih djela ostala vie kao dokument
o nadrealizovanim potencijalima, nego kao zaokruena, vrijedna estetska injenica. O tome
posredno svjedoe uspjele orkestracije kompozitorovih nezavrenih djela raene poslije drugog
svjetskog rata. Sline domete imali su i pokuaji oivljavanja Mokranjevih ideja (horska
minijatura Nadnjeva se i Prva rukovet) koji u Vukovidevom djelu takoe imaju znaenje
retardacije, koju de, naalost srediti socijalistiki realizam. Mogudi put primjene ideja novog
realizma Vukovid je nasludivao i u mogudnosti razvoja slovenske realistike tradicije, ali sam
nije u tom smislu ostavio neki znaajan stvaralaki doprinos (Zavjetanje Modestu Musorgskom
to nije) Kompozitorksa, muzikoloka i organizatorska djelatnost V. Vukovida ostavila je
dalekosean trag u razvoju srpske muzike, uprkos tome to je bila kratkotrajna. U periodu
neposredno po okonenju rata, Vukovideva djelatnost i stvaralatvo su doivjeli drutvena
priznanja, mada ne uvijek i istinsko razumjevanje. Pred savremenom muzikom i estetikom jo
uvijek stoji ozbiljan zadatak kritikog osvjetljavanja Vukovidevog doprinosa razvoju teorijske
misli, koje mora biti osloboeno poslijeratnih shvatanja.