Upravljanje Gradjevinskim Projektima PDF

Petar uranovi
UPRAVLJ ANJ E
GRAEVI NSKI M PROJ EKTI MA

MONOGRAFI J A

Podgorica, 2003.

Prof. dr Petar uranovi, dipl.in.gra.
redovni profesor
Graevinski fakultet Univerziteta Crne Gore, Podgorica

UPRAVLJ ANJ E GRAEVI NSKI M PROJ EKTI MA

Recezenti
Dr ivojin Praevi, dipl. gra. in.,
redovni profesor Graevinskog fakulteta u Beogradu

Dr Goran irovi, dipl. gra. in.
docent Graevinskog fakulteta u Beogradu

I zdava
+

Graevinski fakultet Univerziteta Crne Gore
Podgorica

za izdavaa
Dr Radenko Pejovi, dipl. gra. in.,
redovni profesor Graevinskog fakulteta u Podgorici

Lektor
(upisati)

Tehniki urednik
(upisati)

Grafika obrada
(upisati)

Priprema za tampu
(upisati)

Tira
500 primjeraka

tampa
(upisati)

I SBN_________________

+
Odlukom Nauno-nastavnog vijea Graevinskog fakulteta u Podgorici br.
1374 od 3.10.2003. godine, knjiga je prihvaena kao monografija.

PREDGOVOR

U elji da studentima olakam savladavanje programa iz predmetai Upravljanje projektima,
pripremio sam ovu knjigu. Isto tako, mi je elja da strunjacima iz prakse, tj. naim bivim
studentima pomognem i olakam upravljanje projektima, tj. rjeavanje mnogih znaajnih pitanja iz
domena investicione izgradnje.
Nastojao sam da u knjigu ugradim svoja dugogodinja pozitivna iskustva koja sam stekao
na izgradnji objekata i upravljanju graevinskim Projektima u zemlji i inostranstvu.
Ako ova knjiga ispuni moje elje i nastojanja biu veoma zadovoljan i zahvalan korisnicima
iste.
Ova knjiga je proireno i dopunjeno izdanje skripte iz 1998. godine.
U meuvremenu od 1998. godine dolo je do znaajnih izmjena u zakonskoj regulativi koja
mnogo utie na pojedine segmente upravljanja projektima, pa je tekst prilagoen toj regulativi kako
u terminolokom tako i u sutinskom domenu.
Poglavlje "Primjena raunara u upravljanju projektima" obradila je mr Sneana Rutei na
emu joj zahvaljujem.
Svjestan sam da moda ima izvjesnih nedostataka i propusta, pa u zato sa zahvalnou
prihvatiti sve dobronamjerne primjedbe i sugestije, koje bih ugradio u eventualno novo izdanje ove
knjige.
Koristim priliku da se zahvalim asistentu mr Sneani Rutei, dipl. gra.in., koja je uloila
dosta truda da knjiga bude solidno tehniki obraena.
Srdano se zahvaljujem________________________, za lekturu teksta i
_______________, koji je profeisonalno obradio i pripremio tekst za tampu, dajui doprinos
izgledu knjige.
Posebno elim da se zahvalim recenzentima, Dr ivojinu Praeviu, redovnom profesoru
Graevinskog fakulteta u Beogradu i Dr Goranu iroviu, docentu Graevinskog fakulteta u
Beogradu, na njihovim konstruktivnim sugestijama i preporukama i dragocjenoj podrci.

Podgorica,
_____________, 2003. godine. Autor

i
I ZVOD I Z RECENZI J E

Na osnovu izloenog sadraja ove knjige, koja se sa velikim razlozima moe smatrati za
monografiju, moe se zakljuiti da se u njoj na sveobuhvatan i originalan nain izlae i prikazuje
veoma aktuelna problematika upravljanja projektima i izgradnjom graevinskih objekata.
Zahvaljujui svome dobrom poznavanju teorije organizacije i upravljanja i izvanrednom
viedecenijskom iskustvu na rukovoenju i planiranju izgradnje objekata, izradi i kontroli projektne
dokumentacije (posebno projekata organizacije graenja), pripremi i obradi tenderske
dokumentacije, sprovoenju licitacija, rukovoenju graevinskim preduzeima i poslovnim
udruenjima, upravljanju velikim investicionim projektima u naoj zemlji i inostranstvu, u emu je
uestvovao i kao investitor i kao izvoa, kao i svome znaajnom iskustvu profesora Graevinskog
fakulteta u Podgorici, autor ove knjige je napisao originalno djelo u kojem su na najbolji nain
spojena dostignua teorije i prakse. U njoj nisu izloeni samo tehniko-tehnoloki i organizacioni
aspekti, nego ekonomski i pravni problemi upravljanja projektima i izgradnje objekata. Prikazana su
ne samo naa praksa i iskustva, nego je dat osvrt na svjetsku praksu i preporuke meunarodnih
organizacija i institucija u ovoj oblasti kao to su Meunarodna federacija inenjera konsultanata,
direktive Evropska Zajednice i dr. Ova monografija je pisana sistematino, saeto i jasno sa svim
neophodnim prikazima, podacima, objanjenjima i predlozima. Tekst knjige je ilustrovan mnogim
originalnim emama i dijagramima, koji omoguavaju itaocu bolje razumijevanje i efikasnije
korienje njenog sadraja. Autor se u njoj nije ograniio samo na neposrednu problematiku
upravljanja projektima, to se uglavnom srijee u domaoj i stranoj literaturi, nego je obuhvatio i
materiju koja se odnosi na probleme organizovanja i rukovoenja poslovnim sistemima u
graevinarstvu od gradilita do preduzea i veih poslovnih asocijacija. U ovom domenu je
primijenjen sistemski pristup u kojem se konkretni projekti i poslovne cjeline tretiraju kao upravljivi
sistemi. Zbog svega ovoga ova monografija predstavlja originalno djelo, kojim se upotpunjuje naa
literatura u oblasti upravljanja graevinskim projektima, preduzeima i proizvodnjom. Ona e biti, s
toga, od velike koristi ne samo studentima koji izuavaju ovu problematiku na fakultetima i viim
kolama, nego i svima koji se bave nauno-istraivakim radom u ovoj oblasti, kao i irokom krugu
inenjera i strunjaka drugih specijalnosti koji su ukljueni u veoma sloene i odgovorne poslove
graevinskog menadmenta i upravljanja graevinskim projektima.
Zbog svega ovoga sa velikim zadovoljstvom preporuujemo da se ovo djelo tampa kao
monografija kako bi to prije bilo dostupno strunoj javnosti i svima koji se bave problemima
upravljanjaa graevinskim projektima i proizvodnjom.

Recenzenti:

Dr ivojin Praevi, dipl. gra. in., s.r.
redovni profesor Graevinskog fakulteta u Beogradu

Dr Goran irovi, dipl. gra. in., s.r.
docent Graevinskog fakulteta u Beogradu

ii

SADRAJ
1. UVOD................................................................................................................................................................6
2. DEFI NI CIJ A, SPECI FI NOST I PODJ ELA I NVESTI CIONI H PROJ EKATA..............................................8
2.1 DEFI NI CI J A I NVESTI CI ONI H PROJ EKATA........................................................................................................ 8
2.2 SPECI FI NOST GRAEVI NSKI H PROJ EKATA.................................................................................................... 9
2.3 PODJ ELA GRAEVI NSKI H PROJ EKATA............................................................................................................ 9
2.4 ZNAENJ E POJ EDI NI H I ZRAZA .................................................................................................................... 10
3. UESNI CI U REALI ZACI J I GRAEVI NSKIH PROJ EKATA......................................................................14
4. FAZE I NVESTI CIONI H PROJ EKATA..........................................................................................................17
5. PRI STUP UPRAVLJ ANJ U PROJ EKTI MA....................................................................................................19
5.1 PROJ EKAT KAO KI BERNETI KI SI STEM......................................................................................................... 19
5.2 OBLASTI UPRAVLJ ANJ A............................................................................................................................... 20
6. ULOGA KONSULTANTA U UPRAVLJ ANJ U GRAEVI NSKIM PROJ EKTI MA........................................23
6.1 KONSULTANSKE USLUGE............................................................................................................................. 24
6.2 KONSULTANSKE USLUGE PREMA FI DI C-U................................................................................................... 24
6.2.1 Savjetodavne usluge.......................................................................................................................... 25
6.2.2 Predinvesticione usluge..................................................................................................................... 25
6.2.3 Usluge projektovanja i nadzora kod izgradnje objekata..................................................................... 25
6.2.4 Specijalizovane usluge projektovanja i razvoja.................................................................................. 25
6.2.5 Rukovoenje Projektom..................................................................................................................... 25
6.3 MODELI PRUANJ A KONSULTANSKI H USLUGA.............................................................................................. 26
6.3.1 Konvencionalni model ....................................................................................................................... 26
6.3.2 Sopstveni model................................................................................................................................. 26
6.3.3 Model rukovoenja (upravljanja) Projektom...................................................................................... 27
6.3.4 Model "klju u ruke".......................................................................................................................... 28
7. KONCIPI RANJ E PROJ EKTA........................................................................................................................30
7.1 PRETHODNA STUDI J A OPRAVDANOSTI ......................................................................................................... 31
7.1.1 Uvod.................................................................................................................................................. 33
7.1.2 Opis objekta...................................................................................................................................... 33
7.1.3 Ocjena razvojnih mogunosti investitora........................................................................................... 33
7.1.4 Analiza prodajnog trita................................................................................................................... 33
7.1.5 Grafiki prikaz Projekta.................................................................................................................... 33
7.1.6 Analiza nabavnog trita................................................................................................................... 33
7.1.7 Analiza lokacije i ivotne sredine....................................................................................................... 33
7.1.8 Finansijska analiza............................................................................................................................ 33
7.1.9 Ocjena prethodne studije opravdanosti.............................................................................................. 34
7.1.10 Zakljuak......................................................................................................................................... 34
7.2 STUDI J A OPRAVDANOSTI ............................................................................................................................. 34
7.2.1 Uvod.................................................................................................................................................. 35
7.2.2 Opis objekta sa prikazomidejnog projekta (tehnoloko - tehnika analiza)........................................ 35
7.2.3 Analiza i ocjena razvojnih mogunosti investitora............................................................................. 38
7.2.4 Analiza prodajnog i nabavnog trita................................................................................................ 41
7.2.5 Prostorni i lokacijski aspekti (analiza lokacije).................................................................................. 43
7.2.6 Analiza zatite ivotne sredine i zatite na radu................................................................................. 44
7.2.7 Analiza organizacionih i kadrovskih aspekata................................................................................... 45
iii
7.2.8 Analiza izvodljivosti i dinamika realizacije Projekta..........................................................................45
7.2.9 Ekonomsko - finansijska analiza.........................................................................................................47
7.2.10 Ocjena studije opravdanosti .............................................................................................................54
7.2.11 Zakljuak.........................................................................................................................................54
7.3 REVI ZI J A STUDI J E OPRAVDANOSTI ...............................................................................................................54
7.4 ODLUKA O PRI HVATANJ U STUDI J E OPRAVDANOSTI ........................................................................................55
7.5 OBEZBJ EENJ E FI NANSI J SKI H SREDSTAVA...................................................................................................56
8. DEFI NI SANJ E PROJ EKTA (I ZRADA TEHNI KE DOKUMENTACI J E)................................................... 57
8.1 USLOVI ZA I ZRADU TEHNI KE DOKUMENTACI J E ...........................................................................................58
8.2 OSNOVE ZA I ZRADU TEHNI KE DOKUMENTACI J E ..........................................................................................59
8.2.1 Studija opravdanosti ..........................................................................................................................60
8.2.2 Rjeenje o lokaciji ..............................................................................................................................60
8.2.3 Podloge i podaci ................................................................................................................................61
8.2.4 Projektni zadatak...............................................................................................................................63
8.2.5 Studije i istrage..................................................................................................................................63
8.2.6 Propisi i standardi..............................................................................................................................64
8.3 FAZE TEHNI KE DOKUMENTACI J E ...............................................................................................................64
8.4 SADRAJ TEHNI KE DOKUMENTACI J E..........................................................................................................66
8.4.1 Opta dokumentacija o projektu.........................................................................................................66
8.4.2 Projektni zadatak...............................................................................................................................67
8.4.3 Tekstualna dokumentacija..................................................................................................................67
8.4.4 Prorauni i numerika.........................................................................................................................67
8.4.5 Grafika dokumentacija.....................................................................................................................67
8.4.6 Studije, analize i elaborati..................................................................................................................68
8.5 VRSTE TEHNI KE DOKUMENTACI J E .............................................................................................................68
8.6 TEHNI KA DOKUMENTACI J A ZA PRETHODNE I PRI PREMNE RADOVE ..............................................................72
8.7 USTUPANJ E I ZRADE TEHNI KE DOKUMENTACI J E (I ZBOR PROJ EKTANTA).......................................................72
8.8 IZRADA TEHNI KE DOKUMENTACI J E............................................................................................................75
8.9 STRUNI NADZOR TOKOM PROJ EKTOVANJ A ..................................................................................................77
8.10 KONTROLA TEHNI KE DOKUMENTACI J E.....................................................................................................77
8.11 SAGLASNOST NA TEHNI KU DOKUMENTACI J U.............................................................................................80
8.12 UVANJ E TEHNI KE DOKUMENTACI J E .......................................................................................................81
9. UPRAVLJ ANJ E REALI ZACI J OM I NVESTI CIONOG PROJ EKTA............................................................. 82
9.1 PRI BAVLJ ANJ E DOKAZA O PRAVU SVOJ I NE I LI KORI ENJ A GRAEVI NSKOG ZEMLJ I TA..................................84
9.2 GRAEVI NSKA DOZVOLA..............................................................................................................................85
9.3 USTUPANJ E GRAENJ A OBJ EKTA (I ZBOR I ZVOAA RADOVA)........................................................................86
9.3.1 Ugovorna dokumenta (tender)............................................................................................................86
9.3.2 J avno nadmetanje..............................................................................................................................89
9.3.3 Prikupljanje ponuda...........................................................................................................................92
9.3.4 Neposredna pogodba..........................................................................................................................92
9.3.5 Ustupanje graenja objekta (izbor izvoaa radova) po posebnimnainima......................................92
9.3.6 Ustupanje graenja objekata (izbor izvoaa radova) po Zakonu o javnimnabavkama......................93
9.4 UPRAVLJ ANJ E GRAENJ EM OBJ EKTA...........................................................................................................98
9.4.1 Uvoenje izvoaa radova u posao....................................................................................................98
9.4.2 Izvoenje radova................................................................................................................................99
9.4.3 Struni nadzor tokomgraenja.........................................................................................................101
9.4.4 Kontrola izvoenja radova...............................................................................................................102
9.4.5 Naplata i isplata izvrenih radova....................................................................................................105
9.4.6 Razlike u cijeni (klizna skala)...........................................................................................................106
9.4.7 Rjeavanje sporova..........................................................................................................................110
9.4.8 Dokumentacija na objektu................................................................................................................111
9.4.8.1 Dokumentacija potrebna za poetak graenja............................................................................................112
9.4.8.2 Dokumentacija koja se vodi tokomgraenja..............................................................................................112
iv
9.4.9 Nain voenja dokumentacije...........................................................................................................114
9.4.9.1 Tehno-ekonomski elaborat.........................................................................................................................114
9.4.9.2 Mjeseni operativni plan...........................................................................................................................115
9.4.9.3 Graevinski dnevnik..................................................................................................................................116
9.4.9.4 Graevinska knjiga...................................................................................................................................119
9.4.9.5 Knjiga inspekcije.......................................................................................................................................121
9.4.9.6 Protokol obiljeavanja urbanistike parcele (regulacione i graevinske linije i visinske take) ..................122
9.4.9.7 Protokol o kontroli temeljne jame..............................................................................................................123
9.4.9.8 Protokol o kontroli temelja........................................................................................................................124
9.4.9.9 Protokol o kategorizaciji iskopa................................................................................................................125
9.4.9.10 Protokol o kontroli ankera i obiljeavanju osovina stubova.....................................................................126
9.4.9.11 Protokol o kontroli elinih stubova........................................................................................................127
9.4.9.12 Protokol o kontroli kranskih staza...........................................................................................................128
9.4.9.13 Protokol o kontroli kranskih ina............................................................................................................130
9.4.9.14 Protokol o kontroli gotovosti temelja, noseih i potpornih konstrukcija...................................................131
9.4.9.15 Protokol o kontroli pravca i nivelete podzemnih instalacija.....................................................................131
9.4.9.16 Protokol o kontroli skele.........................................................................................................................132
9.4.9.17 Protokol o kontroli oplate.......................................................................................................................133
9.4.9.18 Protokol o kontroli armature...................................................................................................................134
9.4.9.19 Protokol o kontroli instalacija.................................................................................................................135
9.4.9.20 Protokol o kontroli hidro i termo izolacije...............................................................................................137
9.4.9.21 Elaborat o kontroli kvaliteta...................................................................................................................138
9.4.9.22 Evidencija tehnike dokumentacije...........................................................................................................139
9.4.9.23 Slubene zabiljeke..................................................................................................................................139
9.4.9.24 Zapisnici komisija...................................................................................................................................140
9.4.9.25 Izvjetaji o radu i rezultatima..................................................................................................................141
9.4.9.26 Zahtjevi izvoaa radova.........................................................................................................................142
9.4.9.27 Prepiska..................................................................................................................................................144
9.4.9.28 Opta evidencija dokumentacije...............................................................................................................144
9.4.10 Tehniki pregled.............................................................................................................................144
9.4.10.1 Priprema za tehniki pregled...................................................................................................................145
9.4.10.2 Procedura tehnikog pregleda.................................................................................................................151
9.4.11 Upotrebna dozvola.........................................................................................................................154
9.4.12 Obraun i primopredaja objekta.....................................................................................................154
9.4.13 Garantni rok...................................................................................................................................156
10. UPRAVLJ ANJ E PROBNOM PROI ZVODNJ OM.......................................................................................157
11. ORGANIZACI J A UPRAVLJ ANJ A PROJ EKTI MA....................................................................................159
11.1 MODELI UPRAVLJ ANJ A I RUKOVOENJ A...................................................................................................160
11.1.1 Modeli upravljanja i rukovoenja sa aspekta investitora................................................................160
11.1.2 Modeli upravljanja i rukovoenja sa aspekta izvoaa radova.......................................................163
11.2 PROJ EKTNI TI M.......................................................................................................................................170
12. MODEL ORGANIZOVANJ A GRAEVI NSKOG PREDUZEA................................................................178
12.1 MODEL I NJ EGOVA ORGANI ZACI ONA STRUKTURA ......................................................................................179
12.2 ORGANI ZACI ONA RJ EENJ A .....................................................................................................................182
12.2.1 Organizaciona ema uprave preduzea...........................................................................................182
12.2.2 Organizaciona ema i zadaci tehnikog sektora..............................................................................183
12.2.3 Organizaciona ema i zadaci sektora marketinga...........................................................................191
12.2.4 Organizaciona ema i zadaci finansijskog sektora..........................................................................192
12.2.5 Organizaciona ema i zadaci sektora pravnih, kadrovskih i optih poslova.....................................193
12.3 FUNKCI ONI SANJ E ORGANI ZACI J E.............................................................................................................196
12.3.1 Upravljanje preduzeem.................................................................................................................198
12.3.2 Rukovoenje preduzeem................................................................................................................198
12.3.3 Izvravanje zadataka......................................................................................................................200
12.3.3.1 Ispitivanje trita, obrada ponuda i ugovaranje.......................................................................................201
12.3.3.2 Planiranje izvravanja zadataka..............................................................................................................201
12.3.3.3 Graenje objekta.....................................................................................................................................204
v
13. GRAEVI NSKA REGULATI VA................................................................................................................. 209
13.1 ZAKONSKI PROPI SI ..................................................................................................................................210
13.1.1 Zakon o izgradnji objekata.............................................................................................................210
13.1.2 Zakon o planiranju i ureenju prostora..........................................................................................213
13.1.3 Zakon o graevinskomzemljitu.....................................................................................................213
13.1.4 Zakon o urbanistikoj i graevinskoj inspekciji ..............................................................................213
13.1.5 Zakon obligacionimodnosima........................................................................................................214
13.1.6 Zakon o privrednimdrutvima........................................................................................................214
13.1.7 Zakon o javnimnabavkama............................................................................................................215
13.1.8 Zakon o eksproprijaciji...................................................................................................................215
13.1.9 Zakon o zatiti na radu...................................................................................................................216
13.1.10 Zakon o ivotnoj sredini ...............................................................................................................217
13.1.11 Zakon o zatiti od poara..............................................................................................................217
13.1.12 Zakon o komunalnoj djelatnosti ...................................................................................................217
13.2 PODZAKONSKA AKTA ...............................................................................................................................218
13.3 POSEBNE UZANSE O GRAENJ U................................................................................................................220
13.4 FI DI C-OVI USLOVI UGOVORA..................................................................................................................220
13.5 DI REKTI VA EVROPSKE ZAJ EDNI CE 89/106/EEC.......................................................................................222
13.5.1 Evropske direktive..........................................................................................................................222
13.5.2 Direktiva 89/106/EEC....................................................................................................................222
13.5.3 Neka tumaenja..............................................................................................................................223
13.5.4 Osnovni zahtjevi .............................................................................................................................223
13.5.5 Trite Evropske zajednice i "tree zemlje".....................................................................................224
14. PRI MJ ENA RAUNARA U UPRAVLJ ANJ U PROJ EKTI MA................................................................... 225
14.1 UPRAVLJ ANJ E PROJ EKTI MA I I NFORMACI ONE TEHNOLOGI J E....................................................................225
14.1.1 Programski paket Microsoft Project...............................................................................................226
14.1.2 Programski paket Primavera..........................................................................................................230
LI TERATURA ...................................................................................................................................................... I

6
1. UVOD
Poznato je da je izgradnja investicionih objekata veoma sloen, dugotrajan i mukotrpan posao. Ovo proizilazi
iz injenice: da svaki investicioni objekat ima veliki broj faza, aktivnosti i postupaka; da u njegovoj realizaciji
uestvuje veliki broj organizacija i pojedinaca; da je investiranje u proizvodne objekte veoma rizino; da se
tokom realizacije projekta pojavljuje veliki broj faktora neizvjesnosti i dr.
Zbog svega reenog neophodno je upravljati sa ovim, po mnogo emu specifinim, procesom da bi se
efikasno odvijao.
Najveu odgovornost i rizik snosi investitor, odnosno vlasnik sredstava koja se ulau u realizaciju
investicionog Projekta. Otuda se moe slobodno rei da investitor upravlja sa kompletnim Projektom, a svi
ostali uesnici u njegovoj realizaciji samo u domenu svojih aktivnosti i odgovornosti.
Osnovni cilj upravaljanja je da se obezbijedi realizacija Projekta eljenog obima i kvaliteta, u
planiranom roku i u granicama planiranih finansijskih sredstava.
Radi uspjenog upravljanja Projektom moraju se sagledati svi relevantni faktori koji e imati uticaja na
njegovu uspjenu realizaciju, kao to su:
vrsta, obim i kvalitet proizvodnje, sirovinska baza, trite gotovih proizvoda, odnosno
utvrivanje potrebe za realizaciju ma kog investicionog Projekta;
opravdanost ulaganja finansijskih sredstava;
mogunost i sposobnost investitora da se prihvati realizacije planirane investicije;
mogunost izbora lokacije sa aspekta obezbjeenja adekvatnog prostora, dovoza sirovina,
plasmana gotovih proizvoda, obezbjeenja kadrova i radne snage, obezbjeenja energije i
infrastrukture i uticaja proizvodnje ili postrojenja objekta na okolinu i sl.;
realne mogunosti za obezbjeenje savremene tehnologije;
mogunost i nain realizacije Projekta kroz sve njegove faze;
organizacioni modeli za upravljanje Projektom u svim fazama njegove realizacije;
vremenske komponente realizacije Projekta i sl.
Prouavanjem ovih faktora i detaljnom analizom svih njihovih elementa stvorie se uslovi za
organizovan, ekonomian, pravovremen i kvalitetan rad.
Da bi se to postiglo mora se uspostaviti takav organizacioni model koji e omoguiti da se na najbolji
nain primjene i iskoriste savremene metode planiranja i kontrole uz primjenu najnovijih organizacionih
sredstava i dobro koncipiranih i uraenih organizacionih akata. Ovo zbog toga to blagovremeno predvianje i
planiranje omoguava bolju podjelu zadataka, racionalnu upotrebu i korienje sredstava, bolje korienje
vremena, ekonomino poslovanje i sl.
Znaajno je napomenuti da su sve prisutnije savremene tendencije u realizaciji investicionih Projekata. U
tom smislu primjena najnovijih dostignua nauke, tehnike i tehnologije daju znaajan impuls razvoju
graevinarstva, a samim tim i realizaciji investicionih Projekata. Ona podstiu i stvaraju povoljne uslove za
dalji razvoj i korienje novih informacija, materijala, maina, postrojenja i alata, uz istovremenu primjenu
savremenih metoda i postupaka u organizovanju i upravljanju investicionim Projektima.
Ovakve tendencije uslovaljavaju sve veu podjelu rada i specijalizaciju, to zahtijeva odgovarajuu
koordinaciju koja mora biti usmjerena na kanalisanje aktivnosti i napora izmeu velikog broja uesnika u
materijalizaciji zamisli i rjeenja vezanih za realizaciju investicionog Projekta.

7
Koordinacija predstavlja postojanje organizacione i operativne regulative, koja svojim nainom kreiranja
i rjeavanja problema daleko prevazilazi klasian prilaz rjeavanju problema realizacije investicionih
Projekata.
Posebno, u svim fazama realizacije investicionog Projekta treba voditi rauna o: pravnom sistemu
zemlje u kojoj se realizuje Projekat, poslovnim obiajima, klimatskim i ostalim lokalnim prilikama, drutveno-
ekonomskom sistemu i sl. Ovo zbog toga, jer pojedina rjeenja u domenima ovih prava, prilika i sistema imaju
velikog odraza na ivesticioni Projekat, a samim tim i na investitora i ostale uesnike u njegovoj realizaciji.
Cilj ovog rada je da se sagledaju struktura, obim i sloenost pojednih aktivnosti, odrede njihovi nosioci i
utvrde metode i modeli organizovanja za uspjenu realizaciju investicionog Projekta. Zbog toga su aktivnosti
razmatrane i navoeni njihovi nosioci po tehnolokom slijedu, koji je veoma vaan pri realizaciji investicionog
Projekta.

8
2. DEFI NICIJ A, SPECIFINOST I
PODJ ELA I NVESTI CI ONI H
PROJ EKATA
2.1 Definicija investicionih projekata
Projektomnazivamo svaki poduhvat bez obzira na njegovu veliinu, strukturu, cijenu kotanja, vrijeme i
mjesto realizacije. Osnovno je da je poduhvat, tj. zadatak definisan i da predstavlja odreenu cjelinu ili jasno
razgranien dio te cjeline.
Zavisno od vrste zadatka Projekat
1
moe biti sloen ili manje sloen, moe da traje krae ili due i da
obuhvata jednu ili vie privrednih grana.
Projekat: moe da bude jednokratan ili ponovljiv (tipski), mora biti ciljno usmjeren, treba da predstavlja
odreeni proces, zahtijeva organizaciju za realizaciju zadataka sve dok ne postigne konaan cilj, izloen je
manjem ili veem riziku i sl.
Projekti koji imaju za cilj izgradnju i opremanje graevinskog objekta nazivaju se investicioni ili
graevinski Projekti.
Kada se radi o investicionom Projektu - izgradnji objekta mora se rei da se radi o posebnoj vrsti
poduhvata. Naime, radi se o veoma sloenom i kompleksnom Projektu sa velikim brojem aktivnosti i uesnika
u njegovoj realizaciji. Uz ovo, za svaki investicioni poduhvat moe se rei da je to fiziki, tehniki,
deterministiki, unikatni i jednokratni Projekat.
Projekat je u stvari sistem i to organizacioni sistem. On kao i svi ostali sistemi ima svoju strukturu,
odnosno veliki broj potprojekata, faza, podfaza i aktivnosti, izmeu kojih postoje logike veze.
Potrebno je ukazati da se u svakodnevnom ivotu pod pojmom projekat podrazumijeva tehnika
dokumentacija, to je pogreno. Zato treba ukazati na razliku izmeu projektne i projektantske djelatnosti.
Projektna djelatnost je proces programiranja i realizacije nekog poduhvata u svim oblastima ivota i
rada: razvoj novog proizvoda, izgradnja nove fabrike, izgradnja graevinskog objekta, uvoenje novog
informacionog sistema, zatita ivotne sredine, popis stanovnitva i sl.. Svaki od ovih poduhvata naziva se
Projekat.
Projektantska djelatnost je proces izrade tehnike i ostale dokumentacije: izrada generalnih projekata ili
idejnih rjeenja; idejnih projekata; glavnih projekata; izvoakih projekata i projekata izvedenih objekata
(arhitektura, konstrukcija, vodovod i kanalizacija, termotehnike i elektro instalacije, izrada detalja); izrada
projekata organizacije i tehnologije graenja i dr. Oigledno je da je projektantska djelatnost dio projektne
djelatnosti i predstavlja jednu fazu Projekta.
U daljnjem e biti govora o investicionim,odnosno graevinskim Projektima.

1
U daljem tekstu e se Projekat, kada se misli na poduhvat, pisati velikim poetnim slovom, radi boljeg zapaanja

9
2.2 Specifinost graevinskih projekata
Proces investiranja u graevinske Projekte je veoma kompleksan i sloen poduhvat. Sloenost procesa
proizilazi iz sljedeih specifinosti i injenica:
graevinska proizvodnja se skoro uvijek ostvaruje po narudbi, tj. za poznatog kupca, to
graevinskom preduzeu smanjuje prostor za tipizaciju i standardizaciju i uvoenje savremenih
metoda graenja;
posao se dobija putem licitacija, kojom prilikom pojedini investitori nameu takve uslove koji se
nigdje van graevinarstva ne mogu sresti;
graevinski objekat nakon zavretka ostaje, a ljudi i sredstva se sele, to je kod drugih
proizvodnih oblasti obrnuto;
graevinski objekat je uvijek velikog obima i velike vrijednosti;
graenje objekata ostvaruje se na otvorenom prostoru i pod uticajem odgovarajuih lokalnih
prilika i klimatskih uticaja koji oteavaju rad radnika i znaajno utiu na dimaniku i cijenu
izgradnje objekata;
veliki broj graevinskih objekata gradi se van urbanizovanih sredina, to usloava organizaciju
procesa graenja, oteava uslove rada i uslovljava ivot radnika van porodinog kruga, to sve
skupa ima ozbiljnog odraza na psihu radnika;
pretean broj aktivnosti u pripremi i realizaciji graevinskog objekta ostvaruje se uz uee
velikog broja projektanata, izvoaa, podizvoaa i isporuioca sa razliitim navikama i
metodama rada, to usloava proces koordinacije i upravljanja;
svaki graevinski objekat je unikat, jer njegovu veliinu, oblik, strukturu i druge elemente
diktiraju lokalni i urbanistiki uslovi, investitor i uslovi prikljuenja na infrastrukturu. Ovo
usloava pripremu, projektovanje i graenje objekta i znatno utie na cijenu kotanja;
duina perioda koncipiranja, projektovanja i graenja objekata predstavlja veliki problem kako
sa aspekta investitora tako i sa aspekta izvoaa, jer esto dovodi do zastarijevanja tehnolokog
procesa, prekoraenja trokova (inflatorna kretanja, interkalarne kamate i dr.), gubljenja dobiti,
slabljenja tehnoloke i radne discipline, promjene na tritu nabavke i prodaje i sl.;
izrada tehnike dokumentacije od strane jednog, a graenje od strane drugog izvrioca usloava
posao sa aspekta tehnologije, organizacije i dr.
realizacija velikih Projekata ostvaruje se u etapama, tako da se pojedine etape eksploatiu,
odnosno putaju u upotrebu, dok se druge realizuju;
uspjeh, odnosno neuspjeh, Projekta ima veliki uticaj na ukupni drutveni i privredni razvoj
mjesta ili regiona;
veliki broj Projekata, u fazi realizacije, a naroito u fazi eksploatacije ima veliki uticaj na
ivotnu sredinu.
Zbog svega moemo zakljuiti da graevinski Projekat predstavlja kompleksan poduhvat koji obuhvata
rjeavanje tehnoloko-tehnikih, organizacionih, finansijskih, pravnih, sociolokih i drugih zadataka iji je
krajnji cilj izgradnja i opremanje objekta koji e zadovoljiti sve funkcije koje su mu namijenjene. Pri ovome
uvijek treba voditi rauna o sutinskom cilju investiranja, a to je: odricanje u sadanjosti radi stvaranja boljih
uslova i boljeg ivota u budunosti.
2.3 Podjela graevinskih projekata
Uobiajeno je da se graevinski Projekti dijele na tri osnovne grupe, i to:
Projekti iz oblasti visokogradnje
arhitektonski objekti (stanovanje; drutvene, socijalne i zdravstvene funkcije; nauka i
obrazovanje; sport; turizam; ugostiteljstvo; promet; poljoprivreda i prerada; zanatstvo;
pratee funkcije saobraaja i industrije; telekomunikacije; vodoprivreda i dr.);

10
inenjerski objekti (industrijske, sportske i ostale hale; dimnjaci; silosi; vodotornjevi;
podzemne konstrukcije; potporne i oblone konstrukcije i dr.).
Projekti iz oblasti hidrotehnike
snadbijevanje vodom naselja i industrije;
odvoenje i preiavanje otpadnih voda;
hidromeliracioni sistemi (navodnjavanje i odvodnjavanje);
ureenje rijenih tokova, plovni putevi i pristanita;
brane i akumunalcije i
hidroenergetski objekti.
Projekti iz oblasti saobraaja
putevi;
gradske saobraajnice;
eljeznice;
aerodromi, heliodromi;
mostovi i tuneli.
Pojedini autori optu podjelu Projekata vre na razliite naine, tako . Praevi (58) podjelu Projekata
vri prema:
namjeni ili predmetu na: nauno istraivake, razvojne, projekte istraivanja trita i druge
Projekte;
riziku ostvarenja na: deterministike i stohastike Projekte;
uestalosti na: jednokratne i tipske Projekte.
Ovakva podjela moe se prihvatiti i za graevinske Projekte, jer kod svih imamo definisanu namjenu,
rizik, a posebno uestalost.
2.4 Znaenje pojedinih izraza
Radi to boljeg razumijevanja nije suvino navesti odgovarajui broj izraza koji se najee koristi u procesu
upravljanja Projektima:
"Projekat" je poduhvat koji u ovom radu ozbaava izgradnju graevinskog objekta;
"izgradnja objekta" je skup radnji koji obuhvata: prethodna prouavanja, izradu tehnike
dokumentacije za izgradnju objekta, struni nadzor u toku izrade dokumentacije, kontrolu
tehnike dokumentacije, prethodne radove, pripremne radove za graenje, graenje objekta i
struni nadzor u toku graenja objekta;
"objekat" je prostorna, funkcionalna, konstruktivna, arhitektonska, estetska ili biotehnika
cjelina sa svim instalacijama, postrojenjima i opremom, odnosno same instalacije, postrojenja i
oprema koja se ugrauje u objekat ili samostalno izvodi (zgrade svih vrsta, saobraajni,
vodoprivredni i energetski objekti, unutranja i spoljna mrea i instalacije, objekti komunalne
infastrukture, industrijski, poljoprivredni i drugi privredni objekti, javne zelene povrine, objekti
sporta i rekreacije, groblja, sklonita i dr.);
"pomoni objekat" je objekat koji slui korienju stambenog i drugog objekta, a gradi se na
istoj urbanistikoj parceli (barake, garae, ostave, septike jame, bunari, ograde i sl.);
"graenje objekta" je izvoenje graevinskih i graevinsko-zanatskih radova, ugradnja
instalacija, postrojenja i opreme;
"rekonstrukcija" je izvoenje graevinskih i drugih radova na postojeem objektu, kojima se:
vri nadogradnja, dogradnja, sanacija, zamjena instalacija, ureaja, postrojenja i opreme; utie
na stabilnost i sigurnost objekta; mijenjaju bitni konstruktivni elementi; mijenja tehnoloki
proces; mijenja spoljni izgled koji je odreen uslovima za ureenje prostora, utie na
bezbjednost susjednih objekata, saobraaja i ivotne sredine; mijenja reim voda; mijenjaju
uslovi zatite prirodnog i nepokretnog kulturnog dobra, dobra koje uiva prethodnu zatitu i
zatitu njegove zatiene okoline, osim konzervatorsko-restauratorskih radova; izgrauje novi

11
prostor uz ili na postojei objekat i sa njim ini funkcionalnu ili tehniku cjelinu ili kojima se
mijenja namjena objekta (pretvaranje) i sl.;
"adaptacija" je izvoenje radova na odravanju objekta i radova koji nijesu od uticaja na
stabilnost objekta, odnosno pojedinih njegovih djelova i ne smatraju se graenjem objekta;
"ruenje" objekta je izvoenje radova na ruenju ili demontai graevinskog objekta ili dijela
objekta;
"graevinski proizvodi" su graevinski materijali i iz njih izgraeni graevinski elementi, kao i
drugi proizvodi ili poluproizvodi koji su namijenjeni za trajnu ugradnju u objekte;
"gradilite",znai zemljite, objekat ili ostala mjesta na kojima, ili ispod kojih, ili kroz koja, e
se izvoditi radovi, i sva druga zemljita ili mjesta koja su nuna radi izvrenja radova, kao i sva
ostala mjesta koja budu posebno oznaena da predstavljaju dio gradilita;
"prethodna prouavanja" obuhvataju pripremu i analizu svih tehnikih i ostalih podloga koje
su potrebne za izradu tehnike dokumentacije i organizaciju graenja objekta i izvravanje
prethodnih i pripremnih radova;
"prethodni radovi" su radovi na uklanjanju postojeih objekata, izmjetanju saobraajnica i
instalacija, skretanju vodotokova i drugo, koje je potrebno uraditi da bi se graenje objekta i
izvrenje pripremnih radova moglo nesmetano odvijati;
"pripremni radovi" su radovi koji prethode graenju objekta i odnose se naroito na: graenje i
postavljanje objekata, instalacija, postrojenja i opreme privremenog karaktera za potrebe
izvoenja radova; obezbjeenje prostora za dopremu i smjetaj graevinskog materijala i drugi
radovi kojima se obezbjeuje sigurnost susjednih objekata i obezbjeenje nesmetanog odvijanja
saobraaja i korienja okolnog prostora;
"glavni radovi" su radovi koje treba izvriti da se izgradi objekat prema tehnikoj
dokumentaciji;
"tehnika dokumentacija" je skup pisane, numerike i grafike dokumentacije kojim se
razrauje koncepcija, uslovi i nain graenja objekata;
"faza tehnike dokumentacije" podrazumijeva: generalni projekat ili idejno rjeenje, idejni,
glavni, izvoaki i projekat izvedenog objekta;
"projektovanje" oznaava izradu tehnike i ostale dokumentaicje;
"generalni projekat" ili "idejno rjeenje" je projekat kojim se utvruje generalna koncepcija,
tehnoloko-tehnike i ekonomske karakteristike i opravdanost za izgradnju objekta;
"idejni projekat" je projekat kojim se odreuju: poloaj, kapacitet, arhitektonske, tehnoloke,
tehnike i funkcionalne karakteristike objekta, organizacioni elementi izgradnje objekta,
elementi odravanja objekta, orjentaciona vrijednost objekta i opravdanost za izgradnju objekta;
"glavni projekat" je projekat kojim se utvruju arhitektonsko-graevinske, tehnoloke,
tehnike i eksploatacione karakteristike objekta sa opremom i instalacijama, tehnoloko-
tehnika i organizaciona rjeenja za graenje objekta, vrijednost objekta i uslovi odravanja
objekta.
"izvoaki projekat" je projekat koji sadri razradu svih neophodnih detalja za graenje
objekta prema glavnom projektu;
"projekat izvedenog objekta" je projekat koji prikazuje izvedeno stanje objekta za potrebe
eksploatacije i odravanja objekta;
"projekat odravanja", znai projekat koji e sluiti za odravanje objekta u toku njegove
eksploatacije;
"tehnika kontrola tehnike dokumentacije" je provjera usklaenosti tehnike dokumentacije
sa zakonima i drugim propisima, standardima, tehnikim normativima, pravilima struke i
normama kvaliteta koji se obavezno primjenjuju pri graenju odreene vrste objekta;
"vrste tehnike dokumentacije" podrazumijeva projekte: tehnologije, arhitekture, konstrukcije,
instalacija, opreme, organizacije graenja i sl.;
"ponuda", oznaava odgovor ponuaa na raspisana ugovorna dokumenta;
"ugovor", znai ugovor o projektovanju i/ili graenju zakljuen izmeu investitora i
projektanta i/ili izvoaa radova i obuhvata sve njegove sastavne djelove kojima se utvruju
obaveze i prava ugovornih strana;

12
"ugovorna dokumenta" (tender), oznaavaju dokumenta za podnoenje ponude i ugovaranje
izrade tehnike i ostale dokumentacije i izgradnje objekta;
"ponua" znai preduzee ili drugo pravno lice koje svojom ponudom nudi da izradi tehniku
i ostalu dokumentaciju i/ili izgradi objekat koji je predmet neke ponude;
"ovlaeno lice" je lice koje je ovlaeno za punovano zastupanje, potpisivanje i raspolaganje
sredstvima ponuaa;
"ovlaeni predstavnik ponuaa" je lice kome je ovlaeno lice dalo odgovarajue
ovlaenje;
"podizvoa " (neko ga naziva "kooperant"), znai bilo koje preduzee ili zanatsku radnju
kojima je izvoa radova dao na izvrenje bilo koji dio graevinskih, zanatskih i/ili
instalaterskih radova;
"potprojektant " (neko ga naziva "kooperant"), znai bilo koje preduzee ili biro kome je
projektant povjerio izradu dijela i/ili vrtse tehnike dokumentacije;
"predstavnik investitora", znai lice ovlaeno od strane investitora, da u njegovo ime vodi
poslove na izvrenju ugovora;
"rukovodilac nadzora", znai lice koje je rjeenjem investitora imenovano i ovlaeno da
rukovodi nadzorom (slubom nadzora) tokom graenja objekta;
"nadzorni organ", znai lice koje je rjeenjem investitora imenovano i ovlaeno da vri
nadzor nad izvrenjem odreene vrste radova;
"rukovodilac graenja", znai predstavnik izvoaa radova koji rukovodi graenjem objekta,
a kojeg je izvoa radova postavio rjeenjem u kome mu je odredio ovlaenja;
"dana", znai kalendarskih dana;
"mjeseci", znai kalendarskih mjeseci;
"godina", znai kalendarska godina;
"klju u ruke", znai da je ugovorenom cijenom obuhvaena izrada tehnike i ostale
dokumentacije, izvrenje svih glavnih, prethodnih i pripremnih radova, zatim vikova i
nepredvienih radova i sve eventualne razlike u cijeni (izuzetno), kao i da je iskljuen uticaj
manjkova radova, promijenjenih, nepredvienih i neoekivanih okolnosti i vie sile;
"predraun radova", znai opis radova, jedinicu mjere radova i proizvod orjentacionih koliina
radova i jedininih cijena;
"situacija", oznaava dokument za naplatu i isplatu izvrenih radova i obavljenih poslova;
"ugovorena cijena", znai ukupnu vrijednost iskazanu u ugovoru koja podlijee ili ne podlijee
promjenama pod uslovima ugovora;
"nepredvieni radovi", znae radove koji nijesu predvieni predraunom, a predvieni su
tehnikom i ostalom dokumentacijom, i koje je nuno izvesti radi normalne funkcije objekta;
"naknadni radovi", znae radove koji nijesu predvieni predraunom ni tehnikom i ostalom
dokumentacijom, a investitor trai da se izvedu;
"vikovi radova", znae koliine izvedenih radova vee od koliina predvienih predraunom
radova;
"manjkovi radova", znae koliine izvedenih radova manje od koliina predvienih
predraunom radova;
"mehanizacija", znai postrojenja, maine, aparati i sva sredstva bilo kakve prirode, potrebna
za izvoenje i odravanje radova, ali ne ukljuujui opremu ili druge predmete koji obrazuju dio
glavnih radova;
"oprema", znai maine, ureaji i instalacije koji se ugrauju u objekat kao dio glavnih radova,
ukljuujui i one koje izvoa radova treba samo da isporui (ukoliko takvih ima);
"sertifikat", znai dokument koji je izdao investitor o konanom preuzimanju objekta;
"garancija", znai garanciju uz ponudu ili garanciju za avans, ili garanciju za dobro izvrenje
ugovora ili garanciju za otklanjanje nedostataka u garantnom roku, koje je izdala banka jemac
ponuaa, odnosno izvoaa radova u skladu sa ugovornim dokumentima;
"odobreno", znai odobreno u pismenom obliku ukljuujui i odgovarajuu pismenu potvrdu
ranije datog usmenog odobrenja;

13
"promijenjene okolnosti", znai da su to dogaaji koji se nijesu mogli predvidjeti u vrijeme
izrade ponude, a ije se nastupanje nije moglo izbjei niti njihovo dejstvo otkloniti, a to su:
mjere utvrene zakonima, odlukama i drugim propisima nadlenih organa; promjene cijena
materijala i usluga na tritu; promjene trokova ivota; via sila i sl.;
"nepredviene i neoekivane okolnosti" su pojave nepredvienih i neoekivanih geolokih,
tektonskih, hidrolokih uslova i sline pojave.

14
3. UESNI CI U REALI ZACIJ I
GRAEVI NSKI H PROJ EKATA
Kao to smo rekli, jedna od karakteristika graevinskih Projekata je ta to ima veliki broj uesnika u njegovoj
realizaciji.
Osnovna i uobiajena je podjela na 3 osnovna uesnika:
Investitor (naruilac)
Projektant
Izvoa radova.
Medjutim, injenica je da imamo daleko iri krug uesnika, pa emo sve ostale uesnike uvrstiti u
etvrtu grupu (ostali uesnici).
I nvestitor je preduzee, organizacija ili pojedinac, koje raspolae finansijskim sredstvima (ili ima
mogunost da ih obezbjedi), koja namjerava da uloi u izgradnju nekog investicionog objekta. On je, znai,
vlasnik i korisnik budueg objekta. Investitor moe preuzeti funkcije upravljanja Projektom ili samo neke od
njih (npr. nadzor i sl.).
Projektant je preduzee, koje izrauje investicionu, tehniku i ostalu dokumentaciju, a moe vriti
tehniku kontrolu, projektantski nadzor, struni nadzor, pruati strune i konsultantske usluge investitoru i
ostalim uesnicima
I zvoa radova je preduzee koje izvodi graevinske, graevinsko-zanatske i instalaterske radove.
Ostali uesnici su sva preduzea, instituti, istraivake i druge organizacije i organi, koji na neposredan
ili posredan nain uestvuju u realizaciji investicionog Projekta. To mogu biti:
Istraivake organizacijekoje se bave istraivanjima za koncipiranje, definisanje ili realizaciju
investicionog Projekta: (geodetske podloge, geologija, geomehanika, hidrologija, seizmologija,
vodoprivreda, zatita ivotne sredine, meteorologija i dr.).
Isporuioci tehnologije su preduzea ili organizacije koje se bave davanjem tehnologije i
tehnolokih rjeenja, strune pomoi, konsultacija; obukom kadrova i sl., za proces proizvodnje
ili usluga.
Isporuioci opreme su preduzea koja izrauju i isporuuju tehnoloku, nestandardnu i
standardnu opremu.
Montaeri opremesu preduzea koja se bave montaom tehnoloke, nestandardne i standardne
opreme.
Podizvoai su preduzea koja su angaovana od ma kog uesnika u realizaciji Projekta za
izvrenje pojedinih radova ili poslova na pojedinim objektima.
Nauno-istraivake organizacije i/ili instituti su organizacije koje se bave istraivanjem
pojedinih problema, ocjenom pojedinih rjeenja, strunom pomou, konsultacijama i sl. za
potrebe pojedinih uesnika.
Konsultanti su preduzea ili pojedinci koji su angaovani od ma kog uesnika u realizaciji
Projekta radi pruanja konsultantskih usluga.
Inspekcijski organi su nadleni drzavni ili optinski organi koji imaju obavezu i pravo da vre
kontrolu nad radom svih uesnika u realizaciji Projekta u skladu sa zakonima, podzakonskim
aktima i odlukama nadlenih organa (graevinska inspekcija, inspekcija rada, vodoprivredna
inspekcija, inspekcija zatite ivotne sredine, protivpoarna inspekcija i dr.).

15
Ostale organizacije su preduzea, organizacije, komisije i sl. koje mogu preuzeti pojedine
funkcije, kao to su: poslovi vrenja tehnike kontrole dokumentacije, strunog nadzora,
tehnikog pregleda, pediterskih usluga, ispitivanja materijala i konstrukcija, i dr.
U FIDIC-u (Meunarodna federacija konsalting inenjera) navode se samo osnovni uesnici u graenju
objekata i to:
"Naruilac" podrazumijeva osobu imenovanu kao takva u Dodatku Tenderu i pravne
nasljednike na koje je Naruilac prenio svoja prava, ali ne (osim u sluaju saglasnosti Izvoaa)
i bilo koja osoba koju je Naruilac opunomoio;
"Izvoa" znai osoba iji je Tender prihvaen od strane Naruioca i pravne nasljednike na koje
je Izvoa prenio svoja prava, ali ne (osim u sluaju saglasnosti Naruioca) i bilo koja osoba
koju je Izvoa opunomoio;
"Predstavnik Naruioca" znai osobu koja je postavljena od strane Naruioca da djeluje kao
Predstavnik Naruioca radi ostvarenja Ugovora i imenovana kao takva u dodatku Tenderu, ili
druga osoba postavljena s vremena na vrijeme od strane Naruioca i o kojoj je kao takvoj
obavijeten Izvoa;
"Predstavnik Izvoaa" znai osoba (ukoliko je ima) imenovana kao takva u Ugovoru ili druga
osoba postavljena s vremena na vrijeme od strane Izvoaa u okviru odredaba Ugovora;
"Podizvoa" znai bilo koju osobu imenovanu u Ugovoru kao podizvoa, proizvoa ili
isporuilac za dio Radova ili bilo koja osoba kojoj je dio Radova dat Podugovorom u skladu sa
odredbama Ugovora i pravni nasljednici na koje je ta osoba prenijela svoja prava, ali ne i bilo
koja osoba koju je Podizvoa opunomoio;
"Odbor za presuivanje u sporu" znai osobu ili osobe imenovane kao takve Ugovorom, ili
druga osoba ili osobe postavljene kao takve s vremena na vrijeme u okviru odredaba Ugovora.
Ovakva podjela na uesnike nije u koliziji sa naom podjelom, jer:
su naom podjelom obuhvaeni svi uesnici u izgradnji, a ne samo u graenju objekta;
pod pojmom "podizvoa" mogu se podrazumijevati svi "ostali uesnici" koji su kod nas
navedeni, to zavisi od vrste ugovora izmeu investitora (naruioca) i izvoaa.
Uobiajena je praksa, a za objekte koji se fnansiraju iz sredstava budeta i fondova (sredstva poreskih
obveznika) obaveza, da se uesnici i izgradnji objekta biraju na ustaljeni, provjereni i propisani nain. U tom
smislu moe se koristiti algoritam kojim je utvren redosled svih aktivnosti (Sl. 1).

16
INVESTITOR I U^ ESNIK
zaklju~ivanje ugovora
INVESTITOR
izrada ugovorne dokumentacije
STRU^ NE SLU@BE
konkurs za izbor u~esnika
STRU^ NE SLU@BE
prijem ponuda
KOMISIJA
otvaranje ponuda
KOMISIJA
vrednovanje ponuda
KOMISIJA
dodjeljivanje poslova
(predlog investitoru)
odluka investitora
realizacija zadataka
stop
da
ne
PONU\ A^ I
izrada ponude
ponovo

Slika 1. Algoritamizbora uesnika u realizaciji investicionog
Projekta
Postupak pri izboru je u principu isti za bilo kog uesnika u realizaciji Projekta. Detaljnije o pripremi
dokumentacije i ukupnoj proceduri izbora bie rijei u poglavljima 8.7 i 9.3.

17
4. FAZE I NVESTI CIONI H PROJ EKATA
Projekat ma kog obima bio, mora proi kroz odreene faze svog nastajanja. Podjela nastajanja Projekta na
faze je nuna iz vie razloga:
postoji tehnoloka zavisnost izmeu aktivnosti u procesu nastajanja Projekta;
nuno je donoenje odreenih upravljakih odluka nakon zavretka pojedinih aktivnosti, kao
uslova za nastavak sa radom na ostalim aktivnostima;
bolja je podjela zadataka, a samim tim i laka kontrola;
moe eventualno da dodje do odustajanja od daljih aktivnosti u sluaju da se, na bazi prethodnih
aktivnosti i eventualnih izmjena ili poremeaja na tritu, utvrdi da nije opravdano da se nastavi
sa radom, ime se mogu utedjeti znatna finansijska sredstva.
Realizacija nekog Projekta, a samim tim i upravljanje, moe da se ostvari kroz etiri faze:
koncipiranje Projekta;
definisanje Projekta;
realizacija investicionog Projekta;
probna proizvodnja.
Iz pobrojanih osnovnih aktivnosti koje treba obaviti u pojedinim fazama, vidljivo je da se izmeu
pojedinih faza ne moe povui jasna granica. Naprotiv, takva granica nije ni poeljna, jer bi to znatno uticalo
na kvalitet svake naredne faze, a posebno na rok zavretka svih faza.
Iskustvo pokazuje da su preklapanja neizbjena i nuna i da sve faze projekta traju od poetka do
konanog cilja, to se vidi iz grafikona na slici 2.

I
N
T
E
Z
I
T
E
T
TRAJANJE
A
B
C
D
P
O
^
E
T
A
K

R
E
D
O
V
N
E

P
R
O
I
Z
V
O
D
N
J
E
KONCIPIRANJE
I FAZA
DEFINISANJE
II FAZA
REALIZACIJA
III FAZA
PROBNA PROIZVODNJA
IV FAZA

Slika 2. Faze investicionog projekta
Iz grafikona (Slika 2.) se vidi da se intenzitet svih aktivnosti u jednom periodu poveava da bi u
odreenom vremenskom periodu dostigao svoj maksimum, a onda veom brzinom od brzine uspona, padao.
Pri tome, primijetne su tri take (A, B, C) i jedna linija presjeka (D). Take presjeka predstavljaju naglo
smanjenje intenziteta aktivnosti prethodne faze i poveanje intenziteta aktivnosti naredne faze. Linija presjeka

18
predstavlja maksimalni intenzitet aktivnosti na uhodavanju proizvodnje i prelazak na redovnu proizvodnju, uz
istovremeni prestanak svih aktivnosti iz tri prethodne faze. To ujedno oznaava i zavretak Projekta.
Svaki uesnik u pojedinim fazama realizacije Projekta ima odreene zadatke. Jedini uesnik koji ima
zadatke u svim fazama je investitor. Znai, moe se rei da investitor upravlja Projektom, a ostali uesnici sa
pojedinim aktivnostima i zadacima u njemu. Zato svi oni za svoje zadatke u okviru podfaza Projekta mogu
napraviti slian grafikon.
Na kraju treba naglasiti da pojedini autori imaju miljenja da treba Projekat dijeliti na vie faza, to je
mogue, jer nigdje i nikada nijesu utvrena pravila o toj podjeli. Rukovodilac Projekta, sa svojim saradnicima,
treba o tome da odlui imajui u vidu specifinosti, sloenost i vrijeme nastajanja Projekata. Pri tome, treba se
starati da se faze i zadaci koje u njima treba izvravati, jasno definiu i lociraju.

19
5. PRI STUP UPRAVLJ ANJ U
PROJ EKTI MA
Savremena koncepcija upravljanja Projektima zahtijeva jedan osmiljen i organizaciono definisan pristup.
Sloenost investicionih Projekata, njihova struktura, veliki broj uesnika, cijena kotanja, rok gradnje, uslovi
izvravanja pojedinih aktivnosti i drugi specifini uslovi koji karakteriu svaki investicioni Projekat iziskuju
programiran rad u cijelom procesu investiranja, tj. od zamisli pa do ostvarivanja konanog cilja.
Veoma vaan element u upravljanju Projektima je osposobljenost investitora. Od sposobnosti investitora
zavisi i kakav e biti izbor izvoaa radova i ostalih uesnika u realizaciji investicionog Projekta, jer svaki
sposobni investitor zna pravilno da procijeni podobnost izvoaa. On zna pravilno da usmjerava sve poslove
po unaprijed utvrenom algoritmu izvravanja pojedinih aktivnosti. To se postie pravilnom raspodjelom
zaduenja, redovnom kontrolom, pravovremenom informacijom i donoenjem odluka. Radi ostvarivanja ovih
zadataka investitoru i svim ostalim uesnicima u realizaciji investicionog Projekta stoji na raspolaganju
savremena raunarska tehnika i brojni programi za upravljanje Projektima.
5.1 Projekat kao kibernetiki sistem
Investicioni Projekat kao kompleksan poduhvat predstavlja jedan sistem. To je upravljivi ili kibernetiki sistem
kod koga ulogu upravljakog podsistema vri projektni tim, a strukturu Projekata, kao dijela sistema kojim se
upravlja, ine radni procesi ili aktivnosti, koje je potrebno izvriti da bi se Projekat realizovao.
Radne procese ili aktivnosti, kao komponente ovog sistema, za ije izvrenje je potreban rad, sredstva,
vrijeme i informacije, koncentrisali smo u etiri faze i to: koncipiranje, definisanje, realizacija i probni rad.
Investicioni Projekat u kibernetikom smislu pripada grupi sistema sa zatvorenim upravljanjem, koji
imaju povratnu spregu. Ulogu povratne sprege, izmeu izlaza upravljanog dijela podsistema i upravljakog
podsistema, vri jedan poseban podsistem informacija, koji mora postojati u svim sistemima Projekta (Slika
3.).
Upravljaki podsistem odreuje ciljeve, politiku, strategiju, organizaciju, donosi odluke, vri
koordinaciju i kontrolu.
Cilj se, u teoriji sistema, definie kao neko stanje sistema koje se eli postii. U konkretnom sluaju cilj
je realizacija nekog investicionog Projekta.
Politika upravljanja je skup pravila i principa, koje usvoji upravljaki podsistem, na osnovu kojih
odluuje i planira akcije. Ona omoguava jedinstveno usmjeravanje akcija pa zbog toga ima sva svojstva
plana.
Plan je skup odreenih aktivnosti, njihovih meuzavisnosti, trajanja istih i potrebnih resursa i sredstava
za njihovo izvravanje.
Strategija je skup pravila u algoritamskom obliku na osnovu kojih se preduzimaju dopunske
upravljake akcije u zavisnosti od stanja u kome se sistem nae u nekom vremenu da bi se postigli neki
podciljevi. Zbog toga ona je podlona stalnim promjenama tokom vremena.

20
Organizovanje predstavlja formulisanje odgovarajue organizacione strukture, veza elemenata
strukture, zadataka koordinacije aktivnosti svih uesnika i organizaciona sredstva potrebna za ostvarenje
projekta.
aktivnosti faze
projekta
koncipiranje
definisanje
realizacija
probni rad
Podsistem
implementacije
projekta
ciljevi
politika
organizovanje
dono{ enje odluka
kontrola
Podsistem
upravljanja
projektom
prikupljanje i
obrada informacija
Podsistem
informacije
okolina
izlaz
Y
ulaz
U

Slika 3. ema upravljanja Projektom
Donoenje odluka je aktivnost upravljakog sistema kojom se razrjeava problem izbora izmeu vie
varijanti. Uslov za donoenje optimalne odluke je postojanje dobre organizacije, kompleksnih, jasnih i
pravovremenih informacija i uspjene koordinacije lanova upravljakog tima.
Koordinacija je usklaivanje u izvravanju aktivnosti, odravanje harmonije i vrenje adaptacije i
smirivanja izmeu uesnika u realizaciji Projekta, to sve skupa zahtijeva stalno komuniciranje izmeu
izvrioca odreenih zadataka.
Kontrola je upravljaka aktivnost koja podrazumijeva utvrivanje odstupanja od planiranih i
projektovanih veliina, analizu uzroka odstupanja i aktiviranje nadlenih organa radi eliminisanja odstupanja.
Aktivnosti kontrole se odnose na kvalitet, koliine, trokove, vrijeme i funkcionisanje organizacije.
Upravljani dio sistema-podsistem implementacije Projekta, prima instrukcije od upravljakog
podsistema i izvrava sve aktivnosti na ostvarivanju Projekata. Aktivnosti ovog podsistema izvrava veliki
broj subjekata-uesnika u ostvarivanju Projekta.
Da bi se uspjeno moglo upravljati sistemom mora da postoji jedinstven informacioni sistem koji ima, tj.
vri ulogu povratne sprege izmeu izlaza podsistema implementacije Projekta i podsistema upravljanja
Projektom (Slika 3). Ovaj sistem ima zadatak da prikuplja, obrauje, uva i distribuira sve podatke i
informacije svim subjektima koji uestvuju u realizaciji Projekta a posebno podsistemu upravljanja Projektom.
Sloenost investicionih Projekata, njihova specifinost, veliki broj uesnika u njegovom ostvarivanju,
duina gradnje i cijena kotanja uslovljavaju da se rjeavanju ovako sloenih upravljakih zadataka prie
algoritamski. To podrazumijeva da se odrede aktivnosti, izvrilac i proces izvravanja.

5.2 Oblasti upravljanja
Na osnovu iskustva i detaljnih istraivanja, a imajui u vidu specifinost i sloenost graevinskog Projekta,
moe se prihvatiti opredjeljenje da su osnovne funkcionalne komponente upravljanja kako slijedi [(37)]:
upravljanje obimom Projekta;
upravljanje vremenom;
upravljanje trokovima;
upravljanje kvalitetom;
upravljanje ugovaranjem;
upravljanje nabavkom;

21
upravljanje ljudskim resursima;
upravljanje komunikacijama;
upravljanje konfliktima;
upravljanje promjenama i
upravljanje rizikom.
Upravljanje obimomProjekta se najefikasnije ostvaruje u fazi koncipiranja, gdje se u osnovi definiu
svi fiziki parametri koji opredjeljuju obim Projekta. Ovo ne znai da se i u narednim fazama ne moe uticati
na obim Projekta, ali sve to se vie pribliavamo kraju taj uticaj je sve manji. Treba imati u vidu da od obima
Projekta zavisi njegov proizvodni ili upotrebni kapacitet, a nakon zavretka Projekta i njegov ekonomski
poloaj, to se posebno odnosi na trokove odravanja i amortizacije. Zbog toga se treba starati da obim
radova, opreme i postrojenja bude optimalno programiran.
Upravljanje vremenomje veoma vana funkcionalna komponenta kojom se uspostavlja, odrava i
obezbjeuje odravanje planiranih rokova izvravanja pojedinih zadataka, a samim tim i roka zavretka
Projekta. U cilju kvalitetnog upravljanja vremenom koriste se savremene metode planiranja, prvenstveno
tehnika mrenog planiranja, savremeni programski paketi i sredstva. Operativnim planiranjem vremena i
preduzimanjem adekvatnih organizaciono-tehnikih mjera obezbjeuje se regulacija planiranog vremena tj.
eliminisanje eventualnih zakanjenja u realizaciji projekta. U postupku upravljanja vremenom uvijek se treba
rukovoditi izrekom "vrijeme je novac".
Upravljanje trokovima obezbjeuje se ostvarivanje planiranih trokova u svim fazama Projekta.
Sprovoenjem adekvatne procedure obezbjeivanja, troenja, praenja, analiziranja, izvjetavanja i kontrole
obezbjeuje se racionalan postupak utroka finansijskih sredstava. Ove aktivnosti administrativno provode
finansijske slube a sutinskih najvie na trokove i njihovo pravilno korienje utiu tehniki organi koji
realizuju Projekat. Zbog toga upravljanje trokovima je jedan od prioritetnih zadataka svih nosioca funkcija
realizacije Projekta.
Upravljanje kvalitetomse mora sprovodditi u svim fazama i svim djelovima Projekta. Upravljanjem se
mora obuhvatiti materijal, oprema, postrojenja, sirovine, rad i dr. Upravljanje se mora sprovoditi u skladu sa
propisima, normativima i standardima. Cilj upravljanja kvalitetom je da se onemogue greke, tj. da se
postignu projektovani kapaciteti i kvalitet i da se minimiziraju gubici materijala, rada, vremena i dr.
Upravljanje ugovaranjemje funkcionalna komponenta kojom se uspostavljaju poslovni odnosi izmeu
investitora i uesnika u realizaciji Projekta. Upravljanje ugovaranjem pretpostavlja kvalitetnu pripremu
(tehnika i ostala dokumentacija, ugovorna dokumenta i dr.), sam proces ugovaranja (poziv, procedure i
potpis ugovora) i praenje realizacije ugovorenih obaveza tokom nastajanja Projekta. Od kvaliteta ugovaranja
umnogome zavisi budui odnos ugovornih strana, a samim tim i uspjenost Projekta. Zbog toga upravljanje
ugovaranjem treba shvatiti kao veoma znaajnu komponentu funkcionisanja cjelokupnog upravljanja
Projektom.
Upravljanje nabavkomje voma vana funkcionalna komponenta kojom se obezbjeuju preduslovi za
uspjenu realizaciju Projekta od strane svih uesnika. Upravljanje nabavkom moraju biti obuhvaeni svi
materijalni resursi kako za graenje, tako i za opremanje Projekta. Upravljanje mora da obezbijedi
odgovarajue procedure koje e garantovati kvalitet, optimalne trokove i planirane rokove. Svi uesnici u
realizaciji Projekta imaju odgovarajue obaveze u procesu upravljanja nabavkama.
Upravljanje ljudskim resursima podrazumijeva usmjeravanje i koordinaciju ljudskih resursa tokom
itavog perioda realizacije Projekta. Prilikom realizacije Projekta nosilac procesa upravljanja ljudskim
resursima je rukovodilac Projekta. Zbog toga njegovom izboru treba posvetiti posebnu panju. Njemu pomau
pomonici koji, svaki u svom domenu, upravlja dijelom ljudskih resursa. Osnovni principi rukovodioca
Projekta treba da su: besprekorno izvravanje zadataka, briga o ljudima, disciplina i drugarstvo, jedinstvenost
upravljakih akcija, eliminisanje nejednakosti meu ljudima i motivacija. Sprovoenjem ovih principa
obezbjeuje se ostvarivanje ciljeva Projekta u okviru kvaliteta, trokova i vremena.
Upravljanje komunikacijama je voma znaajna komponenta sa aspekta cijelog procesa upravljanja
Projektom. Upravljanje se mora vriti u cijelom procesu informisanja tj. kroz proces slanja, prenosa, prijema,
obrade, interpretacije i razmjene informacija, kao i organizovanje i odravanje baze podataka. Informacije
moraju biti pouzdane, jednoznane, blagovremene, dostupne, dovoljne i ekonomine.
Upravljanje konfliktima obuhvata istraivanje i nain rjeavanja konflikta izmeu ljudi. Konflikti
dovode do poremeaja odnosa unutar grupe, ili ire, ime umanjuje njenu kohezionu stranu i slabi mogunost
ostvarenja ciljeva, zadataka i interesa. Zato treba blagovremeno djelovati tj. upravljati konfliktima. Najbolje je

22
upravljanje usmjeriti ka izbjegavanju konflikata, to se postie: razvijanjem dobrih meusobnih odnosa;
eliminisanjem nejednakosti meu ljudima; dobrom i efikasnom organizacijom upravljanja ljudskih resursima i
sl.
Upravljanje promjenama je komponenta koja se bavi predvianjima promjena i njihovim uvoenjem u
Projekat. Promjene su neizbjene kod Projekata ija realizacija dugo traje. Na Projekat mogu uticati razni
dogaaji i mjere koje se mogu, manje ili vie, odraziti na njega. Najee se deavaju tehnoloke, finansijske,
pravne, vojne, politike i dr. Osnovno je da treba upravljati sa promjenama to znai da treba planirati, uvoditi
i pratiti promjene. Posebno je vano analizirati uticaj promjena na ciljeve Projekta. Adekvatno obimu
promjena treba preduzimati mjere kojima e se omoguiti da se osnovni ciljevi Projekta ostvare.
Upravljanje rizikomima za cilj da se: otkriju mogui rizici; procijeni njihov uticaj na Projekat i iznau
naini eliminisanja ili svoenja negativnih uticaja na najmanju moguu mjeru. Rizici su neizbjeni kod
investicioniih Projekata. Oni se mogu manifestovati kroz: tehnologiju, rokove, cijene, elementarne nepogode,
nedostatak resursa, nesrea na poslu, donoenjem zakona i podzakonskih akata i sl. Upravljanje rizikom je
stalan i sloen posao upravljakih struktura. Preventivnim djelovanjem moraju se mogui rizici svesti na
najmanju moguu mjeru. Stalnim praenjem, otkrivanjem i blagovremenim eliminisanjem rizika i/ili njihovih
posledica doprinijee se njihovom svoenju na razumnu mjeru.
U nastavku prilikom obrade pojedinih poglavlja bie vie govora o konkretnim rjeenjima u pogledu
primjene funkcionalnih komponenti upravljanja Projektima.

23
6. ULOGA KONSULTANTA U
UPRAVLJ ANJ U GRAEVINSKIM
PROJ EKTI MA
Konsultant u najirem smislu te rijei je savjetnik. Savjetnik moe biti potreban u svim podrujima ljudskog
rada i djelovanja.
Nae interesovanje za konsultanta ogranieno je na podruje izgradnje objekata, tj realizacije
investicionih Projekata.
Konsultanske usluge se mogu pruiti kao pojedinane, kao grupa usluga ili kompleksna usluga.
Dakle, moe se zakljuiti da su konsultanske usluge one gdje pojedinac, firma ili grupa firmi pruaju
savjetodavne usluge naruiocu radi rjeavanja odreenih tehnikih, ekonomskih, pravnih i drugih pitanja iz
podruja izgradnje objekata. Tu se prvenstveno misli na izbor tehnologije, voenje investicija, prenos znanja,
obuku kadrova, upravljanje cijelim Projektom i dr.
Bitno je shvatiti da konsultanske usluge nijesu fiziko izvravanje bilo kakvih vrsta radova. Temeljna
pravila u obavljanju konsultanskih usluga su:
profesionalnost u poslu i zatita interesa naruioca;
potpuna nezavisnost od druge strane;
primanje naknade za svoj rad iskljuivo od naruioca;
strunost koja mu omoguava da uspjeno obavi zadatak;
profesionalnost u radu.
Konsultant ne smije imati nikakvog finansijskog interesa, van ugovorenih, u izgradnji, proizvodnji ili
nabavci materijala i opreme za Projekat na kojem je angaovan. Na taj nain bie osloboen svih moguih
sukoba interesa koji bi mogli iz toga proizii.
Konsultant prilikom odluivanja o prihvatanju neke konsultanske usluge mora voditi rauna da:
preuzeti posao treba obaviti na visokom profesionalnom i etikom nivou;
tehniko i ostalo znanje, profesionalno iskustvo i sposobnost izvrioca poslova mora u
potpunosti odgovarati potrebama Projekta;
prihod ostvaruje iskljuivo od usluga.
O angaovanju konsultanta odluuje uesnik u izgradnji objekta po sopstvenom opredjeljenju, a u
direktnoj je zavisnosti od njegove strune osposobljenosti.
Prema vodiu Svjetske banke (World Bank) konsultantske inenjerske firme se mogu svrstati u tri
kategorije [(58)] :
a) firma nezavisnih konsultanata;
b) firme koje povezuju funkcije konsultanata sa funkcijom izvoaa, koje su meusobno povezane ili
udruene ili su u vlasnitvu izvoaa;
c) firme koje su u stvari podrunice proizvoaima ili sami proizvoai sa odsjecima za projektovanje
koje nude konsultantske usluge.
Za Svjetsku banku su prihvatljivi kao konsultanti na Projektima koji se finansiraju iz njenih kredita
firme navedene pod a) ako su njihove kvalifikacije odgovarajue. Firme navedene pod b) i c) su prihvatljiva
samo ako se unaprijed saglase da e na Projektu, za koji se angauju, svoju ulogu ograniiti samo na

24
konsultantske usluge i da e sebe i lanove svoje podrunice diskvalifikovati u bilo kom drugom svojstvu na
tom Projektu.
Naravno, svi investitori i finansijeri imaju pravo da propiu nain i kriterijume ne samo za izbor
konsultantske firme ve i za izbor ostalih uesnika u realizaciji graevinskog i ma kog drugog Projekta. Ovo
pravo proistie iz elje investitora i finansijera da se u izgradnju ukljue samo podobni i referentni uesnici
koji garantuju uspjeh Projekta kako po kvalitetu i vremenu realizacije tako i u pogledu ekonomske
racionalnosti.
6.1 Konsultanske usluge
Konsultantske usluge mogu biti sve aktivnosti na upravljanju projektima i kroz sve njegove faze meu kojima
su najznaajnije:
prethodna istraivanja; prouavanja i analize tehnoloko-tehnikih, ekonomskih, urbanisitkih,
energetskih, saobraajnih, geotehnikih, seizmolokih, geodetskih, hidrometeorolokih,
hidrolokih, vodoprivrednih i dr. uslova; uslova zatite od poara i eksplozija; zatite ivotne
sredine i drugih uticaja na izgradnju i korienje objekta;
istrage lokacije za izgradnju objekta i stim u vezi sve istrage, studije i analize;
istraivanja trita u zemlji i inostranstvu;
izrada prethodne studije opravdanosti i studije opravdanosti;
priprema dokumentacije za izbor uesnika u izgradnji objekata (ugovorna dokumenta) i poslovi
na analizi prispjelih ponuda;
prikupljanja uslova za izradu tehnike dokumentacije i saglasnosti na istu;
nadzor nad izradom tehnike dokumentacije;
revizija i tehnika kontrola dokumentacije;
praenje i usklaivanje rada uesnika u izgradnji objekata;
kontrola praenja finansijskih sredstava;
nadzor nad izgradnjom objekta;
strune usluge kod dobijanja graevinske dozvole, tehnikog pregleda objekta i dobijanja
upotrebne dozvole;
struna pomo u postupku konanog obrauna, preliminarne primopredaje i konane
primopredaje objekta;
prikupljanje, inoviranje i obrada podataka i informacija;
nadzor nad funkcionisanjem objekta u fazi probne proizvodnje;
ekonomske i pravne usluge u svim fazama Projekta.
uee u rjeavanju sporova, raznih zahtjeva i sl.
Oigledno je da se konsultanske usluge mogu davati i koristiti u sve etiri faze nastajanja Projekta.
Konsultanske usluge mogu koristiti investitor, izvoa radova i ostali uesnici u izgradnji objekata. Koje
usluge e uesnik u Projektu ponuditi konsultantu u najveoj mjeri zavisi od osposobljenosti uesnika. U
svakom sluaju kod rjeavanja nestandardnih problema treba ukljuiti odgovarajue konsultante ili
konsultantske firme.
6.2 Konsultanske usluge prema FI DI C-u
Prema FIDIC-u (meunarodna federacija konsalting-savjetodavnih inenjera) konsultanske usluge mogu se
podijeliti u pet velikih grupa i to:
savjetodavne usluge;
predinvesticione usluge;
usluge projektovanja i nadzora kod izgradnje objekata;
specijalizovane usluge projektovanja i razvoja;

25
rukovoenje Projektom.
6.2.1 Savjetodavne usluge
Ove usluge obuhvataju davanje savjeta kontinuirano ili za posebne Projekte ili probleme. Tu mogu biti
obuhvaeni savjeti o rukovoenju, proizvodnji, nadzoru, testiranju i kontroli kvaliteta. One mogu obuhvatiti i
takve usluge kao to su nastupi pred sudovima, komisijama, direkcijama ili drugim pravnim tijelima, kako bi
se pruili dokazi ili na drugi nain iznijelo struno miljenje temeljeno na poznavanju inenjeringa, na iskustvu
i prosuivanju, te procjene da bi se ustanovila vrijednost imovine, zgrada, postrojenja, opreme i materijala ili
drugih prirodnih bogatstava i sredstava.
6.2.2 Predinvesticione usluge
Predinvesticione usluge su istraivanja koja normalno prethode donoenju odluka da li da se prie izvoenju
nekog konkretnog Projekta. Te usluge mogu imati kao svoje ciljeve: utvrivanje investicione politike,
odreivanje glavnih karakteristika i izvodljivosti Projekta ili utvrivanje promjena u politici i radu za uspjenu
realizaciju ili funkcionisanje investicionih Projekata.
U okviru ovih usluga podrazumijevaju se svi poslovi na utvrivanju prirodnih bogatstava, istraivanja i
mjerenja i razne alternativne studije razvoja. Isto tako vri se izbor lokacije, razrada konkretnih tehnikih
rjeenja, proraun trokova, ekonomske i finansijske analize potrebne za ocjenu Projekta. Usluge se pruaju i
u domenu rukovoenja, planiranja, regulatorne i marketing politike, sistema voenja poslova, izbora kadrova i
radne snage i dr.
6.2.3 Usluge projektovanja i nadzora kod izgradnje objekata
Ove usluge uglavnom obuhvataju inenjerijski dio Projekta i najee se pruaju kroz etiri faze:
generalni projekti ili idejna rjeenja kroz koja se daju podaci za izradu prethodne studije
opravdanosti;
idejni projekti putem kojih se daju osnovni podaci za izradu studije opravdanosit;
izrada glavnih i izvoakih projekata koji pruaju detaljne podatke o kotanjima i slue za
dobijanje graevinske dozvole, izbor uesnika u graenju i za graenje objekta;
specijalne usluge koje su potrebne za neki Projekat kao to su: rezidentni nadzor tokom
graenja, specijalni pregledi i testiranja, planiranje, kontrola trokova, pomo u fazi probne
proizvodnje i sl.
6.2.4 Specijalizovane usluge projektovanja i razvoja
Ovu vrstu usluga pruaju konsultanti koji su se specijalizovali za izradu inicijalnih projekata za neke radove,
kao to su projekti za procese koji se koriste kod obrade sirovina ili u proizvodnji, za primjenu automatskih
komandi, za projekte montanih zgrada ili opreme. U najveem broju sluajeva ova vrsta usluga izvrava se u
saradnji sa osobljem naruioca posla.
Ponekad se pruaju usluge za razvijanje noviteta i za pomo pri registraciji patenata. Vrlo esto
konsultant ima svoju laboratoriju, a u nekim sluajevima on koristi laboratorijske usluge koje mu pruaju
istraivake i naune organizacije.
6.2.5 Rukovoenje Projektom
Rukovoenje Projektom je definisano kao: "Mobilizacija raznovrsnih izvora i koordinacija njihovih
aktivnosti sa ciljemda se posao koji izvrava svaki pojedinac akumulira u multidiscipliniran timski napor
da se postigne investitorov cilj u okviru dogovornog plana, budeta i kvaliteta" [(71)].
Od tima za rukovoenje Projektom, pored voenja inenjeringa dobavke, izgradnje i primopredaje,
zahtijeva se da se angauje u izvravanju i drugih poslova, kao to su osiguravanje finansiranja Projekta,
odravanje javne svijesti o Projektu i dobijanje dravnih saglasnosti i odobrenja.
U nastavku e detaljnije biti govora o svim pojedinanim uslugama koje su ovdje samo taksativno
nabrojene, to e omoguiti da se stekne potpun uvid u kompleksnost ovih usluga.

26
6.3 Modeli pruanja konsultanskih usluga
Od veoma velikog znaaja je da se investitor prije pristupanja realizaciji Projekta odlui o modelu svog
organizovanja, a u vezi sa tim o potrebi, mogunostima i modelu korienja konsultanskih usluga.
Prema vodiu Ujedinjenih nacija-ekonomska komisija za Evropu, uloga i poloaj konsultanta pri
realizaciji nekog Projekta moe se zasnivati na jednom od etiri sljedea modela:
konvencionalnom modelu;
sopstvenom modelu;
modelu rukovoenja (upravljanja) projektom ili
modelu "klju u ruke".
6.3.1 Konvencionalni model
Kod ovog modela investitor angauje konsultanta radi obavljanja profesionalnih usluga kao to su: izrada
planova, izrada tehnikih specifikacija, izrada ugovorne dokumentacije za izbor uesnika u izgradnji objekta,
analiza pojedinih trokova, uee u pregovorima, zastupanje interesa investitora i sl.
Znai investitor zadrava punu odgovornost za realizaciju Projekta, a konsultant mu slui kao
profesionalni savjetnik ili opunomoeni predstavnik.
Ovaj je veoma esto primjenljiv metod jer ima niz prednosti koje se ogledaju u sledeem:
konsultant nastupa u strunom pogledu potpuno nezavisno i bez ikakvih finansijskih interesa u
izgradnji, proizvodnji ili nabavci materijala, osiguravajui na taj nain u potpunosti slobodu od
bilo kakvih sukoba interesa;
dokumentacija je uglavnom zavrena prije nego to se zakljue ugovori o graenju, te se na taj
nain smanjuje rizik koji se javlja zbog nepredvienih problema u toku napredovanja Projekta;
odgovornosti nezavisnog konsultanta, izvoaa i investitora mogu se jasno utvrditi, doputajui
kontrolu i ravnoteu odnosa izmeu njih u cjelosti;
obim graevinskih radova je tano utvren, ali se dozvoljavaju konkurentnije ponude za
graenje;
uee investitora u razvoju Projekta je fleksibilno;
ovaj metod uglavnom odgovara zakonskim traenjima za javne radove u mnogim zemljama;
finansijska obaveza je prethodno utvrena.
Ova metoda nije najbolja, tj. daje veoma male efekte u sluajevima kada se izgradnja odvija u fazama i
kada se tehnika dokumentacija izrauje u toku graenja, jer njena dosledna primjena u ovom sluaju trai
vie vremena. Ovo i zbog toga jer se trokovi izgradnje utvruju u kasnijim vremenima to moe imati odraza
na poveane trokove, naroito ako se ponude trae u nepovoljnijem razdoblju vremena. Mora se voditi rauna
i o tome da izvoa radova mora biti osposobljen da preuzme odgovornost za svoje podizvoae. Pri izboru
metode mora se voditi rauna o ovim mjerama opreza.
Ipak ovaj metod podrava najvei broj pravnih i finansijskih udruenja, posebno zbog injenice da
investitor zadrava za sebe obavljanje veoma znaajnog dijela poslova na planiranju, kontroli i koordinaciji.
Ovaj metod moe biti primjenljiv kod svih vrsta, od malih pa do velikih i kompleksnih Projekata.

6.3.2 Sopstveni model
Sopstveni model pretpostavlja maksimalno angaovanje strunjaka investitora, a minimalno angaovanje
nezavisnih konsultanata. Po ovom modelu strunjaci investitora se bave rukovoenjem Projektom, izradom
ugovorne dokumentacije, sprovoenjem postupka izbora uesnika u izgradnji objekta, izvravanjem svih
obaveza nabavke opreme i postrojenja i putanjem objekta u probni rad.
Uloga nezavisnog konsultanta svedena je na minimum, a obino se angauje na davanju savjeta ili
pomoi u specifinim elementima Projekta o kojima osoblje investitora nije dovoljno osposobljeno, iskusno iii
spremno.
Prednosti ovog metoda su:
male ili nikakve mogunosti spoljnih sukoba interesa;

27
veoma visoka fleksibilnost i sloboda u internom prenoenju odgovornosti;
mogunost da investitor zadrava kontinuitet angaovanja i da se lanovi tima za izvoenje
Projekta bolje upoznaju sa potrebama i politikom investitora nego spoljne firme;
mnogo jednostavnije prilagoavanje izgradnji;
dozvoljava maksimalno ukljuenje u razvoj Projekta s odgovarajuom mogunosti kontrolisanja
odluka.
Prilikom izbora ove metode mora se voditi rauna o angaovanju onih kadrova koji nijesu potrebni
nakon zavretka Projekta, kao i o punoj odgovornosti investitora za cio Projekat. Mogao bi se pojaviti i
problem ogranienja pristupu novim metodama i postupcima kao i razgranienju pojedinih trokova internog
osoblja, pri emu nije iskljuena i mogunost pojave veih sveukupnih trokova Projekta.
Ovaj metod treba uvijek primjenjivati kada je investitor obezbijedio adekvatno osposobljeno osoblje i
kontinuitet u obavljanju investicionih poslova. Adekvatno osposobljeno osoblje podrazumijeva osposobljenost
do nivoa osposobljenosti konsultanata u profesionalnim organizacijama.
6.3.3 Model rukovoenja (upravljanja) Projektom
Ovaj model podrazumijeva angaovanje jedne ili vie konsultanskih firmi, od strane investitora, za izvravanje
sledeih aktivnosti u domenu realizacije Projekta:
planiranje;
rukovoenje Projektom;
rukovoenje izradom dokumentacije;
nabavka;
rukovoenje graenjem i montaom;
primopredaja i dr.
Uloga konsultanata svodi se na ulogu investitora i na strune usluge, a nikako na izvrenje radova, tj.
graenje objekta. Ove firme, u procesu izbora i praenja rada uesnika u izgradnji, nastupaju kao predstavnici
investitora, u dijelu poslova koji im je povjeren. Tako se jedna konsultanska firma moe angaovati kod
izrade tehnike dokumentacije, druga za rukovoenje graenjem, trea za rukovoenje nadzorom, a nije
iskljuena ni mogunost angaovanja firme koja bi upravljala cijelim Projektom i kojoj bi sve ostale bile
podreene.
Osnovne prednosti ove metode su jer:
investitor, kao dio tima za rukovoenje Projektom, moe saraivati direktnije i blie u toku
izvravanja poslova. Meutim stepen angaovanosti investitora je veoma fleksibilan, te moe
biti od cjelokupnog donoenja odluke o Projektu do znatnog angaovanja osoblja investitora u
timu za rukovoenje Projektom:
u svim fazama se prihvataju iskusni struni savjeti;
se firma ili firme koje pruaju strune usluge kod rukovoenja Projektom, ne sukobljavaju u
interesima koji bi proizali iz finansijskih interesa u opremi, materijalima ili graevinskim
radovima;
se olakava graenje u etapama, jer se time dozvoljava planiranje i odravanje kratkih rokova
graenja;
postoji mogunost da se svi ugovori za izgradnju zakljue na osnovu rezultata sprovedenog
nadmetanja na bazi kompletnih specifikacija, smanjujui tako rizik izvoaa radova koji bi
ugradio u ponuene cijene;
se svaki pojedini ugovor zakljuuje putem nadmetanja pa je efektivna kontrola cijena olakana
uporeivanjem. Svako odstupanje od planiranih i/ili procijenjenih trokova moe se vrlo rano
otkriti i izvriti odgovarajue ispravke zajedno sa investitorom;
je uravnoteeno razmatranje aspekata dokumentacije i izgradnje objekta;
je olakano angaovanje malih i/ili lokalnih izvoaa radova da bi se pomogao njihov razvoj.
Prilikom odluivanja o prihvatanju ovog modela treba uzeti u obzir i sljedee injenice:
stepen angaovanosti investitora i obim poslova kojima e rukovoditi tim za "rukovoenje
Projektom", treba da se utvrdi na poetku, kako bi se olakalo donoenje odluke o samom
postupku;

28
da treba jasno definisati odnose izmeu pojedinih ugovaraa;
investitor ne dobija vee garancije za radove i nabavljenu opremu nego to bi dobio direktnim
izborom uesnika u izgradnji, budui da firma koja prua usluge "rukovoenja Projektom"
nastupa kao njegov zastupnik u tom pogledu;
konsultanska firma koja je rukovodilac Projekta ne moe dati garancije koje se odnose na rad
postrojenja, ili procese koji su obuhvaeni u postrojenju, osim za sisteme i/ili procese koje su
oni projektovali;
ne mogu se garantovati konani trokovi, dok se ne dobiju svi ugovori za izgradnju;
na Projektima koji su locirani u podrujima gdje je mogunost lokalnih izvoaa ograniena,
koritenje velikog broja ugovora za izgradnju nije ba izvodljivo, s obzirom na trokove
mobilizacije svakog izvoaa. U takvim je sluajevima bolje imati jednog izvoaa.
investitor treba biti zadovoljan samo sa konsultanskom firmom ije su kvalifikacije
odgovarajue za Projekat. S obzirom na kompleksnost zadatka "rukovoenje Projektom", od
takve se firme zahtijeva veliko iskustvo i sposobnost.
Ova metoda najbolje odgovara Projektima koji su kompleksni i zahtijevaju vrsti program rada.
6.3.4 Model "klju u ruke"
Model "klju u ruke" podrazumijeva ugovor s jednom firmom za projektovanje i graenje kompletnog objekta
koji je spreman za upotrebu. U nekim situacijama ovakav aranman bi mogao ukljuiti i odredbe za
finansiranje Projekta. Investitor ili krajnji korisnik zadravaju odgovornost za odravanje i rad postrojenja.
U sistemu izgradnje po sistemu "klju u ruke" postoje dvije odvojene uloge koje moe odigrati
konsultant. Jedna je, ona, u kojoj je konsultant savjetnik investitoru i pomae mu da se udovolji svim
traenjima, te nastoji zatititi interese investitora na Projektu. Alternativna uloga je ona u kojoj je on
podizvoa firme koja ugovara projektovanje i graenje objekta, te on nastupa kao savjetnik te firme ili kao
dio konzorcijuma.
Prednosti ovakve metode su jer:
se trai minimalni broj osoblja investitora;
je mogue garantovati plan rada, projektno izvoenje u neto ranijoj fazi Projekta, nego to se to
moe kod ostalih naina izgradnje objekta;
graenje objekata moe otpoeti prije nego to je zavrena cjelokupna tehnika dokumentacija,
to moe podspjeiti rok zavretka Projekta;
postoji puna odgovornost prema investitoru s obzirom na jedan ugovor.
Prilikom odluivanja i prihvatanja ovog modela treba uzeti u obzir i ove injenice:
uslovi programa i preliminarne specifikacije koje se koriste na nadmetanje moraju biti
kompletne da bi se apsolutno osigurao kvalitet i sadraj Projekta. Obrnuto, ako ta firma nije
izabrana putem nadmetanja, cijena ili gornja granica cijena se ne utvruje prije temeljne
definicije obima, ukljuujui i sve vrste odluka koje se odnose po detaljnim planovima i
specifikacijama, tako da se cijena ne utvruje ranije nego li kod drugih naina izvoenja radova;
strune usluge koje se daju kod izrade dokumentacije takoe su dio poslova po sistemu "klju u
ruke", tj. nijesu u operativnoj nadlenosti investitora. U drugim oblicima ugovaranja koji
obuhvataju tri uesnika - investitora, konsultanta i izvoaa -postoji sistem pregleda i
ujednaavanja, koji ne postoji kod naina po sistemu "klju u ruke".
Cijena, programi rada i garancije za izvoenje trebaju se paljivo ispitati kako bi se utvrdila njihova
efikasnost. Odredbe o vioj sili ili promjeni obima posla u ugovoru mogu izmijeniti ili uiniti nevaeom bilo
koju navedenu garanciju. Postoje znatni problemi kod utvrivanja garancija za izvoenje, jer da bi se dozvolilo
ispitivanje, one se moraju bazirati na prethodno utvrenom optereenju, uslovima okoline i ostalim uslovima
za izvrenje. Takvi kriterijumi nijesu tano utvreni sve dok Projekat nije dovoljno definisan.
Ova metoda je najpogodnija kad su u pitanju mali ili jednostavni Projekti, gdje nijesu izraeni problemi
definisanja obima radova, ili kada je obim radova standardan. Takva su stambena naselja, komercijalni,
administrativni, industrijski i slini objekti.
Na kraju treba naglasiti da je odabir metoda i odgovarajueg konsultanta stvar investitora ili drugog
uesnika u izgradnji objekta i da od uspjenosti ovog odabira u mnogome zavisi i uspjenost Projekta.

29
Konsultanti se moraju starati da opravdaju povjerenje koje im je dato, vodei rauna o tome da se ugled
konsultanta teko i dugo stijee, a lako i brzo gubi.
Konsultanti moraju biti afirmisani, struni, karakterni i dobro plaeni strunjaci, to obezbjeuje
njihovu korektnost u izvravanju povjerenih im poslova.

30
7. KONCI PI RANJ E PROJ EKTA
Faza koncipiranja je razrada inicijative za nastajanje Projekta, pri emu su u ovoj fazi nune sljedee
aktivnosti:
definisanje osnovnog cilja Projekta, tj. odreivanje vrste, asortimana, koliine i kvaliteta
proizvodnje - ako se radi o proizvodnom objektu, a osnovnih podataka o namjeni i funkciji
objekta - ako se radi o neproizvodnom objektu;
definisanje tehnolokih i ostalih procesa proizvodnje i utvrivanje proizvodnih parametara;
definisanje ulaznih elemenata, kao to su: sirovina, energija, poluproizvodi i dr.;
definisanje trita, prihoda, rashoda i ostalih komponenata koji su znaajni za donoenje
odgovarajuih odluka;
definisanje potreba u strunim i proizvodnim radnicima;
utvrivanje potrebnih finansijskih sredstava;
utvrivanje elemenata uticaja okoline na sistem (lokacijski, hidroloki, meteoroloki i drugi
uticaji), proizvodnog procesa na okolinu (zagaivanje, promjena klime i dr.) i veze sistema sa
ostalim sistemima istog ili vieg reda (transport, komunikacije i dr.);
izuavanje i prezentiranje podataka o uklapanju Projekta u prostorne, regionalne, generalne i
detaljne urbanistike planove dotinog podruja ili posebne namjene, te u energetske,
vodoprivredne, saobraajne i druge osnove i uslove;
izrada tehnikih rjeenja objekta, instalacija i nestandardne opreme kao i svih potrebnih
podataka za standardnu opremu;
ispitivanje i utvrivanje mogunosti za primjenu mjera za zatitu od zemljotresa i drugih
neugodnosti, te zatite ivotne sredine;
izrada globalne postavke organizacionih modela, principa i dinamike realizacije Projekta;
utvrivanje vie moguih tehnikih rjeenja i njihovo vrednovanje;
predvidjanje osnovnih problema koji mogu nastati u pojedinim fazama nastajanja Projekta i
predlaganje moguih rjeenja za njihovo eliminisanje;
donoenje odgovarajuih odluka nadlenih organa i organizacija.
Znaajno je navesti da je vrlo vano da se ova faza studiozno i kvalitetno obavi, jer njen koncept ima
presudni uticaj na sve sljedee faze, odnosno na postizanje pozitivnih rezultata kako u domenu vrste,
asortimana, koliine i kvaliteta proizvodnje, tako i u domenu ostvarivanja dobrih finansijskih efekata kao
jednog od vanih elemenata cilja koji treba postii.
Pored toga, od kvaliteta poslova obavljenih u ovoj fazi u mnogome zavise i ukupni trokovi Projekta.
Iako su trokovi za ovu fazu procentualno i apsolutno najnii, oni najvie utiu na ukupne trokove projekta,
to se vidi na slici 4.
Iz dijagrama na slici 4. vidi se da koncipiranje u ukupnim trokovima projekta uestvuje sa svega 5%, a
utie na ukupne trokove sa cijelih 65%. (Podaci Svjetske banke na osnovu obimnih istraivanja povodom
pedesetogodinjice banke).
Inae, koncipiranje predstavlja najstruniji dio posla, jer u ovoj fazi svi uesnici moraju posjedovati
veliko znanje iz niza oblasti: tehnologije, proizvodnje, proizvodnih procesa, projektovanja, planiranja i
programiranja, organizacije rada, graenja, finansija, pravnih poslova i dr.

31
Zato je potrebno da se ovoj fazi pokloni posebna panja, da i eventualno odustajanje od Projekta ne
prouzrokuje velike trokove.
Koncipiranje Projekta uspjeno se moe izvriti kroz dvije podfaze ove faze, tj. izradom Prethodne
studije opravdanosti i Studije opravdanosti.
UTICAJ NA UKUPNE TRO[ KOVE
65% 25% 10%
KONCIPIRANJE
I FAZA REALIZACIJA
III FAZA
5% 10% 85%
STVARNI TRO[ KOVI PROJEKTA
DEFINISANJE
II FAZA

Slika 4. Uee i uticaj pojedinih faza na trokove Projekta
Koncipiranje Projekta moe se izvriti na bazi algoritma gdje je prikazana cjelokupna procedura rada
(Slika 5.).
Prethodna studija opravdanosti, studija opravdanosti, tehnika i ostala dokumentacija izrauje se na
osnovu projekata, elaborata, podataka i rezultata koji se obraju na osnovu prethodnih prouavanja.
"Prethodna prouavanja, u zavisnosti od vrste i karaktera objekta, obuhvataju: istraivanja i izradu
analiza i projekata i drugih strunih materijala, pribavljanje podataka kojima se analiziraju i razrauju
tehniki, ekonomski, tehnoloki, energetski, urbanistiki, geoloki, geotehniki, seizmiki, geodetski,
meteoroloki, hidroloki, vodoprivredni i saobraajni uslovi, uslovi zatite od poara i eksplozija, zatite
ivotne sredine i drugi uslovi od uticaja na izgradnju i korienje odreenog objekta" [80].
7.1 Prethodna studija opravdanosti
Prethodna studija opravdanosti je prva informacija o namjeri da se ulau finansijska sredstva u izgradnju
nekog investicionog objekta. To je prvi u nizu dokumenata koji se izrauje u procesu donoenja odluke o
investiranju.
Prethodnom studijom opravdanosti utvruje se finansijska, trina, ekonomska i drutvena
opravdanost izgradnje objekta za koji je izraen generalni projekat ili Idejno rjeenje [(48)].
Prethodnom studijom opravdanosti se vri analiza varijanti kako bi se izabrala varijanta za dalju
obradu, tj. za izradu studije opravdanosti. Otuda je kod razrade ove studije prihvatljiva i manja tanost ulaznih
informacija, a osnovni cilj je da se relativno brzo i uz male trokove stekne utisak i izvri uvid u efikasnost
investicionog Projekta.
Strunost i iskustvo obraivaa studije treba da su garancija za sveobuhvatnost i kvalitet iste.
Prethodna studija opravdanosti obavezno se izrauje za objekte:
za koje graevinsku dozvolu izdaje nadleno ministarstvo za graevinarstvo,
primarne komunalne i saobraajne infrastrukture u naseljenim mjestima i
koji se finansiraju iz budeta i/ili fondova drave i zajednica lokalne samouprave (optina).

32
stop
PO^ ETAK
INVESTITOR
definisanje cilja
PROJEKTANT
prethodna studija
opravdanosti
REVIZIONA KOMISIJA
revizija
odluka investitora
PROJEKTANT
studija opravdanosti
REVIZIONA KOMISIJA
revizija
odluka investitora
INVESTITOR I KREDITORI
obezbje| enje finansijskih
sredstava
stop
odluka investitora stop
da
prelazak na fazu
definisanja
ne
da
da
ne
ne
Opis objekta
Ocjena razvojnih
mogu} nosti investitora
Analiza tr` i{ ta
Grafi~ki prikaz Projekta
Analiza lokacije i ` ivotne
sredine
Finansijska analiza
Ocjena
Zaklu~ak
Tehni~ko - tehnolo{ ka
analiza
Ocjena razvojnih
mogu} nosti investitora
Analiza tr` i{ ta
Analiza ` ivotne sredine
Analiza organizacionih i
kadrovskih aspekata
Analiza izvodljivosti i
dinamika realizacije
Ekonomsko -
finansijska analiza
Ocjena
Zaklu~ak
popravak
popravak
popravak
A

Slika 5. Algoritamkoncipiranja Projekta
Prema mnogim saznanjima, dugogodinjim iskustvu i raspoloivoj literaturi, te zakonskim
opredjeljenjima Prethodna studija opravdanosti treba da sadri sljedee:
uvod;
opis objekta;
ocjenu razvojnih mogunosti i sposobnosti investitora;
analizu prodajnog trita;
grafiki prikaz Projekta;
analizu nabavnog trita;
analizu lokacije i ivotne sredine;
finansijsku analizu;
ocjenu prethodne studije opravdanosti;
zakljuak.

33
7.1.1 Uvod
Uvod, izmeu ostalog, treba da sadri: ciljeve investiranja, podatke o investitoru, podatke o obraivaima
(autorima) studije, zadatak izrade studije, podloge i ostala dokumenta koja su koriena pri izradi studije,
karakteristike vremena u kojemu je studija raena i sve druge uvodne podatke od znaaja za konkretnu studiju.
7.1.2 Opis objekta
Opisom objekta treba obuhvatiti: funkciju objekta, znaaj objekta u sistemu ili mrei slinih objekata,
tehnologiju koja e biti zastupljena (opis i porijeklo), tehniko-tehnoloka rjeenja, prozvodni program,
proizvodna sredstva, tehnoloki proces, obim i vrstu proizvoda, normative utroka sirovina i energije i druge
releventne elemente koji su znaajni za tehnoloko-tehnika rjeenja. Pored navedenog potrebno je obraditi i
etapnost izgradnje, mogunost i dinamiku realizacije, potrebe kadrova i radne snage, organizaciona rjeenja i
sl. U svakom sluaju opisom objekta treba obuhvatiti vie varijanti i predloiti optimalnu varijantu.
7.1.3 Ocjena razvojnih mogunosti investitora
Analiza razvojnih mogunosti investitora, izmeu ostalog, treba da sadri opte podatke o investitoru koji
obuhvataju: naziv, sjedite, datum osnivanja, predmet poslovanja (glavna i sporedna djelatnost), teritorijalna
razuenost, poloaj i status u grupaciji kojoj pripada, unutranja organizacija, vrste odgovornosti u pravnom
prometu, vlasnitvo i druge podatke koji su specifini za djelatnost investitora. Takoe treba dati analizu i
ocjenu dosadanjeg razvoja i ocjenu razvojnih mogunosti investitora.
7.1.4 Analiza prodajnog trita
Analizom prodajnog trita treba obuhvatiti osnovne elemente koji karakteriu proizvod i trite: karakteristike
proizvoda ili usluga, analizu tranje, analizu ponude, procjenu mogunosti plasmana (prodaje) i dr.
7.1.5 Grafiki prikaz Projekta
Treba priloiti lokaciju, situacioni plan ili preglednu kartu sa svim objektima i instalacijama, karakteristine
osnove i presjeke objekta iz kojih se mogu vidjeti svi relevantni parametri za predmetni objekat.
Sve grafike prikaze treba uzeti iz generalnog projekta (za objekte saobraaja i hidrogradnje) i idejnog
rjeenja (za objekte visokogradnje) koji ine prilog prethodne studije opravdanosti.
7.1.6 Analiza nabavnog trita
U okviru nabavnog trita treba analizirati koliine, kvalitet, mogunost nabavke i transporta svih sirovina za
potrebe tehnolokog procesa.
Prethodno treba analizirati ukupne potrebe i njihove karakteristike.
7.1.7 Analiza lokacije i ivotne sredine
Analizom lokacije i ivotne sredine treba obuhvatiti:
Analizu lokacije sa aspekta prirodnih uslova, izgraenost lokacije, geografske uslove, geoloke i
hidrogeoloke uslove, seizmike uslove, vlasnitvo i mogunosti prikljuenja na infrastrukturu i
Analizu uticaja okoline na objekat i objekte na okolinu sa aspekta zatite ivotne sredine i mjera
zatite.
Uvijek treba razmatrati najmanje dvije lokacije, ocijeniti ih i dati predlog za izbor optimalne.
7.1.8 Finansijska analiza
Finansijskom analizom treba obuhvatiti: investicije u stalna (osnovna) sredstva, obrtna sredstva, izvore
finansiranja, dinamiku ulaganja sredstava, uslove i obaveze po kreditima, trokove poslovanja (materijal i
energije, ostali materijalni trokovi, amortizacija, plate, doprinosi, porezi, reija i sl.), ukupan prihod (od
prodaje i usluga), bilans uspjeha i bilans stanja. Pored ovoga ovom analizom treba ovuhvatiti: devizni efekat
investicije, efekte za razvoj regiona i drave, efekte za zapoljavanje i sl.

34
7.1.9 Ocjena prethodne studije opravdanosti
Ocjenom prethodne studije opravdanosti treba obuhvatiti: trinu i drutvenu ocjenu, finansijsku ocjenu,
ocjenu tehnoloko-tehnike izvodljivosti, ocjenu neizvjesnosti, tj. rizika, uporednu ocjenu sa slinim
programima, ocjenu uticaja na ivotnu i radnu sredinu, ocjenu uticaja na opstanak, rast i razvoj investitora i
zbirnu ocjenu. Kod veih projekata treba uzeti u razmatranje i dinamiki pristup.
7.1.10 Zakljuak
U zakljuku treba dati sumarni pregled, ocjenu i decidirani predlog u pogledu izbora pojedinih varijaniti i
isplativosti ili ne nastavljanja aktivnosti na konkretnom Projektu.
7.2 Studija opravdanosti
Studija opravdanosti je tehno-ekonomski elaborat kojim se analiziraju tehniki, tehnoloki, ekonomski i drugi
uslovi za realizaciju investicionog Projekta (izgradnju objekata) i utvruje ekonomska i opta opravdanost
ulaganja finansijskih sredstava.
Studija opravdanosti se obavezno izrauje za objekte:
za koje graevinsku dozvolu izdaje nadleno ministarstvo za graevinarstvo,
za koje je propisana izrada procjene uticaja zahvata (objekta) na ivotnu sredinu,
koji se nalaze u zatienoj okolini nepokretnog kulturnog dobra od izuzetnog i velikog znaaja,
koji e se graditi u etapama, i
koji se finansiraju iz budeta i/ili fondova drave i zajednica lokalne samouprave (optina).
Na samom poetku studije opravdanosti moraju se prezentirati podaci o investitoru i njegovoj razvojnoj
i finansijskoj sposobnosti, kao i podaci o eventualnim drugim znaajnim injenicama. Nakon toga mora se
tano navesti to se eli postii sa namjeravanom investicijom, tj. investicionim Projektom. Sljedei potez treba
da bude analiza trita kako prodajnog tako i nabavnog. Moraju se ispitati uslovi lokacije sa svih aspekata koji
mogu imati uticaja sredine na Projekat i Projekta na sredinu. Veoma je vano detaljno analizirati tehnoloko-
tehnika rjeenja, jer je to osnova za uspjeno poslovanje budueg kapaciteta. Analize o sirovinskoj i
energetskoj bazi su jedan od vanijih faktora za odluivanje o usvajanju ili odbijanju realizacije Projekta. Isto
tako analiza potreba i mogunosti obezbjeenja strune radne snage je jedan od presudnih faktora. Analiza
ekonomsko-finansijskih elemenata je osnovni parametar koji treba da ukae da li e namjeravana investicija
biti isplativa. Mjere zatite ivotne sredine moraju se posebno analizirati, jer svako prekoraenje dozvoljenih
parametara imalo bi negativne efekte na sredinu, a samim tim bi se dovela u pitanje i sama proizvodnja.
Studijom opravdanosti se moraju odrediti uslovi pod kojima e se Projekat realizovati. Vrijeme realizacije je
jedan od veoma vanih faktora, pa ga treba utvrditi.
Cilj izrade studije opravdanosti je da omogui donoenje konane odluke o realizaciji Projekta ili o
odustajanju od realizacije.
Izrada studije opravdanosti je veoma sloen i kompleksan posao te zahtijeva interdisciplinaran pristup.
Obzirom na materiju koju obradjuje na izradi studije treba angaovati vei broj specijalista iz domena
tehnologije, geologije, graevinarstva, mainstva, elektrike, geodezije, urbanizma, ekonomije, finansija,
sociologije, prava i dr.
Na osnovu prethodno reenog, studija opravdanosti treba da sadri sljedee elemente:
Uvod
Opis objekta i prikaz idejnih projekata
Analizu i ocjenu razvojnih mogunosti investitora
Analizu prodajnog i nabavnog trita
Prostorne i lokacijske aspekte (analizu lokacije)
Analizu zatite ivotne sredine i zatite na radu
Analizu organizacionih i kadrovskih aspekata
Analizu izvodljivosti i dinamiku realizacije Projekta
Ekonomsko-finansijsku analizu

35
Ocjenu studije opravdanosti
Zakljuak
Za koncipiranje svih elemenata i studije opravdanosti treba se koristiti podacima iz prethodne studije
opravdanosti, a dopunjavati je sa svim relevantnim podacima i informacijama iz idejnih projekata objekata,
radi dobijanja pouzdanih parametara koji su relevantni za donoenje investicione odluke.
Idejni projekti objekata ine sastavni dio ove studije.
7.2.1 Uvod
U uvodnom dijelu treba obraditi i priloiti sljedee:
ciljeve investiranja;
podatke o investitoru;
kako se dolo do ideje da se radi Studija opravdanosti i iz kojih razloga se pristupilo njenoj
izradi (navesti sve relevantne podatke iz prethodne studije opravdanosti, a posebno ocjenu te
studije);
koje su studije i strune osnove sluile kao podloga za izradu studije opravdanosti, navesti
kratak sadraj tih studija i strunih osnova. Isto tako treba navesti ko ih je izradio, u ijoj
organizaciji, kada, da li su verifikovane i od koga;
zadatak i cilj izrade studije opravdanosti;
kratak opis cijelog postupka izrade studije opravdanosti;
priloiti odluku organa upravljanja o izradi studije opravdanosti;
navesti pun naziv preduzea ili institucije koja je izradila studiju opravdanosti, uz ovo priloiti
rjeenje o njegovoj registraciji iz koje se moe zakljuiti da je registrovano za izradu ovakve
dokumentacije;
navesti rukovodioca izrade studije opravdanosti, druge autore i njihove saradnike sa naznakom
poglavlja ko je to uradio, uz ovo treba priloiti dokaze o njihovoj sposobnosti za izradu
ovakvih studija. Ti dokazi moraju biti u skladu sa zakonskim propisima;
sva ostala obrazloenja koja ele da daju obraivai studije opravdanosti i sva ostala
dokumenta koja treba da se priloe u skladu sa zakonskim propisima;
kratak prikaz osnovnih elemenata i rezultata studije opravdanosti.
7.2.2 Opis objekta sa prikazom idejnog projekta (tehnoloko -
tehnika analiza)
Izbor optimalnog tehnoloko-tehnikog rjeenja je najvaniji zadatak u procesu planiranja investicionog
Projekta. Od toga zavisi kvalitet i uinci proizvoda kao i ostale karakteristike samog Projekta. Zbog toga se
prije izrade studije opravdanosti u okviru prethodne studije opravdanosti, uradi zakljuak o varijantnim
tehnoloko-tehnikim rjeenjima na bazi kojih se usvaja optimalno rjeenje.
U studiji opravdanosti daje se kratak sadraj te studije i detaljni opisi, podaci, crtei i ostali parametri o
izabranoj varijanti tehnoloko-tehnikog rjeenja.
Najee, tehnoloko-tehnika analiza ima sljedee djelove:
opis usvojenog tehnolokog rjeenja;
tehnoloku dokumentaciju;
tehniku dokumentaciju;
tehnoloki kapacitet i obim proizvodnje;
materijalni inputi i outputi proizvodnje;
broj zaposlenih i kvalifikaciona struktura;
pregled potronje energije.
Opis usvojenog tehnolokog rjeenja. U ovom dijelu potrebno je dati detaljan opis usvojenog
tehnolokog rjeenja. To se posebno odnosi na informacije o:
opisu proizvoda koji se namjerava proizvoditi;
tehnolokom postupku i nainu proizvodnje;
emi tehnolokog procesa;
hodogramu proizvodnog procesa kako za pojedine radne procese tako i za cio proces;

36
rasporedu opreme;
transportnim putevima;
meufaznim skladitenjima;
materijalnim inputima i normativima njihovog utroka;
materijalnim autputima;
korienju, kvalifikacionoj strukturi i broju zaposlenih;
nainu skladitenja sirovine, repromaterijala i gotovih proizvoda;
nainu kontrole kvaliteta;
nainu organizacije unutranjeg transporta;
zatiti ivotne sredine i parametrima koji mogu uticati na istu;
nainu zatite na radu;
drugim relevantnim elementima.
U opisu se mora navesti da li se tehnologija kupuje od domaih ili inostranih ponuaa. Posebna se
panja posveuje kupovini inostrane tehnologije, pri emu je obavezno potovanje zakonskih propisa. Veoma
je vano da se navede oblik transfera tehnologije (patent, licenca, know-how, industrijski model, zatitni znak,
dugorona proizvodna kooperacija, poslovno-tehnika saradnja ili zajedniko ulaganje sa inostranim
partnerom).
Tehnoloka dokumentacija. Tehnoloka dokumentacija koja ini sastavni dio studije opravdanosti je u
stvari idejni tehnoloki projekat. Njegov sadraj mora da obezbjedi pun uvid u tehnoloki proces i sve njegove
komponente, kao i da d dovoljno elemenata za izradu tehnike dokumentacije i ostalih djelova studije
opravdanosti. Zbog toga on mora sadravati:
emu razmjetaja svih objekata sa naznakom tehnolokih, skladinih i pomonih objekata;
emu tehnolokog procesa;
razmjetaj tehnoloke i ostale opreme sa naznakom svake maine;
emu cijevnih tehnolokih instalacija (para, komprimirani vazduh, topla voda, plin, naftni
derivati i sl.);
emu kablovske tehnoloke instalacije (elektromotorni razvod, razvod za kontrolu procesa i sl.);
rjeenja unutranjeg transporta;
emu protoka materijala i njeno vezivanje za pojedina skladita;
emu skladitenja materijalnih inputa i gotovih proizvoda;
tehnike uslove za izradu tehnike dokumentacije (visine, irine, gabarite otvora, potrebe
osvetljenja, kondicioniranja, provjetravanja, vlanosti, grijanja, upotrebljivost pojedinih
materijala i sl.);
specifikaciju tehnoloke, standardne i nestandardne opreme (sve posebno) sa osnovnim
podacima o istoj: proizvodnost-kapacitet, broj komada, gabariti, teine, potronja energije,
podaci o isputanju tetnih materija i drugi relevantni podaci;
specifikaciju opreme za neposredno ili daljinsko voenje proizvodnje preko raunarskih sistema;
specifikaciju opreme za kontrolu kvaliteta sa svim podacima, kao i kod tehnoloke opreme;
specifikaciju opreme za skladitenje i transport sa svim podacima, kao kod tehnoloke opreme;
specifikaciju opreme za kancelarije, garderobu i druge sline objekte;
podatke o broju proizvodnih i neproizvodnih radnika koji su vezani za proces proizvodnje (za I,
II i III smjenu);
nain rjeavanja otpadnih materija;
nain zatite ivotne sredine.
Tehnika dokumentacija. Na osnovu tehnoloke dokumentacije i podataka koji karakteriu lokaciju
(topografski, geoloko-geomehaniki, klimatski, seizmoloki, meteoroloki, infrastrukturni i dr.) izrauje se
tehnika dokumentacija na nivou idejnog projekta, koji ini sastavni dio studije opravdanosti.
Tehnika dokumentacija mora sadrati:
emu razmjetaja svih objekata sa naznakom tehnolokih, skladinih, pomonih,
infrastrukturnih, energetskih i ostalih objekata i povrina;
svu dokumentaciju o uslovima i saglasnostima nadlenih organa i organizacija;

37
grafiki prikaz svih objekata (osnova, presjek, fasada) u pogodnoj razmjeri iz kojeg se vidi
cjelovito funkcionalno, tehniko, tehnoloko, oblikovno i estetsko rjeenje, njihova opta
dispozicija u odnosu na okolinu i prikaz svih elemenata objekata neophodnih za utvrivanje
podataka na osnovu kojih se moe ocijeniti valjanost rjeenja i procijeniti kotanje objekata;
konstruktivno rjeenje za sve glavne nosee konstruktivne elemente i opis tih rjeenja;
grafiki prikaz svih instalacija koje su u funkciji objekta (vodovod i kanalizacija, termotehnike
instalacije, jaka i slaba struja i dr.) i to na nivou koji obezbjeuje ocjenu rjeenja i utvrivanje
cijene kotanja;
grafiki prikaz svih spoljnih infrastrukturnih objekata (instalacije, putevi, trotoari, platoi,
ograde, parkiralita, ozelenjavanje, prikljuci i dr);
tabelarni pregled objekata iz kojeg se mogu ogledati bruto i neto povrine i zapremine svakog
objekta posebno;
tabelarni pregled svih instalacija iz kojeg se mogu sagledati kvantitativne veliine;
tabelarni pregled spoljnih infrastrukturnih objekata iz kojeg se mogu sagledati duine i povrine
svakog objekta;
predraun trokova kotanja za sve objekte i radove koji e sluiti za procjenu ukupnih trokova
za realizaciju Projekta;
sve druge elemente koje treba da sadri idejni projekat za odnosnu vrstu objekata;
tehniki opis kojim e se obrazloiti: tehnika rjeenja; prilagodljivost objekata konkretnim
uslovima (urbanizam, energetika, vodoprivreda, saobraaj, sanitarni uslovi, ivotna sredina i
dr.); analiza uticaja sredine na objekat i objekta na ivotnu sredinu; geoloka i geomehanika
rjeenja; podatci o objektu i instalacijama; prilagodljivost tehnolokom rjeenju, klimatskim
uslovima, seizmici i sl.;
popis propisa, standarda, normativa i ostale dokumentacije koja je koriena pri izradi tehnike
dokumentacije.
Tehnoloki kapacitet i obim proizvodnje. Na osnovu planirane tehnoloke opreme i analize prodajnog
trita moe se utvrditi tehnoloki kapacitet i obim godinje proizvodnje. Isto tako uzimajui u obzir
specifinost proizvodnje, trajanje potranje za proizvodima, tehniku i ekonomsku zastarivost tehnologije,
raspoloivost sirovina i dr., moe se odrediti vijek Projekta.
Na osnovu tehnolokog kapaciteta i vijeka trajanja Projekta treba izraunati obim proizvodnje u svakoj
godini vijeka trajanja Projekta.
Materijalni inputi proizvodnje. Na osnovu tehnoloko-tehnikog rjeenja treba utvrditi strukturu i
normative potronje sirovina, repromaterijala, pomonih materijala, energije i ostalih inputa po jedinici
proizvoda. Naravno, ovo treba izraunati za svaki proizvod posebno i prezentirati podatke u vidu tabele.
Na osnovu ovih normativa i obima proizvodnje mogu se izraunati ukupne koliine inputa za sve godine
vijeka trajanja Projekta. I ovaj proraun treba prikazati tabelarno, jer e biti pregledniji. Obzirom da kod
pojedinih projekata moe biti veliki broj inputa dovoljno je ovaj proraun izvriti samo za one koje uestvuju
sa vie od 5% u ukupnim inputima.
Broj i kvalifikaciona struktura radnika. Osnov za proraun broja i kvalifikacione strukture radnika za
fazu realizacije projekta i njegovu eksploataciju ine:
tehnoloko-tehnika rjeenja i oprema koja e se koristiti za tehnoloke potrebe;
ema upravljanja, rukovoenja i izvravanja zadataka koji nijesu direktno vezani za tehnoloki
proces;
ema upravljanja, rukovoenja i izvravanje zadataka vezanih za realizaciju Projekta.
Na osnovu ovoga treba napraviti tabelarni pregled radnika, i to:
za radnike u procesu proizvodnje;
za radnike u prateim djelatnostima;
za radnike na upravnim i administrativnim poslovima;
za radnike na realizaciji Projekta.
Posebno, u izvodu, treba dati pregled upravljake i rukovodee strukture kako za vrijeme realizacije
Projekta, tako i za vrijeme eksploatacije, tj. proizvodnje. Jasno je da ovo pretpostavlja da se prethodno usvoji
organizacija upravljanja i rukovoenja Projektom i procesom proizvodnje.

38
Veoma je vano navesti koja su radna mjesta (naroito za realizaciju Projekta) ve popunjena i objasniti
nain i postupak obezbjeivanja radnika i njihovog strunog osposobljavanja za realizaciju Projekta i za
proces proizvodnje.
Treba imati na umu injenicu da niti jedan posao ne moe biti uspjeno voen i realizovan bez
kvalitetnih i kreativnih kadrova na to treba ukazati kroz studija opravdanosti.
Pregled potronje energije. Kod svake proizvodnje energija je veoma vaan faktor. Uz to trokovi
energije mnogo utiu na cijenu proizvoda. Zato je potrebno da se u studiji opravdanosti posebna panja
posveti energiji.
Potrebna koliina energije moe se izraunati na osnovu pregleda opreme i potronje energije za potrebe
rada te opreme.
Najjednostavnije je to uraditi tabelarno i to po svakoj vrsti opreme izraunati potrebu: elektrine
energije, toplotne energije, komprimiranog vazduha, tehnoloke vode i dr. Na osnovu faktora potronje,
faktora istovremenosti i godinjeg fonda radnih asova moe se izraunati godinja potronja po pojedinoj
vrsti energije.
Uz ovo potrebno je izraunati i potronju energije van proizvodnog procesa (osvetljenje, grijanje,
ventilacija, birotehnika i dr.).

7.2.3 Analiza i ocjena razvojnih mogunosti investitora
Svrha analize razvojnih mogunosti investitora je ocjena njegovog prolog, sadanjeg i budueg poslovanja na
bazi kojeg se moe priblino ocijeniti stepen rizika u pogledu uspjenosti planiranog investicionog Projekta.
Ovu analizu treba prilagoditi karakteru investicionog Projekta pri emu moemo imati Projekat koji ima
cilj osvajanja novih proizvoda, rekonstrukciju stare proizvodnje sa ili bez poveanja obima proizvodnje ili
proirenje postojee proizvodnje sa postojeim tehnolokim rjeenjima.
Obzirom da se analiza prolog poslovanja uglavnom zasniva na podacima iz prolih perioda, treba
uzimati to dui period. Pri tome ovaj period nebi smio da bude krai od pet godina.
Ova analiza se ne moe zadrati na jednostavne finansijske pokazatelje uspjenosti ili neuspjenosti
investitora u prolom periodu, ve mora dati kompleksnu ocjenu njegove razvojne sposobnosti koja obuhvata:
optu informaciju o investitoru;
analizu i ocjenu dosadanjeg razvoja;
prognozu budueg razvoja.
Opta informacija o investitoru treba da pokae formalno-pravne, organizacione, tehniko-tehnoloke i
trine podatke i podatke o okruenju, pa zbog toga treba da sadri:
taan naziv, ifru djelatnosti, mjesto i adresu investitora;
godinu osnivanja, registraciju i eventualne izmjene i dopune u registraciji;
opis predmeta poslovanja (osnovna i dopunska djelatnost);
organizacionu strukturu investitora i njegovih organizacionih jedinica;
formalno pravni poloaj investitora u odnosu na ue i ire okruenje;
kvalitativnu ocjenu trinih aspekata proizvodnje;
kvalitativnu ocjenu tehnoloko-tehnikih aspekata poslovanja i
ostale relevantne podatke.
Analiza i ocjena dosadanjeg razvoja moe se vriti sa sljedeih aspekata:
tehnoloko - tehnikih uslova i obima proizvodnje,
poloaja investitora na tritu nabavke i prodaje
dosadanjeg poslovanja i dr.
Kada se govori o tehnoloko-tehnikimuslovima i obimu proizvodnje, potrebno je dati kratak opis ovih
parametara, s posebnim osvrtom na:
proizvodni program;
korienu tehnologiju (opis i porijeklo);
tehnoloko-tehnika rjeenja u proizvodnji;
tehnoloko-tehniki kapaciteti i ostvareni obim proizvodnje;
tehniku strukturu proizvodnih i ostalih osnovnih sredstava, kao i

39
normative i ukupne koliine utroka sirovine i energije potrebnih za proizvodnju.
U sklopu ovoga po svakom proizvodu (tabelarno) treba prikazati: tehnoloki kapacitet, ostvarenu
proizvodnju, stepen iskorienosti kapaciteta, prodaja na inostranom i domaem tritu, te obim zaliha i to za
svaku godinu (min. 5) posebno.
Ako se ne radi o proizvodnom ve uslunom ili slinom preduzeu, onda e se ovdje pobrojati usluge i
njihov obim po pojedinim godinama.
Pri navoenju proizvoda ili usluga treba obuhvatiti one najosnovnije koje ine od oko 90% ukupnog
obima proizvodnje ili usluga.
Iz ovog pregleda treba da se dobiju dragocjene i veoma znaajne informacije o ukupnoj proizvodnji
(uslugama), korienju kapaciteta i plasmanu proizvodnje.
Veoma vana kvantitativna informacija je ona koja ukazuje na normative utroka sirovine, materijala,
energije i rada za pojedine proizvode (usluge). Zbog toga treba uraditi pregled normativa utroka ovih resursa
po svakoj vrsti proizvoda ili usluga. Treba naglasiti da je nuno analizirati osnovni i pomoni materijal i
energiju po vrstama: elektrina energija, plin, mazut, voda i dr., a rad prema odgovarajuoj kvalifikaciji
zaposlenih.
Sljedea veoma potrebna kvantitativna informacija odnosi se na strukturu: nabavke, potronje i zaliha
sirovine i repromaterijala. Podatke treba obraditi tabelarno, po svim vrstama sirovina i repromaterijala, i to po
elementima: nabavka u zemlji, nabavka u inostranstvu, utroeno u proizvodnji i stanje na zalihama. Sve ovo
treba obraditi za svaku godinu minulog perioda.
Na bazi ovih kvantitativnih informacija moe se donijeti ocjena o ekonominosti poslovanja to je veoma
bitan elemenat u ocjeni razvojne mogunosti i sposobnosti investitora.
Sa aspekta poloaja investitora na tritu nabavke i prodajecilj je da se utvrdi dosadanja uspjenost
investitora na tritu kako bi se ocijenila njegova konkurentska sposobnost i sposobnost da obezbijedi
blagovremenu nabavku sirovine i repromaterijala.
Pri ovoj ocjeni koriste se podaci iz pregleda koje treba napraviti u obliku tabela, i to:
pregled najvanijih kupaca;
pregled najvanijih dobavljaa;
pregled postignutih prodajnih cijena proizvoda i
pregled postignutih nabavnih cijena sirovina, energije i poluproizvoda.
Kod pregleda najvanijih kupaca i dobavljaa vano je posmatrati odvojeno domae i strane i utvrditi
uee pojedinog kupca, odnosno dobavljaa, u vrijednosti ukupnih nabavki, kao i uee nabavki na kredit u
ukupnim nabavkama.
Kod pregleda postignutih prodajnih cijena gotovih proizvoda vano je iste istai za cio posmatrani
period po godinama. Ovdje je veoma vano dati uporedne podatke o cijenama investitora u odnosu na cijene
domaih i inostranih konkurentskih firmi.
Pregled postignutih nabavnih cijena sirovina i repromaterijala treba uraditi za domae i inostrano trite
kako bi se mogao sagledati odnos tih cijena.
Sve ove analize mogu dobro da poslue i ukau na to koliko je investitor uspio da se odri na prodajnom
tritu i kako uspijeva da se snalazi na nabavnom tritu. I ova ocjena je veoma bitna za utvrivanje razvojne
mogunosti i sposobnosti investitora.
Broj i kvalifikaciona struktura zaposlenih kod investitora ukazuju na potencijalnu mogunost investitora
da se prihvati realizacije investicionog Projekta. To se posebno odnosi na specijaliste koje se bave
tehnologijom, mainstvom, graevinarstvom, elektrotehnikom i drugim strukama. Zbog toga treba napraviti
pregled kvalifikacione strukture po zanimanjima i specijalnostima kako u neposrednoj proizvodnji tako i
ostalim organizacionim jedinicama preduzea. Takoe treba napraviti pregled radnika i strunjaka koji se
nalaze na specijalizacijama. Veoma je vano sagledati i stanje rukovodeeg kadra sa njihovim strunim
spremama i specijalnostima. Broj i kvalifikacionu strukturu zaposlenih po zanimanjima treba dati za
poslednjih pet godina dok pregled i stanje rukovodeih kadrova samo za godinu prije investiranja.
Od znaaja je prikazati saradnju sa domaim i stranim naunim i istraivakim institucijama iz dotine
oblasti i ukazati na godinji utroak sredstava za iztraivanje i razvoj.
Obzirom da je struni kadar i radna snaga jedan od bitnih faktora za ocjenu razvojnih mogunosti i
sposobnosti investitora, bilo bi veoma korisno da se uradi uporedna analiza stanja kadrova sa srodnim i
slinim preduzeima u zemlji i inostranstvu.

40
Kao polazni podaci za analizu dosadanjeg poslovanja slue godinji obrauni preduzea za analizirani
period. Bez obzira to u ovim dokumentima ima odreenih slabosti treba ih prihvatiti, jer ipak predstavljaju
slubeno potvrdjene informacije. Uz ovo podaci su uniformisani, pa omoguavaju komparaciju sa slinim ili
srodnim preduzeima.
Bilans uspjeha (ukupan prihod, ukupan rashod, dobit, porezi i doprinosi na dobit, dobit za
rasporedjivanje, eventualni gubitak i drugo) treba prikazati i analizirati po svim elementima iz zavrnog
rauna za analizirane godine.
Bruto plate treba analizirati za zadnju godinu prije investiranja i to po kvalifikacionoj strukturi
zaposlenih, a na osnovu ostvarenih radnih asova.
Bilans stanja je dokument koji predstavlja dobru osnovu za ocjenu opremljenosti i efikasnosti
investitora. On se prikazuje po svim elementima koji su propisani odgovarajuim zakonskim propisima i
podzakonskim aktima. Na osnovu podataka iz bilansa stanja moe se:
utvrditi veliina materijalne osnove investitora koja proizilazi iz odnosa poslovnih i drugih
sredstava i izvora;
ostvariti uvid u mobilnost sredstava, odnosno kvalitet njihovih izvora na osnovu odnosa
dugoronih i kratkoronih sredstava, odnosno njihovih izvora;
utvrditi stepen samofinansiranja poslovanja na osnovu strukture izvora imovine;
utvrditi kratkorona likvidnost na osnovu pokrivenosti kratkoronih obaveza kratkoronim
sredstvima;
utvrditi kvalitet osnovnih sredstava na osnovu strukture i otpisanosti istih;
ostvariti uvid u visinu neto obrtnog fonda, tj. solventnost investitora koja proizilazi iz
pokrivenosti dugoronih sredstava dugoronim izvorima.
Obrtna sredstva i njihovi izvori su jedan od bitnih pokazatelja poslovanja investitora pa im treba
posvetiti posebnu panju. Zbog toga treba uraditi pregled prosjene godinje vezanosti obrtnih sredstava za
posmatrane godine, kroz: zalihe sirovina, repromaterijala i sitnog inventara, proizvodnju u toku, zalihe gotovih
proizvoda, dugorone plasmane, kratkorone plasmane, sredstva na iro-raunu i potraivanja. Logino je da
treba uraditi i pregled izvora obrtnih sredstava, i to: trajne izvore, dugorone izvore i kratkorone izvore.
Spoljnotrgovinsko poslovanje investitora treba posebno obraditi. To se odnosi kako na uvoz tako i na
izvoz, a samim tim i na priliv i odliv sredstava.
Dugorone finansijske obaveze treba sagledati za jednu godinu prije poetka investicije, pa sve do kraja
isplate svih obaveza. Ovo se odnosi na kredite za osnovna i obrtna sredstva i to kako za domae tako i za
inostrane kredite.
Na osnovu svih navedenih elemenata mogu se izraunati odgovarajui pokazatelji koji mogu jasno da
ukau na razvojnu mogunost i sposobnost investitora. Tu se prvenstveno misli na: dobit po zaposlenom,
akumulaciju prema angaovanim sredstvima, bruto plate, neto devizni efekat, energetsku intenzivnost,
ekonominost proizvodnje, reproduktivnu sposobnost, uee izvoza u ukupnom prihodu, pokrie uvoza
izvozom, stepen uvozne zavisnosti proizvodnje, kratkoronu likvidnost, stepen stabilnosti, stepen dugorone
zaduenosti, stepen samofinansiranja, stepen pokrivenosti zaliha neto obrtnim fondom, kapitalnu opremljenost
radnog mjesta, otpisanost osnovnih sredstava, kvalifikacionu strukturu zaposlenih, trokove razvoja i drugo.
Veoma je vano utvrditi da li je i koliko investitor sposoban da izdvoji sopstvenih sredstava za
namjeravanu investiciju. Tu se prvenstveno misli na raspoloiva sredstva prije poetka investiranja i na neto
priliv u godinama investiranja.
Od znaaja je za ocjenu sposobnosti investitora da se sagleda njegova investiciona aktivnost u zadnjih
pet godina. U sagledavanju investicione aktivnosti treba navesti investicione Projekte koje je u tom periodu
zapoeo i zavrio, kao i dati objektivnu ocjenu njegove uspjenosti.
Na kraju treba donijeti konanu ocjenu o razvojnim mogunostima i sposobnosti investitora koristei sve
kvantitativne i kvalitativne podatke i informacije o poslovanju u analiziranom periodu. Na obraivaima ovog
poglavlja je da donesu objektivni zakljuak, to nee biti naroito teko, jer broj i karakter pokazatelja koji im
stoje na raspolaganju to omoguavaju.
Treba naglasiti da se moe desiti da je investitor novoosnovao preduzee koje je osnovano za realizaciju
i kasniju eksploataciju dotinog Projekta. U ovom sluaju ove podatke o investitoru ne moemo prezentirati
niti analizirati, pa e se prezentirati samo opta informacija o investitoru, kvalifikaciona struktura i broj
zaposlenih, kao i osnovni podaci iz elaborata o osnivanju preduzea.

41
Prognozu budueg razvoja najbolje je utvrditi analizirajui potrebu realizacije Projekta. Cilj analize i
prognoze je da se preliminarno utvrdi da li je ili ne potrebno realizovati neki Projekat na odreenom podruju.
Radi dobijanja odgovora potrebno je uraditi analizu i prognozu koja e se zasnivati na relevantnim podacima i
informacijama.
Znaaj izrade ove analize je u tome to se, uz angaovanje malih finansijskih sredstava, moe priblino
utvrditi da li ili ne postoji ekonomska opravdanost realizacije Projekta.
Analiza i prognoza potreba realizacije Projekta u sutini se zasniva na inventivnoj aktivnosti. Ona je
usko povezana uz analizu, praenje i prognoziranje razvojnih procesa. Prema tome, osnov inventivnosti je
razvoj koji je shvaen kao kontinualan proces. Otuda polazita potreba realizacije Projekta su drutvene
potrebe, zahtjevi trita i elje buduih investitora.
One se mogu ogledati u elji, potrebi i cilju:
zadovoljenja trita sa odreenom vrstom proizvoda;
poveanja dobiti, tj. profita;
boljeg iskoriavanja postojeih kapaciteta;
veeg zapoljavanja stanovnitva;
veeg korienja prirodnih dobara;
poboljanja linog i drutvenog standarda stanovnitva;
pruanja boljih usluga stanovnitvu;
smanjenja uvoza;
poveanja izvoza i sl.
Osnova za ovim eljama i potrebama moe se nai u:
planovima regionalnog razvoja;
planovima dravnih organa;
planovima velikih poslovnih sistema;
planovima preduzea;
planovima poslovnih banaka;
informacijama nauno-istraivakih organizacija;
informacijama projektantskih organizacija i sl.
Sva ova polazita, potrebe, zahtjeve i elje treba analizirati i zakljuke donositi u skladu sa elementima i
ocjenama studije opravdanosti koje su utvrene u prethodnoj studiji opravdanosti.
Na planeru je da detaljno analizira sve elje i potrebe, te raspoloive informacije i donese odgovarajue
zakljuke o nastavljanju rada na izradi studije opravdanosti ili ne. Naravno, presudnu ulogu u odluivanju ima
investitor, koji mora od obraivaa studije dobiti jasnu prognozu razvoja u domenu implementacije Projekta.

7.2.4 Analiza prodajnog i nabavnog trita
Analizom trita treba da se utvrdi odnos potranje i ponude, tj. da se utvrde koliine proizvoda koje su
potroai voljni da kupe, a prodavci da prodaju na odreenom tritu i u odreenom vremenu za odgovarajuu
cijenu.
Broj godina analiziranog razdoblja treba da bude jednak vijeku trajanja projekta. Svi rezultati analiza
daju se u numerikom i opisnom obliku. Dokumentaciona osnova se izrauje za svaki proizvod posebno.
Najee metode koje se koriste u analizi trita su: u kvantitativnom istraivanju - stope rasta, trendovi
i regresivne metode, metoda "nivoa potronje", metoda "krajnjeg korisnika", "koeficijenti potronje" i dr., a
kod kvalitativnog istraivanja - metode posmatranja, ispitivanja i eksperimenta ili druge metode koje
omoguavaju kvalitetno predvidjanje potronje.
Analiza trita u procesu izrade studije opravdanosti ima dva dijela:
analizu trita prodaje
analizu trita nabavke.
Analiza trita prodaje. Strukturu analize trita u procesu analize trita prodaje ine sljedei djelovi:
karakteristike planiranog proizvoda;
analiza prodaje i projekcija potranje;
analiza i projekcija ponude i

42
mogui obim plasmana planiranog proizvoda.
Karakteristike planiranog proizvoda vane za analizu trita su: da li se proizvod izrauje za poznatog
ili nepoznatog kupca, da li je proizvod namijenjen finalnoj potronji ili daljnoj proizvodnji, da li se radi o
samostalnom proizvodu ili o proizvodu u kombinaciji sa drugim proizvoaima, kakvo je mjesto proizvoda u
grupi tih proizvoda, kakav je dosadanji razvoj proizvoda, da li je proizvod namijenjen domaem ili
inostranom tritu, odnosno i jednom i drugom, i dr.
Analiza prodaje i projekcija potranje pretpostavlja identifikaciju i analitiku obradu svih znaajnih
faktora koji utiu na potranju planiranog proizvoda. Tom prilikom veoma je vano utvrditi potranju na
pojedinim tritima, obim potranje i osnovne kvalitativne faktore. Isto tako treba utvrditi koji faktori
ubrzavaju, odnosno usporavaju potranju dotinog proizvoda.
Posebno treba obraditi potranju na domaem i inostranom tritu.
O potranji na domaem tritu slue informacije o potranji u prolosti i sadanjosti na osnovu kojih se
planira potranja u budunosti. Na osnovu ovoga treba napraviti pregled prodaje, za razdoblje 5-6 prolih
godina, i projekciju potranje na domaem tritu.
O potranji na inostranom tritu tee je prikupiti relevantne informacije. Otuda za analizu inostranog
trita koriste se informacije o ukupnom izvozu zemlje i u tom okviru mogunost za izvoz proizvoda iz
planiranog Projekta. Treba uraditi pregled izvoza, za razdoblje 5-6 proteklih godina, kao i plan izvoza za
planirani vijek projekta.
Veoma vano podruje kod analize prodaje su cijene na domaem i inostranom tritu. Treba napraviti
strukturu i dinamiku cijena, uzimajui u obzir proli i budui period. Mora se izvriti komparacija cijene po
Projektu, cijena konkurentskih preduzea i inostranih cijena. Pri uporedjivanju domaih sa uvoznim ili
izvoznim cijenama treba uzeti u obzir sve elemente (transport, carine, beneficije, premije i dr.) znaajne za
utvrivanje maloprodajne cijene.
Analiza i projekcija ponude je trei znaajan dio analize trita prodaje. Informacije o analizi i
projekciji ponude treba dati za sadanje i proteklo vrijeme, na bazi ega se izrauje procjena za budue
vrijeme, to je od posebnog znaaja za planirani projekat.
Posebno treba obraditi domau proizvodnju, i to za proteklih 5-6 godina, kao i procjene za budue, tj.
vijek Projekta. Isto tako treba dati podatke i za uvoz i to po zemljama proizvoaa. Tako se na bazi podataka
o kretanju proizvodnje, uvoza i izvoza moe ocjeniti ukupna ponuda na domaem tritu, pri emu treba
posebno navesti udio investitora.
Mogui obimplasmana planiranog proizvoda treba utvrditi na bazi ve izvrenih analiza trita
prodaje. On se izrauje u vidu tabelarnog pregleda za sve godine ekonomskog vijeka Projekta, koji sadri
proizvodnju po obimu i vrijednosti, prodaju u zemlji i u izvozu, i to po svakom proizvodu posebno.
Uz ovaj dio programa treba dati marketinke, tj. kvantitativne i kvalitativne podatke i informacije koje
se odnose na koncepciju trinog nastupa, promotivnih aktivnosti, distributivnih puteva, prilagodjavanja
tritu, politici razvoja proizvoda, voenju svih aktivnosti oko prodaje proizvoda, politici cijena, trokovima
prodaje i distribucije i dr.
Analiza trita nabavke. Za realizaciju proizvodnje koriste se razliite sirovine, materijali,
poluproizvodi, energija i usluge. Zbog toga je potrebno izvriti analizu trita nabavke. U postupku analize
potrebno je izvriti procjenu potronje i ukupnih potreba sirovine i ostalih inputa po vanijim elementima
potronje, utvrditi ko su potencijalni isporuioci i u kojim koliinama, utvrditi kvalitet i cijene svih inputa.
Treba dati podatke i opisati karakteristike planiranih sirovina, materijala, energije i dr. Isto tako
analizirati i utvrditi mogunosti i uslove nabavke sirovina, materijala i ostalih inputa. Analizom treba ukazati
na sve pozitivne i negativne inioce koji djeluju na nabavku.
Ako je investitor u proteklom periodu koristio sline sirovine, onda treba dati pregled istih po domaim i
inostranim dobavljaima i to za poslednjih pet godina.
Najvanija je prognoza nabavke sirovina, materijala, energije i poluproizvoda koja se zasniva na temelju
potreba pri postizavanju maksimalnog kapaciteta. Osnovno je dokazati da inputa ima u dovoljnim koliinama i
to po mogunosti kod vie isporuioca. Ako je samo jedan isporuilac, onda treba pribaviti dokaze da je on
raspoloen za isporuku i da su rijeeni uslovi isporike sirovina ili energije. Znaajno je napomenuti da se
moraju obezbjediti odgovarajue saglasnosti za snabdjevanje elektrinom energijom, vodom i sl.
Radi to boljeg sagledavanja potreba i mogunosti nabavke, treba uraditi preglede potreba, prognozu
domaih nabavki, prognozu uvoznih nabavki, kao i prognozu cijena inputa. Prognoze nabavki treba dati za cio
ekonomski vijek Projekta.

43
Uz ove preglede treba dati procjenu mogunosti svih nabavki materijalnih inputa kako u kvantitativnom
tako i u kvalitativnom smislu. U tom smislu treba utvrditi koncepciju marketinkog nastupa na nabavnom
tritu u zemlji i inostranstvu, politiku cijena, trokove nabavke, ulaganja u distribuciju, skladitenje i uvanje
inputa, i sl.
7.2.5 Prostorni i lokacijski aspekti (analiza lokacije)
Osnovni uslov za planiranje investicionog Projekta je lokacija koja mora biti u skladu sa prostornim i
urbanistikim uslovima za dotino podruje.
Pod pojmom lokacije podrazumijevamo odgovarajui prostor, koji je ogranien geografskim
koordinatama, na kojem e se planirana aktivnost, tj. realizacija Projekta odvijati.
Lokacija moe zauzimati ui ili iri prostor, a kod pojedinih Projekata (saobraajnice) prostire se na
regione ili cijelu dravu.
Lokacija se mora analizirati sa vie aspekata: tehnolokog, tehnikog, ekonomskog, saobraajnog,
enetgetskog, klimatskog, ekolokog, seizmolokog, hidrolokog, vojnog i dr. To znai da lokacija mora biti
tehnoloko-tehniki izvodljiva, a ekonomski i drutveno prihvatljiva.
Svrha analize lokacije je da se, zavisno od pojedinih parametara i uslova, od vie moguih rjeenja
izabere najpovoljnije. Zbog toga se kod znaajnijih Projekata radi posebna studija lokacije sa makrolokacijskih
aspekata na osnovu koje se odreuje mikrolokacija.
Pod makrolokacijskim aspektima podrazumijeva se analiza lokacije u irem regionalnom prostoru. Tom
prilikom posebno se, uzevi generalno, analiziraju sljedei lokacijski aspekti:
prirodni aspekti: geografski i drugi prirodni uslovi, kvalitet zemljita, sirovine, vodni i drugi
resursi, demografski faktori i sl.;
istorijski aspekti: postojei kapaciteti, tradicija, radna vjetina i sl.;
tehniko-ekonomski aspekti: vrsta i obim proizvodnje, obezbjeenje sirovina, trite i prostorna
struktura plasmana robe i usluga, meuzavisnost ekonomskih aktivnosti, potreban prostor,
obezbjeenje vodom, obezbjeenje energije, radna snaga, ostali tehniki i tehno-ekonomski
faktori;
drutveno ekonomski aspekti: razvojni ciljevi i ogranienja, distribucija ekonomskih parametara,
interna i eksterna ekonomija, uklanjanje tetnih sastojaka, ekoloki zahtjevi, spoljnotrgovinski
zahtjevi i dr.
Prije analize svih aspekata moraju se utvrditi: lokacije sirovina i svih ostalih inputa, trite plasmana,
transportni trokovi inputa, investiciona ulaganja na odreenoj lokaciji, trokovi proizvodnje, trokovi
distribucije i dr.
Na bazi svega reenog mogue je uraditi komparativnu analizu alternativnih lokacija (makro-analiza
lokacije) i odabrati najpovoljniju, tj. onu koja je tehnoloko-tehniki prihvatljiva, a ekonomski pokazuje
optimalne rezultate.
Za izabranu lokaciju vri se analiza potreba i utvruju parametri koji su najneposrednije vezani za
kriterijume izbora tehnologije i slue za izradu tehnoloke i tehnike dokumentacije.
Tom prilikom posebno se analiziraju:
potreban prostor i fizike karakteristike lokacije (izgraeni proizvodni i ostali prostor, otvoreni
prostor i sl.);
mogunost obezbjeenja potrebne elektro energije: ukupno, trafostanica, dalekovod, prikljuci,
agregati i ostalo;
mogunost obezbjeenja ostale energije: para, topla voda, plin, mazut, ugalj i ostalo, i sa tim u
vezi ureaji, stanice, rezervoari, skladita, dovodi, odvodi i sl.;
potreban transport: ulazni transport, izlazni transport, unutranji transport, specifini transport i
sl.;
potrebna voda, odvodnjavanje i preiavanje: ukupno potrebna voda (sanitarna, tehnoloka,
posebnog kvaliteta), bunari, rezervoari, vodovod, ukupno otpadnih voda (sa karakteristikama),
kanalizacija, ureaji za preiavanje (po vrstama), ostali ureaji;
unutranje saobraajnice, skladini prostor, ograde i drugi infrastrukturni objekti;
deponije otpadaka;

44
objekti drutvenog standarda, ivota i rada zaposlenih (restorani, ambulante, objekti rekreacije i
sl.);
zelene i zatitne povrine;
povrine rezervisane za eventualna proirenja;
prikljuci telefona, teleksa, interneta i stanje mobilne telefonije.
Veoma je vano utvrditi i analizirati sljedee bitne aspekte koji karakteriu lokaciju i koji imaju uticaja
na cijenu projekta:
geografske i topografske uslove;
seizmoloke uslove;
podatke o postojeim objektima i instalacijama;
geoloko-geomehanike uslove;
hidroloke uslove;
klimatske i meteoroloke uslove;
uslove zatite ivotne sredine;
imovinsko-pravne uslove: pribavljanje zemljita, trokovi korienja i ureenja zemljita i dr.;
prikljuke na postojeu infrastrukturu (elektrika, vodovod, kanalizacija, telefoni, teleksi,
telefaksi, plin, gas i td.).
Uz analizu lokacije treba priloiti sve saglasnosti i preliminarna odobrenja: urbanistiko-tehnike
uslove, vodoprivrednu, sanitarnu, energetsku, ekoloku i saobraajnu saglasnost. U analizi lokacije treba uzeti
u obzir sve elemente iz ovih uslova i saglasnosti, i sa njima raunati trokove.

7.2.6 Analiza zatite ivotne sredine i zatite na radu
Zatitu ivotne sredine i zatitu na radu moemo posmatrati sa vie aspekata, a posebno sa aspekta:
zatite od zagaivanja;
zatite od elementarnih i prirodnih nepogoda,
zatite na radu;
protivpoarne zatite;
protivprovalne zatite;
zatite od ratnih dejstava.
Kada se govori o zatiti od zagaivanja, onda se moraju analizirati mogui uticaji investicionog Projekta
na okolinu, ali i okoline na Projekat. Kroz tehnoloko-tehniku analizu sagledavaju se vrste i koncentracije
tetnih materija koje se isputaju u procesu proizvodnje. Koncentraciju treba utvrditi na jedinicu zapremine, a
koliinu u jedinici vremena. Otpaci mogu biti u vrstom, tenom ili gasovitom stanju. U studiji opravdanosti
moraju se predvidjeti tehnika rjeenja ureaja (mjere) za proiavanje vazduha, vode i dr., zavisno od mjesta
javljanja i naina isputanja tetnih materija. Isto tako, moraju se predvidjeti posebne instalacije za sakupljanje
i odvod na odreena mjesta, zagaenih voda, vazduha, vrstih estica i dr. Na tim mjestima se postavljaju
ureaji za preiavanje.
Isto tako, ako ima uticaja okoline na zagaivanje objekta, moraju se prouiti ti uticaji i preduzeti
tehnoloko-tehnike mjere da se ti uticaji eliminiu ili smanje do dozvoljenih granica. Ako to nije mogue, a ti
uticaji mogu imati tetnih posledica na tehnoloki proces, proizvode ili na ljude onda treba odustati od te
lokacije.
Ako se investicioni Projekat realizuje na podruju izloenom zemljotresima ili drugim prirodnim
nepogodama, u studiji opravdanosti moraju se analizirati i uslovi za izgradnju na tom podruju i predvidjeti
mjere i sredstva za zatitu objekata i ljudi od tih elementarnih nepogoda.
Mjere zatite na radu, protivpoarnu i protivprovalnu zatitu moraju se predvidjeti u studiji
opravdanosti kroz tehnoloko-tehnika i ostala rjeenja, a u skladu sa vaeim tehnikim i ostalim propisima i
vrstom objekata koji ine investicioni Projekat. U tom cilju moraju se analizirati opasnosti koje nastaju, gdje i
kada se mogu pojaviti i u skladu sa tim predvidjeti odgovarajue mjere zatite.
Mjere zatite od ratnih dejstava treba analizirati i predvidjeti u skladu sa planovima odbrane nadlenih
organa i propisima za tu zatitu. Studijom opravdanosti moraju se predvidjeti tehnika rjeenja i odgovarajua
sredstva.

45
Na kraju se mora dati meritorna ocjena podobnosti Projekta sa aspekta zatite iovtne sredine i zatite
na radu.

7.2.7 Analiza organizacionih i kadrovskih aspekata
Analizom organizacionih i kadrovskih aspekata treba obuhvatiti sve relevantne faktore koji su od znaaja za
proces proizvodnje.
U tom smislu treba uraditi:
prijedlog makroorganizacije u okviru koje e se odvijati proizvodnja, zbog koje se Projekat
realizuje, sa definisanjem svih unutranjih veza izmeu pojedinih organizacionih jedinica i
spoljanjih sa okruenjem.
prijedlog mikroorganizacije organizacione jedinice i njenih djelova sa prikazom unutranjih
veza i veza sa ostalim organizacionim jedinicama.
koncept organizovanja i funkcionisanja proizvodne i drugih funkcija sa posebnim osvrtom na
obezbjeivanje skladnosti i uspjenosti u djelovanju i izvravanju svih zadataka koji su
usmjereni ka izvravanju proizvodnih i drugih zadataka. Ovdje posebnu panju treba obratiti na
menadment Projekta, tj. planiranje, organizovanje, upravljanje, rukovoenje i kontrolu. U tom
cilju potrebno je utvrditi osnovni koncept funkcionisanja svih struktura, to se postie
organizacionom i operativnom regulativom.
plan kadrova za proces proizvodnje i ostalih funkcija, koji treba da sadri sve bitne elemente:
zanimanje, kvalifikacija, radno mjesto, iskustvo, starost, pol, broj i dinamiku obezbjeivanja.
plan obuke, specijalizacije i usavravanja kadrova, koji treba da sadri sve elemente iz plana
kadrova i: nain, vrijeme, mjesto i vrstu obuke, specijalizacije i usavravanja.
Ova analiza treba da pokae da e biti mogue organizovati proizvodnju i obezbijediti neophodne
kadrove u datom vremenu i predvienoj proizvodnji prema Projektu.
7.2.8 Analiza izvodljivosti i dinamika realizacije Projekta
U okviru ove analize posebno treba sagledati:
mogunost izvoenja (izvodljivost) Projekta;
organizaciju upravljanja Projektom;
nain izbora izvoaa radova i isporuioca opreme;
dinamiku realizacije Projekta.
Mogunost izvoenja (analiza izvodljivosti) Projekta ima poseban zadatak da, u okviru pretpostavki,
planira obim i nain realizacije Projekta, te da definie redosled aktivnosti, njihovu meuzavisnost i dinamiku
Analizom treba sagledati mogunost realizacije Projekta uzimajui u obzir tehnoloko-tehnike
karakteristike, vrste i konstruktivne karakteristike objekata, vrstu opreme i radova. U vezi sa ovim treba
sagledati da li izvoai radova treba da posjeduju specifinu opremu za izvoenje radova, transport i montau
opreme. Treba sagledati mogunost nabavke opreme i da li se oprema nabavlja u zemlji ili u inostranstvu.
Posebno je potrebno sagledati da li postoji problema i ogranienja u pogledu dobijanja odgovarajuih
rjeenja, saglasnosti i dozvola za realizaciju Projekta.
Isto tako treba analizirati mogunost i uslove nabavke materijala i poluproizvoda za realizaciju
Projekta, to znaajno moe da utie na cijenu kotanja i dinamiku realizacije.
U svim sluajevima treba sagledati mogunost i opravdanost fazne realizacije Projekta. Ako je to
neophodno onda ih treba definisati i odrediti sve uslove i parametre za njihovu realizaciju.
Organizacija upravljanja Projektom. Ovdje treba analizirati sve naine realizacije Projekta i modele
organizovanja za upravljanje konkretnim Projektom (vidi poglavlje 11.). Zavisno od vrste i obima Projekta,

46
sadanjeg statusa investitora i ostalih okolnosti treba prihvatiti odgovarajui nain realizacije i model
organizovanja.
Na osnovu prednjeg treba detaljno razraditi organizacione eme, definisati funkcije i utvrditi potreban
broj specijalista i radnika i njihovu kvalifikacionu strukturu.
Ovo pretpostavlja da se izvri precizna podjela rada, utvrde zadaci, prava i odgovornosti pojedinih
funkcija, njihove meusobne veze i veze sa okruenjem.
Veoma je vano da se utvrdi model informacionog sistema i odrede informacioni i distributivni kanali.
I zbor izvoaa radova i isporuioca opreme. Bez obzira na izabrani nain realizacije Projekta u analizi
realizacije Projekta mora se utvrditi nain izbora izvoaa radova i isporuioca opreme. Ovo podrazumijeva
da se izabere generalni izvoa radova ili glavni izvoa, ili izvoai pojedinih radova. Pri tome moraju se
obuhvatiti sve aktivnosti, i to:
istrani radovi;
projektovanje, tj. definisanje Projekta;
izvoenje graevinskih, instalaterskih i zanatskih radova;
isporuka opreme;
montaa opreme;
vrenje stalnog strunog nadzora;
vrenje ostalih usluga i dr.
Drugim rijeima, za sve aktivnosti koje ne namjerava izvravati sam investitor, treba izabrati izvrioca
tih aktivnosti.
Izbor izvoaa radova i isporuioca opreme investitor moe izvriti na jedan od sledeih naina koji su
najvie prisutni u praksi i teoriji: javnim nadmetanjem, prikupljanjem ponuda, neposrednom pogodbom ili na
poseban nain.
U studiji opravdanosti treba analizirati sva etiri naina i predloiti optimalno rjeenje koje e
garantovati da e biti izabrani najbolji izvoai radova i isporuioci opreme i koji e sve aktivnosti izvravati
u skladu sa usvojenom dinamikom.
U ovom dijelu studije opravdanosti treba analizirati predmet i sadraj ponude, tj. nain ugovaranja
radova sa izabranim izvoaem i isporuiocem opreme. Analizom treba obuhvatiti tri mogua sluaja, tj.:
da je predmet i sadraj ponude definisan opisom, pozicijama radova i crteima i da se od
ponuaa trae odgovori na konkretna pitanja i jedinine cijene za pojedine radove (obraun po
jedininim cijenama), ili
da je predmet i sadraj ponude definisan opisom, specifikacijama i crteima ili samo
funkcionalnim, tehnikim i ekonomskim parametrima, i da se od ponuaa trae odgovori na
konkretna pitanja i ukupna cijena za sve radove koji su predmet ponude (obraun po sistemu
"klju u ruke");
kombinacijom pomenuta dva sluaja to je mogue kod Projekata koji imaju vie razliitih
objekata (proizvodni, administrativni, skladini i dr.).
Analizom treba ukazati na sve prednosti i mane pojedinog naina i odluiti se za onaj koji ima najvie
prednosti. Ukoliko se prihvati trei nain, onda treba specificirati objekte koje treba ugovarati po sistemu
"klju u ruke" i one druge.
Treba naglasiti da izbor izvoaa radova za sve Projekte koji se finansiraju iz budeta Republike ili
optina, fondova i preduzea sa veinskim vlasnitvom drave treba izvriti u skladu sa Zakonom o javnim
nabavkama.
Dinamika realizacije Projekta. Dinamikom realizacije Projekta utvruje se vremensko trajanje
najvanijih aktivnosti, a time i ukupno trajanje Projekta. Dinamika realizacije Projekta je neophodna sa vie
aspekata: utvrivanje roka poetka i zavretka Projekta, utvrivanje dinamike ulaganja sredstava, proraun
trokova upravljanja Projektom i dr.
Dinamika mora biti uraena od strane strunjaka koji dobro poznaju tehnologiju realizacije
odgovarajue vrste Projekta i metode planiranja.
Pri izradi dinamike moemo koristiti jednu od poznatih metoda planiranja: gantogram, ortogonalni plan,
ciklogram ili tehniku mrenog planiranja, to zavisi od vrste graevinskog Projekta. Za veinu Projekata je
najpovoljnije primijeniti tehniku mrenog planiranja kojom se, izmeu ostalog, definiu meuzavisnosti
pojedinih aktivnosti i utvruje kritini put, a prikladna je za primjenu raunara.

47
Pravilan izbor reprezentativnih aktivnosti, proraun njihovog trajanja i definisanje njihovih meusobnih
aktivnosti su veoma bitni elementi svakog dinamikog plana.
Pri izboru karakteristinih aktivnosti, izmeu ostalog, moraju se uzeti u obzir i sljedee grupe aktivnosti:
donoenje odgovarajuih odluka,
priprema podataka za lokaciju;
obezbjeenje finansijskih sredstava;
izrada tehnike dokumentacije;
rjeavanje imovinsko-pravnih odnosa;
obezbjeenje dozvola i saglasnosti;
priprema ugovorne dokumentacije (tendera) za izbor izvoaa radova, isporuioca i montaera
opreme;
izbor izvoaa radova (izvrioca);
izbor isporuioca opreme;
uvoenje izvoaa radova u posao;
izvrenje pripremnih radova;
izvrenje prethodnih radova;
izvrenje glavnih radova;
isporuka opreme;
kolovanje kadrova;
montaa opreme;
probna proizvodnja;
tehniki pregled objekta;
dobijenje upotrebne dozvole i
konaan obraun i primopredaja objekta.
Za svaku od ovih grupa treba izabrati po nekoliko aktivnosti (kod izvrenja radova svakako vie) i na
bazi toga uraditi definitivnu listu aktivnosti za koje treba izraunati trajanje i utvrditi meusobne odnose na
osnovu ega se moe uraditi dinamiki plan.
Svaki vei Projekat ima niz objekata pa je sve ove aktivnosti potrebno analizirati po objektima i zbirno
za cio Projekat.
Medjuzavisnost aktivnosti nije teko utvrditi, jer one proizilaze iz tehnolokog slijeda odvijanja pojedinih
od njih. Medjutim, tee je odrediti trajanje pojedinih aktivnosti, jer ne postoje normativi i pravila koja ovo
odreuju. Zbog toga se koriste podaci o ve izgraenim objektima i baza podataka sa kojima treba da
raspolau svi autori studija opravdanosti.
Nakon izrade dinamike realizacije Projekta, treba uraditi dinamike planove finansijskih sredstava i to:
dinamiku ulaganja po namjeni,
dinamiku ukupnih ulaganja.

7.2.9 Ekonomsko - finansijska analiza
Analizom trita, lokacije, tehnoloko-tehnikih parametara, realizacije Projekta i zatite ivotne sredine
utvrdili smo sve fizike veliine potrebne za realizaciju Projekta. U ekonomsko-finansijskoj analizi sve ove
fizike veliine, uz primjenu odgovarajuih cijena, svode se na finansijske veliine. Time sve aktivnosti
dobijaju zajedniki imenitelj - vrijednost, to omoguava njihovo zbrajanje, uporedjivanje, analiziranje i
donoenje odgovarajuih zakljuaka. Sve fizike veliine su jednoznano odreene, dok su jedinine cijene
stvar procjene i prorauna. Zbog toga utvrivanju jedininih cijena, koje korespondiraju fizikim veliinama,
treba posvetiti posebnu panju. Treba naglasiti da se svi prorauni finansijskih veliina u studiji opravdanosti
vre, po pravilu, na osnovu stalnih cijena.
Osnovna struktura ekonomsko-finansijske analize u studiji opravdanosti podrazumijeva izradu
informacione osnove koju sainjavaju:
investicije u stalna sredstva;
investicije u obrtna sredstva;
izvori finansiranja i obaveza prema njima;

48
obraun trokova proizvodnje i formiranje ukupnog prihoda;
bilans uspjeha;
bilans stanja;
finansijski tok Projekta;
ekonomski tok Projekta;
drutveni tok Projekta.
Ekonomsko-finansijska analiza treba, na bazi navedene informacione osnove, da omogui preglednu,
kvalitativnu, kvantitativnu, argumentovanu i pouzdanu analizu svih relevantnih faktora za ocjenu efikasnosti
investicionog Projekta.
I nvesticije u stalna (osnovna) sredstva. Stalna sredstva su dio ukupnih sredstava koja se u konkretnoj
aktivnosti trajno koriste, postepeno troe, a slue kao faktor procesa proizvodnje i mogu se koristiti vie
godina. U finansijskom smislu investicije u stalna sredstva dvostruko djeluju na Projekat. S jedne strane to je
osnovni investicioni troak, a sa druge strane slue za obraun amortizacije koja predstavlja fiksni troak.
U osnovi sva stalna sredstva moemo podjeliti u tri osnovne grupe, i to:
zemljite, graevinski objekti i infrastruktura;
oprema i
druga ulaganja u stalna (osnovna) sredstva.
Vrijednost zemljita se moe utvrditi na osnovu povrina iz analize lokacije i trinih cijena nabavke i
ureenja zemljita.
U tehnoloko-tehnikoj analizi utvrena je predraunska vrijednost objekata i infrastrukture pri emu su
koriene fizike veliine iz projektnih rjeenja i trine cijene za ove radove.
Oprema je koliinski i po karakteristikama specificirana u tehnoloko-tehnikoj analizi.
Nabavna vrijednost opreme utvruje se na osnovu:
prodajne cijene proizvoaa;
trokova transporta;
trokova carina i ostalih uvoznih trokova;
trokova montae;
trokova osiguranja i
ostalih trokova, ako ih ima.
Pod drugim ulaganjima u stalna sredstva podrazumijevaju se:
ulaganja u materijalna prava: "know-how", licence, patenti, modeli, uzorci, tehnoloko-
tehnika dokumentacija i dr.;
osnivaka ulaganja: studije i istrage, otkupi i odtete, osposobljavanje radnika, izrada
investiciono-tehnike dokumentacije, trokovi upravljanja Projektom, osiguranja, doprinosi,
interkalarne kamate, drugi trokovi kredita i dr.;
ostala ulaganja: knjige, asopisi, slike, skulpture i dr.
Trokovi drugih ulaganja u stalna sredstva utvruju se na bazi planiranih aktivnosti, obima i cijena
utvrenih na osnovu ponuda, prorauna i trinih uslova.
Radi bolje preglednosti tabelarno treba uraditi pregled trokova za pojedina ulaganja, i to:
Pregled investicionih trokova za otkup zemljita, graevinske objekte i infrastrukturu, sa dinamikom
ulaganja po godinama. U ovom pregledu treba navesti sve graevinske objekte i objekte infrastrukture sa
prikljucima, a trokove iskazati po pojedinim godinama realizacije i ukupno. Treba naglasiti da se svi ovi
objekti moraju posebno iskazati u dinamikom planu izvrenja radova, jer se u protivnom ne bi mogli utvrditi
trokovi po pojedinim godinama.
Na kraju treba dodati nepredviene radove, sredstva za razlike u cijeni (klizna skala) i izraunati
ukupno i po godinama.
Pregled investicionih trokova za opremu. U ovom pregledu treba navesti opremu po specifikaciji koja
se mora poklapati sa specifikacijom iz tehnoloke dokumentacije. Isto tako, treba navesti broj komada, valutu,
cijenu po komadu, fakturnu vrijednost, carinu, transport, osiguranje, montau, ostalo i ukupno, kao i uvozni
reim. Na kraju treba dati odreene iznose za nepredvienu opremu i razlike u cijeni, i ukupno u domicilnoj i
stranoj valuti, kao i sveukupno.
Dinamika ulaganja finansijskih sredstava u opremu. U dinamici treba navesti specifikaciju opreme
saglasno specifikaciji iz tehnoloke dokumentacije (prvo domaa, a zatim uvozna oprema) i na kraju pozicija

49
"nepredvieno". Trokove treba iskazati po godinama i ukupno. Na kraju treba dati odreen iznos za
nepredvienu opremu i razlike u cijenama, i sveukupno u domicilnoj i stranoj valuti.
Pregled investicionih trokova i dinamika drugih ulaganja u osnovna sredstva. U ovom pregledu treba
specificirati sve vrste trokova (materijalna prava, osnivaka ulaganja, ostala ulaganja), a trokove iskazati po
godinama i ukupno. Na kraju treba dati odreen iznos za nepredviena ulaganja i razlike u cijeni i sveukupno.
Dinamika plaanja se radi na osnovu podataka iz navedenih pregleda, s tim to se struktura prilagodi
kasnijem korienju uz saimanje nekih pozicija.
Na osnovu reenog struktura dinamike plaanja mogla bi da izgleda ovako:
studije i istrage;
dozvole i saglasnosti;
nabavka i ureenje zemljita;
investiciono-tehnika dokumentacija;
graevinski radovi;
domaa oprema;
uvozna oprema;
carina, transport i ostali trokovi uvozne opreme;
"know-how", licence i dr.;
montaa domae opreme;
montaa uvozne opreme;
upravljanje Projektom;
kolovanje radnika;
osiguranje u periodu graenja;
provizija banaka;
porast cijena u toku graenja (posebno po svim elementima trokova);
nepredviene aktivnosti;
ostalo;
interkalarne kamate;
sveukupno stalna sredstva.
Ukupne trokove po ovoj strukturi treba rasporediti po godinama izgradnje, pri emu se koriste podaci
iz pomenutih pregleda. Pri tome treba naglasiti da se ova dinamika ne moe poklapati sa dinamikom ulaganja
koja je uraena na bazi dinamike realizacije Projekta. Ovo zbog toga to dinamika plaanja zavisi od uslova
koje postavljaju izvoai radova i isporuioci opreme (avansiranje, kreditiranje i dr.uslovi). Zbog toga je
veoma vano poznavati ove uslove i uobiajenu praksu kako bi se dinamika plaanja to realnije uradila.
Dinamika plaanja je veoma vana radi utvrivanja strukture i dinamike izvora finansiranja. Zbog toga,
na kraju ovog poglavlja, treba uraditi pregled potrebnih finansijskih izvora stalnih sredstava.
Pregled se obino radi tabelarno i u njemu se sredstva iskazuju u domicilnoj i stranoj valuti, prema
stalnim cijenama. U tabeli se iskazuje vrsta izvora (domicilna, strana valuta), po godinama realizacije Projekta
i ukupno. Na kraju se, preraunato u domicilnoj valuti, daju sveukupna sredstva.
I nvesticije u obrtna sredstva. Obrtna sredstva su dio investicija koja su neophodna za nesmetano
funkcionisanje Projekta u vrijeme njegove redovne proizvodnje. Iako se ova ulaganja vre neposredno prije
poetka redovne proizvodnje potrebno ih je blagovremeno planirati, tj. predvidjeti u studiji opravdanosti.
Na veliinu trajnih obrtnih sredstava utie iznos ukupnih investicija, a na efikasnost investicionog
Projekta u mnogome utie vrijeme koje je potrebno da se u potpunosti zavri reprodukcioni ciklus koji
obuhvata sve aktivnosti od pripreme proizvodnje, preko same proizvodnje pa do razmjene i potronje. Zbog
toga je, da bi realno planirali obrtna sredstva, potrebno izvriti analizu reprodukcionog ciklusa. To je u stvari
potrebno da bi se mogao izraunati koeficijent obrta obrtnih sredstava, jer on direktno zavisi od vremena
zadravanja pojedinih vrsta obrtnih sredstava u reprodukcionom ciklusu. S tim u vezi treba procijeniti koliko
vremena protekne od jedne do druge faze i koliki je broj vezivanja pojedinih faktora proizvodnje, na ulaznoj i
izlaznoj strani reprodukcionog lanca, i u samoj proizvodnji, kako bi se mogao izraunati koeficijent obrta
obrtnih sredstava.
Radi realnog utvrivanja visine trajnih obrtnih sredstava potrebno je, pored fizikih veliina iz
tehnoloko-tehnike analize i analize trita, posjedovati i finansijske informacije koje su vezane za plaanja i
potraivanja.

50
Da bi se pravilno izvrio proraun obrtnih sredstava potrebno je raspolagati sa velikim brojem
informacija, meu kojima su najvanije: godinja vrijednost sirovina, repromaterijala, energije, sitnog
inventara i rezervnih djelova; godinji iznos amortizacije; godinji iznos plata; godinja vrijednost proizvodnje
u toku i vrijednost gotovih proizvoda na zalihi; godinja vrijednost potraivanja od kupaca; godinje obaveze
po raznim osnovama; godinje obaveze prema dobavljaima, godinji iznos prometa na iro raunu i dr.
Obraun trajnih obrtnih sredstava najbolje je izvriti tabelarno. U tabele se upisuju vrste obrtnih
sredstava (zaliha sirovina i repromaterijala, zalihe nedovrene proizvodnje, zalihe gotovih proizvoda, sredstva
na iro-raunu, potraivanja, dobavljai, amortizacija, razne obaveze, potrebna sredstva i sl.), ukupne
godinje potrebe, broj dana vezivanja, koeficijent obrta, potrebna obrtna sredstva i dr. U posebnoj tabeli treba
prikazati potrebna obrtna sredstva po godinama vijeka trajanja Projekta.
I zvori finansiranja investicije i obaveze prema njima. Izbor izvora finansiranja investicije je veoma
vaan korak u izradi studije opravdanosti, ne samo sa aspekta zatvaranja konstrukcije finansiranja, nego i sa
aspekta finansijskih obaveza koje iz njega proistiu. Zbog toga izboru izvora finansiranja i uslovima koje se
tim povodom javljaju treba posvetiti posebnu panju.
Osnovno pravilo u zatvaranju konstrukcije finansiranja je izjednaavanje veliine izvora finansiranja sa
veliinom ulaganja. Pri tome moraju se potovati dinamiki plan izgradnje, dinamika ulaganja i dinamika
plaanja, odnosno korienja izvora finansiranja.
Konstrukciju finansiranja moemo smatrati zavrenom kada su nam poznati: izvori finansiranja, cijena
izvora, raspoloivost izvora, namjena korienih izvora i oekivana rentabilnost ulaganja. Od svih ovih faktora
najmanje je poznata oekivana rentabilnost ulaganja. Zbog toga utvrivanje konane konstrukcije finansiranja
treba obaviti u najmanje dva koraka: preliminarni izbor finansiranja u toku pripreme studije opravdanosti i
konani nakon ocjene studije opravdanosti. Inae, cijena izvora je najvaniji faktor o kome se mora posebno
voditi rauna, tj. teiti da se minimiziraju trokovi izvora finansiranja.
Na osnovu definisane strukture izvora, cijene izvora i ostalih potrebnih i relevantnih faktora
izraunavaju se finansijske obaveze. U tom cilju moraju se znati: iznos kredita, rok otplate, kamatna stopa,
interkalarna kamatna stopa, ostale obaveze, tj. trokove kredita, dinamika i nain otplate, stopa inflacije i dr.
Izvori finansiranja i obaveze prema njima prikazuju se tabelarno kroz nekoliko tabela.
Pregled potrebnih sredstava (domicilna i strana valuta) za finansiranje investicija gdje se navodi
struktura sredstava (stalna sredstva, obrtna sredstva, ostali izdaci), ukupni iznos sredstava po
strukturi i iznosi po godinama realizacije Projekta.
Pregled strukture i dinamike korienja izvora finansiranja gdje se navodi struktura izvora
(sopstvena sredstva, zajednika ulaganja sa domaim partnerima, zajednika ulaganja sa
inopartnerima, krediti, ostali izvori), vrijednost (u domicilnoj i stranoj valuti), uee pojedinih
izvora u ukupnoj vrijednosti i ukupno po godinama korienja sredstava.
Pregled uslova korienja finansijskih izvora gdje se kod korienja kredita navodi: vrsta
obaveze (domai krediti, inostrani krediti, zajednika domaa i inostrana ulaganja na kreditnoj
osnovi), iznose kredita u stalnim cijenama, kamatne stope, rok otplate, nain vraanja. Posebno
se treba uraditi pregled uslova zajednikog ulaganja sredstava domaih i inostranih partnera na
principima podjele dobiti, gdje treba navesti izvor (saulagae), iznose u domicilnoj ili u stranoj
valuti, u stalnim cijenama i ugovorene uslove. Isto tako, posebno treba uraditi pregled ostalih
trokova i uslova po kreditima, gdje treba navesti vrstu trokova (interkalarne kamate, provizije
za garanciju, komitentne i menadment trokove), osnovicu za plaanje (u domicilnoj ili stranoj
valuti), stopu i iznos.
Pregled otplate kredita, gdje se navodi razdoblje otplate, ostatak duga, otplata glavnice, kamata
i anuiteta.
Pregled strukture i dinamika kreditnih obaveza koji se radi na bazi pregleda otplate kredita i
dinamikog pregleda po godinama, a sadri: strukturu obaveza (krediti-domicilne i strane
valutne obaveze), valutna plaanja i iznose po godinama otplate.
Pregled strukture i dinamike ostalih obaveza po kreditima koji sadri: strukturu obaveza
(interkalarne kamate, garancije, komitentne i menadment trokove), valutna plaanja i iznose
po godinama otplata.
Pregled formiranja i raspodjele zajednike dobiti ako je vreno zajedniko ulaganje u smislu
uea u njoj. Pregled sadri: strukturu (ukupan prihod, materijalni i ostali trokovi,

51
amortizacija, bruto plate, ostale obaveze, zajednika dobit, obaveze prema ulagaima, dio za
investitora) i iznose po godinama vijeka Projekta.
Pregled - rekapitulacija ukupnih investicionih trokova i izvora finansiranja u stalnim cijenama,
koji je potreban radi utvrivanja rentabilnosti investicionog Projekta, a koji sadri: strukturu
investicionih trokova i izvora finansiranja, stalna sredstva, obrtna sredstva, ostali izdaci,
trokovi kredita, ukupno sopstvena sredstva, zajednika ulaganja domaa i inostrana, krediti,
ostali izvori, ukupni trokovi i trokovi po godinama realizacije projekta.
Pregled - rekapitulacija ukupnih investicionih trokova i izvora finansiranja u tekuim cijenama,
koji ima isti sadraj kao onaj iz prethodne alineje, s tim to je izraen u tekuim cijenama.
Tekue cijene se dobijaju ako se iznosi po godinama iz prethodne alineje, poveaju za oekivani
porast cijena u pojedinim godinama. Ovo se odnosi na ukupnu strukturu kako investicionih
trokova tako i izvora finansiranja.
Podaci iz ovog pregleda koriste se za konano utvrivanje potrebnih izvora za finansiranje
Projekta i za analizu likvidnosti u vrijeme realizacije Projekta.
Obraun trokova proizvodnje i formiranje ukupnog prihoda. U prethodnom dijelu obraunata su
potrebna investiciona sredstva za finansiranje stalnih (obrtnih) sredstava. Medjutim, za utvrivanje ukupnih
investicionih trokova i potrebnih ukupnih finansijskih sredstava potrebno je utvrditi i vrijednost potrebnih
obrtnih sredstava, to je mogue uraditi tek nakon obrauna trokova proizvodnje.
Tehnoloki kapacitet prilagodjen prodajnim mogunostima je osnov za proraun proizvodnih trokova.
Poznato je da se u prvim godinama proizvodnje, zbog proizvodnih, tehnikih i prodajnih problema, ne postie
puno korienje kapaciteta. Zbog toga prilikom planiranja trokova i ukupnog prihoda to treba imati u vidu.
Zato je najrealnije trokove i ukupan prihod planirati za godinu u kojoj se oekuje normalno korienje
kapaciteta.
U ovom dijelu ekonomsko-finansijske analize treba prikazati:
obraun materijalnih i ostalih trokova proizvodnje;
obraun amortizacije;
obraun plata i
obraun ukupnog prihoda.
Obraun materijalnih i ostalih trokova proizvodnje. Za obraun materijalnih i ostalih trokova
poslovanja koriste se prikupljeni podaci u dijelu tehnoloko-tehnike analize, analize lokacije, analize trita,
zatite ivotne sredine, organizacionih i ostalih uslova proizvodnje.
Pod materijalnim i ostalim trokovima poslovanja podrazumijevamo: utroene sirovine i materijal,
utroenu energiju, investiciono odravanje, proizvodne i neproizvodne usluge, trokove razvoja, fiksne i
varijabilne trokove i druge trokove proizvodnje i poslovanja.
Strukturu i visinu materijalnih i ostalih trokova proizvodnje i poslovanja, radi preglednosti, treba
uraditi tabelarno. Trokovi se obraunavaju u domicilnoj i stranoj valuti, a na kraju se svode na stalne cijene u
domicilnoj valuti.
Obraun amortizacije. Amortizacija je jedan od najveih fiksnih trokova u strukturi ukupnih trokova
u vrijeme eksploatacije investicionog Projekta. Obraun amortizacije vri se na osnovu nabavne vrijednosti
osnovnih sredstava i zakonskih stopa amortizacije, tj. otpisa osnovnih sredstava.
Amortizaciju je najjednostavnije obraunati tabelarno, pri emu je potrebno prikazati strukturu osnovnih
sredstava, nabavne vrijednosti istih, godinje stope amortizacije, eventualnu dodatnu stopu amortizacije (zbog
rada u vie smjena), iznose amortizacije po godinama vijeka trajanja Projekta i na kraju ostatak vrijednosti
osnovnih sredstava, jer ona imaju i poslije otpisa neku trinu vrijednost.
Ako se kod nekog Projekta pojedini objekti postepeno putaju u rad, o tome treba voditi rauna pri
obraunu amortizacije, tj. amortizaciju za te objekte i opremu obraunati od dana putanja u rad.
Obraun plata. Osnov za obraun trokova plata ine broj i kvalifikaciona struktura radnika u procesu
proizvodnje, u prateim djelatnostima i na upravnim i administrativnim poslovima, i cijena, tj. visina plata po
pojedinim kvalifikacijama. Visina plata moe se uzeti u iznosu prosjeka za grupaciju ili slinu djelatnost.
Obraun treba izvriti tabelarno gdje treba navesti kvalifikacionu strukturu radnika, broj radnika, visinu
mjesene plate, doprinose, ukupni iznos plata za mjesec i ukupni iznos plata za godinu.
Obraun ukupnog prihoda. Ukupan prihod investicionog Projekta je zbir vrijednosti prodatih proizvoda
i usluga na domaem i inostranom tritu.

52
Osnov za utvrivanje ukupnog prihoda je koliina plasmana na domaem i inostranom tritu i
odgovarajue cijene na prodajnom tritu.
Ranije je reeno da pri formiranju cijena za inostrano trite treba uzeti u obzir i eventualne subvencije i
izvozne premije, to moe biti od znaaja za ukupan prihod.
Ukupan pregled fizikog i vrijednosnog obima prodaje za ekonomski vijek trajanja Projekta treba dati u
tabelarnom pregledu. U pregledu treba izdvojiti prodaju na domaem i inostranom tritu, prikazati njihove
vrijednosti, a posebno istai subvencije i izvozne premije. Sve treba prikazati po godinama za ekonomski vijek
Projekta.
Uz ovo treba prikazati i eventualne vanredne prihode, prihode od finansiranja i kapitalne dobitke, ako se
predvidjaju.
Bilans uspjeha. U skladu sa svim do sada proraunatim elementima, a saglasno vaeim zakonskim
propisima, treba uraditi bilans uspjeha za sve godine ekonomskog vijeka Projekta.
Bilans uspjeha treba uraditi tabelarno, pri emu voditi rauna da budu obraene sve stavke prihoda i
rashoda.
Prihodi mogu biti:
Poslovni prihodi: prihodi od prodaje na domaem i inostranom tritu, od subvencija, dotacija,
regresa, kompenzacije, povraaj dabina po osnovu prodaje i drugi prihodi od prodaje i javni
prihodi.
Prihodi od finansiranja: iz odnosa sa povezanim preduzeima, od kamata, od pozitivne kursne
razlike, od pozitivne razlike revalorizacije i od ostalih prihoda od finansiranja.
Vanredni prihodi i
Kapitalni dobici.
Zbrajanjem svih ovih prihoda dobija se ukupan prihod u dotinoj godini proizvodnje.
Rashodi mogu biti:
Poslovni rashodi
materijalni trokovi i amortizacija: trokovi materijala, energije, rezervnih djelova i
sitnog inventara; usluge sa karakterom materijalnih trokova; ukalkulisana rezervisanja
materijalnih trokova, amortizacija i revalorizacija amortizacije i smanjena amortizacija
na teret kapitala;
nematerijalni trokovi: ukalkulisani nematerijalni trokovi; ostala lina primanja;
ukalkulisani porezi i doprinosi neovisni od dobiti i ukalkulisana rezervisanja
nematerijalnih trokova;
ukalkulisane bruto plate: ukalkulisane bruto plate i ukalkulisane bruto naknade zarada;
javni rashodi;
smanjenje vrijednosti zaliha nedovrene proizvodnje i gotovih proizvoda;
poveanje vrijednosti zaliha nedovrene proizvodnje i gotovih proizvoda;
nabavna vrijednost prodate robe i materijala: nabavna vrijednost prodate robe, nabavna
vrijednost prodatog materijala, rezervnih djelova i sitnog materijala i rezervisanje po
osnovu roba.
Rashodi finansiranja: rashodi finansiranja iz odnosa sa povezanim preduzeima; kamate;
negativne kursne razlike; smanjenje vrijednosti dugoronih finansijskih ulaganja; ostali rashodi
finansiranja i pokrie negativne razlike valorizacije.
Vanredni rashodi: vanredni materijalni rashodi i vanredni nematerijalni rashodi.
Kapitalni gubici.
Zbrajanjem svih ovih rashoda dobijaju se ukupni rashodi za dotinu godinu proizvodnje.
Ako od ukupnog prihoda oduzmemo ukupne rashode, dobiemo dobit od koje treba oduzeti porez i
doprinose na dobit u skladu sa zakonskim propisima, poslije ega se dobija dobit za rasporedjivanje - neto
prihod.
Ako su ukupni rashodi vei od ukupnih prihoda, znai da bi se u dotinoj godini ostvario gubitak to bi
bilo znak za preispitivanje bilansa uspjeha i uopte opravdanosti realizacije Projekta.
Bilans stanja. Bilans stanja treba uraditi na bazi do sada dobijenih i izraunatih elemenata i prilagoditi
ga formi koja odgovara zakonskim propisima koji vae u vrijeme izrade studije opravdanosti.

53
Bilans stanja ima dva osnovna dijela, i to:
aktivu i
pasivu.
U dijelu Aktiva treba prikazati
a) Upisani a neuplaeni kapital;
b) Stalna sredstva:
nematerijalna ulaganja;
materijalna ulaganja: zemljite, graevinski objekti, oprema, ostala sredstva rada,
materijalna ulaganja u pripremi, avansi za materijalna ulaganja i sl.
dugorona finansijska ulaganja: ulaganja u povezana preduzea, uloena sredstva u banke,
ostala uloena sredstva, dati depoziti i kaucije, ulaganja u hartije od vrijednosti, krediti dati
u zemlji, krediti dati u inostranstvu, ostala dugorona poslovna ulaganja i sopstvena uea.
c) Obrtna sredstva:
zalihe: materijal i rezervni djelovi, sitan inventar, proizvodnja, proizvodi i roba;
kratkorona potraivanja iz poslovanja: avansi, depoziti, kaucije, kupci u zemlji, kupci u
inostranstvu, potraivanja iz zajednikog poslovanja od povezanih preduzea, iz specifinih
poslova i razna druga potraivanja;
kratkorona finansijska ulaganja: u povezana preduzea, u banke, uloena sredstva, krediti
u zemlji, krediti u inostranstvu, ostala kratkorona finansijska potraivanja;
ostala kratkorona potraivanja: od dravnih institucija, od drugih institucija, od radnika,
razna potraivanja;
hartije od vrijednosti i novana sredstva.
d) Aktivna vremenska razgranienja
e) Poslovna sredstva (a+b+c+d)
f) Gubitak iznad trajnog kapitala
g) Poslovna aktiva (e-f)
h) Vanposlovna aktiva:
sredstva zajednike potronje za potrebe stanovanja: stanovi i stambene zgrade, pribavljanje
stanova i stambenih zgrada, potraivanja za prodate drutvene stanove, krediti za stambenu
izgradnju, ostala potraivanja po osnovu zajednike potronje za potrebe stanovanja;
sredstva zajednike potronje za druge potrebe;
ostala vanposlovna sredstva.
i) Ukupna aktiva (g+h)
j) Vanbilansna aktiva.
U dijelu Pasiva treba prikazati:
a) Trajni kapital:
osnovni kapital: drutveni kapital (poetni drutveni kapital, drutveni kapital iz rezultata,
ostali drutveni kapital), dioniarski kapital (dioniarska glavnica, poveanje vrijednosti
dionica), trajni ulozi (domaih lica, stranih lica, zadruni kapital), kapital inokosnog
vlasnika;
rezerve: zakonske, statutarne, slobodne i revalorizacione rezerve;
nerasporedjena dobit: iz ranijih godina i iz tekue godine;
nepokriveni gubitak do visine kapitala: gubitak ranijih i tekue godine;
b) Dugorona rezervisanja: paualno odmjereno rezervisanje za pokrie dubioznih potraivanja,
ostala dugorona rezervisanja;
c) Dugorone obaveze: obaveze prema povezanim preduzeima, oroena ulaganja domaih lica,
oroena ulaganja stranih lica, krediti od banaka u zemlji, ostali krediti u zemlji, krediti u
inostranstvu, prodate obveznice, ostale dugorone obaveze;
d) Kratkorone obaveze:
kratkorone obaveze iz poslovanja (avansi, depoziti i kaucije); dobavljai (u zemlji i
inostranstvu), za nefakturisanu robu i usluge, instrumenti plaanja i hartije od vrijednosti,
kratkorone obaveze iz zajednikog poslovanja, obaveze za zarade;

54
kratkorone finansijske obaveze: obaveze prema povezanim preduzeima, obaveze za
udruena i uloena sredstva, krediti od banaka u zemlji, ostali krediti u zemlji, krediti u
inostranstvu, ostale kratkorone finansijske obaveze;
ostale kratkorone obaveze: obaveze za poreze, doprinose i dabine, ostale obaveze i razne
obaveze
e) Pasivna vremenska razgranienja;
f) Poslovna pasiva (a+b+c+d+e);
g) Vanposlovna pasiva:
izvori zajednike potronje za potrebe stanovanja: fond za potrebe stanovanja, obaveze za
udruena sredstva za potrebe stanovanja, druge obaveze za potrebe stanovanja;
izvori zajednike potronje za druge potrebe;
izvori ostalih vanposlovnih sredstava;
h) Ukupna pasiva (f+g);
i) Vanbilansna pasiva.
7.2.10 Ocjena studije opravdanosti
Obraiva je duan da uradi ocjenu studije opravdanosti na osnovu koje treba da pripremi decidirani predlog
naruiocu.
Ocjena studije opravdanosti mora sadrati:
Finansijsku (komercijalnu) ocjenu, tj. pokazatelje efikasnosti i opremljenosti (statika
ocjena); ocjenu neto sadanje vrijednosti, jedininu neto sadanju vrijednost, internu stopu
rentabilnosti i rokove vraanja (dinamika ocjena) i ocjenu likvidnosti.
Drutvenu ocjenu, tj. drutvenu neto sadanju vrijednost; ekonomsku stopu prinosa; uinak
na zaposlenost; diskontovani neto devizni efekat; kvantitativne pokazatelje i Cost-Benefit
analizu.
Ocjenu u uslovima neizvjesnosti, tj. metod praga rentabilnosti Projekta (statika ocjena),
analizu osjetljivosti i analizu vjerovatnoe (dinamika ocjena).
7.2.11 Zakljuak
Obraiva studije je duan da na kraju uradi zakljuak analize i da zakljunu ocjenu Projekta.
Ovo podrazumijeva da obraiva:
uradi, u vidu rezimea, zakljune ocjene po svim djelovima studije opravdanosti;
ukae na elemente neizvjesnosti i rizika;
ukae na elemente zatite ivotne sredine;
predloi mjere koje investitor treba da preduzme u smislu tehnoloko-tehnike i
organizacione izvodljivosit;
da predloi mjere koje investitor treba da preduzme da bi se naredne aktivnosti uspjeno
odvijale;
d decidiranu ocjenu Projekta, tj. zakljuak o opravdanosti investiranja i nastavka rada ili
odustajanja od narednih aktivnosti.
7.3 Revizija studije opravdanosti
Revizijom studije opravdanosti treba da se utvrdi da li su svi elementi studije realno koncipirani, tj. da se
potvrdi ili ospori njena kompletnost i realnost.
Postupak revizije treba da slijedi sadraj i postupak iz uraene studije opravdanosti, to ne znai da
treba ponavljati analitiko-istraivaki postupak, ve utvrditi njegov sadraj, obuhvatnost, potpunost, realnost
izvrenih prorauna i drugih relevantnih pokazatelja koji su bitni za donoenje ispravne investicione odluke.
Revizija treba da se zasniva na strunoj i dokumentacionoj osnovi.

55
Izvjetaj o reviziji studije opravdanosti, pored obaveznih zakonskih priloga koji su uobiajeni kod
revizije i tehnike kontrole dokumentacije, izmeu ostalog treba da sadri:
(1) Provjeru opisa objekta sa prikazom idejnog projekta, odnosno provjeru tehnoloko-tehnike
analize, pri emu posebnu panju obratiti na: tehnoloka rjeenja; tehnika rjeenja objekata i
infrastrukture; proizvodni program; inpute; kvalitet izraene dokumentacije sa aspekta
tehnologije, tehnikih propisa i standarda, procjene broja radnika, potronje energije,
predrauna trokova i sl.
(2) Provjeru razvojnih mogunosti investitora, pri emu se analizira ukupni poslovni bonitet
investitora koji je znaajan za uspjenu realizaciju investicionog Projekta. U okviru provjere
posebnu panju treba obratiti na kadrovski potencijal investitora i tom prilikom dati kvalitativnu
i kvantitativnu ocjenu o sposobnosti i spremnosti strunjaka investitora da uspjeno realizuje
planirani Projekat. Provjerom treba obuhvatiti i potrebu realizacije Projekta, pri emu posebnu
panju obratiti na elemente, koji prema procjeni sastavljaa studije opravdanosti, predstavljaju
osnov za realizaciju Projekta
(3) Provjeru realnosti rezultata u analizi trita, pri emu posebno provjeriti trite prodaje, a
posebno trite nabavke. Treba provjeriti kako domae tako i inostrano trite i to sa aspekta
tranje, ponude i cijena.
(4) Provjeru prostornih i lokacijskih aspekata (analize lokacije), pri emu posebnu panju obratiti
na blizinu sirovina, postojeu infrastrukturu, raspoloivost radne snage, zatitu ivotne sredine,
seizminost podruja i sl.
(5) Provjeru analize zatite ivotne sredine i zatite na radu, pri emu posebnu panju obratiti na
zatitu od zagaivanja i od elementarnih i prirodnih nepogoda.
(6) Provjeru sa organizacionih i kadrovskih aspekata.
(7) Provjeru analize izvodljivosti i dinamike realizacije Projekta sa aspekata upravljanja i principa
za izbor izvrioca.
(8) Provjeru ekonomsko-finansijske analize, posebno sa aspekata realnosti cijena i visine
investicija, izvora finansiranja i obaveza prema njima i obrauna ukupnog prihoda, bilansa
uspjeha i bilansa stanja.
(9) Provjeru finansijske, drutvene i ocjene u uslovima neizvjesnosti Projekta.
Provjeru studije opravdanosti moe vriti kompetentna i osposobljena projektantska organizacija ili
struna komisija koju formira investitor. Provjera se mora povjeriti kompetentnim strunjacima bez obzira da
li je vri neka institucija ili komisija.
Rezultat provjere, tj. predlog investitoru, koji mora biti saopten u vidu izvjetaja, moe biti:
da studiju opravdanosti prihvati bez primjedbi (to je vrlo rijedak sluaj);
da studiju opravdanosti prihvati sa primjedbama koje treba okloniti u narednoj fazi, tj. u fazi
definisanja projekta;
da studiju opravdanosti povrati obraivau na doradu, to pretpostavlja da se ponovo izvri
provjera ili
da se studija opravdanosti odbije, zbog nekvalitetne izrade.
Ako je studija opravdanosti dobro uraena, to mora biti potvrdjeno i provjerom, i ako ukazuje da nije
svrsishodno nastaviti sa daljnjim aktivnostima, investitor e donijeti takvu odluku.
7.4 Odluka o prihvatanju studije opravdanosti
Ako se studijom opravdanosti dokae opravdanost investiranja, investitor donosi odluku o njenom prihvatanju.
Odluka treba da sadri osnovne pokazatelje iz studije opravdanosti, a posebno podatke o:
prihvatanju lokacije;
prihvatanju tehnoloko-tehnikih rjeenja;
visini finansijskih sredstava, njihovim izvorima i uslovima korienja istih;
nainu upravljanja Projektom;
nainu izbora pojedinih izvrioca;

56
dinamici realizacije Projekta;
mjerama i zadacima koje treba preduzeti i izvriti da bi proces investiranja tekao normalnim
tokom.
7.5 Obezbjeenje finansijskih sredstava
Na osnovu odluke o prihvatanju studije opravdanosti pristupa se obezbjeenju finansijskih sredstava potrebnih
za realizaciju Projekta.
Ovo pretpostavlja:
donoenje odluke o ulaganju sopstvenih sredstava investitora i
zakljuivanje ugovora sa finansijerima ili drugim ulagaima sredstava (zajedniko ulaganje i
sl.).
Visina sredstava i uslovi pod kojima se obezbjeuju (kamate, rokovi otplate i sl.) moraju biti u skladu sa
opredjeljenjima iz studije opravdanosti. Ukoliko se ne mogu sredstva obezbjediti po uslovima iz studije
opravdanosti, onda treba ponovo preispitati opravdanost investiranja.
Obezbjeenjem finansijskih sredstava smatra se da je faza koncipiranja zavrena i da su stvoreni uslovi
da se pree na sljedeu fazu - na fazu definisanja Projekta, tj. izradu tehnike dokumentacije.

57
8. DEFI NISANJ E PROJ EKTA (I ZRADA
TEHNI KE DOKUMENTACI J E)
Ova faza, s jedne strane, predstavlja konkretizovanje postavki faze koncipiranja Projekta kroz odreena
tehnika rjeenja, a s druge strane, treba da stvori uslove za fazu realizacije.
Izrada tehnike dokumentacije-projektovanje predstavlja veoma sloen i znaajan proces u kome se,
primjenom naunih i strunih dostignua, definiu tehnoloko-tehnika rjeenja, sa izobiljem detalja koji su
neophodni za materijalizaciju zamisli investitora, tj. za realizaciju investicionog Projekta. Tehnika
dokumentacija je elaborat u kome se tehniki razrauju tehnoloka, proizvodna, eksploataciona, ekoloka i
ekonomska koncepcija investicionog Projekta i daju tehnika rjeenja za njegovu realizaciju.
Radi stvaranja uslova za realizaciju tree faze, tj. realizaciju Projekta, potrebno je uraditi i razraditi,
izmeu ostalog, sljedeu tehniku i ostalu dokumentaciju:
projekte tehnolokog dijela;
projekte arhitektonskog i graevinskog dijela;
projekte opreme;
projekte instalacija i ureaja;
projekte infrastrukture;
projekte obrazovanja kadrova;
projekte obezbjeenja sirovina, polufabrikata i elemenata;
dinamiku realizacije;
organizaciju proizvodnog procesa;
ostala dokumenta koja su nuna radi uspjene realizacije tree faze;
ostale projekte i dokumenta.
Potrebno je navesti da i ova faza ima veliki uticaj na ukupne trokove projekta (25%) to se vidi iz
dijagrama na slici 4.
S obzirom da se radi o veoma kreativnom poslu, za realizaciju zadataka iz ove faze treba angaovati
veoma strune izvrioce odgovarajuih zanimanja. U ovoj fazi je veoma vano koristiti to vie kompjutersku
tehniku, to umnogome olakava posao, a veoma mnogo utie na kvalitet tehnike dokumentacije i omoguava
eventualne izmjene bez velikog angaovanja. Poznato je da se danas veliki broj tehnike dokumentacije u
potpunosti izrauje korienjem kompjuterske tehnike, bez obzira na njen obim i njenu sloenost.
Tehnika dokumentacija se, bez obzira na vrstu objekata, moe izraivati na bazi algoritma na kome je
prikazana cjelokupna procedura od izrade idejnog do izvoakog projekta (Slika 6.)

58
INVESTITOR
davanje potrebnih podloga
PROJEKTANT
izrada idejnog projekta
KOMISIJA
revizija
odluka investitora
PROJEKTANT
izrada glavnog projekta
KOMISIJA
tehni~ka kontrola
odluka investitora
da
da
popravak
popravak
B
A - zavr{ etak faze koncipiranja projekta
ISPORU^ ILAC
TEHNOLOGIJE
tehnolo{ ke podloge
ISPORU^ ILAC OPREME
podaci o opremi
saglasnost
nadle` nih organa
PROJEKTANT
izrada izvo| a~kog projekta
da
popravak
ISPORU^ ILAC OPREME
davanje saglasnosti
KOMISIJA
tehni~ka kontrola
odluka investitora
prelazak na fazu
realizacije

Slika 6. Algoritamdefinisanja Projekta
8.1 Uslovi za izradu tehnike dokumentacije
Tehnika i ostala dokumentacija treba da ispunjava sve tehnike i ostale uslove koji garantuju nesmetano
korienje objekta. Meu njima su najvaniji:
Stabilnost i trajnost objekta, tj. objekat mora biti stabilan u cjelini i u svakom njegovom dijelu
i elementu. Isto tako, graenjem i korienjem objekta ne smiju se ugroziti: stabilnost susjednih
objekata, tlo, vodotoci, saobraajnice, instalacije, ivotna sredina i dr. Objekat mora biti
projektovan i izgraen tako da njegova trajnost i upotrebljivost odgovaraju namjeni za koju je
izgraen.

59
Zatita od zemljotresa mora biti obezbijeena u svemu prema propisima i dostignuima nauke,
kako u toku tako i nakon izgradnje. U svim sluajevima treba postii cilj, tj. treba seizmiki
rizik svesti na prihvatljivi nivo.
Zatita od elementarnih i drugih nepogoda mora biti obezbijeena u skladu sa tehnikim i
ostalim propisima. Posebno treba obratiti panju na zatitu od: klizanja terena, poplava, udara
groma, indukovane seizminosti od vjetakih jezera i drugih nepogoda.
Zatita od poara i eksplozija mora obezbijediti zatitu od nastajanja i irenja poara i
eksplozija i njihovo efikasno gaenje i spaavanje ljudi i materijalnih dobara.
Zatita od korozije i slinih dejstava pretpostavlja projekovanje, graenje i korienje objekta
na nain koji e sve djelove objekta zatititi od korozije, povrinskih i podzemnih voda, vlage,
agresivnih sastojaka tla, vode i vazduha, tetnih hemikalija, pare, temperaturnih promjena i
drugih nepovoljnih dejstava.
Toplotna zatita mora biti u skladu sa klimatskim uslovima, uslovima lokacije i namjenom
objekta sa ciljem da se smanji gubitak toplote na najmanju moguu mjeru, odnosno sprijei
zagrijavanje prostorija usljed spoljnjeg uticaja.
Zatita od bukemora se tako uraditi da objekat bude zatien od unutranje i spoljne buke, a
okolina od buke koja nastaje u objektu usljed tehnolokih ili drugih razloga.
Zatita od vibracija podrazumijeva takav nain projektovanja i graenja koji e smanjiti
vibracije i njihovo prenoenje na najmanju moguu mjeru, tj. na propisima dozvoljeni nivo.
Zatita javnih interesa ostvaruje se potovanjem uslova propisanih od strane dravnih organa i
organizacija. To znai da se prije ili tokom izrade tehnike dokumentacije moraju pribaviti i
potovati sljedei uslovi:
urbanistiko-tehniki uslovi,
saobraajni uslovi,
telekomunikacioni uslovi,
energetski uslovi,
uslovi zatite ivotne sredine,
vodoprivredni uslovi,
sanitarni uslovi,
uslovi zatite na radu,
uslovi zatite spomenika kulture,
uslovi zatite prirode i nacionalnih parkova,
uslovi zatite uma, poljoprivrednog zemljita i dr.,
uslovi za pristup invalidnih lica,
uslovi prikljuaka na postojeu infrastrukturu (vodovod, kanalizacija, ureaji za
preiavanje, elektrika, telekomunikacija i sl.),
uslovi odbrane zemlje.
Koje e od ovih uslova biti potrebno obezbijediti zavisi od vrste objekta, lokacije i dr.
Tehniki i ostali uslovi propisuju se od strane nadlenih dravnih ili optinskih organa i
organizacija, a veliki dio njih se nalazi u tehnikim i ostalim propisima.
8.2 Osnove za izradu tehnike dokumentacije
Osnove za izradu tehnike dokumentacije ine:
studija opravdanosti;
rjeenje o lokaciji;
podloge i podaci;
projektni zadatak;
studije i istrage;
propisi (opti i tehniki) i standardi.

60
8.2.1 Studija opravdanosti
Studija opravdanosti je, kao to je reeno u poglavlju 7.2 tehno-ekonomski elaborat kojim se utvruje
ekonomska i opta opravdanost ulaganja finansijskih sredstava i analiziraju tehnoloki, tehniki, ekonomski i
drugi uslovi za realizaciju investicionog Projekta.
8.2.2 Rjeenje o lokaciji
Rjeenje o lokaciji izdaje republiki ili optinski organ uprave nadlean za poslove ureenja prostora.
Rjeenje o lokaciji za izgradnju objekta izdaje se na osnovu prostornog plana (Republike, regiona,
jedinice lokalne samouprave, podruja posebne namjene, detaljnog prostornog plana) i urbanistikih planova
(generalni, plan naselja, detaljni i urbanistiki projekat).
Lokacija je urbanistika parcela, odnosno prostor na kome treba da se izgradi objekat, tj. da se prostor
privede namjeni predvienoj prostornim,odnosno urbanistikim planom.
Nadleni republiki organ za ureenje prostora izdaje rjeenje o lokaciji za sve objekte kojima se prostor
privodi namjeni, tj. za sve specifine objekteod interesa za Republiku, kao to su [80]:
objekti bazne i hemijske industrije, crne i obojene metalurgije;
objekti za proizvodnju celuloze i papira;
objekti za preradu koe i krzna;
objekti u kojima se proizvode i skladite opasne materije i slini objekti i postrojenja koja bi
svojim radom mogla ugroavati ivotnu sredinu;
stanice i postrojenja za uskladitenje i pretakanje goriva motornih vozila;
eljeznike pruge javnog saobraaja;
postrojenja na teni i naftni gas;
auto-putevi, magistralni i regionalni putevi, tuneli duine preko 50 metara;
luke kapaciteta prijema i otpreme robe preko 500.000 tona;
aerodromi;
hidroelektrane i termoelektrane snage 10 MW i vie;
visoke brane i akumulacije ispunjene vodom, jalovinom ili pepelom za koje je propisano
tehniko osmatranje;
dalekovodi i trafostanice napona 110 kV i vie i rasklopna postrojenja od 110 kV i vie;
magistralni plinovodi i naftovodi;
meuregionalni i regionalni objekti vodosnabdijevanja;
ureaji za preiavanje otpadnih voda za gradska naselja;
meuregionalni i regionalni kanalizacioni sistemi;
tranzitne i glavne telefonsko-telegrafske centrale i u njima pripadajua postrojenja i veze izmeu
tih centrala;
objekti od posebnog interesa za odbranu zemlje;
radio difuzne stanice i radio relejni sistemi;
objekti u kojima se skuplja vei broj lica (pozorite, bioskopske, fiskulturne, izlobene i sline
dvorane), vjerski objekti, fakulteti, instituti i kole, bolnice, stadioni, vieetane robne i sline
kue, hoteli, poslovne i stambene zgrade preko 1000 m2 i sa vie od etiri nadzemne etae;
primarne infrastrukturne mree gradova;
silosi zapremine 500 m3 i vie; mostovi raspona 15 m i vie;
hale raspona 15 m i vie, konstrukcije sistema ljuske, prednapregnute i spregnute konstrukcije i
kupole;
sanitarne deponije otpadaka i postrojenja za tretman vrstog i opasnog otpada;
industrijske klanice, kafilerije i slini objekti;
sistemi i objekti koji se grade na teritoriji dvije ili vie jedinica lokalne samouprave.
Nadleni optinski organ za poslove ureenja prostora i/ili graevinarstva izdaje rjeenje o lokaciji za
sve ostale objekte, tj. za one koji nijesu pobrojani u prethodnom stavu.
Rjeenje o lokaciji sadri: podatke o investitoru, orijentacioni gabarit objekta, vrstu i namjenu objekta,
kao i druge podatke od znaaja za izradu tehnike dokumentacije. Rjeenje prestaje da vai ukoliko se u roku

61
od 12 mjeseci ne zatrai graevinska dozvola. Rjeenju o lokaciji se kao prilog prilau urbanistiko - tehniki
uslovi.
Urbanistiko-tehniki uslovi sadre: namjenu objekta, situaciju terena sa granicama urbanistike
parcele; graevinsku i regulacionu liniju; orijentacionu horizontalnu osnovu objekta; nivelacione kote, vrste
materijala za spoljnu obradu; vrstu materijala za krovni pokriva; orijentaciju objekta u odnosu na strane
svijeta; meteorolole podatke; podatke o nosivosti tla; podatke o nivou podzemnih voda; podatke o
seizminosti; uslove za zatitu ivotne sredine; slobodne povrine; prikljuenja na saobraajnice; uslove za
prikljuke na komunalnu infrastrukturu; uslove za zatitu od elementarnih nepogoda; uslove za ureene
urbanistike parcele i druge uslove koji mogu biti specifini za predmetnu lokaciju.
Urbanistiko-tehniki uslovi za izgradnju puteva moraju sadravati i uslove za prikljuak ili za:
ukrtanje sa drugim putevima; prelaz preko ili ispod eljeznikih pruga; izgradnju prateih objekata (motela,
restorana, benzinskih pumpi, servisa, WC-a, parkiralita, signalizacije, veza i sl.), zatitu kulturne batine,
ambijentalnih vrijednosti i dr.
8.2.3 Podloge i podaci
Podloge i podaci za izradu tehnike dokumentacije moraju biti detaljnije od onih koje smo imali kod izrade
studije opravdanosti. Pod podlogama i podacima podrazumijevamo:
geodetske podloge,
geotehniki elaborat,
hidroloke podloge,
klimatsko-meteoroloke podloge,
seizmoloke podloge,
podloge za prikljuke.
Geodetske podloge, u analognom (grafikom, fotos) i/ili digitalnom obliku ine: topografske i pregledne
karte, geodetski planovi, geodetski planovi terena i objekata na njemu, geodetski planovi podzemnih instalacija
("Katastar podzemnih instalacija"), grafiki i/ili numeriki podaci o profilima terena i/ili objekata, podaci o
katastru zemljita i nepokretnosti, i dr. Geodetske podloge moraju biti aurne, tj. u vrijeme njihovog korienja
na njima moraju biti ucrtani svi izgraeni objekti, instalacije i sve promjene konfiguracije terena ako ih je bilo.
Geodetske podloge su nezamenljive za izradu tehnike dokumentacije za sve objekte koji se grade na
novim lokalitetima ili rekonstruiu, a posebno za one koji zauzimaju vee povrine (saobraajnice, melioracije,
aerodromi i dr.).
Sadraj geodetskih podloga zavisi od njihove namjene, tj. vrste objekta za koje se pripremaju.
U cilju pravilne izrade geodetskih podloga potrebno je uraditi projektni zadatak kojim treba definisati:
naziv i vrstu objekta;
investitora;
namjenu geodetskih podloga;
vrste i strukturu geodetskih podloga;
metode i elemente za izradu geodetskih podloga (terenska snimanja primjenom savremenih
sredstava, aviosnimci), tanost kartiranja, ekvidistance, koordinatni sistem (dravni ili
separatni), operativni poligon, nain objeleavanja, boje, brojevi, opis obiljeavanja, kote,
koordinate, nain predstavljanja terena i objekata i dr.;
obuhvat snimanja na poprenim profilima (sa tano definisanim profilom), objekte, instalacije,
potporne zidove, visoke i strme zasjeke, ahtove, ograde, zasade, zidove, prikljuke
infrastrukture i dr.;
nain obrade i prezentacije geodetskih podloga: formate, razmjere, boje, pakovanje, broj
primjeraka u digitalnom i fizikom formatu i sl.;
propise kojih se obraiva mora pridravati;
sve ostalo specifino i znaajno za dotinu vrstu objekta.
Projektni zadatak i geodetske podloge moraju biti uraene u skladu sa propisima, pravilnicima,
standardima i normativima koji reguliu ovu oblast.
Projektni zadatak i geodetske podloge podlijeu reviziji od strane komisije koju imenuje investitor.
Geotehnike podlogeine geoloke i geomehanike karte i blok dijagrami koji sadre istorijske podatke
i podatke o buotinama. Podloge treba da omogue pun uvid u mehaniku tla i mehaniku stijena sa aspekta

62
nosivosti i stabilnosti zemljanih i stijenskih masa. Podloge treba da prue pun uvid terena na kojemu e se
objekat graditi i terena sa kojih e se eksploatisati lokalni prirodni materijal (kamen, ljunak, pijesak, materijal
za nasipanje i dr.). Isto tako treba da obuhvate i podruja za izradu pristupnih puteva, privremenog gradilita i
naselja.
Geoloke podloge, potrebne za izradu investiciono tehnike dokumentacije, rade se kao:
geotehniki izvjetaj za izradu generalnih projekata, odnosno idejnih rjeenja i idjenih projekata,
i kao
elaborat za izradu glavnih i izvoakih projekata.
Geotehniki izvjetaj i elaborat su nezamjenljivi dokumenti za izradu tehnike odkumentacije za veinu
investicionih objekata, a naroito za objekte hidrogradnje i objekte saobraaja.
Najee su u primjeni sledee metode istraivanja:
analiza raspoloivih: geolokih, inenjerskogeolokih i seizmikih karata i druge
dokumenatacije;
rekognosciranje terena;
fotogeoloka analiza aviosnimaka;
detaljna geoloka i inenjerskogeoloka kartiranja terena;
terenski istrani radovi: istrano buenje, istrani iskopi, geofizika ispitivanja i sl.;
analiza geotehnikih uslova tla na osnovu izvrenih terenskih istranih radova (buotine,
raskopi, ahtovi, geofizika i sl.) i
laboratorijska ispitivanja uzoraka vrstih stijena i tla.
Izvjetaj i Elaborat o geotehnikim istraivanjima najee sadre:
opte podatke;
tekstualni dio;
zakljuak;
preporuke projektantu;
grafiku dokumentaciju i
dokumentacionu osnovu.
Geotehniki izvjetaj i elaborat o geotehnikim istraivanjima se rade na osnovu odgovarajuih
projektnih zadataka. Projektni zadaci, izvjetaj i elaborat moraju biti u skladu sa vaeom regulativom, tj.
propisima, pravilnicima, standardima i normativima koji reguliu ovu oblast.
Projektni zadaci, geotehniki izvjetaj i elaborat podlijeu reviziji od strane komisije koju imenuje
investitor.
Hidroloke podloge ine hidroloke karte koje sadre istorijske podatke i odgovarajua mjerenja.
Podloge treba da omogue pun uvid u stanje podzemnih voda i o kretanju i trajanju podzemnih voda i
vodostaja. Hidroloki podaci imaju posebnu vanost ako se radi o objektima koji se grade u rijenim tokovima,
u kojim sluajevima je potrebno da se donese odluka o usvajanju kriterijuma za preduzimanje mjera zatite.
Obim i sadraj podataka u mnogome zavisi od vrste objekta za koji se podloge pripremaju, pa se u tom smislu
trebaju i pripremiti.
Klimatsko-meteoroloke (hidrometeoroloke) podloge ine skup klimatsko-meteorolokih istorijskih
podataka i odgovarajuih mjerenja. Podloge moraju da sadre podatke o klimatskom reimu na dotinom
podruju (kia, snijeg, magla, vjetar, temperatura vazduha, vode, zemljita i dr.). Veoma je vano da podloge
sadre duinu trajanja pojedinih pojava, kolike su maksimalne, minimalne i srednje vrijednosti tih pojava. Kod
vjetra je veoma vano dati podatke o dominantnim vjetrovima sa ruom vjetrova.
Seizmoloke podloge ine geofiziki i inenjerijsko-seizmoloki istorijski podaci i odgovarajua
mjerenja. Od znaaja su i podaci o interakciji terena i elemenata graevinske konstrukcije koji se dobijaju na
osnovu odgovarajuih istraivanja i mjerenja. Pored korienja podataka iz seizmoloke karte zemlje, za sve
znaajnije objekte, treba uraditi karte mikroseizmike rejonizacije sa svim podacima koji su od znaaja za
proraun konstrukcija.
Podloge za prikljukepredstavljaju osnove i uslove za prikljuak na postojeu infrastrukturu: putevi,
vodovod, kanalizacija, elektrika, PTT instalacije i dr. U podlogama moraju biti dati svi tehniki i ostali uslovi.

63
8.2.4 Projektni zadatak
Projektni zadatak je osnovni dokument koji definie osnovne elemente i tehnike uslove na osnovu kojih se
izrauje tehnika dokumentacija.
Projektni zadatak u osnovi mora imati sljedei sadraj:
ciljeve i svrhu izrade tehnike dokumentacije;
opte podatke o investitoru (naruiocu);
osnovne podatke o objektu, lokaciji, okruenju i dr.;
strukturu, odnosno fazu ili faze izrade tehnike dokumentacije: podloge, i/ili generalni projekat
ili idejno rjeenje, i/ili idejni, i/ili glavni i/ili, izvoaki, i/ili projekat izvedenog stanja;
podruje istraivanja radi izrade tehnike i ostale dokumentacije;
osnove za izradu tehnike dokumentacije sa naznakom vrste, obraivaa, autora, vremena
izrade i dr.;
uslove za izradu dokumentacije sa naznakom vrste, organa i organizacije koji ih izdaju, i/ili
tehnike i opte propise iz kojih se mogu obezbijediti;
posebne uslove kojih se projektant mora pridravati u pogledu primjene materijala i konstrukcije
(zbog tehnolokih i drugih razloga), diskrecije (odbrana zemlje, zatita odreenih prava) i
drugih razloga;
sadraj dokumentacije, po fazama, koja treba da se uradi ili priloi, prema sljedeem:
opta dokumentacija (rjeenje, licence, ovlaenja, izjave i dr.,za organizaciju i autore
projekta);
projektni zadatak;
uslove nadlenih organa i organizacija;
tekstualna dokumentacija: tehniki izvjetaj sa analizom: podloga, uslova, propisa,
tehnikih i ostalih rjeenja i uslova za implementaciju projekta; predmjer sa opisom
radova; opti uslovi za izvoenje radova; predraun radova i sl.;
numerika dokumentacija (statiki i dinamiki prorauni), numerika kod objekata
saobraaja, razna dimenzionisanja, prorauni i dr., zavisno od vrste objekta i faze i
vrste projekta;
grafika dokumentacija: situacije, eme, osnove, popreni i uzduni presjeci i profili,
detalji i dr.;
pratei projekti: projekat tehnikih mjera zatite ivotne sredine; osmatranje tla i
objekta u toku graenja i eksploatacije; skele; organizacije i tehnologije graenja i dr.;
pratei elaborati: procjena uticaja objekta na ivotnu sredinu; program ispitivanja
objekta, prilog o zatiti na radu, elaborat o zatiti od poara i dr.;
ostali projekti i elaborati.
Ovdje je dat sadraj tehnike dokumentacije za sluaj arhitektonskih i graevinski projekata. Po istom
postupku, sa neto izmijenjenom strukturom, moe se uraditi i sadraj projekta instalacija i sl.
Na kraju projektnog zadatka moraju se dati uslovi obrade pojedine faze tehnike dokumentacije:
obrada u analognoj ili digitalnoj formi (mogua i naznaka programa);
formati crtea;
vrsta i nain pakovanja i povezivanja;
sadraj i boja spoljnjeg omota (korica);
broj primjeraka u fizikom i digitalnom obliku.
Projektni zadatak se radi za svaki objekat posebno, bez obzira koliko objekata ima Projekat.
Projektni zadatak mora biti uraen u skladu sa vaeim propisima, pravilnicima, standardima i
normativima koji vae za predmetnu vrstu tehnike dokumentacije.
Projektni zadatak podlijee reviziji komisije koju imenuje investitor.
8.2.5 Studije i istrage
Ovdje se misli na studije i istrage van onih na osnovu kojih su uraene podloge i podaci, a odnose se na
specifine studije i istrage za pojedine vrste objekata koji mogu predstavljati opasnost po okolinu ili mogu

64
znaajno uticati na promjenu klime ili reim ivota u okruenju (izgradnja visokih brana, hemijske industrije,
vojnih objekata, deponije otpadaka).
8.2.6 Propisi i standardi
Propisi i standardi su osnov za izradu tehnike dokumentacije za izgradnju objekata na podrujima za koja ti
propisi i standardi vae. Sve zemlje propisuju odgovarajue norme kojih se investitori, projektanti i izvoai
radova moraju pridravati. Isto tako, postoje meunarodni i domicilni standardi kojih se svi uesnici u
realizaciji investicionih Projekata moraju pridravati. Detaljnije o svim propisima (graevinskoj regulativi)
bie govora u nastavku.
Sve osnove za izradu tehnike dokumentacije obezbjeuje investitor. Medjutim, zavisno od naina
organizovanja investitora (o emu e kasnije biti rijei), on moe izradu pojedinih studija i podloga povjeriti
projektantu ili nekom drugom izvriocu. Treba naglasiti da, bez obzira ko bude pribavljao ili izraivao
pojedine osnove ili studije, one treba da glase na investitora (Rjeenje o lokaciji, Urbanistiko-tehniki uslovi,
Projektni zadatak, Studija opravdanosti i dr.).
8.3 Faze tehnike dokumentacije
Kod svih vrsta graevinskih objekata, bez obzira da li se radi o objektima visokogradnje, niskogradnje ili
hidrogradnje, u principu, imamo pet faza tehnike dokumentacije - projekata [80]:
generalni projekat, ili idejno rjeenje
idejni projekat,
glavni projekat,
izvoaki projekat i
projekat izvedenog stanja (objekta).
Generalni projekat ili idejno rjeenjepredstavlja tehnoloko-tehniku i ekonomsku razradu koncepcije
za izgradnju nekog objekta.
Generalnim projektom odnosno idejnim rjeenjem se razrauju i utvruju:
mikrolokacija objekta;
tehnoloko-tehnika koncepcija;
funkcionalna rjeenja (prostorna dispozicija, spratnost, etapnost izgradnje, osnove, poduni i
popreni presjeci i dr.);
mogua varijantna rjeenja sa aspekta uklapanja u prostor;
mogua varijantna arhitektonska, konstruktivna, instalaciona i druga rjeenja;
mogua varijantna rjeenja sa aspekta uklapanja u prirodne uslove;
procjene uticaja zahvata na ivotnu sredinu;
elementi zatite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara;
elementi zatite od poara i eksplozija;
vrste upotrijebljenih materijala i nain njihove obrade;
osnovni ekonomski pokazatelji;
analiza uporednih pokazatelja (tehnolokih, tehnikih i ekonomskih) i predlog optimalnog
rjeenja.
Generalni projekat, odnosno idejno rjeenje predstavlja tehnoloko-tehniku osnovu za izradu prethodne
studije opravdanosti. Oni se po pravilu rade u dvije ili vie varijanti..
I dejni projekat predstavlja daljnju razradu tehnoloko-tehnike koncepcije definisane kroz generalni
projekat ili idejno rjeenje. Cilj izrade idejnog projekta je da se utvrdi optimalno tehniko rjeenje sa stanovita
tehnolokih, funkcionalnih, ekonomskih i ostalih zahtjeva. Idejni projekat se najee radi u dvije ili vie
varijanti, to zavisi od vrste objekta i elje da se istrae bolja rjeenja.
Idejni projekat sadri naroito podatke o [80]:
mikrolokaciji objekta sa instalacijama i opremom;
tehniko-tehnolokim i eksploatacionim karakteristikama objekta;

65
preliminarnom proraunu stabilnosti i sigurnosti objekta;
tehniko-tehnolokim i organizacionim elementima graenja objekta;
mjerama za spreavanje ili smanjenje negativnih uticaja zahvata na ivotnu sredinu i zatitu od
poara i eksplozija;
idejnom rjeenju infrastrukture;
uporednoj analizi varijantnih arhitektonskih, konstruktivnih i graevinskih rjeenja sa stanovita
svojstva lokacije i tla, funkcionalnosti, stabilnosti, procjene uticaja zahvata na ivotnu sredinu,
prirodnim i nepokretnim kulturnim dobrima, racionalnosti izgradnje i eksploatacije, visine
trokova izgradnje, transporta, odravanja, obezbjeenja energije i drugih trokova.
Idejni projekat predstavlja osnovu za izradu studije opravdanosti.
Glavni projekat predstavlja detaljnu razradu svih elemenata tehnike dokumentacije kroz koje se
razrauju tehnoloka, arhitektonska, konstruktivna i instalaterska rjeenja i dokazuje stabilnost objekta, prema
usvojenoj optimalnoj varijanti iz idejnog projekta. Glavni projekat sadri sve elemente i parametre za izbor
optimalne tehnologije graenja, za proraun cijene kotanja i za utvrivanje potreba energije za njegovu
normalnu upotrebu, odnosno korienje.
Glavni projekat sadri naroito [80]:
dopunske istrane radove;
razradu tehnoloko-tehnikih i eksploatacionih karakteristika objekta sa opremom i
instalacijama;
arhitektonska, odnosno graevinska rjeenja, proraun stabilnosti i sigurnosti objekta i
proraune iz oblasti graevinske fizike;
tehnoloko-tehnika i organizaciona rjeenja za graenje objekta;
razradu prikljuaka objekta na odgovarajuu saobraajnu i drugu infrastrukturu i ureenje
slobodnih povrina;
tehnika rjeenja za zatitu objekata i susjednih objekata od poara i eksplozija i druga tehnika
rjeenja zatite;
razradu mjera za spreavanje ili smanjenje negativnih uticaja zahvata na ivotnu sredinu;
trokove izgradnje i odravanja objekta;
geodetsko-tehniku dokumentaciju za graenje i osmatranje objekta.
Glavni projekat za nadogradnju objekta, pored pobrojane dokumentacije, sadri i analizu uslova
nadogradnje kojom se potvruje da:
nadogradnja do predviene visine nee ugroavati objekat, kao i susjedne objekte;
nadogradnja nee pogorati upotrebljivost pojedinih djelova objekta za svrhe kojima slue i
druge uslove koirenja objekta;
objekat po dovrenoj nadogradnji kao cjelina zadovoljava zahtjeve stabilnosti, sigurnosti i
savremene uslove korienja.
Glavni projekat za izvoenje radova na pretvaranju zajednikih djelova objekta u stambeni, odnosno
poslovni prostor, pored navedene dokumentacije sadri i sljedee dokaze:
da je pretvaranje mogue po propisanim tehnikim uslovima za izgradnju stanova;
da pretvaranje nee uticati na stabilnost objekta i susjednih objekata;
da pretvaranje nee pogorati upotrebljivost pojedinih djelova objekta i uslove njegovog
korienja.
Glavni projekat slui za dobijanje graevinske dozvole.
I zvoaki projekat izrauje se za potrebe izvoenja radova. Njime se razrauju detalji za izvoenje
graevinskih, zanatskih i instalaterskih radova obuhvaenih glavnim projektom (detalji: oplate, armature,
izolacija, podova, zidnih obloga, dimnjaka, fasade, radova od kamena, ivinjaka, kolovozne konstrukcije,
odvodnjavanja, stolarije, bravarije i dr.).
Projekat izvedenog objekta je projekat koji predstavlja realnu sliku izvedenog objekta, tj. sadri sve
izmjene i dopune koje su prihvaene i realizovane u toku izvoenja radova - graenja. On predstavlja osnovu
za izradu graevinske knjige, a samim tim i za konaan obraun izmeu investitora i izvoaa radova.
Projekat izvedenog stanja slui za eksploataciju i odravanje objekta. Pored toga, on slui i za
eventualnu dogradnju, rekonstrukciju i sanaciju, pa zbog toga mora biti kompletan i sadravati sve elemente
glavnog projekta, tj. tekstualne, numerike i grafike djelove.

66
Uz projekat izvedenog stanja treba da se uvaju i ostali znaajni elementi dokumentacije koja je voena
tokom graenja, kao to su: graevinski dnevnici, graevinska knjiga, elaborat o kontroli kvaliteta, zapisnici o
pregledu skrivenih radova, zapisnici o raznim probama, konaan obraun i sl. Zbog ovoga ovaj projekat se
esto naziva "arhivski projekat".
Uz projekat izvedenog objekta obavezno se nalazi i projekat podzemnih instalacija (to se posebno
odnosi na infrastrukturne projekte i objekte). Takoe, uz ovaj projekat se prilau i svi prospekti, deklaracije i
uputstva za korienje ugraene opreme.
Projektni zadatak za izradu projekta izvedenog objekta definie se u okviru ugovornih obaveza
investitora i izvoaa radova.
Generalni, idejni i glavni projekat radi projektant tehnike dokumentacije. Izvoaki projekat i projekat
izvedenog stanja radi projektant ili izvoa radova, to zavisi od volje investitora i ugovorenih obaveza izmeu
ovih subjekata.
8.4 Sadraj tehnike dokumentacije
Sadraj tehnike dokumentacije u mnogome zavisi od vrste objekata. Zbog toga objekti niskogradnje nee
imati isti sadraj kao, na primjer, objekat nekog proizvodnog ili zdravstvenog objekta. Ipak, naelno govorei,
tehnika dokumentacija, bez obzira na vrstu objekta, mora da sadri:
optu dokumentaciju o projektu,
projektni zadatak,
tekstualnu dokumentaciju,
proraune i numeriku,
grafiku dokumentaciju,
studije, analize i elaborate.
8.4.1 Opta dokumentacija o projektu
Opta dokumentacija o projektu, bez obzira na fazu dokumentacije i vrstu objekta, treba da sadri:
podatke o nazivu objekta, lokaciji i mjestu graenja,
podatke o nazivu investitora, njegovom sjeditu i adresi,
podatke o zakljuenom ugovoru o izradi dokumentacije,
rjeenje o registraciji projektanta, a ako je propisima predvieno i o njegovoj licenci, kao dokaz
da je registrovan, odnosno licenciran za izradu odnosne vrste tehnike dokumentacije,
rjeenje o imenovanju vodeeg i odgovornog projektanta i projektanata pojedinih vrsta i faza
tehnike dokumentacije,
dokaz - ovlaenje da vodei i odgovorni projektanti ispunjavaju zakonske uslove da mogu
izraivati odnosnu vrstu tehnike dokumentacije,
rjeenje o lokaciji sa urbanistiko-tehnikim uslovima,
prethodne uslove od nadlenih organa i organizacija kojima se propisuju pojedini uslovi koje
tehnika dokumentacija mora da zadovolji (vidi poglavlje 8.1),
zajedniku izjavu vodeeg i odgovornih projektanata o usaglaenosti pojedinih faza i/ili vrsta
tehnike dokumentacije,
izvjetaj o izvrenoj reviziji ili tehnikoj kontroli dokumentacije (zavisno od faze projekta) u
skladu sa vaeim propisima,
saglasnost nadlenih organa i organizacija na tehnika i ostala rjeenja kojim se potvruje da su
ispunjeni njihovi ranije dati uslovi,
dokaz o postupanju po eventualnim primjedbama, predlozima i sugestijama komisije za reviziju,
odnosno tehniku kontrolu dokumentacije i nadlenih organa i organizacija koje su izdale
prethodne uslove,
dokaz o nostrifikaciji, u skladu sa propisima, tehnike dokumentacije ako je izraena u
inostranstvu,

67
druge dokaze, ako su propisani za pojedinu vrstu objekta ili za pojedine radove,
urbanistiku saglasnost i
saglasnost investitora na tehniku dokumentaciju.
8.4.2 Projektni zadatak
Projektni zadatak ini dio tehnike dokumentacije bez obzira na njenu vrstu i vrstu objekta.
Projektni zadatak se prilae tehnikoj dokumentaciji u izvornom obliku (najbolje kao fotokopija). Ovdje
se prilau i eventualne izmjene i dopune projektnog zadatka koje su uinjene u toku izrade dokumentacije.
8.4.3 Tekstualna dokumentacija
Tekstualna dokumentacija o objektu bez obzira na fazu dokumentacije i vrstu objekta treba da sadri:
tehniki izvjetaj kojim se obrazlau usvojena tehnoloko-tehnika rjeenja; funkcija objekta;
razlozi primjene pojedinih materijala; estetski, ekoloki, ekonomski i ostali aspekti primijenjeni
prilikom izrade tehnike dokumentacije. Isto tako obrazlau se pojedina rjeenja primijenjena na
bazi studija i podloga, optih i tehnikih propisa, te normativa i standarda koji se odnose na tu
vrstu objekata i radova. Tehniki izvjetaj se radi posebno za svaku fazu i vrstu tehnike
dokumentacije;
predmjer radova koji mora da sadri tehnike i ostale uslove izvoenja pojedinih vrsta radova,
detaljan opis svih vrsta radova, dokaznice mjera i ukupnu koliinu za svaku vrstu rada;
tehnike uslove za izvoenje radova koji se rade posebno po vrstama radova i treba da sadre:
vrstu rada; vrstu i kvalitet materijala, opreme i ureaja; kvalitet izrade; metode i tehnologiju
izvrenja radova; vrstu ispitivanja i/ili testiranja; nain i metode mjerenja i obraunavanja radi
plaanja; eventualne alternative i opcije i tehnike propise i standarde koji se odnose na radove i
materijale, i sl.;
predraun radova koji sadri kratak opis rada (sa pozivom na poziciju u predmjeru), jedininu
cijenu i ukupnu cijenu za svaku vrstu rada i sveukupnu cijenu za sve radove na dotinom
objektu.
8.4.4 Prorauni i numerika
Prorauni i numerika su razliiti kod raznih vrsta objekata.
Statiki i dinamiki prorauni prisutni su kod svih objekata ili djelova pojedinih objekata. Pored
statikih prorauna kod velikog broja objekata imamo jedan ili vie sljedeih prorauna: proraun kapaciteta,
termiki, hidroloki, hidrauliki i drugi slini prorauni. Kod mrenih sistema prisutni su prorauni mrea,
pumpnih stanica, trafo stanica, vodovoda, dalekovoda, raznih gubitaka u sistemima i sl.
Numerika je neophodna kod svih linijskih, a i ostalih objekata gdje naroito spadaju: geodetske osnove
svih objekata, kote elementarnih i detaljnih taaka, geometrijski parametri, definisani poloaj i visinske take u
XOZZ sistemu i sl.
8.4.5 Grafika dokumentacija
Grafika dokumentacija u mnogome zavisi od vrste objekta. Tako za:
objekte visokogradnje grafika dokumentacija uglavnom sadri: situacioni plan, osnove
temelja, osnove svih etaa, osnove krovnih konstrukcija, sve poprene i podune presjeke kroz
objekat, sve izglede (fasade) objekta, eme i detalje stolarije, bravarije, limarije i drugih radova;
objekte hidrogradnje grafika dokumentacija uglavnom sadri: pregledne karte i situacije sa
ucrtanim objektima i pojedinim njegovim djelovima, uzdune i poprene profile, presjeke i sl.
Kod brana i akumulacija grafiku dokumentaciju, izmeu ostalog, ine: pregledna karta sliva,
pregledne karte svih varijanti, poduni profil du akumulacije, krive zapremine i povrine
akumulacije, grafiki prikaz finalnih rezultata vodoprivrednih performansi akumulacije,
tehnika rjeenja svih razmatranih varijanti brane, druga tehnika rjeenja i sl.,
objekte saobraajnica grafika dokumentacija uglavnom sadri: pregledne karte, normalne
poprene profile, situacioni plan i poduni profil po dionicama, karakteristine i kritine

68
poprene profile, nivelacioni plan sa detaljima odvodnjavanja i ureenja putnog pojasa, profil
zemljanih masa, projekte raskrsnica (denivelisane i povrinske), projekte prateih sadraja.
Naravno, ovdje su navedeni osnovni sadraji grafike dokumentacije, pri emu treba naglasiti da je
sadraj iste mnogo kompleksniji i u mnogome se razlikuje i unutar pojedine grupe objekata. To se naroito
odnosi na objekte hidrogradnje, gdje imamo veliki i raznoliki broj objekata, kao to su: snabdjevanje vodom,
odvoenje i preiavanje otpadnih voda, navodnjavanje i odvodnjavanje, ureenje rijenih tokova, plovni
putevi i pristanita, brane i akumulacije, hidroenergetski objekti i sl. Isti ili slian sluaj je i kod saobraajnica,
gdje imamo vangradsku putnu mreu, gradske saobraajnice, eljeznike pruge, aerodrome.
Posebno se mogu tretirati mostovi koji, pored dispozicionih planova i izgleda mosta, treba da sadre sve
osnove, podune i poprene presjeke i detalje.
Takodje se moe posebno govoriti o grafikoj dokumentaciji za podzemne objekte i tunele koja
uglavnom sadri: dispozicione planove, presjeke, poduni profil, detalje i sl.
8.4.6 Studije, analize i elaborati
Za pojedinu vrstu objekata i unutar pojedine vrste potrebno je uraditi po jednu ili vie studija, analiza ili
elaborata.
Studijesu obino rade kao geomehanike, hidroloke, reima nanosa kod brana, uticaja otpadnih voda i
ostalih materija i gasova na okolinu, zatite ivotne sredine, kvaliteta vode, saobraajne, vrednovanja i dr.
Analize se obino rade za potronju vode i drugih ulaznih elemenata, zatite voda od zagaivanja,
potroaa energije i vode, postojeih sistema, otpadnih voda, hidroloke o padavinama i oticanjima, klimatsko-
meteoroloke (temperatura vazduha, vode, zemljita, vlanost, vjetrovi, oblanost, padavine i sl.), optereenja,
raznih potreba, potronje i sl.
Elaborati se obino rade za geodetske radove, geotehniku, za procjenu uticaja zahvata na ivotnu
sredinu, protivpoarnu zatitu, za eksproprijaciju, o izvoritima materijala za ugradnju i ostala korienja i sl.
8.5 Vrste tehnike dokumentacije
Vrste tehnike dokumentacije i njihov sadraj u svemu zavise od vrste graevinskog objekta. Bilo bi potrebno
dosta prostora da se za sve vrste objekata prezentiraju vrste tehnike dokumentacije, pa emo se ovom
prilikom zadrati samo na objekte visokogradnje. ak i kod objekata visokogradnje mogu biti razliite vrste i
sadraji. Ovdje e se prezentirati najee upranjavana podjela na pojedine vrste, koja se u principu moe
primjenivati na sve objekte visokogradnje.
Na osnovu reenog tehnika dokumentacija za objekte visokogradnje dijeli se na sljedee vrste:
Tehnoloki projekat, kojim se razrauje tehnologija i tehnoloki proces i koji slui kao podloga za
izradu sljedee vrste tehnike dokumentacije. Ovaj projekat se radi za sve proizvodne i uslune objekte i
objekte gdje je tehnologija procesa rada veoma znaajna (bolnice, pozorita, sportske hale, kole i dr.).
Arhitektonski projekat, kojim se: definie poloaj, dimenzije, funkcionalnost sa stanovita tehnolokih i
drugih zahtjeva; vri prostorno oblikovanje; vri izbor osnovnih graevinskih i materijala za finalnu,
unutranju i spoljnu obradu; definiu eme, detalji i opisi stolarije, bravarije, limarije i opreme koja nije
obuhvaena tehnolokim projektom; propisuju tehniki i ostali uslovi izvoenja radova i utvruju koliine
radova koje treba izvriti.
U okviru arhitektonskog projekta izrauje se i projekat interijera i eksterijera.
Projekat fizike zgrade, kojim se definie toplotna i zvuna zatita, zatita od vode i vlage, zatita od
eventualnih nepovoljnih ili pretjeranih zraenja i/ili osunenja.
Projekat konstrukcije, kojim se vri izbor konstruktivnog sistema, definiu razne vrste optereenja i
uticaja, vri statiki i dinamiki proraun, propisuju tehniki uslovi za izvoenje radova na konstrukciji
objekta, izrauje program probnog optereenja, izrauje program odravanja konstrukcije objekta i dr.
Projekat vodovoda i kanalizacije, kojim se definie razmjetaj sanitarnih i ostalih ureaja, razvodna
mrea vodovoda i kanalizacije (horizontalna, vertikalna, aksonometrijska), prenici svih cijevi, izlivna mjesta,
duine cijevi i podaci o izradi posebnih vodovodnih i kanalizacionih ureaja ili pomonih objekata (hidrofori,
preiavanja otpadnih voda i sl.). Ovim projektom moraju se definisati svi elementi prikljuaka na postojeu
vodovodnu i kanalizacionu mreu.

69
Projekat elektroinstalacije, kojim se regulie snabdjevanje i korienje elektroinstalacije jake i slabe
struje svih korisnika i potroaa u objektu. Projektom se definiu: dovod od trafostanice do objekta (ili
izgradnja trafostanice u objektu), instalacija osvetljenja i motornog razvoda, instalacija slabe struje,
uzemljenja, gromobranska zatita i dr.
Projekat termotehnikih instalacija, kojim se regulie zagrijevanje, kondicioniranje i/ili provjetravanje
objekta. Projektom se definiu izvori zagrijavanja, kondicioniranja i provjetravanja, svi razvodi i oprema za
zagrijavanje, kondicioniranje i/ili ventiliranje. U pojedinom objektu, zavisno od njegove funkcije i funkcije
pojedinih prostorija u njemu, mogu postojati svi ovi sistemi ili komplekstan sistem grijanja i kondicioniranja.
Mainski projekat (oprema), kojim se definiu mainska oprema, cjevovodi i meusobne veze za
potrebe tehnolokog procesa u proizvodnim pogonima ili objektima posebne namjene (bolnice, hoteli i sl.).
Ovdje se obino radi o tri vrste opreme, i to: tehnoloke (koja je uslovljena tehnologijom), nestandardne (koja
se prilagodjava tehnologiji) i standardne. Projektom se definie: razmjetaj opreme, povezivanje u tehnoloki
proces, kapaciteti, ulazne i izlazne veliine, specifikacije, tehnike karakteristike i dr.
Dio ovog projekta ini tehnika dokumentacija proizvoaa opreme i postrojenja koja se ugrauju u
objekat.
Elektro projekat (oprema), kojim se definie elektro oprema i elektromotorni razvod za njeno
pokretanje, za potrebe tehnolokog procesa u proizvodnim pogonima ili objektima posebne namjene (bolnice,
hoteli i sl.). I ovdje se radi o tehnolokoj, nestandardnoj i standardnoj opremi. Projektom se definie: razmjetaj
opreme, povezivanje u tehnoloki proces, kapaciteti, specifikacije, tehnike karakteristike i sl.
Dio ovog projekta ini tehnika dokumentacija proizvoaa opreme i postrojenja koja se ugrauju u
objekat.
Projekat infrastrukture, kojim se definiu putevi, trotoari, parkiralita, stajalita, signalizacija,
hortikultura, prikljuci vodovoda, kanalizacije, elektrike, telefona i dr.
Elaborat zatite od poara, kojim se definiu svi elementi zatite od poara u skladu sa funkcijom
objekta, zakonskim i tehnikim propisima i standardima.
Projekat tehnikih mjera zatite ivotne sredine, kojim se definiu svi elementi zatite ivotne sredine
u skladu sa funkcijom objekta i primijenjenom tehnologijom, zakonskim propisima, standardima i
normativima. Projektom treba predvidjeti zatitu ljudi, zemljita, vazduha, vode, zelenila, susjednih objekata i
ostalih elemenata ivotne sredine.
Prilog o zatiti na radu, u kojem treba da budu propisane mjere zatite za radne i pomone prostorije i
objekte kod kojih se tehnoloki proces odvija na otvorenom prostoru.
Projekat hortikulturnog ureenja, kojim se definie ozelenjavanje slobodnih i parterno ureivanje
rekreativnih povrina.
Projekat osmatranja tla i objekata u toku graenja i eksploatacije kojim se definiu elementi provjere
registrovanjem poetnih stanja i praenje promjena koje se deavaju u toku graenja i eksploatacije objekta.
Projekat organizacije i tehnologije graenja je obavezni i sastavni dio tehnike dokumentacije i radi se
kao [(56)]:
Elaborat o funkcionalnosti i racionalnosti izgradnje objekta koji je obavezni dio generalnog
projekta ili idejnog rjeenja;
Elaborat o tehnoloko-tehnikim i organizacionim elementima izgradnje objekta koji je obavezni
dio idejnog projekta;
Glavni projekat organizacije i tehnologije graenja objekta koji je obavezni dio glavnog
projekta, i kao
Izvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja koji je obavezni dio izvoakog projekta.
Elaborat o funkcionalnosti i racionalnosti izgradnje objekta treba da sadri:
procjenu tehniko-tehnolokih mogunosti za izgradnju objekta u skladu sa varijantnim
rjeenjima iz idejnog rjeenja;
globalnu procjenu trajanja radova na izgradnji objekta u cjelini i pojedinih faza, ako je
predviena fazna izgradnja, prema varijantama iz generalnog projekta, odnosno idejnog
rjeenja.
Elaborat o tehnoloko-tehnikimi organizacionimelementima izgradnje objekta treba da sadri:
tehniki izvjetaj elaborata o tehniko-tehnolokim i organizacionim elementima izgradnje;

70
priblina tehniko-tehnoloka rjeenja izgradnje objekta, za pripremne i glavne radove, prema
varijantama koje se razmatraju u idejnom projektu;
strukturu mrenog plana za realizaciju predvienih tehniko-tehnolokih rjeenja, po sloenosti
u skladu sa nivoom razrade idejnog projekta;
okvirnu procjenu trajanja radova na osnovu analize strukture mree dobijene iz okvirnih
tehniko-tehnolokih rjeenja;
priblinu procjenu trokova izgradnje objekta i pripremnih radova na osnovu analiziranih
tehniko tehnolokih rjeenja;
procjenu toka novca tokom izgradnje objekta i pripremnih radova na osnovu okvirne procjene
trajanja radova i okvirne procjene trokova izgradnje.
Ukoliko je predviena fazna izgradnja objekta, predviene djelove projekta treba realizovati kako za
objekat u cjelini, tako i za sve predviene faze radova.
Glavni projekat organizacije i tehnologije graenja treba da sadri:
tehniki izvjetaj glavnog projekta organizacije i tehnologije graenja;
situaciju objekta koji se gradi;
prouavanje glavnog projekta;
prouavanje terenskih uslova i lokalnih prilika;
prouavanje fronta rada;
predlog tehniko-tehnolokog rjeenja graenja objekta, za pripremne, glavne radove i ostale
radove prema varijanti koja je usvojena za glavni projekat, sa procjenom potrebne mehanizacije;
preliminarno rjeenje snabdijevanja materijalom, energijom, radnom snagom i drugim
neophodnim resursima, sa osnovnim podacima i koliinama;
orjentacione godinje fondove radnog vremena za glavne vrste radova;
orjentaciona rjeenja za pripremne radove;
rjeenje unutranjih saobraajnica i prikljuaka na spoljanje saobraajnice;
rjeenje snabdijevanja vodom i elektrinom energijom;
rjeenje pogona, skladita i deponija, kancelarijskih objekat, laboratorija i sl.;
strukturu mrenog plana za realizaciju predloenog tehniko-tehnolokog rjeenja, na osnovu
rjeenja iz prethodnih taaka;
procjenu trajanja radova na osnovu analize strukture mree, na osnovu rjeenja iz prethodnih
taaka;
dinamike planove resursa;
tok novca tokom graenja objekta i pripremnih radova na osnovu procjene trajanja radova i
procjene trokova graenja;
orjentacionu emu upravljanja i rukovoenja graenjem;
predlog eme organizacije gradilita.
Ukoliko je predviena fazna izgradnja objekta, predviene djelove projekta treba realizovati kako za
objekte u cjelini, tako i za sve predviene faze radova.
Izvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja treba da sadri:
tehniki izvjetaj izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja;
tehniko-tehnoloka rjeenja; situaciju objekta koji se gradi; godinji fond radnog vremena za
izvoenje radova; iri i ui izbor mehanizacije i opreme za izvoenje radova sa analizom njihove
oekivane raspoloivosti u toku izvoenja radova; prikaz izabranih tehnologija i metoda
graenja za prethodne, pripremne i glavne graevinske radove, zavrne i zanatske radove,
montau opreme i sl., sa odgovarajuim opisima, crteima, analizama i proraunima; rjeenje
spoljanjeg i unutranjeg transporta materijala, opreme i drugih resursa; prikaz proizvodnje,
transporta i montae elemenata sa metodama i emom montae, i ostalim neophodnim
analizama i postupcima, ako se objekat ili njegovi djelovi izvode u montanoj gradnji;
projekat pripremnih radova : rjeenje izmjetanja i/ili ruenja postojeih objekata ako je to
potrebno da se uradi; rjeenje unutranjih saobraajnica i prikljuaka na spoljanje
saobraajnice ukoliko se grade; rjeenje snabdijevanja vodom i elektrinom energijom sa
odgovarajuim prikljucima; rjeenje smjetaja pogona, skladita, deponija, kancelarijskih

71
objekata, laboratorija i sl., ako su potrebne; projekat privremenog naselja ako je neophodno da
se ono izgradi sa objektima za smjetaj, ishranu, rekreaciju i kulturno-zabavni ivot radnika i
ostalih zaposlenih; emu organizacije gradilita;
projekat montanih radova, ako su oni predvieni glavnim projektom, koji treba da sadri: opis
naina izrade (prefabriakcije) montanih elemenata; spisak radova koji treba da prethode
montai; spisak opreme i alata za montane radove; proraun nosaa za uticaje u pojedinim
fazama montae; proraun i planove skele za montau konstrukcije; emu redosljeda montae
nosaa sa poloajem objekta i povrinama za deponovanje elemenata, prikazom sredstava za
montau i redosljedom montae; dijagram toka montanih radova sa trajektorijom transportnih
sredstava od privremenih deopnija do mjesta montae i eme zahvatanja montanih elemenata
kao i tabelarni pregled podataka o montanim elementima; elemente na tipinim stajnim
takama sa odgovarajuim podacima o kraku dizanja, momentu dizanja i putevima rotacije i
translacije elemenata; prikaz specifinih tipova montae ako su oni predvieni glavnim
projektom sa odgovarajuim analizama i crteima; detalje pomonih sredstava za montau.
analize trokova vremena, novca i resursa: rjeenja snabdijevanja materijalom, energijom i
drugim resursima; analiza cijena materijala franko gradilita; analize cijena za pozicije radova;
trokove graenja objekta; detaljno planiranje izvoenja radova, odnosno realizacije Projekta,
koje obuhvata: statike planove potreba u radnoj snazi i materijalu i mehanizaciji; spisak
aktivnosti (pozicija svih radova ije se izvoenje planira); mreni plan, odnosno mrene planove
za Projekat u cjelini, za pojedine objekte i vrste radova i podizvoa e; dinamiku realizacije
Projekta, kao i rokove poetka i zavretka pojedinih vanih aktivnosti na izgradnji objekta;
gantograme; po potrebi, ortogonalne planove posebno za saobraajnice i objekte na
saobraajnicama; po potrebi, ciklograme za objekte visokogradnje; plan izvoenja poslova i
aktivnosti na transportu materijala i opreme; dinamiku utroka materijala, finansijskih
sredstava, angaovanja radne snage i mehanizacije; analizu mjesenih, reijskih i drugih
trokova u toku graenja objekta;
elaborat upravljanja graenjem objekta, koji treba da sadri: mreni plan za potrebe upravljanja
graenjem objekta; dinamiki plan finansijskih sredstava, radne snage, glavnih materijala,
mehanizacije i drugih potrebnih resursa za potrebe upravljanja projektom; postupaka kontrole
graenja objekta u pogledu rokova, resursa, trokova i finansijskih sredstava; emu upravljanja
Projektom sa analizom odgovornosti uesnika u Projektu;
elaborat obezbjeenja sigurnosti i zatite na radu;
elaborat obezbjeenja kvaliteta ugraenih materijala i izvrenih radova;
elaborat zatite ivotne sredine za vrijeme izvoenja radova;
elaborat geodetskog obiljeavanja objekta i geodetskih mjerenja i osmatranja u toku izvoenja
radova.
Kao poseban prilog ovog projekta radi se i Elaborat o ureenju gradilita (vidi 13.2.- Pravilnik o
sadrini Elaborata o ureenju gradilita).
Podloge za izradu projekta organizacije su:
relevantni podaci iz odgovarajue tehnike dokumentacije;
podaci utvreni prouavanjem lokalnih prilika i uslova (podaci o mogunostima nabavke i
nivou cijena graevinskog materijala; podaci o mogunostima angaovanja i nivou cijena radne
snage u graevinarstvu; podaci o mogunostima angaovanja i nivou cijena graevinske
mehanizacije; podaci o karakteristikama graevinskog materijala, radne snage i mehanizacije;
podaci o karakteristikama transportnih mrea i cijenama transporta relevantnih za transport
tokom graenja objekta; podaci o mogunostima obezbjeenja smjetaja, ishrane, zdravstvene
zatite i razonode radnika).
Treba teiti da se projekti organizacije rade uporedo sa odgovarajuom tehnikom dokumentacijom za
objekat, a da se finalizuju tek onda kada su izvjesni svi podaci i djelovi projekta koji se koriste za izradu ovih
projekata.
Tanost elemenata projekata organizacije treba da bude u skladu sa nivoom tanosti koja se zahtijeva
kod ostalih faza i vrsta tehnike dokumentacije.

72
8.6 Tehnika dokumentacija za prethodne i
pripremne radove
Prethodni radovi su oni radovi koje treba izvriti u cilju oslobaanja lokacije od postojeih objekata i
instalacija. U prethodne radove spadaju i radovi koje treba izvriti u cilju stvaranja uslova da se na lokaciji
glavni radovi odvijaju bez smetnji (skretanja rijeka i vodotoka, ureenje, tj. nivelacija lokacije, izmjetanje
puteva i eljeznikih pruga i dr.).
Pripremni radovi su oni koje treba izvriti u cilju stvaranja uslova za normalno odvijanje poslova i
ivota radnika. Tu spadaju svi objekti privremenog gradilita i privremenog naselja (pogoni, putevi, ograde,
radionice, stanovi, restorani i dr.).
Prethodni i pripremni radovi mogu imati privremeni i stalni karakter. Ako su stalnog karaktera, onda se
projekti za ove objekte rade u svemu kako je ranije reeno. Ako su pak privremenog karaktera, onda se rade
samo idejni (radi izbora najpovoljnijeg rjeenja) i glavni projekti, sa nekim elementima izvoakog projekta,
radi izvoenja, tj. uklanjanja i/ili ruenja objekta.
8.7 Ustupanje izrade tehnike dokumentacije
(izbor projektanta)
Ako investitor nema strunih kadrova i/ili ne ispunjava zakonske uslove da sam izrauje tehniku
dokumentaciju, on moe njenu izradu ustupiti, tj. povjeriti preduzeu ili drugom pravnom licu, koje ispunjava
te uslove, na jedan od sljedeih naina:
javnim nadmetanjem, koje podrazumijeva raspisivanje oglasa za prikupljanje ponuda uz
istovremenu ocjenu podobnosti ponuaa, ili
putem prikupljanja ponuda uz prethodno raspisivanje konkursa za utvrivanje podobnosti
ponuaa, ili
neposrednom pogodbom, u sluajevima kada se radi o hitnim poslovima, manjim objektima,
interventnim radovima ili ako prethodna dva naina nijesu uspjela.
U cilju izbora najpovoljnijeg ponuaa, prvenstveno sa aspekta podobnosti, kvaliteta, roka i cijene,
investitor priprema ugovornu dokumentaciju (tender).
Ugovorna dokumenta se, najee, pripremaju u tri knjige.
Prva knjiga, obino sadri, tekst ponude ponuaa, preliminarnu informaciju, uputstvo ponuaima,
uslove ugovora, tekst predrauna poslova i dr., tj.:
Tekst ponude, kojom ponua nudi cijenu, rok izvrenja posla, predlae visinu avansa, odreuje
opciju ponude i saoptava investitoru druge relevantne podatke,
Preliminarnu informaciju koju daje investitor i sadri najosnovnije informacije o investitoru i
predmetu nuenja,
Uputstvo ponuaima koje sadri podatke o nainu izrade i podnoenja ponude kroz sljedee
stavove: obim projektovanja, do sada obraena dokumentacija, nain ispisivanja dokumenata,
obaveza prouavanja dokumenata, nain eliminisanja greaka u dokumentima, obaveznost
prikupljanja informacija, raspitivanje o bitnim podacima, tumaenje ugovornih dokumenata,
popunjavanje ponude i ugovornih dokumenata, potpisivanje dokumenata, angaovanje
podprojektanata, povlaenje ugovornih dokumenata, izmjene i dopune ugovornih dokumenata,
trokovi ponude, ponuda za dio poslova, garancija uz ponudu, dokumenta za ocjenu povoljnosti
ponuaa, podnoenje ponude, izmjena predate ponude, obaveznost ponude, komisija za
otvaranje ponude, provjera ponude, ispravka greaka, kriterijum za izbor najpovoljnijeg
ponuaa, predlog za izbor projektanta, izbor projektanta, prihvatanje ponude, prihvatanje
dijela ponude, zakljuivanje ugovora o projektovanju, odustajanje od ugovora i na kraju
saglasnost da po ovim uputstvima podnese ponudu.
Uslove ugovora koji objanjavaju, propisuju i reguliu meusobne obaveze investitora i
projektanta kroz sljedee stavove: znaenje rijei, ugovor o projektovanju, aneksi ugovora,

73
prenos ugovora, podloge za projektovanje, broj primjeraka ugovora, detaljni dinamiki plan
projektovanja, finansijski plan, licence i patenti, poetak projektovanja, kontrola tokom
projektovanja, privremena obustava projektovanja, izmjene obima poslova, dunosti i
odgovornosti projektanta, poslovi moraju biti na zadovoljstvo investitora, tehnika kontrola
dokumentacije, postupanje po primjedbama nadlenih organa, obavjetenja investitoru,
potprojektanti, obuhvat ugovora, tumaenje ugovornih dokumenata, struno osoblje projektanta,
zavretak projekta, produenje roka, ubrzanje poslova, raskid ugovora, ugovorena kazna,
naplata tete, ugovorene jedinine cijene, razlika u cijeni, avans, mjesene isplate, depozit do
konanog obrauna, plaanje situacija, garancija uz avans, garancija za dobro izvrenje
ugovora, konaan obraun, gubitak prava, procjenjivanje na dan gubitka prava, plaanje poslije
gubitka prava, arbitrana komisija, dostavljanje obavjetenja, primjena zakona, uzanse o
graenju i na kraju saglasnost ponuaa da na osnovu ovakvih uslova podnese ponudu, a ako
bude izabran i da zakljui ugovor o projektovanju.
Tekst predrauna poslova na projektovanju, koji ima redni broj, opis (pozicije) poslova,
jedinicu mjere, koliinu, mjesta za upisivanje cijene po jedinici mjere, svega za dotinu poziciju
i na kraju ukupno za sve poslove na projektovanju. Opisi poslova (pozicije) se obino poklapaju
sa fazama i vrstama tehnike dokumentacije.
Posebno pismo ponuaa kojim bi ponua mogao da saopti neke svoje stavove, eventualne
predloge ili rjeenja, ako ih bude imao.
Druga knjiga obino, u vidu formulara i tekstova, sadri dokumentaciju, podatke za ocjenu podobnosti
ponuaa, tekstove garantnih pisama, tekst ugovora o projektovanju i slino, tj.:
Ovlaenje za predstavnika ponuaa, kojim ponua ovlauje konkretno lice da ga zastupa
prilikom otvaranja ponuda.
Izjava ponuaa, kojom ponua izjavljuje da je prouio sve uslove i ostalu dokumentaciju i da
ih prihvata, da je saglasan da prema njima uestvuje u davanju ponude, te ukoliko mu se
ponuda prihvati i da zakljui ugovor o projektovanju.
Spisak potprojektanata koje ponua namjerava angaovati ukoliko mu bude povjerena izrada
tehnike dokumentacije.
Izjave potprojektanata koji izjavljuju da su im poznati uslovi pod kojim ponua daje ponudu,
kao i cijenu za svoje poslove iz te ponude, da je saglasan da sa ponuaem zakljui
potprojektantski ugovor, ukoliko ovaj bude izabran za projektanta.
Reference ponuaa na osnovu kojih treba da se procjeni podobnost ponuaa koje najee
sadre: rjeenje o registraciji ponuaa, reference za struni kadar koji e biri angaovan za
izradu tehnike dokumentacije, spisak raunarske i birotehnike opreme koja e biti koriena
za izradu tehnike dokumentacije, spisak programskog paketa ili programa koji e biti korieni
za izradu tehnike dokumentacije sa napomenom da li je licenciran ili samostalno razvijen,
spisak uraenih slinih projekata u poslednjih pet ili deset godina i izjave investitora tih
projekata, spisak projekata na kojima sada ponua radi, podatke o zavrnom raunu ponuaa
za poslednje dvije godine, podatke o bonitetu ponuaa i eventualne druge podatke koji bi bili
od interesa za ocjenu podobnosti ponuaa. Ukoliko ponua namjerava angaovati
potprojektante, onda i za njih treba da podnese ovu dokumentaciju.
Orijentacioni dinamiki plan projektovanja kojim treba da dokae predloeni rok zavretka
tehnike dokumentacije koji je predloio u svojoj ponudi. Pozicije za koje se iskazuje dinamika
obino se poklapaju sa pozicijama iz predraun.poslova.
Obrazac garancije uz ponudu, kojom e banka ponuaa garantovati, sa odreenim procentom
od visine ponude (obino 5 ili 10%), da e ponua ostati pri svojoj ponudi u roku opcije
(obino 30 do 45 dana) i, ako bude izabran, zakljuiti ugovor o projektovanju. U protivnom,
banka garant e iznos iz garancije isplatiti investitoru na njegov prvi poziv.
Tekst (obrazac) garancije za avans, kojom banka ponuaa garantuje da e ponua, ukoliko
zakljui ugovor o projektovanju i dobije avans, isti vratiti u skladu sa ugovornim dokumentima.
U protivnom, nevraeni dio avansa investitoru e isplatiti banka garant. Tekst ove garancije
ponua treba da potpie prije podnoenja ponude, ime potvrdjuje saglasnost sa sadrajem iste.

74
Tekst (obrazac) garancije za dobro izvrenje ugovora, kojom banka projektanta garantuje da
e, ukoliko projektant ne zavri ugovorene obaveze u skladu sa ugovornim dokumentima, na
njegov poziv, isplatiti garantni iznos i time ga dijelom obetetiti zbog neizvravanja poslova od
strane projektanta. Tekst ove garancije ponua treba da potpie prije podnoenja ponude, ime
potvrdjuje da je saglasan sa sadrajem iste.
Tekst ugovora o projektovanju, kojim se reguliu osnovni elementi ugovora: ugovorne strane,
predmet ugovora, ugovorena vrijednost poslova, rok zavretka poslova, penali, pitanja isplate
avansa, nain i rokovi plaanja, koji su sastavni djelovi ugovora, nain rjeavanja sporova,
nadleni sud i sl. Sastavni dio ugovora ine ugovorna dokumenta i ostala dokumenta koja
zajedniki utvrde investitor i projektant. Ponudja mora da d saglasnost na tekst ugovora prije
podnoenja ponude. U fazi zakljuivanja ugovor se moe saglasno, u manjoj mjeri, izmjeniti.
Trea knjiga sadri osnove za projektovanje, tj:
studiju opravdanosti,
projektni zadatak,
rjeenje o lokaciji sa urbanistiko-tehnikim uslovima,
podloge, podatke i uslove nadlenih organa i organizacija,
studije i istrage,
propise (opte i tehnike) i standarde.
Koje e od ovih osnova initi sadraj ove knjige zavisi od faze tehnike dokumentacije za koju se trai
ponuda i od sadraja uputstava ponuaima i uslova ugovora u kojima treba da se naglasi koje e osnove
pripremiti i dati investitor, a koje e osnove prikupiti i/ili obraditi ponua.
Ako je investitor odluio da projektovanje ustupi putem javnog nadmetanja, duan je da sprovede niz
aktivnosti, a ponuai da ih slijede. Procedura je sljedea:
raspisivanje oglasa o javnom nadmetanju,
priprema ponude od strane ponuaa,
primopredaja ponude,
otvaranje ponuda,
donoenje odluke od strane investitora i
zakljuivanje ugovora o projektovanju.
Raspisivanje oglasa o javnom nadmetanju. Raspisivanje oglasa vri investitor na prikladan nain, po
sopstvenom izboru. Ovim oglasom investitor poziva zainteresovana preduzea da podnesu ponude za
projektovanje predmetnog objekta. Oglas treba da sadrati podatke o: investitoru, objektu, vremenu
preuzimanja ugovornih dokumenata, orijentacionoj vrijednosti poslova, rokovima zavretka poslova, vremenu
i nainu podnoenja ponuda, mjestu i vremenu otvaranja ponuda, kriterijumima za izbor najpovoljnijeg
ponuaa, roku izbora najpovoljnijeg ponuaa i dr. Investitor mora omoguiti ponuau uvid u pripremljene
podloge i lokaciju objekta.
Na osnovu oglasa ponua moe podii ugovorna dokumenta na osnovu kojih treba da uradi ponudu.
Priprema ponude od strane ponuaa. Ponudu priprema preduzee koje eli da dobije poslove izrade
tehnike dokumentacije. Ponuda mora biti uraena u svemu u skladu sa ugovornom dokumentacijom koju je
uradio investitor. Ponudja ima pravo da, tokom izrade ponude, trai i dobije od investitora objanjenja u
skladu sa ugovornim dokumentima. Da bi mu ponuda bila razmatrana i eventualno prihvaena, ponua mora
da prihvati sve propisane uslove.
Primopredaja ponude. Ponudja predaje, a investitor prima ponudu na nain, u formi, na mjestu i u
vremenu kako je to propisano ugovornim dokumentima i oglasom o javnom nadmetanju. Investitor treba da
izda ponuau potvrdu da je ponudu predao uredno i na vrijeme.
Otvaranje ponuda. Ponude u ime investitora otvara njegova komisija. Otvaranju ponude mogu
prisustvovati predstavnici ponuaa. O toku otvaranja ponuda vodi se zapisnik koga potpisuju svi lanovi
komisije i prisutni predstavnici ponuaa. U zapisnik se upisuje: naziv ponuaa i njegovo sjedite, ponuena
cijena, rok zavretka posla, dopunska pisma i sl. Prisutni predstavnici ponuaa imaju pravo da stave
primjedbe na tok otvaranja ponude, ako smatraju da je povrijeen postupak propisan u uslovima ugovorne
dokumentacije.
Donoenje odluke investitora. Odluku o najpovoljnijem ponuau donosi investitor na predlog
komisije. To je najee ista komisija koja je sprovela postupak otvaranja ponude, ali ne mora biti. Komisija je

75
u obavezi da, prije pripreme predloga, provjeri i uporedi sve otvorene ponude. Ponude se provjeravaju i
uporedjuju na elemente koji su propisani ugovornom dokumentacijom i kriterijumima za izbor najpovoljnijeg
ponuaa. Predlog investitoru mora biti detaljno obrazloen. Investitor, u najveem broju sluajeva, prihvata
predlog komisije i donosi odluku o izboru najpovoljnijeg ponuaa.
O odluci investitora obavjetavaju se svi ponuai, koji imaju pravo na prigovor. Po prigovoru odluuje
investitor i donosi konanu odluku. Ako ponua koji je stavio primjedbu nije zadovoljan sa konanom
odlukom investitora, moe se obratiti sa albom nadlenom sudu.
Zakljuivanje ugovora o projektovanju. Investitor poziva odabranog ponuaa radi zakljuivanja
ugovora o projektovanju u skladu sa ugovornim dokumentima i njegovom ponudom. Ako se odabrani ponua
ne odazove na poziv investitora, ovaj ima pravo da zadri iznos garancije koju je ponua podnio uz ponudu.
U ovakvom sluaju investitor, po pravilu, raspisuje novi oglas.
Ako je investitor odluio da poslove projektovanja ustupu putem prikupljanja ponuda, uz prethodno
utvrivanje podobnosti ponuaa, onda je postupak slian kao i u sluaju javnog nadmetanja. Razlika je u
tome to investitor raspisuje oglas o utvrivanju podobnosti ponuaa (na osnovu druge knjige koja se moe
proiriti), a nakon izbora podobnih, od njih trai ponude (prema prvoj knjizi). U ovom sluaju, poslije
prikupljanja ponuda, odluujui faktor je ponuena cijena, jer su u prethodnom postupku svi proglaeni za
podobne. Ukoliko je prolo vie vremena od utvrivanja podobnosti, investitor u drugom postupku treba da
provjeri neke elemente podobnosti koji su u meuvremenu mogli biti izmijenjeni. U tom smislu, on ta
dokumenta trai od ponuaa da ih dostavi uz ponudu (prema drugoj knjizi) Ovaj nain se primjenjuje kod
velikih investicionih Projekata.
Ako je investitor odluio da poslove projektovanja ustupi neposrednom pogodbom, onda nain i
proceduru prilagodjava svojim potrebama i interesima. Nije iskljueno da paralelno vodi pregovore sa vie
ponuaa, starajui se da postigne to povoljnije uslove.
8.8 I zrada tehnike dokumentacije
Tehnika dokumentacija se izrauje u skladu sa projektnim zadatkom, podlogama, zakonskim propisima,
podzakonskim aktima, tehnikim propisima i standardima.
Zakonske propise o izgradnji investicionih objekata i podzakonska akta donose republike.
Tehniku dokumentaciju, u skladu sa ovim zakonima, moe za svoje potrebe investitor izraivati sam,
ako je za to registrovan, ili izradu takve dokumentacije povjeriti preduzeu, odnosno drugom pravnom licu
koje je registrovano za te poslove.
Tehniku dokumentaciju mogu izraivati preduzea ili druga pravna lica (projektanti) koja:
su upisana u odgovarajui sudski registar;
imaju odgovarajui broj zaposlenih strunih lica sa visokom strunom spremom;
imaju odgovarajue strune rezultate u izradi tehnike dokumentacije za odreenu vrstu i
namjenu objekta;
imaju licencu Inenjerske komore.
Licencu I nenjerske komore, za izradu tehnike dokumentacije za objekte za koje graevinsku dozvolu
izdaju nadleni republiki organ za poslove graevinarstva (specifini objekti), mogu dobiti projektanti koji:
su upisani u odgovarajui sudski registar za izradu tehnike dokumentacije za tu vrstu objekata;
imaju najmanje po dva zaposlena lica za svaki dio - vrstu (vidi 8.5) tehnike dokumentacije.
Zaposlena lica moraju imati visoku strunu spremu odgovarajue struke odnosno smjera i
ovlaenje za projektovanje;
imaju odgovarajue strune rezultate u izradi tehnike dokumentacije za odreenu vrstu i
namjenu objekta.
Licencu za objekte za koje graevinsku dozvolu izdaje nadleni organ za graevinarstvo prestonice,
odnosno glavnog grada, odnosno optine, mogu dobiti projektanti koji:
su upisani u odgovarajui sudski registar za izradu tehnike dokumentacije za tu vrstu objekata;

76
imaju najmanje jedno zaposleno lice za svaki dio (vrstu) tehnike dokumentacije. Zaposleno lice
mora imati visoku strunu spremu odgovarajue struke, odnosno smjera i ovlaenje za
projektovanje.
Projektant moe dobiti licencu za izradu jedne, vie ili svih vrsta tehnike dokumentacije.
Licence se izdaju na ogranieni vremenski period kako bi se, poslije tog perioda moglo provjeriti da li
projektant i dalje ispunjava uslove za obavljanje poslova za koje ima licencu. Ponovnim izdavanjem licenci
projektant moe dobiti licencu za obavljanje istih poslova, moe se poveati ili smanjiti broj vrsta tehnike
dokumentacije koju moe izraivati, a moe se i oduzeti licenca, ako je prestao da se bavi predmetnim
poslovima.
Ovlaenje za projektovanje moe dobiti lice koje:
ima visoku strunu spremu odgovarajue tehnike struke;
je poloilo struni ispit za izradu pojedinih vrsta (djelova) tehnike dokumentacije;
ima najmanje tri godine radnog iskustva na projektovanju;
je lan Inenjerske komore.
Struni ispit se polae po programu, koji donosi nadleno ministarstvo za graevinarstvo, pred
komisijom koju imenuje Inenjerska komora.
Struni ispit se sastoji iz opteg i posebnog dijela. Opti dio se polae prema jedinstvenom programu, a
struni dio prema posebnom programu za svaku od inenjerskih struka.
Struni ispit moe polagati lice koje:
ima visoku strunu spremu graevinske, arhitektonske, mainske, elektro, tehnoloke ili druge
odgovarajue tehnike struke i
ima najmanje tri godine radnog iskustva na odgovarajuim poslovima projektovanja.
Lica koja imaju nauni stepen magistra i doktora tehnikih nauka osloboena su polaganja strunog
ispita.
Preduzee (projektantska organizacija) koje je uradilo tehniku dokumentaciju odgovorno je kako u
pogledu kvaliteta tako i u pogledu primjene propisa, standarda i normativa, kao i tanosti mjera, koliina,
specifikacija i dr.
Izraenu tehniku dokumentaciju potpisuju: vodei projektanti, odgovorni projektant, projektant, i
ovlaeno lice preduzea koje je izradilo dokumentaciju.
Vodei projektant je lice koje rukovodi izradom tehnike dokumentacije u cjelini. To je obino lice koje
je ujedno i odgovorni projektant jedne vrste dokumentacije. Tako, kod arhitektonskih projekata to je lice koje
je odgovorni projektant za arhitekturu; kod objekata gdje je preteni dio konstrukcija (hale, brane i dr.)
odgovorni projektant konstrukcije i sl.
Kod veih i sloenijih objekata poeljno je da ovo lice bude samo vodei projektant, to znai da nije
odgovorni projektant neke vrste (dijela) dokumentacije. Ovo lice treba da dobro poznaje procedure
projektovanja i voenja Projekta, jer je za ovakvu vrstu objekata to veoma vano.
Vodei projektant za specifine objektemoe biti lice koje ima ovlaenje za projektovanje, a za ostale
objekte lice koje ima visoku strunu spremu odgovarajue struke i najmanje tri godine radnog iskustva na
projektovanju.
Odgovorni projektant je lice koje rukovodi i nosilac je izrade pojedinih vrsta (djelova) tehnike
dokumentacije.
Uslovi koje mora ispunjavati odgovorni projektant su isti kao i za vodeeg projektanta.
Projektant je lice koje uestvuje u izradi pojedinih vrsta tehnike dokumentacije.
Projektant za specifine objekte moe biti lice koje ima visoku strunu spremu odgovarajue struke i
najmanje tri godine radnog iskustva na projektovanju.
Saradnik je lice koje uestvuje u razradi pojedinih vrsta tehnike dokumentacije.
Saradnik moe biti lice koje ima visoku, viu ili srednju strunu spremu odgovarajue struke.
Tehniku dokumentaciju ne moe da izrauje preduzee, odnosno drugo pravno lice koje je zakonom ili
drugim propisom ovlaeno da utvrdi neki od uslova sadranih u rjeenju i lokaciji i urbanisitko-tehnikim
uslovima za izgradnju objekta za koji se tehnika dokumentacija izrauje.
U izradi tehnike dokumentacije ne mogu uestvovati lica:
koja su zaposlena u nadlenom organu koji je ovlaen da utvrdi neki od uslova sadranih u
aktu o urbanistiko-tehnikim uslovima na osnovu koga se tehnika dokumentacija izrauje;

77
koja su uestvovala u izradi prostornog ili urbanistikog plana u roku od pet godina od dana
donoenja plana i
koja vre nadzor nad primjenom odredaba Zakona o izgradnji objekata.
8.9 Struni nadzor tokom projektovanja
Tokom projektovanja investitor mora obezbijediti struni nadzor, bez obzira da li se radi o specifinimili
drugim objektima.
Struni nadzor investitor moe vriti sam ili ga povjeriti kvalifikovanoj organizaciji ili instituciji.
Zadatak strunog nadzora je da:
prati cio proces projektovanja;
provjerava da li se tehnika dokumentacija izrauje u skladu sa projektnim zadatkom,
podlogama, urbanistiko-tehnikim uslovima, propisima, standardima i normativima;
kontrolie kvalitet, kompleksnost i sveobuhvatnost dokumentacije;
daje uputstva i tumaenja projektantima;
provjerava primjenu uslova zatite ivotne sredine, poara i drugih uslova organa i organizacija;
prati dinamiku projektovanja;
provjerava i obezbjeuje da se tehnika dokumentacija izrauje i obrauje uz primjenu
savremenih sredstava i programa;
sva zakanjenja evidentira i u odgovarajuoj formi prezentira investitoru i projektantu;
se stara oko organizacije revizije, odnosno tehnike kontrole dokumentacije.
Struni nadzor moe da vri preduzee i lice koje ispunjava uslove za izradu te vrste dokumentacije.
Nadzor nad projektovanjem mora se obezbijediti od poetka do kraja izrade i to za sve faze i vrste
Investitor ili preduzee kome je povjeren nadzor odreuje rukovodioca strunog nadzora koji je
odgovoran za cjelokupnu tehniku dokumentaciju i ovlaen da:
koordinira rad svih nadzornih organa;
kontrolie rad nadzornih organa;
ostvaruje saradnju sa investitorom, projektantom i okruenjem;
upravlja sa cijelim procesom strunog nadzora.
Rukovodilac nadzora i nadzorni organi odreuju se rjeenjem. U rjeenju moraju biti konkretizovana
prava, ovlaenja i odgovornosti svih uesnika u nadzoru.
Rukovodilac nadzora mora imati takva prava i ovlaenja, a samim tim i odgovornosti, koje e mu
omoguiti da uspjeno upravlja cijelim procesom projektovanja.
Ukoliko nadzor ne moe da obezbijedi da projektant izvrava svoje obaveze u skladu sa ugovorom
duan je o tome obavijestiti investitora.
Struni nadzor mora, kroz sistem planiranja i predvianja, te blagovremenog sagledavanja svih propusta
onemoguiti da doe do situacije obustave projektovanja, jer to nanosi tetu svima, a posebno investitoru.
8.10 Kontrola tehnike dokumentacije
Kontrola tehnike dokumentacije radi se kao:
struna kontrola (revizija) generalnog projekta, odnosno idejnog rjeenja i idejnog projekta i
tehnika kontrola glavnog i izvoakog projekta i projekta izvedenog objekta.
Reviziju (strunu kontrolu) generalnog projekta odnosno idejnog rjeenja i idejnog projekta vri
preduzee, drugo pravno lice ili komisija (reviziona komisija) koju imenuje investitor, bez obzira o kojoj se
vrsti objekata radi.
Struna kontrola (revizija) obuhvata i prethodnu studiju opravdanosti i studiju opravdanosti.
Strunom kontrolom se provjerava:

78
koncepcija objekta sa stanovita pogodnosti lokacije u odnosu na vrstu i namjenu objekta;
savremenost i funkcionalnost tehnoloko-tehnikih rjeenja i usklaenost sa razvojnim
programima u toj oblasti;
stabilnost objekta (idejni projekat);
racionalnost primijenjenih rjeenja i materijala;
potovanje uslova u pogledu zatite ivotne sredine i uticaja objekta na okolinu i okoline na
objekat, zatite od poara i eksplozija;
primjena mjera zatite od seizmikih uticaja;
primjena geotehnikih, hidrolokih, hidrometeorolokih, saobraajnih, energetskih i ostalih
uslova nadlenih organa i organizacija;
potovanje urbanistiko-tehnikih uslova;
usklaenost sa odredbama projektnog zadatka, podlogama za projektovanje i sl.
potovanje uslova u pogledu tehnolokih i organizacionih rjeenja za uspjeno izvoenje radova;
ekonominost rjeenja i dr.
Reviziona komisija je duna da o strunoj kontroli (reviziji) dostavi investitoru i projektantu izvjetaj sa
predlogom mjera.
Tehniku kontrolu glavnog projekta vri preduzee (ili drugo pravno lice) ili komisija koju imenuje:
nadleni republiki organ za poslove graevinarstva za sve specifine objekte(vidi 8.2.2), a
investitor za ostale objekte.
Tehnikom kontrolom glavnog projekta provjerava se, naroito da li:
je glavni projekat uraen u skladu sa projektnim zadatkom;
je glavni projekat usklaen sa zakonima i drugim propisima i da li je izraen u svemu
prema tehnikim propisima, standardima i normativima koji se odnose na projektovanje i
graenje te vrste i namjene objekta;
glavni projekat ima sve djelove neophodne za graenje objekta, utvrene propisom kojim se
odreuje sadrina i obim prethodnih radova i sadrina i nain pripreme tehnike
dokumentacije;
su u glavnom projektu priloene sve potrebne saglasnosti;
su u glavnom projektu ispravno primijenjeni rezultati svih prethodnih radova i rezultati
dopunskih prethodnih i istranih radova izvrenih za potrebe izrade glavnog projekta, kao i
sve opte i posebne tehnike, tehnoloke i druge podloge i podaci;
glavni projekat sadri predmjer i predraun radova; statike i druge proraune i podatke o:
tehnikim i tehnolokim modelima i postupcima primijenjenim za utvrivanje stabilnosti,
sigurnosti, funkcionalnosti i trajnosti objekta; predvienim materijalima, opremi i
instalacijama u objektu i dokaze da je njihov izbor racionalan;
su glavnim projektom obezbijeene tehnike mjere za: zatitu na radu, zatitu od poara,
zatitu ivotne sredine i spreavanje nepovoljnih uticaja na okolno zemljite i na okolne
objekte, u toku graenja i u toku korienja objekta;
je obezbijeena meusobna usklaenost svih djelova glavnog projekta;
su na propisan nain projektovani sistemi za osmatranje ponaanja tla i objekta i
bezbjednosti objekta u toku graenja i upotrebe;
su predviene sve mjere za provjeru ispravnosti ugraene opreme i njenog kvaliteta, za
probnu provjeru optereenja konstrukcije i probni rad objekta;
je u glavnom projektu na odgovarajui nain projektovana organizacija i tehnolgoija
graenja i da li su potpuni tehniki uslovi i opisi za izvoenje radova.
Ista provjera se vri i u sluajevima rekonstrukcije.
Ako je u pitanju nadogradnja onda se vri provjera da li je izvrena analiza uslova nadogradnje kojom se
potvruje da:
nadogradnja do predviene visine nee ugroavati objekat, kao i susjedne objekte;
nadogradnja nee pogorati upotrebljivost pojedinih djelova objekta za svrhe kojima slue i
druge uslove objekta;

79
objekat po dovrenoj nadogradnji kao cjelina zadovoljava stabilnosti, sigurnosti i savremene
uslove korienja [80];
Kada se radi o pretvaranju zajednikih djelova objekta u stambeni, odnosno poslovni prostor ili nekom
drugom pretvaranju, onda se provjerava da li:
je pretvaranje mogue po optim propisima i tehnikim uslovima za izgradnju stanova;
e pretvaranje uticati na stabilnost objekta i susjednih objekata i da li
e se pretvaranjem pogorati upotrebljivost pojedinih djelova objekta i uslovi njegovog
korienja.
Tehnikom kontrolom treba provjeriti da li je obraiva glavnog projekta postupio po primjedbama,
predlozima i preporukama komisije za reviziju idejnog projekta.
Ako komisija tokom rada nae za shodno da je potrebno provjeriti tanost numerikih ili grafikih
podataka predloie investitoru da od obraivaa dokumentacije obezbijedi nove dopunske dokaze.
Komisija je duna da o tehnikoj kontroli uradi izvjetaj koji, izmeu ostalog, treba da sadri:
podatke o investitoru;
naziv i lokaciju objekta;
naziv glavnog projekta ili dijela glavnog projekta koji je predmet tehnike kontrole;
podatke o preduzeu koje je izradilo glavni projekat, ili dio glavnog projekta koji je predmet
tehnike kontrole;
lino ime i zvanje vodeeg projektanta i odgovornog projektanta tog dijela glavnog projekta;
osnovne opise i sadraj svih djelova glavnog projekta;
osnovne podatke o objektu;
podatke o preduzeu koje je nosilac tehnike kontole;
lino ime i zvanje odgovornog vrioca tehnike kontrole i svih ostalih vrilaca tehnike
kontrole glavnog projekta ili dijela glavnog projekta;
dokaze da preduzee koje je nosilac tehnike kontrole, preduzee koje je uestvovalo u
tehnikoj kontroli, lice koje je odgovorni vrilac tehnike kontrole i druga lica koja su
uestvovala u tehnikoj kontroli, ispunjavaju uslove za vrenje tehnike kontrole utvrene
zakonom;
datum tehnike kontrole;
podataka da je tehnika kontrola izvrena u svemu prema zakonskim propisima;
zakljuak sa mjerama koje investitor treba da preduzme radi otklanjanja nepravilnosti
utvrenih tehnikom kontrolom [80].
Ako su tokom tehnike kontrole konstatovani nedostaci, investitor e zatraiti od obraivaa
dokumentacije da otkloni nedostatke.
Nakon otklanjanja nedostataka komisija e izvriti ponovni pregled dokumentacije i o tome sainiti
izvjetaj kojim e konstatovati da su primjedbe otklonjene na svim djelovima dokumentacije.
Nosilac tehnike kontrole potvruje ispravnost glavnog projekta tako to na naslovnoj strani svake
knjige postavlja peat koji sadri rijei "projekat se prihvata", podatke o nosiocu tehnike kontrole, datum i
potpis odgovornog vrioca tehnike kontrole.
Nosilac tehnike kontrole izvjetaj dostavlja organu koji ga je imenovao, investitoru i obraivau
glavnog projekta.
Ako je glavni projekat uraen po propisima drugih zemalja on mora biti preveden na srpski jezik.
Tehnikom kontrolom ovako uraenog glavnog projekta pored ve navedenih provjera, za projekte
uraene u zemlji, provjerava se jo:
da li kvalitet materijala, opreme i instalacija odgovara normama kvaliteta po JUS-u i da li je
njihov izbor racionalno izvren;
da li predvieni tehniki i tehnoloki postupci graenja odgovaraju propisima o zatiti
ivotne sredine, zatiti na radu, zatiti od poara i drugim propisima o bezbjednosti
graenja i korienja za tu vrstu i namjenu objekta [80].
Izvjetaj o tehnikoj kontroli ovih projekata sainjava se na isti nain kao za one uraene po domaim
propisima.
Tehniku kontrolu izvoakog projekta vri investitor putem interne ili eksterne strune komisije ili
putem preduzea ili drugog pravnog lica.

80
Tehnikom kontrolom se provjerava, da li:
je izvoaki projekat uraen u skladu sa glavnim projektom koji je tehniki kontrolisan;
je postupljeno po eventualnim primjedbama, predlozima i sugestijama komisije za tehniku
kontrolu glavnog projekta;
su izvoaki detalji razraeni u skladu sa glavnim projektom;
su izvoaki detalji tako razraeni da omoguavaju kvalitetno izvoenje radova;
su izvoaki detalji pregledni, jasni, tehniki i tehnoloki opisani;
su izvoaki detalji uraeni u skladu sa tehnikim propisima i standardima koji se
primjenjuju za projektovanje i graenje te vrste i namjene objekta.
Komisija za tehniku kontrolu izvoakog projekta sainjava izvjetaj i dostavlja ga investitoru i
obraivau projekta.
Tehnika kontrola izvoakog projekta, u izuzetnim sluajevima, zbog hitnosti, moe se vriti
sukcesivno sa zavretkom pojedinih djelova projekta. Dinamika vrenja tehnike kontrole mora biti usaglaena
sa dinamikom potreba pojedinih detalja i projekta.
Tehniku kontrolu projekta izvedenog objekta vri investitor putem interne ili eksterne komisije ili
putem preduzea ili drugog pravnog lica.
Tehnikom kontrolom ovog projekta provjerava se da li:
su sve izmjene i dopune koje su vrene tokom graenja evidentirane i ucrtane u projekat;
su uz projekat priloena sva uputstvaa za korienje i odravanje ureaja, opreme i
postrojenja;
sadri projekat podzemnih instalacija sa svim potrebnim dimenzijama i koordinatama.
O izvrenoj tehnikoj kontroli izvoakog projekta komisija sainjava izvjetaj i dostavlja ga investitoru,
a investitor komisiji za tehniki pregled objekta.
Reviziju (strunu kontrolu) i tehnike kontrole dokumentacije ne moe da vri preduzee ili drugo
pravno lice koje je:
izradilo tu dokumentaciju i
investitor.
Izuzetak ine izvoaki projekat i projekat izvedenog objekta gdje tehniku kontrolu moe da vri
investitor.
U vrenju revizije i tehnike kontrole moe da uestvuje preduzee ili drugo pravno lice koje ispunjava
uslove propisane za izradu te vrste tehnike dokumentacije.
U vrenju revizije i tehnike kontrole ne mogu da uestvuju lica koja:
su zaposlena u preduzeu koje je izradilo tehniku dokumentaciju ili su uestvovala u nenoj
izradi;
su zaposlena kod investitora;
vre poslove inspekcijskog nadzora.
Izuzetak ini izvoaki projekat i projekat izvedenog objekta gdje tehniku kontrolu mogu da vre lica
zaposlena kod investitora.
Reviziju i tehniku kontrolu dokumentacije mogu da vre lica koja ispunjavaju propisane uslove za
izradu te vrste dokumentacije.
8.11 Saglasnost na tehniku dokumentaciju
Da bi se tehnika dokumentacija u potpunosti pripremila za graenje objekta, na istu treba pribaviti sve
neophodne saglasnosti. Saglasnosti treba pribaviti od svih nadlenih organa i organizacija koje su dale
odgovarajue uslove, koje je morala da zadovolji tehnika dokumentacija. Znai treba pribaviti: energetsku,
vodoprivrednu, sanitarnu, protivpoarnu, zatite na radu, ekoloku, saobraajnu, vojnu i eventualne druge
saglasnosti.
Posebnu saglasnost na tehniku dokumentaciju, ovjerom iste, daje nadleni dravni, odnosno optinski
organ nadlean za poslove prostornog i urbanistikog planiranja.

81
Saglasnosti na tehniku dokumentaciju pribavlja investitor ili preduzee, odnosno drugo pravno lice koje
je izradilo dokumentaciju, to zavisi od ugovora izmeu njih.
Nakon pribavljanja pozitivnih saglasnosti, investitor potpisuje tehniku dokumentaciju, ime potvrdjuje
da je istu u potpunosti prihvatio.
8.12 uvanje tehnike dokumentacije
Investitor, projektna organizacija, nadleni dravni ili optinski organ, koji je izdao graevinsku dozvolu,
duni su da uvaju tehniku dokumentaciju saglasno zakonskim propisima. Posebnu obavezu u pogledu
uvanja dokumentacije ima investitor, koji je duan da uva projekat izvedenog objekta za svoje potrebe.
Iskustvo iz mnogih minulih dogadjaja ukazuju da bez posjedovanja projekta izvedenog objekta nije
mogue uspjeno odravati, rekonstruisati ili dograditi izgraeni objekat. To se posebno odnosi na sanacije i
rekonstrukcije koje su neminovne poslije katastrofalnih zemljotresa ili elementarnih nepogoda, kojih je u
nedavnoj prolosti kod nas, naalost, bilo.

82
9. UPRAVLJ ANJ E REALI ZACI J OM
I NVESTI CIONOG PROJ EKTA
Ova faza predstavlja materijalizaciju postavki prethodnih faza i pretpostavlja realizaciju velikog broja
aktivnosti na mjestu graenja objekta.
Za razliku od prethodnih faza u ovoj fazi uestvuje veliki broj preduzea i ljudi razliitog profila,
strunosti, znanja i iskustva. Trae se velike koliine razliitih resursa, u opticaju su velika finansijska
sredstva, graenje veoma dugo traje i ostvaruje se na otvorenom prostoru uz sve tekoe i nepogodnosti koje ih
prate.
Veliki broj aktivnosti, a naroito onih koje se istovremeno izvravaju, poveava sloenost realizacije
ovakvih Projekata i predstavljaju stalnu opasnost od kanjenja, prekoraenja planiranih sredstava i sl.
Zbog svega reenog u ovoj fazi je prisutna najvea neizvjesnost, a samim tim i rizik za Projekat.
Neosporno je da upravljanje Projektom u ovoj fazi predstavlja veoma sloen, dinamian, neizvjestan i
odgovoran posao.
Faza graenja i opremanje objekata, zahtijeva visok stepen organizacije koji obezbjeuje kvalitetno,
pravovremeno i ekonomino obavljanje poslova. U tom smislu koriste se razne metode i tehnike koje
omoguavaju praenje rokova, kvaliteta i trokova graenja.
Realizaciji projekta najcjelishodnije je pristupiti na bazi algoritma (Slika 7.).
Investitor je u postupku izbora uesnika u realizaciji investicionog Projekta izvrio izbor izvoaa
radova. Izradom izvoakih projekata i zakljuivanjem ugovora o graenju stvoreni su uslovi za uvoenje
izvoaa u posao.
Izvoa je duan, u ugovoru odreenom roku, da uradi izvoaki projekat organizacije i tehnologije
graenja i da ga preda investitoru na odobrenje.
Na osnovu tehnike dokumentacije i izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja izvoa
radova pristupa i izvrava sve predviene radove. Radovi moraju biti izvedeni u svemu prema tehnikoj
dokumentaciji a u skladu sa tehnikim propisima, standardima i normativima. Pri ovome, izvoa ne moe
prije pregleda i odobrenja nadzornog ogana izvriti nikakav rad koji se kasnije ne moe kontrolisati ("skriveni
radovi"). Paralelno sa izvoenjem, izvoa mora da uzima potrebne uzorke za ispitivanje materijala i
konstrukcija u skladu sa propisima ili po zahtjevu nadzornog organa.
Izvoa radova mora u toku izvrenja radova da se stara o sprovoenju higijensko tehnikih mjera
zatite, zatite okoline, zatite od poara i sl.
Izvoa radova je duan da sve radove i radnike osigura kod solidnog osiguravajueg drutva protiv
svih posljedica koje mogu nastati u toku izvoenja radova.
U toku izvrenja radova mora se raditi na formiranju baze podataka koja e izvoau pomoi da uradi
detaljnu informaciju o realizaciji Projekta a ubudue mu omoguiti da realnije procijeni trokove, rok i ostale
elemente koji su neophodni prilikom nuenja poslova.
Izmeu ostalih potrebno je prikupiti i formirati bazu podataka za cio Projekat o:
tehnikoj dokumentaciji, studijama, istragama, programima i sl.;
tehnologiji, tehnolokoj, nestandardnoj i standardnoj opremi;
ugovornoj dokumentaciji, ugovorima, ponudama i svim prepiskama u vezi sa ovim;

83
INVESTITOR
uvo| enje izvo| a~a u
posao
IZVO\ A^
izrada izvo| a~kog projekta
organiz. i tehnol. gra| enja
odluka investitora
IZVO\ A^
izvr{ enje radova
da
popravak
C
B - zavr{ etak faze definisanja projekta
odluka nadle` nog
organa
da
KOMISIJA
tehni~ki pregled i izvje{ taj
prelazak na probnu
proizvodnju
INVESTITOR
obuka specijalista i radnika
odluka investitora
INVESTITOR
nadzor i kontrola
popravak
da
IZVO\ A^
zahtjev za tehni~ki pregled
odluka investitora
da
NADLE@NI ORGAN
upotrebna dozvola
popravak
INVESTITOR
zahtjev nadle` nom organu
odluka nadle` nog
organa
da
ponovo
popravak

Slika 7. Algoritamrealizacije Projekta
trokovima, naplatama, vikovima, manjkovima, naknadnim i nepredvienim radovima,
avansu, isplatama podizvoaima i dr.;
izvrenim ukupnim koliinama pojedinih radova i koliinama radova po kvadraturi i
zapremini objekta;
utrocima pojedinih materijala po jedinici mjere, kvadraturi i zapremini objekta;
trokovima po pojedinim vrstama radova, ueu pojedinih radova u ukupnim trokovima i
po kvadraturi i zapremini objekta;
utrocima radnih asova po kvadraturi i zapremini objekta i po pojedinim vrstama radova;
radu maina i utroku radnih asova maina po kvadraturi i zapremini objekta;

84
uesnicima u realizaciji Projekta;
dokumenatciji koja je voena u toku realizacije Projekta i pojedinih objekata: graevinski
dnevnik, garevinska knjiga, podaci o rezultatima ispitivanja, prepiska i dr.;
zapisnicima, rjeenjima, saglasnostima, dozvolama, spornim pitanjima i dr.;
informacijama, propisima, standardima, normativima i sl., koji su primjenjivani prilikom
realizacije objekata.
Investitor u toku izgradnje vodi struni nadzor i vri kontrolu kvaliteta, trokova i vremena.
Kada se na pojedinom objektu zavri graenje, montaa opreme i "hladna" proba, izvoa radova
zvanino obavjetava investitora da je objekat spreman za tehniki pregled. Investitor podnosi zahtjev za
tehniki pregled nadlenom optinskom ili republikom organu, zavisno od vrste i sloenosti objekta. Nadelni
organ, ukoliko je dobio kompletan zahtjev, formira komisiju ili odreuje strunu organizaciju koja e formirati
komisiju i izvriti tehniki pregled objekta.
Komisija nakon izvrenog tehnikog pregleda, nadlenom organu, podnosi izvjetaj i obrazloen
predlog.
Nakon dobijanja pozitivnog predloga od starne komisije za tehniki pregled nadleni organ izdaje
upoterbnu dozvolu ime su se stekli uslovi za korienje objekta, tj. za prelazak na probnu proizvodnju.
Graenje objekta pretpostavlja paralelne aktivnosti investitora i ostalih uesnika u izgradnji, pri emu je
jedino izvoa graevinskih radova prisutan na objektu od poetka do kraja graenja. Zbog toga e, u
nastavku, tehnolokim slijedom, biti razmatrane aktivnosti pojednih uesnika u realizaciji objekta, meu
kojima su najvanije:
pribavljanje dokaza o pravu svojine ili korienja graevinskog zemljita;
obezbjeenje graevinske dozvole;
ustupanje graenja objekta - izbor izvoaa radova;
izvravanja svih prethodnih, pripremnih i glavnih graevinskih radova, montae opreme i
instalacija (graenje objekta);
sprovoenje postupka za prelazak na sljedeu fazu, tj. na probnu proizvodnju (obuka kadrova,
pribavljanja sirovina za probnu proizvodnju i dr.)
9.1 Pribavljanje dokaza o pravu svojine ili
korienja graevinskog zemljita
Da bi se moglo pristupiti pribavljanju graevinske dozvole, a samim tim i graenju objekta, moraju se
razrijeiti imovinsko-pravni odnosi za zemljite na kome se namjerava graditi objekat. To znai da investitor
mora pribaviti dokaz o pravu svojine ili pravu korienja zemljita.
Dokaz o pravu korienja zemljita moe se obezbijediti:
posjedovnim listom i izvodom iz katastra nepokretnosti u sluaju posjedovanja sopstvenog
zemljita;
ugovorom o kupoprodaji sa ranijim vlasnikom;
aktom o eksproprijaciji u skladu sa zakonskim propisom, u sluajevima kada postoji javni
interes;
aktom o nepotpunoj eksproprijaciji u skladu sa zakonskim propisima u sluajevima kada e se
zemljite koristiti privremeno, ne due od 3 godine (otvaranje kamenoloma, vaenje gline,
pijeska i ljunka, radi prolaza, izgradnja cjevovoda i dr.);
aktom o privremenom zauzimanju u skladu sa zakonskim propisima radi graenja privremenih
objekata, lociranja postrojenja za proizvodnju poluproizvoda (beton, asfalt, oplata, armatura i
dr.), prelaza preko zemljita i sl.;
ugovorom o korienju zemljita sa vlasnikom;
ugovorom kojim se regulite nadgradnja ili pretvaranje odreenih prostorija koji se zakljuuje
po posebnim propisima.
Radi obezbjeenja ma kog od navedenih dokaza strune slube investitora moraju izvriti sve pripremne
radnje i obezbijediti dokumentaciju u skladu sa vaeim propisima.

85
U sluajevima elementarnih nepogoda i katastrofa (zemljotres, poar, ekoloki udes i dr.) postupak o
eksproprijaciji moe se provesti na sve nepokretnosti po posebnoj - hitnoj proceduri (rjeenjem o privremenom
zauzeu, kupoprodajom i sl.). Poslije uspostavljanja normalnog stanja sprovodi se redovni postupak
eksproprijacije.
U svim sluajevima eksproprijacije ranijem vlasniku pripada naknada prema "trinoj cijeni" objekta,
zemljita, zasada, usjeva, ume, rasadnika i sl., u momentu zasnivanja prava svojine, odnosno susvojine.
9.2 Graevinska dozvola
Da bi se pristupilo graenju objekta moraju se stvoriti odreeni preduslovi. Naime, investitor mora
obezbijediti graevinsku dozvolu.
Graevinsku dozvolu izdaje Republiki odnosno optinski organ uprave nadlean za poslove
graevinarstva, koji je izdao rjeenje o lokaciji i urbanistiko-tehnike uslove.
Republiki organ nadlean za poslove graevinarstva izdaje graevinsku dozvolu za izgradnju
specifinih objekata (vidi 8.2.2), a za ostale objekte nadleni optinski organ.
Zahtjev za izdavanje graevinske dozvole podnosi investitor. Nadleni organ graevinsku dozvolu izdaje
na osnovu sljedee dokumentacije:
pravosnanog rjeenja o lokaciji;
glavnog projekta na koji je data urbanistika saglasnost;
izvjetaja komisije za tehniku kontrolu kojim se potvruje da je glavni projekat uraen u
skladu sa zakonom, tehnikim i drugim propisima;
dokaza o pravu svojine, odnosno drugom pravu na graevinskom zemljitu radi graenja ili
dokaza o pravu svojine, odnosno drugom pravu na objektu radi rekonstrukcije objekta;
dokaza o ureivanju meusobnih odnosa sa nadlenim organom u pogledu plaanja naknade za
ureivanje graevinskog zemljita;
saglasnosti, miljenja i drugih dokaza utvrenih posebnim propisima.
Za graenje objekta u slobodnoj zoni, kao dokaz o pravu na zemljite slui ugovor o korienju
zemljita, koji zakljuuje investitor sa korisnikom zone.
U sluaju izdavanja graevinske dozvole za nadogradnju zgrada, odnosno pretvaranje zajednikih
prostorija u stanove i poslovni prostor, kao i pretvaranje stanova u poslovni prostor, pored navedene
dokumentacije prilae se ugovor zakljuen po posebnim propisima. Ukoliko se rekonstrukcijom ne mijenja
namjena i veliina objekta, uz navedenu dokumentaciju ne prilaze se rjeenje o lokaciji.
Dokumentaciju za izdavanje graevinske dozvole obezbjeuje investitor, izuzev rjeenje o lokaciji,
glavni projekat i izvjetaj komisije za tehniku kontrolu glavnog projekta, koje obezbjeuje nadleni organ po
slubenoj dunosti, jer je u posjedu ove dokumentacije.
Nadleni organ duan je da graevinsku dozvolu izda u roku od 15 dana i da jedan primjerak dostavi
nadlenom inspekcijskom organu.
Graevinska dozvola izdaje se za cio objekat, a moe se izdati i za dio objekta koji predstavlja tehniku
i funkcionalnu cjelinu. Na osnovu ove dozvole izvode se prethodni i pripremni radovi koji su potrebni za
graenje objekta.
Ukoliko su prethodni i pripremni radovi veeg obima (hidrotehniki i saobraajni objekti, vei
industrijski kompleksi, stambeni blokovi i dr.) moe se zatraiti i dobiti posebna graevinska dozvola.
Posebnu graevinsku dozvolu izdaje nadleni organ na osnovu dokumentacije koju pribavlja investitor
koja sadri:
idejni projekat;
pravosnano rjeenje o lokaciji;
situaciju objekta prikazanu na katastarskom planu;
podatke o dinamici i roku graenja objekta;
naelnu saglasnost za graenje cijelog objekta od organa nadlenog za izdavanje graevinske
dozvole.

86
Graevinska dozvola i posebna graevinska dozvola prestaju da vae ako graenje objekta ili
predhodnih i pripremnih radova ne otpone u roku odreenom u graevinskoj dozvoli, koji ne moe biti krai
od est mjeseci ni dui od jedne godine.
Rok zavretka objekta se ne definie u graevinskoj dozvoli. Izuzetak je graevinska dozvola za
nadogradnju i pretvaranje djelova objekta gdje se rok definie i ne moe biti dui od dvanaest (nadogradnja)
odnosno est mjeseci (pretvaranje).
Ako se u toku graenja objekta, zbog promijenjenih okolnosti koje se nijesu mogle predvidjeti, mora
odstupiti od tehnike dokumentacije na osnovu koje je izdata graevinska dozvola, investitor pribavlja
dopunsku graevinsku dozvolu po izmijenjenoj dokumentaciji.
Odstupanjem od tehnike dokumentacije, smatra se svako odstupanje od namjene, tehniko-tehnoloke
koncepcije, poloaja, dimenzija i oblika objekta utvrenih u tehnikoj dokumentaciji.
Ako se na postojeem objektu izvode radovi koji se ne smatraju graenjem, odnosno rekonstrukcijom,
investitor o tim radovima podnosi prijavu nadlenom inspekcijskom organu, najkasnije osam dana prije
otpoinjanja radova. Uz prijavu podnosi opis radova koje namjerava da izvri.
9.3 Ustupanje graenja objekta (izbor izvoaa
radova)
Paralelno sa aktivnostima za dobijanje graevinske dozvole investitor sprovodi postupak ustupanja graenja
objekta.
Ustupanje graenja objekta podrazumijeva izbor izvoaa graevinskih, zanatskih i instalaterskih
radova, te nabavka i montaa opreme i postrojenja koja su u funkciji objekta.
Postupak izbora izvoaa radova je isti kao i kod izbora projektanta (vidi poglavlje 8.7) s tim to se
razlikuju ugovorna dokumenta (tender). Naime, kod ustupanja izrade tehnike dokumentacije osnov je bila
studija opravdanosti, rjeenje o lokaciji sa urbanistikom-tehnikim uslovima, projektni zadatak, podloge i
podaci, studije, istrage i propisi, a ovdje je osnov tehnika dokumentacija (glavni projekat), lokacija objekta i
svi elementi vezani za nju.
9.3.1 Ugovorna dokumenta (tender)
Ugovorna dokumenta izrauje investitor ili organizacija kojoj on povjeri taj posao. Ona se sastoje obino iz tri
knjige.
a) Prva knjiga (koja se obino naziva Uslovi ugovora) najee sadri: ponudu, preliminarnu
informaciju, uputstvo ponuaima, uslove ugovora, uslove za izbor podizvoaa, posebne uslove ugovora i
dr..
Ponuda sadri: ponuenu cijenu, rok zavretka objekta, predloenu visinu avansa, vrijeme opcije
ponude, garantni rok za izvrene radove, obavezu zakljuivanja ugovora o graenju, izjavu o prihvatanju
odgovarajuih uslova i druge relevantne podatke koje je investitor traio.
Preliminarna informacija sadri osnovne informacije o:
lokaciji: nazivu lokacije; geografskim i topografskim karakteristikama; geolokim,
geomehanikim i hidrolokim karakteristikama terena; postojeim objektima i instalacijama
koje treba ukloniti ili sauvati; saobraajnim uslovima; klimatskim i meteorolokim uslovima;
uslovima snadbijevanja vodom i odvodom prljavih voda; uslovima snadbijevanja elektrinom
energijom; uslovima ogranienja (radnog vremena, transporta i sl.); uslovima zatite ivotne
sredine i drugim karakteristikama i uslovima;
objektu: nazivu i namjeni objekta; vrsti objekta; velini objekta (dimenzije, povrine, spratnost,
broj stanova, proizvodni prostor, duina puta i dr.); kapacitetima (ako se radi o proizvodnom
objektu); vrstama materijala koji e se upotrijebiti za graenje objekta; instalacijama i drugim
relevantnim podacima;
tehnikoj dokumentaciji: sadrini tehnike dokumentacije koja se stavlja ponuaima na uvid;
preduzeu ili organizaciji koja je izradila dokumentaciju; potrebi izrade izvoakog projekta
(ukoliko nije uraen) i sl.;

87
ostalom: organizaciji slubi investitora koje e pratiti tok realizacije Projekta; uslovima
naizmjeninog izvoenja radova i montae opreme i drugim relevantnim podacima.
Upustvo ponuaima sadri u osnovi sve one podatke koje sadri i uputstvo ponuaima za sluaj
ustupanja izrade tehnike dokumentacije, s tom razlikom to se umjesto o projektovanju govori o izvoenju
radova.
Uslovi ugovora objanjavaju, propisuju i utvruju meusobne obaveze investitora i izvoaa radova
kroz sledee stavove: znaenje rijei, ugovor o graenju, aneksi ugovora, prenos ugovora, tehnika
dokumentacija, dokumentacija na gradilitu, pregled tehnike dokumentacije, izvoaki detalji, pravo
mijenjanja tehnike dokumentacije, premije za izmjenu tehnike dokumentacije, traenje objanjenja, uvoenje
izvoaa radova u posao, izvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja, poetak radova, odravanje
gradilita, korienje zemljita van gradilita, ienje gradilita po zavretku radova, uvanje gradilita,
uvanje i obiljeavanje geodetskih taaka, otpoinjanje pojednih radova, pregled radova prije pokrivanja,
fotografisanje, otkrivanje radova, uklanjanje neispravnog rada i materijala, obustava radova od strane
investitora, obustavljanje radova od strane izvoaa radova, ispitivanje radova i materijala, uzimanje uzoraka
za ispitivanje, specijalni materijali, izmjene radova, nalozi za izmjene radova, ispitivanje uzoraka, uvid
investitora u radove, tanost izvrenja radova, briga o radovima, nabavka materijala, nabavka mehanizacije,
obezbjeenje radne snage, kvalitet materijala, standardi, mehanizacija i oprema, nepredvieni i naknadni
radovi, saradnja na gradilitu, pomo ostalim uesnicima, uvanje i odravanje puteva i ograde, zatita
zdravlja, higijensko-tehnike mjere zatite, protiv poarna zatita, mjere sigurnosti, ometanje saobraaja,
vanredni saobraaj, specijalni teret, pridravanje propisa o saobraaju, noni rad, rad praznikom, vanredne i
neoekivane okolnosti, fosili i predmeti od vrijednosti, patenti, nadzorni organ, pomo izvoaa radova
nadzornom organu, obavjetenja nadzornom organu, pismeno obraanje, podizvoai, obuhvat ugovora,
tumaenje ugovornih dokumenata, struno rukovodstvo izvoaa radova, podaci o odgovornom rukovodiocu
radova, radnici i slubenici izvoaa radova, otputanje radnika izvoaa radova, osiguranje radova,
obeteenje lica i imovine, nesreni sluajevi i povrede radnika, osiguranje radnika, propusti izvoaa radova
da osigura radnike, obavjetenje izvoaa radova o osiguranju, pridravanje vaeih propisa, zavretak
radova, produenje roka za dovrenje objekta, kanjenje izvoaa radova, ubrzanje radova, raskid ugovora,
ugovorna kazna, naplata tete, premija za raniji zavretak objekta, koliine radova, ugovorene jedinine cijene,
razlike u cijeni, avans, mjesene naplate, plaanje situacija, garancija za avans, garancija za dobro izvrenje
ugovora, garantni rok, garancija i radovi za vrijeme garantnog roka, graevinski dnevnik, graevinska knjiga,
ostala dokumentacija na gradilitu, interni pregled radova, tehniki pregled, privremeni i konaan obraun i
primopredaja, certifikat o konanom preuzimanju radova, gubitak prava, pravo zaloga, procjenjivanje na dan
gubitka prava, plaanje poslije gubitka prava, arbitrana komisija, dostavljanje obavjetenja, uzanse o
graenju i na kraju saglasnost ponuaa da na osnovu ovakvih uslova podnese ponudu i, ako bude izabran,
zakljui ugovor o graenju.
Uslovi za izbor podizvoaa sadre stav ponuaa u pogledu izbora svojih podizvoaa za izvrenje
odgovarajue vrste radova, koje nijesu predviene predraunom, i nudi svoj faktor (procenat) na te radove na
ime svojih trokova.
Posebni uslovi ugovora objanjavaju, propisuju i utvruju meusobne obaveze investitora i izvoaa
radova u situacijama kada:
e se radovi izvoditi u posebnim uslovima u krugu neke fabrike, na rekonstrukciji nekog
objekta ija je eksploatacija u toku, tj. u situaciji kada treba paralelno da rade i investitor i
izvoa radova, svaki svoj posao,
investitor treba da obezbijedi prikljuke na postojee instalacije (voda, kanalizacija, struja,
grijanje i dr.), pri emu treba precizirati mjesta prikljuaka, uslove prikljuaka, nain plaanja i
sl.,
treba regulisati obaveze u vezi postojeih ili od investitora izgraenih pripremnih radova,
izvoa radova treba da prui uesnicima u izgradnji, koje je angaovao investitor,
odgovarajue usluge (struju, vodu, telefon, skladini prostor, kancelarijski prostor, uvarsku
slubu, unutranji transport opreme i/ili materijala i sl.). U ovom sluaju treba utvrditi
tehnike, finansijske i vremenske uslove pod kojima je izvoa radova duan da prua ove
usluge,
su u pitanju drugi specifini i posebni uslovi.

88
b) Druga knjiga (koja se obino naziva Predraun radova) najee sadri: predraun radova i
elemente za formiranje cijena za radove van predrauna.
Predraun radova sadri: redni broj, opis rada, jedinicu mjere, jedininu cijenu (koju upisuje ponua),
svega za dotinu poziciju, ukupno za odreenu vrstu rada i na kraju rekapitulaciju po vrstama radova i
sveukupnu cijenu, koja predstavlja ponuenu cijenu ponuaa.
Elementi za formiranjecijena za radove van predrauna su utroci materijala, mehanizacije i radne
snage po jedinici proizvoda, cijene materijala, bruto plate po asu i faktor na bruto plate. Ove elemente treba
da saopti ponua u formi i na nain kako to investitor bude traio.
c) Trea knjiga (koja se obino naziva Dokumentacija) najee sadri: ugovor o zajednikom
podnoenju ponude, dokaz o ovlaenom licu ponuaa,.ovlaenje za predstavnika ponuaa, izjavu
ponuaa, izjave podizvoaa, reference ponuaa, orjentacioni dinamiki plan izvrenja radova, garantno
pismo uz ponudu, tekst (obrazac) garancije za avans, tekst (obrazac) garancije za dobro izvrenje ugovora,
tekst (obrazac) garancije za otklanjanje nedostataka u garantnom roku i tekst ugovora o graenju.
Ugovor o zajednikom podnoenju ponude treba priloiti u svim sluajevima kada ponudu zajedno
podnose dva ili vie ponuaa. Ugovor mora biti potpisan i ovjeren. U njemu mora biti imenovan jedan od njih
koji e, u sluaju dobijanja posla, biti nosilac i koji e potpisati ugovor o graenju s ovlaenjem da jami
zajedniki posao.
Dokaz o ovlaenom licu ponuaa je dokument koji pokazuje da je odreeno lice ovlaeno za
punovano zastupanje, potpisivanje, predstavljanje i raspolaganje sredstvima ponuaa.
Ovlaenje za predstavnika ponuaa je dokument kojim ponua ovlauje odreeno lice da ga
zastupa prilikom otvaranja ponuda od strane komisije investitora.
I zjava ponuaa je dokument kojim ponua izjavljuje da je prouio sve uslove i ostalu dokumentaciju,
da ih prihvata i da je saglasan da prema njima uestvuje u davanju ponude, te ukoliko mu se ponuda prihvati i
zakljui ugovor o graenju.
I zjava podizvoaa je dokument kojim podizvoai izjavljuju da su im poznati uslovi pod kojim
ponua daje ponudu i cijene za svoje radove iz te ponude, te da su raspravili sva pitanja u pogledu
meusobne saradnje i ostale uslove koji su od bitnog znaaja za normalno odvijanje radova. Isto tako
izjavljuju da su saglasni da sa ponuaem zakljue podizvoaki ugovor ukoliko ovaj bude izabran za
izvoaa radova.
Reference ponuaa, su dokumenta na osnovu kojih investitor treba da procijeni podobnost ponuaa.
Najee se trae sledea dokumenta: rjeenje o registraciji ponuaa, stanje strunih kadrova zaposlenih kod
ponuaa, spisak strunih kadrova koje ponua namjerava angaovati na graenju objekta, stanje radne
snage sa kojom ponua raspolae, stanje mehanizacije i transportnih sredstava sa kojima ponua raspolae,
spisak do sada (obino zadnjih 10 god.) izgraenih slinih objekata, spisak objekata na kojma ponua u
vrijeme davanje ponude radi, izjave investitora izgraenih objekata (u poslednjih 5. god), zavrni raun
ponuaa za poslednje dvije godine, dokaz o bonitetu ponuaa i eventualno druga dokumenta koja bi bila od
interesa za ocjenu podobnosti ponuaa.
Ukoliko ponua namjerava angaovati podizvoae onda i za njih treba da podnese ovakvu
dokumentaciju.
Orijentacioni dinamiki plan izvrenja radova kojim ponua treba da dokae rok zavretka objekta
koji je predloio u svojoj ponudi. U dinamikom planu treba da se nalaze osnovne vrste radova koje odreuju
rok zavretka objekta.
Garancija uz ponudu je dokument kojim e banka ponuaa garantovati, sa odreenim procentom od
visine ponude (obino oko 5%), da e ponua ostati pri svojoj ponudi u roku opcije (obino 45 dana) i ako
bude izabran zakljuiti ugovor o graenju. Ovom garancijom ponua garantuje da e pribaviti i garanciju za
dobro izvrenje ugovora. U protivnom banka -garant e iznos iz garancije isplatiti investitoru na njegov prvi
poziv.
Tekst (obrazac) garancije za avans je dokument kojim e banka ponuaa garantovati da e ponua,
ukoliko dobije avans, isti vratiti u skladu sa ugovornim dokumentima. U protivnom nevraeni dio avansa
investitoru e na njegov poziv, isplatiti banka-garant. Tekst ove garancije ponua treba da potpie prije
podnoenja ponude, ime potvruje saglasnost sa sadrinom iste.
Tekst (obrazac) garancije za dobro izvrenje ugovora je dokument kojim e banka izvoaa radova
garantovati da e, ukoliko izvoa radova ne izvrava ugovorene obaveze u skladu sa ugovorom i ugovornim
dokumentima, investitoru, na njegov poziv, isplatiti garantni iznos (obino 10% od ugovornog iznosa) i time

89
ga obetetiti zbog neizvravanja obaveza od strane izvoaa radova. Tekst ove garancije ponua treba da
potpie prije podnoenja ponude, ime potvruje da je saglasan sa sadrinom iste.
Tekst (obrazac) garancije za otklanjanje nedostataka u garantnom roku je dokument kojim e banka
izvoaa radova garantovati da e, ukoliko izvoa radova ne bude izvravao svoje obaveze u garantnom roku
u skladu sa ugovorom i ugovornim dokumentima, investitoru, na njegov poziv, isplatiti garantni iznos (obino
5% od ukupne vrijednosti po konanom obraunu) i time ga obetetiti zbog neizvravanja obaveza od strane
izvoaa radova. Tekst ove garancije ponua treba da potpie prije podnoenja ponude, ime potvruje da je
saglasan sa sadrinom iste.
Tekst ugovora o graenju je dio ugovornih dokumenata, koji ukazuje na nain i sadraj regulisanja
meusobnih prava i obaveze investitora i izvoaa radova. On najee sadri odredbe kojima se reguliu:
predmet ugovora, ugovorena vrijednost radova, rok zavretka objekta, penali, premije, pitanja isplate avansa,
nain i rokovi plaanja, sadraj sastavnih djelova ugovora, nain rjeavanja sporova, nadlenost suda i sl.
Sastavni dio ugovora ine ugovorna dokumenta i ostala dokumentacija koju zajedniki utvrde investitor i
izvoa. Ponuiva na tekst ugovora mora da d saglasnost prije podnoenja ponude, koji se u fazi
zakljuivanja ugovora, saglasno, moe u manjoj mjeri izmijeniti.
9.3.2 J avno nadmetanje
Ako je investitor odluio da graenje objekta ustupi putem javnog nadmetanja, treba da o tome raspie oglas.
Ovim postupkom, koji se primjenjuje kod najveeg broja objekata srednje veliine i vrijednosti, predstavlja
istovremeno utvrivanje podobnosti i cjenovne povoljnosti ponuaa. Investitor u tom smislu sprovodi niz
aktivnosti, a ponuai su obavezni da ih slijede. Procedura je sledea:
raspisivanje oglasa o javnom nadmetanju;
priprema ponude od strane ponuaa;
primopredaja ponude;
otvaranje i ocjena ponuda;
donoenje odluke o izboru najpovoljnijeg ponuaa i
zakljuivanje ugovora o graenju.
Raspisivanje oglasa. Oglas o javnom nadmetanju raspisuje investitor u sredstvima javnog informisanja,
po svom izboru. Ovim oglasom investitor poziva zainteresovana graevinska preduzea da podnesu ponudu za
graenje predmetnog objekta. Oglas treba da sadri podatke o: investitoru, objektu, predraunskoj vrijednosti,
roku graenja, vremenu preuzimanja dokumentacije, cijeni ugovorne dokumentacije, nainu i vremenu
podnoenja ponude, mjestu i vremenu otvaranja ponuda, kriterijumima za izbor najpovoljnijeg ponuaa, roku
izbora najpovoljnijeg ponuaa i dr. Investitor treba da omogui ponuaima uvid u lokaciju, pripremljenu
tehniku dokumentaciju i druge elemente od interesa za izradu kvalitetne ponude. Na osnovu oglasa ponua
moe podii ugovorna dokumenta na osnovu kojih treba da pripemi ponudu.
Priprema ponude od strane izvoaa radova. Svako graevinsko preduzee u okviru svoje
organizacione strukture ima sektor ili slubu za istraivanje trita iji je osnovni zadatak da prati graevinsko
trite i trite nabavke. To predstavlja da je preduzee uvijek spremno da u relativno kratkom vremenu,
pripremi svaku ponudu na osnovu oglasa o javnom nadmetanju ili na osnovu traenja investitora.
Istraivanje trita, obrada ponude, a kasnije i ugovaranje, zahtijeva angaovanje tima iskusnih
strunjaka koji e biti iskljuivo orjentisani na pribavljenje relevantnih informacija o stanju na graevinskom
tritu, o potencijalnim investicijama, moguoj konkurenciji, kao i ostalim faktorima koji mogu biti od znaaja
za dobijanje poslova. Paralelno sa ispitivanjem graevinskog trita treba ispitivati i trite nabavke
mehanizacije, materijala, poluproizvoda i korienja odgovarajuih usluga od specijalizovanih preduzea.
Saznanja o namjerama investitora za graenje nekog objekta dobijaju se linim kontaktima; putem
sredstava javnog informisanja; na osnovu planova i programa preduzea, drutevno-politikih zajednica i
drugih subjekata.
Osnov za izradu realne ponude ini tehnika dokumentacija koju je pripremio investitor i informacije o
terenskim uslovima i lokalnim prilikama, mogunostima nabavke i cijenama mehanizacije, materijala,
poluproizvoda i usluga. U tom cilju ponua treba da proui:
mogunosti preduzea i njegovih podizvoaa;

90
geografske, topografske, geoloke, geomehanike, hidroloke, klimatsko-meteoroloke,
saobraajne i druge uslove;
mogunost i naine snadbijevanja elektrinom energijom, naftnim derivatima, plinom, gasom,
vodom i mogunostima odovoenja prljavih voda;
mogunost snadbijevanjem materijalom i poluproizvodima;
mogunost obezbjeivanja radne snage i uslova smjetaja i ishrane;
mogunost obezbjeenja mehanizacije, transportnih sredstava, poslovnog i skladinog prostora;
mogunost uspostavljanja telefonskih i drugih veza;
mogunost kooperacije sa lokalnim preduzeima;
lokalne cijene materijala, mehanizacije, usluga i drugih elemenata bitnih za izraunavanje
ponuene cijene.
Posebno je vano da se detaljno proue svi elementi ugovorne dokumentacije da bi se identifikovali
zahtjevi i elje investitora i sagledale obaveze budueg izvoaa radova. To se naroito odnosi na uslove
ugovora kojima su detaljno precizirane obaveze i prava investitora i izvoaa radova.
Pored ovoga, u pripremi za izradu ponude, potrebno je detaljno prouiti i utvrditi:
metode rada i tehnologiju graenja;
vrste, kapacitete i broj maina i transportnih sredstava;
emu organizacije i emu rukovoenja radovima;
nain snadbijevanja materijalom i poluproizvodima;
nain spoljenjeg transporta;
cijene materijala, radne snage, mehanizacije i usluga;
orjentacioni dinamiki plan izvrenja radova;
mjere higijensko-tehnike zatite na radu i zatite ivotne sredine;
vrstu i obim pripremnih radova i dr.
Na osnovu prouavanja, utvrivanja osnovnih polaznih parametara i zahtjeva investitora navedenih u
ugovornoj dokumentaciji pristupa se izradi analiza cijena, tj. iznalaenju cijene kotanja za pojedine vrste
radova (jedinina cijena) i ukupno za objekat (ukupna cijena). Jedinina cijena se izraunava na osnovu
utroka materijala, mehanizacije i radne snage za jedinicu proizvoda i cijena materijala, mehanizacije i radne
snage. Cijena radne snage u bruto iznosu mnoi se sa reijskim faktorom koji sadri sve indirektne trokove,
tj. trokove reije (detaljnije vidi [(11)]).
Sagledavanje svih elemenata trokova i njihovo ukljuivanje u jedinine cijene je veoma vano, jer se
eventualni propusti kasnije ne mogu ispraviti. Takvi propusti bi doveli izvoaa radova do gubitka i
nemogunosti da izvri ugovorene obaveze.
Ukoliko ponua namjerava angaovati podizvoae za pojedine objekte (kod kompleksnih investicionih
Projekata) ili za pojedine zanatske ili instalaterske radove, onda e u toku pripreme ponude zatraiti ponude od
vie podizvoaa. Na bazi njihovih ponuda i dogovora sa njima ponua e izabrati najpovoljnije podizvoae
i sa elementima iz njihovih ponuda kompletirati svoju ponudu.
Nakon utvrivanja jedininih cijena i cijena podizvoaa, stvoreni su uslovi da se:
uradi predraun radova i utvrdi ukupna ponuena cijena,
utvrde uslovi za izbor podizvoaa za radove koji nijesu predvieni predraunom i
utvrde elementi za formiranje cijena za radove van predrauna.
Utvrivanje cijene kotanja je stvar strunog tima a ponuenu cijenu, na bazi ekonomskih i drugih
elemenata konjukture, stanja na graevinskom tritu i politike preduzea, odreuje rukovodei tim preduzea.
Paralelno sa utvrivanjem cijene, koja e biti ponuena investitoru, treba raditi i na ostalim elementima
ponude (dokumentaciji) koji su traeni ugovornom dokumentacijom, jer su svi ovi elementi u direktnoj vezi sa
cijenom. Pri tome, treba se u svemu pridravati uputstava ponuaima, kako bi se sistematizovala i u skladu
sa zahtjevima investitora pripremila kompleksna ponuda. Ovo podrazumijeva da se pripremi:
ugovor o zajednikom podnoenju ponude (ako je takva namjera);
dokaz o ovlaenom licu ponuaa;
ovlaenje za predstavnike ponuaa;
izjave ponuaa i podizvoaa (ako ih ima);
reference ponuaa i podizvoaa (ako ih ima);

91
orjentacioni dinamiki plan izvrenja radova i
garancija uz ponudu.
Isto tako, paralelno sa utvrivanjem cijene, treba prouiti tekst ugovora o graenju i garanciju za avans,
za dobro izvrenje radova i za otklanjanje nedostataka u garantnom roku. Tekstove garancija treba razmotriti
sa svojom bankom i obezbijediti uslove da banka izda takve garancije, jer u protivnom nema svrhe pripremati i
podnositi ponudu. Ovo je sve vano, jer ima odraza na cijenu kotanja (svaka garancija kota).
Treba obratiti panju da se sva prazna mjesta u ponudi popune i da se potpiu sva dokumenta na
mjestima gdje je to ugovornom dokumentacijom predvieno.
U fazi pripreme ponude treba se pripremiti za eventualne razgovore sa investitorom, koje e on, u fazi
analiziranja ponuda, eljeti da obavi sa ponuaima koje je svrstao u ui izbor. U tom smislu treba pripremiti
osnovne elemente na osnovu kojih su utvrene cijene i rokovi za zavretak objekta i sagledati ukupne potrebe
materijala, poluproizvoda, mehanizacije i radne snage (pripremiti statike planove). Posebno e investitor
traiti da provjeri dokumentaciju o dokazivanju podobnosti ponuaa, pa se u tom smislu treba pripremiti.
Saznanje da investitor ima pravo i elju da provjeri elemente ponude upuuju ponuaa na potrebu izrade
realne i objektivne ponude koju e moi u svim prilikama da potkrijepi objektivnim injenicama.
Ukoliko ponua eli neto posebno saoptiti investitoru on to moe uraditi u formi pisma koje prilae
uz ponudu. To se moe odnositi na eventualna projektna ili druga rjeenja koja je ponua detaljno prouio.
Na kraju treba naglasiti da ponuda:
na svojevrstan nain investitoru ukazuje na sve tehnoloko- tehnike i organizacione kvalitete
ponuaa;
ukazuje na ozbiljnost ponuaa u pripremi ponude, te pretpostavlja da e sa takvom
ozbiljnou izvravati i radove, ako mu se isti ustupe;
unaprijed iskazuje rijeenost i volju ponuaa da preuzme posao ukoliko mu ga investitor
povjeri i da bi eventualno odustajanje od posla nanijelo ponuau materijalnu (garancija uz
ponudu) i poslovnu tetu.
Zbog toga, izradi ponude treba posvetiti veliku panju i angaovati svoje najkvalitetnije kadrove i
opremu, jer poslovi moraju biti kvalitetno sagledani i procijenjeni.
Primopredaja ponude. Ponua se mora postarati da ponudu investitoru preda u tano odreeno
vrijeme, na nain i u formi kako je to predvieno uputstvima ponuaa. Investitor prima ponudu, provjerava
da li je upakovana u skladu sa uputstvima ponuaima i ponuau izdaje odgovarajuu potvrdu.
Otvaranje i ocjena ponude. Ponude se otvaraju u prostoriji i u vrijeme koje je odreeno oglasom o
javnom nadmetanju. Ponude otvara struna komisija koju je imenovao investitor u skladu sa svojim
organizacionim aktima. Sastav komisije zavisi od vrste objekta i predmeta javnog nadmetanja. Naime, ako se
trai ponuda i za opremanje objekta onda u komisiji treba da budu i odgovarajui specijalisti za tu vrstu
opreme. Pored tehnikih strunjaka u komisiju treba uvijek imenovati i po jednog pravnika i ekonomistu.
Otvaranju ponuda mogu prisustvovati ovlaeni predstavnici punuaa.
O toku otvaranja ponuda vodi se zapisnik koji na kraju potpisuju svi prisutni lanovi komisije i
ovlaeni predstavnici ponuaa. U zapisnik se upisuju: nazivi ponuaa i njihova sjedita, kompletnost
ponude, ponuene cijene, rok zavretka objekta, dopunska pisma i dr. Ovlaeni prestavnici ponuaa imaju
pravo da stave primjedbe na tok otvaranja ponuda ako smatraju da je povrijeen postupak propisan zakonskim
propisima, podzakonskim aktima ili uslovima iz ugovorne dokumentacije.
Komisija koja je otvorila ponude, ili novoimenovana, u nastavku rada, samostalno, provjerava i
uporeuje ponude svih ponuaa. Provjera se mora izvriti po svim elementima ugovorne dokumentacije. Isto
tako treba ih provjeriti i uporediti po osnovu svih kriterijuma koji su propisani radi izbora najpovoljnijeg
ponuaa. Komisija e po svom nahoenju posjetiti ponuae i provjeriti sve elemente dokumentacije za
utvrivanje podobnosti ponuaa.
Komisija je obavezna da pripremi i obrazloi predlog investitoru za izbor najpovoljnijeg ponuaa.
Obrazloenje mora biti takvo da moe pruiti odgovor na sva eventualna pitanja i prigovore nezadovoljnih
ponuaa. Investitor moe, ali ne mora, da prihvati predlog komisije. Iskustvo pokazuje da u najveem broju
sluajeva investitor prihvata predlog komisije.
Donoenje odluke o izboru najpovojlnijeg ponuaa. Investitor, na predlog komisije, donosi odluku o
izboru najpovoljnijeg ponuaa i dostavlja je svim ponuaima. Ponua koji je nezadovoljan odlukom
investitora moe podnijeti prigovor. Prigovor mora biti detaljno obrazloen. Po prigovoru odluuje investitor i

92
donosi konanu odluku. Ako ponua, koji je podnio prigovor, nije zadovoljan konanom odlukom investitora
moe se obratiti tubom nadlenom sudu.
Zakljuivanje ugovora o graenju. Kada je prihvaena ponuda najpovoljnijeg ponuaa, zakljuivanje
ugovora o graenju ne bi trebalo da predstavlja nikakav problem. Nakon donoenja konane odluke o
ustupanju graenja objekta investitor poziva odabranog ponuaa radi zakljuivanja ugovora. Postoje
sluajevi (veoma rijetki) da se ponua ne odazove pozivu investitora. U takvom sluaju ponua gubi
garanciju uz ponudu, a investitor raspisuje novi oglas, ili poziva radi zakljuivanja ugovora sledeeg, po
povoljnosti, ponuaa, ako to ocijeni cjelishodnim.
Zakljuenim ugovorom izvoa radova se obavezuje da u odreenom roku, pribavi garanciju za dobro
izvrenje ugovora. Ukoliko to izvoa radova ne uradi ugovor se, po zahtjevu investitora, moe raskinuti na
tetu izvoaa radova. U ovom sluaju investitor zadrava garanciju uz ponudu.
9.3.3 Prikupljanje ponuda
Ako investitor odlui da graenje objekta ustupi prikupljanjem ponuda procedura se neto razlikuje od one
koja je objanjenja kod javnog nadmetanja. Naime, investitor na isti nain radi ugovornu dokumentaciju ali
postupak izbora vri se u dvije faze:
utvrivanje podobnosti ponuaa i
prikupljanje ponuda.
Utvrivanje podobnosti ponuaa, kao prethodni postupak ili prva faza, sprovodi se na bazi
dokumentacije (trea knjiga) koju je uradio investitor ili organizacija koju je on odobrio. Na osnovu ove
dokumentacije investitor raspisuje oglas o utvrivanju podobnosti, ponuai pripremaju dokumentaciju,
predaju je investitoru, sprovodi se postupak otvaranja ponude i donoenja odluke investitora o izboru
podobnih ponuaa.
Prikupljanje ponuda, kao zavrni postupak u izboru izvoaa radova, vri se od izabranih podobnih
ponuaa. Naime, investitor im dostavlja ugovornu dokumentaciju (prva i druga knjiga) i zahtijeva od njih da
pripreme i podnesu ponudu u odreenom roku. Ponua priprema ponudu na ve objanjeni nain i dostavlja
je investitoru. Investitor otvara ponude (uz prisustvo ponuaa), analizira iste, donosi odluku i sa
najpovoljnijim ponuaom zakljuuje ugovor o graenju.
Ukoliko je od utvrivanja podobnosti protekao dui vremenski period, investitor moe traiti dopunsku
dokumentaciju za ocjenu sadanje podobnosti ponuaa. To je u stvari skraena verzija tree knjige, a sadri
samo one elemente za koje postoji najvea vjerovatnoa da je moglo doi do promjene (stanje kadrova i
mehanizacije, finansijsko stanje, angaovanost na drugim objektima i radovima i sl.)
Sve ostalo to je reeno kod javnog nadmetanja vai i kod ovog postupka ustupanja izgradnje objekta.
Ovaj postupak se koristi kod velikih objekata ije graenje dugo traje i ija je investiciona vrijednost
velika (industrijski kompleksi, saobraajnice, luke, hidrotehniki objekti, veliki tuneli, mostovi velikog raspona
i dr.).
9.3.4 Neposredna pogodba
Ako je u pitanju graenje objekta manjeg obima i manje investicione vrijednosti ili ako ni poslije dva pokuaja,
putem javnog nadmetanja ili putem prikupljanja ponuda, nije izabran izvoa, investitor treba da graenje
objekta ustupi putem neposredne pogodbe. Ponaanje investitora u ovom sluaju nije definisano, to znai da
moe u direktnim kontaktima sa jednim ili vie ponuaa voditi pregovore i utvrivati elemente ugovora. U
svakom sluaju je dobro da uradi ugovornu dokumentaciju kao bazu za razgovore sa ponuaima.
Na ovaj nain moe se ustupiti graenje objekta u vanrednim prilikama (zemljotresi i druge prirodne
nepogode) i kada je u pitanju zatita ljudi i imovine, tj. otklanjanje tetnih posledica nekih iznenadnih
dogaaja.
9.3.5 Ustupanje graenja objekta (izbor izvoaa radova) po
posebnim nainima
Investitor moe odluiti da ustupanje graenja objekta izvri po posebnim nainima. Ovdje e biti obraena
dva naina koji se najee primjenjuju u naoj i inostranoj praksi:
ustupanje graenja zajedno sa izradom tehnike dokumentacije

93
ustupanje graenja po sistemu inenjeringa
Ustupanje graenja zajedno sa izradom tehnike dokumentacije moe se izvriti na jedan od ve
objanjenih naina. Razlika je samo u sadraju dokumentacije koju daje investitor i sadraju ugovorne
dokumentacije.
U ovom sluaju investitor ponuaima treba da obezbijedi: studiju opravdanosti, rjeenje o lokaciji sa
urbanistiko-tehnikim uslovima i projektni zadatak.
Uz ovo investitor moe obezbijediti podloge, podatke, studije i istrage, a moe zahtijevati da ih
obezbijedi ili uradi sam izvoa.
Razlika u tehnikoj dokumentaciji je u tome to investitor potencijalnog izvoaa radova obavezuje da
uradi tehniku dokumentaciju i obezbijedi podloge, podatke, studije i istrage, ako to nije investitor u
prethodnom postupku uradio. Naravno, ponua u svojoj ponudi treba da ukalkulie trokove izvravanja ovih
poslova.
U ovoj varijanti esto se trai od ponuaa da ponudi fiksnu cijenu, tj. "klju u ruke". Kod klasinih
objekta kao to su stambene zgrade, kole, djeiji vrtii, poslovne zgrade i sl. ovo je relativno lako izvodljivo,
dok kod kompleksnijih i nestandardnih objekata ovo je, takoe, mogue, ali uz daleko vea prouavanja i uz
vei rizik. U situacijma nestabilnog traita, tj. inflacije ovaj sistem je praktino neprimjenljiv, bez velikih
ogranienja, koja na kraju dovode do rjeenja koje ne predstavlja fiksnu cijenu, tj. "klju u ruke". Zato je u
ovakvoj situaciji najrealnije, i najpravednije, ii na jedinine cijene i stvarno izvedene koliine.
Ustupanje izgradnje po sistemu inenjeringa, takoe se moe izvriti na jedan od ve objanjenih
naina. I u ovoj varijanti postoji razlika u sadraju tehnike dokumentacije koju daje investitor i u sadraju
tenderske dokumentacije. Investitor bi obezbijedio: studiju opravdanosti, rjeenje o lokaciji sa urbanistiko-
tehnikim uslovima i projektni zadatak. Sve ostalo: podloge, podatke, studije i istrage obezbjeuje sam
izvoa radova. Ovakav nain se primjenjuje kod proizvodnih objekata gdje investitor od izvoaa radova
trai: da obezbijedi tehnologiju i tehniku pomo, da uradi tehnoloko-tehniku dokumentaciju, da izgradi
objekat, da nabavi i montira opremu, da obui kadrove, da obezbijedi sirovine i energiju, da obavi probnu
proizvodnju i dokae projektovani kapacitet i projektovani nivo utroka sirovina, energije i radne snage po
jedinici proizvoda. Naravno ovo pretpostavlja da izvoa radova bira svoje podizvoae, isporuioce opreme i
montaere. Ovakav nain izgradnje objekta primjenjuju inostrani investitori u stabilnim trinim i ostalim
uslovima, koji su preduslov za uspostavljanje ovakvog odnosa izmeu investitora i izvoaa radova.
Za sluaj ustupanja izgradnje objekata prema jednom od pomenutih posebnih naina, investitor mora da
obezbijedi struan i kompetentan nadzor u svim fazama realizacije ovakvog Projekta.
9.3.6 Ustupanje graenja objekata (izbor izvoaa radova) po
Zakonu o javnim nabavkama
Pojedine zemlje, u cilju racionalne i strogo kontrolisane potronje sredstava budeta i fondova (poreskih
obveznika) propisuju posebne naine i postupke za ustupanje izgradnje objekata, tj. izbora uesnika u
izgradnji objekata. Republika Crna Gore donijela je Zakon o javnim nabavkama 2001. godine [83].
Do donoenja ovog zakona u Crnoj Gori je izbor uesnika u izgradnji objekata vren na osnovu Zakona
o izgradnji i finansiranju objekata i podzakonskih akata i primjenjivala su se tri naina: javno nadmetanje,
prikupljanje ponuda i neposredna pogodba. U postupku pripreme Ugovorne dokumentacije najee su
korieni FIDIC-ovi uslovi ugovaranja i nae Uzanse o graenju.
Odredbama ovog zakona, predvieno je da se izbor uesnika u izgradnji objekata, tj. konsultanata,
projektanata, izvoaa radova, isporuioca i montaera postrojenja i opreme vri po posebnom postupku koji
moraju primjenjivati:
svi dravni i optinski organi uprave, organizacije, ustanove i preduzea;
preduzea sa veinskim vlasnitvom drave;
fondovi i
svi drugi korisnici budeta i fondova.
Ovdje e biti stavljen akcent na osnovne odredbe ovog zakona koje se odnose na izgradnju objekata.
Osnovna opredjeljenja Zakona su da se:
obezbijedi modernizacija sistema javnih nabavki;
izvri harmonizacija prava sa meunarodnim obavezama;

94
omogui javna nabavka roba, radova i usluga uvoenjem vee transparentnosti i
nepristrasnosti;
osnuju ustanove koje su ovlaene da efikasno upravljaju sistemom javnih nabavki;
obezbijedi ravnopravnost pristupa privatnog sektora ugovaranju sa dravom;
u to veoj mjeri onemogui korupcija.
Osnovne odredbe Zakona sadrane su u sljedeim poglavljima:
definicije;
naela;
poziv za dostavljanje ponuda;
dokumenta za nadmetanje;
uputstvo ponuaima;
podnoenje ponuda;
ispitivanje, vrednovanje i uporeivanje ponuda;
dodjela ugovora;
konsalting usluge;
slubenici za javne nabavke;
direkcija za nabavke i ad-hoc jedinica za upravljanje;
komisije za dodjelu;
pravila i formulari;
transparentnost;
javna infrastruktura;
sporovi i nedozvoljene radnje.
Definicijepojedinih izraza imaju za cilj da se u tumaenju i primjeni Zakona suzi prostor za nejasnoe i
nerazumijevanja.
Naelima se definiu:
podobnost;
ravnopravnost uestvovanja;
nadmetanje, koje moe biti:
oping (manje nabavke);
otvoreno: lokalno ili meunarodno (poziv se daje javno);
ogranieno: lokalno ili meunarodno (ponuda se trai od odreenih ponuaa
prethodno kvalifikovanih);
dvostepeno (za sistem "klju u ruke", velike i sloene objekte, osjetljivu tehnologiju i
sl.);
prethodna kvalifikacija (kada se predvia ugovor "klju u ruke", ugovor o
projektovanju ili menadmentu);
neposredni sporazum (kada je vrijednost ugovora ispod propisanog iznosa, naknadni
radovi, hitni radovi i sl.);
lizing (kada je vrijednost ugovora ispod propisanog iznosa i sl.);
uee drutvene zajednice (kada u finansiranju uestvuje drutvena zajednica,
nevladine organizacije i dr.);
konkurs za projektovanje;
valuta i plaanje;
vrste ugovora, koji mogu biti:
sa paualno odreenom cijenom (ukupna unaprijed odreena cijena);
sa jedininom cijenom (naplata po jedinici izvrenog posla);
sa dodatnim trokovima (stvarni trokovi: cijena radova, isporuka i usluga uveanih
za reijske trokove i profit);
kombinovani sa privremenom cijenom (kombinacija jedininih cijena i dodatnih
trokova);
sa trinom cijenom (na osnovu objavljenih cijena na tritu);

95
klju u ruke (fiksna cijena za objekat u stanju spremnosti za upotrebu);
o menadmentu (sa odgovornou i rizikom za cijenu, kvalitet i rok);
narudbenica (dovodi do ugovora nakon prihvatanja ponude);
sa privremenom cijenom (u hitnim sluajevima);
sa prethodno utvrenom cijenom (moraju biti prethodno utvrene cijene);
tehnike specifikacije i standardi;
opomene i pismena saoptenja.
Poziv za dostavljanje ponuda se definie i donekle razlikuje za sluaj otvorenog od zatvorenog
nadmetanja.
Naravno, definie se nain prethodne selekcije ili predkvalifikacije ponuaa (lista, kriterijumi,
kvalifikacija, izbor, izvjetaj, obavjetenje).
Dokumenta za nadmetanjesu:
uputstvo ponuaima;
tehnike specifikacije;
predraun radova (ili formular za ralanjivanje paualno ugovorene cijene);
uslovi ugovora;
tehnika dokumentacija (za pojedine vrste ugovora);
formulari garancija;
formular ugovora;
metodologija i kriterijum za vrednovanje;
izjava o porijeklu opreme.
Uz dokumenta za nadmetanje mora biti i opta informacija iji sadraj zavisi od vrste ugovora (mjesto
izgradnje; infrastruktura; domicilni propisi o porezima i dr.; monetarni propisi i dr.). Svim ponuaima
moraju biti dati i odgovori na eventualno postavljena pitanja u toku priprema ponuda, ali samo u periodu koji
je odreen u pozivu za podnoenje ponuda.
Uputstvom ponuaima mora se definisati sljedee:
nain popunjavanja propisanih formulara;
garancije koje se zahtijevaju;
nain iskazivanja cijena;
dokumenta o finansijskom stanju ponuaa;
da li je dozvoljeno davanje varijantnih rjeenja i varijantne ponude;
elementi za ispitivanje, vrednovanje i uporeivanje ponuda;
sredstva i nain komuniciranja;
informacije o podugovaraima;
cijena i dr.
Takoe se mora iskazati taan obim radova, opreme i usluga, kao i funkcije i ovlaenja nadzornog
organa investitora. U svakom sluaju mora biti opisan postupak podnoenja ponuda i pravo ponuaa da
podnese samo jednu ponudu. Naravno, moraju se definisati: koordinacija; nezavisnost ponuaa (izjava o
nezavisnosti), sukob interesa; mogunost diskvalifikacije i sl. Rok vaenja ponuda, garancije, alternativne
ponude, potpisivanje ponuda i drugi elementi ponude veoma su vani sa aspekta vrednovanja iste.
Podnoenje ponuda vri se u utvrenim rokovima (podzakonskim aktom) koji zavise od vrste
nadmetanja, obima radova i vrste ugovora i ne mogu biti krai od 42 kalendarska dana za meunarodno
nadmetanje ni od 84 dana za velike obime radova.
I spitivanje, vrednovanje i uporeivanje ponuda vri se po posebnom postupku.
Prijem i otvaranje ponuda sprovodi komisija za otvaranje ponuda. Javno otvaranje vri se samo za
sluaj kada ponuda premauje odreeni iznos.
Vrednovanje i uporeivanje ponuda vri posebna komisija imenovana za te poslove. Starjeina
ustanove imenuje komisiju za vrednovanje, kojoj su odreeni zadaci, procedure, nadzor nad njenim radom,
podnoenje izvjetaja i dr. Komisiju ine nadzornik i tri do pet ocjenjivaa. Komisija moe zatraiti pomo od
eksperata za pojedinu oblast.
Definisano je:
to su manja a to vea odstupanja od propozicija (za vea odstupanja ponuda se odbija);

96
cilj vrednovanja i uporeivanja;
metode i kriterijume za vrednovanje i uporeivanje;
postupak za sluaj prethodne kvalifikacije;
povjerljivost;
podnoenje izvjetaja i dr.
Predviena je i mogunost odbacivanja svih ponuda, ne iskljuivo na osnovu broja ponuda, ve zbog
"bitne neprihvatljivosti". U ovom sluaju propisane su aktivnosti koje treba da obavi investitor, ukljuujui:
izmjenu tehnikih specifikacija, uslova ugovora, naina oglaavanja i sl.
Dodjela ugovora vri se po proceduri:
obavjetenje o dodjeli;
kompletiranje ugovornih dokumenata;
potpisivanje ugovora i primopredaje garancije izvoaa radova.
Konsalting uslugesu posebno tretirane u Zakonu i na njih se ne primjenjuje naelo "nadmetanje".
Procedura dodjele ugovora za konsalting usluge je sljedea:
Sastavljanje liste izabranih nakon pravilno izvrene provjere kod odgovarajueg tijela ili
nakon oglaavanja, ako vrijednost usluga prevazilazi propisani iznos (10.000 eura). Na listi
mora biti od 3 do 7 kandidata.
Procjena trokova i odreivanje ukupne cijene usluga radi boljeg uporeivanja;
Priprema zahtjeva za podnoenje predloga (ponuda).
Vrednovanje i uporeivanje ponuda izvrie se na osnovu tehnikih i ekonomskih pokazatelja i
pregovora.
Ugovor se moe zakljuiti kao:
vremenski odreen ugovor;
ugovor o naknadama;
procentualni ugovor ili
ugovor sa neodreenim periodom.
Slubenika za javne nabavketreba da imaju sve javne ustanove (investitori). Oni osnivaju komisiju za
prijem i otvaranje ponuda. Zakonom su predviena funkcija i ovlaenja slubenika za javne nabavke.
Slubenici za javne nabavke odgovorni su za sve ugovore ispod propisanog iznosa (do 30.000 eura za dobra i
do 100.000 eura za radove).
Direkcija za nabavkenema nadlenost za izgradnju objekata. Njena osnovna dunost je nabavka robe
iroke potronje i pruanje savjetodavnih usluga dravnim organima.
Javna ustanova (investitor) moe za svaki investicioni poduhvat (Projekat) osnovati ad-hoc jedinicu za
upravljanjedotinim Projektom. Prava i dunosti jedinice su da:
prikuplja neophodne informacije,
upravlja Projektom,
vri izbor uesnika u izgradnji i
se stara o izvrenju ugovorenih obaveza.
Komisija za dodjelu je nadlena za svaki ugovor ija vrijednost prevazilazi propisani iznos. Komisiju
za dodjelu ugovora koji se odnose na radove, ine predsjednik, njegov zamjenik i ad-hoc lan iz javne ustanove
za iji se raun dodjela obavlja. Predsjednika i njegovog zamjenika imenuje Vlada Crne Gore na vrijeme ne
due od tri godine, s tim da se mogu imenovati za samo jo jedan mandat. Odreeni su sluajevi opoziva
lanova komisije; pravo komisije da izabere strune konsultante; nain odravanja sjednica i zamjena u
sluaju odsutnosti; nain donoenja odluka i javnog obavjetavanja.
Komisija za javne nabavkedonosi pravila i formulare za javne nabavke. Ona je duna da obezbijedi da
sistem javnih nabavki funkcionie po principu najvee transparentnosti i nepristrasnosti. Komisija ima tri
lana: predsjednika koji predstavlja Ministarstvo pravde, lana koji predstavlja Ministarstvo finansija i treeg
lana koji predstavlja organe lokalne samouprave. Komisiju imenuje Vlada Crne Gore. Mandat komisije traje
tri godine, s tim to se moe imenovati jo samo na jedan mandat. Osnovne dunosti komisije su da:
se stara o interesima Republike;
Skuptinu Republike Crne Gore informie o javnim nabavkama;
razmatra albe, uoene i utvrene nepravilnosti;
arbitrira;

97
odobrava propise i standardne formulare;
daje preporuke Vladi i sl.
Komisija ima ovlaenja da:
nadzire rad jedinica za nabavke, Direkcije za nabavke i Direkcije za javne radove;
provjerava prijave;
donosi odluke u sluaju sporova i
odreuje postupke javnih nabavki.
Komisija je ve donijela pravila javnih nabavki i propisala standardne formulare. Pravilima je
propisano: podruje, pravila i nain primjene kao i standardni formulari (za dobra, radove, usluge i zajedniki
za dobra, radove i usluge). Pravila i formulari su veoma detaljno obraeni i veoma su obimni.
Pored pravila donijeta su dva podzakonska akta [69], [70].
Kroz odredbe o transparentnosti tretiraju se:
vikovi javnih ustanova;
nezakoniti uticaj;
sveana izjava i kodeks etike (obuhvata sve odgovorne za javne nabavke);
izjave o posjedovanju imovine (daju svi odgovorni);
izjava dobavljaa;
dostupnost pravilnika i standardnih formulara;
javno obavjetavanje o ugovorima;
arhiva javnih nabavki;
izvjetaj i ocjene.
J avnom infrastrukturom smatraju se sva investiranja od strane javne ustanove (investitora), to
podrazumijeva sve aktivnosti od zamisli do kraja realizacije Projekta. Zakon predvia da Direkcija za javne
radove osniva predinvesticionu komisiju kao svoju organizacionu jedinicu koja odobrava: "preliminarni plan
Projekta; plan Projekta, konanu pripremu Projekta i konaan plan". Komisiju ine:
direktor Direkcije javnih radova;
predstavnici ministarstava: finansija, zatite ivotne sredine i zdravlja;
predstavnik ustanove odgovorne za Projekat i predstavnik svake druge ustanove po odluci
Direktora.
Zakonom je odreen postupak izrade "predinvesticione studije" (studije opravdanosti), nain odobrenja,
sukob interesa i sl. Takoe su definisani: nain nadmetanja i ugovaranja; nadzor radova i nadzor nad
sprovoenjem ugovora.
Sporovi se rjeavaju po posebnoj proceduri. Zakon uvodi pojam "presuditelji". Oni imaju zadatak da
rjeavaju sporove izmeu ugovorenih strana. Imena presuditelja (jedan ili tri) moraju biti navedena u
dokumentaciji za nadmetanje, to znai da ih odreuje investitor. Takoe je definisan i postupak rjeavanja
sporova u dva koraka: preventiva (albeni postupak, rok i nadleni sud) i sporovi (sporazumno rjeavanje
sporova i meunarodna arbitraa).
Nedozvoljenim radnjama u duhu Zakona, smatraju se:
zakljuivanje sporazuma radi prevare u cilju kontrolisanja trita;
ograniavanje konkurencije;
prevara prilikom davanja ponuda;
potplaivanje.
Odreen je i postupak za prijavu, gonjenje i odgovornost.
Na osnovu kratkog upoznavanja sa odredbama Zakona, mogu se izvesti neki zakljuci bitni za bolje
razumijevanje cijele procedure izbora izvoaa radova :
Izgradnja objekata (priprema, konsalting usluga, projektovanje, graenje, nabavka i
montaa postrojenja i opreme, probna proizvodnja) tretira se kao svaka druga nabavka
roba, usluga i sl., to znai da se odustalo od dosadanjeg koncepta da se ove aktivnosti
ureuju posebno (Zakonom o izgradnji objekata i podzakonskim aktima). Istina ovo se
odnosi samo na sredstva budeta i fondova ili kako se to obino kae "sredstva ubrana
putem poreza, doprinosa i taksa".

98
Zakon je veoma sloen, jer se odnosi na sve vrste javnih nabavki. Zbog toga je i
terminologija neuobiajena za graevinarstvo, to se mora usaglaavati u toku izrade
ugovornih dokumenata (tendera). Procedura je veoma sloena i dugotrajna, jer je
konstituisano mnogo organa (slubenik za javne nabavke, jedinica za upravljanje, komisija
za prijem i otvaranje ponuda, komisija za vrednovanje (nadzornik i lanovi), komisija za
dodjele, direkcija za javne nabavke, direkcija za javne radove, predinvesticiona komisija,
presuditelji, komisija za javne nabavke).
Veoma je znaajno, a posebno sa aspekta graevinarstva, da je Zakonom predvieno da
"nijedna aktivnost predviena ovimzakonomnee biti zapoeta bez sredstava koja su
prethodno izdvojena za tu namjenu".
Odredbe Zakona unijele su velike promjene u metode i procedure pripreme tenderske
dokumentacije ("dokumentacija za nadmetanje"), pripreme ponude, dokaz podobnosti i
ugovaranja. To se posebno odnosi na: dokumentaciju za utvrivanje podobnosti; metode
nadmetanja i vrste ugovora.
Na graevinskim strunjacima, ma gdje radili, ako ele da uestvuju u izgradnji objekata koje finansira
drava (a to nijesu mala sredstva) je da se pripreme za primjenu odredaba ovog Zakona. U tom smislu ne
smije izostati organizovana edukacija ovih kadrova, jer je to uslov da se bre savladaju sve navike, koje su u
razvijenim ekonomijama ve due u primjeni.
9.4 Upravljanje graenjem objekta
Pod graenjem objekta podrazumijeva se izvrenje svih prethodnih, pripremnih i glavnih radova; nabavka i
montaa opreme i postrojenja; ureenje okolnog prostora i izgradnja infrastrukture.
Za poetak graenja objekta moraju se stvoriti preduslovi koji obezbjeuju kontinuirano, kvalitetno,
pravovremeno i ekonomino izvravanje svih graevinskih, graevinsko-zanatskih i instalaterskih radova, te
montaa opreme i postrojenja. Ove preduslove stvaraju investitor i izvoa radova svaki u svom domenu
aktivnosti. U tom smislu investitor ima obavezu da izvoaa radova uvede u posao i da obezbijedi kontrolu
izvravanja ugovora u pogledu kvaliteta, roka, trokova i potovanja optih tehnikih propisa i podzakonskih
akata koji se odnose na aktivnosti oko graenja objekta. Izvoa radova treba da preuzme gradilite i da
pristupi izvravanju svih prethodnih, pripremnih i glavnih radova uz istovremenu kontrolu svih svojih
aktivnosti na tom planu.
9.4.1 Uvoenje izvoaa radova u posao
Da bi izvoa radova otpoeo sa radovima investitor je duan da ga uvede u posao. Smatra se da je investitor
izvrio ovu obavezu ako je izvoau radova predao:
lokaciju na kojoj treba da se gradi objekat i drugo zemljite potrebno za graenje, sa
dokazom o pravu svojine, odnosno pravu korienja zemljita;
sve nivelacione i regulacione linije i visinske take;
graevinsku dozvolu;
dokaz o obezbjeenju finansijskih sredstava;
rjeenje o postavljanu rukovodioca nadzora i nadzornih organa;
dokaz o uplati avansa, ako je ugovorom predviena obaveza investitora da plati avans i ako
je izvoa radova dao garanciju na avans.
Investitor je duan da izvoaa radova uvede u posao u roku koji je predvien ugovorom o graenju. U
protivnom izvoa radova e imati pravo da produi rok za zavretak objekta.
U rjeenju o postavljanju rukovodioca nadzora i ostalih nadzornih organa investitor mora navesti
njihove dunosti, prava i odgovornosti, koja se moraju nalaziti u okviru onih koja su predviena ugovornom
dokumentacijom i zakonskim propisima. Rukovodilac nadzora i nadzorni organi za pojedine vrste radova i
instalacija moraju ispunjavati zakonom propisane uslove koji su istovjetni kao i za rukovodioca graenja.

99
Na dan uvoenja izvoaa radova u posao otvara se graevinski dnevnik u kome se konstatuje da ga je
investitor uveo u posao, a ovaj primio lokaciju i svu dokumentaciju, ime su stvoreni uslovi da otponu
radovi.
9.4.2 I zvoenje radova
Izvoa prije izvoenja radova treba da uradi izvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja koji,
pored glavnog i izvoakog projekta, predstavlja osnovni dokument za uspjeno izvoenje radova. Najbolje je
da izvoa radova odmah po obavjetenju investitora, da mu je povjeren posao na graenju objekta pristupi
izradi ovog projekta. Time e se dobiti u vremenu i stvoriti uslovi, da se odmah po uvoenju u posao mogu
otpoeti pripremni radovi, koji su projektom organizacije i tehnologije graenja definisani.
Pretpostavka je da je izvoa radova ve imenovao rukovodioca graenja i potreban broj njegovih
saradnika. On je obavezan da o ovome donese rjeenje u kojemu e odrediti dunosti, prava i odogovornosti
rukovodioca graenja, koja se moraju nalaziti u okviru onih predvienih ugovornim dokumentima i zakonskim
propisima. Ovo rjeenje on je duan blagovremeno dostaviti investitoru. Rukovodilac graenja mora
ispunjavati zakonom propisane uslove.
Graenje objekta, odnosno izvoenje radova mogu vriti preduzea koja:
su upisana u sudski registar;
imaju odgovarajui broj zaposlenih strunih lica sa visokom strunom spremom;
imaju odgovarajue strune rezultate u izgradnji te vrste objekata;
imaju odgovarajuu tehniko-tehnoloku opremljenost za izvoenje te vrste objekata;
imaju licencu Inenjerske komore.
Licencu I nenjerske komore za graenje objekata za koje graevinsku dozvolu izdaje nadleni
republiki organ za poslove graevinarstva (specifini objekti), moe dobiti preduzee pod uslovom da:
je upisano u odgovarajui sudski registar za graenje tih objekata, odnosno izvoenje
pojedinih radova na objektu;
ima najmanje tri zaposlena lica sa visokom kolskom spremom odgovarajue struke sa
ovlaenjem za rukovoenje graenjem;
preduzee ili zaposlena lica u njemu imaju odgovarajue strune rezultate u izgradnji te
vrste objekata i
ima odgovarajuu tehniko-tehnoloku opremljenost za izvoenje te vrste radova.
Licencu za objekte za koje graevinsku dozvolu izdaju nadleni organi prestonice, glavnog grada,
odnosno optine, moe dobiti preduzee pod uslovom da:
je upisano u odgovarajui sudski registar za graenje tih objekata, odnosno izvoenje
pojedinih radova na objektu;
ima najmanje jedno zaposleno lice sa visokom kolskom spremom odgovarajue struke sa
ovlaenjem za rukovoenje graenjem.
Preduzee moe dobiti licencu za izvoenje pojedinih, vie ili za sve vrste radova na objektu.
Licenca se izdaje na ogranieni vremenski period kako bi se poslije tog perioda moglo provjeriti da li
preduzee i dalje ispunjava uslove za izvrenje radova za koje je dobilo licencu. Ponovnim izdavanjem licenci
preduzee moe dobiti licencu za obavljanje istih poslova, moe se poveati ili smanjiti broj pojedinih vrsta
radova koje moe izvravati, a moe se i oduzeti licenca ako je prestalo da se bavi predmetnim poslovima.
Ovlaenjeza rukovoenje graenjem moe dobiti lice koje:
ima visoku strunu spremu odgovarajue struke;
je poloilo struni ispit;
ima najmanje tri godine radnog iskustva na poslovima graenja objekata;
je lan Inenjerske komore.
Struni ispit se polae po programu, koji donosi nadleno ministarstvo za graevinarstvo, pred
komisijom koju imenuje Inenjerska komora.
Struni ispit se sastoji iz opteg i posebnog dijela. Opti dio ispita se polae prema jedinstvenom
programu, a struni dio prema posebnom programu za svaku od inenjerskih struka.
Struni ispit moe polagati lice koje:
ima visoku strunu spremu graevinske, arhitektonske, mainske, elektro, tehnoloke i
druge odgovarajue tehnike struke i

100
ima najmanje tri godine radnog iskustva na graenju, odnosno izvoenju pojedinih radova
na objektu.
Lica koja imaju nauni stepen magistra i doktora nauka osloboena su polaganja strunog ispita.
Graenjem objekta za koji graevinsku dozvolu izdaje ministarstvo nadleno za poslove graevinarstva
moe rukovoditi lice koje ima ovlaenje za rukovoenje graenjem.
Graenjem ostalih objekata moe rukovoditi lice koje ima visoku kolsku spremu odgovarajue struke,
odnosno smjera, najmanje tri godine radnog iskustva na poslovima graenja i lice sa viom strunom spremom
i pet godina radnog iskustva na poslovima graenja.
Izvoenjem pojedinih graevinsko-zanatskih i instalaterskih radova i radova na unutranjem ureenju
objekta i ureenju terena moe rukovoditi i lice sa viom i srednjom strunom spremom odgovarajue struke,
sa najmanje tri godine radnog iskustva na poslovima graenja.
Graenjem objekta porodine stambene zgrade sa najvie dvije nadzemne etae ukupne povrine do 250
m
2
i pomonih objekata moe da rukovodi lice koje ima najmanje srednju strunu spremu graevinske ili
arhitektonske struke.
Izvoa radova je duan da o danu poetka graenja objekta obavijesti nadleni optinski organ za
poslove graevinarstva i to najmanje 8 dana prije poetka graenja. Uz prijavu o poetku graenja izvoa je
duan da nadlenom organu dostavi i Elaborat o ureenju gradilita (vidi poglavlje 13.2).
Za specifine objekteizvoa radova je duan da o poetku graenja obavijesti i nadleno ministarstvo
za graevinarstvo.
Nadleni optinski organ je duan da prije poetka graenja, na poziv investitora obiljei urbanistiku
pracelu, graevinsku i regulacionu liniju i visinsku taku i o tome saini odgovarajui protokol.
Izvoa radova je takoe duan da obavijesti nadleni optinski organ o zavretku iskopa i pripreme
temelja za betoniranje, kako bi ovaj, najkasnije u roku od tri dana izvrio kontrolu usaglaenosti temelja sa
glavnim projektom. Predstavnik nadlenog optinskog organa duan je o pregledu izdati propisani dokument.
Izvoa radova je duan da radove izvodi u skladu sa tehnikom dokumentacijom, ugovornom
dokumentacijom, izvoakim projektom organizacije i tehnologije graenja, tehnikim propisima,
normativima, standardima i opte vaeim zakonskim propisima. U tom smislu, sav materijal koji
upotrebljava mora biti nov, standardnog i prvoklasnog kvaliteta, sa najboljom izradom i markom.
Mehanizacija mora biti savremena i odgovarajueg kvaliteta i kapaciteta za predviene radove. Tehniko i
ostalo osoblje mora biti struno i savjesno, a radna snaga odgovarajue kvalifikacije i obuenosti. U cilju
ispunjavanja ovih zahtjeva potrebno je da izvoa radova :
tehniku dokumentaciju, izvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja, graevinsku
dozvolu, rjeenja o postavljanju rukovodioca nadzora, ostalih nadzornih organa i
rukovodioca graenja stalno ima na objektu;
za sve eventualne izmjene i dopune tehnike dokumentacije trai odobrenje od nadzornog
organa i investitora;
na propisan nain obiljei gradilite, vodi brigu o odravanju i pravilnom korienju
zemljita koje mu je investitor predao;
organizuje uvanje gradilita i obezbijedi: protivpoarnu zatitu, osvjetljenje, prolaznike i
susjedne objekte;
uva od oteenja i unitenja sve geodetske take koje je primio od investitora;
omogui nadzornom organu pregled svih radova prije njihovog pokrivanja i da obezbijedi
fotografisanje tih radova;
na zahtjev nadzornog organa sa gradilita ukloni sav nekvalitetan materijal i da izvri sve
popravke nekvalitetno izvednih radova;
redovno u skladu sa tehnikim propisima i standardima i uz prisustvo nadzornog organa
uzima uzorke materijala i poluproizvoda i vri, uz angaovanje strunih institucija,
ispitivanje materijala, radova, konstrukcija, instalacija i opreme;
omogui uvid nadzornom organu na svim mjestima gdje se proizvodi oplata, beton,
armatura, elementi za zanatske i instalaterske radove i obavljaju drugi poslovi;
vodi brigu o radovima u toku izvrenja istih, pa sve do predaje objekta investitoru na
upotrebu;

101
vri sva mjerenja i geodetsko osmatranje ponaanja tla i objekta u toku graenja u skladu sa
odgovarajuim projektom.
na gradilitu odrava dobru saradnju sa svim uesnicima u graenju objekta;
brine o zatiti ovjekove okoline, zatiti zdravlja, higijensko-tehnikoj zatiti i da u tom
smislu preduzima sve mjere sigurnosti;
svojim aktivnostima ne ometa saobraaj, ne nanosi tete okruenju i ne ometa ivot i rad u
okolini gradilita;
sve predmete od istorijskog, arheolokog, geolokog i kulturnog znaaja zatiti i o
eventualnom pronalaenju istih obavijesti nadlene organe;
izvrava sve naloge nadzornih organa, inspekcijskih slubi i ostalih organa koji su u skladu
sa ugovorom i zakonskim propisima;
sve radnike, radove i trea lica osigura u skladu sa zakonskim propisima;
na gradilitu vodi svu prepisku i potrebnu dokumentaciju iz koje se mogu utvrditi svi
relevantni faktori za ocjenu kvaliteta, dinamike izvravanja radova, trokova i izvravanja
svih ugovornih obaveza;
blagovremeno, objektivno i na podesan nain informie investitora i nadlene organe o
izvravanju ugovornih obaveza i obaveza iz zakonskih propisa.
Izvoenje radova treba vriti u skladu sa postavkama izvoakog projekta organizacije i tehnologije
graenja, jer je to garancija da e se radovi izvoditi po savremenim tehnoloko-tehnikim rjeenjima i u skladu
sa dinamikom izvrenja radova, to sve skupa garantuje izvravanje ugovornih obaveza i ostvarivanje
optimalnih ekonomskih rezultata.
Ukoliko izvoa tokom izvoenja radova primijeti nedostatke u tehnikoj dokumentaciji duan je o tome
odmah izvijestiti investitora i preduzee koje je izradilo tehniku dokumentaciju. Investitor i preduzee duni
su bez odlaganja da otklone nedostatke na koje je upozorio izvoa. Ukoliko to ne urade izvoa radova e o
tome obavijestiti organ koji je izdao graevinsku dozvolu i nadleni inspekcijski organ, kada se radi o
nedostacima koji su u suprotnosti sa vaeim propisima.
Ako uoeni nedostaci mogu da ugroze ivot i zdravlje ljudi, sigurnost objekta, okolinu, saobraaj,
susjedne objekte i dr. izvoa radova mora odmah obustaviti izvoenje radova ili nedostatke samoinicijativno
otkloniti.
9.4.3 Struni nadzor tokom graenja
Tokom graenja objekta investitor mora obezbijediti struni nadzor bez obzira da li se radi o specifinimili
drugim objektima.
Struni nadzor investitor moe vriti sam ili vrenje nadzora povjeriti strunoj organizaciji ili instituciji.
Zadatak strunog nadzora je da:
prati cio proces izvrenja radova na objektu, u pogonima i svim radionicama gdje se
izrauju poluproizvodi i specifini materijali za potrebe graenja objekta;
kontrolie da li se graenje vri prema tehnikoj dokumentaciji po kojoj je izdata
graevinska dozvola;
prati promjene uslova graenja i preduzima potrebne mjere da se izvoenje radova prilagodi
tim uslovima (tlo i drugi parametri);
kontrolie kvalitet izvoenja radova i primjenu propisa, standarda i tehnikih normativa;
provjerava da li postoje dokazi o kvalitetu materijala, opreme i instalacija;
prati dinamiku izvravanja radova;
daje uputstva izvoau radova;
sarauje sa inspekcijskim i drugim organima;
sarauje sa projektantom i razrjeava sva pitanja u vezi eventualnih nedostataka ili
nekompletnosti tehnike dokumentacije;
se stara da se redovno i kvalitetno vodi sva gradilina dokumentacija, dokumentacija o
skrivenim radovima i finansijska dokumentacija;
provjerava primjenu uslova za zatitu ivotne sredine, zatitu na radu, zatitu susjednih
objekata, ureaja i instalacija;

102
sva svoja zapaanja u toku vrenja nadzora upie u graevinski dnevnik, a po potrebi,
putem redovne komunikacije, obavijesti o tome zainteresovane subjekte;
se stara o pripremi dokumentacije za tehniki pregled i primopredaju objekta, a u vezi sa
tim i o izradi projekta izvedenog objekta.
Struni nadzor moe da vri preduzee koje ispunjava uslove za projektovanje ili graenje te vrste
objekta.
Struni nadzor moe da vri lice koje ispunjava uslove za projektovanje ili rukovoenje graenjem te
vrste objekata.
Investitor ili preduzee kome je investitor povjerio nadzor odreuje lica koja e vriti struni nadzor
(nadzorni organi).
Nadzorni organi moraju biti odreeni za sve vrste radova (graevinski, zanatski, instalaterski, oprema i
sl.).
Investitor ili preduzee kome je investitor povjerio nadzor, odreuje rukovodioca strunog nadzora koji
je odgovoran za cio objekat i ovlaen da:
koordinira rad svih nadzornih organa;
kontrolie rad nadzornih organa;
potpisuje sva eksterna akta;
ostvaruje saradnju sa predstavnicima lokalnih vlasti, investitorom, projektantskom
organizacijom i dr.;
upravlja sa cijelim procesom nadzora.
Rukovodilac nadzora i nadzorni organi odreuju se rjeenjem. U rjeenju moraju biti konkretizovana
prava, ovlaenja i odgovornosti svih uesnika u nadzoru.
Rukovodilac nadzora mora imati takva prava i ovlaenja, a samim tim i odgovornost, koja e mu
omoguiti da uspjeno upravlja sa procesom graenja objekta.
Ukoliko rukovodilac nadzora ne moe da omogui da izvoa izvrava radove u skladu sa ugovorenim
obavezama duan je o tome obavijestiti investitora, a ako se radi o nepotovanju propisa, odstupanju od
dokumentacije ili o krenju propisa, i nadleni organ koji je izdao graevinsku dozvolu i inspekcijski organ.
Rukovodilac nadzora mora obustaviti dalje izvoenje radova u svim sluajevima u kojima bi dalje
izvoenje moglo da:
ugrozi ljude i okolinu;
utie na stabilnost i trajnost objekta;
utie na ostvarivanje projektantskog koncepta objekta.
Nadzorna sluba mora kroz sistem planiranja i predvianja, te blagovremenog sagledavanja svih
propusta onemoguiti da doe do situacije obustave radova, jer to nanosi tetu svima a posebno investitoru.
Pored strunog nadzora investitora veoma je vano da se u proces nadzora ukljui i projektant u formi
tkz. projektantskog nadzora.
Cilj ovakvog nadzora je da se pomogne strunom nadzoru investitora u cilju:
provjere da li se radovi izvode prema prihvaenoj i odobrenoj tehnikoj dokumentaciji;
dopune tehnike dokumentacije za pojedina rjeenja;
izmjene dokumentacije u sluaju nastupanja nepredvienih uslova u domenu fundiranja,
nemogunosti nabavke projektovanih materijala, usavravanja tehnologije i dr.;
izrade projekta izvedenog stanja;
obavljanja drugih poslova u vezi sa tehnikom dokumentacijom koji se pojave tokom
graenja.
Trokovi projektantskog nadzora padaju na teret investitora, a mogu se utvrditi tokom ugovaranja
izrade tehike dokumentacije ili naknadno, to zavisi od elje investitora.
9.4.4 Kontrola izvoenja radova
Osnovni zadatak kontrole je da se sprijee greke ili da se svedu na najmanju moguu mjeru. Svaki proces,
rad, materijal, poluproizvod, proizvod, vrijeme i sredstva se moraju kontrolisati. Kontrolom se u stvari vri
uporeivanje planiranih i ostvarenih rezultata. Osnovni principi kontrole kod izvoenja radova su da:
kontrolu treba sprovoditi tokom cijelog procesa izvoenja radova,

103
treba kontrolisati sve elemente poslovanja: materijal, rad, sredstva, trokove, vrijeme,
procese, primjenu propisa i dr.,
po nalazima, predlozima i zahtjevima organa i lica koja vre kontrolu treba odmah
postupati,
analiza rezultata kontrole treba da je stalna briga izvoaa radova i investitora.
Tokom izvoenja radova kontrolu, svako u svom domenu, vre izvoa, investitor i dravni organi.
a) Kontrola od strane izvoaa radova. Izvoa vri osnovnu i neposrednu kontrolu izvoenja radova
(kvaliteta), dinamike izvravanja radova (vremena), trokova, izvravanja drugih obaveza i primjene propisa.
U domenu kontrole kvaliteta treba kontrolisati da li:
se radovi izvode u skladu sa tehnikom dokumentacijom;
su geometrijski parametri radova i objekata u skladu sa tehnikom dokumentacijom;
se ugrauje kvalitetan materijal, poluproizvodi i oprema i da li postoje dokazi o kvalitetu;
se redovno vre kontrolna ispitivanja i kakvi se rezultati dobijaju;
se radovi i instalacije (skriveni radovi) zatvaraju prije kontrole;
postrojenja proizvode kvalitetne poluproizvode;
se materijal i poluproizvodi propisno transportuju i skladite;
se radovi propisno njeguju, odravaju i uvaju;
se dokumentacija kvalitetno vodi i dr.
O nainu kontrole i evidentiranju skrivenih radova bie kasnije govora.
U domenu kontrole vremena treba kontrolisati da li:
se planiranje vri u skladu s potrebama i ugovorenim obavezama;
se materijal, poluproizvodi, mehanizacija i oprema dopremaju u skladu sa dinamikim
planovima;
se prethodni, pripremni i glavni radovi izvode u skladu sa dinamikim planovima;
se druge ugovorene i ostale obaveze izvravaju u skladu sa planovima i programima;
investitor izvrava svoje obaveze u skladu sa dinamikim planovima i programima;
se dokumentacija vodi u skladu sa utvrenim rokovima (rokovnikom) i dr.
U domenu kontrole trokova treba kontrolisati da li:
se uredno vodi graevinska knjiga;
se redovno, uredno i kvalitetno rade i ispostavljaju situacije investitoru;
investitor redovno vri isplate;
se redovno ugovaraju i plaaju naknadni i nepredvieni radovi;
se redovno obraunavaju razlike u cijeni;
je utroak materijala, energije i poluproizvoda u skladu sa normativima;
je korienje radnog vremena i radne snage u planiranim i kalkulisanim okvirima;
se mehanizacija racionalno koristi;
se pripremni radovi, oprema i sredstva rada pravilno koriste;
se materijal i sredstva rada otuuju;
se pravilno obraunavaju plate i druga primanja;
su reijski trokovi u okviru planiranih;
se situacije podizvoaa izrauju i ovjeravaju u skladu sa graevinskom knjigom i
ugovorom;
se uredno obraunavaju i isplauju zakonske i ugovorne obaveze i dr.
U domenu kontrole izvravanja drugih obaveza treba kontrolisati da li se:
na gradilitu uredno vodi propisana dokumentacija;
potuje radna i tehnoloka disciplina;
kvalitetno i blagovremeno vode evidencije o radu radnika, maina, utrocima materijala i
poluproizvoda;
blagovremeno, realno i kvalitetno izrauju i dostavljaju propisani izvjetaji i informacije i
da li se izvravaju drugi poslovi.
U domenu primjene propisa treba kontrolisati da li se sprovode:
mjere higijensko-tehnike zatite na radu; zatite od poara i zatite ivotne sredine;

104
nalozi inspekcijskih i ostalih organa;
svi drugi propisi koji se odnose na graenje objekata.
b) Kontrola od strane investitora. Investitor vri kontrolu preko nadzorne slube. Investitor, kao i
izvoa radova, ali sa svog aspekta, vri kontrolu kvaliteta, vremena, trokova i primjene propisa.
U domenu kontrole kvaliteta nadzorni organ kontrolie iste parametre kao i izvoa radova, s tim to u
zajednici sa izvoaem provjerava pojedine elemente koje smatra kao bitne za utvrivanje i ocjenu kvaliteta.
Nadzorni organ redovno prisustvuje uzimanju uzoraka, pregledu radova i instalacija prije zatvaranja i ostalih
aktivnosti oko kontrole. On provjerava da li atesti i certifikati odgovaraju dopremljenom materijalu i opremi i
da li se ispitivanja vre u skladu sa tehnikim propisima. O ovim ispitivanjima zajedno sa predstavnikom
izvoaa radova pravi odgovarajui dokumenat koji obostrano potpisuju. Nadzorni organ e zahtijevati da se
nekvalitetni materijal odveze sa gradilita i da se nekvalitetan rad obustavi. Zbog toga kontrola od strane
nadzornog organa treba da bude stalna i svakodnevna.
U domenu kontrole vremena nadzorni organ kontrolie da li:
izvoa radova blagovremeno i kvalitetno izrauje dinamike planove izvrenja radova i
dopreme resursa;
se radovi izvravaju u skladu sa tim planovima;
izvoa radova izvrava druge obaveze u utvrenim rokovima;
investitor izvrava svoje obaveze u skladu sa ugovorenim rokovima i dr.
U domenu kontrole trokova nadzorni organ kontrolie da li:
se graevinska knjiga vodi tano i uredno;
se privremene situacije izrauju u skladu sa graevinskom knjigom i predraunom radova;
su razlike u cijeni pravilno obraunate;
je situacija umanjena za iznos avansa.
Nadzorni organ kontrolie kalkulacije i predraun za naknadne i nepredviiene radove sa aspekta opisa,
koliina, primijenjenih normativa, cijena i ostalih elemenata za formiranje cijena za radove van predrauna i
predlae slubama investitora da ih prihvate ili koriguju.
U domenu kontrole primjene propisa nadzorni organ kontrolie da li izvoa radova adekvatno
primjenjuje propise o:
higijensko-tehnikim mjerama zatite na radu;
zatiti od poara;
zatiti ivotne sredine i dr.
Nadzorni organ kontrolie i da li investitor adekvatno primjenjuje propise u dijelu koji se odnose na
njegov rad.
c) Kontrola od strane dravnih organa. Dravni organi i organizacije vre kontrolu u skladu sa
zadacima, pravima i odgovornostima koje su propisane u odgovarajuim zakonima i podzakonskim aktima.
Graevinska inspekcija je dravni ili optinski organ koji ima obavezu i pravo da kontrolie investitora,
izvoaa radova i sve druge uesnike u realizaciji investicionog Projekta.
Republika graevinska inspekcija je nadlena za specifine objekte i ujedno je drugostepeni organ za
ostale objekte.
Pored graevinske inspekcije aktivnosti na realizaciji investicionog Projekta, a najee u fazi graenja,
kontroliu: inspekcija rada, sanitarna inspekcija, inspekcija za zatitu ivotne sredine, protivpoarna
inspekcija, vodoprivredna isnpeckija, finansijska inspekcija, rudarska inspekcija i dr.
Investitor i izvoa radova su duni da inspekciji stave na raspolaganje cjelokupnu dokumentaciju i
omogue uvid na gradilite i na ostala mjesta gdje se rade poluproizvodi ili izvravaju drugi poslovi.
Inspekcija o svom radu izrauje izvjetaj i daje naloge za otklanjanje nedostataka i nepravilnosti.
Ukoliko se gradi bez graevinske dozvole, odstupa od tehnike dokumentacije, ugroava okolina ili kre drugi
uslovi, inspektor ima pravo da naredi obustavu radova i ruenje izvrenih radova. Na rjeenje inspektora moe
se uloiti alba.
Graevinski inspektor treba da ispunjava uslove koji su propisani za rukovodioca graenja.
Investitor i izvoa radova treba da od poetka graenja objekta, tj. od poetka vrenja kontrole,
pripremaju elaborat o kontroli kvaliteta koji e biti prezentiran inspekcijskim organima u toku graenja.
Investitor i izvoa radova treba redovno, a najmanje jedanput mjeseno, da vre analizu kontrole i da
donose mjere za poboljanje kvaliteta, ubrzanja radova, smanjenja trokova i adekvatnu primjenu propisa.

105
Ovo e omoguiti da se uspjeno ostvaruju programirani zadaci i obostrano izvrvaju ugovorene obaveze.
Analizu treba vriti na bazi detaljnih informacija rukovodilaca nadzora i graenja, koje moraju biti aktuelne,
tane i nedvosmislene i koje moraju sadravati predlog mjera za eleminisanje eventualnih propusta.
9.4.5 Naplata i isplata izvrenih radova
Obraun vrijednosti izvrenih radova izvoa vri na osnovu izvrenih koliina, jedininih cijena iz predrauna
radova, ili naknadno odobrenih cijena, i na osnovu ostalih prava iz ugovora i ugovorne dokumentacije.
Ako je graenje objekta ugovoreno po sistemu "klju u ruke" onda se obraun vrijednosti izvrenih
radova vri po posebnom prilogu ugovora. Ovaj prilog treba da je koncipiran tako da vrijednost izvrenih
radova odraava realni stepen gotovosti objekta. To se obino radi tako to se za pojedine djelove objekta
izraunava vrijednost pojedine vrste rada i izraava u procentima od ukupne ugovorne vrijednosti (na primjer:
vrijednosti betonskih radova III sprata, druge lamele iznosi 1% od ugovorene vrijednosti, ili vrijednost grube
instalacije IV sprata tree lamele iznosi 0,05% od ugovorene vrijednosti radova). Veoma je vano da se ova
procjena dobro izvri, jer moe doi do obustave radova pa bi mogla biti oteena jedna ugovorna strana ako
je proraun pogreno uraen.
Naplata i isplata izvrenih radova vri se na osnovu privremenih i konane situacije.
Privremene situacije se ispostavljaju jedanput mjeseno u kumulativnom iznosu. Situaciju sastavlja
izvoa na osnovu koliina izvrenih i ovjerenih radova od strane nadzornog organa do kraja mjeseca za koji
se situacija ispostavlja. Situacije se izrauju na posebnom obrascu koji ima: naslovnu stranu sa osnovnim
podacima o objektu, investitoru, izvoau i ugovoru (Slika 8.a) unutranje strane koje sadre opis rada,
koliine izvrenih radova, cijene i ostale podatke (Slika 8.b.) i zadnju stranu koja sadri obraun izvrenih
radova, potpise predstavnika izvoaa, ovjeru nadzornih organa i odobrenje za isplatu (Slika 8.c).
Slika 8. a) Naslov situacije; b) unutranje strane situacije; c) zadnja
strana situacije
Mjesenim situacijama se obraunavaju ugovoreni, naknadni i nepredvieni radovi i razlika u cijeni po
osnovu porasta trokova (klizna skala), to mora biti predvieno ugovorom. Iznos za isplatu situacije mora se
umanjiti za procenat avansa ukoliko je izvoa radova primio avans.
Nadzorni organi i rukovodilac graenja ovjeravaju situaciju i dostavljaju je investitoru na isplatu.
Ukoliko nadzorni organi imaju primjedbe na obraun izvrenih radova moe zatraiti od izvoaa radova da
izvri ispravku, a ako ovaj to odbije onda e on ovjeriti, a investitor isplatiti nesporan iznos situacije. Nadzorni
organ i investitor mogu izvoau radova zadrati izvjestan dio na ime loijeg kvaliteta pojedinih radova ili radi
kanjenja izvrenja radova, ako je to ugovorom predvieno.
NAZIV FIRMEIZVO\ A^ A
Broj
(datumi mjesto)
SITUACIJA
izvr{enihradovau vremenu od____________20__do__________20___godine.
Naziv objekta
[ ifraobjekta
Mjesto gdjeseobjekat gradi
Naziv investitorai mjesto
Naziv izvo| a~aradovai mjesto
Broj ugovorao gra| enju i ugovorenavrijednost:
Ugovor iznos:
AneksI iznos:
AneksII iznos:
AneksIII iznos:
Broj ` iro ra~unaizvo| a~a:
Objekat:
[ ifra: Situacija br.: Strana:
Red.
br.
Poz.
predr.
List
gra| .
knjige
OPISRADA
Jed.
mj.
Koli~ina
Jedin.
cijena
Svega
Obra~un izvr{enih radova
1. Ukupna vrijednost izvr{enih radova din.
2. Odbija seovjereni iznospo prethodnoj
situaciji br. din.
3. Razlika vrijednosti (1)-(2) din.
4. Odbija seavans______% din.
5. Ostaje za isplatu (3)-(4) din.
RUKOVODILAC GRA\ ENJA IZVO\ A^ RADOVA
DIREKTOR
NADZORNI ORGAN RUKOVODILAC NADZORA
Odobrava isplatu
ZA INVESTITORA
Da su radovi poovoj situaci ji zaista kvali tetno izvr{eni, po koli~inama i
vrij ednostima navedenim u situaci ji i da obra~unate koli~ine odgovaraju
propisanom kvalitetu, kao i koli~inama iskazanim u gra| evi nskoj knjizi,
tvrde pod moralnomi materijalnomodgovorno{} u:
Da su radovi poovoj situaci ji zaista kvali tetno izvr{eni, podaci unijeti iz
gra| evinske knjige i da cijene odgovaraju ugovorenim, tvrde i
ovjeravaju:

106
Investitor je duan izvoau radova povratiti ovjerenu situaciju i istu plati u roku kako je to ugovorom
predvieno (obino 8-15 dana od dana prijema situacije). U protivnom, duan je platiti kamatu u skladu sa
ugovorom i zakonskim propisima.
Konana situacija se radi nakon zavretka objekta, obavljenog tehnikog pregleda i dobijanja upotrebne
dozvole. Konana situacija se radi u postupku primopredaje objekta izmeu investitora i izvoaa radova.
Radi se na istom obrascu kao i privremena situacija. Detaljnije o konanoj situaciji bie govora u poglavlju o
primopredaji i konanom obraunu.
9.4.6 Razlike u cijeni (klizna skala)
U situaciji nestabilnog trita uvijek ugovorom o graenju treba predvidjeti mogunost izmjene ugovorne
cijene. Ugovorom i ugovornom dokumentacijom obrauje se metoda, nain i elementi za obraun razlike u
cijeni (klizna skala). U praksi se najee primjenjuju:
analitika,
raslanjenja indeksna i
sumarna indeksna metoda.
Analitika metoda. Po ovoj metodi razlika u cijeni se obraunava za sve elemente analize cijena, za sve
vrste i koliine izvrenih radova u odreenom vremenskom periodu. Ona se zasniva na potpunoj
dokumentacionoj osnovi o cijenama elemenata kalkulacije (cijene materijala, mehanizacije, transporta, bruto
plata, cijene za trokove iz strukture faktora na bruto plate). Dokumentaciona osnova mora biti sastavni dio
ugovora (poetne cijene) i mora se formirati za sve periode za koje se vri obraun razlike u cijeni. Kada se svi
elementi analiza cijena izraunaju, za poetni period i za period obrauna, dobija se razlika koja predstavlja
poveanje trokova graenja.
Imajui u vidu brojnost elemenata analiza cijena, i veliki broj vremenskih perioda u kojima treba vriti
obraun razlika u cijeni, moe se konstatovati da je ova metoda veoma sloena i teka za obraun. Uz ovo u
sluaju ustupanja radova javnim nadmetanjem ili konkursom, uz prethodnu ocjenu podobnosti ponua,
investitoru se ne dostavljaju analize cijena, pa otuda mu nijesu ni dostupni elementi cijena sa kojima je
ponua raspolagao i raunao svoju cijenu. Zbog toga, bez obzira na to to ova metoda najrealnije prikazuje
porast trokova graenja, nije preporuljiva za primjenu.
Raslanjena indeksna metoda. Po ovoj metodi razlika u cijeni obraunava se samo za osnovne
elemente analiza cijena, koji se izraavaju kroz globalnu strukturu ugovorne cijene, koja se prilae uz ugovor
o graenju. Po ovoj metodi, materijale (koji obino ine 50-60% cijene objekta) treba razvrstati na osnovne
vrste, koje imaju najvee uee u cijeni materijala: betonsko eljezo, graa, cement, agregat za beton i asfalt,
opeka, pijesak, bitumen, nafta i ostali materijali.
Po ovoj metodi obraunava se razlika u cijeni na osnovu rasta cijena: materijala (ukupno za sve
pobrojane i sl. materijale), transporta i trokova ivota, a za fiksni dio se ne rauna ta razlika.
Ova metoda je manje realna od analitike metode, jer se ne uzima u obzir period u kojem je ugraivan
materijal, ve se uzima u obzir rast cijena svih materijala u periodu za koji se rauna razlika u cijeni (uzima se
na primjer i rast cijena betonskog eljeza iako u tom periodu nije ugraivano). Inae, dosta je teko utvrivati
indeks porasta trokova po vrstama materijala (i iz toga rast cijene svih materijala), pa je zbog toga dosta
teak i vie puta sporan ovaj obraun.
Trokovi ivota i trokovi transporta uzimaju se na osnovu indeksa rasta u tom periodu.
Sumarna indeksna metoda. Po ovoj metodi obraunava se razlika u cijeni na osnovu rasta cijena
materijala, plata i mehanizacije. Kod ovog obrauna koriste se indeksi rasta prema podacima nadlenog
zavoda za statistiku koji se objavljuju jedanput mjeseno. Za indeks rasta cijena materijala uzima se "materijal
za ugraivanje u graevinarstvu".
Obraun razlike u cijeni vri se na osnovu sledeeg obrasca:

+
4
o
3
o
2
o
1 o n
a
O
O
a +
P
P
a +
M
M
a C = C , gdje je:

C
n
-nova vrijednost izvrenih radova (u vrijeme obrauna razlike u cijeni),
C
o
- vrijednost izvrenih radova u vrijeme obrauna, utvrena na bazi ugovorenih
jedininih cijena,

107
a
1
, a
2
, a
3
, i a
4
, uee (u procentima) materijala, plata, mehanizacije i fiksnog dijela u
cijeni
M
o
- indeks cijene materijala u vrijeme ugovaranja (bazni mjesec),
M - indeks cijene materijala u vrijeme obrauna,
P
o
- indeks plata u vrijeme ugovaranja (bazni mjesec),
P - indeks plata u vrijeme obrauna,
O
o
- indeks cijena mehanizacije u vrijeme ugovaranja (bazni mjesec).
O - indeks cijena mehanizacije u vrijeme obrauna.
Za fiksni dio (a
4
) se obino ne izraunava razlika u cijeni i on se obino kree oko 5% ukupne cijene.
Razlika u cijeni dobija se kao razlika izmeu nove vrijednosti i vrijednost izvrenih radova obraunate
po ugovorenim jedininim cijenama, tj.:

R
c
= C C
n o

Da bi se mogao izvriti obraun po ovoj metodi potrebno je ugovorom utvrditi bazni mjesec, strukturu
ugovorne cijene, tj. definisati parametre a
1
, a
2
, a
3
, i a
4.
Za bazni mjesec obino se uzima mjesec u kome je
podnijeta ponuda investitoru.
Ova metoda je veoma jednostavna za obraun, ali je aproksimativna i veoma globalna, jer ne uzima u
obzir uee pojedinih materijala u strukturi materijala, niti vrijeme ugradnje pojedinih materijala iz te
strukture.
U zadnje vrijeme, zbog znaajne nestabilnosti cijena, sve se vie korisiti modificirana i uproena
sumarna indeksna metoda sa samo dva elementa. Obraun razlike u cijeni po ovoj metodi vri se na osnovu
sledeeg obrasca:

a + a C =
2 1 o
o o
n
T
T
M
M
C , gdje su:

C
n
,C
o
, M i M
o
, kao u prethodnom obrascu,
a
1
- uee materijala (u procentima),
a
2
, - uee trokova ivota (u procentima),
T
o
- indeks trokova ivota u vrijeme ugovaranja (bazni mjesec)
T - indeks trokova ivota u vrijeme obrauna
Razlika u cijeni utvruje se kao i u prethodnom sluaju i ona je:

R
c
= C C
n o

U ovom sluaju treba ugovarati procenat uea u ugovornoj cijeni za materijal (a
1
- obino se uzima
60%), za trokove ivota (a
2
-obino se uzima 40%) i bazni mjesec.
I po FIDIC-u je propisan slian obrazac kao na prethodni, stom razlikom to se u formulu unosi jedan
fiksni iznos koji nije predvien za promjenu cijene tj. kliznu skalu. Po FIDIC-u je predvien sljedei obrazac:
.... + + + +
o
n
o
n
o
n
n
E
E
d
M
M
c
L
L
b a = P , gdje su:

P
n
- koeficijent prilagoavanja koji e se primijeniti na ugovorenu vrijednost rada u periodu
"n";
a - fiksni koeficijent koji je ugovoren i koji ne podlijee prilagoavanju. Ovaj koeficijent se
obino uzima 0,10, to se smatra odgovarajuim;
b, c, d - koeficijenti koji predstavljaju procijenjeni dio elemenata trokova vezanih za
ugovorene radove (radna snaga, materijal, mehanizacija i dr.). Ovi koeficijenti se
ugovaraju, a samim tim i odreuju elementi koji se uzimaju u obraun;
L
n
, M
n
, E
n
... - tekui indeksi trokova ili vaee cijene za period "n";

108
L
o
, M
o
, E
o
... - bazni indeksi trokova ili vaee cijene na datum koji je predvien
ugovorom.
Koeficijenti za ma koji faktor, precizirani u ugovoru i formuli mogu biti izmijenjeni jedino u sluajevima
kada je oigledno da se radi o neadekvatnim, neuravnoteenim i neprimjenljivim.
Nae zakonodavstvo predvia i propisuje norme za promjenu ugovornih cijena kroz Zakon o
obligacionim odnosima. Zakonom je utvreno sljedee:
Ako ugovoromu pogledu izmjene cijene nije predvieno to drugo, izvoa koji je svoju
obavezu ispunio u predvienomroku moe zahtijevati poveanje cijene radova sko su se
u vremenu izmeu zakljuenja ugovora i njegovog ispunjenja poveale cijene elemenata
na osnovu kojih je odreena cijena radova, tako da bi trebalo da ta cijena bude vea za
vie od dva procenta.
U sluaju da izvoa svojomkrivicomnije izveo radove u roku predvienomugovorom,
on moe zahtijevati poveanje cijene radova ako su se u vremenu izmeu zakljuenja
ugovora i dana kada je prema ugovoru trebalo da radovi budu zavreni poveale cijene
elemenata na osnovu kojih je odreena cijena radova, tako da bi trebalo da ona, prema
novimcijenama tih elemenata, bude vea za vie od pet procenata.
U sluajevima iz prethodnih stavova izvoa moe zahtijevati samo razliku u cijeni
radova koja prelazi dva, odnosno pet procenata.
Izvoa se ne moe pozivati na poveanje cijena elemenata na osnovu kojih je odreena
cijena radova, ako je do poveanja dolo nakon njegovog dolaska u docnju. (l.636).
Ako je ugovoreno da se cijena radova nee mijenjati u sluaju da se poslije zakljuenja
ugovora poveaju cijene elemenata na osnovu kojih je ona odreena, izvoa moe i
pored ovakve odredbe ugovora, zahtijevati izmjenu cijene radova ako su se cijene
elemenata poveale u tolikoj mjeri da bi trebalo da cijena radova bude vea za vie od
deset procenata.
Ali, i u ovomsluaju izvoa moe zahtijevati samo razliku u cijeni koja prelazi deset
procenata, osimako je do poveanja cijene elemenata dolo poslije njegovog dolaska u
docnju. (lan 637).
Ako su se u vrijeme izmeu zakljuenja ugovora i ispunjenja obaveze izvoaa cijene
elemenata na osnovu kojih je odreena cijena radova snizile za vie od dva procenta, a
radovi su izvreni u ugovorenomroku, naruilac ima pravo da trai odgovarajue
snienje ugovorene cijene radova iznad tog procenta.
Ako je ugovorena nepromjenljivost cijene radova, a oni su izvreni u ugovorenomroku,
naruilac ima pravo na snienje ugovorene cijene u sluaju da su se cijene elemenata na
osnovu kojih je odreena cijena smanjile za toliko da bi cijena bila nia za vie od deset
procenata, i to za razliku u cijeni preko deset procenata.
U sluaju docnje izvoaa radova naruilac ima pravo na srazmjerno snienje cijene
radova za svako snienje cijene elemenata na osnovu kojih je cijena radova odreena (l.
639).
Uzansama o graenju u pogledu izmjena cijena tj. klizne skale predviene su sljedee odredbe:
Svaki ugovara ima pravo da zahtijeva izmjenu ugovorene cijene u sluaju nastupanja
vanrednih dogaaja koji utiu na visinu cijene.
Vanredni dogaaji su okolnosti koje se u vrijeme zakljuenja ugovora nijesu mogle
predvidjeti, a ije se nastupanje nije moglo izbjei niti njihovo dejstvo otkloniti.
Kao vanredni dogaaji smatraju se naroito:
- mjere utvrene aktima nadlenih organa;
- promjena cijena materijala i usluga treih lica na tritu;
- promjena trokova ivota;
- uslovi za izvoenje radova u zemlji ili vodi, koji nijesu predvieni tehnikom
dokumentacijom. (uzansa 23).
Zbog promjene cijena materijala i usluga treih lica na tritu ugovara moe traiti
izmjenu cijene:
- ako se cijene pojedinih materijala, odnosno usluga promijene za vie od 5% ili;
- ako ukupna promjena cijena svih materijala i usluga iznosi vie od 3%, ili

109
- ako ukupna promjena cijena materijala i usluga mijenja cijenu ugovorenih
radova za vie od 2%. (uzansa 24).
Izmjena ugovorene cijene po osnovu porasta ili smanjenja trokova ivota moe se
zahtijevati ako se trokovi ivota promijene za vie od 5%.
Promjene trokova ivota utvruje se na osnovu podataka nadlenog organa za poslove
statistike.
Obraun razlike u visini cijene vri se tako to se na vrijednsot ukupnih radova izvedenih
na objektu u obraunskomperiodu primjenjuje procenat uea bruto-linih dohodaka i
terenskih dodataka u ukupnomprihodu iz prethodne godine organizacija udruenog rada
(preduzea) iz pojedinih grana u oblasti graevinarstva. Na tako dobijen iznos bruto-
linih dohodaka i terenskih dodataka primjenjuje se procenat porasta, odnosno
smanjenja trokova ivota. Terenski dodaci se ne uzimaju u obzir u sluaju kad se radovi
izvode u mjestu u kojemse nalazi sjedite izvoaa.
Obraunski period iz stava 3. ove uzanse iznosi 6 mjeseci, ako drugaije nije
dogovoreno. (uzansa 25).
Ako su ispunjeni uslovi za izmjenu ugovorene cijene zbog promijenjenih okolnosti,
razlika u cijeni obuhvata iznos koji prelazi procente iz uzansi 24 i 25 i polovinu iznosa
koji je u okviru tih procenata. (uzansa 26).
Ugovara ne moe zahtijevati izmjenu cijene zbog promijenjenih okolnosti koje su
nastupile po isteku roka odreenog za ispunjenje njegove obaveze, osimako je za docnju
kriva druga ugovorna strana.
Izuzetno od stava 1. ove uzanse, izmjena ugovorene cijene moe se zhtijevati ako su
u pitanju promijenjene okolnosti koje bi nastupile i da je ugovorena obaveza ispunjena u
predvienomroku. (uzansa 27).
Ako je ugovoreno da se cijena ne mijenja zbog nastupanja promijenjenih okolnosti,
izmjena ugovorene cijene se moe zahtijevati ako se cijena zbog promijenjenih okolnosti
povea ili smanji za vie od 10%.
U sluaju iz stava 1. ove uzanse moe se zahtijevati samo razlika u cijeni koja prelazi
10%. (uzansa 28).
Odredba u ugovoru "klju u ruke" i slini izrazi znae da ugovorena cijena obuhvata i
vrijednost svih nepredvienih radova i vikova radova i da je iskljuen uticaj manjkova
radova na ugovorenu cijenu.
Odredba "klju u ruke" ne iskljuuje izmjenu ugovorene cijene zbog nastupanja
promijenjenih okolnosti i plaanja naknadnih radova. (uzansa 34).
Treba naglasiti da uzanse nijesu obavezne ukoliko se to u ugovoru o graenju ne predvidi. Zbog toga se
preporuuje da se ugovorom o graenju iskljui ili predvidi vanost uzansi o graenju.
Mnogi autori su se detaljnije bavili problamatikom obrauna klizne skale meu kojima se istiu
publikacije [(6)] i [(64)].
U radu pod [(64)] Slavi obrauje: opti pristup, metode primjene i obraun klizne skale u razliitim
poslovnim situacijama, te obraun izmeu uesnika u izgradnji objekata i obraun klizne skale za radove u
inostranstvu. Na kraju daje prikaz modela obrauna na konkretnom objektu.
U radu pod [(6)] autori irovi, Lukovi i Jovovi detaljno obrauju "vrednovanje i revalorizaciju
investicionih ulaganja u graevinarstvu", obuhvatajui: uvodni pristup, formiranje cijena, metode valorizacije,
regulativu, procjenu-vrednovanje uloenih sredstava u odreenom vremenskom periodu i zakljuna
razmatranja. Interesantno je da autori proiruju ranije najee primjenjivane metode i obrauju metode
putem: primjene mjesenih stopa rasta cijena; obrauna putem deviznog kursa; kamatnog rauna; skokovite
promjene cijena; promjene cijena u proizvoljnim periodima sa ili bez linearne ili eksponencijalne interpolacije
unutar perioda; sloene metode i sl. U radu su dati neki primjenjivani i u praksi provjereni obrasci pojedinih
znaajnih investitora (Zavod za izgradnju Beograda, vojska i dr.) kao i primjeri kretanja indeksa i
koeficijenata za period od 1995. do 2001.godine.
Bez obriza na metodu primjene i vrstu obrasca koji se primjenuje za investitora i izvoaa je korisno da
se ugovorom predvidi pravo strana i nain obrauna klizne skale. U sluaju da investitor putem ugovorene
dokumentacije (tendera) ne predvidi ovu mogunost ponuai e uveati sraunatu cijenu za prognozirani rast

110
trokova tj. cijena kalkulativnih elemenata. U vremenu nestabilne privredne situacije nesigurne su sve
prognoze.
Tako ako ponua potcijeni rast trokova brzo e, kao izvoa, upasti u gubitke i dovesti u pitanje
realizaciju Projekta, pa tako sebi i investitoru nanijeti neprocjenjivu tetu. Takoe ako ponua precijeni rast
trokova on e biti nepodoban za investitora i izgubiti posao. Ako svi ponuai precijene rast trokova onda e
investitor izgubiti znaajna sredstva.
U svakom sluaju rizik je na strani investitora i izvoaa zato je najbolje predvidjeti mogunost
promjene cijena kliznu skalu, jer je to najmanji rizik za ugovorne strane a najbolje rjeenje za sigurnost
Na kraju treba naglasiti da izvoa radova nema pravo na razliku u cijeni za iznos primljenog avansa,
niti na vrijednost izvrenih radova po isteku roka u kome su ti radovi morali biti izvreni, izuzev u sluaju ako
je za to zakanjenje kriv investitor (kanjenje u davanju avansa, tehnike dokumentacije i drugih obaveza
investitora).
Razlike u cijeni najbolje je raunati svakog mjeseca, s tim to se uvijek obraunava kumulativno (kao i
situacije). Obzirom da se indeksi rasta cijena zvanino dobijaju sa jednim mjesecom zakanjenja kumulativni
obraun omoguava da se obraun iz prolog mjeseca uvijek usaglasi sa zvaninim podacima.
Do sada je najee bilo govora samo o rastu cijena, to je u dosadanjoj preksi bio najei sluaj.
Meutim, moe se desiti i pad cijena u kom sluaju bi investitor mogao da umanji ugovorenu cijenu, ako je to
ugovorom o graenju predvieno.
9.4.7 Rjeavanje sporova
Ukoliko tokom izvrenja ugovora doe do kakvog nesporazuma ili spora izmeu investitora i izvoaa radova,
oni e nastojati da taj nesporazum ili spor rijee sporazumno, putem arbitrae a u krajnoj mjeri i putem
nadlenog privrednog suda. Sporovi mogu biti razne prirode i obima ukljuujui i sporove koji bi mogli
dovesti do raskida ugovora o graenju. Najcjelishodnije je da se nesporazumi i sporovi rjeavaju sporazumno.
Uz to ovakvo rjeavanje sporova je najekonominije, najmanje utie na proces rada i stvara meusobno
povjerenje ugovornih strana. U procesu sporazumijevanja treba koristiti usluge poslovnih partnera sa
namjerom da se nesporazum ili spor rijee van institucionalnih okvira.
Ukoliko investitor i izvoa radova ne mogu nesporazum ili spor da rijee na ovaj nain treba da koriste
prvi institucionalni oblik rjeavanja spora, a to je putem arbitrae, tj. arbitrane komisije. Arbitrani spor se
pokree na zahtjev jedne od ugovornih strana. Arbitrana komisija se sastoji od neparnog broja lanova, iji
broj zavisi od karaktera i obima spora. U arbitranu komisiju investitor i izvoa radova imenuju po jednak
broj lanova. Ovi lanovi arbitrane komisije biraju predsjednika, koji ne moe biti u radnom ili poslovnom
odnosu ni kod investitora ni kod izvoaa radova. Ukoliko predstavnici investitora i izvoaa radova ne
uspiju, u ugovornom roku, da izaberu predsjednika njega e imenovati Predsjednik privredne komore.
Investitor i izvoa radova su duni, da komisiji prue potrebne podatke i objanjenja, kao i da joj
omogue uvid u raspoloivu dokumentaciju i radove na objektu.
Arbitranu komisiju saziva i sa njom rukovodi predsjednik. Ona treba da u dogovorenom roku donese
odluku. Odluka se donosi veinom glasova lanova komisije. Arbitrana komisija svojom odlukom, ostavlja
primjeran rok nezadovoljnoj strani da eventualno pokrene sudski spor. Ukoliko u ostavljenom roku ni jedna od
ugovorenih strana ne pokrene sudski spor, odluka arbitrane komisije postaje konana i obavezujua za obje
strane.
Trokovi arbitrane komisije padaju na stranu koja je pokrenula spor, koja ima pravo da dio nastalih
trokova naplati od druge ugovorne strane, u procentu u kojem je spor rijeen na njenu tetu. Odluku o visini
trokova kao i odluku o tome ko e iste snositi donosi arbitrana komisija.
Sporove po odlukama arbitrane komisije donosi nadleni privredni sud. Privredni sud radi u skladu sa
propisima, koristei usluge sudskih vjetaka odgovarajue struke i/ili odreenih specijalizovanih preduzea i
organizacija.
Privredni sudovi rjeavaju sporove i u situaciji kada investitor i/ili izvoa radova postane nesposoban
da plati dugove, ili mu bude saopteno da je protiv njega ili on sam podnio zahtjev da se oglasi nesposobnim
za plaanje, ili ue u steaj, ili ukoliko prenese ugovor prije nego je dobio pismenu saglasnost od druge strane,
ili ukoliko jedna od strana utvrdi da je druga postala nesposobna.

111
Prema najnovijem izdanju FIDIC-a sporovi se kod meunarodnih ugovora rjeavaju na neto drugaiji
nain. Naime sporove rjeava:
odbor za rjeavanje sporova, kao prvostepeni organ;
na prijateljski nain;
meunarodna arbitraa, kao konaan organ.
Odbor za rjeavanje sporova (prema doslovnom prevodu FIDIC-a "Odbor za presuivanje sporova")
imenuje se u ugovoru o graenju. Ako to nije uraeno onda se mora imenovati u roku od 28 dana od dana
nastanka prvog spora.
Odbor sainjava jedan ili tri lana. Ako je jedan lan onda ga ugovorne strane sporazumno imenuju.
Ako Odbor sainjava tri lana onda po jednog lana imenuju ugovorne strane, uz saglasnost druge strane, a
treeg lana sporazumno. Trei lan je ujedno i predsjedavajui.
Ukoliko se ugovorne strane ne sporazumiju oko imenovanja lana ili lanova odbora to e uraditi osoba
ili organ imenovan u ugovoru.
Odbor za rjeavanje sporova e:
priznavati uslove koji su propisani od strane FIDIC-a;
zahtijevati od svakog lana odbora da bude nezavizan od ugovornih strana, i da takav
ostane kroz itav period za koji je postavljen;
obuhvatiti obaveze koje su ugovorne strane preuzele, da lanovi odbora ni u kom sluaju
nee biti odgovorni za raskid obaveza ili ugovora koji su proistekli iz njihovog postavljenja
i da e ugovorne strane obetetiti lanove odbora spram takvih zahtjeva.
Trokove rada odbora i specijalista od kojih odbor bude traio pomo snosie ugovorne strane, uz
prethodni dogovor svakog lana sa ugovornim stranama. Ugovorne strane snose po pola trokova.
Kada nastupi spor ugovorna strana e odboru staviti na raspolaganje sve informacije i omoguiti mu
pristup gradilitu. Odbor e, djelujui kao ekspertni tim (a ne kao arbitar) najkasnije u roku od 56 dana dati
obavjetenje ugovornim stranama o svojoj odluci. Uz obavjetenje e dati i odgovarajue razloge zbog kojih je
tako odlueno.
Bez obzira na sadraj odluke izvoa mora nastaviti sa radovima a naruilac (investitor) odluku odbora
sprovesti ukoliko se ista nee revidovati u prijateljskom rjeavanju ili u arbitrai.
Ukoliko neka od ugovornih strana nije zadovoljna odlukom odbora, ili ukoliko odbor nije donio odluku u
roku od 56 dana, ima pravo obavijestiti drugu stranu o svom nezadovoljstvu i obrazloiti ga, najdalje u roku
od 28 dana od dana dobijanja odluke odbora ili isteka roka od 56 dana. Ako ni jedna od ugovornih strana ne
izrazi nezadovoljstvo na opisani nain odluka odbora za rjeavanje spora postaje konana i obavezujua za
naruioca (investitora) i izvoaa.
Prijateljsko rjeavanje e se koristiti u situaciji kada je jedna ili druga strana izrazila nezadovoljstvo,
bilo odlukom ili zbog nedonoenja odluke od strane odbora. U svakom sluaju ovaj metod rjeavanja spora
mora se primijeniti prije zapoinjanja rada arbitrae.
Meunaodna arbitraa e odluivati o sporu ukoliko spor nije rijeen putem odbora za rjeavanje spora
ili prijateljskog rjeavanja. Arbitraa moe da otpone najranije u roku do 56 dana od dana kada je
obavejtenje o nezadovoljstvu odlukom odbora dato, ak i ako nije uinjen pokuaj za prijateljsko rjeavanje.
Arbitrana pravila
2
, u okviru kojih e se voditi arbitraa; institucija koja treba da odredi arbitre ili
arbitra i da primijeni arbitrana pravila; broj arbitara; jezik i mjesto takve arbitrae mora biti definisano
tenderom. Arbitar ili arbitri e imati pravo da pregledaju i reviduju bilo koju odluku odbora za rjeavanje
spora.
Ugovorne strane imaju pravo i obavezu da arbitrai prue materijalne dokaze i argumentaciju za to
realnije odluivanje.
Odluka meunarodne arbitrae bie konana, pa ugovorne strane moraju po njoj postupiti.
9.4.8 Dokumentacija na objektu
Poetak graenja je uslovljen postojanjem odreene dokumentacije. Tokom graenja se vodi odgovarajua
dokumentacija, a na kraju zavretka objekta izrauje se dokumentacija kojom se oznaava kraj graenja.
Dokumentaciju obezbjeuje investitor, a tokom graenja vode izvoa radova i investitor, svaki u svom

2
Najee su u ugvorima o izgradnji (graenju) ukljuena pravila Meunarodne trgovake komore (ICC)

112
domenu i za svoje potrebe. Voenje odgovarajue dokumentacije propisano je zakonskim propisima,
podzakonskim aktima i ugovorom o graenju.
9.4.8.1 Dokumentacija potrebna za poetak graenja
Za poetak radova potrebna je sljedea dokumentacija:
Tehnika dokumentacija, koju obezbjeuje investitor i predaje izvoau radova, ukoliko ugovorom
o graenju nije drugaije predvieno. Uz ovu dokumentaciju treba da je izvjetaj o izvrenoj
tehnikoj kontroli u skladu sa propisima. Izvoa radova je duan da ovu dokumentaciju koristi za
izvrenje radova, obraun izvrenih koliina i za izradu projekta izvedenog objekta.Ovu
dokumentaciju posjeduje i investitor koja mu slui za kontrolu. Dokumentaciju koju koristi u toku
graenja, izvoa radova je duan da preda investitoru poslije zavretka objekta.
Graevinska dozvola, koju obezbjeuje investitor, a slui kao dokaz da je graenje odobreno i uva
se kod investitora, a kopija kod izvoaa radova.
Rjeenje o postavljanju nadzornih organa, koje se uva kod investitora i izvoaa radova.
Rjeenje o postavljanju rukovodioca graenja, koje se uva kod izvoaa radova i investitora.
Dokaz o obezbjeenju finansijskih sredstava,(ako je propisima i/ili ugovorom o graenju
predvieno) koji obezbjeuje investitor, a uva se kod investitora i izvoaa radova.
Ugovor o graenju, aneksi ugovora, ugovorna dokumenta zajedno sa predraunom radova, koje
koristi izvoa radova i investitor u cilju izvravanja i kontrole radova i drugih obaveza.
Saglasnosti nadlenih organa i organizacija na tehniku dokumentaciju, koje obezbjeuje investitor,
a kojima se dokazuje da se graenje vri u skladu sa zakonskim propisima, koje se uvaju kod
Rjeenje o lokaciji sa urbanistiko-tehnikim uslovima koje obezbjeuje investitor, a kojim se
dokazuje da se objekat gradi u skladu sa prostornim i urbanistikim uslovima, a uva se kod
Dokaz o pravu svojine, odnosno pravu korienja zemljita, koji obezbjeuje investitor, a koji se
uva kod investitora i izvoaa radova. Investitor pored dokaza uva i elaborat o eksproprijaciji sa
svim rjeenjima i spisima.
Protokol o obiljeavanju urbanistike parcele, regulacione i graevinske linije i visinskih taaka
koji je uraen u toku predaje gradilita izvoau od strane investitora (vidi 9.4.9.6)
I zvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja kojeg izrauje izvoa radova, a investitor
daje saglasnost na njega.
Tehno-ekonomski elaborat kojeg izrauje izvoa radova, a investitor daje saglasnost na njega i on
poredstavlja izvoaev interni akt.
Elaborat o ureenju gradilita kojeg izrauje izvoa radova, i dostavlja ga nadlenom organu
zajedno sa prijavom o poetku radova.
Elaborat o zatiti od poara kojeg izrauje izvoa radova i pribavlja miljenje Ministarstva
unutranjih poslova.
9.4.8.2 Dokumentacija koja se vodi tokom graenja
Tokom graenja se vodi sljedea dokumentacija:
Mjeseni operativni plan koji predstavlja izvod iz izvoakog projekta organizacije i tehnologije
graenja (vidi 9.4.9.2).
Graevinski dnevnik, kao osnovni dokument u kojem su sadrani svi relevantni podaci koji
pokazuju tok graenja (vidi 9.4.9.3).
Graevinska knjiga, kao osnovni finansijski dokument i dokument za izradu projekta izvedenog
objekta (vidi 9.4.9.4).
Knjiga inspekcija, koja slui za upisivanje nalaza, predloga, sugestija i zahtjeva nadlenih
inspekcijskih organa (prvenstveno graevinske inspekcije). Inspekcijska knjiga treba da se nalazi
kod izvoaa radova, jer je on najee podloan inspekcijskoj kontroli.
Situacije, kao novani dokument, koje slue za obraun, naplatu i isplatu izvrenih radova, izrauje
izvoa radova a ovjerava investitor, i uvaju se kod izvoaa i kod investitora (vidi 9.4.5).

113
Situacije podizvoaa slue za obraun, naplatu i isplatu radova koje je izvrio kooperant. One se
rade na isti nain i po istom principu kao situacije za investitora, samo to ovdje ulogu investitora
ima izvoa, a ulogu izvoaa radova podizvoa. Ove situacije izrauje podizvoa, na osnovu
graevinske knjige koju on vodi, a ovjerava je izvoa. Situacije uvaju izvoa radova i
podizvoa za svoje potrebe.
Prepiska koja se vodi unutar preduzea (izvoaa radova i/ili investitora, podizvoaa i drugih), u
odnosu na: investitora, podizvoaa, ostale uesnike u graenju, isporuioce resursa, organe vlasti,
razne organizacije i ostale subjekte iz blieg i ireg okruenja. (vidi 9.4.9.27).
Evidencija o tehnikoj dokumentaciji, koja se vodi u cilju raspolaganja sa podacima o prijemu,
kretanju, zaduenju, izmjenama i dopunama i drugim relevantnim podacima. Svako preduzee treba
da ima sistem ove evidencije i da pri tome koristi raunarsku tehniku. Evidenciju vodi investitor i
izvoa radova svaki u svom domenu (vidi 9.4.9.22).
Katastar podzemnih instalacija koji je veoma znaajan za fazu izgradnje objekta a jo vaniji za
fazu eksploatacije, rekonstrukcije, proirenja ili sanacije objekta zbog dotrajalosti ili poslije
odreenih havarija, katastrofa ili drugih razaranja. Katastar vode geodetski strunjaci uz pomo
graevinskih strunjaka. U njegovoj izradi uestvuju strunjaci investitora i izvoaa radova. On se
vodi od poetka graenja. Treba obezbijediti da se niti jedna instalacija ne zatvori prije provjere i
snimanja. Nakon zavretka graenja katastar se predaje investitoru.
Protokoli o dokazu kvaliteta i skrivenim radovima kojim se dokazuje da su ovi radovi izvedeni u
skladu sa tehnikom dokumentacijom a ujedno slue i za obraun izvrenih radova. Obino se vode
protokoli o: kontroli temeljnih jama; kontroli temelja; kategorizaciji iskopa; kontroli ankera i
obiljeavanju osovina stubova; kontroli elinih stubova; kontroli kranskih staza, kontroli kranskih
ina; kontroli gotovosti temelja noseih i potpornih konstrukcija za poetak montanih radova i
kontroli pravca i nivelete podzemnih instalacija (vodovoda, kanalizacije, mainskih vodova, elektro
vodova i drugih) o kojima e u nastavku biti vie rijei. Pored ovih vode se i drugi protokoli o:
kontroli skele, oplate, armature, kontroli grubih instalacija, kontroli instalacija vodovoda i grijanja
na pritisak, kontroli uzemljenja kod elektro instalacija, kontroli na hladne probe i dr. Kontrolu vre i
protokol izrauju zajedno predstavnici investitora i izvoaa radova i svaki zadrava po jedan
primjerak. Ako odreene poslove izvrava podizvoa i njegov predstavnik uestvuje u kontroli
radova i izradi protokola i dobija jedan primjerak za svoju upotrebu.
I zvjetaji komisija kojim se konstatuju odreene injenice, daju predlozi, sugestije ili nalozi i
rjeavaju odreena pitanja. Zapisnik izrauju komisije koje su formirane sa ciljem izvravanja
nekog zadataka. U radu komisije kao lanovi ili kao davaoci potrebnih objanjenja uestvuju
predstavnici investitora i izvoaa radova. Komisije se formiraju u cilju: rjeavanja sporova,
procjene teta, procjene pojedinih vrijednosti, povremenih pregleda radova, internih pregleda,
primopredaje i konanog obrauna i dr. Zapisnike uvaju investitor, izvoa radova i organ ili
organizacija koja je formirala komisiju.
Zabiljeke sa sastanka u koje se upisuju dogovori sa raznih sastanaka koji su odrani na objektu ili
van njega a tiu se izvravanja radova i drugih meusobnih obaveza.
Atesti o ispitivanju materijala, poluproizvoda, konstrukcija i instalacija kojim se dokazuje kvalitet
izvedenih radova i objekta. Ateste pribavlja izvoa radova, upoznaje nadzorne organe i uva ih
radi inspekcijskog i tehnikog pregleda, tj. radi dokaza kvaliteta.
Elaborat o kontroli kvaliteta izrauju investitor i izvoa radova za potrebe komisije za tehniki
pregled. On se izrauje na bazi atesta, protokola i dr.. U njemu se sistematizuju na pregledan nain
svi rezultati, ime se olakava rad inspekcijskih organa i komisije za tehniki pregled.
I zvjetaji i informacijekoje izrauju investitor i izvoa radova, svaki u svom domenu, za potrebe
preduzea, okruenja ili nadlenih organa. Obino se izrauju izvjetaji koji su propisani pojedinim
propisima (npr. statistiki), aktima o organizaciji investitora i izvoaa radova ili po zahtjevu
nadlenih organa i organizacija. Najee se rade: statistiki izvjetaji; izvjetaji o kvalitetu,
trokovima i rokovima izvravanja pojednih radova; informacije o poslovanju investitora i izvoaa
radova; informacije o obezbjeenju i utroku sredstava i dr.
Evidencija o radu i zaradi zaposlenih (radni nalozi) koje radi izvoa radova za potrebe isplata
plata zaposlenih. Radni nalog treba da sadri: opis rada koji je izvren; koliinu, cijenu i vrijednost

114
izvrenog rada;normativ rada;evidenciju o provedenom vremenu radnika na radu i o prekidima rada
(elementarne nepogode ili organizovani prekidi) i o odsustvima radnika (godinji odmor, dravni
praznik, plaeno odsustvo, neplaeno odsustvo, struno osposobljavanje i usavravanje, bolovanje,
neopravdani i opravdani izostanci i dr.; o nonom radu, o radu za vrijeme nedeljnih i dravnih
praznika i dr.; zarade radnika ukupno za cijelu brigadu i pojedinino za svakog radnika. Koliina
izvrenog rada treba da je u saglasnosti sa koliinom, dotine vrste rada, iz graevinske knjige.
Radni nalozi se rade jedanput mjeseno na kraju mjeseca i sadre navedene podatke za taj mjesec.
Obraun plata sa svim doprinosima, porezima i drugim obavezama radi se u direkciji izvoaa
radova ili na nivou gradilita to zavisi od unutranje organizacije izvoaa radova.
Evidencija o radu mehanizacije radi se u cilju praenja rada, uinka i trokova maina.
Evidencijom, za svaku mainu treba obuhvatiti: ostvarenje uinka; vrijeme rada i vrijeme prekida
rada po svim osnovama kao za radnike (posebno po osnovama organizacionih propusta); potronji
goriva, maziva i rezervnih djelova; podatke o jednokratnim trokovima i dr. Evidenciju vodi sluba
izvoaa radova koja je zaduena za rad mehanizacije a ovjerava je rukovodilac radova.
Evidencija o materijalu je potrebna radi uvida u prijem, potronju i skladitenje materijala. U
trokovima izgradnje graevinskog objekta materijal uestvuje sa preko 50% pa mu zbog toga treba
posvetiti posebnu panju. U tom cilju materijal treba zatititi od unitenja, rasturanja i otuivanja.
Treba uspostaviti adekvatnu evidenciju i kontrolu materijala i stalno uporeivati utroke materijala
sa normativima. Posebno treba evidentirati materijal koji se po ugovoru izdaje podizvoaima da ne
doe do zloupotrebe istog. Izvjetaje o prijemu, utroku i zalihama materijala izrauje izvoa
radova i dostavlja nadlenim slubama preduzea.
Zahtjevi izvoaa radova koji se odnose na angaovanje podizvoaa, na naknadne i nepredviene
radove, provjeru analiza cijena, razliku u cijeni, produenje roka i dr.
Ostala dokumentacija koja se vodi u skladu sa normativnim aktima preduzea i zakonskim
propisima je preteno finansijskog, pravnog i administrativnog karaktera. U ostalu dokumentaciju
spadaju i: djelovodni protokoli, dostavne knjige, knjige naloga za rad, knjige telefaksa, knjiga
prijema i otpreme pote, situacija i dr.
Pored pobrojane dokumentacije koja je neophodna za poetak izgradnje i koja se vodi tokom izgradnje,
gradilite (investitor i izvoa radova) mora raspolagati i sa sledeom dokumentacijom:
propisima, normativima i standardima koji su neophodni za normalan rad,
pravilnicima, uputstvima i drugim organizacionim aktima preduzea koja su gradilitu
neophodna,
prospektima materijala, poluproizvoda, mehanizacije i postrojenja koja rade na gradilitu.
O urednom i blagovremenom voenju i uvanju dokumentacije staraju se rukovodilac graenja i
rukovodilac nadzora. Investitor i izvoa radova uvaju svu znaajnu dokumentaciju trajno, a ostalu do isteka
poslednjeg garantnog roka (min 10 godina).
9.4.9 Nain voenja dokumentacije
Zbog znaaja pojedine dokumentacije koja se vodi tokom graenja objekta, a kojom se dokazuje kontinuitet
izvoenja radova, uslovi pod kojima su izvoeni, kvalitet, vrijednost i dr. , u daljem e biti rijei o nainu
njihovog voenja.
9.4.9.1 Tehno-ekonomski elaborat
Tehno-ekonomski elaborat je tehniko-finansijski dokument kojim se planiraju trokovi za pojedine aktivnosti i
ukupno za objekat.
Ovaj elaborat izrauje izvoa radova za svoje potrebe i na neki nain predstavlja poslovnu tajnu
izvoaa radova, jer sadri znaajne ekonomske pokazatelje.
Tehno-ekonomski elaborat se izrauje za svaki objekat bez obzira na veliinu i vrijednost. On se
izrauje odmah nakon potpisivanja ugovora o graenju kako bi se mogli utvrditi i rasporediti planirani
trokovi po nosiocima pojedinih aktivnosti.
Tehno-ekonomski elaborat sadri sljedea poglavlja:
uvodne napomene;
pregled ukupnog obima radova po njihovim nosiocima (preduzee, podizvoai i sl.);

115
predraun radova po izvriocima (prema prethodnoj alineji);
pregled ugovorenih obaveza (ukupna vrijednost, rokovi, nain isplata, obaveze investitora,
obaveze izvoaa radova, penali, premije i dr.);
cjenovnik (plate za izvrenje pojedinih vrsta radova);
naini i trokovi smjetaja, ishrane i prevoza radnika;
trokovi pripremnih radova;
plate i materijalni trokovi organizacije i rukovoenja graenjem;
trokovi plata, materijala, mehanizacije i transportnih sredstava za neposredno izvravanje
radova;
plan ukupnih trokova (osnovni, pogonski i pomoni materijali; pripremni radovi; usluge;
amortizacija; ishrana, smjetaj i prevoz radnika; materijalni trokovi reije i uprave; ostali
neproizvodni trokovi - reklame, propaganda, reprezentacija, putni trokovi i dr.; sopstvene
usluge - pogoni; ostali trokovi poslovanja - zakonske i ugovorene obaveze, penali, via
sila, oteta treim licima i dr.; plate u neposrednoj proizvodnji, reiji; posredna primanja -
prekidi u radu, odsustvovanja, bolovanja, minuli rad, doprinosi; porezi i svi drugi trokovi
koji se oekuju;
plan potreba finansijskih sredstava;
predlog mjera za realizaciju tehno-ekonomskog elaborata.
Ukoliko je ugovorom sa investitorom obuhvaeno vie objekata onda se tehno-ekonomski elaborat radi
kao jedinstven za sve objekte. Znai, tehno-ekonomski elaborat prati jedan ugovor.
Tokom graenja treba da se prati ostvarivanje pretpostavki iz tehno-ekonomskog elaborata i vre
njegove izmjene i dopune u vezi sa tim. Ukoliko su ostvarivanja pozitivna treba oekivati dobit, a ukoliko su
negativna gubitak. Da bi izbjegli gubitak treba preduzimati adekvatne mjere kako bi se trokovi sveli na
planirane parametre.
Tehno-ekonomski elaborat radi i prati njegovo ostvarivanje tim strunjaka. Na izradi elaborata treba da
su ukljueni specijalisti iz tehnikog i finansijskog sektora. U timu obavezno treba da je ukljuen rukovodilac
graenja i rukovodioci proizvodnih pogona.
9.4.9.2 Mjeseni operativni plan
Mjeseni operativni plan je izvod iz izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja objekta, radilita,
gradilita i preduzea, kojim se, za konkretni mjesec, razrauju zadaci i utvruju potrebe za njihovu
realizaciju.
Tokom realizacije, zbog raznih nepredvidljivih tekoa (u graevinarstvu je teko sve unaprijed
predvidjeti), dolazi do odstupanja od nekih (a ponekad i od mnogih) postavki iz izvoakog projekta
organizacije i tehnologije graenja. Sva ta odstupanja se ispravljaju, dorauju i dopunjuju mjesenim
operativnim planovima. Pri tome je vano napomenuti da oni moraju biti usmjereni i koncipirani ka postizanju
cilja iz izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja. Znai, ako smo u jednom mjesecu u
zakanjenju, narednim mjesenim operativnim planom moramo predvidjeti da se to zakanjenje eliminie
(poveanjem kapaciteta, uvoenjem vie smjena i sl.). To e nam omoguiti da stalno odravamo ugovoreni
rok i da ispunjavamo ugovorene obaveze u odnosu na investitora. Iz ovoga proizilazi da je mjeseni operativni
plan regulator izvravanja svih zadataka predvienih izvoakim projektom organizacije i tehnologije
graenja.
Mjeseni operativni planovi izrauju se za objekat, radilite i gradilite, tj. za sve objekte koji su
predvieni ugovorom o graenju. Sadraji ovih projekata su razliiti.
Mjeseni operativni plan za objekat sadri:
izvjetaj o izvrenju operativnog plana za protekli mjesec i period;
dinamiki plan izvrenja radova (sa finansijskim pokazateljima);
dinamiki plan radne snage (po zanimanjima);
dinamiki plan materijala i poluproizvoda;
dinamiki plan mehanizacije;
dinamiki plan transportnih sredstava;
mjere za ostvarivanje plana.
Mjeseni operativni planovi za radilite i gradilite rade se posebno i sadre:

116
izvjetaj o izvrenju operativnog plana za protekli mjesec i period;
finansijski plan realizacije;
dinamiki plan radne snage (po zanimanjima);
dinamiki plan materijala i poluproizvoda;
dinamiki plan mehanizacije;
dinamiki plan transportnih sredstava;
mjere za ostvarenje plana.
Mjesene operativne planove za objekte, radilita i gradilita izrauje rukovodstvo gradilita, koje je
najvii oblik organizovanja, uz saradnju sa nadzornom slubom investitora. Rukovodilac izrade plana mora
uspostaviti kontakt sa svim pogonima u cilju izrade realnih planova.
9.4.9.3 Graevinski dnevnik
Graevinski dnevnik je veoma vaan i nezamjenljiv dokument na osnovu kojeg se moe utvrditi: tok, nain i
kontinuitet graenja objekta; vrsta, broj i kapacitet maina koje su upotrebljavane za izvrenje radova; broj,
kvalifikaciona struktura i zanimanja radnika i strunjaka; uslovi pod kojima su izvravani pojedini radovi i sl.
Postoji zakonska obaveza da se tokom graenja objekta vodi graevinski dnevnik.
Graevinski dnevnik se vodi posebno za svaki objekat za koji postoji tehnika dokumentacija i za koji je
izdata graevinska dozvola, bez obzira da li je ugovor o graenju zakljuen sa investitorom samo za taj ili vie
objekata. Graevinski dnevnik se vodi i za objekat koji se gradi za trite.
Graevinski dnevnik se vodi svakodnevno od dana uvoenja izvoaa radova u posao pa do dana
predaje objekta investitoru. Dnevnik vodi izvoa radova, a ovjerava ga i upisuje eventualne napomene,
konstatacije i naloge nadzorni organ.
Graevinski dnevnik je posebna knjiga koja ima tri karakteristine strane: naslovnu stranu za dnevnik,
stranu za upis podataka za dan i stranu (ili strane) za opis rada, zahtjeve, primjedbe i naloge za taj dan.
U naslovnu stranu graevinskog dnevnika upisuju se podaci o: objektu i mjestu graenja, grani
djelatnosti, investitoru, izvoau, odobrenju za graenje, ugovoru o graenju, rjeenju o formiranju gradilita,
rukovodiocu graenja, rukovodiocu nadzora, datumu uvoenja izvoaa radova u posao i ugovornom roku
zavretka objekta. Na kraju ovaj list treba da potpiu u ime izvoaa radova i investitora njihovi ovlaeni
organi (Slika 9.).
U stranu za dan upisuju se podaci o: izvoau, investitoru, objektu, danu, smjenama, vremenskim
prilikama, osoblju i radnicima izvoaa radova, pogonima i mehanizaciji koja je angaovana tog dana (Slika
10.).
U stranu za opis rada, zahtjeve i naloga izvoa radova upisuje predmet rada za taj dan i eventualne
zahtjeve investitoru, a investitor eventualne primjedbe i naloge izvoau radova. Na kraju ovu stranu
svakodnevno potpisuju ovlaeni predstavnici investitora i izvoaa radova (Slika 11.)
Na ovoj strani upisuju se detaljni podaci o:
uvoenju izvoaa radova u posao (predaja: dokumentacije, zemljita, regulacione linije,
visinske take, graevinske dozvole i dr.);
dokumentaciji o izvoenju pripremnih radova, montai postrojenja , mehanizaciji i sl.;

117
[ IFRA GRA\ EVINSKI DNEVNIK br.
OP[TI PODACI
1. Nazi v obj ekta
2. Mjesto i zgradnje
3. Investitor
4. Izvo| a~radova
5. Projektant
6. Gra| evinska dozvola
( broj i organ koj i ga j e izdao)
7. Ugovor o gra| enju
8. Re{enje i zvo| a~a o formiranj u gradi li {tra br. datum
9. Rrukovodi lac gra| enj a
(ime, prezi me, stru~na sprema i
broj re{enja o postavlj anj u)
10. Rukovodi lac nadzora
(i me, prezime, stru~na spremai
broj re{enja o postavlj anj u)
11. Datum uvo| enja izvo| a~a radova u posao:
- predaj a gradi li {ta
- predaj a tehni~ke dokumentaci je
- predaj a ostale dokumenatci je
12. Ugovoreni rok
ZA IZVO\ A^ A ZA INVESTITORA

Slika 9. Naslovna strana graevinskog dnevnika

PREDUZE] E
SJEDI[ TE GRA\ DNEVNIK br. str.
GRADILI[ TE
MJESTO GRADNJE OBJEKAT
[ IFRA
ZA DAN 19
II
III
VRIJEME
SMJENAI OD DO C
0
U SATI
SMJENAII OD DO C
0
U SATI
SMJENAIII OD DO C
0
U SATI
OSOBLJENA RADU
UK.H H BR. H UK.H
IN@ENJERA
TEHNIÂRA
POSLOVO\ A
ZIDARA
TESARA
ARMIRA^ A
BETONIRACA
PK. I NK. RADNIKA
KV. I VK. RADNIKA
OSTALI
MA[ INISTA
[ OFERA
UKUPNO
POGONI I MA[ INENA RADU
UK.H H BR. H UK.H
UKUPNO
R
A
D
N
O

V
R
IJ
E
M
E
IV
V
R
IJ
E
M
E
V
IN
V
E
S
T
.
O
B
J
E
K
A
T
VII
Z
A
N
A
T
.
UKUPNO
^ ASOVA
BR. H BR. UK.H
SMJENA I SMJENA II SMJENA III
^
E
L
I
^
.
M
E
H
.
UKUPNO
^ ASOVA
T
E
H
N
.O
S
O
B
.
G
R
A
\.
R
A
D
.
SMJENA I SMJENA III
IZ
V
O
\A
^
I
VI
BR. H
TEMPERA-
TURA
SMJENA II
BR. UK.H

Slika 10. Strana graevinskog dnevnika za upis podataka
prispjeu materijala, poluproizvoda, opreme i postrojenja uz navoenje atesta koji
potvruju njihov kvalitet;
prispjeu i promjenama u radnoj snazi, mehanizaciji i drugom; poetku, toku i zavretku
izvoenja pojedinih radova (vrsta radova, ta je raeno, na kom elementu i sl.); o pregledu
i prijemu izvedenih radova (armature, instalacije i sl.); pregledu i prijemu konstruktivnih
elemenata (temelji, stubovi, zidovi, ploe i sl.); pregledu i prijemu pojedinih instalacija;
pregledu i prijemu "skrivenih radova " (koji se kasnije ne mogu utvrditi) i dr.;

118
[ IFRA GRA\ EVINSKI DNEVNIK br. strana
VIII Opisradova, zahtjevi, primjedbei nalozi
ZA IZVO\ A^ A ZA INVESTITORA

Slika 11. Strana graevinskog dnevnika za opis rada, zahtjeva,
primjedbe i naloge.
nainu ugraivanja odgovarajuih materijala, elemenata i poluproizvoda (runo, uz
primjenu odgovarajue mehanizacije i dr.);
nainu i duini njege, te zatiti ve izvedenih radova (njegovanje betona, zatita od mraza,
padavina i sl.);
ispitivanjima terena u pogledu nosivosti i kategorizacije zemljita, kao i registraciji kota
temelja, vrsti i sastavu tla, nosivosti tla i drugim podacima;
uzimanju uzoraka za ispitivanje sa naznakom mjesta, elementa, pozicije, rezultata koji se
trai i drugih podataka koji su od znaaja za identifikaciju rezultata ispitivanja;
izvrenim ispitivanjima pojedinih elemenata konstrukcije objekta, ispitivanju instalacija i
sl.;
eventualnim grekama u tehnikoj dokumentaciji;
nepredvienim okolnostima koje zahtijevaju izmjenu tehnikih rjeenja ili tehnologije
izvoenja radova, te obima, odnosno vrste radova; pojave naknadnih radova i sl. (tlo,
aktiviranje klizita, arheoloka nalazita i dr.);
naknadnoj dostavi tehnike dokumentacije i podacima sa skicama o izmjeni tehnike
dokumentacije, sa naznakom ko je i zato izvrio izmjene;
prispjelim atestima o ispitivanjima materijala, poluproizvoda, konstruktivnih elemenata,
instalacija i sl., sa pozivom na datum i broj dnevnika kada su uzeti uzorci ili izvreno
ispitivanje;
geodetskim mjerenjima i osmatranjima;
vodostaju, pojavama podzemih voda, njenim kotama i koliini;
preduzetim mjerama zatite na radu, protivpoarne zatite, zatite ivotne sredine, zatite
imovine, saobraaja i susjednih objekata, o redovnim osmatranjima,kao i eventualnim
dogaajima u vezi sa ovim;
zastojima i prekidima u radu, uzrocima koji su ih izazvali, duini trajanja, visini tete,
kome je i kada o njima data informacija;
pitanjima koje treba investitor da rijei, odgovorima investitora na ta pitanja i slino;
primjedbama, predlozima, sugestijama i zahtjevima investitora i odgovorima izvoaa
radova;
inspekcijskim pregledima;
posjetama gradilitu;

119
kontrolama izvrenim od strane tehnikih i drugih inspekcija, o tehnikim i drugim
komisijskim uviajima i pregledima;
predavanju investitoru privremenih situacija;
pripremi objekta i dokumentacije za tehniki pregled;
zavretku objekta i podnoenju investitoru zahtjeva da zatrai formiranje komisije za
tehniki pregled;
svim drugim dogaajima na objektu koji mogu biti od interesa za odnose izmeu izvoaa
radova i investitora i ire.
Nadzorni organ unosi u graevinski dnevnik svoja zapaanja po svim naprijed navedenim elementima i
podacima. On takoe unosi odgovarajue podatke koji su od znaaja za utvrivanje svih injenica. U tom
smislu on treba da obrati posebnu panju na:
kvalitet i postojanje sertifikata za materijal, poluproizvode, opremu i dr.;
kvalitet izvravanja radova, montae opreme i dr.;
"skrivene radove" koji se u kasnijim fazama ne mogu kontrolisati (temeljne jame, oplata,
armature, instalacije i dr.);
tanost mjera i potovanje regulacionih linija i visinskih taaka;
kompletnost tehnike dokumentacije i u vezi sa tim opravdanost odobravanja vikova,
naknadnih i nepredvienih radova;
urednost i kvalitet voenja dokumentacije;
dinamiku izvravanja ugovorenih obaveza.
Kada se u dnevnik upisuju posebno znaajna pitanja za investitora, odnosno izvoaa radova, onda se,
za taj dan dnevnik radi u tri primjerka, od kojih se jedan primjerak dostavlja investitoru, odnosno izvoau
radova, kako bi bili izvorno upoznati sa predmetom upisa i kako bi mogli preduzeti odgovarajue mjere za
rjeavanje nastalog problema.
Graevinski dnevnik mora stalno biti na objektu kako bi bio dostupan svima koji imaju pravo uvida i
upisa u dnevnik: rukovodilac graenja; rukovodilac nadzora i nadzorni organ; projektant; ovlaeni
predstavnici izvoaa radova, investitora i projektanata i inspekcijski organi.
Podaci upisani u graevinski dnevnik ne smiju se kasnije, brisati, mijenjati niti ispravljati. Da bi se ovo
onemoguilo on se vodi u dva primjerka, od kojih kopiju uzima nadzorni organ, odmah po potpisivanju, a
original, ostaje izvoau radova. Izmjene i dopune se mogu vriti iskljuivo kao novi upis, ako nije upis zbog
protoka vremena bespredmetan.
Radi lakeg pronalaenja znaajnih datuma i podataka iz graevinskog dnevnika, izvoa radova
redovno vadi izvod iz dnevnika (najbolje u raunaru) u koji se upisuje: broj i strana dnevnika, datum i kratak
sadraj znaajnog podatka.
Graevinski dnevnik investitor uva trajno, a izvoa radova do isteka krajnjeg garantnog roka (10
godina), nakon ega ga predaje investitoru.
Svi podizvoai vode interni graevinski dnevnik za radove koje oni izvode, na ve opisani nain, s tim
to ovdje izvoa radova ima funkciju investitora a podizvoa funkciju izvoaa radova.
Za posebne vrste radova veeg obima, kao to su instalacije, moe se ovaj dnevnik voditi i u odnosu na
investitora, s tim to bi ga potpisivao i nadzorni organ. U ovom sluaju izvoa radova i podizvoa treba
povremeno da vode svoj interni dnevnik u kojem bi evidentirali samo meusobna pitanja i probleme.
9.4.9.4 Graevinska knjiga
Graevinska knjiga je izvorni novani dokument na osnovu koje se obraunava i utvruje vrijednost izvrenih
radova. Uz ovo graevinska knjiga slui i kao dokumenat za izradu projekta izvedenog objekta.
U graevinsku knjigu unose se stvarni podaci o mjerama i koliinama izvrenih radova na objektu.
Izvreni radovi se upisuju po pojednim vrstama (graevinski, zanatski, instalaterski, oprema i dr.) i
pozicijama, saglasno predraunu radova koji ini sastavni dio ugovora o graenju. Naknadni i nepredvieni
radovi se vode posebno i to opet po vrstama i pozicijama.
Graevinsku knjigu sainjavaju posebni listovi (Slika 12.) specijalno ureeni za potrebu unoenja mjera,
koliina i ostalih potrebnih podataka. Listovi treba da su poreani po vrstama radova i po redu kako je to
navedeno u predraunu radova.

120
Naziv objekta
Mj esto izgradnje
Investitor GRA\ EVINSKA KNJIGA
Izvo| a~ radova
List br.
TA^ AN OPISRADA
Mj ese~no Ukupno
O
z
n
a
k
e
iz
o
b
r
a
~
u
n
s
k
o
g
n
a
c
r
ta
Ukupno-za prenos
IZVO\ A^ INVESTITOR
Izvr{ena koli ~i na Jedi ni ca mj ere Ugovorena ci jena
Pozicij a
predra~una
Obra~unski nacrti
Koli ~i na po
predra~.

Slika 12. List graevinske knjige
Na listu graevinske knjige moraju biti oznaena mjesta za upisivanje sledeih podataka:
naziv objekta i mjesto graenja;
naziv investitora;
naziv izvoaa radova;
redni broj lista;
detaljan opis pozicije rada;
jedinica mjere;
broj pozicije predrauna;
ugovorena jedinina cijena;
koliina po predraunu;
broj crtea (obraunski nacrt);
oznaka iz obraunskog nacrta;
dokaznica mjera;
skica koja detaljnije objanjava izvreni rad i dokaznicu mjera, ako to iz crtea i detalja
projekta nije vidljivo ili ako se neto mijenja;
koliine radova izvrene po mjesecima;
kumulativne koliine izvrenih radova;
mjesta za potpise predstavnika investitora i izvoaa radova .
Na jednom listu upisuje se samo jedna pozicija rada. Ako na tom listu ne mogu da se upiu svi podaci o
dokaznicama mjera za tu poziciju rada (to je najee sluaj) vri se prenos na sledei list.
Upis podataka u listove graevinske knjige vri se, po pravilu, nakon zavretka pojedinih pozicija
radova, a najmanje jedanput mjeseno za radove koji su u toku. Podaci o koliinama izvedenih radova na
objektu slue za privremeni i konani obraun izmeu izvoaa radova i investitora, ukoliko se plaanje vri
po jednici mjere.
Koliine radova za pozicije (izvrene u pojednim mjesecima) koje nijesu zavrene, na kraju mjeseca
parafiraju nadzorni organ i rukovodilac graenja. Nakon zavretka svih radova pojedine pozicije, svaki list
graevinske knjige, koji se odnosi na tu poziciju, potpisuju nadzorni organi i rukovodilac graenja.
Koliine radova izvrene u pojedinim mjesecima moraju biti jasno naznaene, to je potrebno radi izrade
mjesenih situacija i obrauna razlika u cijenama (klizne skale).

121
Sastavni dio graevinske knjige je jedan primjerak tehnike dokumentacije iji djelovi predstavljaju
obraunske nacrte. Ukoliko se u toku radova, po odgovarajuem postupku, vre izmjene u pojedinim crteima,
te izmjene se moraju unijeti i pozvati se na graevinski dnevnik u kojemu je upisan nalog i odobrenje za
vrenje izmjena.
Podatke o mjerama i koliinama izvrenih radova zajedniki prikupljaju, utvruju i upisuju rukovodilac
graenja i nadzorni organ, u emu im pomau njihovi saradnici.
Svi podizvoai duni su da posebno vode graevinsku knjigu za radove koje oni izvravaju.
Graevinska knjiga se obavezno vodi za sve objekte, bez obzira da li je graenje ugovoreno po sistemu
"klju u ruke" ili po jedinici mjere, kao i za objekte koji se grade za trite. Ona se vodi posebno za svaki
objekat za koji je uraena tehnika dokumentacija i dobijena graevinska dozvola, bez obzira da li je ugovor o
graenju sa investitorom zakljuen samo za taj ili vie objekata.
Graevinska knjiga podlijee detaljnoj kontroli u fazi primopredaje i konanog obrauna radova. Tom
prilikom moe doi do izvjesnih korekcija, koje se mogu loe odraziti na izvoaa radova ili investitora. Zbog
toga se treba starati da se u toku njene izrade unose verodostojni podaci i pravilno sprovodi obraun koliina.
Nakon zavretka objekta, a u cilju uvanja, listove graevinske knjige treba uvezati i ukoriiti.
Graevinska knjiga se nakon izvrene primopredaje objekta i konanog obrauna predaje investitoru,
koji je duan da je trajno uva. Dobro je da izvoa radova uzme fotokopiju listova graevinske knjige.
9.4.9.5 Knjiga inspekcije
Knjiga inspekcije se vodi za objekat kao cjelinu, odnosno za sve objekte i radove koji se izvode i za koje se
pribavlja posebna graevinska dozvola.
Knjiga inspekcije se vodi u obliku povezane i peatom izvoaa radova ovjerene sveske sa jednostruko
numerisanim stranama (samo original).
Na poetku knjige inspekcije, rukovodilac graenja unosi i svojim potpisom ovjerava podatke koji se
odnose na:
datum poetka voenja knjige inspekcije;
naziv i mjesto objekta (mjesto, ulica, graevinska parcela i dr.);
investitora (naziv, sjedite i dr.);
izvoaa radova (naziv, sjedite i dr.);
broj, vrstu i druge specifine oznake objekata i radova ije se izvoenje organizuje u okviru
istog gradilita;
stanje raspoloive tehnike i druge dokumentacije u trenutku zapoinjanja radova;
rukovodioca graenja (ime i prezime, struna kvalifikacija);
rukovodioca nadzora (ime i prezime, struna kvalifikacija) i nadzornih organa za pojedine
radove, ukoliko su isti odreeni od strane investitora.
Inspekcijski organ upisuje u knjigu inspekcije podatke o utvrenom stanju i druga zapaanja u vezi sa
izvoenjem radova prilikom svakog inspekcijskog uvida, a naroito:
datum izvrenog inspekcijskog pregleda;
blii opis radova i dokumentacije koji su bili predmet inspekcijskog pregleda;
zapaanja i ocjene do kojih je doao u toku inspekcijskog pregleda i sugestije za otklanjanje
uoenih nedostataka;
naloge za preduzimanje mjera koje izvoa radova treba da preduzme (zabrana odreenih
radova, preduzimanje hitnih mjera bezbjednosti i sl.);
Svaki upis u knjigu inspekcije inspekcijski organ ovjerava svojim potpisom.
Rukovodilac graenja svojim potpisom ovjerava da je upoznat sa nalazima i nalozima inspekcijskog
organa unijetim u knjigu inspekcije.
Knjiga inspekcije uva se na gradilitu za sve vrijeme graenja.
Za uvanje i uredno odravanje knjige inspekcije odgovoran je rukovodilac graenja.
Rukovodilac graenja u knjigu inspekcije unosi sve podatke o promjenama nastalim u toku graenja
koje se naroito odnose na:
izmjene prostornog i funkcionalnog obuhvata objekta;
angaovanje i poetak rada izvoaa pojedinih radova i lica koja rukovode tim radovima;

122
promjene u organizovanju strunog nadzora nad graenjem (rukovodilac nadzora, nadzorni
organi za pojedine radove);
druge podatke koji se odnose na meusobne odnose investitora, izvoaa radova i drugih
zainteresovanih subjekata (pitanja rada van redovnog radnog vremena, reijski trokovi,
vanredni trokovi i sl. [(50)].
Rukovodilac graenja i rukovodilac nadzora upisom u graevinski dnevnik konstatuju da li je i kako
postupljeno po nalozima i preporukama inspekcijskog organa.
Knjiga inspekcije obavezno se daje na uvid komisiji za tehniki pregled objekta.
9.4.9.6 Protokol obiljeavanja urbanistike parcele (regulacione i
graevinske linije i visinske take)
Investitor je duan da, prije poetka graenja, obezbijedi obiljeavanje urbanistike parcele, tj. regulacionih i
graevinskih linija kao i visinske take. Obiljeavanje treba izvriti u postupku uvoenja izvoaa radova u
posao.
Obiljeavanje vri nadleni optinski organ uz prisustvo predstavnika investitora i izvoaa radova.
Primopredaja podataka, na relaciji nadleni optinski organ - investitor - izvoa radova, vri se putem
protokola o obiljeavanju urbanistike parcele (Slika 13).
Nadleni organ je duan da granice urbanisitke parcele, regulacione i graevinske linije, kao i visinske
take na terenu obiljei vidnim i stabilnim takama (reperi) kako bi se izbjegla mogunost njihovog
unitavanja. Izvoa radova je duan da uva od unitenja, a u sluaju potrebe vri njihovo obnavljanje uz
kontrolu nadzornog organa.
Protokol treba da sadri:
broj;
situaciju urbanistike parcele, sa okolnim saobraajnicama i/ili objektima, na kojoj treba
ucrtati osnovu objekta, regulacione i graevinske linije, kao i visinske take sa reperima,
obiljeenim sa svim numerikim podacima;
podatke o objektu i mjestu graenja, urbanistikoj parceli, investitoru, izvoau radova i
graevinskoj dozvoli;
vezu sa graevinskim dnevnikom;
napomene o obavezi investitora i izvoaa radova da uvaju repere i zatrae kontrolu nakon
iskopa i betoniranja temelja, kako bi se sprijeilo eventualno odstupanje od datih podataka;
datum obiljeavanja i
imena, prezimena i potpise predstavnika nadlenog optinskog organa, investitora i izvoaa
radova.

123
Broj:
PROTOKOL
obiljeàvanja urbanisti~ke parcele
(regulacione i gra| evinske linije i visinske ta~ke)
SITUACIJA
NAZIVOBJEKTA Mjesto gra| enja:
Broj urbanisti~ke parcele Katastarska parcela br.
Ulica Lokacija br.
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
Gra| evinska dozvola br. od .godine
izdata od
Veza sa gra| evinskim dnevnikom br. str: datum: .godine
Datum obilj e` avanja: .godine
Obilje` avanje izvr{ io:
(prezime i ime) (potpis)
Primili:
- od strane investitora
- od strane izvo| a~a radova
Sl. 6.10. Zapisnik o obilje` avanju regulacionih linija i visinskih ta~aka
Napomena: Investitor i izvo| a~ radova su du` ni da linije i ta~ke ~uvaju od uni{ tenja, kao i da ih
dr` e vidljivim i pristupa~nim za vrijeme gra| enja objekta.
Po zavr{ etku iskopa, a kasnije i po zavr{ etku temelja, investitir i izvo| a~ radova su du` ni da
zatra` e kontrolu linija i ta~aka, { to } e se potvrditi posebnim protokolima.

Slika 13. Protokol obiljeavanja urbanistike parcele (regulacione i
graevinske linije i visinske take)
Prilikom obiljeavanja i izrade protokola treba obratiti panju na tanost podataka kako bi se izbjegle
neprijatnosti i trokovi oko eventualnog pomjeranja lokacije i/ili visinskog poloaja objekta.
Odgovornost za tanost obiljeavanja i podataka snosi predstavnik nadlenog optinskog organa, a za
pravilno korienje i uvanje izvoa radova.
Protokol se radi u tri primjerka, po jedan za svaku stranu uesnicu u obiljeavanju.
9.4.9.7 Protokol o kontroli temeljne jame
Investitor i izvoa radova su duni da prije poetka betoniranja temelja zatrae od nadlenog optinskog
organa kontrolu poloaja i visinskih taaka temeljnih jama ("skriveni radovi").
Kontroli su duni da prisustvuju predstavnici investitora i izvoaa radova.
Potvrda ispravnosti iskopa temeljnih jama vri se putem protokola kojeg potpisuju vrilac kontrole i
prisutni predstavnici investitora i izvoaa radova (Slika 14).
Protokol se pravi samo u sluaju kada su temeljne jame pravilno oblikovane, tj. iskopane u skladu sa
glavnim i izvoakim projektom, a poloajno (linije i visine) su postavljene u skladu sa protokolom o
obiljeavanju urbanistike parcele.
Ukoliko temeljne jame nijesu uraene kako je reeno moraju se izvriti popravke i ponovo zatraiti
pregled. Razloge zbog kojih nije uraen protokol i odobreno betoniranje temelja treba upisati u graevinski
dnevnik kako bi izvoa radova znao to treba da popravi i uradi.
broj;
skicu - osnovu konturnih (spoljnjih) temelja na koju treba ucrtati projektovane i stvarne linije
i osnovne kote;
podatke o: objektu, mjestu graenja, protokolu o obiljeavanju urbanistike parcele,
investitoru, izvoau radova i o graevinskoj dozvoli;
nalaz;
napomenu o obavezi investitora i izvoaa radova da zatrae kontrolu nakon betoniranja
temelja;
datum kontrole i

124
imena, prezimena i potpise lica koje je izvrilo kontrolu, predstavnika investitora i izvoaa
radova.

Broj:
PROTOKOL
o kontroli temeljnih jama
SKICA TEMELJA
NAZIV OBJEKTA Mjesto gra| enja:
Ulica Lokacij a br.
Protokol obilje` avanja urbanisti~ke parcele br. od .godine
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
Nalaz:
Datum kontrole: .godine
Kontrolu izvr{ io
Prisustvovali:
Temeljne jame izvedene su u skladu sa protokolom o obiljeàvanju urbanisti~ke
parcele, glavnim i izvo| a~kim projektom, pa se DOZVOLJ AVA betoniranje temelja.
Napomena: Investitor i izvo| a~ radova su du` ni da po zavr{ etku betoniranja temelja zatra` e
kontrolu linija i ta~aka, { to } e se potvrditi posebnim protokolom.

Slika 14. Protokol o kontroli temeljnih jama
Prilikom kontrole potrebno je da nadzorni organ i predstavnik izvoaa radova obrate panju i na ostale
detalje kao to su: pravilnost dna i ivica iskopa; dimenzije jame; eventualno prisustvo prepreka (ipovi,
kamenje, korijeni i dr.); podzemne vode; kvalitet zemljita i dr. Ukoliko primijete neke nepravilnosti treba ih
otkloniti ili zatraiti dopunska ispitivanja.
Protokol se radi u tri primjerka, po jedan za svakog potpisnika.
9.4.9.8 Protokol o kontroli temelja
Investitor i izvoa radova su duni da nakon zavretka betoniranja temelja zatrae od nadlenog optinskog
organa da izvri kontrolu poloaja i visinskih taaka temelja ("skriveni radovi").
Ovom kontrolom treba obuhvatiti konturne (spoljne) temelje, tj. one kojima se definie poloaj objekta u
prostoru. Provjera treba da pokae da li e objekat biti lociran u skladu sa lokacijom i urbanisitko tehnikim
uslovima.
Podaci o kontroli, tj. ispravnosti poloaja temelja upisuju se u protokol koji potpisuju: vrilac kontrole,
predstavnik investitora i predstavnik izvoaa radova (Slika 15.)
Protokol se pravi samo u sluaju kada su temelji pravilno uraeni, tj. u skladu sa glavnim i izvoakim
projektom, a poloajno i visinski u skladu sa protokolom o kontroli temeljne jame.
Ukoliko temelji nijesu uraeni kako je ve reeno moraju se izvriti prepravke i zatraiti ponovni
pregled.
Razloge zbog kojih nije uraen protokol, odnosno zbog kojih nije odobren nastavak radova treba upisati
u graevinski dnevnik kako bi izvoa radova znao to treba da popravi.

125
Broj:
PROTOKOL
o kontroli temelja
SKICA TEMELJA
NAZIVOBJEKTA Mjesto gra| enj a:
Ulica Lokacija br.
Protokol o pregledu temeljnih jama br. od .godine
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
Gra| evinska dozvol a br. od .godine
Nalaz:
Kontrolu izvr{ io
Prisustvovali :
Temelji su izra| eni u skladu sa protokolom o kontroli temeljnih jama, glavnim i
izvo| a~kim projektom, pa se DOZVOLJ AVA nastavak radova.

Slika 15. Protokol o kontroli temelja
broj;
skicu - osnovu konturnih (spoljnjih) temelja (ili dijela temelja) na koju treba ucrtati
projektovane i stvarne linije i kote;
podatke o: objektu, protokolu o kontroli temeljnih jama, investitoru, izvoau radova,
graevinskoj dozvoli i vezi sa graevinskim dnevnikom;
nalaz;
datum kontrole i
imena, prezimena i potpise lica koje je izvrilo kontrolu, predstavnika investitora i izvoaa
radova.
Tek nakon potpisa protokola izvoa radova moe da nesmetano nastavi sa ostalim radovima uvjeren da
je objekat lociran u skladu sa rjeenjem o lokaciji, urbanistiko-tehnikim uslovima i graevinskom dozvolom.
9.4.9.9 Protokol o kategorizaciji iskopa
Obzirom da se izvreni iskop pokrije ("skriveni rad") esto nastaju sporovi izmeu investitora i izvoaa
radova u pogledu kategorizacije i koliina iskopa u pojedinoj kategoriji. Da bi se to izbjeglo treba odmah po
zavrenom iskopu sainiti protokol o kategorizaciji iskopanog zemljita (Slika 16.).
broj;
naziv investitora;
naziv izvoaa radova;
skicu izvrenog iskopa (osnova i presjeci);
obraun izvrenih koliina sa naznakom kategorije, prema prosjenim normama u
graevinarstvu;
potpise predstavnika investitora i izvoaa radova i
datum izrade protokola.

126
OBJEKAT:
MJESTO:
Broj:
PROTOKOL
O KATEGORIZACIJ I ISKOPA
INVESTITOR: Veza sa gra| evinskim dnevnikom:
broj:
IZVO\ A^ : strana: Datum:
SKICA:
OBRA^ UN:
PROTOKOL SU SA^ INILI:
ZA IZVO\ A^ A: ZA INVESTITORA:
(datum)
Sl. 6.11. Zapisnik o kategorizaciji iskopa
Oznaka
profila ili
crte` a:
DIMENZIJE
Kategorija PRIMJEDBA Du` ina
(m)
[ irina
(m)
Visina
iskopa
(m)
Koli~ina
(m3)

Slika 16. Protokol o kategorizaciji iskopa
Ovim protokolom mogu se vizuelno prekontrolisati pretpostavke iz geomehanikog izvjetaja o kvalitetu
zemljita za temeljenje. Ukoliko ima odstupanja ili postoje odreene sumnje treba ukljuiti geomehaniara za
provjeru pretpostavki.
Protokol predstavlja sastavni dio graevinske knjige u dijelu obrauna koliina izvrenih zemljanih
radova.
Protokol se radi u dva primjerka, po jedan za izvoaa radova i investitora.
9.4.9.10 Protokol o kontroli ankera i obiljeavanju osovina
stubova
Prilikom izgradnje industrijskih i ostalih objekata esto se koriste montani elementi od betona, elika ili
drveta. Veoma je vano da ankeri i leita budu izvedeni u skladu sa tehikom dokumentacijom i da se prije
poetka montae provjeri njihova tanost. Ovdje je uzet primjer temelja i ankera za montau metalnih
konstrukcija. (i ostali primjeri bie uzeti za metalne konstrukcije). O kontroli treba uraditi protokol (Slika 17).
broj;
naziv investitora, izvoaa radova i izvoaa metalnih konstrukcija;
skicu za konkretan sluaj;
znaenje pojedinih oznaka;
dozvoljena odstupanja, koja treba uzeti iz tehnike dokumentacije, odnosno tehnikih
propisa;
numerike podatke o mjerenjima i odstupanjima;
datum izrade protokola;
potpise predstavnika izvoaa radova, investitora i izvoaa metalnih konstrukcija i
konstataciju o mjerama koje je preduzeo nadzorni organ u smislu eliminisanja nedozvoljenih
odstupanja, ako ih je bilo.

127
Broj:
PROTOKOL
O KONTROLI ANKERA I OBILJ E@AVANJ U OSOVINA STUBOVA
Objekat i mjesto gra| enja:
Investitor:
Izvo| a~ radova:
Izvo| a~ metalnih konstrukcija:
Oznaka Zna~enje
e Podu`no odstupanje ankera (+ lijevo;- desno)
l Popre~no odstupanje ankera (+ vani; - unutra)
h Odstupanje kote stope od projektovane
Napomena: prilikom snimanja letvu dr` ati u ta~ki "a"
e i l upisuje se ako prelazi dozvoljeno odstupanje
+ - + - + - + - + - + -
Datum:
Veza sa gra| evinskim dnevnikom: Kontrolu izvr{ ili:
broj: strana: Za investitora:
datum: Za izvo| . gra| evinskih radova:
Za izvo| . metalnih konstrukcija:
Sa podacima je upoznat nadzorni organ koji je preduzeo slede} e:
Popre~no
l
Podu`no e
Dozvoljeno
odstupanje (mm)

R
e
d

b
r
.

s
t
u
b
a

h
Podu`no e
Popre~no
l

R
e
d

b
r
.

s
t
u
b
a

Odstupanje ankera Odstupanje ankera
h

Slika 17. Protokol o kontroli ankera i obeleavanju osovina stubova.
Veoma je vano da podaci budu pouzdani da bi se blagovremeno otklonile eventualne greke. Mnogo e
ih biti tee otkloniti tokom montae, a nije iskljueno da se prouzrokuje obustava montae.
9.4.9.11 Protokol o kontroli elinih stubova
Poslije izvrene montae, a prije definitivnog fiksiranja stubova treba kontrolisati geometrijske parametre. O
kontroli treba uraditi protokol (Slika 18).
broj;
propisa;
potpise predstavnika investitora, izvoaa radova i izvoaa metalnih konstrukcija i

128
konstataciju o mjerama koje je preduzeo nadzorni organ u smislu eliminisanja
nedozvoljenih odstupanja, ako ih je bilo.
Broj:
PROTOKOL
O KONTROLI ÊLI^NIH STUBOVA
Investitor:
Izvo| a~ radova::
Oznaka Zna~enje
l Projektovani osovinski raspon po Xosi
l Stvarno odstupanje od projektovane osovine stuba po Xosi (+vani;- unutra)
x Stvarno odstupanje osovine stuba od vertikale u gornjem presjeku po Xosi (+vani; - unutra)
x1 Stvarna zakrivljenost (srpastost) stuba po pravcu Xose na visini h
1
(+vani; -unutra)
h Projektovana kota stope stuba
h Stvarno odstupanje stope stuba po visini (+ gore; - dolje)
e Projektovani raspon izme| u osovina stubova po pravcu Y ose
e Stvarno odstupanje stuba od projektovane osovine u pravcu Y ose (- lijevo; + desno)
y Stvarno odstupanje stuba od vertikale u gornjem presjeku po pravcu Y ose (- lijevo; + desno)
y1 Stvarna zakrivljenost stuba po pravcu Y ose na koti h1( -lijevo; + desno)
Napomena: prilikom snimanja dr` ati letvu u ta~ki "a"
+ - + - h1 + - + - h1 - + - + - +
Datum:
Dozvoljeno odstupanje
(mm)
h
y1 y e
Po pravcu Y ose
l x
Redni broj
stuba
Redni
broj
stuba
x1
Po pravcu Xose

Slika 18. Protokol o kontroli elinih stubova
Kontrolu treba izvriti blagovremeno i savjesno, jer kasnije otkrivanje greaka moe da ima neeljenih
posledica kako u pogledu trokova tako i u pogledu rokova.
9.4.9.12 Protokol o kontroli kranskih staza
Kranske staze su jedan od vitalnih elemenata za eksploataciju objekta. Zato, prije fiksiranja istih treba detaljno
provjeriti njihov poloaj i visinske take (kote).
O provjeri treba uraditi protokol (Slika 19).

129
Broj:
PROTOKOL
O KONTROLI KRANSKIH STAZA
Investitor:
Izvo| a~ radova:
Oznaka Zna~enje Dozvoljeno odstupanje (mm)
lk= Projektovano osovinsko rastojanje kranskih staza izme| ureda A i B
h= Projektovana kotakranske staze
lk Odstupanje raspona lk od projektovanog (+lk vani;-lk unutra)
aA,B Odstupanje od projektovane ose (+a vani; -a unutra)
hA,B Odstupanje od projektovane visine (+h na gore; -hna dolje)
1
Razlika kota kranske staze u jednompresjeku
2 Razlika kota kranske staze na susjednimstubovima
1
+ - + - hA-hB hAn - hA(n+1) hBn - hB(n+1) + - + - + -
Datum:
Veza sa gra| evinskim dnevnikom: Kontrolu izvr{ili:
lk=
aA+aB

R
e
d

b
r
.

s
t
u
b
a

S
t
a
c
i
o
n
a
`
a
hA hB 2 aA aB

Slika 19. Protokol o kontroli kranskih staza
broj;
dozvoljena odstupanja, koja treba uzeti iz tehnike dokumnetacije, odnosno tehnikih
propisa;
eventualnih nedozvoljenih odstupanja.
Znaaj kontrole kranskih staza je u injenici da od pravilnosti njihovih pravaca i visinskih kota u
mnogome zavisi pravilna montaa kranskih ina. Zbog toga kontrolu treba izvriti blagovremeno, struno i
savjesno.

130
9.4.9.13 Protokol o kontroli kranskih ina
Od pravilnosti montae kranskih ina u potpunosti zavisi funkcionisanje mosnih kranova u jednom objektu, a
samim tim i funkcija, odnosno tehnoloki proces u proizvodnji. Zato prije definitivnog fiksiranja treba
provjeriti njihove pravce i visinske kote. O kontroli treba uraditi protokol (Slika 20).
Broj:
PROTOKOL
O KONTROLI KRANSKIH [ INA
Objekat i mjesto izgradnje:
Investitor:
Izvo| a~:
Oznaka Dozvoljeno odstupanje (mm)
l{=
h= Projektovana kota kranske {ine
l{ Odstupanje raspona od projektovane (+l{ vani;-l{ unutra)
aA,B Odstupanje od projektovane ose (+a vani; -a unutra)
hA,B Odstupanje od projektovane visine (+h na gorei; -h na dole)
1
Razlika kota kranske staze u jednompresjeku
2
Razlika kota kranske staze na susednimstubovima
b Odstupanje osovine {ine od osovine kranske staze
G Odstupanje {ina na spoju po visini
C Odstupanje {ina na spoju u osnovi
1 Odstupanje osovine {ina
+ - + -
hA-
hB
hA
n
-
hA
(n+1)
hB
n
-
hB
(n+1)
+ - + - + - + -
Staciona
à
G C
Datum:
aA aB
l{=
aA+
aB
b

R
e
d

b
r
.

s
t
u
b
a

S
t
a
c
i
o
n
a
`
a
Zna~enje
Projektovano osovinsko rastojanje {ina izme| u reda "i"
2 hA hB

Slika 20. Protokol o kontroli kranskih ina
broj;
propisa;
nedozvoljenih odstupanja, ako ih je bilo.
Zbog znaaja pravilne montae kranskih ina kontrolu treba vriti blagovremeno, struno i savjesno.

131
9.4.9.14 Protokol o kontroli gotovosti temelja, noseih i potpornih
konstrukcija
Radi ugradnje pojedine opreme izrauju se temelji, nosee i potporne konstrukcije. Graevinski crtei moraju
biti uraeni u skladu sa crteima za montau opreme, to se usaglaava u toku izrade izvoakog projekta.
Da bi montaa otpoela i uspjeno se zavrila mora se izvriti kontrola i primopredaja ovih
konstruktivnih elemenata izmeu izvoaa graevinskih i montaerskih radova. O primopredaji treba uraditi
protokol (Slika 21).
Broj:
PROTOKOL
O KONTROLI GOTOVOSTI TEMELJ A, NOSE] IH I POTPORNIH KONSTRUKCIJ A
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
MONTA@ER OPREME:
Mi dolje potpisani:
predstavnik izvo| a~a radova:
(prezime, ime i du` nost)
predstavnik monta` era:
predstavnik investitora:
sa~inili smo ovaj protokol o tome da je temelj, nose} a, potporna konstrukcija za montaù
(naziv opreme)
izra| en - nije izra| en prema crteù
(naziv i broj crteà i naziv projektanta)
POSEBNE NAPOMENE:
PRILOZI:
Veza sa gra| evinskimdnevnikom: br. strana datum
Kontrolu izvr{ ili god.
ZA IZVO\ A^ A RADOVA: ZA MONTA@ERA OPREME: ZA INVESTITORA:
Sl. 6.16. Zapisnik o kategorizaciji iskopa
i odgovara - ne odgovara, po osnovnimi monta` nim mjerama projekta i spreman je - nije spreman za
po~etak monta`nih radova

Slika 21. Protokol o kontroli gotovosti temelja, noseih i potpornih
konstrukcija.
broj;
naziv investitora, izvoaa radova i montaera opreme;
prezime, ime i dunost predstavnik izvoaa radova, montaera opreme i investitora;
konstatacije o nazivu opreme, crteima, izgraenosti (ili ne) konstruktivnog elementa
prema crteima;
posebne napomene o eventualnim popravkama koje treba izvriti ili drugim bitnim
elementima;
priloge koji se sastoje od crtea, spisa i sl.,
vezu sa graevinskim dnevnikom i
potpise predstavnika izvoaa radova, montaera opreme i investitora.
Protokolom treba konstatovati i druge injenice koje su od bitnog znaaja za uspjenu montau, koje se
mogu upisati pod posebnim napomenama ili u posebnom prilogu.
9.4.9.15 Protokol o kontroli pravca i nivelete podzemnih
instalacija
Poloaj instalacija (vodovoda, kanalizacije, elektroinstalcija, termotehnikih, plinskih, cjevovoda i dr.) je
veoma vaan kako sa aspekta eksploatacije tako i sa aspekta odravanja. Posebno je vano ako se radi o
podzemnim instalacijama. Zbog toga treba obratiti posebnu panju i vriti kontrolu pravca i niveleta. To treba

132
uvijek raditi poslije izvrenih proba (pod pritiskom i dr.) i prije zatrpavanja kanala. O kontroli treba uraditi
protokol (Slika 22).

Broj:
PROTOKOL
O KONTROLI PRAVCA I NIVELETE INSTALACIJ A
OBJEKAT I MJESTO GRA\ ENJA:
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
IZVO\ A^ INSTALACIJE:
VRSTA INSTALACIJE:
Kontrola pravca i nivelete izvr{ ena je na potezu - dijelu:
Na terenu je konstatovano slede} e stanje:
projek. izved. odst.+ /- projek. izved. odst.+ /- lijevo desno
Datum god.
KONTROLU IZVR[ ILI:
broj:_______strana za investitora:
datum za izvo| a~a radova:
za izvo| a~a instalacije:
Sa podacima je upoznat Nadzorni organ koji je preduzeo slede} e:
Sl. 6.17. Zapisnik o kontroli pravca i nivelete instalacija
Odstupanje cijevi od
projektovanog pravca
(mm)
Veza sa gra| evinskim dnevnikom:
Staciona` a
Kota donje ivice cijevi Kota gornje ivice cijevi

Slika 22. Protokol o kontroli pravca i nivelete instalacije
broj;
naziv investitora, izvoaa radova i izvoaa instalacije;
vrstu instalacije;
potez ili dio instalacije koji je obuhvaen kontrolom (opisno i/ili stacionaa);
podatke o stacionaama, kotama i pravcima i njihovim odstupanjima od projektovanih
parametara;
datum kontrole;
potpise predstavnika investitora, izvoaa radova i izvoaa instalacije i
konstatacije nadzornog organa o preduzetim mjerama.
Ovaj protokol je od velike koristi za izradu projekata izvedenog objekta, jer se u njemu nalaze tani
podaci o stvarno izvedenom stanju.
Protokol se radu u tri primjerka, po jedan za svakog potpisnika.
9.4.9.16 Protokol o kontroli skele
Skele su veoma vani elementi prilikom izvoenja svih radova za koje su potrebne. Nekvalitetna skela moe
znaajno da utie na proces rada i kvalitet radova, a deavaju se sluajevi velikih materijalnih teta i ljudskih
rtava.
Zbog toga je prilikom projektovanja, izrade i korienja skela potrebno obratiti panju na sve elemente
rizika.
Na kraju, prije optereenja, skelu treba detaljno pregledati i utvrditi da li je spremna da odgovori
projektovanoj namjeni.
Provjeru kvaliteta skele treba da izvre predstavnici investitora, projektanta skele i izvoaa radova o
emu treba da potpiu protokol (Slika 23.).

133
Broj:
PROTOKOL
o kontroli skele
[ EMATSKI PRIKAZ SKELE
Ulica Lokacija br.
PROJEKTANT SKELE: Mjesto
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
Nalaz:
Kontrolu izvr{ ili:
- od strane projektanta skele
Skela je ura| ena kvalitetno u skladu sa projektomskele i izvo| a~kim projektom, pa se
DOZVOLJ AVA nastavak radova.

Slika 23. Protokol o kontroli skele
Protokol se potpisuje samo u sluaju kada je skela uraena kvalitetno i u skladu sa projektom. U
protivnom u graevinski dnevnik treba upisati primjedbe i preporuke koje izvoa radova treba da otkloni,
odnosno postupi po njima, nakon ega treba izvriti ponovnu kontrolu.
broj;
ematski prikaz skele sa navoenjem elementa (elemenata) za koje je postavljena skela ili
namjenu skele;
podatke o: objektu, investitoru, projektantu skele, izvoau radova, graevinskoj dozvoli i
vezi sa graevinskim dnevnikom;
nalaz;
datum kontrole;
imena, prezimena i potpis predstavnika investitora, projektanta i izvoaa radova.
Tek nakon potpisa protokola, od strane svih predstavnika, skela se moe staviti u upotrebu, tj. nastaviti
radovi koji su u vezi sa skelom.
9.4.9.17 Protokol o kontroli oplate
Uvijek prije poetka betoniranja nekog elementa konstrukcije treba izvriti kontrolu oplate. Od kvaliteta oplate
zavise dimenzije konstruktivnog elementa i mogunost uspjenog betoniranja i njegovanja betona.
Zbog toga predstavnici investitora i izvoaa radova treba detaljno da pregledaju oplatu i saine
odgovarajui protokol (Slika 24.)

134
Broj :
PROTOKOL
o kontroli oplate
[ EMATSKI PRIKAZ OPLATE
Ulica Lokacija br.
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
Nal az:
Kontrolu izvr{ ili:
Sl. 6.10. Zapisnik o obiljeàvanju regulacionih linija i visinskih ta~aka
Oplata je ura| ena kvalitetno u skladu sa planom oplate iz izvo| a~kog projekta,
pa se DOZVOLJ AVA nastavak radova.

Slika 24. Protokol o kontroli oplate
Protokol se potpisuje samo u sluaju kada je oplata uraena kvalitetno i u skladu sa planom oplate.
Ukoliko se otkriju neki nedostaci, izvoaa radova putem graevinskog dnevnika treba zaduiti da ih
otkloni i da trai ponovni pregled oplate.
broj;
ematski prikaz oplate sa nazivom, oznakom i poloajem elementa za koji je uraena i
postavljena oplata;
podatke o: objektu, investitoru, izvoau radova, graevinskoj dozvoli i vezi sa
graevinskim dnevnikom;
nalaz;
datum kontrole;
imena, prezimena i potpise predstavnika investitora i izvoaa radova.
Protokol se radi u dva primjerka, po jedan za svakog potpisnika.
9.4.9.18 Protokol o kontroli armature
Prije poetka betoniranja nekog konstruktivnog elementa uvijek treba, pored ostalog, pregledati, tj. kontrolisati
uraenu i montiranu armaturu.
Treba kontrolisati da li je:
postavljen odgovarajui broj i prenik ipki i uzengija;
odstojanje izmeu ipki i uzengija u skladu sa detaljima;
armatura pravilno povezana i/ili zavarena;
odstojanje izmeu oplate i armature fiksirano i propisano;
armatura ista, tj. bez prisustva re, masti i druge prljavtine.
Kao dokaz ispravnosti armature slui protokol kojeg izrauju predstavnici investitora i izvoaa radova
(Slika 25.).

135
Broj:
PROTOKOL
o kontroli armature
[ EMATSKI PRIKAZ ARMATURE
NAZIVOBJEKTA Mjesto gra| enj a:
Ulica Lokacija br.
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
Gra| evinska dozvol a br. od .godine
Nalaz:
Kontrolu izvr{ il i:
Sl. 6.10. Zapisnik o obi ljeàvanju regulacionih li nija i visinskih ta~aka
Armatura je ura| ena, ugra| ena i povezana kvalitetno u skladu sa detaljima
armature iz izvo| a~kog projekta, pa se DOZVOLJ AVA nastavak radova.

Slika 25. Protokol o kontroli armature
Protokol se potpisuje samo u sluaju kada je armatura pravilno uraena i postavljena. Ukoliko se otkriju
neki nedostaci to se konstatuje u graevinskom dnevniku i zatrai da izvoa radova otkloni nedostatke i
zatrai ponovni pregled.
broj;
ematski prikaz armature sa naznakom naziva, oznake i poloaja elementa u kojem je
ugraena i montirana armature i pozicija - oznaka armature;
podatke o: objektu, investitoru, izvoau radova, graevinskoj dozvoli i vezi sa
graevinskim dnevnikom;
nalaz;
datum kontrole;
imena, prezimena i potpise predstavnika investitora i izvoaa radova.
Protokol se radi u dva primjerka, po jedan za svakog potpisnika.
Sa betoniranjem se moe otpoeti tek nakon potpisivanja protokola o pregledu skele (ako je ima),
armature i oplate.
9.4.9.19 Protokol o kontroli instalacija
U svim objektima se rade razne vrste instalacija kao to su: vodovod, kanalizacija, elektroinstalacija,
termotehnike instalacije i dr.
Veliki dio "grubih instalacija" ostaje pokriven ("skriveni radovi"), tj. ne mogu se naknadno pregledati.
To se posebno odnosi na vodovodne i kanalizacione cijevi, na elektro kablove i sl. Isto tako i veliki broj
spojeva cijevi ostaje pokriven. Po nekada je nuno izvriti promjenu pravca polaganja cijevi ili kablova od
onih pravaca koji su projektom predvieni.
Zbog svega reenog potrebno je prije pokrivanja (zatrpavanja, malterisanja i sl.) "grubih" instalacija
izvriti kontrolu i konstatovati stvarno stanje. Naeno stanje moe se definisati opisno ili, u sluaju postojanja
razlika u odnosu na tehniku dokumentaciju, skicom.
Svi ovi podaci se unose u protokol kojeg prave i potpisuju predstavnici investitora, izvoaa radova i
podizvoaa koji radi dotinu instalaciju (Slika 26.)

136
Broj: /
PROTOKOL
o kontroli instalacija
(vrsta instalacije)
SKICA
Ulica Lokacija br.
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
PODIZVO\ A^ (izvo| a~instalacije):
pregledana je instalacijana dijelu obj ekta
Nalaz:
a) "grupe"instalacije
b) spojevi cijevi
c) izolacijacijevi
d) uzemljenje
e) pritisak ucijevima
f)
Datum kontrole: .godi ne
Kontrolu izvr{ ili:
- od strane podizvo| a~a
Sl. 6.10. Zapisnik o obiljeàvanju regulacionih linija i visinskih ta~aka
Pregledomje konstatovanodasu nanavedenomdijeluobjekta:
(upisati di o objekta - stepeni{ ta, stan, lokal, krak i sl,)
ura| eni kvalitetno i u skladu saglavnimi izvo| a~kimprojektomi propisima, pase dozvoljava
nastavakradova, tj. pokrivanjeinstalacija.

Slika 26. Protokol o kontroli instalacija
Protokol se radi parcijalno (za jedan dio objekta - stepenite, stan, lokal i sl.), tj. tokom izvoenja
instalacije, tako da emo na kraju imati vie protokola za jednu istu instalaciju.
Da bi se na pregledani dio instalacije mogao dozvoliti nastavak radova, moraju biti istovremeno
kvalitetno uraene "grube" instalacije, spojevi i izolacija cijevi, uzemljenje, a pritisak u cijevima mora biti u
skladu sa zahtijevanim. To znai da svih pet zahtjeva moraju istovremeno biti ispunjeni.
Ukoliko jedan ili vie zahtjeva nijesu zadovoljeni moraju se izvriti popravke. Razloge zbog kojih nije
uraen protokol, tj. nije dozvoljeno pokrivanje instalacije treba upisati u graevinski dnevnik kako bi izvoa
radova (podizvoa) znao to treba da uradi.
broj i podbroj (kada se radi vie protokola za jednu vrstu instalacije);
vrstu instalacije;
skicu izmjena ukoliko ih je bilo sa tanom naznakom koje izmjene, gdje i kako su izvrene
da bi se mogle jednoznano definisati u projektu izvedenog objekta;
podatke o: objektu, investitoru, izvoau radova, podizvoau (izvoau instalacije),
tano definisan dio objekta na kojem je izvrena kontrola instalacije, tj. dio koji predstavlja
jednu cjelinu posebno sa aspekta kontrole pritiska u cijevima i drugog;
nalaz i njegov predmet, tj.: "grube" instalacije, spojevi i izolacija cijevi, uzemljenje, pritisak
u cijevima i eventualno drugi elementi (upisati pod f);
datum kontrole i
imena, prezimena i potpise predstavnika investitora, izvoaa radova i podizvoaa
(izvoaa instalacija).
Protokol se radi kako za unutranje tako i za spoljanje instalacije.
Na kraju zavretka svih "grubih" instalacija poeljno bi bilo uraditi zbirni protokol za odgovarajuu
instalaciju za cio objekat kako bi se provjerilo da li je svaki dio objekta kontrolisan. S tim u vezi ne bi bilo
suvino jo jedanput, bez obzira to su cijevi pokrivene, izvriti probu na pritisak za cio objekat kako bi smo
se uvjerili da je instalacija uraena kvalitetno.
Kod elektro instalacija imamo specifinu situaciju pri emu posebno obratiti panju na pravce polaganja
kablova, uzemljenje, izolaciju i sl.
U pojedinim situacijama moe se obrazac protokola prilagoditi konkretnoj instalaciji i vrsti objekta.

137
Tek nakon potpisa protokola izvoa radova moe da nastavi sa radovima, tj. da pristupi zatvaranju
instalacije putem zatrpavanja, malterisanja ili na neki drugi nain.
9.4.9.20 Protokol o kontroli hidro i termo izolacije
Hidro i termo izolacije smatraju se "skrivenim" radovima. One se postavljaju na raznim djelovima i/ili
elementima objekta a najee na temelje, podove, krovove i sl. Izolacije se (naroito hidro) rade u vie
slojeva. Zbog toga, a u cilju izrade kvalitetne izolacije, treba kontrolu vriti poslije postavljanja svakog sloja.
Protokol treba uraditi nakon zavretka kompletne vrste izolacije (Slika 27.)
Broj: /
PROTOKOL
o kontroli izolacije
SKICA
Ulica Lokacija br.
INVESTITOR:
IZVO\ A^ RADOVA:
PODIZVO\ A^ (izvo| a~izolaterskih radova):
Veza sa gra| evinskim dnevnikombr. str: datum: .godine
Pregledana je izolacija na
Nalaz:
Pregledomjekonstatovano dajenanavedenomdijeluobjekta
Kontrolu izvr{ ili:
- od strane podizvo| a~a
izolacija ura| enakvalitetnoi uskladu sadetaljimaizizvo| a~kog projekta, pase dozvoljava
nastavak ostalih radova.
(upi sati element objekta i njegov dio: temelj - dio, krov - dio i sl.)
(hidro ili termo izolacija)
(upi sati vrstu)
( upisati vrstu)

Slika 27. Protokol o kontroli izolacije
Protokol prave i potpisuju predstavnici investitora, izvoaa radova i podzivoaa (izvoaa
izolaterskih radova).
Protokoli se rade odvojeno za hidro i termo izolaciju. Najee se radi prvo hidro pa termo izolacija, a
ima sluajeva kada se radi prvo termo pa hidro izolacija, kakav je najee sluaj kod ravnih krovova. Red
izrade izolacije je uvijek definisan detaljima u izvoakom projektu.
Protokol se radi parcijalno, za jedan element (npr. krov) objekta i/ili njegov dio, tako da emo na kraju
imati vie protokola za odgovarajuu izolaciju jednog elementa i za sve elemente objekta.
broj i podbroj (kada se radi vie protokola za jedan element);
vrstu izolacije;
skicu na koju treba ucrtati oblik elementa i detalj - popreni ili poprene presjeke izolacije;
podatke o: objektu, investitoru, izvoau radova, podizvoau (izvoau izolacije),
tano definisan element objekta i njegov dio na kojem je izvrena kontrola izolacije;
nalaz i njegov predmet, tj. hidro ili termo izolacija;
datum kontrole i
imena, prezimena i potpise predstavnika investitora, izvoaa radova i podizvoaa.
Prilikom kontrole izolacije posebnu panju treba obratiti na spojeve kao i na djelove sueljavanja
horizontalnih i vertikalnih povrina - sokla (kod atika, dimnjaka i dr. na krovu).
Veoma je vano obratiti panju i na limarske radove (ukoliko ih ima), slivnike, ispuste i ostale detalje,
jer su spojevi izolacije i drugih materijala na tim mjestima veoma osjetljivi.
Obzirom na znaaj izolacije na krovu bilo bi korisno nakon zavretka svih radova (ne samo izolaterskih)
izvriti probu izolacije punjenjem krova vodom do odreene visine (visina sokla) uz prethodno zatvaranje svih

138
otvora. Ovom probom bi se mogao dokazati kvalitet krovne izolacije ili bi se otkrile greke koje je lake
popraviti u tom trenutku nego kasnije. O ovoj probi treba obavezno uraditi protokol.
9.4.9.21 Elaborat o kontroli kvaliteta
Tokom graenja, kao to je reeno parcijalno se vodi dokumentacija o kontroli kvaliteta. Na kraju graenja
cjelokupnu dokumentaciju treba objediniti, tj. uraditi elaborat o kontroli kvaliteta, koji je neophodan za
tehniki pregled.
U elaboratu treba da se, na pregledan nain, sistematizuju svi rezultati ispitivanja kako bi komisija za
tehniki pregled, i svi drugi zainteresovani organi, mogli da izvre kompletan uvid u kvalitet upotrijebljenog
materijala, poluproizvoda, opreme i radova.
Elaborat treba da sadri ateste za:
osnovne graevinske materijale: cement, opeku, crijep, kamen, drvo, agregat, asfalt, malter,
kre, vodu, betonsko eljezo i armaturne mree, bitumen, aditive, materijale za graevinske
izolacije i dr.;
materijal za zanatske radove: parket, keramike ploice, tople podove, mermer, boje i lakove,
vezivna sredstva, limove, drvo, metal, gips proizvode i dr.;
materijal za instalaterske radove: eline, keramike i plastine cijevi; spojni materijal; ventili;
slavine; materijale za izolaciju i dr.;
poluproizvode: svjeu betonsku i asfaltnu masu, malter i dr.;
provjere na gradilitu: vode, agregata za beton, pijeska, cementa, zbijenost tla i dr.;
beton: otpornost na pritisak, sulfate, mraz i poar; vodonepropustljivost i dr.;
eline konstrukcije: osnovne materijale, zavrtnjeve, zakivke, elektrode, leita, dilatacione
sprave, sredstva za antikorozivnu i drugu zatitu;
zavarivanje kod: elinih konstrukcija, posuda, armature i drugih metalnih elemenata sa
atestima za sve zavarivae;
betonsku galanteriju: cijevi, ivinjaci, blokovi za zidanje, ploe i dr.;
utezake radove: kod prethodno napregnutih betonskih konstrukcija;
ipove: sa aspekta nosivosti i drugih bitnih elemenata;
zvunu i toplotnu izolaciju: zidova, vrata, prozora i sl.;
otpornost na poar: za sve materijale, opremu i radove za koje se to trai po projektu i
propisima;
opremu i ureaje: u skladu sa propisima i zahtjevima iz tehnike dokumentacije (deklaracije i
uputstva proizvoaa; sertifikati o ispravnosti sistema; sertifikati o ispravnosti liftova,
pokretnih stepenica i sl.; sertifikati o uzemljenju; sertifikati o obuci i dr.).
Pored navedenih atesta elaborat o kontroli kvaliteta treba da sadri i sve protokole za "skrivene" i ostale
radove u formi i obliku kako je to ranije reeno ili u formi prilagoenoj dotinom objektu i radovima.
Da bi se olakala izrada elaborata o kontroli kvaliteta potrebno je na poetku graenja oformiti registar
dokumenata o kontroli zemljita, materijala, poluproizvoda, radova, konstrukcija, instalacija i dr. Registar
(Slika 28) se formira u vidu knjige i treba da sadri sljedee podatke:
o kontroli na koju se dokumenta odnose;
redni broj;
dokument o kontroli: naziv, broj i datum izdavanja;
naziv organizacije, institucije, laboratorije i sl., koja je izdala dokument;
predmet dokumenta o dokazu kvaliteta, gdje treba upisati koja su ispitivanja izvrena, na kom
mjestu, tj. na to se ispitivanje odnosi (npr. atest betonskih kocki, greda Pos. 116);
rezultat ispitivanja, gdje se upisuje pozitivan ili negativan rezultat sa kvantifikacijom rezultata
ukoliko je to mogue;
mjesto odlaganja, gdje se upisuje poloaj registra gdje je atest odloen (radi lakeg
pronalaenja);
napomenu, gdje je mogue upisati neki tekst ili ifru radi objanjenja.

139
Registar dokumenata o kontroli:
Red.
br.
Dokument Izdava dokumenta Predmet dokumenta Rezultat Odloeno Napomena
1 2 3 4 5 6 7

Slika 28. Registar dokumenata o kontroli

Bilo bi korisno, radi boljeg pregleda, da se registar podijeli na vie djelova (ili da se oformi vie
registara) po vrstama: graevinski materijali, materijali za zanatske radove, materijali za instalacije (a za vee
objekte i za svaku instalaciju), beton, elik i dr. kako su na poetku ovog poglavlja pobrojene.
Registar treba da vodi izvoa radova.
9.4.9.22 Evidencija tehnike dokumentacije
Prilikom graenja objekta mora se voditi evidencija o primljenoj tehnikoj dokumentaciji. Takoe se mora
voditi evidencija o svim izmjenama i dopunama koje nastaju tokom graenja.
Ovo je viestruko potrebno, a prvenstveno radi potpunog uvida u raspoloivu dokumentaciju i u cilju
uspjene izrade projekta izvedenog objekta.
Investitor tehniku dokumentaciju dostavlja izvoau radova i nadzornom organu. Zbog toga i jedan i
drugi treba da vode evidenciju o njoj.
Evidencija se obino vodi u unaprijed pripremljenom registru (Slika 29), koji treba da sadri podatke o:
nazivu objekta;
fazi i vrsti projekta;
sadraju projekta (opta, tekstualna, numerika, grafika dokumentacija i dr.);
dokumentu i datum prijema;
izmjenama u pojedinim djelovima sa sadrajem izmjena, na osnovu kog dokumenta su izvrene,
ko ih je i kada izvrio;
dopunama u pojedinim djelovima sa sadrajem dopune, od koga je primljena i kada;
kretanju tehnike dokumentacije ili njenih djelova;
prepisci u vezi tehnike dokumentacije;
ifri poloaja u arhivi.
Na objektu treba da se vodi odvojena evidencija o glavnom i izvoakom projektu i to po vrstama
projekata (arhitektura, konstrukcije, instalacije i dr.).

Objekat: Faza: Vrsta:
Red.
br.
Sadraj projekta
Dokument o prijemu,
broj i datum
Izmjene i/ili dopune,
vrsta, broj i datum
Predata
ifra poloaja
u arhivi
1 2 3 4 5 6

Slika 29. Registar tehnike dokumentacije

Evidencija o tehnikoj dokumentaciji mora biti stalno aurna kako bi se na kraju, tj. prilikom tehnikog
pregleda mogao ostvariti potpun uvid i izvriti neophodno uporeivanje izvedenih radova sa dokumentacijom.
9.4.9.23 Slubene zabiljeke
Tokom graenja neophodno je odravanje redovnih i vanrednih sastanaka izmeu investitora, izvoaa radova
i ostalih uesnika u graenju objekta.
Na redovnim sastancima obino se razmatraju pitanja:
rokova izvrenja radova i ostalih poslova;
kvaliteta materijala, opreme, radova i sl.;
voenja dokumentacije;

140
naplate i isplate izvrenih radova;
odnosa izmeu uesnika u izgradnji i graenju objekta;
razmatranje planova, programa, informacija i izvjetaja.
Na vanrednim sastancima obino se razmatraju pitanja:
neposredno iskrsli problemi izmeu uesnika u graenju;
pitanja u vezi sa posjetama i nalazima nadlenih inspekcijskih i drugih organa;
zahtjevi pojedinih uesnika u smislu ubrzanja radova, naplata i sl.
Da bi sastanak uspio potrebno je da bude dobro pripremljen i da svi pozvani unaprijed dobiju
odgovarajue materijale. Materijali moraju biti koncizni i jasno napisani sa isticanjem osnovnih pitanja o
kojima treba donijeti odgovarajue zakljuke i preporuke. Izuzeci su dnevni operativni dogovori za koje nije
potrebno pripremati materijale.
Sastanci moraju biti kratki i moraju rezultirati slubenom zabiljekom koju moraju potpisivati svi
prisutni.
Zabiljeka treba da ima sljedei sadraj:
datum i vrijeme odravanja sastanka;
spisak prisutnih sa navoenjem firme i funkcije;
analizu izvrenja zakljuaka i preporuka sa prolog sastanka;
predmet sastanka;
zakljuke i preporuke jasno definisane po nosiocima izvrenja i preciznim rokovima;
potpise prisutnih.
Slubenu zabiljeku dobijaju prisutni a dostavlja se i svim zainteresovanim iako nijesu prisustvovali
sastanku.
9.4.9.24 Zapisnici komisija
U cilju rjeavanja pojedinih pitanja ili iznalaenja pojedinih rjeenja investitor i/ili izvoa radova vie puta
osnivaju komisije.
Komisije mogu biti interne, sastavljene samo od predstavnika investitora ili izvoaa radova, zajednike
sastavljene od predstavnika investitora i izvoaa radova ili neutralne, sastavljene od neutralnih lanova koji
nijesu u poslovnom odnosu sa investitorom ili izvoaem.
I nterne komisijeizvravaju zadatke koji su u okviru nadlenosti strane koja je imenovala komisiju.
Zajednike komisije rjeavaju zadatke koji se tiu obje strane kao to su: rjeavanje sporova i
nesuglasica, procjena tete, procjena pojedinih vrijednosti, interni pregled radova, primopredaje radova,
konani obraun radova i sl.
Neutralne komisije rjeavaju zadatke koji se tiu obje strane ali ih nijesu mogle rijeiti putem
zajednike komisije. To su u principu isti ili slini zadaci kao i kod zajednikih komisija.
lanove zajednike i neutralne komisije imenuju strane koje su u sporu, ili koje ele da zajedniki rijee
neko pitanje.
Komisije su dune da o svom radu podnesu odgovarajui izvjetaj. Izvjetaj mora biti tako uraen da
jasno odgovara na sva pitanja koja su bila predmet rada komisije. U tom smislu izvjetaj mora da sadri:
sastav komisije, naziv donosioca rjeenja o imenovanju komisije, broj i datum rjeenja;
imena i prezimena prisutnih lica koja su stalno ili povremeno prisustvovala radu komisije;
predmet rada komisije;
dokumentacija koja je komisiji data na uvid sa osvrtom na istu i znaajni podaci iz nje;
osvrt na obilazak terena, objekta i radova (ako ga je bilo) sa eventualnim snimcima;
obrazloeni nalazi komisije;
predloge i/ili preporuke stranama;
zakljuak komisije;
datum izrade izvjetaja;
imena, prezimena i potpise lanova komisije.
Komisija e izvjetaj dostaviti svim stranama koje su je imenovale.

141
9.4.9.25 I zvjetaji o radu i rezultatima
Rukovodilac graenja i nadzora duni su da redovno dostavljaju odgovarajue izvjetaje. Izvjetaji slue
nadlenim organima da se upoznaju sa radom i rezultatima rada na objektu i radi preduzimanja odgovarajuih
mjera u cilju rjeavanja pojedinih pitanja iz svog domena.
Oni rade pojedinane ili zajednike izvjetaje.
Praksa je pokazala da je neophodno raditi:
sedmine;
mjesene;
godinje i
konaan izvjetaj.
Sedmini izvjetaj radi rukovodilac graenja za potrebe odravanja redovnih sedminih sastanaka
uesnika u graenju. Ovaj izvjetaj se radi korienjem podataka sa terena i podataka iz mjesenog
operativnog plana i sadri:
podatke o planiranim i izvrenim radovima tokom protekle sedmice;
podatke o planiranom i stvarnom broju radne snage po kvalifikacijama i asovima rada;
podatke o planiranim i utroenim koliinama osnovnih materijala;
podatke o planiranom i stvarnom broju i radnim satima graevinskih maina i postrojenja;
osvrt na stanje radova sa analizom ostvarenih rezultata;
mjere koje treba preduzeti radi eliminisanja eventualnih zakanjenja ili drugih problema.
Ovaj izvjetaj se razmatra, usvaja i donose zakljuci na redovnom sedminom sastanku kojem
prisustvuje cjelokupno tehniko i ostalo osoblje izvoaa radova i investitora. Sastanak mora biti operativne
prirode i ne smije dugo trajati.
Mjeseni izvjetaj rade zajedniki rukovodilac graenja i nadzora za potrebe redovnog mjesenog
sastanka uesnika u graenju i radi informisanja nadlenih organa investitora i izvoaa radova.
Izvjetaj se radi korienjem mjesenog operativnog plana, izvoakog projekta organizacije i
tehnologije graenja i podataka prikupljenih na terenu, tj. korienjem graevinske knjige, graevinskog
dnevnika, protokola i druge dokumentacije.
Mjeseni izvjetaj pored podataka, osvrta i mjera koje sadri sedmini izvjetaj treba da sadri i:
finansijske podatke o planiranim i realizovanim radovima;
osvrt na mogunost izvrenja radova planiranih na godinjem nivou.
Neophodno je da ovaj izvjetaj, sa zakljucima sa sastanka uesnika u graenju, razmotre i nadleni
organi investitora i izvoaa radova kako bi bili informisani o stanju i rezultatima graenja objekta radi
blagovremenog pruanja logistike i ostale podrke u cilju eliminisanja eventualnih zakanjenja, odnosno
pospjeivanja radi postizanja jo boljih rezultata.
Godinji izvjetaj rade rukovodilac graenja i nadzora za potrebe sagledavanja godinjih rezultata i
informisanja nadlenih organa investitora i izvoaa radova. On se radi za sve godine u kojima se gradi
objekat.
Izvjetaj se radi korienjem izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja i podataka iz
graevinske knjige, graevinskog dnevnika, protokola, zapisnika, slubenih zabiljeki, inspekcijskih pregleda i
dr.
Godinji izvjetaj pored podataka, osvrta i mjera koje sadri mjeseni izvjetaj treba da sadri i osvrt na
mogunost izvrenja radova i objekta u ugovorenom i planiranom roku.
Rukovodilac graenja pored ovog izvjetaja treba, za potrebe analiza i informacija, da uradi i godinji
izvjetaj o planiranim i ostvarenim rezultatima iz tehno-ekonomskog elaborata. Ovim izvjetajem treba da se
kvantificiraju svi finansijski pokazatelji i uini osvrt na ostvarivanje planiranih aktivnosti i pretpostavki.
Konani izvjetaj se radi nakon zavretka graenja objekta, tj. nakon izvrenog konanog obrauna i
primopredaje objekta izmeu investitora i izvoaa radova. Ovaj izvjetaj rade izvoa radova i investitor
svaki za sebe.
Izvjetaj treba da obuhvati cjelokupni period izgradnje (investitorov izvjetaj) i graenja (izvoaev
izvjetaj) objekta.
Cilj izrade izvjetaja je sagledavanje cjelokupnog toka izgradnje i graenja objekta kako bi se procijenila
uspjenost realizacije Projekta, tj. investicionog poduhvata. Cilj je takoe da se sakupe svi relevantni podaci
radi popunjavanja baze podataka koja bi se mogla dobro iskoristiti u narednim investicionim poduhvatima.

142
Izvjetaj treba da ukae i na uspjenost svakog uesnika u izgradnji objekta, to moe da poslui kao
referenca za sljedee poslove.
Zbog toga izvjetaj mora opisati i prezentirati sve procedure koje su primjenjivane i kvantificirati sve
tehnike i finansijske podatke koji su relevantni za konkretan objekat.
U tom smislu posebnu panju obratiti na:
proceduru izrade i usvajanja tehnike dokumentacije sa kvantifikacijom osnovnih podataka o
dokumentaciji;
proceduru izbora uesnika u izgradnji objekta i zakljuivanja ugovora sa kvantifikacijom
osnovnih podataka iz ugovora;
planirane i ostvarene koliine pojedinih radova;
planirane i ostvarene resurse;
planirana i utroena finansijska sredstva;
planirane i ostvarene rokove pojedinih faza Projekta;
kvalitet izvrenih ukupnih poslova i radova na objektu;
voenje dokumentacije tokom izvrenja svih poslova i tokom graenja objekta;
organizaciju investitora i ostalih uesnika u izgradnji sa posebnim osvrtom na graenje i
funkcionisanje organizacije;
probleme koji su se pojavljivali tokom izvravanja svih poslova, a posebno u procesu graenja;
saradnju svih uesnika u izgradnji, a posebno uesnika u graenju, sa kvantifikacijom podataka
po uesnicima i rokovima u kojima su izvravani poslovi odnosno graenje objekta;
ostala znaajna i specifina pitanja za konkretni Projekat.
Na kraju izvjetaja treba:
sumirati i ocijeniti rezultate rada;
izvui pouke i preporuke za budui rad.
Izvjetaj treba da rade strune slube izvoaa radova i investitora uz pomo neposrednih uesnika u
izvravanju poslova i graenju objekta.
Izvjetaj treba da razmotre zvanini organi investitora i izvoaa radova ime se oznaava kraj
izgradnje predmetnog objekta.
9.4.9.26 Zahtjevi izvoaa radova
Po prirodi stvari izvoa radova se ee obraa investitoru radi rjeavanja pojedinih pitanja tehnike i
finansijske prirode.
Ovdje e biti rijei o zahtjevima izvoaa radova koji su u dananjoj praksi neizbjeni, a odnose se na:
obavljanja nepredvienih i/ili naknadnih radova;
angaovanje podizvoaa;
priznavanje razlika u cijeni;
produenje roka graenja.
Nepredvieni i naknadni radovi su esta pojava na naim gradilitima koji se pojavljuju zbog
nekompletnosti dokumentacije, elje investitora da pobolja tehnika rjeenja, iznenaenja prilikom fundiranja
i sl.
Izvoa radova je duan da blagovremeno prouava dokumentaciju i definie ove radove; da uradi
detaljan opis radova i analize cijena i sve dostavi investitoru na pregled i saglasnost. Izvoa radova je duan
da obrazloi svoj zahtjev i pozove se na odgovarajuu dokumentaciju i stanje radova kako bi se mogao donijeti
zakljuak o opravdanosti, obimu i vrijednosti naknadnih i/ili nepredvienih radova.
Izvoa radova je takoe duan da sagleda vikove i manjkove radova kako bi mogao da investitoru
prezentira dopunski predraun radova sa svim ovim elementima i time oznai stvarnu vrijednost radova na
Projektu u tom trenutku.
Investitor treba da detaljno razmotri zahtjev izvoaa radova i da u kontaktu sa predstavnicima
izvoaa utvrdi opravdanost zahtjeva.
Nakon toga investitor i izvoa radova treba da zakljue aneks ugovora kojim e regulisati novu ukupnu
cijenu, a po potrebi i novi rok zavretka objekta, ukoliko se radi o znaajnijem obimu radova. Posebne uzanse
o graenju predviaju da izvoa radova ima pravo na produenje roka ukoliko se ugovorom vrijednost uvea
za 10%.

143
U praksi je teko sve naknadne i nepredviene radove predvidjeti u jednom vremenskom periodu. Zbog
toga izvoa radova zahtijeva izvoenje ovih radova putem graevinskog dnevnika i dostavlja analizu cijene
investitoru na odobrenje. Investitor takoe putem dnevnika odobrava izvoenje radova, a ovjerom analize,
cijenu tih radova. Za ovakav nain odobravanja naknadnih i/ili nepredvienih radova rukovodilac nadzora
mora imati ovlaenje investitora.
Imajui u vidu ove okolnosti, ritam za podnoenje zbirnog zahtjeva i zakljuivanje aneksa ugovora treba
predvidjeti ugovorom o graenju. To moe biti neki vremenski period (npr. svakih 3 mjeseca) ili nakon
dostizanja neke vrijednosti naknadnih, nepredvienih i vikova radova (npr. 10% ugovorene vrijednosti).
Podizvoa moe biti angaovan samo uz saglasnost i odobrenje investitora. Ako to angaovanje nije
precizirano ugovorom o graenju izvoa radova je duan da investitoru podnese zahtjev za angaovanje
podizvoaa.
Zahtjev se podnosi blagovremeno, tj. u razumnom roku prije potrebe za otpoinjanje predmetnih radova.
Uz zahtjev izvoa radova treba da dostavi investitoru osnovne podatke o podizvoau, a po zahtjevu
investitora, i njegove reference. Osnovni podaci o podizvoau koje izvoa radova treba da dostavi
investitoru su: naziv firme podizvoaa, sjedite, osnovne i sporedne djelatnosti, za koje ga radove namjerava
angaovati, iskustvo na takvim ili slinim radovima i dr.
Ukoliko je ugovorom o graenju predvieno da se podizvoai (obino za zanatske i instalaterske
radove) naknadno odaberu putem javnog oglaavanja, izvoa radova je duan da u cio proces izbora
podizvoaa ukljui predstavnike investitora. Na kraju treba da obradi cijelu dokumentaciju sa predlogom o
izboru najpovoljnijeg podizvoaa. Konanu odluku o izboru podizvoaa donosi investitor, a izvoa radova
sa njim zakljuuje ugovor o izvrenju predmetnih radova.
Priznavanju razlike u cijeni prethodi zahtjev izvoaa radova i obraun razlike. Ugovorom o graenju
treba predvidjeti metodu obrauna (najee sumarna indeksna metoda) i postupak obrauna. Obino se
ugovara svakomjeseni obraun zbog ega treba prihvatiti jednostavan postupak. Najbolje je da se zahtjev sa
obraunom razlike u cijeni priloi privremenoj situaciji i da je investitor odobri u postupku ovjere privremene
situacije. Pri tome treba voditi rauna da indeksi cijena nee biti poznati u vrijeme izrade situacije (publikuju
se sa zakanjenjem od najmanje 30 dana), pa e biti nuno da se obraun razlika u cijeni vri kumulativno,
upisujui zvanine indekse rasta pojedinih elemenata cijena.
Treba naglasiti da izvoa radova nema pravo na razliku u cijeni za one radove koje je izvravao nakon
isteka roka po dinamikom planu izvrenja radova.
Produenje roka graenja moe se ostvariti samo uz obostranu saglasnost investitora i izvoaa
radova. Ugovorom o graenju preciziraju se sluajevi kada izvoa radova ima pravo na produenje roka
graenja. Isto tako ugovara se postupak i nain utvrivanja novog roka, tj. produenje ugovorenog.
U tom smislu izvoa radova je duan da investitoru podnese obrazloeni zahtjev za produenje roka.
U obrazloenju treba navesti i kvantificirati sve razloge u kojima izvoa radova nalazi uporite prava
za produenje roka. Uz zahtjev treba priloiti i svu raspoloivu dokumentaciju koja potvruje opravdanost
zahtjeva za produetak roka graenja.
Izvoa radova je duan da blagovremeno podnese zahtjev, tj. odmah po saznanju okolnosti koje su
uticale ili e uticati na produenje roka graenja.
Pitanje roka graenja je veoma vano i sa finansijskog aspekta, jer izvoa radova nema pravo na
razliku u cijeni (kako je ve reeno) za radove koji su izvravani nakon isteka ugovorenog roka preciziranog u
dinamikom planu. Pored ovoga, moda finansijski jo znaajnije je pitanje penala i trokova reije gradilita i
preduzea koju snosi izvoa radova.
Ako je do zakanjenja u izvravanju ugovorenih obaveza dolo krivicom investitora (kanjenje u
isplatama, dostavljanju dokumentacije i dr.) on bi bio duan izvoau radova da nadoknadi poveane trokove
reije gradilita i preduzea. Naalost, u praksi se ovo veoma rijetko deava, a i ako se desi to se ostvari
putem dugoronog voenja sudskih sporova. Naprotiv mnogi izvoai radova se zadovoljavaju sa
produenjem roka graenja i izbjegavanja plaanja penala.
Na kraju treba naglasiti potrebu redovnog i urednog voenja cjelokupne dokumentacije na gradilitu na
osnovu koje bi izvoa radova zasnivao svoje zahtjeve i ostvario prava, a investitor eventualno mogao da
ospori ta prava.

144
9.4.9.27 Prepiska
O prepisci se mnogo puta moe uti da se radi o "administriranju". Iako tu ima istine mora se prihvatiti izreka
"to nije zabiljeeno to se nije ni dogodilo". Zbog toga u pogledu prepiske treba se orjentisati na optimalno
rjeenje, to znai o svemu to je znaajno, ili moe sjutra biti od znaaja, treba ostaviti dokument, tj. obaviti
prepisku, a sve ostalo izbjei. Od znaaja su sve prepiske koje se tiu kvaliteta, rokova, trokova, izvravanja
ugovorenih obaveza, potovanja zakonskih propisa, pravilnog informisanja, podspjeavanja i preduzimanja
mjera da se sprijee ili otklone tete, nepravilnosti ili drugi uzroci i posledice. Prepisku vodi izvoa radova i
investitor svaki u svom domenu u cilju zatite svojih interesa. Jednako se treba odnositi i prema pismima koja
drugi alju tj, na njih blagovremeno davati odgovore i miljenja. Sistem voenja i uvanja dokumenata o
prepisci treba posebno razraditi i sprovoditi. Raunarska tehnika i programi u tome pruaju neprocjenjivu
mogunost i korist.
9.4.9.28 Opta evidencija dokumentacije
Neophodno je da se na svakom gradilitu vodi evidencija primljene i otpremljene pote i njeno kretanje. Ovo je
veoma vano da bi se u svakom momentu moglo provjeriti da li je na objekat pristigao i kada neki dokument i
kome je predat na korienje i/ili obradu. Isto tako veoma je vano da se zna kada je i kome otpremljen neki
dokument.
Ovo podrazumijeva da se sve to primamo i otpremamo (tehnika dokumentacija, situacije, zahtjevi,
odgovori i dr.) mora biti propraeno nekim pismom koje ima svoj broj i datum.
Najbolje je evidenciju voditi zajedno za primljenu i otpremljenu potu putem registara. Za ove svrhe
moe se koristiti uobiajeni registar koji je najee u upotrebi kod svih organizacija i institucija. Meutim ako
investitor odnosno izvoa radova ele da evidentiraju vie podataka tada nije teko koncipirati novi ili
dopunjeni uobiajeni sadraj. Pri ovome, najvanije je da on sadri: evidentni broj; predmet prepiske;
primaoca odnosno poiljaoca; broj akta; datum akta; kome je dat na obradu, veza sa ranijom prepiskom, to je
po njemu postupljeno i gdje je predmet odloen.
Vano je voditi rauna o tome da se niti jedan dokument ne primi ili otpremi, a da nije registrovan, to
e omoguiti potpun uvid u cjelokupnu dokumentaciju na objektu.
9.4.10 Tehniki pregled
Svaki objekat, nakon zavretka graenja, a prije korienja i stavljanja u pogon, mora se tehniki pregledati.
Ovo je neophodno radi utvrivanja podobnosti objekta za korienje.
Tehniki pregled vri se za cio objekat ili njegov dio koji predstavlja tehnoloku, tehniku i funkcionalnu
cjelinu. To je u stvari objekat ili njegov dio za koji je izdata graevinska dozvola.
Ako je u pitanju industrijski kompleks (Projekat) koji se sastoji iz vie objekata onda se tehniki pregled
vri posebno za svaki objekat (on mora imati graevinsku dozvolu), a na kraju se sumiraju rezultati svih
pregleda i ocjenjuje uspjenost Projekta.
Tehniki pregled mogu vriti:
preduzea registrovana za: izradu tehnike dokumentacije, graenje i vrenje strunog nadzora
za takvu vrstu objekta;
strune komisije imenovane od nadlenog organa.
Ko e vriti tehniki pregled odreenog objekta odluuju nadleni, republiki (za specifine objekte) ili
optinski (za ostale objekte) organ koji je izdao graevinsku dozvolu.
Ako nadleni organ povjeri vrenje tehnikog pregleda preduzeu (organizaciji) onda ono imenuje
komisiju.
lanovi strune komisije, koja treba da izvri tehniki pregled, moraju ispunjavati propisane uslove za
ovlaenog projektanta, odnosno za rukovoenje graenjem te vrste objekta.
Broj lanova komisije i njihove specijalnosti zavise od vrste i veliine objekta, vrste i strukture radova,
tehnolokog procesa, vrste opreme i instalacija i drugih specifinosti objekta. Komisija mora imati najmanje tri
lana.
Rjeenjem o imenovanju komisije odreuje se predsjednik koji organizuje rad i rukovodi radom komisije.
U komisiju ne mogu biti imenovana lica koja su u radnom odnosu sa: investitorom; izvoaem i
podizvoaem radova; preduzeem, odnosno organizacijom koja je uradila tehniku dokumentaciju, niti lica
koja su vrila struni nadzor nad graenjem objekta kao ni lica koja su vrila inspekcijski nadzor.

145
9.4.10.1 Priprema za tehniki pregled
Sa pripremom za tehniki pregled poinje se od momenta poetka graenja objekta. To podrazumijeva da
investitor, izvoa radova i ostali uesnici u graenju pri sprovoenju svakog postupka razmiljaju i
pripremaju se za tehniki pregled. To se naroito odnosi na pripremu: dokumentacije; dokaza o kvalitetu
materijala, radova, instalacija i opreme; dokaza o primjeni propisa, standarda, normativa i dr.
Ako se ovako postupa tokom graenja zavrne pripreme za tehniki pregled nee predstavljati nikakav
problem.
Postupak za vrenje tehnikog pregleda pokrie izvoa. U tom smislu podnosi investitoru pismeni
zahtjev kojim ga obavjetava da je objekat zavren i ujedno zahtijeva da zatrai, od nadlenog organa,
imenovanje komisije ili organizacije koja e izvriti tehniki pregled.
Nakon pokrenutog postupka potrebno je, i svrsishodno, da investitor i izvoa radova odrede svoje
predstavnike da pregledaju objekat i dokumentaciju i utvrde da li je zaista sve spremno za tehniki pregled.
Ovaj pregled se u praksi naziva "interni pregled".
Ako se internimpregledomutvrdi da dokumentacija i objekat nijesu spremni, investitor i izvoa
radova utvruju ta, i u kom roku, treba preduzeti da se dokumentacija i objekat pripreme.
Kada se internimpregledom, ili naknadnim pregledom, utvrdi da su dokumentacija i objekat spremni za
tehniki pregled, investitor podnosi zahtjev nadlenom organu da imenuje komisiju. Uz zahtjev investitor treba
da, nadlenom organu, dostavi odreene podatke koji e mu olakati donoenje rjeenja o imenovanju komisije
ili preduzea odgovarajueg strunog iskustva.
Osnovni podaci koje treba dostaviti nadlenom organu su podaci o objektu, investitoru i izvoau
radova i to:
naziv objekta sa osnovnim podacima o njemu (vrsta objekta; namjena; vrsta tehnologije,
radova, instalacija i opreme; mjesto graenja i dr.);
broj i datum graevinske dozvole i naziv organa koji je izdao;
naziv investitora i njegovo sjedite;
naziv izvoaa radova i njegovo sjedite;
broj i datum rjeenja o imenovanju rukovodioca graenja i nadzora, njihova imena i strune
kvalifikacije;
druge podatke, naroito ako se radi o specifinom objektu.
Investitor i izvoa radova, da bi omoguili da komisija uspjeno otpone, radi i zavri tehniki pregled,
treba da pripremi svu dokumentaciju koja je obezbijeena za poetak graenja, obezbjeivanja i voenja
tokom graenja.
To je sljedea dokumentacija:
Podaci o objektu koji treba da sadre: naziv objekta, vrstu (visokogradnja, niskogradnja,
hidrogradnja) i namjenu objekta; vrste i karakteristike izvrenih radova na objektu (graevinski,
metalne konstrukcije, instalacije po vrstama, mainska i elektro oprema, radovi kod specifinih
objekata i dr.)
Podatke je najbolje prezentirati putem tabele (Slika 30).

Naziv objekta Vrsta
Namjena
Red.
br.
Vrsta izvrenih radova Osnovne karakteristike radova
1 2 3

Slika 30 Podaci o objektu

Podaci o investitoru koji treba da sadre: naziv investitora; mjesto, adresu, brojeve telefona i
ostalih sredstava veza; prezime i ime osobe za kontakt i imena ovlaenog predstavnika investitora i
predstavnika za pojedinu vrstu radova (za tehnologiju, graevinske radove, instalacije, opreme i
dr.).

146
Podaci o nadzornim organima koji treba da sadre: prezime, ime i strunu kvalifikaciju
rukovodioca nadzora i nadzornih organa, za pojedinu vrstu radova, rjeenje (donosilac, broj i
datum) o postavljanju i period odgovornosti (Slika 31).

Red.
br.
Prezime i ime
Struna
kvalif.
Funkcija
Vrsta
radova
Rjeenje
Period
odgovor.
1 2 3 4 5 6 7

Slika 31. Podaci o nadzornimorganima

Podaci o izvoau i podizvoaima koji treba da sadre: naziv izvoaa radova, podizvoaa i
vrstu radova; prezime, ime i strunu kvalifikaciju odgovornih lica; rjeenje (donosilac, broj i datum)
o postavljanju i period odgovornosti. (Slika 32). Ako je bilo vie izvoaa radova onda treba
podatke dati posebno za svakog izvoaa radova i njegove podizvoae.

Red
br.
Izvoa radova (IR),
Podizvoa (P)
Oznaka
(I,P)
Vrsta radova
Odgovorno
lice
Rjeenje
Period
odgovor.
1 2 3 4 5 6 7

Slika 32. Podaci o izvoau radova i podizvoaima

Pregled tehike dokumentacije na osnovu koje je izgraen objekat treba da bude uraen po fazama
i vrstama dokumentacije i da sadri:
naziv faze dokumentacije (idejni, glavni i izvoaki projekat i projekat izvedenog objekta);
vrste dokumentacije (elaborati za geotehnika, mikroseizmoloka, hidrometeoroloka,
geodetska, hidroloka, saobraajna i ostala istraivanja; projekti arhitekture, fizike zgrada,
konstrukcije, instalacija - po vrstama, opreme - po vrstama, osmatranja objekta tokom
graenja i eksploatacije, organizacije i tehnologije graenja, skela i dr.);
sadraj dokumentacije (opta, projektni zadatak, tekstualna, numerika, grafika - po
specifikaciji);
naziv i mjesto projektantske organizacije koja je uradila dokumentaciju;
ime, prezime i struna sprema vodeeg i odgovornih projektanata;
godina izrade dokumentacije;
vrsta kontrole (revizija ili tehnika kontrola) broj i datum kontrole po svim fazama i
vrstama tehnike dokumentacije;
saglasnosti na dokumentaciju (organ ili organizacija koja je dala saglasnost, vrsta, broj i
datum).
Pregled tehnike dokumentacije je najlake uraditi tabelarno (Slika 33).

Faza dokumentacije: Vodei projektant:
Red.
br.
Vrsta Sadraj
Projektna
organizacija
Odgovorni
projektant
Godina
izrade
Kontrola Saglasnost
1 2 3 4 5 6 7 8

Slika 33. Pregled tehnike dokumentacije

Pregled dozvola, uslova i saglasnosti koji treba da sadri:
graevinsku dozvolu i posebnu graevinsku dozvolu;
rjeenje o lokaciji sa urbanistiko tehnikim uslovima;
saglasnost nadlenog organa za urbanizam na tehniku dokumentaciju;

147
energetsku saglasnost na tehniku dokumentaciju i za prikljuak;
vodoprivrednu saglasnost na tehniku dokumentaciju;
saglasnost nadlene organizacije za vodovod i kanalizaciju na tehniku dokumentaciju i za
prikljuke;
saglasnost nadlene organizacije za stabilni telefonski prikljuak na tehniku dokumentaciju
i za prikljuak;
saglasnost nadlenog organa ili organizacije za saobraaj na tehniku dokumentaciju i za
prikljuak na javnu saobraajnicu;
sanitarnu saglasnost na tehniku dokumentaciju i za korienje objekta;
saglasnost nadlenog organa ili organizacije za zatitu od poara i zatitu ivotne sredine na
tehniku dokumentaciju i na korienje objekta;
vodoprivrednu saglasnost;
saglasnost nadlenog organa za narodnu odbranu na tehniku dokumentaciju;
druge dozvole, saglasnosti i rjeenja za konkretni objekat ako ih je bilo nuno pribaviti.
Pregled je najjednostavnije uraditi tabelarno (Slika 34).

Red.
br.
Naziv dozvole, uslova,
saglasnosti, rjeenja
Organ koji je izdao Broj i datum Napomena
1 2 3 4 5

Slika 34. Pregled dozvola, uslova i saglasnosti

Pregled ugovora izmeu investitora i uesnika u graenju objekta koji treba da sadri: sve ugovore
od poetka graenja zakljuenih izmeu investitora, sa jedne strane, i izvoaa radova, preduzea
za nadzor i pruanje drugih usluga, isporuioca i montaera opreme i svih drugih uesnika u
graenju, sa druge strane.
Pregled treba da sadri sljedee podatke: naziv uesnika u graenju, broj i datum ugovora zaveden
kod investitora, predmet ugovora i ugovorne dokumentacije, ugovorni rok i produenje roka. (Slika
35). Pregled treba da sadri i sve anekse ugovora.

Red
br.
Ugovarai Broj i datum
Predmet ugovora i ugovor.
dokument.
Ugovoreni
iznos
Rok
1 2 3 4 5 6

Slika 35. Pregled ugovora

Pregled atesta betona koji treba da sadri sve ateste koji dokazuju rezultate ispitivanja. U tom
smislu treba da sadri: broj i datum atesta i ko ga je izdao, datum uzimanja uzorka, konstruktivni
element odakle je uzet uzorak, zahtijevana i postignuta marka betona (rezultat) poslije 28 dana
(Slika 36).

Red
br.
Broj i datum
atesta
Naziv izdavaa
atesta
Konstr.elem.
iz koga je uzet
uzorak
Zahtijevana
MB
Rezultat
MB
1 2 3 4 5 6

Slika 36. Pregled atesta betona
Pregled atesta u geomehanici treba da sadri dokumenta o dokazu parametara i kvaliteta
materijala i to: granulometrijskog sastava, granice teenja i valjanja tla (Atebergove granice
konzistencije geomehanika klasifikacija), zapreminske teine u prirodnom stanju, specifine teine

148
tla, prirodne vlanosti, odnosa vlane i suve zapreminske mase tla Proktorov test, parametre
smiue otpornosti tla u triaksijalnom aparatu (ili parametri smiue otpornosti tla direktnim
smicanjem), stiljivosti tla edometarski test.
Pregled treba da sadri: broj i datum atesta i ko ga je izdao, datum ispitivanja, mjesto ispitivanja,
zahtijevani i postignuti rezultati (Slika 37).

Red.
br.
Broj i datum
atesta
Naziv izda-
vaa atesta
Datum
ispitivanja
Na to se
odnosi atest
Traeni
kvalitet
Postignuti
rezultati
1 2 3 4 5 6 7

Slika 37. Pregled atesta (izvjetaja) o geomehanici
Pregled atesta, izvjetaja i deklaracija o kvalitetu koji treba da sadri dokumenta o dokazu
kvaliteta: osnovnih graevinskih materijala, materijala za zanatske radove, materijala za
instalaterske radove, poluproizvoda, materijala za eline konstrukcije, betonske galanterije,
utezakog materijala, zvune i toplotne izolacije, otpornosti na poar, opreme i ureaja, liftova,
uzemljenja i dr.
Pregled treba da sadri: broj i datum atesta (izvjetaja, sertifikata, deklaracije) naziv izdavaa
atesta, datum ispitivanja (kontrole), dio na koji se odnosi atest, traeni kvalitet i postignuti rezultat.
Pregled treba uraditi u vidu tabele (Slika 38). Pregled se moe uraditi odvojeno po pojedinim
vrstama materijala ili radova ako bi to bilo lake ili ako se radi o velikom broju dokumenata.

Red.
br.
Broj i datum
atesta
Naziv
izdavaa
atesta
Datum
ispitivanja
Na to se
odnosi atest
Traeni
kvalitet
Postignuti
rezultati
1 2 3 4 5 6 7

Slika 38. Pregled atesta o kvalitetu

Pregled protokola koji treba da sadri sve protokole o skrivenim i ostalim radovima koji dokazuju
da su ti radovi izvedeni kvalitetno, u skladu sa tehnikom dokumentacijom i tehnikim propisima.
Tu se prvenstveno misli na: temeljne jame i temelje, poloaj objekta u prostoru, na geometrijske
elemente i poloaje pojedinih konstruktivnih elemenata, na skrivene radove kao to su: tlo, armatura,
"grube" instalacije, pokriveni radovi, hidro i termo izolacije i dr.
Pregled treba da sadri: broj i datum izrade protokola, na ta se odnosi protokol i rezultat pregleda
(Slika 39). Protokole treba sloiti po tehnolokom redosledu, po vrstama radova i instalacijama koje
su predmet pregleda.

Red.
br.
Predmet protokola Broj i datum

Rezultat
Napomena
1 2 3 4 5

Slika 39. Pregled protokola

Pregled uputstava za korienje i odravanje opreme, postrojenja i ureaja koji treba da sadri:
naziv uputstva; od koga je izdato i na ta se odnosi uputstvo (Slika 40).

Red.
br.
Naziv uputstva
Od koga je izdato
uputstvo
Na ta se odnosi Napomena
1 2 3 4 5

149

Slika 40. Pregled uputstava za korienje i odravanje opreme,
postrojenja i ureaja

Pregled graevinskih dnevnika koji treba da sadri sve dnevnike od poetka do kraja graenja:
broj graevinskog dnevnika, vremenski period koji dnevnik obuhvata, broj stranica i imena i
prezimena odgovornih lica koja su potpisivali dnevnik (Slika 41). Ako je graevinski dnevnik
posebno voen za neke vrste radova (montaa metalnih konstrukcija, montaa opreme i sl.) onda
pregled treba grupisati po vrstama radova ili uraditi posebne preglede.

Red.
br.
Broj dnevnika
Vremenski
period
Broj
stranica
Potpisnici Napomena
1 2 3 4 5 6

Slika 41. Pregled graevinskih dnevnika

Pregled graevinske knjige koji treba da sadri sve listove graevinske knjige po vrstama radova :
vrstu radova, broj listova i imena i prezimena odgovornih lica koja su potpisivali listove graevinske
knjige (Slika 42).

Red.
br.
Vrsta rada Broj listova Potpisnici Napomena
1 2 3 4 5

Slika 42. Pregled graevinske knjige
Pregled inspekcijskih knjiga koji treba da sadri sve inspekcijske knjige od poetka do kraja
graenja. Ako pored inspekcijske knjige ima posebnih izvjetaja i nalaza inspektora onda i njih treba
evidentirati u ovom pregledu.
Pregled treba da sadri: broj knjige ili posebnog akta (izvjetaj, nalaz i dr.), vremenski period koji je
obuhvaen knjigom ili aktom, broj stranica, vrsta inspekcije (urbanistika, graevinska, sanitarna i
dr.) i predmet inspekcije (kvalitet radova, zatita okoline, promjena propisa i sl.).
Pregled treba napraviti u vidu tabele (Slika 43).

Red.
br.
Broj knjige
ili izvjetaja i
nalaza
Vremenski
period
Broj
stranica
Vrsta
inspekcije
Predmet
inspekcije
Napomena
1 2 3 4 5 6 7

Slika 43. Pregled inspekcijskih knjiga

I zvod iz graevinskih dnevnika koji treba da sadri sve znaajne datume iz cijelog perioda
graenja sa kratkim opisom dogaaja. To su datumi koji mogu biti interesantni komisiji za tehniki
pregled, a kasnije i za primopredaju i konaan obraun izmeu investitora i izvoaa radova.
Pregledom treba obuhvatiti sve datume koji ukazuju na kvalitet materijala i radova, na kvalitet
instalacija i opreme, na izmjene i dopune tehnike dokumentacije, na ispitivanja tla, konstrukcija i
cijelog objekta i dr.
Pregled treba da sadri: datum iz dnevnika, broj i stranicu dnevnika, sadraj dnevnika, ko je izvrio
upis u dnevnik (navesti investitora, izvoaa radova, organa, organizaciju i sl.)
Pregled treba uraditi tabelarno (Slika 44).

150

Red.
br.
Datum iz
dnevnika
Broj i stranica
dnevnika
Sadraj dnevnika Upis izvrio
1 2 3 4 5

Slika 44. Izvod iz graevinskih dnevnika

Pregled situacija koji treba da sadri sve privremene situacije od poetka graenja do dana
tehnikog pregleda.
Pregled treba da sadri: naziv izvoaa radova, vrstu radova, naziv, broj i datum situacije, mjeseni
i kumulativni iznos. Ukoliko je bilo vie izvoaa radova sa kojima je investitor zakljuivao ugovore
pregled treba napraviti po izvoaima.
Pregled dati u vidu tabele (Slika 45).

Izvoa radova Vrsta radova
Red.
br.
Naziv, broj i datum
situacije
Mjeseni iznos Kumulativni iznos
1 2 3 4

Slika 45. Pregled situacija

Pregled izjava predstavnika investitora, izvoaa i podizvoaa radova koji treba da sadri izjave
svih njihovih odgovornih predstavnika koji su rukovodili graenjem ili pojedinom vrstom radova. U
izjavi treba navesti da pod materijalnom i krivinom odgovornou daju izjavu da nema skrivenih
nekvalitetno izvedenih radova u dijelu koji je izvodilo njegovo preduzee i za koje je on bio zaduen.
Pregled treba uraditi tabelarno (Slika 46).

Red.
br.
Investitor (I)
Izvoa radova (IR)
Podizvoa (P)
Oznaka
(I,IR, P)
Vrsta
radova
Datum
izjave
Izjavu dao (prezime, ime i
struna kvalifikacija)
1 2 3 4 5 6

Slika 46. Pregled izjava predstavnika investitora, izvoaa i
podizvoaa

Pregled ovlaenja koji treba da sadri sva ovlaenja predstavnika investitora, projektanata,
izvoaa radova, podizvoaa, isporuioca i montaera opreme i svih drugih uesnika u izgradnji
koji e prisustvovati radu komisije za tehniki pregled i punopravno zastupati svoje preduzee
odnosno organizaciju.
Pregled treba da sadri: ime, prezime i funkciju ovlaenog lica; preduzee odnosno organizaciju
koja je izdala ovlaenje, broj i datum ovlaenja i vrstu radova, odnosno poslova (Slika 47).

Red.
br.
Prezime, ime i funkcija
ovlaenog lica
Preduzee koje je
izdalo ovlaenje
Broj i datum
ovlaenja
Vrsta radova
1 2 3 4 5

Slika 47. Pregled ovlaenja

Svu pomenutu dokumentaciju treba staviti komisiji na raspolaganje na poetku njenog rada.

151
Ukoliko investitor ima i neku drugu dokumentaciju od znaaja za rad komisije treba je predati uz
odgovarajui pregled koji treba da sadri osnovne elemente dokumentacije i preporuke za zbirni izvjetaj
komisije.
9.4.10.2 Procedura tehnikog pregleda
Predsjednik komisije u dogovoru sa investitorom, izvoaem i lanovima komisije treba da donese plan i
program tehnikog pregleda.
Plan i program treba da sadri sljedee aktivnosti:
vrijeme poetka i zavretka rada komisije;
prijem, upoznavanje i pregled tehnike i ostale dokumentacije;
pregled objekta, radova, instalacija, opreme i procesa;
priprema izvjetaja od strane pojedinih lanova komisije;
vrijeme konsultacija na nivou komisije;
izrada predloga zbirnog izvjetaja;
utvrivanje konanog teksta izvjetaja;
dostavljanje izvjetaja nadlenom organu koji je imenovao vrioca tehnikog pregleda,
investitoru i izvoau radova.
Rad komisije podijeljen je na tri osnovne aktivnosti:
pregled tehnike i ostale dokumentacije;
pregled objekta tj. svih radova, instalacija i opreme i
izrada izvjetaja o tehnikom pregledu.
Radu komisije treba da prisustvuju ovlaeni predstavnici investitora, projektanta, izvoaa radova i
podizvoaa, instalatera, isporuioca i montaera opreme i drugi uesnici u izgradnji objekta. Oni su duni da
komisiji daju potrebna objanjenja i sve podatke kao i da joj prue pomo u radu.
Radu komisije mogu prisustvovati inspekcijski organi i u izvjetaju iznijeti svoje miljenje o izgraenom
objektu.
Pregled dokumentacije ima za cilj da se lanovi komisije upoznaju sa predmetom tehnikog pregleda
kao i da utvrde da li je objekat izgraen na osnovu kompletne i kvalitetne dokumentacije, kao i da li je tokom
graenja voena sva potrebna dokumentacija.
Zbog toga, svi lanovi komisije treba studiozno da proue, svaki iz svog domena interesovanja, svu
dokumentaciju i napiu svoje miljenje, predloge i preporuke za zbirni izvjetaj komisije. Isto tako, treba da
utvrde da li je tokom graenja vrena izmjena i dopuna tehnike dokumentacije, ko je i kada vrio izmjene i da
li su potovane zakonske i tehnike procedure prilikom tih izmjena (traena graevinska dozvola, primijenjeni
novi propisi i sl.).
Pregledom objekta treba obuhvatiti sve radove, instalacije, opremu, postrojenja i tehnoloke procese.
Prvenstveni zadatak komisije je da utvrdi da li je objekat izgraen u skladu sa urbanistiko-tehnikim
uslovima, tehnikom i ostalom dokumentacijom na osnovu koje je izdata graevinska dozvola. Pregled
obuhvata i kontrolu usklaenosti izvedenih radova sa optim i tehnikim propisima, standardima, normativima
i propisanim kvalitetom materijala, radova, konstrukcija i instalacija. Posebno se mora provjeriti da li je
objekat izgraen u skladu sa uslovima zatite ivotne sredine, te sa datim saobraajnim, vodoprivrednim,
energetskim protivpoarnim, odbrambenim i drugim uslovima. U tom smislu detaljnije treba provjeriti da li:
je objekat izgraen prema zadatim regulacionim linijama i visinskim takama;
su osnovne dimenzije objekta i pojedinih njegovih djelova u skladu sa urbanistiko-tehnikim
uslovima i tehnikom dokumentacijom na osnovu koje je izdata graevinska dozvola;
su svi konstruktivni elementi izvedeni po dimenzijama i poloaju u skladu sa tehnikom
dokumentacijom i da li je obezbijeena stabilnost objekta;
je zavrna obrada pojedinih djelova objekta (podovi, zidovi, plafoni, fasada, krovni pokriva i
dr.) izvedena u skladu sa urbanistiko-tehnikim uslovima i tehnikom dokumentacijom;
ugraena stolarija, bravarija, limarija i drugi slini radovi po obliku, dimenzijama, kvalitetu i
spoljanjoj obradi odgovaraju detaljima i tehnikom opisu;
su izvedene instalacije, i u njima primijenjeni materijali i oprema, u skladu sa tehnikim
rjeenjima sadranim u odobrenoj tehnikoj dokumentaciji;

152
su ureaji za apsorpciju, odnosno preiavanje izduvnih gasova, isparenja i zagaenja voda
uraeni u skladu sa tehnikom dokumentacijom i propisima;
su elementi fizike zgrade, termika, zvuna i fizika zatita izvedeni u skladu sa tehnikom
dokumentacijom i propisima za te vrste radova;
su unutranji i spoljni zidovi, nasipi i kanali, hidrantske mree i svi ostali elementi koji imaju
protivpoarnu svrhu izvedeni u skladu sa tehnikom dokumentacijom i propisima;
su pojedini elementi objekta, koji slue za zatitu okoline od objekta i/ili objekta od okoline,
izvedeni u skladu sa propisima i odobrenoj tehnikoj dokumentaciji;
su zatitne ograde, potporni zidovi, zatitne nastrenice, mrea i drugi oblici zatite usjeka i
nasipa od erozije izvedeni u skladu sa tehnikom dokumentacijom i propisima;
je tehnoloka, standardna i nestandardna oprema koja slui procesu proizvodnje, nabavljene i
ugraene u skladu sa tehnolokim projektima, projektima zatite ivotne sredine, elaboratom o
zatiti od poara, prilogom o zatiti na radu, projektima mainskih instalacija i elektromotornog
razvoda;
su radovi spoljne infrastrukture (prilazni putevi, atmosferska kanalizacija, trotoari,
parkiralita, zelene povrine, osvjetljenja, ograde i sl.) izvedeni u skladu sa urbanistiko-
tehnikim uslovima i odobrenom tehnikom dokumentacijom;
su uklonjeni svi privremeni objekti i instalacije koje su sluile investitoru i izvoau radova
tokom graenja objekta;
su priloeni svi atesti, sertifikati, deklaracije, protokoli i druga dokumentacija koja dokazuje
kvalitet izvedenih radova, instalacije, postrojenja i opreme.
Ako se, radi utvrivanja podobnosti objekta za upotrebu, moraju izvriti probna optereenja onda se ona
moraju izvriti prije tehnikog pregleda i dokument o tome predati komisiji za tehniki pregled.
Za provjeru tehnikih parametara, pojedinih sloenih tehnolokih postrojenja i ureaja, treba da se
angauju specijalizovane institucije, koje e dati relevantno miljenje o svim tehnikim i ostalim elementima
koji mogu uticati na kvalitet i kvantitet proizvodnje, potronju sirovine i energije, zatitu ivotne sredine i sl. U
tom smislu posebno treba provjeriti da li:
tehnoloka postrojenja mogu obezbijediti projektovani obim, asortiman i kvalitet proizvodnje;
je potronja sirovine, energije i drugih komponenata u skladu sa projektovanim parametrima;
angaovani broj radnika odgovara projektovanom;
su koliine isputanja tetnih materija u skladu sa projektnom dokumentacijom i propisima;
su i drugi relevantni elementi i faktori u skladu sa propisima i projektovanim veliinama.
Podijeljena su miljenja da li ovu provjeru, tj. probnu proizvodnju, radi utvrivanja pobrojenih i
nepobrojenih elemenata, raditi prije ili poslije tehnikog pregleda.
Miljenje je autora da je ispravan sljedei postupak, tj. da se:
izvri tzv. hladna proba svih postrojenja i ureaja gdje je to potrebno i mogue;
izvri tehniki pregled objekta, instalacija i ureaja i ocijeni da li je objekat spreman za probnu
proizvodnju;
ukoliko je komisija utvrdila spremnost objekta za probnu proizvodnju, izda privremena
upotrebna dozvola za korienje objekta, sa rokom do 12 mjeseci (zavisno od sloenosti
tehnolokog procesa);
obaveu investitor i nadleni inspekcijski organi (po potrebi i institucija ili komisija) da prate
probnu proizvodnju i sve parametre proizvodnje;
na poetku ili nakon isteka perioda probnog rada imenuje komisija za ponovni tehniki pregled
dijela tehnolokih postrojenja i
na osnovu pozitivnog miljenja komisije iz predhodne alineje, izda upotrebna dozvola.
Miljenja, da se tek nakon probne proizvodnje moe vriti tehniki pregled su neprihvatljiva, jer da bi
tehnoloki proces uspjeno funkcionisao mora da bude ispunjen veliki broj preduslova: objekat mora biti
graevinski zavren, instalacije moraju besprekorno funkcionisati, mora biti obezbijeena zatita na radu i sl.
Sve je ovo mogue provjeriti i utvrditi jedino putem komisije za tehniki pregled.
I zvjetaj o tehnikom pregledu komisija treba da uradi na osnovu relevantnih podataka dobijenih u
toku prouavanja tehnike dokumentacije i pregleda objekta kao i profesionalnog ubjeenja svakog lana
komisije.

153
Izvjetaj treba da je sveobuhvatan i da na nedvosmislen nain prikae naeno stanje dokumentacije i
radova i da sadri nalaz, miljenje i preporuke komisije, kao i eventualna izdvojena miljenja.
Imajui u vidu naprijed reeno izvjetaj treba da sadri:
preambulu koja sadri: podatke iz rjeenja o obrazovanju komisije (organ, broj rjeenja,
datum i predmet rada komisije);
opte podatke, meu kojima su najvaniji sljedei: naziv objekta i mjesto graenja; ugovori
o graenju; naziv investitora, izvoaa radova i ostalih uesnika u graenju; naziv
projektantskih organizacija; imena odgovornih predstavnika investitora, izvoaa radova,
projektanta i ostalih koji su uestvovali u graenju objekata i koji su bili prisutni radu
komisije za tehniki pregled; mjesto, vrijeme i nain rada komisije; imena predstavnika
inspekcijskih organa koji su stalno ili povremeno prisustvovali radu komisije;
predmet rada komisijegdje treba tano navesti ta je komisija pregledala: tehniku i ostalu
dokumentaciju, pojedine vrste radova, instalacije, postrojenja, ureenje terena, tehnoloku i
ostalu opremu i sl. ;
ocjenu komisije po pitanju tenike dokumentacije, graevinskog dnevnika, graevinske
knjige, inspekcijske knjige, atesta o ispitivanju materijala, protokola, zapisnika i druge
dokumentacije sa tanom naznakom naenog stanja i ocjenom tog stanja;
nalaz, miljenje i preporuke komisije u pogledu geometrijskih tanosti i kvaliteta
izvedenih radova, instalacija, postrojenja i opreme, a posebno: da li je objekat izveden u
skladu sa tehnikom dokumentacijom u pogledu funkcionalnosti i stabilnosti objekta,
bezbjednosti u pogledu poara, ivota i zdravlja ljudi, saobraaja i susjednih objekata, kao
i u skladu sa propisima, normativima i standardima, ija je primjena obavezna pri izgradnji
takve vrste objekta; da li su preduzete, dokumentacijom predviene i propisane mjere,
kojima e se sprijeiti, odnosno svesti na najmanju moguu mjeru tete koje objekat svojim
postojanjem odnosno korienjem moe nanositi okolini; da li su instalacije, postrojenja i
oprema kvalitetno proizvedeni i ugraeni i da li ispunjavaju tehnikom dokumentacijom
predviene parametre i uslove tehnolokog procesa i zatite ivotne sredine; da li su
ispotovani urbanistiko-tehniki uslovi; da li su ispotovane saglasnosti nadlenih organa i
organizacija i sl. ;
zahtjev za pribavljanje odgovarajuih saglasnosti, sertifikata i deklaracija ukoliko je po
ocjeni komisije to neophodno;
nalog za dopunska ispitivanja kvaliteta materijala, konstrukcija, instalacija, postrojenja,
opreme i dr., ukoliko se u toku tehnikog pregleda utvrdi da postoji sumnja u pogledu
kvaliteta;
predlog nadlenom organu u pogledu izdavanja upotrebne dozvole;
izdvojena miljenja pojedinih lanova komisije, ako ih je bilo, koja moraju biti jasno
formulisana i precizno locirana;
miljenje inspektora koji su stalno ili povremeno prisustvovali radu komisije, ako su imali
neto znaajno da istaknu;
prilogekoji treba da sadre sve preglede i podatke koji su prikupljeni i uraeni u postupku
priprema za tehniki pregled.
Predlog komisije nadlenom organu, u pogledu izdavanja odobrenja za upotrebu-korienje objekta
(upotrebne dozvole), moe biti jedan od sljedeih:
da se objekat primi bez primjedbi i da nadleni organ izda upotrebnu dozvolu za korienje
objekta;
da se objekat primi sa odreenim brojem primjedaba koje nee uticati na normalnu
upotrebu-korienje objekta. U ovom sluaju investitor i izvoa radova treba da otklone
primjedbe do roka za primopredaju i konaan obraun radova, to e zajedniki
konstatovati predstavnici investitora i izvoaa radova;
da se objekat primi sa uslovnim primjedbama, a da se upotrebna dozvola za korienje
objekta izda tek nakon otklanjanja uslovnih primjedbi. Poslije otklanjanja ovih primjedbi
izvrio bi se uvid od strane komisije ili pojedinih njenih lanova i uradio odgovarajui
izvjetaj;

154
da se objekat ne primi zbog znaaja primjedaba koje je komisija konstatovala. U ovom
sluaju investitor i izvoa radova moraju otkloniti konstatovane nedostatke i zatraiti
ponovni tehniki pregled. Kod ponovnog tehnikog pregleda pregledaju se samo oni radovi
koje je trebalo popraviti ili naknadno uraditi. Naknadni tehhniki pregled vri se po istom
postupku kao to je vren prvi. Trokove naknadnog tehnikog pregleda snosi izvoa
radova (izuzev ako se vri zbog propusta investitora), za razliku od prvog gdje trokove
snosi investitor;
da se objekat porui ukoliko je utvreno da se nedostaci i nepravilnosti ne mogu otkloniti ili
da postoji neotklonjiva opasnost koja ugroava bezbjednost objekta, ivot i zdravlje ljudi,
saobraaj i susjedne objekte.
Izvjetaj obavezno potpisuju svi lanovi komisije.
Na kraju treba naglasiti da investitor i izvoa radova zajedniki pripremaju tehniki pregled i staraju se
da proe u najboljem redu, jer je to proces kojim se utvruje uspjenost rada investitora, izvoaa radova i
svih ostalih uesnika u izgradnji objekta.
9.4.11 Upotrebna dozvola
Upotrebnu dozvolu izdaje nadleni organ za poslove graevinarstva, koji je izdao graevinsku dozvolu, na
osnovu predloga komisije koja je izvrila tehniki pregled objekta. Objekat se moe korisititi tek nakon
dobijanja upotrebne dozvole. Upotrebna dozvola se moe izdati i za dio objekta ako predstavlja tehnoloko-
tehniku i eksploatacionu cjelinu.
Ukoliko je predlog komisije da se objekat primi bez primjedaba i izda upotrebna dozvola onda e
nadleni organ to uraditi u zakonom utvrenom roku. Na isti nain e se postupiti i u sluaju naknadnog i
dopunskog tehnikog pregleda, ako je predlog komisije pozitivan. Ukoliko je komisija predloila da se
upotrebna dozvola izda nakon otklanjanja uslovnih primjedbi, istu e nadleni organ izdati po dobijanju
odgovarajueg izvjetaja komisije ili potvrde od lanova komisije koji su bili zadueni da provjere da li su
uslovne primjedbe otklonjene.
Upotrebna dozvola moe se izdati ako komisija za tehniki pregled konstatuje da je: objekat izgraen u
skladu sa tehnikom dokumentacijom na osnovu koje je izdata graevinska dozvola; upotrijebljen materijal
predvien tehnikom dokumentacijom i obezbijeen dokaz o kvalitetu tog materijala; obezbijeen dokaz o
kvalitetu ugraenih elemenata, opreme i ureaja; utvreno da su radovi izvedeni kvalitetno i da su ispunjeni
drugi propisani i/ili zakonom utvreni uslovi.
Upotrebna dozvola izdaje se na zahtjev investitora. Investitor uz zahtjev podnosi i saglasnosti koje je
duan da pribavi u skladu sa zakonskim propisima i po zahtjevu komisije za tehniki pregled, ako je takvog
zahtjeva bilo.
Reenjem kojim se odobrava upotreba - korienje objekta ije ruenje bi moglo da izazove velike
materijalne tete, i/ili ljudske rtve, i/ili oteenje zdravlja (brane, silosi, rezervoari, mostovi, visoki objekti,
druge statike osjetljive konstrukcije, objekti koji svojim postojanjem, upotrebom ili djelatnou zagauju
ivotnu sredinu, i sl.), nadleni organ treba da propie obavezu investitora, odnosno korisnika objekta, da u
odreenim vremenskim intervalima, vri odgovarajua osmatranja ponaanja tla, objekta i uticaja funkcije
objekta na ivotnu sredinu i da o rezultatima osmatranja i preduzimanja mjera blagovremeno obavjetava
nadleni organ i nadlene inspekcijske organe i institucije. Na zahtjev investitora nadleni organ moe da
obrazuje komisiju ili imenuje strunu instituciju koja e kontinuirano pratiti rezultate osmatranja.
Nadleni organ rjeenjem o upotrebi objekta odredie i garantni rok za objekat i pojedine vrste radova,
utvren posebnim propisom, odnosno ugovorom izmeu investitora i izvoaa radova.
Upotrebna dozvola ne moe se izdati za objekat izgraen bez graevinske dozvole.
9.4.12 Obraun i primopredaja objekta
Investitor i izvoa radova su duni da izvre preliminarni obraun i primopredaju objekta u razumnom roku,
(obino 60 dana) poslije dobijanja upotrebne dozvole. Ako se radi o proizvodnom objektu kod koga se
upotrebna dozvola moe dobiti poslije roka probne proizvodnje (obino 12 mjeseci) preliminarni obraun i
primopredaja moe se izvriti tokom probne proizvodnje, s tim da se investitoru ostavi mogunost obeteenja
za eventualne propuste izvoaa radova koji se mogu pojaviti u tom periodu.

155
Preliminarni obraun i primopredaju vri komisija predstavnika investitora i izvoaa radova. U sluaju
pojave spornih pitanja mogu, saglasno, odrediti neutralnog lana komisije koji e im arbitrirati po spornim
pitanjima.
Pod preliminarnim obraunom i primopredajom podrazumijeva se pregled dokumentacije i radova,
obraun i predaja objekta investitoru na korienje.
Komisija izrauje zapisnik o preliminarnom obraunu i primopredaji, koji obavezno treba da sadri:
osnovne podatke o objektu, investitoru, izvoau radova, ugovorima i sl;
sastav komisije s imenima, prezimenima i zvanjima i iste podatke za neutralnog lana
komisije;
podatke o roku zavretka objekta, eventualnom prekoraenju roka ili koliko je objekat
zavren prije roka, sa detaljnim obrazloenjem i navoenjem relevantnih injenica na
osnovu kojih se mogu utvrditi i razrijeiti odnosi izmeu investitora i izvoaa radova po
ovom pitanju;
eventualne primjedbe na kvalitet izvrenih radova, instalacija i opreme koje je konstatovala
komisija za tehniki pregled, a koje do dana preliminarnog obrauna i primopredaje nijesu
otklonjenje, ili eventualne primjedbe koje su naknadno, tokom primopredaje, evidentirane;
vrijednost svih izvrenih radova po pozicijama iz predrauna ukljuujui vikove i
iskljuujui manjkove radova;
vrijednost nepredvienih i naknadnih radova, tj. radova koji nijesu bili predvieni
predraunom;
iznos razlike u cijeni za cio period graenja, obraunat u skladu sa ugovorom o graenju i
ugovornom dokumentacijom;
iznos eventualnih premija koje je stekao izvoa radova utedama na tehnikim rjeenjima,
zbog ranijeg zavretka objekta i sl;
ukupnu vrijednost izvrenih radova sa razlikom u cijeni i premijama, obraunatu po do
sada navedenim stavkama;
iznos trajnih odbitaka na ime loeg kvaliteta izvrenih radova;
iznos ugovorene kazne (penala) ukoliko je bilo kanjenja u zavretku objekta i ukoliko
investitor zahtjeva naplatu iste;
ukupna vrijednost radova poslije odbitaka na kvalitet i radi zakanjenja;
iznos isplaen izvoau radova po mjesenim privremenim situacijima;
iznos koji izvoau radova treba platiti ili koji izvoa radova treba vratiti, po nespornom
dijelu preliminarnog obrauna;
iznos koji izvoau radova treba zadrati (depozit) do otklanjanja eventualnih nedostataka
i nain postupanja u sluaju da izvoa radova ne otkloni nedostatke u zajedniki
utvrenom i u zapisniku navedenom roku;
sporni iznos koji se u postupku preliminarnog obrauna nije mogao usaglasiti ni uz
prisustvo neutralnog lana. Ovako utvreni sporni iznos moe se predati na rjeavanje
arbitranoj komisiji ili nadlenom sudu;
datum od kada poinje tei garantni rok.
Treba naglasiti da se deavaju sluajevi da investitor u skladu sa ugovorom, trai da se jedan iznos
sredstava (obino oko 5%) zadri kao garantni depozit do isteka garantnog roka objekta. U ovom sluaju i ova
konstatacija sa iznosom sredstava mora da ue u zapisnik o preliminarnom obraunu i primopredaji objekta.
Investitor i izvoa radova mogu se dogovoriti da umjesto zadravanja garantnog depozita i depozita,
izvoa radova poloi neopozivu garanciju solidne banke, koja e garantovati otklanjanje nedostataka i sve
trokove u toku garantnog roka koje treba da snosi izvoa radova.
U zapisniku treba da se opiu pitanja koja su rjeavana uz pomo neutralnog lana, da se objasni nain
kako su rijeena i na kraju da se kvantificiraju finansijski rezultati za ta sporna pitanja.
Primopredaja objekta pretpostavlja predaju objekta i cjelokupne dokumentacije koja je voena tokom
graenja. Tehniku dokumentaciju, projekat izvedenog objekta i originale ostale dokumentacije trajno uva
investitor odnosno korisnik. U zapisniku primopredaju dokumentacije treba detaljno opisati i napraviti popis
dokumentacije.

156
Zapisnik potpisuju predstavnici investitora, izvoaa radova i neutralni lan komisije, a dostavlja se u
odgovarajuem broju primjeraka ugovornim stranama.
Nakon isteka garantnog roka investitor i izvoa radova vre konaan obraun i primopredaju objekta i
o tome sainjavaju zapisnik na ve opisani nain za preliminarni obraun i primopredaju.
9.4.13 Garantni rok
Garantni rok je vremenski period u kome izvoa radova mora, bez naknade, da otkloni sve nedostatke na
objektu i radovima koji su se pojavili, a nijesu posledica nepravilnog korienja objekta od strane investitora
ili vie sile (zemljotres, poplave, vjetrovi i dr.)
Minimalni garantni rokovi propisuju se zakonom o izgradnji objekta ili podzakonskim aktima. Logino
bi bilo da minimalni garantni rok za objekte za koje graevinsku dozvolu izdaje republiki organ nadlean za
poslove graevinarstva iznosi 5, a za sve ostale objekte 3 god. Inae, uobiajeno je kod nas i u svijetu da se za
konstrukciju i stabilnost objekta daje dui garantni rok. Tako, kod nas je zakonom o obligacijama predvien
rok 10 god. a ima zemalja (npr. Rusija) koje propisuju da ovaj rok iznosi ak 50 godina.
Minimalni garantni rok za opremu i postrojenja, koja se izrauju u skladu za odgovarajuim propisima,
odreuje proizvoa opreme i postrojenja.
Investitor i izvoa radova ugovaraju stvarne garantne rokove za objekat, pojedine vrste radova, opremu
i postrojenja koji ne mogu biti krai od minimalnih.
Garantni rok tee od dana dobijanja upotrebne dozvole.
Nosilac garancije je izvoa radova sa kojim je zakljuen ugovor o graenju objekta, o izvoenju
pojedinih radova ili proizvodnji i ugradnji opreme i postrojenja. Nosilac garancije je nosilac odgovornosti i za
radove i instalacije koje su izveli njegovi podizvoai.
Izvoa radova je duan, da na zahtjev investitora, odnosno korisnika objekta pristupi otklanjanju
nedostataka, koji su proizvod njegovog nesolidnog rada. Ako izvoa radova, u ugovorenom roku ne pristupi
otklanjanju i ne otkloni nedostatke u dogovorenom roku, investitor, odnosno korisnik objekta ima pravo da, na
teret sredstava izvoaa radova ili na teret garancije banke, pristupi otklanjanju nedostataka putem drugog
izvoaa radova. Investitor ovo pravo ima i u sluaju kada se radi o hitnim popravkama ije bi odlaganje
izazvalo vee materijalne tete, uticalo na zdravlje ljudi ili izazvalo smrt ljudi. U ovom sluaju investitor,
odnosno korisnik objekta duan je o nedostacima obavijestiti izvoaa radova i saoptiti mu iznos trokova
koji e izvriocu biti isplaeni iz sredstava izvoaa radova ili na teret garancije banke. O nedostacima ovakve
vrste investitor, odnosno korisnik objekta, duan je da obavijesti nadlene inspekcijske organe.
Kada istekne garantni rok investitor je duan da izvoau radova povrati iznos sredstava garantnog
depozita, umanjenog za eventualno utroena sredstva koja je investitor platio drugim izvoaima za
otklanjanje nedostataka. Isto tako, investitor je duan da po isteku garantnog roka izvoau radova izda
certifikat o konanom preuzimanju objekta ime se izvoa radova oslobaa svih daljih obaveza i
odgovornosti.

157
10. UPRAVLJ ANJ E PROBNOM
PROI ZVODNJ OM
Kod proizvodnih objekata probna proizvodnja je poslednja faza realizacije investicionog Projekta. Zavretkom
graenja objekta stvoreni su uslovi za uhodavanje proizvodnje, tj. probnu proizvodnju. Probnom proizvodnjom
provjeravaju se projektovani tehnoloko-tehniki i ostali parametri.
Probnu proizvodnju organizuje i sprovodi investitor uz prisustvo odgovarajueg broja specijalista
izvoaa, isporuioca tehnologije, isporuioca i montaera opreme i instalacija.
Da bi se otpoelo sa probnom proizvodnjom potrebno je izvriti niz aktivnosti. Najvanije je izvriti
sljedee aktivnosti (Slika 48):
postepeno pustanje tehnolokih linija;
obezbijediti dovoljne koliine repromaterijala i energije;
obezbijedti obueno osoblje i instruktore dovaoca tehnologije;
izvriti probu na hladno svih postrojenja, opreme i ureaja za koje je takva proba
neophodna;
izvriti provjeru svih instalacija, cjevovoda i odvoda;
provjeriti rad trasnportnog sistema;
pripremiti skladita za prijem gotove prozivodnje;
obezbjediti planiranje rezervne djelove;
organizovati kontrolu ulaznih sirovina, tehnolokog procesa i gotovih proizvoda;
preduzeti mjere zatite okoline, zatite od poara i sl.
Tokom procesa probne proizvodnje izvravaju se sve aktivnosti koje su neophodne da bi redovna
proizvodnja uspjeno startovala, meu kojima su najvanije:
postepeno putanje pojedinih tehnolokih linija;
uhodavanje tehnolokog procesa na pojedinim proizvodnim linijama;
provjera rada pojedinih postrojenja, opreme i ureaja;
sinhronizacija pojedinih tehnolokih linija i opreme;
podeavanje rada pojedinih postrojenja, opreme i ureaja;
aktiviranje i uhodavanje svih transportnih linija i skladinih kapaciteta;
provjera kvaliteta sirovina i gotovih proizvoda;
provjera utroka sirovina i energije po jedinici proizvoda;
zavrna obuka proizvodnih radnika i tehnikih ograna;
provjera parametara koji utiu na okolinu;
provjera konstruktivnih i ostalih elemenata graevinskog objekta i dr.
Rok trajanja probne proizvodnje zavisi od sloenosti tehnolokog procesa proizvodnje, pripremljenosti
za proizvodnju, sa posebnim naglaskom na obuenost tehnikog i proizvodnog osoblja. Za sloenije tehnoloke
procese ona moe trajati najdue 12 mjeseci.
Algotitam probne proizvodnje prikazan je na slici 48.

158
KOMISIJA
tehni~ki pregled
NADLE@NI ORGAN
dozvola za probni rad
INVESTITOR
probni rad
KOMISIJA
kona~an tehni~ki pregled
INVESTITOR I IZVO\ A^
preliminarni obra~un i
primopredaja
INVESTITOR
zahtjev za otklanjanje
nedostataka
IZVO\ A^
otklanjanje nedostataka
odluka investitora
da
NADLE@NI ORGAN
upotrebna dozvola
popravak
INVESTITOR
prelazak na redovnu
proizvodnju
popravak
C - zavr{ etak realizacije projekta

Slika 48. Algoritamprobne proizvodnje
Smatra se da je probna proizvodnja zavrena kada se dokau proizvodni kapaciteti, tehnoloki postupci,
kvalitet proizvodnje, projektovani utroci sirovina i energije i kada se stabilizuje tehnoloki proces.
Zavretkom probne proizvodnje stvoreni su uslovi za prelazak na redovnu proizvodnju.
U sluaju pojave pojedinih nedostataka, investitor zahtijeva od izvoaa i ostalih uesnika u realizaciji
projekta da ih otklone, to su ovi duni da urade.
U toku probne proizvodnje, a nakon isprobavanja pojedinih tehnolokih linija i proizvodnih objekata,
vri se primopredaja i konaan obraun izmeu investitora i izvoaa. Time je zavren proces investiranja.
Probna proizvodnja je uglavnom u nadlenosti investitora, davaoca tehnologije, isporuioca tehnoloke
opreme i montaera te opreme. Graevinski strunjaci uglavnom usredsreuju panju na ponaanje
konstrukcija, graevinskih instalacija, snabdijevanje vodom, odvodnju prljavih voda i saobraajnu
infrastrukturu. Zbog toga, tokom cijelog vremena probne proizvodnje moraju biti prisutni graevinski
strunjaci i odreen broj graevinskih radnika.

159
11. ORGANI ZACI J A UPRAVLJ ANJ A
PROJ EKTI MA
Upravljanje investicionim Projektima je veoma kompleksan zadatak. Zbog toga se organizaciji upravljanja
Projektima mora posvetiti posebna panja. Organizaciju treba tako postaviti da se obezbijedi realizacija
Projekta, kroz sve etiri faze, u planiranim rokovima, odgovarajueg kvaliteta i u okviru planiranih trokova.
Zbog toga se za realizaciju svakog Projekta mora stvoriti organizacioni sistem, to pretpostavlja
stvaranje jedne cjeline grupisanjem, povezivanjem i koordiniranjem rada pojedinih organizacionih jedinica,
koje se u tu svrhu organizuju. Svaki organizacioni sistem mora imati svoju strukturu, mora uspjeno
funkcionisati i kvalitetno izvravati svoje zadatke.
Strukturu organizacionog sistema ine ljudi, sredstva za rad, resursi i informacije, koji su meusobno
tako povezani da omoguavaju pravilno funkcionisanje sistema.
Funkcionisanjem se mora postii skladnost u djelovanju izmeu orgaznizacionih jedinica i obezbijediti
izvravanje svih aktivnosti, kroz sve etiri faze, koje ine Projekat.
Ni jedan organizacioni sistem ne moe funkcionisati sam po sebi, ve se sa njim mora upravljati.
Upravljanje Projektom je ne samo kompleksan ve i kontinuiran i ciklian proces koji, u irem smislu,
sadri komponente upravljanja, rukovoenja, izvravanja i kontrole (Slika 49).
UPRAVLJ ANJ E
RUKOVO\ ENJ E
IZVR[ AVANJ E
KONTROLA
OKOLINA
OKOLINA
REGULI[ E
REGULI[ E

Slika 49. ema komponenti upravljanja
Upravljanje Projektom, u uem smislu, definiu se i reguliu ciljevi Projekta, organizacija,
funkcionisanje, ponaanje svih uesnika i odnosi unutar organizacionog sistema i sa okruenjem.
Rukovoenje je proces usmjeren na obezbjeenju jedinstva akcija u ostvarivanju ciljeva Projekta.
I zvravanje pretpostavlja obavljanje odreenih aktivnosti kojima se neposredno izvravaju zadaci na
realizaciji Projekta u svim njegovim fazama.
Kontrola ima zadatak da prati izvravanje pojednih aktivnosti i utvruje da li se one izvravaju u skladu
sa odlukama, planovima i programima.
Upravljanje Projektima se sprovodi u svim fazama i to od strane svih uesnika u njegovoj realizaciji.
Tom prilikom koriste se razne metode za ocjenu efikasnosti, praenja i kontrole realizacije investicionih
Projekata. Najee se koriste sljedee metode: statistike, statike i dinamike metode za ocjenu efikasnosti

160
investicija; kvantitativne metode za rjeavanje investicionih problema: tehnika mrenog planiranja; teorija
zamjene; teorija igara i dr. Sve ovo podrazumijeva uspostavljanje adekvatnog informacionog sistema uz
obavezu korienja raunara, bez kojih se ne moe uspjeno upravljati niti sa jednim investicionim Projektom.
Angaovanje sposobnih, kreativnih i preduzimljivih kadrova je jedan od osnovnih uslova za uspjeno
upravljanje investicionim Projektom.
11.1 Modeli upravljanja i rukovoenja
Uopte uzev organizacija upravljanja i rukovoenja Projektima moe se posmatrati sa dva aspekta:
sa aspekta investitora i
sa aspekta izvoaa radova (i drugih uesnika u realizaciji investicionog Projekta)
Pri ovome treba napomenuti da investitor upravlja u svim fazama Projekta, a izvoa radova i ostali
uesnici u pojedinim njegovim fazama. Otuda se moe rei da je investitor taj koji u pravom smislu rijei u
cjelini upravlja Projektom.
11.1.1 Modeli upravljanja i rukovoenja sa aspekta
investitora
Organizacija upravljanja i rukovoenja Projektom u mnogome zavisi od namjere investitora na koji nain eli
da realizuje Projekat. Ovdje se mogu pojaviti tri sluaja:
1) Da investitor cjelokupni posao na koncipiranju, definisanju i realizaciji projekta povjeri jednom
izvoau radova (generalni izvoa), a da ostali izvoai budu ugovorno vezani za generalnog izvoaa
radova (Slika 50).
INVESTITOR
GENERALNI
IZVO\ A^
SLU@BA
INVESTITORA
KONSULTANT
OSTALI IZVO\ A^ I

Slika 50. ema odnosa uesnika u realizaciji projekta (1. varijanta)
Ovdje se ustvari radi o ugovaranju po sistemu "klju u ruke", koji pri izgradnji industrijskih, odnosno
proizvodnih objekata dobija jednu veoma znaajnu komponentu. Naime, od izvoaa radova se trai, ne samo
garancija da e izgraeni objekat zadovoljiti uobiajene uslove, ve i uslove u pogledu svih parametara
proizvodnje, a posebno one koji se odnose na: obim i asortiman proizvodnje, kvalitet proizvoda, projektovani
obim potronje sirovina, energije i dr.
Po ovoj varijanti investitor formira odgovarajuu slubu koja prati rad generalnog izvoaa radova i
koja, obzirom da on preuzima kompletnu odgovornost, ne treba da bude veeg obima. Sluba, za sva
eventualna struna pitanja, koristi usluge konsultantskih organizacija. Ova sluba predstavlja sponu izmeu
investitora i generalnog izvoaa radova.
Ovaj nain se kod nas vrlo rijetko primjenjuje, dok je u inostranstvu esto u primjeni.
2) Da investitor sam ili preko odgovarajuih instituta ili preduzea zavri posao na koncipiranju
Projekta, a da preostale dvije faze (definisanje i realizaciju) povjeri jednom izvoau radova (glavni izvoa),
s tim da ostali uesnici budu ugovorno vezani za glavnog izvoaa radova (Slika 51).

161
INVESTITOR
GENERALNI
IZVO\ A^
SLU@BA
INVESTITORA
KONSULTANT
KONCIPIRANJE
DEFINISANJE I
REALIZACIJA
RAZNI U^ ESNICI
OSTALI IZVO\ A^ I

Slika 51. ema odnosa uesnika u realizaciji projekta (2. varijanta)
I po ovoj varijanti investitor formira odgovarajuu slubu koja prati fazu koncipiranja, a kasnije kada se
stvore uslovi, i ostale dvije faze. I ovdje ova sluba predstavlja sponu izmeu investitora i uesnika u
realizaciji Projekta.
Ovaj nain se kod nas dosta primjenjuje kod neproizvodnih objekata, stanova, kola i sl. U inostranstvu
je ovo najei sluaj.
3) Da investitor sve poslove iz faze koncipiranja, definisanja i realizacije direktno ugovara sa
specijalizovanim preduzeima za istrage, tehnologiju, projektovanje, izvoenje graevinskih radova, isporuku i
montau opreme, a da ova preduzea biraju svoje podizvoae i sa njima zakljuuju ugovore (Slika 52).
INVESTITOR
SLU@BA
INVESTITORA
KONSULTANT
IZVO\ A^ I

Slika 52. ema odnosa uesnika u realizaciji Projekta (3. varijanta)
Ova varijanta pretpostavlja da investitor ima veoma jake slube za upravljanje Projektom i za
ostvarivanje koordinacije sa velikim brojem izvoaa radova i njihovim podizvoaima.
Ovaj nain je kod nas najee u primjeni kod realizacije velikih i srednjih proizvodnih Projekata.
U svim pomenutim varijantama izvoai radova treba da se adekvatno organizuju za izvravanje
poslova na realizaciji Projekta. Njihova organizacija u svemu zavisi od organizacije investitora, jer ako neko
preduzee preuzme funkciju generalnog ili glavnog izvoaa radova morae drugaije da se organizuje nego
ako ima ulogu samo izvoaa radova dijela Projekta.
Ovo zbog toga, jer od kvaliteta postavljene i sprovoenja organizacije upravljanja i rukovoenja
Projektom u mnogome zavisi da li e sve aktivnosti na realizaciji Projekta biti uspjeno, racionalno i u
planiranim rokovima ostvarene.
Uzimajui u obzir naprijed reeno investitor, radi uspjenog upravljanja investicionim Projektom, moe
primjeniti jedan od sljedeih organizacionih modela:
model funkcionalne organizacije
model projektne organizacije
model matrine organizacije
Funkcionalna organizacija upravljanja i rukovoenja Projektom pretpostavlja korienje postojee
funkcionalne organizacije preduzea, koja se dopunjuje sa posebnim rukovodiocem, iji je iskljuivi posao
upravljanje Projektom i koji je odgovoran za njegovu realizaciju po svim elementima uspjenosti (Slika 53).

162
KADROVI I OP[ TI
POSLOVI
INVESTITOR
ISTRA@IVANJE I
RAZVOJ
MARKETING PROIZVODNJA FINANSIJE PROJEKAT
ISTRA@IVA^ I I
DRUGI
KOMERCIJALISTI
I DRUGI
TEHNOLOZI,
IN@ENJERI I
DRUGI
EKONOMISTI I
DRUGI
KADROVI I
OP[ TI POSLOVI
RUKOVODILAC
PROJEKTA
GRADILI[ TE

Slika 53. Funkcionalna organizacija
Dobra strana ove organizacije je to to ne iziskuje velike promjene u postojeoj organizaciji investitora i
to se veliki broj postojeih kadrova koristi za rad na Projektu.
Ova organizacija ima i odreeni broj nedostaka koji se ogledaju u sljedeem:
specijalisti i ostali uposleni u pojedinim sektorima i slubama rade pod rukovodstvom
rukovodioca tih slubi i rukovodioca Projekta, to najee dovodi do dualizma u
upravljanju i rukovoenju, a samim tim i do nesporazuma u svakodnevnom poslu;
rukovodioci slubi i sektora uvijek daju prednost poslovima iz svoje osnovne djelatnosti,
zapostavljajui poslove na Projektu;
rukovodioci slubi i sektora mogu da uskrate odgovarajue informacije rukovodiocu
Projekta i time mu onemogue uspjeno voenje Projekta;
specijalisti su za svoj rad odgovorni svojim pretpostavljenim, to slabi odgovornost u
odnosu na rukovodioca Projekta;
postoji velika vjerovatnoa, to se u praksi esto i deava, da doe do preplitanja u
nadlenostima izmeu rukovodioca sektora i slubi, sa jedne, i rukovodioca Projekta sa
druge strane;
rukovodioci organizacionih jedinica nemaju direktnu odgovornost za upravljanje
Projektom, ve je ona u potpunosti preneena na rukovodioca Projekta.
Projektna organizacija upravljanja i rukovoenja Projektom pretpostavlja da se paralelno sa
postojeom strukturom uspostavi struktura kojoj e biti iskljuivi zadatak realizacija Projekta. Drugim
rijeima stvara se tzv. "preduzee u osnivanju" koje je potpuno samostalno u donoenju svih odluka iz domena
svog rada. Odnosi sa matinim preduzeem, organom ili organizacijom koja formira "preduzee u osnivanju"
reguliu se njihovom odlukom o osnivanju.
Na sljedeoj slici (Slika 54) prikazana je organizaciona ema projektne organizacije kada je odluku o
osnivanju "preduzea u osnivanju" donio organ upravljanja postojeeg preduzea.

KADROVI I OP[ TI
POSLOVI
INVESTITOR
ISTRA@IVANJE I
RAZVOJ
MARKETING PROIZVODNJA FINANSIJE PROJEKAT
PROJEKTNI TIM

Slika 54. Projektna organizacija

163
Dobra strana ove organizacije je u tome to je projektni tim kompaktan i iskljuivo usmjeren na
realizaciju Projekta. Drugim rijeima upravljanje sa Projektom je kompleksnije i ekspeditivnije, to daje ne
male rezultate u njegovoj realizaciji. Kod ove organizacije nema sukobljavanja kompetencija izmeu
rukovodioca, nema sukoba prioriteta i projektni tim djeluje samostalno.
Nedostatak ove organizacije je to iziskuje vei broj zaposlenih, naroito rukovodeeg kadra i pomonog
osoblja. Obzirom da je svaki investicioni Projekat jednokratan moe se postaviti i problem pri rasputanju
tima, tj. upoljavanju njegovih lanova nakon zavretka izgradnje objekta.
Matrina organizacija upravljanja je kombinacija funkcionalne i projektne organizacije upravljanja i
rukovoenja Projektima. Kod ove organizacije potrebno je prestruktuiranje postojee funkcionalne
organizacije u cilju stvaranja stalnih timova, u okviru postojeih organizacionih jedinica, za rad na Projektu.
Paralelno sa ovim forimira se projektni tim koji iskljuivo radi na Projektu (Slika 55).

KADROVI I OP[ TI
POSLOVI
INVESTITOR
ISTRA@IVANJE I
RAZVOJ
MARKETING PROIZVODNJA FINANSIJE
PROJEKTNI
TIM
OSNOVNI
ZADACI
PROJEKAT
OSNOVNI
ZADACI
OSNOVNI
ZADACI
OSNOVNI
ZADACI
OSNOVNI
ZADACI
PROJEKAT PROJEKAT PROJEKAT PROJEKAT

Slika 55. Matrina organizacija
Kod ove organizacije, svaka organizaciona jedinica funkcionalne organizacije, preko posebno
formiranih timova, obavlja dio specijalistikih poslova, dok projektni tim obavlja poslove planiranja,
koordinacije, praenja i kontrole realizacije Projekta.
Ovakva organizacija trai vie kadrova nego funkcionalna, a manje nego projektna organizacija.
I kod ove organizacije mogu se pojaviti slabosti koje se javljaju kod funkcionalne organizacije i ako su
organizaciona struktura pa i kordincija bolje definisane.
Na bazi analiziranja pobrojenih organizacionih modela moe se utvrditi sljedee:
Funkcionalna organizacija se moe primijeniti kod manjih rekonstrukcija ili dogradnji u
okviru postojeih preduzea i kada taj proces kratko traje.
Projektna organizacija je najbolji oblik organizovanja kada se radi o izgradnji novih
industrijskih i ostalih kompleksa, saobraajnih i hidrotehnikih objekata, poslovnih zgrada,
stambenih objekata i objekata drutvenog standarda i uopte kada se radi o investicionim
Projektima koji dugo traju.
Matrina organizacija je primenljiva kada se radi o srednjim rekonstrukcijama i
dogradnjama kod industrijskih preduzea.
11.1.2 Modeli upravljanja i rukovoenja sa aspekta izvoaa
radova
Svi uesnici u realizaciji Projekta (izvoai), naroito u fazi graenja objekta, treba svoju organizaciju da
prilagode organizaciji investitora u dijelu koji se odnosi na konkretni Projekat. To pretpostavlja da se na nivou
preduzea definiu zadaci, odgovornosti i prava odogovarajueg sektora ili slube za konkretni Projekat i
odrede nosioci tih zadataka. Posebno treba da se obrati panja na organizaciju gradilita, vezama sa
preduzeem (izvoaem), njegovim pogonima, investitorom, ostalim uesnicima u graenju i sa okruenjem.
Sam model organizacije na gradilitu zavisi od statusa izvoaa radova na graenju objekta. Svakako,
organizacija generalnog ili glavnog izvoaa radova bie drugaija od organizacije podizvoaa. Najvanije je
da se pri uvrivanju modela istrae i sagledaju svi relevantni faktori koji utiu na njegovo utvrivanje.

164
Ako se govori o naelima organizacije izvoaa radova, tj. graevinskih i ostalih preduzea u primjeni
su, najee, tri modela:
funkcionalni model
hijerarhijski model
kombinovani model
Funkcionalni model organizovanja podrazumijevanja podjelu posla na pojedine funkcije. Osnovni cilj
ovakve organizacije je da svaki pojedinac, u domenu svoga rada, ostvari maksimalni uinak. Pojedini
rukovodioci imaju u svom podruju veliku slobodu djelovanja, a samim tim i odgovornost, koja se protee
samo na jednu funkciju u tom podruju (npr. marketing, tehnika priprema, graevinska mehanizacija,
kontrola i sl.). Tvorac ovog modela je Vinstan Tejlor (1856-1915) koji je u svom ivotnom putu od egrta do
inenjera stekao dragocjena iskustva i uveo pojam "nauno upravljanje". Osnovni principi njegovog sistema ne
baziraju se na isto teorijskim osnovama nego su izvedeni na temelju dugogodinjeg i dragocjenog iskustva
koje, po njemu, predstavlja bazu i izvor istine.
Posmatrajui osnovna opredeljenja ovog modela, a imajui u vidu specifinosti i karakterisitke
graevinske proizvodnje, graevinsko preduzee se moe podijeliti na tri funkcionalna djela (Slika 56) i to:
direkciju preduzea
pripremu
operativu
Direkcija preduzea se moe podijeliti na slube: tehniku, marketing, finansijsku, kadrovsku, pravnu i
slubu optih poslova. Njen zadatak je da pojedine zajednike aktivnosti koordinira i objedinjuje. To se
prvenstveno odnosi na tehnike poslove, na poslove nabavke i prodaje, na finansijske i raunovodstvene
poslove, obezbjeivanje kadrova, prava zastupanja, zatitu imovine i obavljanje administrativnih poslova.
Priprema se moe podijeliti na ispitivanje i obradu trita i na tehniku pripremu. Njen osnovni zadatak
je da obezbijedi uposlenost kapaciteta i pripremi sve potrebne elemente za uspjeno izvravanje zadataka na
graenju objekta.
DIREKTOR
PREDUZE] A
DIREKCIJ A
PREDUZE] A
PRIPREMA
OPERATIVA
TEHNI^KA
SLU@BA
MARKETING
SLU@BA
FINANSIJ SKA
SLU@BA
KADROVSKA
SLU@BA
PRAVNASLU@BA
SLU@BA OP[ TIH
POSLOVA
ISPITIVANJ E I
OBRADA TR@I[ TA
TEHNI^KA
PRIPREMA
IZGRADNJ A
OBJ EKATA
GRA\ EVINSKA
MEHANIZACIJ A
POGONI
PODIZVO\ AÎ
KONTROLA
RADNE
BRIGADE
IZGRA\ ENI
OBJ EKTI
Slika 56. Funkcionalni model organizacije
Operativa se moe podijeliti na graenje objekata, graevinsku mehanizaciju, pogone, podizvoae i
kontrolu. Njen osnovni zadatak je graenje objekata uz korienje mehanizacije, proizvodnih pogona i usluga
podizvoaa. U tom cilju u njenom su sastavu i svi neposredni izvrioci zadataka na graenju objekta (radne

165
brigade). Poseban zadatak operative je kontrola kvaliteta, vremena, trokova i rada svih izvrioca u domenu
njenog djelovanja.
Nedostatak ovakve organizacije je u tome to je veoma teko obezbijediti skladno izvravanje
programiranih zadataka, tj. obezbijediti dobru koordinaciju, koja e garantovati funkcionisanje preduzea kao
cjeline.
Hijerarhijski model organizovanja polazi od osnovne koncepcije koja ima za cilj da obezbijedi
maksimalni uinak preduzea kao cjeline. Ovaj model pretpostavlja kompletna zaduenja svakog rukovodioca,
a to zahtjeva da on bude svestrano obrazovan (tehnika, pravo, ekonomika), to je teko postii. Tvorac ovog
modela je Fajol (1841-1925) koji je zastupao tezu prema kojoj svaki problem treba: posmatrati, prikupljati
podatke, svrstati ih i zatim prouavati. On je zastupao princip da je potrebno utvrditi zbornik pravila, principa
i postupaka iz organizacije rada. Zbog toga se njegovo uenje naziva adminstrativnom doktrinom.
On zastupa pridravanje sljedeih principa [(67)]:
J edinstvo akcije -Svaka akcija u preduzeu mora biti u skladu sa jedinstvenim planom i
programom.
J edinstvo komande-Svako radno mjesto u preduzeu moe da ima samo jednog efa.
Kontinuitet komandovanja -Lice koje nareuje mora biti uvijek prisutno ili mora postojati
neko ko ga zamjenjuje (kao to je to u vojsci).
Hijerarhija - Ona predstavlja red po kome se odnosi reguliu prema stareinstvu.
Centralizacija - Na svakom stepenu hijerarhijske stepenice rukovoenja u licu efa
koncentrisane su sve kompetencije. ef ima sva prava i snosi punu odgovornost.
Inicijativa i odgovornost - Svaki ef mora u svom djelokrugu biti inicijator akcije. Lice
koje nema osjeaj odgovoronsti ne moe biti ni ef.
Autoritet - Ne moe biti ef onaj ko nema autoriteta, jer se bez autoriteta ne moe ni
komandovati. Autoritet treba stei i on se ne dodjeljuje.
Disciplina - Stroga disciplina je preduslov uspjenog sprovoenja svake akcije i ona zavisi
od autoriteta efa.
Red - U preduzeu se mora odravati red u materijalnom, socijalnom i hijerarhijskom
pogledu. Bez reda nema ni uspjeha u radu.
Tanost - Svaki zadatak mora biti tano preciziran i tano izvren.
J edinstvo osoblja - Kolektiv treba da je sloan da bi uspjeh mogao da se garantuje.
Ekonominost - treba stalno voditi rauna da se izbjegavaju nekorisni izdaci. Pravilno je da
je dobar slubenik jeftin a slab slubenik je uvijek skup.
Budnost - Treba odvajati ono to je glavno od onog to je sporedno i ne treba se
optereivati detaljima.
Pravinost i predusretljivost - Ovo treba da budu bitne osobine svakog efa, jer od njih
zavise jedinstvo i disciplina.
Stabilnost osoblja - Ona je preduslov uspjenog poslovanja, a uslovljena je pravinou,
redom, jedinstvom komande i jedinstvom osoblja.
Podreivanje linih interesa interesima cijelog preduzea - Svaki pojedinac treba da
uskladi svoje interese sa interesima i prosperitetom preduzea.
Brzina realizacije - Od iste je vanost da se sve dobro i tano izvrava, kao i da se sve
izvrava na vrijeme (prema planu i programu).
Imajui u vidu osnovna opredjeljenja ovog modela, specifinost i karakteristike graevinarstva,
graevinsko preduzee se moe podijeliti na (Slika 57):
direkciju preduzea,
pogone,
gradilita,
radilita,
objekte

166
DIREKTOR
PREDUZE] A
S-1 S-2 S-3 S-n
G-1 G-2 G-n
R-1 R-2 R-n
O-1 O-2 O-n
DIREKCIJA PREDUZE] A
GRADILI[ TA
(POGONI)
RADILI[ TA
OBJEKTI
RADNE BRIGADE
IZGRA\ ENI OBJEKAT

Slika 57. Hijerarhijski model organizovanja
Direkcija preduzea se moe podijeliti na vie sektora: tehniki, marketing, finansije i sektor pravnih,
kadrovskih i optih poslova. Prema ovom modelu direkcija preduzea kreira, sprovodi i kontrolie sve
aktivnosti u preduzeu. Od nje polaze sve inicijative i u njoj se zavravju sve aktivnosti.
Gradilita, radilita i objekti su mjesta izvravanja osnovne djelatnosti preduzea, tj. graenja objekata.
Pogoni su mjesta proizvodnje materijala i poluproizvoda koji su potrebni za graenje objekta ili se
plasiraju na trite.
Ovaj model ima sljedee nedostatke: direkcija preduzea je preoptereena rjeavanjem perifernih pitanja;
uloga pogona, gradilita, radilita i objekta svedena je na puko izvravanje konkretnih zadataka; ograniena je
mogunost davanja novih ideja i inovacija velikom broju strunjaka; operativnost je slaba i neefikasna.
Kombinovani model organizovanja polazi od pretpostavke da se iskoriste sve prednosti i eliminiu sve
mane funkcionalnog i hijerarhijskog modela organizovanja. Cilj je da se: omogui kreativno djelovanje na svim
nivoima; da se operativno reagovanje prilagodi mogunostima preduzea i da se uini efikasnim; da se
rastereti direkcija preduzea svih nepotrebnih poslova i da se uspostavljanjem horizontalnih veza izmeu
pogona i gradilita meusobno uspjenije rjeavaju pitanja boljeg korienja resursa, mehanizacije i radne
snage.
U tom smislu mogui su sljedei oblici organizovanja graevinskog preduzea:
teritorijalni oblik,
strukovni oblik,
tehnoloko-proizvodni oblik,
mjeoviti oblik.
Teritorijalni oblik organizovanja pretpostavlja organizovanje preduzea na dva osnovna nivoa i to na:
direkciju preduzea i na teritorijalne organizacione jedinice (Slika 58).

167
DIREKTOR
PREDUZE] A
S-1 S-2 S-3 S-n
TOJ-1 TOJ-2 TOJ-3 TOJ-4 TOJ-n
G-1 G-2 G-n
R-1 R-2 R-n
O-1 O-2 O-n
TERITORIJALNE
ORGANIZACIONE
JEDINICE
GRADILI[ TA
RADILI[ TA
(POGONI)
OBJEKTI
RADNE BRIGADE
IZGRA\ ENI OBJEKAT

Slika 58. Kombinovani model- teritorijalni oblik organizovanja
Direkcija preduzea se organizuje u odgovarajui broj sektora koji izvravaju odreeni broj zadataka
koji im se odrede organizacionim aktima preduzea. Ovlaenja i odgovornosti direkcije, tj. njenih sektora su
mnogo manja nego kod funkcionalnog, a daleko manja nego kog hijerahijskog modela. Teritorijalne
organizacione jedinice (TOJ) organizuju se na jednoj ili vie teritorija. One imaju odgovarajua ovlaenja i
odgovornosti u pogledu ispitivanja trita, ugovaranja radova, izvravanja radova, izbora podizvoaa i sl.
Broj teritorijalnih jedinica zavisi od veliine i razuenosti preduzea.
Teritorijalne organizacione jedinice dalje se dijele na gradilita, radilita i objekte. Teritorijalne
organizacione jedinice po pravilu imaju "svoju" radnu snagu, "svoje" pogone za proizvodnju materijala i
poluproizvoda, skladita i sl.
Prednosti ovakve organizacije su u tome to rukovodioci organizacionih jedinica imaju odgovarajua
ovlaenja, to su na izvoru svih informacija i to raspolau sa potrebnim kapacitetima za graenje objekata.
Nedostaci ovakve organizacije su u iscjepkanosti preduzea, a postoji i opasnost od prevelikog
osamostaljivanja pojedinih teritorijalnih organizacionih jedinica. Da bi se ovo izbjeglo moraju se uspostaviti
vrste i dobro organizovane vertikalne veze sa direkcijom preduzea i horizontalne veze sa ostalim
teritorijalnim jedinicama. Uspostavljanje ovih veza u mnogome e pomoi tehniko-tehnolokom
osposobljavanju, obezbjeivanju kvalitetnih kadrova i radnika, boljem korienju mehanizacije i pogona,
ekonominijem poslovanju i poveavanju konkurentne sposobnosti preduzea.
Strukovni oblik organizovanja pretpostavlja organizovanje direkcije preduzea sa uobiajenim
sektorima i strukovnih organizacionih jedinica (Slika 59).

168
DIREKTOR
PREDUZE] A
S-1 S-2 S-3 S-n
SOJ-1 SOJ-2 SOJ-3 SOJ-4 SOJ-n
G-1 G-2 G-n
R-1 R-2 R-n
O-1 O-2 O-n
STRUKOVNE
ORGANIZACIONE
JEDINICE
GRADILI[ TA
RADILI[ TA
OBJEKTI
RADNE BRIGADE
IZGRA\ ENI OBJEKAT

Slika 59. Kombinovani model-strukovni oblik organizovanja
Direkcija preduzea u ovom obliku organizovanja izvrava odreen broj zadataka koji je propisan
organizacionim aktima preduzea. Ovlaenja i odgovornosti direkcije preduzea su slina kao kod
teritorijalnog oblika organizovanja.
Strukovne organizacione jedinice (SOJ) organizuju se na strogo specijalistikoj osnovi i one su
osposobljene da izvravaju jednu vrstu radova (projektovanje, zidarski, tesarski, armiraki, molersko
farbarski, keramiarski, parketarski, vodoinstalaterski i dr. radovi). Ove organizacione jedinice imaju
ovlaenja i odgovornosti sline kao i teritorijalne organizacione jedinice.
Zbog postojanja velikog broja organizacionih jedinica, pri emu niti jedna nema nadlenosti za cijelo
gradilite, radilite ili objekat, moraju se organizovati koordinatori koji e voditi ukupan posao na jednom
objektu.
Prednost ovakve organizacije je u uskoj specijalizaciji koja omoguava i obezbjeuje najveu
produktivnost; relativno lako praenje tehniko-tehnolokog razvoja i zbog konkurentnosti cijena, koje mogu
biti povoljnije nego pri paralelnom izvravanju vie vrsta radova.
Nedostaci ovakve organizacije su u postojanju velikog broja organizacionih jedinica, iji je rad na
objektu dosta teko koordinirati. Takoe postoji opasnost od pretjeranog osamostaljivanja organizacionih
jedinica koja bi mogla da ima negativnog odraza na poslovanje preduzea.
Ovaj oblik organizovanja trai idealnu organizaciju, dobre vertikalne i horizontalne veze i izvravanje
zadataka u skladu sa utvrenom dinamikom. Za ispunjavanje ovih uslova neophodan je savremeni
informacioni sistem koji e omoguiti blagovremeni uvid u poslovanje svih organizacionih jedinica preduzea.
Tehnoloko-proizvodni oblik organizovanja pretpostavlja organizovanje direkcije preduzea na slian
nain kao kod dva prethodna oblika a organizacionih jedinica na tehnoloko-proizvodnom principu (Slika 60).

169
DIREKTOR
PREDUZE] A
S-1 S-2 S-3 S-n
TPOJ-1 TPOJ-2 TPOJ-3 TPOJ-4 TPOJ-n
G-1 G-2 G-n
R-1 R-2 R-n
O-1 O-2 O-n
TEHNOLO[ KO
PROIZVODNE
ORGANIZACIONE
JEDINICE
GRADILI[ TA
RADILI[ TA
OBJEKTI
RADNE BRIGADE
IZGRA\ ENI OBJEKAT

Slika 60. Kombinovani model-tehnoloko-proizvodni oblik
organizovanja
Direkcija preduzea i u ovom obliku organizovanja izvrava odreeni broj zadataka koji je propisan
organizacionim aktima preduzea. Ovlaenja i odgovornost direkcije preduzea su slina kao i kod prethodna
dva oblika organizovanja.
Tehnoloko -proizvodne organizacione jedinice (TROJ) organizuju se po slinom principu kao
strukovne organizacione jedinice, s tom razlikom to je kod ovih jedinica zastupljen vei broj struka. Tako,
mogu se organizovati jedinice za graevinske radove (zemljani, tesarski, betonski i dr.), zanatske radove
(molersko-farbarski, parketarski, limarski, bravarski i dr.), instalaterske radove (vodovod, kanalizacija,
termomehanika, elektrika i dr.). Znai, ove organizacione jedinice mogu da preduzimaju i izvravaju
kompleksnije poslove nego strukovne organizacione jedinice, to znai da e ih u preduzeu biti manje.
Prednost ovakve organizacije je u mogunosti preuzimanja kompleksnih poslova na objektu, lakoj
koordinaciji, korienju radne snage za obavljanje dvije ili vie vrsta poslova (npr. zidarski i tesarski), manjem
broju neproizvodnih radnika i sl.
Nedostaci ovakve organizacije su slini, iako manje izraeni, kao i kod strukovnog oblika
organizovanja.
I kod ovog organizacionog oblika na objektima se moraju organizovati koordinatori koji e voditi
ukupan posao na objektu.
Ovaj oblik organizovanja, slino kao i kod strukovnog oblika, trai visok stepen planiranja, idealnu
organizaciju, dobre vertikalne i horizontalne veze i izvravanje zadataka u skladu sa utvrenim dinamikim
planovima. Sve je ovo mogue postii uz posjedovanje kreatvnih kadrova i savremenog informacionog
sistema.
Mjeovit oblik organizovanja pretpostavlja organizovanje preduzea uz korienje dobrih, a
odbacivanje loih strana prethodna tri oblika. Naime za pojedine teritorije mogu se organizovati teritorijalne
organizacione jedinice, uz istovremeno organizovanje pojedinih strukturnih jedinica (npr. armiraki radovi) za
cijelo preduzee i/ili tehnoloko- proizvodnih jedinica (npr. armirano-betonski radovi) za odreenu teritoriju.
Kao to se vidi postoji veliki broj modela i oblika organizovanja. Zbog toga na projektantima
organizacije je da, uzimajui u obzir potrebe okruenja, finansijske mogunosti preduzea i dr., izaberu i
projektuju optimalni oblik organizovanja.

170
11.2 Projektni tim
Ve je reeno da je upravljanje Projektom veoma sloen i kompleksan zadatak. Zbog toga, da bi Projekat
uspio, treba uspostaviti projektnu organizaciju na ijem se elu mora nalaziti projektni tim koji e upravljati i
rukovoditi sa cijelim Projektom.
Projektna organizacija je podsistem ili cio sistem (u sluaju organizacije u osnivanju) investitora. Isto
tako projektni tim je podsistem ili dio sistema izvoaa radova. U oba sluaja sa ovim podsistemima
upravljaju i rukovode projektni timovi iji je jedini zadatak da uspjeno realizuju Projekat tj. kvalitetno, u roku
i pod najpovoljnijim ekonomskim uslovima.
Projektni timse osniva za konkretni Projekat i egzistira od poetka do njegovog zavretka, s tim to se
negova brojanost postepeno poveava u skladu sa razvojem Projekta, a smanjuje tokom zavretka Projekta.
Projektni tim podrazumijeva timski rad, to znai zajedniko rjeavanje sloenih zadataka realizacije
Projekta, uz aktivno uee specijalista iz raznih oblasti upravljanja i rukovoenja Projektima.
Struktura projektne organizacije a samim tim i projektnog tima zavisi od vrste, obima, kompleksnosti,
vrijednosti i roka realizacje Projekta.
Brojanost tima zavisi i od kvaliteta ljudi koji ulaze u njegov sastav, bilo da se odnosi na nauno,
struno ili iskustveno znanje. Zbog toga tim treba da ima optimalan broj lanova. Tim ima optimalan broj
lanova kada je veliina i struktura tima prilagoena obimu i sloenosti problema koje treba da rjeava.
U naunim i strunim krugovima optimalna veliina tima izraava se preko tzv. "take zasienosti". Do
"take zasienosti" dolazak svakog novog lana tima je praen poveanjem stvaralake mogunosti svakog
pojedinca. Poslije "take zasienosti" svaki novodoli lan ima sve manji doprinos, ali i smanjuje doprinos svih
lanova optimalnog broja lanova tima. Poveanjem broja lanova tima poveava se broj meusobnih veza
unutar tima geometrijskom progresijom - za 8 lanova 1080 veza, za 10 lanova 4.130 veza /62/.
Rad projektnog tima treba da se zasniva po metodi zatvorene grupe, to znai da lanovi tima imaju
stalan - meusobni kontakt prilikom rjeavanja problema. Ova metoda je od posebnog znaaja za rad
projektnih timova, a podesna je za operacionalizaciju problema. Informacije se brzo razmjenjuju i
komunikacija se vri izmeu lanova tima. Nema posrednika u prenosu informacija, pa je eliminisana
mogunost deformacija istih. Svaki lan tima ima uvid u rad drugih lanova tima. Rezultati rada pojedinog
lana tima moe se primijeniti ili promijeniti ne ekajui odreene termine za saoptenje. Ova metoda ima
veliki stvaralaki potencijal, naroito u nadgradnji, dovravanju, ali i u iniciranju ideja i inovacija.
Nesporno je da je zajedniki, odnosno timski rad efikasniji od pojedinanih (individualnih) radova, pa su
efekti timskog rada vei od prostog zbira pojedinanih radova.
Projektni tim je raznorodan, tj. sainjavaju ga strunjaci raznih specijalnsoti, koji rjeavaju razliite
probleme u okviru jednog sloenog Projekta. Najei problemi pri radu su kada pojedini eksperti, tj.
specijalisti, odreeni problem vide razliito. Pri tome su evidentni problemi oko nespremnosti i/ili
nesposobnosti za kompromis. Zbog toga je od velikog znaaja da svi lanovi tima budu spremni za
razumijevanje i kompromis, o emu se mora voditi rauna pri izboru tima. Jednostavno reeno za svaki timski
rad od velikog je znaaja radna kultura. U Japanu vai pravilo "ukoliko se etvoro sloi, peti e potovati
miljenje i nee isticati svoj stav, ili se bar nee za njega neargumentovano zalagati". Kod nas (veoma esto)
situacija je obrnuta. Onaj peti e nastojati da etvoricu demantuje nevanim stvarima. Problem e biti jo tei
ako je u manjini ostao "ovjek vlasti": koristie razne inspekcijske, ekoloke i druge injenice (sa kojima
lanovi tima nijesu upoznati) da bi progurao svoj stav.
Rukovodilac projektnog tima odnosno projekta ima kljunu i veoma znaajnu ulogu u rukovoenju
projektnim timom, tj. upravljanjem Projektom.
Da bi uspjeno rukovodio projektnim timom, a samim tim i Projektom, on treba da ima ovlaenja i
prava u istom stepenu odgovornosti kao i za tehniki i poslovni uspjeh realizacije Projekta.
Meutim, treba naglasiti da je rukovoenje nezamislivo bez intiucije i iskustva. Zbog toga rukovoenje
predstavlja veoma sloenu aktivnost (ako ne i najsloeniju) kojom se ovjek moe baviti.
Rukovoenje postaje sve vie kreativna, integrativna i kontrolna funkcija. Ovo uslovljava posjedovanje
novih znanja, sposobnosti i iskustva.
Rukovoenje je neprekidan proces kojim se utie na ljude da bi postavljeni cilj izvrili, a obuhvata:
materijalizaciju planova, odluka i ciljeva;
pretvaranje teorije u praksu;

171
pretvaranje rijei u djela;
pretvaranje propisa u postupke;
pretvaranje ideja u akcije;
brigu o proizvodnji (kvalitetu, veliini inputa i autputa, dizajnu, pravovremenosti tj.
rokovima i dr.);
brigu o ljudima (odnosu prema poslu i cilju; samopotovanje kod zaposlenih;
delegiranju odgovornosti na osnovu povjerenja, a ne poslunosti; stvaranju dobrih
uslova rada i ambijenta, razvijanje i odravanje dobrih meuljudskih odnosa i dr.);
motivaciju i stimulaciju, tj. da maksimalno motivie ljude da bi izvrili postavljeni cilj.
Iz svega reenog moe se rei da rukovoenje ima sljedee funkcije:
odluivanje (u svom domenu);
izvravanje pomou drugih i
motivisanje.
Navedene funkcije rukovodilac ostvaruje povezivanjem ciljeva i resursa u organizaciji. Zbog toga od
kvaliteta rukovoenja zavisi efikasnost funkcionisanja organizacije, odnosno uspjenost menadmenta.
Ulogu i zadatke rukovodioca Projekta, prof. Praevi [(58)] definie kako slijedi:
"Rukovodilac Projekta mora biti ukljuen u projekat od poetnih faza konceptualizacije,
izrade predinvesticionih studija (prethodne i studije opravdanosti) i formiranja projektnog tima.
On mora imati odluujuu ulogu u formiranju organizacione strukture projektnog tima, izboru
njegovih lanova i definisanju njihovih poslova. Njegove nadlenosti, zadaci, obaveze i
odgovornosti odnose se na sve poslove upravljanja Projektomi mogu se svrstati u sledee grupe:
planiranje Projekta;
kontrola i praenje realizacije Projekta;
tehnika i tehnoloka problematika Projekta;
ekonomska i pravna problematika Projekta;
odravanje i relacija sa investitorom s jedne i firmama koje uestvuju u realizaciji
Projekta s druge strane;
rukovoenje projektnimtimom.
Ove grupe problema su raznovrsne kako po svome sadraju, tako i po specifinostima
poslova za koje je potrebno angaovati strunjake odgovarajuih specijalnosti. Upravljanje
Projektom, kako istie A. Pozzi (Poci) [(43)] predstavlja vrlo kompleksan optimizacioni proces
izmeu Projekta, krajnjeg korisnika (investitora), tehnologije, okruenja i projektnog tima.
Pravila i postupci koji se primjenjuju u tomprocesu su vrlo sloena i graevinskomininjeru su
najbolje poznata ona koja se odnose na tehnologiju.
Rukovodilac Projekta mora imati ira saznanja i iskustva da bi mogao sagledati i razumjeti
raznovrsnu problematiku Projekta. On mora biti sposoban da identifikuje probleme koji nastaju
ili mogu nastati u toku realizacije, pa i poslije zavretka Projekta, da uoava spoljanje i
unutranje faktore koji utiu na realizaciju i da preduzma odgovarajue akcije. On samne
rjeava pojedine tehnike, tehnoloke, ekonomske, pravne, administrativne i druge probleme, nego
to povjerava slubama ili strunjacima odgovarajuih specijalnosti iz svoje projektne
organizacije odnosno projektnog tima. Na osnovu analiza i prouavanja problema oni pripremaju
predlog odgovarajuih rjeenja i odluka koje donosi rukovodilac Projekta, a u nekimsluajevima
i ovlaeni organ investitora. Ako projektni timnije u stanju da rijei neke specifine ili sloene
zadatke, on moe angaovati stalno ili privremeno kao svoje konsultante specijaliste iz drugih
firmi ili naunih institucija. Nije uspjean onaj rukovodilac, ma koliko znanja posjedovao, koji
nastoji da samuglavnomrjeava sve probleme, nego onaj koji ima timsastavljen od sposobnih
strunjaka kojima e povjeriti rjeavanje tih problema i iji e rad koordinirati i kontrolisati.
Rukovodilac Projekta mora stalno dobijati sve potrebne podatke i informacije u vezi sa
realizacijomProjekta. On treba da bude sposoban da iz velike koliine podataka i informacija,
koje svakodnevno dobija, izdvaja one koji su bitni za obavljanje njegovog posla i da ih distribuira
svojimsaradnicima. Podaci i informacije koji se dostavljaju rukovodiocu Projekta i projektnom
timu treba da budu selekcionisani po vanosti, specifinosti i nivou rukovoenja i izvrenja na
kojemse koriste za rad i donoenje odluke. Selekcija i pravovremeno dostavljanje podataka i

172
informacija mogua je, kako je ve reeno, samo ako postoji odgovarajui informacioni
podsistemProjekta sa automatskomobradompodataka. On mora biti upuen u sve mogunosti
primjene raunara i informatike tehnologije u upravljanju Projektima i zahtijevati da se nabavi
potrebna oprema za automatsku obradu podataka i formira informacioni podsistem za
upravljanje Projektom.
Rukovodilac Projekta treba da poznaje savremene metode planiranja i praenja realizacije
Projekata. On je obavezan da organizuje izradu planova izvrenja Projekta i saini metodologiju
praenja tog izvrenja. U okviru te metodologije moraju se precizirati vremenski intervali
permanentnog prikupljanja podataka (dnevno, sedmino, petnaestodnevno i mjeseno) koji se
odnose na realizaciju Projekta, utroak resursa, angaovanje radne snage i mehanizacije i
finansijske trokove. Zatimse propisuje nain metode obrade, vrste izvjetaja koji se dobijaju
obradompodataka i koji se koriste na razliitimnivoima upravljanja i izvrenja Projekta. On sa
svojimsaradnicima i predstavnicima izvoakih firmi, organizuje redovne sastanke (najbolje
sedmino) na kojima se na osnovu ovih izvjetaja i neposrednog uvida razmatra stanje realizacije
Projekta, uoavaju uzroci odstupanja od planova, sagledavaju posljedice tih odstupanja na
rokove zavretka i finansiranje Projekta ili njegovih faza i donose odluke o mjerama koje treba
preduzeti da se eliminiu negativne posljedice tih odstupanja.
Rukovodilac Projekta mora imati potrebna tehnika znanja i iskustva koja mu omoguavaju
da samuoava i shvata tehnike i tehnoloke probleme realizacije Projekta i da ostvaruje
potpuniju i laku saradnju sa tehnikimrukovodiocemProjekta, inenjerima iz svoga tima i
tehnikimrukovodiocima izvoaa Projekta. Ako rukovodilac Projekta ne posjeduje odgovarajua
tehnika znanja i ne razumije tehnike i tehnoloke probleme imae problema u komunikacijama i
saradnji sa nadlenimtehnikimrukovodiocima i strunjacima, a moe uticati i na donoenje
necjelishodnih odluka iz domena tehnikih rjeenja i tehnologije realizacije Projekta.
Rukovodilac Projekta uestvuje u razmatranju i donoenju odluka koje se odnose na
finansiranje, trokove i plaanje izvrenja Projekta. On takoe ima udjela u izboru izvoaa,
podizvoaa i isporuioca opreme i materijala, kao i u sklapanju ugovora izmeu investitora i
izvoaa. On, kao predstavnik investitora, razmatra otetne zahtjeve izvoaa (engl. claims) i
uestvuje u rjeavanju raznih spornih problema koji nastaju u toku realizacije Projekta izmeu
investitora i izvoaa. Stoga on mora imati potrebna znanja iz ekonomije, upravljanja
trokovima, ugovornog odnosno obligacionog prava.
Pored potrebnih znanja i iskustava iz razliitih struka, rukovodilac Projekta mora imati
smisla i sklonosti za obvljanje rukovodee funkcije. Ako takva sklonost ne postoji, on nee biti
uspjean, bez obzira na njegove strune kvalifikacije i znanja koja posjeduje. Rukovodilac
Projekta mora uivati kod lanova svoga tima, investitora i ostalih uesnika u realizaciji Projekta
visok struni i moralni ugled. On mora biti stabilna linost, koja ima smisao za organizaciju i
visok stepen odgovornosti u odnosu na svoje obaveze. Svojom pedantnou, tanou i
potovanjemutvrenih rokova izvrenja radnih zadataka, on treba da prua primjer svojim
saradnicima i ostalimlanovima projektnog tima.
Rukovodilac Projekta odreuje poslove i izdaje naloge za rad, koordinira i kontrolie rad
svojih saradnika i donosi mnoge odluke. Prilikomformulacije zadataka treba da ispolji dobro
poznavanje odreene problmatike i punu odlunost u zahtjevima da se donijete odluke sprovedu u
djelo i izvre povjereni radni zadaci.
Sa svojimsaradnicima i drugimuesnicima u realizaciji Projekta, on treba da odrava
korektne kolegijalne i poslovne odnose bez pretjerane prisnosti i familijarnosti. On treba da
nastoji da se meu lanovima njegovog tima njeguju dobri kolegijalni odnosi i povjerenje i da
izbjegava da bilo koga neopravdano favorizuje ili zapostavlja. On treba da motivie lanove
svoga tima za kvlaitetno izvravanje poslova, podstie kreativnost i zahtijeva odgovornost, tanost
i potovanje planiranih i dogovorenih termina. Treba da se stara da lanovi projektnog tima
dobiju adekvatnu novanu naknadu, a u posebnimsluajevima i unapreenja, u zavisnosti od
njihove strunosti, odgovornosti, sloenosti i kvaliteta obavljenih poslova".
Rukovodilac Projekta treba da je lider, jer zauzima poseban poloaj i ima posebnu ulogu u projektnom
timu, to mu omoguava uticaj na ostale lanove tima. Ovo podrazumijeva da rukovodilac Projekta treba da
bude talentovan i da ima sposobnost da:

173
utie na stavove i miljenja drugih;
je felksibilan u rukovoenju;
na mudar nain koristi mo;
kreira strategijsku viziju koja e da mobilie ljude da slobodnom voljom ulau napore
kako bi se ista ostvarila;
je usmjeren na promjene;
je usmjeren na ljude itd.
Rukovodilac Projekta mora da ima odgovarajuu mo koja se moe zasnivati na razliitim izvorima i
moe biti: legitimna mo, mo prinude, mo nagraivanja, informaciona mo, referentna mo i ekspertna mo
[(1)].
Prva etiri oblika moi proizilaze iz pozicije koju rukovodilac Projekta ima u timu, a zadnje dvije se
zasnivaju na njegovim linim karakteristikama. Referentna mo i ekspertna mo imaju dominantno mjesto u
odreivanju uticaja moi rukovodioca Projekta. No ovo se ne moe uzeti kao opte pravilo, jer uticaj pojedine
moi zavisi od situacije i mnogih drugih faktora.
Legitimna (zakonska) mo izvire iz pozicije mjesta rukovodioca Projekta. Ovdje je mo vie povezana
sa pozicijom nego sa linou. Pozicija, to znai mjesto, ima konstituisana prava kroz zakone ili normativna
akta. Svi lanovi tima su svjesni da e primati naloge i instrukcije od rukovodioca Projekta.
Mo prinude lei u pravu i spermnosti rukovodioca Projekta da se drugi kazne ako se ne pridravaju
propisanog ponaanja. Kazne mogu biti razliite: kritika, ogranienja, ukor, suspenzija, degradacija,
uskraivanje nekih prava i sl.
Mo nagraivanja lei u pravu rukovodioca Projekta da pojedince nagrauje. Nagrade mogu biti:
poviice plate, promotivne preporuke, priznanja, povjeravanje posebnih poslova, unapreenja i dr.
Informaciona mo proizilazi iz pristupa informacijama i kontrole nad distribucijom vanih informacija
Referentna mo je rezultat potovanja line identifikacije ili simpatije od starne drugih. Kada potujemo
ljude sa vie volje slijedimo njihova uputstva. Ako rukovodilac Projekta - lider kultivie naklonost i izraava
potovanje ostalih, raste i uveava se njegova referentna mo.
Eskpertna mo proistie iz znanja, tehnike vjetine i iskustva rukovodioca Projekta lidera. Ova mo
moe biti odluujua kako za mo rukovodioca Projekta, tako i za uspjeh potinjenih.
Pored svih navedenih karakteristika koje rukovodilac Projekta treba da ima moe se navesti i niz drugih.
Poetkom 20-tog vijeka Tejlor i Fajol dali su prve karakteristike (odrednice) dobrih tj. uspjenih
rukovodilaca Projekta. Te karakteristike, na globalnom planu, su:
sposobnosti izraene kao inteligencija, snalaljivost, originalnost, potvrivanje uspjeha;
dostignua, vezana za dostignua u znanju, obrazovanju;
odgovornost, koja je vezana sa osobinama linosti kao to su: zavisnosti, agresivnsot,
samopotvrivanje s komuniktivnou, inicijativnost;
participacija, povezana sa komunikativnou, kooperativnou, prilagoenou i sl.
Uz pomenute osobine, potrebno je navesti i sljedee karakteristike za uspjenost dobrog rukovodioca
Projekta, a to su:
samosvijest, kao izraz o sopstvenoj linosti, mogunostima i nainu uticaja;
samoupuzdanje, izraeno kroz sposobnost voenja, rjeavanja problema i preuzimanja
rizika;
sposobnost komuniciranja, izraenu kroz prenoenje linih ideja i efikasno kontaktiranje
sa drugima.
Pored iznijetih ima i niz drugih karakteristika dobrog Rukovodioca Projekta, kao to su: spremnost da
vodi, sposobnost stvaranja neega to je do tada izgledalo nemogue, spremnost da uestvuje u poslovnim
iskuenjima i riziku i drugo.
Moralni lik Rukovodioca Projekta ima poseban znaaj za njegov uticaj na druge, a on se odnosi posebno
na: marljivost, odnos prema poslu, odnos prema zaposlenim, odnos prema poslovnim partnerima i dr.
Rukovodilac Projekta mora biti linost koja radi u skladu sa onim to govori. On svoje aktivnosti
zasniva na mogunost delegiranja dijela aktivnosti na saradnike, ime dobija i njihovo povjerenje. Dobar
Rukovodilac Projekta:
posjeduje znanje, matovitost, talenat i sposobnost uticaja na promjene kod drugih;
govori istinu;

174
priznaje svoje greke;
ispravlja greke drugih, priznaje svoja neznanja i usavrava znanja;
bira dobre saradnike;
dri dato obeanje;
podrava inovacije;
nagrauje uspjeh;
podrava svoje radnike, ak i kada grijee;
interesantan je, zato to je zainteresovan;
je uvjerljiv, zato to i sam vjeruje;
linim primjerom otklanja sumnju;
uvijek ima vie od jedne dobre ideje;
umije da pokree i uspjeno sprovodi promjene;
ima mo okupljanja ljudi i dr.
Rukovodilac Projekta mora da ima sposobnost stvaranja vizije. (Vizija predstavlja odgovarajuu
usmjeravajuu silu koja organizuje i kanalie energiju pojedinca ka realizaciji buduih ciljeva).
Osnovne komponente vizije su:
otvorenost, prema duhu vremena i stvarnim potrebama ovjeka;
spontanost, tj. sposobnost naputanja postojeih ogranienja i posmatranja problema iz
"neobinih" perspektiva;
smisao za realnost, tj. osjeaj istinitosti, to negira Rukovodioca Projekta da postane
fantazista. Ova osobina stvara od Rukovodioca Projekta ovjeka sa uvaavanjem, jer
odbacuje pretpostavke, a uvaava realno mogue kombinacije.
Rukovodilac Projekta moe poboljati svoje vjetine u voenju, ovladavanju jednom od sljedeih akcija:
interpretiranje, oblikovanje, mobilisanje i inspirisanje.
Interpretiranje podrazumijeva sposobnost Rukovodioca da umjeno interpretira spoljanje i interno
okruenje koje utie na rad njihovog tima. Ono se sastoji iz: traenja informacija iz to veeg broja izvora,
shvatanja linog doprinosa u ostvarivanju strategije tima, analize timskog rada sradnika, poznavanja
motivacije i sposobnosti svakog saradnika i poznavanja linih mogunosti i line motivacije.
Oblikovanjeomoguava rukovodiocima da uokvire viziju i strategiju ime daju smisao radu tima. Ono
sadri sljedee aktivnosti: ukljuivanje ljudi u izradi strategije, adaptiranje planova i akcija u skladu sa
potrebama i situacijom, definisanje strategije tima kao cjeline, stvaranje eljene slike budunosti proete
optimizmom.
Mobilisanje podrazumijeva pokretanje pojedinaca s razliitim sposobnostima, idejama i vrijednostima
oko zajednike vizije, pa u tom smislu rukovodilac mora da: jasno naznai kakve rezultate oekuju od
saradnika, utie na emocije i razum saradnika da bi ih uspio pokrenuti u eljenom cilju, pokazuje brigu za
lanove tima, pokazuje povjerenje za sposobnost drugih, omoguava saradnicima uvid u ostvarene rezultate
kao i probleme koji stoje na putu realizacije Projekta.
Inspiracija u liku rukovodioca odreuje sljedee ponaanje: afirmativno ocjenjivanje talenata meu
saradnicima, priznavanje uspjeha i doprinosa saradnika, omoguava i drugima da se osjeaju rukovodioci,
stimulie da saradnici razmiljaju, izgrauje entuzijazam u vezi Projekata i zadataka.
Rukovodilac Projekta ima veoma vanu ulogu u izgraivanju i odravanju dobrih meuljudskih odnosa
u projektnom timu i uopte u okruenju u kojem djeluje projektni tim. Sa ovim problemom se posebno bavio
autor rada [(62)].
U cilju postizanja dobrih rezultata u realizaciji Projekta, Rukovodilac Projekta mora voditi rauna o
primjeni specifinih pravila, principa i naela, meu kojima su najvanija:
briga o lanovima tima;
disciplina;
drugarstvo;
zakonitost u radu;
jedinstvenost upravljake akcije;
eliminisanje nejednakosti meu ljudima.

175
Briga o lanovima tima je jedan od veoma vanih zadataka rukovodioca Projekta. On im mora
obezbijediti redovne prinadlenosti i ostale radne uslove. Da bi mogao da vodi brigu o lanovima tima on ih
mora poznavati, a takoe i njihove line i porodine probleme.
Disciplina je uslov opstanka svake organizacije. Ona mora biti normativno regulisana. Disciplinom se
pojedinci odriu nekih svojih individualnih namjera, radi poveanja slobode ostalih.
Drugarstvo znai zahtjev za uspostavljanje odnosa iskrenosti, povjerenja, razumijevanja, trpeljivosti,
uzajamne saradnje i pomoi. Drugarstvo jaa disciplinu, jer se javlja osjeaj moralne obaveze zbog
drugarstva.
Zakonitost u radu predstavlja tana primjena i pridravanje usvojene koncepcije i filozofije poslovanja.
Zakonitost treba da potuje prvenstveno rukovodilac Projekta, jer je lini primjer najbolji. Meu najvanijim
pitanjima je ostvarenje i zatita prava radnika tj. pravo na ivot, slobodu, pravo na rad i iz rada. Rukovodilac
Projekta mora znati da radnici ne trae samo novac ve i priznanje, uvaavanje i slobodu.
J edinstvenost upravljake akcije je preduslov za razvoj dobrih meuljudskih odnosa. Veliki problem
rukovodilaca svih nivoa kada jedni druge ne podravaju, odnosno omalovaavaju. Zbog toga ciljevi i sredstva
za njihovo ostvarenje moraju biti istovjetni na svim nivoima.
Eliminisanje nejednakosti meu ljudima je imperativ dobrog funkcionisanja organizacije. Nejednakost
je jedan od izvora loih meuljudskih odnosa. Nemoralno je iste ljude tertirati na razliite naine. Jednak
status ljudi u organizaciji je osnov demokratskog prava, kome mora da se povinuje svaki rukovodilac Projekta.
Uranilovka je isto tako izvor loih meuljudskih odnosa. Slijedi, da je isto tako nemoralno razliite ljude u
organizaciji tretirati na isti nain.
Simptomi loih meuljudskih osnosa su:
raspravljanje o tuim grekama, to se neutralie veim zapoljaavnjem;
odsustvovanje sa posla;
broj kanjenih i osuenih;
nepovjerenje, to je posljedica neispunjavanja objeanja. Povjerenje se teko stvara, a
lako gubi;
loi rezultati poslovanja.
Uloga rukovodioca Projekta u stvaranju dobrih meuljudskih odnosa je velika. Lini primjer u svemu je
osnovni pokazatelj kako se treba ponaati. Zbog toga on mora biti principijelan, pravedan i da u svim
situacijama primjenjuje iste krietrijume. Mora jednako da primjeuje uspjehe i neuspjehe.
lanovi tima i saradnici bie toliko dobri koliko im bude dobro organizovan posao i koliko se stvore
uslovi da se nerad brzo identifikuje i odvoji od rada.
Rukovodilac Projekta mora initi dobro kad god to moe. On je najee u situaciji da bude na usluzi
svojim potinjenima. Od njega se najee trae odobrenja, dozvole i rjeavanje brojnih statusnih i linih
problema. On mora razumjeti druge i pruiti im usluge: davanja slobodnih dana, pruanje materijalne pomoi,
lino angaovanje i dr. Takvi postupci se viestruko isplate.
Pri rjeavanju konflikata treba teiti koncezusu. Posebnu panju treba usmjeriti na generacijski konflikt.
Kompromis je najefikasnije sredstvo za rjeavanje konflikata. Na toj osnovi sve strane se odriu dijela svojih
interesa. Veu spremnost ispoljavaju mlai, kreativni i ljudi okrenuti budunosti.
Idealan rukovodilac Projekta, ako uopte postoji, treba biti obrazovan, kreativan i logian; orjentisan na
postizanje rezultata, na ljude i organizaciiju; intuitivan ali ipak racionalan; pun razumijevanja za ljudske
ptorebe, a ipak da se stara o potrebama pojektnog tima.
Najvanije osobine koje treba da ima rukovodilac Projekta, sa aspekta meuljudskih odnosa, bile bi:
da cijeni svakog lana tima, a naroito da cijeni njihovo dostojanstvo. Ne smije se
nametati timu, niti smije prisvajati rezultete drugih. Uvijek treba upotrebljavati
zamjenicu "Mi" umjesto "Ja";
da je smiren i trpeljiv duh, jer je to odlika svakog rukovodioca, pa i rukovodioca
Projekta. On mora smireno da raspravlja o neuspjesima kao i o uspjesima; mora da
izbjegava une rasprave i neugodne situacije; ne smije mnogo da obeava, a malo
izvrava svoja obeanja; ne smije traiti greke vie u drugima nego u sebi i sl.;
da bude afirmisana linost iz oblasti kojom se bavi. Mora imati iskustva u rjeavanju
odreenih i slinih problema i stalno se potvrivati u struci i rukovodilakim
vjetinama;

176
mora imati smisla za kolektivni rad. Mora imati sposobnost za stvaranje i upravljanje
sa meuljudskim odnosima. Moraju mu biti tue osobine nekontrolisanih i agresivnih
akcija i reakcija i imati smisla za komunikativnost, ale i sl., a prema svim lanovima
tima mora imati iste sklonosti i jednake kriterijume za uspjeh i neuspjeh. Mora jednako
da primjeuje uspjeh i neuspjeh, nagrauje i kritikuje;
da ima dekokartski stil rukovoenja, to znai da uspostavlja humane odnose meu
ljudima, nastojei da spoji interese pojedinaca i Projekta. Demokratski stil rukovoenja
ne znai nerad i anarhiju, ve organizovan rad;
sposobnost da neutralie otpore pri realizaciji Projekta;
da bude moralna linost;
pravinost, koja ostaje u osjeaju jednakosti;
iskrenost, tj. duan je promovisati istinu, a eliminisati la. On mora imati razum i znati
koje istine treba odmah rei, a koje odloiti, a koje preutati;
altruizam, osobina ovjeka koja podrazumijeva spremnost da se pomogne drugom
ovjeku.
Demokratski stil rukovoenja ogleda se u sledeem:
rukovodilac Projekta mora biti obazriv, uviajan i strog;
djeluje kroz isticanje linih vrijednosti;
zainteresovan je za uspjeh i dobrobit svojih potinjenih;
svoje uspjehe dijeli sa potinjenima i njihove greke shvata kao svoje;
on ne intervenie ve daje podrku;
prednost daje ideji i podstie saradnike da razmiljaju i rade svojom glavom;
ima povjerenje u svoje potinjene i delegira im sve to je mogue za efikasniji rad;
on postavlja ciljeve, ali ostavlja svojim potinjenim da samostalno rade svoj posao;
on motivie putem stimualcije, a ne sankcionie;
on se podeava svojim potinjenim i brine se o njima;
kritikuje, ali dobar rad pohvaljuje (ipak vie hvali, a manje kritikuje);
on podstie, hrabri i usmjerava;
on trai miljenje od potinjenih za pojedine odluke;
on jaa radni elan, moral i osjeaj vlastitog tima;
u donoenju odluke ukljuuje vei broj saradnika i razvija duh kritike i usaglaavanja
do donoenja odluke. Ali kada se odluka donese tu vie nema demokratije. Umjesto nje
nastupa diktat, potinjavanje, hijerarhija i dr.
Rukovodilac Projekta ne smije imati negativne osobine kao to su:
egoizam, iako u trinim uslovima moe biti i vrijedan, jer predstavlja borbu za vlastito
dobro kompanije;
zavist, koja se pojavljuje u smislu antipatije prema osobama koje postiu uspjeh;
zloba, koja predstavja korak dalje od zavisti i izraava se u smislu da on, ne samo da
nikom ne eli uspjeh, ve najee eli zlo i nesreu;
kleveta, tj. klevetanje dugih (bez injenica);
bolesna ambicija, koja je opasna za ljude sa kojima rukovodi;
pohlepnost, vlastoljublje i sebinost;
uobraenost, tvrdoglavost (to je manje znanja to je vie oholosti ili "najvee neznalice
najvie se prave vane").
Ovdje treba istai neke spoznaje Konfuija (Japan) kojih se japanski menaderi dosljedno pridravaju, a
polaze od sljedeeg:
treba izbjegavati one koji ne znaju, a ne znaju da ne znaju. Oni su opasni za efikasnost
svake organizacije;
treba nauiti one koji ne znaju, a ne znaju da ne znaju. To se odnosi na mlade i
neiskusne, ali kadrove koji ele da ue i naue;
probuditi one koji znaju, a ne znaju da znaju. To su spavai utonuli u miran i dubok
san, kojima bi i ivot tako proao;

177
treba slijediti one koji znaju i znaju da znaju. To su mudri, ueni i inventivni ljudi.
Rukovodilac Projekta mora biti spreman na izbjegavanje i rjeavanje konflikata kako u okviru
projektnog tima, tako i sa okruenjem.
U osnovi, konflikti dovode do poremeaja interpersonalih odnosa unutar tima ime umanjuje njegovu
kohezionu stranu i slabi mogunost ostvarenja interesa, zadataka i ciljeva. U principu konflikte treba
izbjegavati. Nastanak konflikta najee je vezan za neefikasnost rada organizacije, upravljanja i rukovoenja.
Veoma esto uzroke konflikta mogue je traiti u nerijeenim egzistencijalnim potrebama ovjeka, a esto i u
njegovoj naravi.
Treba naglasiti da do konflikta vie puta dolazi i zbog neodgovornog ponaanja rukovodioca, a naroito
ako sputava samostalnost, kreativnost i inicijativu potinjenih ili drugih zaposlenih.
Obrizom na specifinost pojedinih konflikata ne postoi jedinstvena metodolgoija za njihovo rjeavanje.
Uslov za poetak i uspjeno rjeavanje konflikata je poznavanje uzroka njihovog nastajanja, ambijenta u kome
su nastali kao i njihovih aktera. Nesporno je da je potrebna rasprava, dijalog izmeu strana u konfliktu. U
rjeavanju konflikata mogue je uee jednog ili vie aktera koji omoguavaju da se nastali spor otkloni u
procesu rukovoenja. Ukoliko strane ili samo jedna strane, ne iskau elju za okonanje konflikta, situacija se
jo vie komplikuje.
Ako pak pogledamo konflikte koji nastaju unutar tima ili organizacije kao cjeline, u odnosu na
okruenje, postavlja se kao prvo pitanje da se utvrde spoljni i unutranji faktori koji su doveli do takvog
stanja. Imajui u vidu snage i slabosti tima i organizacije mogunosti i razlike iz okruenja, kao i scenarij za
budunost, oblikuju se zadaci za rjeavanje sporova. Cilj mora biti precizno utvren iz koga moe da se utvrdi
strategija i neophodne mjere, kako bi tim ili organizacija izala iz krize. Kriza tima ili organizacije je zapravo
sinonim za postojei konflikt sa njegovim okruenjem.
Upravljanje konfliktnim situacijama u timu ili organizaciji svodi se na sposobnost rukovodioca da
analizira uzroke i da primijeni odgovarajue metode za saniranje, odnosno otklanjanje nastalih konflikata.
Za rjeavanje konflikata postoje raziite mogunosti kao: uklanjanje (udaljavanje) s posla od srane
rukovodioca; zatakavanje; prinuda;kompromis i rjeenje problema.
Uklanjanje (udaljavanje), pretpostavlja da ovjek u biti eli da bude izvan konflikta. Ne treba upadati u
situaciju koja urzokuje nastanak konflikta.
Zatakavanje (zaglaivanje) pretpostavlja da nesuglasice na izau van tima ili organizacije. Na ovakav
nain moe doi do trenutnog spokojstva, sklada, harmonije i sl. Ali problem i dalje ostaje.
Prinuda kao stil za otklanjanje konflikata pretpostavlja da se prihvati svoja taka gledita po svaku
cijenu. Taj koji tei da konflik ovako rijei nije zainteresovan za miljenje drugih. Takvo lice se ponaa
agresivno, vri pritisak na druge i koristi vlast putem prinude.
Kompromis predstavlja stil koji se karakterie prihvatanjem take gledita druge strane, ali samo do
odreenog nivoa. Sposobnost ka kompromisu visoko se cijeni, jer se neeljene posljedice svode na minimum.
Ipak uvijek treba biti obazriv, naroito kada se radi o konfliktu po vanim pitanjima tima ili organizacije.
Drugim rijeima ne smije biti kompromisa kada treba da se odreknemo korisnosti.
Rjeenje problema, kao stil razrjeenja konflikta, polazi od priznavanja razliitosti u miljenjima. Ovdje
se ispoljava spremnost za sagledvanje drugih gledita. Tei se da se odredi smjer prihvatljiv za obije strane.
Strana koja se koristi ovim stilom ne nastoji da doe do svog cilja na raun drugih. Ovaj stil iziskuje zrelost u
razmiljanju i iskustvo u radu sa ljudima i nosi atmosferu iskrenosti.

178
12. MODEL ORGANIZOVANJ A
GRAEVI NSKOG PREDUZEA
Sloenost problema, obilje i raznovrsnost zadataka i uslova u kojima treba da se izvravaju, nameu obavezu
da se istrai i utvrdi organizacioni model i propie njegovo funkcionisanje koje e garantovati skladno,
sinhronizovano, kvalitetno,blagovremeno i ekonomino izvravanje zadataka koje preduzme jedno graevinsko
preduzee. Pri tome je veoma vano da se poe od zadataka koji se i koji e se postavljati preduzeu.
Ovdje e biti govora o jednom optem modelu organizovanja graevinskog preduzea srednje veliine
koje u svom sastavu ima i odgovarajui broj pogona za proizvodnju graevinskog materijala i poluproizvoda.
Polazne osnoveod kojih treba poi pri koncipiranju modela organizovanja su:
institucionalni okviri (sistemska rjeenja);
osobenosti i karakteristike graevinske proizvodnje i
sadanje stanje.
Institucionalni okviri, tj. sistemska rjeenja ne priinjavaju nikakve smetnje za izbor modela
organizovanja i definisanja unutranje strukture i funkcionisanja organizacije. Osnovno je sljedee:
da dio preduzea ne moe imati svojstvo pravnog lica, ali moe se, osnivakim aktom odnosno
statutom preduzea, utvrditi da ima: odreena ovlaenja, poseban obraun rezultata poslovanja
i poseban podraun u skladu sa zakonom;
da se preduzee moe povezivati sa drugim preduzeem putem kapitala ili ugovora;
da je preduzee duno da posluje u skladu sa zakonima, dobrim poslovnim obiajima i
poslovnim moralom.
Specifinosti i karakteristikegraevinske proizvodnje, tj. graevinskog Projekta ranije su obraene (vidi
2.2).
Sadanje stanje se mora uzeti u obzir pri izboru modela organizovanja i iskoristiti sva pozitivna
iskustva, raspoloiva osnovna sredstva, proizvodne pogone i kadrovski potencijal. Pri tome treba izbjei sve
one slabosti koje su ustaljene u dosadanjem procesu organizovanja i funkcionisanja preduzea.
Uslovi za utvrivanje modela organizovanja moraju se unaprijed odrediti, jer proizvodni sistem ima za
cilj, da pod odreenim uslovima, uz minimalni napor i trokove a uz maksimalni profit ostvari neki proizvod.
Taj proizvod u graevinarstvu je graevinski objekat. Ovo ne iskljuuje ve, naprotiv, stvara mogunost da
jedno graevinsko preduzee na trite plasira viak proizvodnje materijala i poluproizvoda: pijeska, ljunka,
kamena, betona, betonske galanterije, asfalta, armature i dr.
Uspjenost svakog organizacionog sistema zavisi od organizacionog modela. Meutim, to je potreban ali
ne i dovoljan uslov, jer on ne moe ivjeti sam od sebe, ve se moraju stvarati uslovi za njegovo uspjeno
funkcionisanje. Upravo zbog ovog uslova i zbog osobenosti i specifinosti graevinske proizvodnje, postoje
odreene tekoe pri koncipiranju organizacionog modela, jer se od njega trai da omogui da organizacija
bude elastina (prilagoavanje sopstvenim i zahtjevima okruenja), plastina (mogunost adaptiranja uz
zadravanje osnovne koncepcije), dinamina (prilagodljiva u toku funkcionisanja) i stabilna (sposobnost
odupiranja dezorganizaciji koja bi tetno djelovala na funkcionisanje). Otuda, organizacioni model
graevinskog preduzea mora ispuniti osnovni uslov a to je da omogui uspjenu i blagovremenu realizaciju
graevinskog objekta.

179
Ovom cilju moraju biti prilagoena sva organizaciona i druga rjeenja, jer od njihovog kvaliteta zavisi
efikasnost, trokovi poslovanja, cijena proizvoda, profit i dr. to predstavlja bitne inioce od kojih direktno
zavisi dobijanje novih poslova a time i zaposlenost kapaciteta.
Zbog toga, da bi odgovorio svojoj svrsi organizacioni model treba da ispuni sljedee uslove, tj. da:
bude u skladu sa institucijalnim okvirima datim u vaeim zakonskim propisima;
uvai osobenosti i karakteristike graevinske proizvodnje;
iskoristi sva, u praksi provjerena i potvrena, organizaciona rjeenja;
obezbijedi adekvatnu podjelu rada i zadataka;
precizira dunosti, prava i odgovornosti svih organizacionih djelova;
omogui skladno, efikasno i kontinuirano odvijanje svih aktivnosti u cilju izvravanja
programiranih zadataka;
preventivnim i tekuim mjerama omogui racionalno izvravanje zadataka svodei sve gubitke
(radne snage, materijala, mehanizacije, energije i dr.) na objektivni minimum.
obezbijedi pravovremenu i adekvatnu saradnju sa okruenjem;
omogui neprekidan uvid (kontrolu) u stanje izvravanja zadataka, poslovanja i drugih
relevantnih elemenata i da o tome, prema ustaljenom redu, informie nadlene organe;
ima to manji broj nivoa u modelu;
omogui tehniko i finansijsko operativno planiranje;
omogui blagovremenu i ekonominu raspodjelu kadrova, radne snage i resursa;
omogui blagovremene, tane, pouzdane, efikasne i ekonomine informacije;
omogui elastinu, plastinu, dinaminu i stabilnu organizaciju.
Koncipirani organizacioni model koji ispunjava ove uslove uz organizovano i dosledno sprovoenje svih
njegovih elemenata, nesporno je, dae pozitivne rezultate na graenju objekata i ostvarivanje svih ostalih
aktivnosti u funkcionisanju preduzea.
To podrazumijeva da e se stvoriti takva organizacija, koja bi ostvarila sljedee ciljeve:
efikasno osvajanje trita;
maksimalno korienje kapaciteta;
kvalitetno, ekonomino i blagovremeno izvravanje preduzetih obaveza;
ostvarivanje pozitivnih efekata poslovanja - stvaranje profita;
proirenje materijalne osnove rada;
osavremenjavanje tehnolokih procesa;
poveanje standarda rada i ivota radnika;
poboljanje kadrovske strukture;
stvaranje uslova za izlazak na inostrano trite.
12.1 Model i njegova organizaciona struktura
U koncipiranju modela organizovanja graevinskog preduzea, kao akcionarskog drutva, treba poi od ve
navedenih uslova koje treba model sa ispuni.
Organizacionu strukturu treba projektovati u skladu sa djelatnou, karakterom proizvodnje,
teritorijalnoj razuenosti preduzea i zadacima koji treba da se obavljaju u procesu izgradnje objekata i
vrenja drugih djelatnosti.
Osnovni zadaci koji se, u vezi sa tim postavljaju su sljedei:
upravljanje i rukovoenje preduzeem;
ispitivanje trita u cilju obezbjeivanja poslova, tehnoloko - tehnika i operativna priprema,
projektovanje organizacije i operativno planiranje, izvravanje operativnih zadataka i izvoenje
radova, sopstvena proizvodnja materijala i poluproizvoda, razvoj i unapreenje tehnologije i
organizacije rada, koordinacija rada i saradnja sa okruenjem u vezi sa izvravanjem zadataka;
obezbjeivanje potrebnih resursa, plasman sopstvene proizvodnje materijala i poluproizvoda,
skladitenje materijala, voenje dokumentacije o resursima i saradnja sa okruenjem u vezi sa
izvravanjem zadataka.

180
obezbjeivanje finansijskih sredstava, naplata potraivanja, isplata kooperantima i
dobavljaima, izrada planova i analiza, obraun prihoda i rashoda, obrauni i isplate, voenje
finansijske dokumentacije i saradnja sa okruenjem u vezi sa izvravanjem zadataka;
obezbjeivanje kadrova i radne snage, stvaranje i odravanje ivotnih i radnih uslova
zaposlenih, pravni, opti i administrativni poslovi, obezbjeivanje imovine preduzea, voenje
potrebne dokumentacije i saradnja sa okruenjem u vezi sa izvravajem zadataka.
Imajui u vidu djelatnost preduzea (drutva), uslove koje model organizovanja treba da ispuni, zadatke
koje treba da izvri, te mogunost obezbjeivanja zadataka, teritorijalnu razuenost i druge uslove, treba
prihvatiti sljedee principe:
da se na nivou preduzea, u odgovarajue funkcije, skoncentriu svi poslovi globalnog
rukovoenja i koordinacije, ugovaranja, planiranja, razvoja i unapreivanja proizvodnje,
projektovanja organizacije, obezbjeivanja osnovnih resursa, kadrova i radne snage, vrenje
svih marketing i finansijskih poslova i svih drugih zadataka koji su zajedniki ili znaajni za
cijelo preduzee, ime se ne iskljuuje, ve, naprotiv, trai aktivno uee svih ostalih
organizacionih jedinica u izvravanju ovih zadataka.
da se izvravanje graevinskih, instalaterskih i graevinsko zanatskih radova organizuje
formiranjem organizacionih jedinica koje mogu imati status objekta, radilita ili gradilita.
da se proizvodnja graevinskog materijala i poluproizvoda organizuje formiranjem
organizacionih jedinica koje e imati status pogona.
Za srednja preduzea koja rade na vie teritorija, najpodesniji je kombinovani model uz korienje
elemenata mjeovitog oblika organizovanja (Slika 61).
Pojedine organizacione jedinice, prikazane na pomenutoj slici, mogu se definisati kako slijedi:
Funkcije (sektori) su organizacione jedinice na nivou preduzea u kojima su objedinjeni intelektualni
poslovi po srodnosti, a koji se izvravaju za potrebe cijelog preduzea. To su u stvari organizacione jedinice
preko kojih uprava preduzea izvrava sve svoje zadatke i ostvaruje koordinaciju i veze sa operativnim
organizacionim jedinicama u kojima se izvravaju zadaci na graenju objekata i proizvodnji materijala.
Sektori se dalje dijele na slube, odsjeke i referate.
Slube su organizacione jedinice sektora, koje se organizuju radi obavljanja grupe srodnih poslova.
Odsjeci su organizacione jedinice slube, gradilita ili pogona, koji se organizuju radi obavljanja
specijalistikih poslova, koji zahtijevaju dva i vie izvrioca.
Referat je organizaciona jedinica sektora, slube ili odsjeka koji se organizuje za obavljenje
specijalistikih poslova koji zahtijevaju jednog izvrioca.
Gradilite je organizaciona jedinica, tj. dio preduzea koji ima jasno definisane zadatke, prava i
odgovornosti. Gradilite, predstavlja zaokruenu tehnoloko - tehniku i ekonomsku cjelinu, bez svojstva
pravnog lica, ali sa odreenim ovlaenjima, posebnim obraunom rezultata poslovanja i posebnim
podraunom u skladu sa zakonskim propisima. Zbog toga gradilite treba formirati za jednu ili vie bliskih
teritorija. Ono moe da ima svoje pogone za proizvodnju materijala i poluproizvoda, dio pogona mehanizacije
i transporta i organizovan smjetaj i ishranu za radnike. Da li na teritoriji gradilita formirati, ili ne, pogone
zavisi od potreba, dugoronosti zadataka, mogunosti obezbjeenja materijala i poluproizvoda iz drugih
izvora, udaljenosti gradilita od sjedita preduzea i centralnih pogona preduzea, ekonomskih faktora i
finansijske moi preduzea.
Putem gradilita preduzee ostvaruje svoju osnovnu djelatnost, tj. graenje objekata. U principu jedno
gradilite treba da ima najmanje dva radilita.

181
SKUP[ TINA
AKCIONARA
ODBOR DIREKTORA
MENAD@MENT I
ADMINISTRACIJA DRU[ TVA
NEZAVISNI REVIZOR
SEKRETAR
DRU[ TVA
FUNKCIJ A 1 FUNKCIJ A 2 FUNKCIJ A 3 FUNKCIJ A n
GRADILI[ TE 1
(POGON 1)
GRADILI[ TE 2
(POGON 2)
GRADILI[ TE n
(POGON n)
RADILI[ TE 1
(DIO POGONA 1)
RADILI[ TE 2
(DIO POGONA 2)
RADILI[ TE 3
(DIO POGONA 3)
RADILI[ TE 4
(DIO POGONA 4)
RADILI[ TE 5
(DIO POGONA 5)
RADILI[ TE n
(DIO POGONA n)
O B J E K T I
IZVR[ NI
DIREKTOR

Slika 61. Model organizovanja akcionarskog drutva- graevinskog
preduzea
Pogon je organizaciona jedinica, tj. dio preduzea ili gradilita koji ima jesno definisane zadatke, prava
i odgovornosti. Pogon moe obavljati jednu ili vie djelatnosti.
Putem pogona preduzee ostvaruje proizvodnju materijala i/ili poluproizvoda (ljunka, pijeska,
armature, oplate, betona, betonske galanterije, asfalta i dr.).
Pogon moe biti organizovan kao posebna organizaciona jedinica ili u sastavu gradilita to zavisi od
vrste proizvodnje, obima proizvodnje, udaljenosti pogona od sjedita preduzea i gradilita i dr.
Ukoliko se pogon organizuje kao posebna organizaciona jedinica onda on ima status gradilita, a moe
imati odreena ovlaenja, poseban obraun rezultata poslovanja i posebni podraun u skladu sa zakonskim
poropisima.
Ukoliko se pogon organizuje u sastavu gradilita on ima status radilita odnosno objekta to zavisi od
njegove veliine.
Radilite je dio gradilita. U principu, u okviru jednog gradilita mora biti najmanje dva radilita a
ukupan broj zavisi od veliine gradilita i broja, veliine i udaljenosti pojedinih objekata koji ine radilite.
Objekat je dio radilita i predstavlja najnii operativno-organizacioni oblik u preduzeu.
Treba naglasiti da organizacione jedinice gradilite, radilite i objekat treba posmatrati i tretirati
fleksibilno. Znaajno je istai da je gradilite najvieg statusa, pa radilite i na kraju objekat. Ova fleksibilnost
dozvoljava da se, na primjer, jedan veliki objekat, radi dobijanja veeg statusa, moe proglasiti radilitem, a u
krajnjem sluaju, ako se radi o izuzetno velikim i znaajnom objektu, i gradilitem.
Fleksibilnost ovakvih rjeenja moe se sagledati iz dva sljedea primjera:
ako se radi o objektima visokogradnje onda dva ili vie objekta ine radilite, a dva ili vie
radilita gradilite. Znai polazi se od objekta ka gradilitu.
ako se radi o jednoj saobraajnici (npr. put od mjesta A do mjesta B) moemo smatrati tu
saobraajnicu kao jedinstven objekat i proglasiti ga gradilitem, to je sasvim normalno.
Podjelom puta na dionice dobijamo radilita, a njihovom daljnjom podjelom dobijamo objekte
(trasa, tunel, most, vijadukt i sl.). Znai ovdje polazimo od gradilita ka objektima.

182
Koncept podjele preduzea na operativno-proizvodne jedinice gradilite, radilite, objekat i pogone je
oigledno fleksibilan, pri emu treba naglasiti da su objekat i radilite privremenog karaktera, a gradilita i
pogoni mogu biti i privremenog i dugoronog karaktera. Ovo ukazuje na potrebu stalnog prilagoavanja
organizacione strukture preduzea broju, veliini i teritorijalnom razmjetaju objekata. Pri tome uvijek treba
teiti da ove organizacione jedinice predstavljaju proizvodno-tehnoloke cjeline koje se mogu uspjeno
organizovati za izvravanje povjerenih im zadataka i da se mogu uklopiti u osnovni organizacioni model
preduzea.
12.2 Organizaciona rjeenja
Polazei od predloenog modela organizovanja bie data pojedinina organizaciona rjeenja, tj. organizacione
eme i struktura, sa popisom zadataka po pojedinim organizacionim jedinicama za upravu preduzea, za
pojedine funkcije, za gradilite sa radilitima i pogonima i za pogone.
Treba rei da e biti date principijelne eme koje bi se kroz izradu pravilnika o organizaciji i
sistematizaciji radnih mjesta, zavisno od obima i strukture zadataka, konkretizovale i stalno mijenjale i
dopunjavale, tj. prilagoavale konkretnoj situaciji. eme koje se daju to omoguavaju, to znai da su
fleksibilne. To se odnosi na sve nivoe u preduzeu a prvenstveno na gradilita, radilita i objekte. Svaka
konkretna ema gradilita zavisie od broja radilita, ovo od broja objekata, a obje od vrste, veliine i lokacije
objekata.
Ista je situacija i sa pogonima, zavisno od toga da li je pogon stalnog ili privremenog karaktera i da li
ima jednu ili vie vrsta proizvodnje. Tako na primjer moe se organizovati pogon za proizvodnju agregata za
beton i u svom sastavu imati i proizvodnju betona (obavezno ukoliko su na istoj lokaciji) a mogu se
organizovati i dva pogona. U krajnjoj mjeri, ako za to ima mogunosti, a naroito ako se radi o pogonu
stalnog karaktera, onda ga treba organizovati za vie djelatnosti, tj. za proizvodnju agregata, betona, betonske
galanterije, armature, oplate i dr. No u svakom sluaju treba teiti da se to vie aktivnosti ostvaruje u
pogonima, jer su to savremeni principi organizacije, a praksa i iskustvo pokazuju da se radom u pogonima
postiu vee utede, bolji kvalitet, vee iskoriavanje radnog vremena, mehanizacije i materijala, a radnici
imaju bolje uslove rada, naroito u podrujima gdje vladaju niske temperature.
12.2.1 Organizaciona ema uprave preduzea
Modelom organizovanja je predvieno da se na nivou preduzea, u odgovarajue funkcije, skoncentriu svi
poslovi i zadaci koji su zajedniki ili znaajni za cijelo preduzee.
Svi ovi poslovi bie rasporeeni u etiri funkcije iji e se zadaci izvravati u sljedeim sektorima (Slika
62):
Tehniki sektor
Sektor marketinga
Finansijski sektor
Sektor pravnih, kadrovskih i optih poslova

183
TEHNI^ KI SEKTOR SEKTOR MARKETINGA FINANSIJSKI SEKTOR
SEKTOR PRAVNIH,
KADROVSKIH I OP[ TIH
POSLOVA
SKUP[ TINA
AKCIONARA
ODBOR DIREKTORA
MENAD@MENT I
ADMINISTRACIJA DRU[ TVA
NEZAVISNI REVIZOR
SEKRETAR
DRU[ TVA
IZVR[ NI
DIREKTOR

Slika 62. Organizaciona ema uprave preduzea
Djelokrug rada, prava i odgovornosti skuptine, odbora direktora, izvrnog direktora i sekretara drutva
reguliu se statutom preduzea.
Tehniki sektor izvrava sljedee zadatke:
ispitivanje i obrada trita graevinskih radova;
tehnika i operativna priprema proizvodnje;
eksploatacija i odravanje graevinske mehanizacije;
graenje objekata, proizvodnja graevinskog materijala i poluproizvoda;
razvoj i unapreenje proizvodnje;
voenje potrebne dokumentacije.
Sektor marketinga izvrava sljedee zadatke:
izrada planova nabavke i prodaje;
ispitivanje i obrada trita materijala i opreme;
realizacija nabavke i prodaje;
nabavka i prodaja materijala, poluproizvoda i opreme;
skaditenje materijala;
voenje materijalnog knjigovodstva.
Finansijski sektor izvrava sljedee zadatke:
planiranje razvoja preduzea;
planiranje finansijskih sredstava;
obezbjeivanje finansijskih sredstava;
naplate i isplate;
izrada periodinih i zavrnih obrauna;
voenje finansijskog knjigovodstva.
Sektor pravnih, kadrovskih i optih poslova izvrava sljedee zadatke:
planiranje kadrova i radne snage;
obezbjeivanje kadrova i radne snage;
pravni poslovi u vezi sa zakljuivanjem ugovora, sporova i drugih obaveza preduzea;
poslovi smjetaja i ishrane radnika;
obezbjeivanje imovine preduzea;
voenje administrativnih poslova.
12.2.2 Organizaciona ema i zadaci tehnikog sektora
Tehniki sektor ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 63):
slubu pripreme i
slubu operative.
Sluba pripremeima sljedeu organizacionu strukturu:
odsjek za ispitivanje i obradu trita.

184
odsjek za organizaciju i unapreenje proizvodnje.
odsjek raunski centar.

TEHNI^KI SEKTOR
SLU@BA PRIPREME SLU@BA OPERATIVE
ODSJEK ZA
TEHNI^ KU
PRIPREMU
ODSJEK
ZA ISPITIVANJE I
OBRADU TR@I[ TA
ODSJEK ZA
ORGANIZACIJU I
UNAPRE\ ENJE
PROIZVODNJE
ODSJEK
RA^ UNSKI CENTAR
GRADILI[ TA POGONI
VEZA SA
UPRAVOM
PREDUZE] A
VEZA SA
OKRU@ENJEM
VEZA SA
OSTALIM SEKTORIMA

Slika 63. Organizaciona ema tehnikog sektora
Odsjek za ispitivanje i obradu trita izvrava sljedee zadatke:
vri ispitivanje graevinskog trita;
prouava tehniku dokumentaciju radi pripreme ponude;
prouava dokumentaciju za davanje ponude (tendera);
prouava terenske uslove i lokalne prilike;
prouava i utvruje metode rada i tehnologiju graenja;
priprema ponude (analize cijena, kalkulativni faktor, pripremni radovi, dinamiki planovi, eme
organizacije, predraun radova i dr.);
prati trite graevinskih, zanatskih i instalaterskih radova;
prati cijene rada, mehanizacije i transporta;
vri prikupljanje ponuda od podizvoaa;
priprema ugovore sa podizvoaima;
prima tehniku dokumentaciju od investitora, prouava je i dostavlja slubi operative;
utvruje interne cijene;
izrauje kalkulacije i predraun radova za naknadne i nepredviene radove;
izrauje elaborate o razlikama u cijeni;
uestvuje u izradi projekata organizacije i tehnologije graenja;
uestvuje u zakljuivanju ugovora sa investitorima;
uestvuje u zakljuivanju ugovora o nabavci opreme;
uestvuje u izradi tehno-ekonomskog elaborata;
uestvuje u konanom obraunu i primopredaji objekta sa investitorima i podizvoaima;
vri kontrolu graevinskih knjiga, situacija, utroaka materijala, obrauna plata i dr;
daje potrebna tumaenja, iz djelokruga svog rada, drugim slubama;
vodi cjelokupnu dokumentaciju za svoj odsjek;
sarauje sa investitorima, podizvoaima i drugim subjektima iz okruenja, kao i sa svim
organizacionim jedinicama preduzea.
Odsjek za organizaciju i unapreenje proizvodnje izvrava sljedee zadatke:
izrauje i inovira projekte organizacije i tehnologije graenja;
uestvuje u izradi mjesenih operativnih planova za preduzee;
izrauje i inovira tehno-ekonomske elaborate;
uestvuje u pripremi ponuda za dobijanje novih poslova;
vri studije tehnolokih procesa u cilju pripreme, racionalizacije i unapreenja proizvodnje;

185
prouava mogunost primjene novih metoda, tehnolokih procesa, postupaka i opreme;
pokree inicijativu i preduzima potrebne mjere za uvoenje savremenijih metoda planiranja i
uzdizanje kadrova radi njihove primjene
vri sve potrebne istrage i izrauje studije u cilju to boljeg korienja radne snage, materijala,
mehanizacije i energije s ciljem svoenja gubitaka na najmanju moguu mjeru;
izrauje elaborate za nova investiciona ulaganja;
vri analizu efikasnosti primjene pojedinih metoda i tehnologija i preduzima mjere za njihovo
poboljanje;
donosi potrebna organizaciona i tehnika uputstva radi racionalnog izvrenja radova i voenja
dokumentacije;
prati tehnika, tehnoloka i organizaciona dostignua i o njima upoznaje strune i
zainteresovane kadrove;
radi na usavravanju tehnologije i organizacije graenja;
prati i prouava standarde i normative i stara se da se oni doslovno primjenjuju;
odrava stalne veze i sarauje sa fakultetima i drugim nauno - istraivakim ustanovama;
vodi cjelokupnu dokumentaciju za svoj odsjek;
sarauje sa okruenjem i ostalim organizacionim jedinicama preduzea.
Odsjek raunski centar izvrava sljedee zadatke:
prikuplja sve podatke, iz preduzea i okruenja, interesantne za preduzee;
prikuplja i uva podatke o proizvodnji materijala i poluproizvoda;
prikuplja i uva podatke o kadrovima i radnoj snazi;
prikuplja i uva podatke o eksploataciji mehanizacije, opreme i transportnih srestava;
prikuplja podatke o cijenama materijala, radne snage, mehanizacije, smjetaja, ishrane, o
porezima, doprinosima i svim drugim cijenama koje su od znaaja za nuenje, ugovaranje i
analizu rezultata poslovanja;
prikuplja podatke o izvrenju radova, realizaciji, trokovima, utrocima i dr;
prikuplja i uva podatke o relevantnim injenicama za donoenje znaajnih odluka;
formira, odrava i inovira bazu podataka znaajnih za izradu ponuda, projekata organizacije i
tehnologije graenja, planova, tehno-ekonomskih elaborata, periodinih i godinjih obrauna i
slino;
uestvuje u izradi i praenju izvrenja projekta organizacije i tehnologije graenja, operativnih
planova i tehnoekonomskih elaborata;
obrauje informacije i izvjetaje;
prua pomo ostalim organizacionim jedinicama u prikupljanju i obradi podataka;
prati razvoj raunske tehnike i programa;
sarauje sa okruenjem i ostalim organizacionim jedinicama preduzea.
Sluba operativeima sljedeu organizacionu strukturu:
odsjek za tehniku pripremu,
gradilita (broj prema potrebi),
pogon mehanizacije i transporta,
pogon za proizvodnju materijala i poluproizvoda,
pogon za zavrne i instalaterske radove.
Odsjek za tehniku pripremu izvrava sljedee zadatke:
preuzima svu tehniku i ostalu dokumentaciju od slube pripreme i prosleuje je gradilitima i
pogonima;
uestvuje u izradi projekata organizacije i tehnologije graenja;
izrauje zbirne mjesene operativne planove za preduzee;
uestvuje u izradi tehno-ekonomskih elaborata;
prima dokumentaciju, obraune i izvjetaje od gradilita i pogona i izrauje zbirne za preduzee
i prosleuje ih zainteresovanih slubama;
koordinira rad gradilita i pogona;
vri raspodjelu mehanizacije, transportnih i ostalih sredstava;

186
vri raspored radnika na gradilita i pogone;
prati dinamiku izvrenja radova i radi na izmjeni i dopuni projekata organizacije i tehnologije
graenja;
kontrolie voenje dokumentacije na gradilitima i pogonima;
organizuje i kontrolie higijensko-tehniku zatitu na radu;
organizuje tehnike preglede i konane obraune za izgraene objekte i izvrene radove;
organizuje otklanjanje primjedaba po zapisnicima komisija za tehniki pregled objekata;
organizuje otklanjanje primjedaba po zapisnicima komisija za primopredaju i konaan obraun
objekata;
sarauje sa investitorima, okruenjem i slubama u preduzeu;
izrauje sve potrebne izvjetaje i informacije;
vodi cjelokupnu dokumentaciju za potrebe svoje slube;
izvrava i ostale zadatke iz djelokruga rada slube operative.
Gradilite ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 64):
odsjek za operativu,
odsjek za finansijske, materijalne i opte poslove,
radilita,
objekte.
Gradilite moe imati sjedite u sjeditu preduzea i u drugim mjestima prema potrebi.
Gradilite , putem svojih organizacionih jedinica, izvrava sljedee zadatke:
vri prijem tehnike i ostale dokumentacije;
vri operativnu pripremu za izvravanje svih zadataka;
uestvuje u izradi i inoviranju projekata organizacije i tehnologije graenja za objekte, radilita i
gradilita;
uestvuje u izradi i inoviranju tehno-ekonomskih elaborata za objekte, radilita i gradilite;
izrauje mjesene operativne planove za objekte, radilita i gradilite;
vri prijem terena za graenje objekata i dokumentacije o uvoenju izvoaa radova u posao;
vri operativnu pripremu za izvrenje radova;
izvrava sve geodetske poslove;
izvrava sve poslove oko uzimanja uzoraka i ispitivanja materijala, instalacija i konstrukcija;
prima, skladiti i uva materijal za ugradnju, a po odobrenju marketing funkcije vri nabavku i
prodaju materijala;
organizuje graenje objekata i izvrenje svih radova;
izvrava sve radove na objektima;

GRADILI[ TE
POGON ZA PROIZVODNJU
MATERIJALA I
POLUPROIZVODA
RADILI[ TA
DIO POGONA
MEHANIZACIJE I
TRANSPORTA
DIO SLU@BE SMJE[ TAJA
I ISHRANE
ODSJEK ZA FIN. MAT. I
OP[ TE POSLOVE
ODSJEK ZA
OPERATIVU
VEZA SA SLU@BOM
OPERATIVE
VEZA SA
SLU@BOM
O B J E K T I
VEZA SA POGONOM
MEHANIZACIJE

Slika 64. Organizaciona ema gradilita
vri koordinaciju rada svih zaposlenih na gradilitu;
vri koordinaciju rada svih podizvoaa;

187
stara se o pravilnom korienju i optimalnoj uposlenosti mehanizacije i transportnih sredstava
koja su mu dodijeljena za izvrenje radova;
vri kontrolu kvaliteta izvrenja radova;
stara se da se radovi izvravaju u planiranom roku i preduzima mjere da se eventualna
zakanjenja eliminiu;
sarauje i razreava sva pitanja sa nadzornom slubom investitora;
svim inspekcijskim organima prua potrebna tumaenja i objanjenja;
organizuje i sprovodi higijensko-tehnike mjere zatite na radu;
stara se o zatiti ivotne sredine;
stara se o primjeni svih standarda i normativa na objektima;
organizuje protivpoarnu zatitu;
organizuje uvarsku slubu;
brine se o racionalnom korienju materijala, poluproizvoda i energije;
stara se o izvravanju svih obaveza iz ugovora o graenju sa investitorom;
vodi svu propisanu dokumentaciju na objektu (graevinski dnevnik, graevinsku knjigu,
inspekcijsku knjigu, tehniku dokumentaciju, geodetsku dokumentaciju, dokumentaciju o
ispitivanju materijala, instalacija i konstrukcija, obraunsku dokumentaciju i dr.);
vri obraun izvrenih radova i izrauje mjesene i konane situacije za naplatu radova;
vodi evidenciju o radu radnika i vri obraun zarada;
vodi evidenciju i dostavlja izvjetaje o utroku materijala;
ovjerava utroak asova i/ili uinak graevinskih maina i transportnih sredstava;
priprema dokumentaciju za naknadne i nepredviene radove i uestvuje u izradi kalkulacija i
predrauna ovih radova;
ovjerava graevinske dnevnike, graevinske knjige, utroke materijala i situacije
podizvoaima;
izrauje informacije i izvjetaje o radu i rezultatima na gradilitu i daje potrebne podatke za
popunu baze podataka;
priprema podatke za izradu projekata izvedenog stanja;
priprema dokumentaciju za tehniki pregled, primopredaju i konaan obraun izvedenih radova;
prisustvuje radu komisije za tehniki pregled i daje joj potrebna tumaenja i objanjenja;
organizuje i otklanja nedostatke po zapisniku komisije za tehniki pregled;
uestvuje u radu komisije za primopredaju i konaan obraun radova;
organizuje uklanjanje pripremnih radova nakon zavretka objekta;
sarauje sa svim funkcijama i slubama u preduzeu;
sarauje sa svim subjektima u okruenju u okviru svojih prava i dunosti.
U okviru gradilita moe se organizovati pogon za proizvodnju materijala kao posebna
organizaciona jedinica ili kao dio centralnog pogona. Na gradilitu treba da postoje djelovi centralnog
pogona za mehanizaciju i transport i smjetaj sa ishranom, koji su disciplinski podreeni gradilitu.
Pogon mehanizacije i transporta ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 65):
mehanizacija,
transport,
remont.

188
POGON
ZA MEHANIZACIJ U I
TRANSPORT
MEHANIZACIJA TRANSPORT REMONT
GRADILI[ TA BAZA GRADILI[ TA BAZA RADIONICA
SKLAD. REZ.
DJELOVA
ODSJEK ZA
OPERATIVU
VEZA SA SLU@BOM
OPERATIVE

Slika 65. Organizaciona ema pogona mehanizacije i transporta
Pogon mehanizacije i transporta u principu se locira u sjeditu preduzea, a ima isturene jedinice na
gradilitima.
Pogon mehanizacije i transporta, preko svojih organizacionih jedinica, izvrava sljedee zadatke:
uestvuje u izradi planova nabavke mehanizacije i transportnih sredstava;
uestvuje u izradi i inovaciji projekata organizacije i tehnologije graenja, tehno-ekonomskih
elaborata i mjesenih operativnih planova;
pravi planove velikih, srednjih, tekuih i profilaktikih opravki mehanizacije i transportnih
sredstava;
uestvuje u zakljuivanju ugovora za iznajmljenu mehanizaciju i transportna sredstva;
vri raspored mehanizacije i transportnih sredstava u skladu sa projektima organizacije i
tehnologije graenja i mjesenim operativnim planovima;
stara se o pravilnom odravanju i korienju mehanizacije i transportnih sredstava;
organizuje rad mehanizacije, transporta i remonta;
stara se o pogonskoj spremnosti maina i transportnih sredstava;
vri zaduivanje i razduivanje radnika sa mainama i vozilima;
stara se o blagovremenom snadbijevanju sa gorivom, mazivom, gumama i rezervnim djelovima;
vodi evidenciju o uincima maina i vozila po korisnicima i daje podatke o zaduenju korisnika;
vodi evidenciju o karakteristikama maina i vozila, o njihovom radu i utrocima goriva, maziva,
guma i rezervnih djelova;
vodi cjelokupnu dokumentaciju pogona;
vri obraun zarada radnika;
vri analizu uposlenosti i iskorienosti maina i vozila;
izrauje izvjetaje i informacije o radu i rezultatima pogona;
instalira maine na objekte;
izvrava sve radove primjenom mehanizacije;
vri transport materijala, opreme i ljudi;
vri profilaktine preglede, male i srednje opravke maina i vozila;
stara se o velikim opravkama maina i vozila koje se vre kod specijalizovanih preduzea;
skladiti rezervne djelove, gume, gorivo i mazivo;
obavlja i sve druge poslove koji su u vezi sa mehanizacijom, transportom i remontom;
sarauje sa svim subjektima u okruenju u okviru svojih prava i dunosti;
sarauje sa svim organizacionim jedinicama u preduzeu.
Pogon za proizvodnju materijala i poluproizvoda ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 66):
laboratoriju,

189
proizvodnju (kamena, agregata, oplate, armature, betona, asfalta i dr.).

POGON
ZA PROIZVODNJ U MATERIJ ALA I
POLUPROIZVODA
PROIZVODNJA
ARMATURE
PROIZVODNJA
ASFALTA
ODSJEK ZA
OPERATIVU
LABORATORIJA
VEZA SA SLU@BOM
OPERATIVE
(VEZA SA GRADILI[ TIMA)
PROIZVODNJA
BETONA I
ELEMENATA
PROIZVODNJA
OPLATE
PROIZVODNJA
KAMENA I
AGREGATA

Slika 66. Organizaciona ema pogona za proizvodnju materijala i
poluproizvoda
U preduzeu se moe organizovati jedan ili vie pogona, to zavisi od veliine preduzea, vrste
proizvoda i teritorijalne razuenosti.
Pogon za proizvodnju materijala i poluproizvoda moe biti organizovan kao centralni sa jedinicama na
gradilitima, ili u okviru pojedinih gradilita, ako za to postoji potreba mogunosti.
Pogon za proizvodnju materijala i poluproizvoda putem svojih organizacionih jedinica izvrava sljedee
zadatke:
uestvuje u izradi planova razvoja pogona;
izrauje planove proizvodnje pogona;
proizvodi agregat za beton i asfalt, beton, betonsku galanteriju, betonske elemente, armaturu,
asfalt i drugo, zavisno od proizvodnog programa;
isporuuje korisnicima materijal i poluproizvode;
vri kontrolu materijala i poluproizvoda i o tome obezbjeuje i izdaje odgovarajue certifikate;
pravi planove odravanja i remonta pojedinih djelova pogona;
organizuje i ostvaruje koordinaciju rada u organizacionim jedinicama pogona;
stara se o pogonskoj spremnosti svih postrojenja u pogonu i o blagovremenoj proizvodnji
planiranih koliina;
stara se o pravilnom korienju maina, opreme i objekata;
stara se o blagovremenom snadbijevanju svih jedinica pogona materijalom, gorivom, energijom i
mazivom;
vodi evidenciju i dostavlja izvjetaje o radu pojedinih postrojenja i maina, utrocima materijala,
energije, goriva, maziva, rezervnih djelova i dr;
vodi evidenciju o proizvodnji;
vodi evidenciju o izdatom materijalu i poluproizvodima i daje podatke o zaduenju korisnika;
vri analizu o uposlenosti i korienju kapaciteta;
izrauje informacije i izvjetaje o radu i rezultatima rada pogona i daje potrebne podatke za
obavlja i sve druge poslove koji su u vezi sa proizvodnjom materijala i poluproizvoda;

190
sarauje sa svim organizacionim jedinicama.
Pogon za zavrne radove ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 67):
odsjek za pripremu
zavrni radovi
POGON
ZA ZAVR[ NE RADOVE
PARKETARSKI
RADOVI
ODSJEK ZA
OPERATIVU
VEZA SA SLU@BOM
OPERATIVE
PODOPOLAGA^ KI
RADOVI
MOLERSKO-FARBAR
SKI RADOVI
KERAMI^ ARSKI
RADOVI

Slika 67. Organizaciona ema pogona za zavrne radove
Pogon za zavrne radove u principu se organizuje u sjeditu preduzea, a ima isturene jedinice na
gradilitima. Moe se organizovati jedan pogon za sve vrste radova, ili vie pogona za pojedine radove, to
zavisi od zadataka koje ostvaruje.
Pogon za zavrne radove, putem svojih organizacionih jedinica, izvrava sljedee zadatke:
uestvuje u izradi planova razvoja pogona;
izrauje planove rada pogona;
organizuje izvravanje i izvrava zanatske radove (keramiarske, parketarske, teracerske,
molersko-farbarske, podopolagake i sl.);
organizuje i ostvaruje koordinaciju rada u organizacionim jedinicama pogona;
stara se o pravilnom korienju opreme za rad;
stara se o blagovremenom snadbijevanju materijalom i poluproizvodima;
organizuje i stara se o ispitivanju materijala;
prima, skladiti i uva materijal i poluproizvode koji su potrebni za izvravanje radova;
vri kontrolu kvaliteta izvrenja radova;
stara se da se radovi izvravaju u planiranim rokovima i preduzima mjere da se eventualna
zakanjenja eliminiu;
stara se o primjeni svih standarda i normativa pri izvravanju radova;
brine se o racionalnom korienju materijala i poluproizvoda;
vodi svu propisanu dokumentaciju za svoje radove (graevinski dnevnik, graevinsku knjigu,
dokumentaciju o ispitivanju materijala, obraunsku dokumentaciju i dr.);
vri obraun izvrenih radova i izrauje mjesene i okonane situacije;
vodi evidenciju i dostavlja izvjetaje o utroku materijala;
priprema dokumentaciju za naknadne i nepredviene radove i uestvuje u izradi kalkulacija i
predrauna ovih radova;
izrauje informacije i izvjetaje o radu i rezultatima rada pogona i daje potrebne podatke za
prisustvuje radu komisije za tehniki pregled i daje joj potrebna tumaenja i objanjenja;
uestvuje u radu komisije za primopredaju i konaan obraun radova;
vri oklanjanje nedostataka po zapisniku komisije za tehniki pregled, primopredaju i konaan
obraun radova;

191
12.2.3 Organizaciona ema i zadaci sektora marketinga
Sektor marketinga ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 68):
sluba nabavke i prodaje,
centralno skladite,
sluba materijalnog knjigovodstva.
SEKTOR
MARKETINGA
SLU@BA
NABAVKE I PRODAJE
SLU@BA
MAT. KNJIGOVODSTVA
VEZA SA
OKRU@ENJEM VEZA SA OSTALIM
SEKTORIMA
VEZA SA
UPRAVOM
PREDUZE] A
CENTRALNO
SKLADI[ TE

Slika 68. Organizaciona ema sektora marketinga
Sluba nabavke i prodajeizvrava sljedee zadatke:
vri istraivanje trita nabavke graevinskog materijala i opreme i trita prodaje sopstvene
proizvodnje;
uestvuje u izradi projekata organizacije i tehnologije graenja i mjesenih operativnih planova;
izrauje planove nabavke i prodaje;
organizuje i sprovodi reklamu i propagandu za prodaju materijala i poluproizvoda iz sopstvene
proizvodnje;
uestvuje u izradi planova sopstvene proizvodnje materijala i poluproizvoda;
uestvuje u formiranju cijena materijala i poluproizvoda iz sopstvene proizvodnje;
priprema ugovore o nabavci opreme, materijala i poluproizvoda;
priprema ugovore o prodaji materijala i poluproizvoda iz sopstvene proizvodnje;
stara se da se nabavka i doprema materijala i opreme vri u skladu sa dinamikom potreba;
prati stanje zaliha i stara se da se iste odravaju na optimalnom nivou;
obezbjeuje ateste o nabavljenom materijalu i poluproizvodima i garancije za opremu;
obezbjeuje servisiranje opreme u garantnom roku;
vri nabavku rezervnih djelova;
vri nabavku hrane za restorane u preduzeu;
vri nabavku goriva i maziva;
vri nabavku kancelarijske opreme i materijala;
vri nabavku HTZ opreme;
ovjerava raune za nabavljeni materijal, opremu i poluproizvode;
ispostavlja raune za prodati materijal, poluproizvode i sitne usluge;
vri prodaju rashodovanih osnovnih sredstava i inventara;
vodi svu potrebnu dokumentaciju oko nabavke i prodaje;
izrauje informacije i izvjetaje i daje potrebne podatke za popunu baze podataka;
Centralno skladiteizvrava sljedee zadatke:
preuzima materijal i opremu;
izrauje sve reklamacije na kvalitet i koliine materijala;

192
skladiti materijal u skladu sa tehnikim i ostalim propisima;
vri izdavanje i distribuciju materijala i opreme;
stara se da se materijal ne unitava i rasipa;
organizuje uvanje materijala i opreme od otuenja;
vodi evidenciju o ulazu i izlazu materijala i opreme;
vri zaduivanje sa materijalom i opremom;
vodi viseu kartoteku o materijalu;
vodi cjelokupnu evidenciju o prijemu, skladitenju i izdavanju materijala;
Sluba materijalnog knjigovodstva izvrava sljedee zadatke:
vodi knjigovodstvo materijala, goriva i maziva;
vodi knjigovodstvo osnovnih sredstava (objekti, maine, vozila, postrojenja i dr.);
vodi knjigovodstvo inventara, alata i rezervnih djelova;
vodi knjigovodstvo kancelarijskog materijala;
vri usaglaavanje materijalnog i finansijskog knjigovodstva;
organizuje godinje popise imovine preduzea;
izrauje izvjetaje o nabavci, utroku i zalihama materijala;
vri uporeivanje stanja materijala sa centralnim skladitem;
vri i sve druge poslove koji se tiu materijalnog knjigovodstva;
izrauje sve izvjetaje i informacije i daje potrebne podatke za popunu baze podataka;
12.2.4 Organizaciona ema i zadaci finansijskog sektora
Finansijski sektor ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 69):
sluba plana i analize
sluba obrauna i isplata
sluba finansijskog knjigovodstva
FINANSIJ SKI
SEKTOR
SLU@BA
PLANA I ANALIZA
SLU@BA
FIN. KNJIGOVODSTVA
VEZA SA
OKRU@ENJEM
VEZA SA
OSTALIM SEKTORIMA
VEZA SA
UPRAVOM
PREDUZE] A
SLU@BA
OBRA^ UNA I ISPLATA

Slika 69. Organizaciona ema finansijskog sektora
Sluba plana i analizeizvrava sljedee zadatke:
izrauje dugogodinje i godinje proizvodno-finansijske planove;
analizira dugogodinje i godinje proizvodno-finansijske planove;
izrauje izvjetaje i analize o poslovanju preduzea i organizacionih jedinica;
uestvuje u izradi tehno-ekonomskih elaborata;
vri analizu iskorienosti postrojenja, maina i vozila i daje predloge za njihovo racionalnije
korienje;
vri uporeivanje normiranih i ostvarenih koliina materijala, radne snage i mehanizacije po
jedinici proizvodnje i predlae mjere za njihovo usklaivanje;
uestvuje u izradi elaborata za nova investiciona ulaganja;

193
vri analizu gubitaka vremena, materijala, energije i mehanizacije i daje predloge za njihovo
svoenje u normalne granice;
prati primjenu propisa o planiranju, analizama i statistikim podacima;
izrauje sve statistike izvjetaje i dostavlja ih nadlenim organima;
predlae mjere za unapreenje poslovanja;
izrauje sve izvjetaje i informacije za organe preduzea;
sarauje sa okruenjem u okviru svojih prava i obaveza;
Sluba obrauna i isplata izvrava sljedee zadatke:
vri obraun plata i drugih primanja zaposlenih;
vri obraun zakupnina i kirija;
vri obraun kamata za neblagovremene isplate od strane investitora i kupaca;
vri obraun osiguranja, amortizacije, poreza, doprinosa, lanarina i drugih obaveza preduzea;
vri obraun putnih trokova;
vri likvidaciju svih rauna;
osigurava novana sredstva;
vri isplate dobavljaima;
vri isplate premija osiguranja, poreza, doprinosa, lanarina i drugih obaveza preduzea;
vri isplate plata i drugih primanja zaposlenih;
vri isplatu putnih trokova;
vodi cjelokupnu dokumentaciju o obraunima i isplatama u skladu za zakonskim propisima i
aktima preduzea;
izvrava i sve druge zadatke u vezi sa obraunima i isplatama;
izrauje sve izvjetaje i informacije i daje potrebne podatke za popunu baze podataka;
sarauje sa okruenjem u domenu svojih prava i obaveza;
sarauje sa ostalim organizacionim jedinicama u preduzeu.
Sluba finansijskog knjigovodstva izvrava sljedee zadatke:
vodi cjelokupno finansijsko knjigovodstvo;
vodi evidenciju o prihodima po njihovim izvorima;
vodi evidenciju o rashodima po nosiocima trokova;
stara se o naplati potraivanja po svim osnovama;
vodi evidenciju o kreditima, njihovoj realizaciji i povraaju;
vodi evidenciju o avansima i njihovom vraanju;
vodi evidenciju kupaca i dobavljaa;
usaglaava finansijsko sa materijalnim knjigovodstvom i knjigovodstvom investitora, kupaca i
dobavljaa;
usaglaava finansijsko knjigovodstvo sa evidencijom obrauna i isplata;
vri kontrolu ulaznih i izlaznih finansijskih dokumenata;
sastavlja periodine obraune i zavrne raune;
stara se o primjeni zakonskih propisa i akata preduzea;
izvrava sve druge poslove iz domena finansijskog knjigovodstva;
vodi cjelokupnu dokumentaciju slube finansijskog knjigovodstva;
izrauje sve izvjetaje i informacije i daje sve potrebne podatke za popunu baze podataka;
sarauje sa okruenjem u domenu svojih prava i obaveza;
12.2.5 Organizaciona ema i zadaci sektora pravnih,
kadrovskih i optih poslova
Sektor pravnih, kadrovskih i optih poslova ima sljedeu organizacionu strukturu (Slika 70):
sluba pravnih i kadrovskih poslova,
sluba optih poslova,

194
sluba smjetaja i ishrane.
SEKTOR
PRAVNIH, KADROVSKIH I
OP[ TIH POSLOVA
SLU@BA PRAVNIH I
KADROVSKIH POSLOVA
SLU@BA
SMJE[ TAJA I ISHRANE
ODSJEK
PRAVNIH POSLOVA
ODSJEK
KADROVSKIH POSLOVA
SMJE[ TAJ ISHRANA
VEZA SA
OKRU@ENJEM
VEZA SA OSTALIM
SEKTORIMA
VEZA SA
UPRAVOM
PREDUZE] A
SLU@BA
OP[ TIH POSLOVA

Slika 70. Organizaciona ema sektora pravnih, kadrovskih i optih
poslova
Sluba pravnih i kadrovskih poslova ima sljedeu organizacionu strukturu:
odsjek pravnih poslova,
odsjek kadrovskih poslova.
Odsjek pravnih poslova izvrava sljedee zadatke:
izvrava sve pravne poslove;
izrauje sve ugovore u saradnji sa ostalim sektorima i slubama;
zastupa preduzee pred sudovima i drugim organima u skladu sa dobijenim ovlaenjem;
izrauje sva opta akta preduzea;
vodi strune poslove u vezi sa disciplinskim postupkom i postupkom za materijalnu
odgovornost radnika;
priprema rjeenja po prigovorima radnika;
vri sasluavanje i donosi rjeenja u postupku nadoknade tete;
utuuje sva dospjela potraivanja u skladu sa dokumentacijom finansijskog sektora;
obavlja sve pravne i administrativne poslove za organe preduzea;
stara se o zakonitosti rada u preduzeu;
daje pravna tumaenja organizacionim jedinicama preduzea;
prati propise koji su od znaaja za rad preduzea i o njima obavjetava organizacione jedinice;
vodi poslove oko registracije i preregistracije preduzea, stara se oko uknjiavanja imovine
preduzea u zemljine knjige, katastar i sl;
priprema ugovore o osiguranju ugovora, imovine i lica;
vodi cjelokupnu dokumentaciju odsjeka;
izvrava i sve druge zadatke iz domena pravnih poslova;
Odsjek kadrovskih poslova izvrava sljedee zadatke:
izrauje planove kolovanja, usavravanja i obezbjeivanja kadrova i radne snage;
priprema rjeenja i ugovore o dodjeli stipendija, kredita i plaanja kolarina;
stara se o obezbjeivanju kadrova i radne snage u skladu sa potrebama organizacionih jedinica i
dinamikom angaovanja;
stara se o kolovanju i strunom usavravanju kadrova i radne snage;
radi sve poslove oko zasnivanja i prestanka radnih odnosa;

195
vodi evidenciju i dokumentaciju o radnim odnosima;
podnosi prijave za zdravstveno i penziono osiguranje;
priprema rjeenja o platama, godinjim odmorima, drugim odsustvovanjima i sl;
stara se o stvaranju to boljih uslova ivota i rada zaposlenih (zdravstvena zatita, higijena,
HTZ mjere, sport i rekreacija, korienje odmaralita, pomo u posebnim situacijama i sl);
stara se o pravovremenom i objektivnom informisanju zaposlenih;
sarauje sa sindikatom zaposlenih;
izvrava i sve druge zadatke iz domena kadrovskih poslova i radnih odnosa;
Sluba optih poslova izvrava sljedee zadatke:
obavlja sve administrativne poslove;
vri prijem i raspodjelu pote;
stara se o uvanju i zatiti imovine preduzea;
vri prekucavanje svih materijala;
vri kopiranje i umnoavanje materijala;
stara se o primjeni higijnsko-tehnikih mjera zatite u preduzeu;
vodi djelovodni protokol;
organizuje i vri ienje prostorija;
stara se o zagrijavanju prostorija;
stara se o odravanju prostorija;
prua telefonske usluge;
stara se o radu i redu u kabinetima lanova odbora direktora i izvrnog direktora;
stara se o odravanju i pravilnom korienju prevoznih sredstava;
vodi evidenciju o radu i uva dokumentaciju;
stara se o pravilnom korienju peata i tambilja preduzea;
stara se o posluivanju gostiju u upravi preduzea;
izvrava sve kurirske poslove;
izvrava i druge zadatke iz domena optih poslova;
Sluba smjetaja i ishraneima sljedeu organizacionu strukturu:
smjetaj
ishranu
Smjetaj izvrava sljedee zadatke:
pravi planove smjetaja;
pravi planove nabavke opreme, inventara i posteljine;
organizuje smjetaj radnika samaca na pojedinim gradilitima;
organizuje pranje i peglanje posteljine;
organizuje i vri ienje i odravanje stambenih i pomonih prostorija;
vri skladitenje i uvanje posteljine i inventara;
vri zaduivanje i razduivanje inventara i posteljine;
stara se o obezbjeivanju i uestvuje u zakljuivanju ugovora za smjetaj radnika na
gradilitima gdje preduzee nema svoje smjetajne jedinice;
stara se o zagrijavanju i osvjetljenju prostorija;
sarauje sa sanitarnom inspekcijom;
obezbjeuje disciplinu i red u stambenim prostorijama;
stara se o zdravstvenoj zatiti stanara;
zalae se za stvaranje uslova za aktivni odmor radnika;
organizuje prevoz radnika do radnog mjesta;
vodi evidenciju o inventaru i opremi i stara se o pravilnom korienju iste;

196
organizuje uvanje i zatitu imovine;
izrauje sve izvjetaje i informacije i daje sve potrebne podatke radi popune baze podataka;
izvrava i sve druge zadatke koji se tiu smjetaja radnika;
sarauje sa ostalim organizacionim jedinicama preduzea, a naroito sa gradilitem i pogonom.
Ishrana izvrava sljedee zadatke:
pravi planove ishrane;
pravi planove nabavke opreme, inventara i hrane;
organizuje ishranu radnika samaca;
organizuje topli obrok za sve zaposlene;
daje narudbe za nabavku hrane u pojedinim vremenskim peiodima;
izrauje mjesene jelovnike ishrane i usaglaava ih sa abonentima;
vri pripremanje, raspodjelu i distribuciju hrane;
odrava higijenu u kuhinji, restoranu i pomonim prostorijama;
stara se o zagrijavanju i osvetljavanju prostorija;
stara se da zaposleni blagovremeno izvre sanitarni pregled;
sarauje sa sanitarnom inspekcijom;
stara se da se inventar pravilno koristi;
stara se o normativnom i racionalnom korienju hrane;
vodi evidenciju o prijemu, utroku i zalihama hrane;
dri magacin hrane;
organizuje uvanje i zatitu imovine;
obezbjeuje disciplinu i red u restoranu i kuhinji;
stvara uslove za odravanje higijene zaposlenih i korisnika usluga;
obavlja i sve druge poslove u vezi sa ishranom radnika i toplim obrokom zaposlenih;
izrauje sve izvjetaje i informacije i daje sve potrebne podatke radi popune baze podataka;
sarauje sa ostalim organizacionim jedinicama preduzea, a naroito sa gradilitem i pogonom.
Konkretna organizaciona rjeenja za upravu preduzea, za pojedine sektore, slube, odsjeke, gradilita,
radilita i pogone definiu se pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u preduzeu, pri emu
se koriste sve ovdje date ili modificirane organizacione eme.
To se posebno odnosi na organizaciju gradilita, radilita, objekata, pogona, njihovih isturenih jedinica i
smjetaja i ishrane. Naime u pravilniku treba navesti sve objekte, sva radilita i gradilita i njihove lokacije od
ega e u mnogome zavisiti konkretna organizaciona ema gradilita. Od broja, lokacije i veliine objekata
zavisie organizacija gradilita, to znai da e svako gradilite imati svoju organizacionu emu. U budue,
obzirom na promjenu, tokom vremena, broja objekata i njihovih lokacija organizacione eme gradilita,
radilita i pogona treba definisati kroz godinje projekte organizacije preduzea.
Isto tako jedinice mehanizacije i transporta, pogon za proizvodnju materijala i poluproizvoda i jedinice
smjetaja i ishrane radnika zavisie od broja, lokacije i organizacije gradilita pa i organizaciju ovih jedinica
treba definisati kroz godinje projekte ogranizacije preduzea.
Pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta treba predvidjeti obaveze iz prethodna dva
stava.
12.3 Funkcionisanje organizacije
Funkcionisanje organizacije predstavlja veoma vanu komponentu organizacionog modela. Funkcionisanjem
se mora postii skladnost u djelovanju i izvravanju svih zadataka koji su usmjereni ka uspjenom izvravanju
radova na graevinskom objektu i proizvodnji materijala i poluproizvoda. Pri tome polazi se od injenice da je
organizacija "iva" i da se mora stalno razvijati, usavravati i prilagoavati objektivnim uslovima u kojima

197
mora da funkcionie. Zbog toga se uspjenost organizacije cijeni kroz njeno funkcionisanje i sposobnost da
ovlada svim faktorima koji se suprostavljaju izvravanju programiranih zadataka.
To podrazumijeva da:
sve organizacione jedinice, i pojedinci u njima, struno, racionalno i u planiranom vremenu
izvravaju sve zadatke iz djelokruga svog rada.
izvravanje svojih zadataka usaglase sa metodama i dinamikom izvravanja zadataka u drugim
organizacionim jedinicama, ako su meusobno uslovljeni.
organizacija mora biti elastina, to znai da se u toku funkcionisanja moe prilagoditi
sopstvenim zahtjevima i zahtjevima okruenja.
organizacija mora biti plastina, to znai da se, pod odreenim uslovima, moe adaptirati u
novi oblik organizovanja, a da se pri tome ne narue osnovne koncepcije organizacije.
organizacija mora biti dinamina, to znai da je prilagodljiva svim objektivnim uslovima u
toku funkcionisanja.
organizacija mora biti stabilna, to znai da je sposobna da se odupre svim uticajima, pojavama
i zahtjevima za dezorganizaciju koja bi tetno djelovala na funkcionisanje organizacije.
se racionalno i znalaki koristi ljudski rad, materijalna sredstva i savremene metode planiranja i
organizovanja, uz adekvatnu primjenu svih potrebnih organizacionih sredstava.
Sve ove pretpostavke mogu biti zadovoljene, tj. organizacija moe efikasno funkcionisati, samo pod
uslovom da se jasno razgranie nadlenosti i odgovornosti na svim nivoima i u svako vrijeme. Posebno je
vano da se ova razgranienja jasno definiu izmeu upravljanja, rukovoenja i izvravanja.
Funkcionisanje organizacije zavisi od velikog broja faktora. Osnovni faktor je ovjek, kao subjekt, od
koga polaze sve ideje, mjere i postupci za ostvarivanje cilja. Isto tako i svi ostali faktori, ukljuujui i "viu
silu" u mnogome zavise od ovjeka. Zato je, ako elimo uspjeno funkcionisanje organizacije, potrebno izboru
kadrova i njihovom rasporeivanju na pojedina radna mjesta posvetiti posebnu panju.
Proces funkcionisanja organizacije podrazumijeva aktivnosti koje prate tok pojedinih procesa i dejstva
jednih na druge, a uz to odreuje ponaanje i nain djelovanja elemenata strukture organizacionog modela, u
cilju skladnog izvravanja zadataka.
Te aktivnosti je najcjelishodnije, po odreenoj srodnosti, kao to smo ranije kazali, objediniti u grupe, tj.
funkcionalne komponente: upravljanje, rukovoenje i izvravanje (Slika 49).
Regulacija funkcionisanja ostvaruje se organizacionom i operativnom regulacijom.
Organizacionu regulaciju ostvaruje komponenta upravljanja utvrivanjem modela, ciljeva, naina i
sredstava kojima treba da se obezbijedi kontinuitet funkcionisanja.
Operativno regulisanje ostvaruje komponenta rukovoenja tokom cijelog procesa funkcionisanja
organizacionih jedinica s ciljem odravanja njihovih devijacija u doputenim granicama.
Otuda potreba da svaku sljedeu komponentu regulie prethodna koja je na viem hijerarhijskom nivou.
Pri tome je prethodna povezana sa narednom sa povratnom spregom, koja omoguava slanje informacija, ime
se ostvaruje skladno funkcionisanje i regulisanje organizacije.
Svaka komponenta ima svoju koncepciju funkcionisanja koja mora biti u skladu sa koncepcijom
funkcionisanja okruenja i dodirnih komponenti. Znai, koncepcija funkcionisanja zavisi od zahtjeva
okruenja, unutranjih zahtjeva, naunih i praktinih saznanja. Spoljne zahtjeve za svaku narednu komponentu
predstavljaju zahtjevi prethodne komponente.
Upravljanje i regulisanje funkcionisanja sistema je nemogue bez posjedovanja kvalitetnih i
pravovremenih informacija. Predloenim organizacionim modelom predvieno je da se raunski centar, koji je
lociran u slubi pripreme tehnikog sektora, bavi prikupljanjem, obradom, selekcijom, prenoenjem i uvanjem
informacija.
Sve funkcionalne komponente moraju raspolagati sa informacijama i biti izvor odgovarajuih
informacija za hijerarhijski viu komponentu. To omoguava donoenje optimalnih odluka i intervenisanje u
cilju eliminisanja eventualnih poremeaja.
Da bi sluile cilju informacije moraju biti pravovremene, efikasne, pouzdane, potpune, precizne,
jednoznane, razumljive i ekonomine.

198
12.3.1 Upravljanje preduzeem
Upravljanje je hijerarhijski najvia funkcionalna komponenta. Pod upravljanjem se, u konkretnom sluaju,
podrazumijeva skup odreenih aktivnosti koje obezbjeuju uspjeno funkcionisanje svih djelova preduzea, sa
ciljem da se preuzeti poslovi izvravaju kvalitetno, na vrijeme i ekonomino. To pretpostavlja donoenje optih
akata preduzea, utvrivanje poslovne politike, analizu poslovanja i preduzimanje trenutnih ili trajnih mjera za
poboljanje poslovanja, utvrivanje optih ili pojedininih ciljeva, kontrola poslovanja, donoenje mjera za rast
i razvoj preduzea i sl.
Preduzeem upravljaju predstavnici vlasnika, srazmjerno udjelu u akcijama, osim za akcije ili udjela bez
prava upravljanja, kao i u drugim sluajevima propisanim zakonima.
Organi preduzea (Slika 62) su:
Skuptina akcionara
Odbor direktora, kao organ upravljanja i rukovoenja
Izvrni direktor, kao organ poslovoenja
Sekretar drutva.
Drutvo moe odrediti da isto lice bude i izvrni direktor i sekretar drutva.
Djelokrug rada Skuptine, Odbora direktora, Izvrnog direktora i sekretara drutva regulie se Statutom
drutva u skladu sa Zakonom o privrednim drutvima i drugim propisima.
Odbor direktora je kolektivno tijelo kojim rukovodi predsjednik, a mora imati najmanje tri lana.
Akcionarska drutva- preduzea su obavezna da izaberu ovlaenog nezavisnog revizora drutva.
12.3.2 Rukovoenje preduzeem
Rukovoenje je komponenta funkcionisanja kojom se obezbjeuje jedinstvo akcija na ostvarivanju odluka
skuptine akcionara radi postizanja utvrenog cilja. To je u stvari proces kojim se:
uposleni upoznaju sa ciljevima, poslovnom politikom i planovima preduzea i vode u
izvravanju zadataka;
vri rasporeivanje poslova na pojedine izvrioce;
vri izbor metoda i naina izvravanja zadataka;
utvruju i realizuju standardi u organizaciji;
obezbjeuje kvalitetno, blagovremeno i ekonomino izvravanje programiranih zadataka;
ostvaruje koordinacija, kojom se deavanja u pojedinim situacijama dovode u harmonine
odnose;
primaju, usvajaju ili odbijaju sugestije neposrednih izvrioca;
obezbjeuje sprovoenje propisa, standarda i normativa vaeih u graevinarstvu;
prati izvravanje zadataka;
onemoguavaju konflikti, a u sluaju njihovog pojavljivanja rjeavaju;
otkrivaju problemi i iznalaze naini za njihovo rjeavanje;
daju instrukcije i usmjeravaju aktivnosti;
vri uvid, praenje, evidencija i analiza dogaaja;
vri motivacija i stimulacija zaposlenih;
ocjenjuje rad neposrednih izvrioca;
obezbjeuju ivotni i radni uslovi zaposlenih;
ostvaruje saradnja sa okruenjem.
Rukovoenjem se ostvaruje spona izmeu upravljanja i izvravanja, to pretpostavlja da rukovoenje
mora biti operativno regulisano. Ovo podrazumijeva postojanje organizacione regulacije, tj. koncepcije
funkcionisanja.
Koncepciju funkcionisanja, koja mora biti zasnovana na odgovarajuim injenicama i pretpostavkama,
utvruje komponenta upravljanja u formi statuta, pravilnika o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta,
pravilnika o voenju dokumentacije, drugih optih akata i donoenjem odgovarajuih odluka.
Rukovoenje obuhvata sve algoritme po kojma se vri priprema za akcije rukovoenja, neposrednog
izvravanja zadataka i kontrolu.

199
Akcija rukovoenja podrazumijeva prenoenje odluka i rjeenja na neposredne izvrioce i staranje da se
ta rjeenja doslovno i znalaki primijene. To pretpostavlja da rukovoenje ostvaruje stalnu komunikaciju i
koordinaciju.
U ostvarivanju uloge rukovoenja veoma je vana pravilna i adekvatna raspodjela zaduenja, ovlaenja
i odgovornosti na pojedinim hijerarhijskim nivoima. Sva ova tri elementa moraju biti u srazmjeri za sve nivoe,
to e omoguiti uspjeno funkcionisanje organizacije.
Rukovoenje i voenje poslovanja preduzea povjereno je Izvrnom direktoru preduzea. On zastupa
preduzee, stara se i odgovara za zakonitost rada preduzea i obavlja sve druge poslove utvrene zakonima,
statutom i ostalim optim aktima preduzea. Zadaci, obaveze, prava i odgovornosti Izvrnog direktora blie se
reguliu Statutom. U rukovoenju i voenju poslova u preduzeu Izvrnom direktoru pomau direktori
pojedinih sektora.
Izvrni direktor i direktori sektora ine rukovodei tim.
Izvrni direktor i direktori sektora imaju veoma vane zadatke i u predlaganju mjera i odluka Skuptini i
Odboru direktora, to znai da na odreen nain utiu na njihov rad. Isto tako, duni su da na svim nivoima i
u svim postupcima rukovoenja obezbijede kontrolu izvravanja planiranih i programiranih zadataka, to je
preduslov za iznalaenje naina i metoda da se onemogue greke i da se eventualna odstupanja koriguju.
Tehnikim sektorom rukovodi tehniki direktor. On je odgovoran za pripremu i realizaciju cjelokupne
proizvodnje na gradilitima i u pogonima. Njemu u radu pomau, i odgovorni su u djelokrugu svog rada,
glavni inenjer pripreme i glavni inenjer operative. Glavnom inenjeru pripreme u radu pomau efovi
odsjeka, a glavnom inenjeru operative rukovodioci graenja i pogona. Rukovodioci graenja i pogona, svaki
u svom domenu rada, odgovorni su za izvravanje zadataka u skladu sa projektima, planovima i programima.
Rukovodiocima graenja u radu pomau rukovodioci radilita a ovim rukovodioci objekata, a rukovodiocima
pogona, efovi pojedinih djelova pogona.
Glavni inenjer pripreme zamjenjuje tehnikog direktora u sluaju njegove odsutnosti.
Sektorom marketinga rukovodi direktor sektora, koji je odgovoran za nabavku, prodaju, centralno
skladite i materijalno knjigovodstvo. Njemu u radu pomau rukovodioci slubi i centralnog skladita.
Finansijskim sektorom rukovodi direktor sektora, koji odgovara za planove, analize, obraune, isplate i
finansijsko knjigovodstvo. Njemu u radu pomau rukovodioci slubi.
Sektorom pravnih, kadrovskih i optih poslova rukovodi direktor sektora, koji odgovara za pravne,
kadrovske, opte i poslove smjetaja i ishrane. Njemu u radu pomau rukovodioci slubi a ovima efovi
odsjeka.
Zadaci, obaveze, prava i odgovornosti tehnikog direktora, glavnih inenjera, direktora sektora,
rukovodioca graenja, pogona, radilita i objekata i efova slubi blie se reguliu Pravilnikom o organizaciji i
sistematizaciji radnih mjesta.
Struna i radna (tehno-ekonomska) savjetovanja kao jedna od metoda rukovoenja treba da je stalna
praksa u procesu rukovoenja. Po pravilu ih, na nivou sektora, gradilita i pogona, treba odravati jedanput
nedeljno, a na nivou preduzea jedanput mjeseno.
Na savjetovanjima treba da se analizira poslovanje, kako za navedeni tako i kumulativno za odreeni
period (npr. od poetka mjeseca, godine ili graenja nekog objekta). Nedeljna savjetovanja moraju biti
operativna, konkretna i usmjerena na izvravanje tekuih zadataka i preduzimanje mjera za eliminaciju
slabosti iz minulog perioda.
Mjesena savjetovanja moraju biti dobro pripremljena sa svim podacima o izvrenju planova za protekli
period, problemima koji su se pojavili i slabostima koje treba otkloniti. Osnov za ovu analizu su mjeseni
operativni planovi gradilita, pogona i preduzea. Na ovim savjetovanjima treba usvojiti mjeseni operativni
plan za naredni mjesec iz kojeg e se vidjeti planirani obim proizvodnje, planirana realizacija, raspored
kapaciteta i resursa za rad, mjere koje treba preduzimati i sve druge elemente koji e omoguiti uspjenu
koordinaciju i izvrenja planiranih zadataka.
Cio proces rukovoenja u graevinarstvu ostvaruje se kroz nekoliko grupa aktivnosti meu kojima su
najvanije: priprema proizvodnje, koordinacija, komunikacija i motivacija.
Priprema proizvodnjeje najvaniji dio procesa rukovoenja. To je u stvari organizovanje koje treba da
obezbijedi da svi uesnici u izvravanju zadataka obavljaju one aktivnosti koje su usmjerene na ostvarivanje
cilja kojeg su postavili organi preduzea. Uslov za to je racionalno rasporeivanje ljudskih i materijalnih
potencijala, u prostoru i vremenu, to se postie izradom projekata organizacije graenja (i njegovom
razadom), koji predstavljaju osnovno sredstvo rukovoenja. Osnovno je da se raspored potencijala, nain

200
funkcionisanja i izvravanja zadataka izvri u fazi projektovanja organizacije graenja, to e omoguiti da se
izbjegne, ili svede na najmanju mjeru, raspodjela istih u toku funkcionisanja organizacije, to bi imalo niz
negativnih posljedica.
Izradom projekta organizacije graenja dobijaju se odgovarajua organizaciona rjeenja iji je rezultat
rukovodilaka odluka koja propisuje postupak koji povezuje odgovarajua rjeenja sa akcijom. Ovim e se
jasno i jednoznano regulisati rad i postupak njegovog izvravanja i obezbijediti uslovi za to.
Koordinacija je veoma vaan zadatak svakog rukovodioca, kojom se razliiti postupci, naini i elementi
izvravanja nekog zadatka dovede u harmonine odnose. Koordinacijom se upravlja pojedinim razlikama i
promjenama koje mogu nastupiti u toku realizacije zadataka. U graevinarstvu je koordinacija od
neprocjenljive vanosti, po vertikalni i po horizontali, jer se na gradilitu susrijee veliki broj kooperanata iji
rad treba usaglastiti kako po vremenu tako i u prostoru.
Komunikacija podrazumijeva uspostavljanje odnosa izmeu pretpostavljenih i potinjenih i sa
okruenjem. Komuniciranjem se efikasno primaju i predaju poruke i odravaju odnosi sa nadreenim i
podreenim saradnicima i izvriocima. Radi uspjenog komuniciranja u preduzeu mora postojati dobar i
efikasan informacioni sistem.
Motivacija je veoma vana aktivnost rukovodioca, jer stimulie izvrioce za bolje izvravanje zadataka,
ostvarivanje planiranih ciljeva, odravanje nivoa organizovanosti, odgovornosti i autoriteta. Za bolji rad
zaposlene najvie motiviu: plata, nagrade, uvaavanje, stvaralaka sloboda, bolji radni i ivotni uslovi,
mogunost uticaja na obavljanje poslova, metod rukovoenja, odnos rukovodioca prema podinjenim, lini
primjer rukovodioca, stalnost u preduzeu i dr.
Od linosti, talenta, znanja, zalaganja i odnosa rukovodioca prema poslu zavisi uspjeh i ugled
preduzea, meuljudski odnosi i standard zaposlenih. Zbog toga svako preduzee eli da obezbijedi
rukovodioca koji ima obrazovanje, iskustvo, struni i moralni autoritet, sposobnost predvianja, pravilan
odnos prema saradnicima, smisao za rad i red i sl. Uspjean rukovodilac mora korektno i na savremen nain
rukovoditi sa poslovima i ljudima i upravljati sa svojim postupcima. Rukovodilac uvijek mora: obezbijediti
zakonitost u radu, brinuti se za svoje potinjene, motivisati zaposlene, djelovati linim primjerom, onemoguiti
konflikte meu ljudima i dr. Uz ovo mora biti moralna linost, pravian, iskren i nesebian, a nasuprot ovome
ne smije biti zloban, pohlepan, vlastoljubiv, sebian, bahat i sl.
12.3.3 I zvravanje zadataka
Komponenta izvravanja je na kraju hijerarhijske lestvice funkcionisanja organizacije. Ona se regulie
rukovoenjem.
Izvravanje pretpostavlja obavljanje odreenih aktivnosti kojima se neposredno izvravaju zadaci koji su
vezani za ostvarivanje utvrenog cilja. Krajnji cilj graevinskog preduzea je graenje objekata, proizvodnja
graevinskog materijala i izvravanje svih drugih poslova iz djelatnosti preduzea.
Zadatak, kao predmet ili misaoni proces izvravanja, mora biti definisan. To znai da je neophodno da
neposredni izvrilac poznaje sadraj, cilj, vrijeme, metod i mjesto izvravanja zadataka.
Za razliku od upravljanja, gdje su njegovi nosioci predstavnici vlasnika, i rukovoenja gdje su njegovi
nosioci samo neki od uposlenih, nosioci izvravanja su svi uposleni u preduzeu.
U svim funkcionalnim komponentama imamo izvravanje pojedinih zadataka. Ovo ukazuje na
postojanje odgovarajueg odnosa izmeu zadataka i rada jednog izvrioca sa zadatkom i radom drugog
izvrioca bez obzira na njihov funkcionalni status. Ti odnosi ine strukturu komponente izvravanja, od ije
sloenosti u mnogome zavisi uspjenost u ostvarivanju cilja.
Predloeni model i organizaciona rjeenja, putem kojih je izvreno povezivanje vie izvrilaca radi
obavljanja srodnih poslova, omoguavaju uspostavljanje takve strukture koja e biti podreena vrsti zadataka,
uslovima i vremenu izvravanja istih u cilju koji se njihovim izvravanjem mora postii. Kroz pravilnik o
organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta treba ove mogunosti iskoristiti i usvojiti konkretna rjeenja za sve
organizacione jedinice, to nee biti teko.
U daljnjem e biti dati metode i algoritmi izvravanja osnovnih zadataka od faze ispitivanja trita,
ugovaranja pa do konanog zavretka objekta. Isto tako, bie naznaeni nosioci pojedinih zadataka i opisane
veze u koordinaciji izmeu pojedinih subjekata u procesu izvravanja konkretnih poslova.

201
12.3.3.1 I spitivanje trita, obrada ponuda i ugovaranje
Ovi zadaci detaljno su opisani u poglavlju 9.3.2, pa e ovdje biti govora samo o nekim organizacionim
aspektima. Nosilac ispitivanja trita, obrade ponuda i ugovaranja je tehniki sektor (sluba pripreme).
Meutim, u ovom poslu uestvuju svi rukovodioci preduzea a naroito izvrni direktor, glavni inenjeri,
direktori sektora, rukovodioci graenja, pogona i slubi kao i ostali odgovorni subjekti u preduzeu. Oni sva
saznanja i informacije dostavljaju tehnikom sektoru, odnosno slubi pripreme.
Sluba pripreme u postupku izrade ponude, pored dokumentacije koju je dobila od investitora, koristi
podatke svog raunskog centra i podatke koje joj dostavljaju sektor marketinga i finansijski sektor. Naravno,
prema potrebi, a naroito u periodu nestabilnog trita, koristi i podatke drugih organa i organizacija.
Sluba pripreme obrauje ponudu i dostavlja je Izvrnom direktoru na saglasnost, koji, koristei
sugestije i predloge rukovodeeg tima, utvruje konanu ponudu koju treba predati investitoru. Cio daljnji
postupak dat je u priloenom algoritmu obrade ponude i zakljuivanja ugovora (Slika 71).
Nosilac poslova na ispitivanju i obradi trita nabavke materijala, mehanizacije i opreme i prodaje
sopstvene proizvodnje pogona za proizvodnju materijala i poluproizvoda je sektor marketinga. Meutim, i u
ovom poslu treba da uestuju svi ostali odgovorni subjekti u preduzeu, kako bi se nabavka to racionalnije
ostvarila i viak proizvodnje to bolje plasirao. Pri ovome, veoma je vano da postoji dobra saradnja izmeu
tehnikog sektora i sektora marketinga.
Nosilac poslova na plasmanu slobodnih kapaciteta pogona mehanizacije i transporta i eventualnog
iznajmljivanja mehanizacije od drugih preduzea je tehniki sektor.
12.3.3.2 Planiranje izvravanja zadataka
Planiranje je preduslov za savremenu koncepciju organizacije procesa graenja objekata. To pretpostavlja da
se prije poetka graenja predvide i planiraju sve aktivnosti, trokovi i parametri koji su neophodni da bi se
objekat izgradio kvalitetno, u optimalnom roku i uz najpovoljnije ekonomske uslove.
Blagovremeno planiranje i predvianje omoguava bolju podjelu zadataka, racionalniju upotrebu
maina, bolje korienje radnog vremena i materijala, poveanje produktivnosti i ekonominosti, smanjivanju
gubitaka u proizvodnji, a time i bolje plate i bolji standard zaposlenih.
Zbog toga, svakom izvravanju zadataka, tj. graenju objekata, bez obzira na njegovu veliinu i cijenu,
treba pristupiti planski, tj. graenju treba da prethodi planiranje.
Osnovni planovi koji reguliu izvravanje zadataka kod graevinske proizvodnje, tj. graenja objekata
su:
projekti organizacije i tehnologije graenja
tehno-ekonomski elaborati
mjeseni operativni planovi
Zato se, ve u fazi izrade ponude pripremaju pojedini elementi projekta organizacije i tehnologije
graenja i tehno-ekonomskog elaborata, to je garancija da e ponuda biti kvalitetna i realna.

202
TEHNI^ KI SEKTOR
GRA\ EVINSKO TR@I[ TE
(INVESTITORI)
Predaja ponude
investitoru
TEHNI^ KI SEKTOR
Obrada ponude
Saglasnost
izvr{ . direktora
Odluka
investitora
TEHNI^ KI SEKTOR
SEKTOR PRAV., KAD. I OP[ TIH
POSLOVA
Izrada ugovora
IZVR[ NI DIREKTOR
Usagla{ avanje ugovora sa
investitorom
Saglasnost
izvr{ nog direktora
da
da
da
IZVR[ NI DIREKTOR
Potpis ugovora
Gra| enje objekta
(vidi sl. 70.)
SEKTOR MARKETINGA
FINANSIJSKI SEKTOR
Davanje podataka
STOP ne
popravak
STOP ne
popravak
popravak
popravak
da
popravak
da

Slika 71. Algoritamobrade ponude i zakljuivanja ugovora
Projekat organizacije i tehnologije graenja, pored tehnikog projekta, je osnovni dokument na osnovu
kojeg se gradi jedan objekat. Dok tehniki projekat definie tehnike karakteristike i uslove kojih se izvoa
radova i investitor moraju pridravati, dotle projekat organizacije i tehnologije graenja definie sve ostale
uslove i parametre koje je potrebno znati da bi proces graenja tekao normalno i da bi se ostvario eljeni cilj, a
to su: terenski uslovi i lokalne prilike, tehnologija graenja, izbor maina za izvrenje radova, organizacija
graenja, planovi resursa, rjeenja za transport materijala i opreme, dinamika izvravanja radova, pripremni
radovi, higijensko-tehnike mjere zatite na radu, rukovoenje izgradnjom, finansijski planovi realizacije i sl.
Detaljnije o projektovanju organizacije graenja vidi [ (11)] .
Projekti organizacije i tehnologije graenja izrauju se za svaki objekat, radilite, gradilite i preduzee.
Sadraji ovih projekata su razliiti.
Za objekat se izrauje izvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja, koji obuhvata cio period
graenja, a inovira se svake kalendarske godine. On sadri sljedea poglavlja:
prouavanje tehnike dokumentacije;
prouavanje ugovorne (tender) i ostale dokumentacije;
prouavanje mogunosti preduzea;
prouavanje terenskih uslova i lokalnih prilika;
prouavanje fronta rada;

203
prouavanje i utvrivanje metoda i tehnologije graenja;
izbor maina za izvrenje radova;
emu organizacije objekta;
analize cijena;
statike planove materijala, radne snage, maina i transportnih sredstava;
izbor naina snadbijevanja materijalom i deponovanja vika zemlje iz iskopa;
rjeenje spoljnjeg transporta;
proraun cijena materijala;
utvrivanje cijena radne snage;
dinamike planove izvrenja radova, radne snage, materijala, mehanizacije, transportnih
sredstava i finansijskih sredstava;
pripremne radove, crtei, opisi i cijene kotanja;
higijensko-tehnike mjere zatite na radu;
emu rukovoenja, dinamiku angaovanja kadrova i cijenu kotanja;
predraun reije i utvrivanje kalkulativnog faktora (faktora na bruto plate)
predraun radova;
tehniki izvjetaj.
Za radilite, gradilite i preduzee izrauju se godinji izvoaki projekti organizacije i tehnologije
graenja, koji se tokom godine, u sluaju dobijanja novih poslova, inoviraju. Oni se izrauju posebno za
radilite, gradilite i preduzee i svi posebno sadre sljedea poglavlja:
predmet projekta organizacije i tehnologije graenja;
emu organizacije;
statike planove materijala, radne snage, mehanizacije i transportnih sredstava;
dinamike planove materijala, radne snage, mehanizacije i transportnih sredstava;
emu rukovoenja;
predraun reije i utvrivanje kalkulativnog faktora;
tehniki izvjetaj;
Ukoliko je radilite (gradilite) skoncentrisano, i ako se objekti grade istovremeno ili u kontinuitetu,
odnosno ukoliko postoji mogunost da se pripremni radovi i mehanizacija koriste istovremeno za sve objekte,
onda se neka poglavlja izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja ne rade za svaki objekat
posebno ve zajedniki za cijelo radilite (gradilite). Koja e se poglavlja zajedniki raditi zavisi od konkretne
situacije i to je na projektantu organizacije i tehnologije graenja da odlui.
Izvoaki projekti organizacije i tehnologije graenja rade se timski. Veoma je korisno i obavezno da u
timu bude budui rukovodilac graenja.
Nosilac posla na izradi izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja je sluba pripreme, a
sluba operative je nosilac posla na njegovoj realizaciji. Svi ostali sektori, slube, gradilita i pogoni pomau
slubama pripreme i operative u izradi i realizaciji izvoakih projekata organizacije i tehnologije graenja.
Izvoaki projekat organizacije i tehnologije graenja ovjerava tehniki direktor, poslije ega postaje
obavezujui za sve organizacione jedinice. Sluba pripreme izvoake projekte organizacije i tehnologije
graenja dostavlja slubi operative i ova ih prosleuje gradilitu, a pojedina poglavlja nadlenim sektorima,
slubama i pogonima.
Gradilite je duno da svakomjeseno informie slubu operative, a ova slubu pripreme, o realizaciji
izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja i da predlae mjere za poboljanje stanja. Na nivou
preduzea jedanput mjeseno se analiziraju rezultati realizacije izvoakog projekta organizacije i tehnologije
graenja.
Tehno-ekonomski elaborat je detaljno obraen ranije (vidi 9.4.9.1).
Nosilac posla na izradi tehno-ekonomskog elaborata je sluba pripreme.
Tehno-ekonomski elaborat ovjeravaju tehniki direktor i direktor finansijskog sektora poslije ega
postaje obavezujui za sve organizacione jedinice.
Sluba pripreme tehno-ekonomski elaborat dostavlja slubi operative, a ova ga prosleuje gradilitu, a
pojedina poglavlja nadlenim sektorima, slubama i pogonima.

204
Finansijski sektor, na osnovu podataka koje mu dostavlja gradilite (preko slube operative) i sopstvenih
podataka, svakog mjeseca, za protekli mjesec i kumulativno, izrauje informaciju o planiranim (po tehno-
ekonomskom elaboratu) i ostvarenim trokovima, koja se razmatra na nivou preduzea.
Mjeseni operativni plan je detaljno obraen ranije (vidi 9.4.9.2).
Mjeseni operativni plan za preduzee izrauje sluba operative, na osnovu operativnih planova
gradilita.
Mjesene operativne planove gradilita i preduzea ovjerava glavni inenjer operative i tehniki direktor
preduzea, a planove objekata i radilita rukovodilac graenja i glavni inenjer operative.
Sluba operative pojedine djelove mjesenih operativnih planova dostavlja odgovornim slubama i
pogonima na postupanje po njima.
Analiza izvrenja izvoakih projekata organizacije i tehnologije graenja, tehno-ekonomskih elaborata i
mjesenih operativnih planova i utvrivanje operativnih planova za naredni mjesec vri se poslednjeg dana u
mjesecu za koji se vri analiza. Analizu izrauje sluba operative na osnovu podataka gradilita. Ovim
operativnim savjetovanjem rukovodi Izvrni direktor preduzea, a prisustvuju mu tehniki direktor, direktori
sektora, glavni inenjeri, rukovodioci graenja, rukovodioci pogona a po potrebi i ostali rukovodioci ili efovi.
Operativno savjetovanje donosi zakljuke o uspjenosti realizacije izvoakog projekta organizacije i
tehologije graenja, tehno-ekonomskih elaborata i mjesenih operativnih planova i o operativnom planu za
naredni mjesec. Zakljuci sadre i mjere koje treba preduzeti da se naredni plan uspjeno izvri i nadoknade
eventualna zakanjenja iz minulog perioda. Zakljucima moraju biti jasno definisane mjere, zadaci, njihovi
nosioci i vrijeme izvrenja. Zakljuci se dostavljaju svim zainteresovanim narednog dana po odravanju
savjetovanja. Na narednom savjetovanju prvo se izvri analiza izvrenja ovih zakljuaka.
12.3.3.3 Graenje objekta
Graenje objekta slijedi odmah po zakljuivanju ugovora sa investitorom.
Zakljuivanjem ugovora i izradom izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja stvoreni su
uslovi za poetak graenja, tj. izvravanje pripremnih, prethodnih i glavnih radova na objektu. Polazi se od
pretpostavke da je investitor ispunio poetne uslove i uveo preduzee u posao i da je preduzee odredilo
strunu ekipu koja e voditi posao na predmetnom objektu. Podrazumijeva se da je objekat organizaciono u
sastavu ve postojeeg gradilita i da su gradilite, sektori i pogoni ranije obavijeteni o vrsti i obimu zadataka
koji ih ekaju na graenju predmetnog objekata. Poetne zadatke u realizaciji posla ima sluba pripreme
tehnikog sektora, koja svu potrebnu dokumentaciju (investiciono-tehnika, ugovori, odobrenja, saglasnosti,
ovlaenja, projekti organizacije i tehnologije graenja, tehno- ekonomski elaborati i druga dokumentacija)
dostavlja slubi operative. Ovaj proces se nastavlja i traje sve do zavretka izgradnje (Slika 72).
Sluba operative (odsjek za tehniku pripremu) pregleda svu dokumentaciju i dostavlja je gradilitu, a
pojedine djelove dokumentacije (projekta organizacije i tehnologije graenja, mjesenih operativnih planova,
investiciono-tehnike dokumentacije i sl.) dostavlja pojedinim sektorima i pogonima da bi mogli da se
upoznaju i izvravaju zadatke. U tom smislu dostavlja:
sektoru za pravne, kadrovske i opte poslove, emu rukovoenja i dinamiku angaovanja
kadrova; dinamiki plan radne snage i potrebe radne snage za poetak rada (i radi organizacije
smjetaja i ishrane);
sektoru marketinga, dinamiki plan materijala, poluproizvoda i opreme, kao i potrebe
(materijala, kontejnera, baraka i sl.) za pripremne radove;
pogonu mehanizacije i transporta, dinamiki plan mehanizacije i transporta, kao i ostale potrebe
za poetak radova;
pogonu za proizvodnju materijala i poluproizvoda iz sopstvene proizvodnje, dinamiki plan
potreba, kao i ostalih potrebe za poetak rada;
pogonu za zavrne radove, projekte i dinamike planove za radove koje on treba da izvrava i
projekte pripremnih radova;
podizvoaima (nakon njihovog izbora), projekte i dinamike planove za radove koje treba oni
da izvravaju.

205
SLU@BA PRIPREME
Invest. tehn. dokumentacija
Projekti org. i tehnol.
gra| enja
Tehno-ekonomski elaborati
Ostala dokumentacija
SLU@BA OPERATIVE
Invest. tehn. dokumentacija
Projekti org. i tehnol.
gra| enja
Tehno-ekonomski elaborati
Mjese~ni operativni planovi
Ostala dokumentacija
SLU@BA
SMJE[ TAJA I ISHRANE
Smje{ taj i ishrana
SLU@BA PRAVNIH I
KADROVSKIH POSLOVA
Kadrovi i radna snaga
CENTRALNO SKLADI[ TE
Materijal
POGON ZA PROIZ. MAT. I
POLUPROIZVODA
Materijal i poluproizvodi
POGON MEHANIZACIJE
I TRANSPORTA
Mehanizacija i transport
POGON ZA ZAVR[ NE
RADOVE
Zavr{ ni i instalaterski radovi
PODIZVO\ A^ I
Zavr{ ni radovi
INVESTITOR
Nadzor
GRADILI[ TE
RADILI[ TA
OBJ EKTI
IZVR[ ENJ E RADOVA

Slika 72. ema realizacije - graenja objekta
Direktori sektora, rukovodioci pogona i slubi duni su organizovati rad da se gradilite to prije
obezbijedi potrebnom radnom snagom, materijalom i sredstvima za rad. Najvanije je da se uspjeno startuje,
jer je praksa dokazala da se rokovi graenja objekata najvie prolongiraju na poetku graenja uz krilaticu "to
emo kasnije nadoknaditi". U poetku, a naroito do izrade prvog mjesenog operativnog plana, treba
ostvarivati to eu koordinaciju sa gradilitem.
Rukovodilac graenja, koga imenuje izvrni direktor, uz pomo rukovodilaca radilita i objekata
organizuje rad na izvravanju zadataka. Sve poslove oko pripreme, obrade dokumentacije, obrauna i
izvjetaja izvrava odsjek za operativu.
Rukovodilac graenja je struni i disciplinski stareina svih strunjaka i radnika na gradilitu bez obzira
iz koje slube ili pogona oni dolaze. Ovo se odnosi i na rukovodioce radilita i objekta za domena njihovog
rada.
Rukovodilac graenja odrava stalne kontakte sa slubom operative i sa ostalim sektorima i slubama.
On ostvaruje direktne kontakte sa rukovodiocima pogona i usaglaava sve potrebe gradilita sa mogunostima
pogona.
Rukovodilac graenja odmah po dobijanju dokumentacije od slube operative pristupa izradi prvog
mjesenog operativnog plana za objekat i dostavlja ga na usvajanje i distribuciju po ranije reenoj proceduri.
Odnosi gradilita i pojedinih sektora, pogona i slubi zasnivaju se na sljedeem:
Sektor pravnih, kadrovskih i optih poslova obezbeuje, za potrebe gradilita, kadrove i radnu snagu u
skladu sa zahtjevima tehnikog direktora i potrebama gradilita (u skladu sa planovima). Sektor upuuje
radnu snagu gradilitu i dostavlja spisak sa osnovnim podacima, zanimanjima i kvalifikacijama radnika.
Radnu snagu koja je pristigla na gradilite rasporeuje i njihov rad kontroliu rukovodioci i poslovoe na
objektima.

206
O boravku i radu radnika na gradilitu vodi se evidencija na osnovu koje se vri obraun plata,
ostvaruju druga prava i izrauju izvjetaji o iskoriavanju i gubicima radnog vremena. Svi radnici na objektu
disciplinski su podreeni rukovodiocu i poslovoi na objektu. Premjetaj radnika sa objekta na objekat, ili sa
radilita na radilite vri rukovodilac graenja uz konsultacije rukovodioca radilita i objekta. Premjetaj
radnika sa gradilita na drugo gradilite, ili u pogon vri sektor pravnih, kadrovskih i optih poslova na
predlog ili uz saglasnost rukovodioca graenja.
Sektor pravnih, kadrovskih i optih poslova, preko slube ishrane i smjetaja, organizuje smjetaj,
ishranu i topli obrok za sve zaposlene. Svi radnici u smjetaju i ishranu koji rade za potrebe gradilita duni su
da izvravaju naloge rukovodioca graenja u pogledu vremena podjele obroka, higijene i rada na gradilitu.
Rukovodilac graenja je duan da ovjerava sve izvjetaje koji se upuuju sa gradilita.
Sektor marketinga, preko centralnog skladita, duan je da obezbijedi gradilitu potreban materijal i
poluproizvode, koji se nabavljaju van pogona u preduzeu, u koliini, roku i kvalitetu kako je to traeno
projektima organizacije i tehnologije graenja i mjesenim operativnim planovima. Centralno skladite je
duno da materijal i poluproizvode gradilitu isporui na objekat. Prijem materijala na gradilitu vri
magacioner, koji je personalno zaposlen i materijalno odgovoran sektoru marketinga, a disciplinski podreen
rukovodiocu graenja (radilita, objekta). Magacioner izdaje materijal iz magacina po nalogu rukovodioca
graenja (radilita, objekta) a pravda ga mjesenim izvjetajem o utroku, kojeg ovjerava rukovodilac
graenja. Za istovar, skladitenje i manipulaciju sa materijalom, radnu snagu je duno da obezbijedi gradilite.
Pogon za proizvodnju materijala i poluproizvoda duan je da obezbijedi gradilitu ove proizvode u
koliini, roku i kvalitetu kako je to traeno projektima organizacije i tehnologije graenja i mjesenim
operativnim planovima. Pogon je duan da materijal i poluproizvode gradilitu isporui na objekat. Prijem
materijala na gradilitu vri poslovoa na objektu, a pravda ga mjesenim izvjetajem o utroku kojeg
ovjerava rukovodilac graenja. Obraun vrijednosti isporuenog materijala i poluproizvoda vri se na osnovu
internih cijena.
Pogon mehanizacije i transporta duan je da obezbijedi gradilitu mehanizaciju i transportna sredstva u
svemu prema projektima organizacije i tehnologije graenja i mjesenim operativnim planovima. Ukoliko
pogon nema traenu mehanizaciju i transportna sredstva duan je da ih obezbijedi iz drugog preduzea. Pogon
se stara o dovozu, montai i stavljanju u pogon, demontai i odvozu maina sa objekta, te snadbijevanju
gorivom i mazivom. Gradilite izvrava pripremne radove i obezbjeuje elektrinu energiju. Pogon redovno
odrava i stara se o pogonskoj ispravnosti mehanizacije. Rukovaoci maina su personalno zaposleni i
materijalno odgovaraju pogonu, a disciplinski su podreeni rukovodiocu graenja (radilita, objekta) po ijem
nalogu i uputstvu izvravaju zadatke na mjestima i u vrijeme koje on odredi. Pri tome rukovodilac graenja se
stara da se mahanizacija racionalno koristi. Rukovodilac graenja ovjerava izvjetaj o radu i uinku maine,
zastoju u radu i razlozima zastoja. Za opsluivanje maina radnu snagu obezbjeuje gradilite. Obraun
vrijednosti izvrenog rada obraunava se na osnovu internih cijena.
Pogon za zavrne radoveukljuuje se u posao u skladu sa projektom organizacije i tehnologije graenja
i mjesenim operativnim planom. Pogon je duan da se stara o obezbjeenju materijala, radne snage i
mehanizacije. Radnici pogona su materijalno odgovorni pogonu, a disciplinski rukovodiocu graenja (radilita,
objekta) po ijem nalogu i uputstvu izvravaju svoje zadatke.
Podizvoai izvravaju poslove i zadatke u skladu sa ugovorima koje su zakljuili sa preduzeem. U
cilju zakljuivanja ugovora sa podizvoaima sluba pripreme prikuplja ponude od podobnih preduzea,
prispjele ponude obrauje i daje predlog tehnikom direktoru o izboru najpovoljnijeg ponuaa. Nakon
izvrenog izbora, sluba tehnike pripreme, u zajednici sa slubom pravnih i kadrovskih poslova, zakljuuje
ugovor sa podizvoaem. Ugovor mora biti u skladu sa ugovorom izmeu preduzea i investitora, sa
projektom organizacije i tehnologije graenja i sa tehno-ekonomskim elaboratom. Sluba pripreme ugovor
dostavlja slubi operative, a ova gradilitu, i finansijskom sektoru. Podizvoai radove izvravaju po nalozima
i uputstvima rukovodioca graenja (radilita, objekta). Podizvoa je duan da, za svoje radove, vodi
graevinski dnevnik i graevinsku knjigu, koje ovjerava rukovodilac graenja. Za izvrene radove podizvoa
jedanput mjeseno ispostavlja situaciju koju ovjerava rukovodilac graenja.
Rukovodilac graenja (radilita, objekta), u skladu sa ugovorom, ostvaruje saradnju sa predstavnicima
investitora (nadzornim organima). Saradnja mora biti na odgovarajuem nivou i usmjerena ka kvalitetnom,
blagovremenom i ekonominom izvravanju zadataka. Nadzornom organu se mora omoguiti svakodnevni
uvid u izvrenje radova i u dokumentaciju koja se vodi na gradilitu. Od nadzornog organa treba traiti da
svoje obaveze izvrava u skladu sa ugovorom i vaeim propisima. Svi dogovori sa nadzornim organom, koji

207
imaju znaaja na cijenu, kvalitet i rok izgradnje, moraju biti upisani u graevinskom dnevniku (ili u drugom
dokumentu) koji mora biti obostrano potpisan. Sva eventualna neslaganja i nesuglasice moraju se rjeavati na
korektan i poslovan nain uz korienje savjeta viih instanci investitora i preduzea.
Organizaciona sredstva su neophodna za normalno funkcionisanje svakog graevinskog preduzea.
Organizaciona sredstva se mogu definisati kao materijalna sredstva i sredstva organizovanja, kojima se
sluimo pri koncipiranju, definisanju, odravanju i unapreivanju organizacije u preduzeu. Otuda, sva
organizaciona sredstva moemo podijeliti u dvije grupe: materijalna sredstva i sredstva organizovanja.
Materijalna sredstva moraju biti u skladu sa veliinom, organizacionom strukturom, razuenosti i
ciljevima preduzea. Veoma je vano da se, radi pravilnog korienja materijalnih sredstava, kadrovi osposobe
da pravilno i racionalno koriste ta sredstva.
Materijalna sredstva, koja pomau uspjenom organizovanju i funkcionisanju organizacije su: raunari,
tampai, skeneri, ploteri, pisae i raunske maine, maine za umnoavanje, maine za korienje, knjienje,
adresiranje, brojenje novca i ostala biro - tehnika sredstva, za prikupljanje, obradu i uvanje podataka,
sredstva za studiju pokreta i vremena, magnetofoni, diktafoni, aparati za mikrofilmovanje, videokamere,
dijaprojektori, fotoaparati, telefoni, interfoni, ureaji za traenje osoba, teleksi, telefaksi i ostala sredstva
komunikacija, televizori, videorekorderi, razglasi, kartoteke, baze podataka, biblioteke, listovi, oglasne table,
razna prevozna sredstva i sl.
Koja e od ovih sredstava preduzee koristiti u mnogome zavisi od: unutranje organizacije preduzea,
ciljeva kojim se tei u organizovanju, materijalnih mogunosti, obuenosti kadrova, veliine i teritorijalne
razuenosti preduzea i sl. U svakom sluaju treba poeti od najosnovnijih materijalnih sredstava a
umnoavati ih i osavremenjavati sa razvojem preduzea.
Sredstva organizovanja moraju biti u skladu sa modelom organizovanja preduzea, sa vaeim
zakonskim propisima i podzakonskim aktima i moraju odraavati elje i stremljenje preduzea ka
osavremenjavanju i postizanju vieg stepena organizovanosti.
Sredstvima organizovanja blie se regulie unutranja organizacija preduzea, zadaci, naini izvravanja
zadataka, prava i odgovornosti zaposlenih, kao i odnosi preduzea sa okruenjem.
Sredstva organizovanosti su: statut, pravilnici, organizacioni propisi, odluke, poslovnici o radu, izvjetaji,
informacije i sl. Na odgovarajui nain, u sredstva organizovanja spadaju i svi zakonski propisi, podzakonska
akta, tehniki propisi, standardi i normativi kojim se regulie ponaanje i poslovanje graevinarstva i
proizvodnje graevinskog materijala i poluproizvoda.
Statut je osnovni opti akt preduzea, tj. sredstvo organizovanja, sa kojim moraju biti usaglaena sva
ostala sredstva organizovanja koja se donose u preduzeu:
U preduzeu treba donijeti:
Pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta;
Pravilnik o izradi projekata organizacije i tehnologije graenja;
Pravilnik o izradi tehno-ekonomskih elaborata;
Pravilnik o izradi mjesenih operativnih planova;
Pravilnik o voenju dokumentacije;
Pravilnik o uvoenju i funkcionisanju informacionog sistema;
Pravilnik o finansijskom poslovanju;
Pravilnik o materijalnom poslovanju;
Pravilnik o higijensko-tehnikoj zatiti na radu i zatiti ivotne sredine;
Pravilnik o radnim odnosima i obrazovanju kadrova;
Pravilnik o disciplinskoj i materijalnoj odgovornosti.
Uputstvo o ispitivanju i obradi trita;
Uputstvo o izradi proizvodno-finansijskih planova;
Uputstvo o izboru i zakljuivanju ugovora sa podizvoaima;
Uputstvo o formiranju internih i eksternih cijena pogona za zavrne radove, pogona za
proizvodnju materijala i poluproizvoda i pogona mehanizacije i transporta;
Uputstvo o pripremi objekata i dokumentacije za tehniki prijem, primopredaju i konaan
obraun izvrenih radova;
Uputstvo o izradi mjesenog, kvartalnog, polugodinjeg i godinjeg izvjetaja o radu
organizacionih jedinica i preduzea.

208
Prema potrebi mogu se donijeti i drugi organizacioni propisi koji mogu imati privremeni ili stalni
karakter.
Odluke donose organi preduzea (skuptina, odbor direktora i izvrni direktor) povodom razmatranja
pojedinih izvjetaja i informacija i u drugim prilikama.
Izvjetaje i informacije izrauju pojedine organizacione jedinice i dostavljaju ih organima preduzea na
razmatranje i usvajanje.
Voenje dokumentacijeje obavezno cijelim tokom izgradnje objekta. Detaljno o voenju dokumentacije
bilo je rijei u poglavlju 9.4.8.

209
13. GRAEVI NSKA REGULATI VA
Graevinska regulativa je skup propisa, podzakonskih i drugih akata kojima se ureuje izgradnja objekata.
Znai, graevinska regulativa odreuje okvire unutar kojih se moraju ponaati uesnici u izgradnji
investicionog objekta. To se odnosi kako na zakone i podzakonska akta tako i na ugovorne i ostale obaveze.
Podruje izgradnje investicionih objekata je vrlo kompleksno i utie skoro na sva podruja ljudske
djelatnosti. Kroz izgradnju objekata manifestuju se mnogi javni, drutveni, lini i svi drugi interesi. Zbog toga,
zakonska regulativa i iz drugih podruja utie na izgradnju objekata. To se posebno odnosi na zakonsku
regulativu kojom se regulie: prostorno planiranje, energetika, zatita spomenika kulture, zatita ivotne
sredine, saobraaj, imovinsko pravni odnosi i dr.
Zbog sloenosti ove privredne oblasti veliki je broj zakonskih i ostalih propisa koji ureuje izgradnju
objekata. Pored toga graevinarstvo znaajno utie i na mnoge druge privredne i vanprivredne oblasti i
djelatnosti, pa se i odnosi sa njima moraju regulisati.
Zakonsku regulativu ine: zakoni, uredbe, pravilnici, uputstva, rjeenja, odluke i naredbe.
Ovdje nas prvenstveno interesuju zakoni, podzakonska i druga akta kojima se regulie djelatnost
graevinarstva i onih privrednih i vanprivrednih djelatnosti koje su dijelom povezane sa graevinskom
djelatnou.
Zakonske propise donosi skuptina zajednice drava i republika skuptina, a podzakonska i druga akta
organi zajednice, vlade republika, pojedina ministarstva, ovlaene organizacije i/ili organi. Zakoni se donose
na osnovu Ustava, a podzakonska akta na osnovu zakona.
Zakoni posebno interesantni sa aspekta graevinarstva, su zakoni o: planiranju i ureenju prostora,
izgradnji objekata, graevinskom zemljitu, urbanistikoj i graevinskoj inspekciji, putevima, zatiti
spomenika kulture, koncesiji, eksproprijaciji, vodama, zatiti od elementarnih nepogoda, zatiti od poara,
ivotnoj sredini, nacionalnim parkovima, zatiti prirode i dr.
Uredbesu podzakonska akta koje se donose na osnovu pojednih zakonskih propisa.
Uredbama se reguliu posebna pitanja kao: nain uvanja i korienja pojedine dokumentacije, zatita
od buke, klasifikacija i kategorizacija voda, visine pojedinih naknada zbog zagaivanja ivotne sredine i dr.
Pravilnici su podzakonska akta ili akta pojedinih institucija koje su ovlaene da reguliu pojedina
pitanja iz raznih oblasti ivota i rada.
Pravilnici koji su donijeti na nivou zajednice drava tretiraju sva znaajna pitanja za projektovanje,
izgradnju i odravanje objekata a posebno: geomehaniku; razne graevinske materijale; razne poluproizvode
od betona, elika i drugih materijala; konstrukcije: graevinske, arhitektonske, prethodno napregnute,
spregnute, betonske, eline, mostovske i dr.; razne maine za izvrenje radova; nain provjere stabilnosti
konstrukcija; ispitivanje konstrukcija; razna optereenja; naine prorauna konstrukcija; preglede i ispitivanja;
graenje u seizmikim podrujima; skele; temeljenje objekta; projektovanje puteva; saobraajnu signalizaciju;
opremu na putevima; razna injektiranja; znaajna pitanja o vodama; tolerancije; injektiranja; zatitu od
poara; zatitu od eksplozije; crtee u projektovanju, mjerenja u graevinarstvu i dr.
Pravilnici koji su donijeti u Crnoj Gori tretiraju razna pitanja koja se tiu graevinarstva. Znaajno je
navesti pravilnike o: sadrini i obimu prethodne studije opravdanosti i studije opravdanosti; sadrini i nainu
vrenja tehnike kontrole glavnih projekata; sadrini i nainu voenja graevinskog dnevnika, graevinske
knjige i knjige inspekcije; sadrini i nainu vrenja strunog nadzora u toku projektovanja i graenja objekata;
sadrini i nainu osmatranja tla i objekata u toku graenja i upotrebe; sadrini i nainu vrenja tehnikog
pregleda objekta i izdavanja upotrebne dozvole; postupku i nainu izdavanja licenci, programu i nainu

210
polaganja strunog ispita i sticanju ovlaenja za projektovanje i rukovoenje graenjem; nainu izrade i
sadrini tehnike dokumentacije; izradi i odravanju katastra vodova i podzemnih objekata; mjerama zatite od
elementarnih nepogoda; sadrini tehnike dokumentacije za izdavanje vodoprivredne saglasnosti i
vodoprivredne dozvole; tehnikom pregledu javnog puta; posebnim mjerama zatite od poara koje mora da
sadri tehnika dokumentacija za odreene investicione objekte; opasnim materijama koje se ne smiju unositi u
vode i dr.
Uputstva izdaju organi ili organizacije zajednice i republiki organi, kojima se blie reguliu odreena
pitanja koja se tiu graevinarstva.
Rjeenjima se obino reguliu odgovarajua pitanja iz oblasti utvrivanja pojedinih standarda.
Odlukedonosi skuptina ili nadleni organi kojima se reguliu kategorizacije puteva, usvajanje izmjena
i dopuna prostornih planova, odreivanje pojednih naknada (plaanja) i dr.
Naredbe donose ovlaeni organi i organizacije kojima se ureuju pojedina pitanja kao to su atestiranje
pojedinih materijala, poluproizvoda i sl.
Zakonski propisi i sva podzakonska akta objavljuju se u odgovarajuem slubenom listu.
Pored zakonskih propisa i podzakonskih akata aktivnosti graevinarstva odvijaju se u skladu sa
odgovarajuim tehnikim propisima, standardima i normativima. Ovim aktima reguliu se: procedure,
odgovarajui kvalitet, nain kontrole, dokazi kvaliteta i ostala znaajna pitanja.
Od znaaja je pomenuti Zakon o javnim nabavkama, Uzanse o graenju donijete u naoj zemlji i opte
uslove meunarodnog udruenja konsultanata FIDIC, kojim se na odreen nain reguliu odnosi izmeu
uesnika u izgradnji objekata.
Uz sve ovo treba napomenuti da lokalni organi uprave i organizacije od posebnog drutvenog interesa i
javna preduzea donose odluke, uputstva, naredbe i uslove kojih se uesnici u realizaciji investicionih
Projekata moraju pridravati.
Zbog svega reenog, a u ciju kvalitetnog, blagovremenog i ekonominog izvravanja zadataka uesnici u
realizaciji investicionih Projekata moraju dobro poznavati i stalno pratiti i prouavati zakonske i tehnike
propise, podzakonska akta, domae i meunarodne standarde i normative, kako one koji se donose na nivou
zajednice, tako i one koji se donose na republikim i optinskim nivoima. Ovdje se misli na propise koji se
odnose direktno na oblast graevinarstva i na opte propise kojih se uesnici u realizaciji investicionog
Projekta moraju pridravati (finansijsko poslovanje, pravni poslovi, poslovanje sa inostranstvom, carinski
propisi, radni odnosi, zatita ivotne sredine, komunalni problemi, privredno poslovanje i dr.).
Posebno treba ukazati na potrebu poznavanja propisa, standarda, normativa i obiajnih prava u
sluajevima realizacije investicionih Projekata u inostranstvu. Od velikog znaaja je prouiti propise kojim su
regulisani: drutveni, politiki i ekonomski sisitem zemlje; nain realizacije investicionih Projekata; rad stranih
preduzea; platni promet, izvoz, uvoz, carina i sl.; porezi, doprinosi, takse i sl.; tehniki propisi, normativi i
standardi i druga znaajna pitanja.
Obzirom na znaaj pojedinih zakonskih propisa i drugih akata u nastavku e, u najkraim crtama, biti
govora o pitanjima koja se u njima reguliu.
13.1 Zakonski propisi
Ovdje e u najkraim crtama, biti govora o nekoliko zakonskih propisa koji su od posebnog znaaja za rad
graevinarstva.
13.1.1 Zakon o izgradnji objekata
Zakon o izgradnji objekata je osnovni akt kojim se ureuje izgradnja graevinskih objekata kod nas. Njime se
odreuje okvir unutar kojeg se regulie ponaanje svih uesnika u izgradnji objekta (investitor, projektant,
izvoa i dr.). Zakon je donijet 2000. god.
Zakon je koncipiran tako da sadri opta naela kojih se treba pridravati pri izgradnji objekata, a da se
pojedina konkretna pitanja reguliu podzakonskim aktima, koje donosi Ministarstvo nadleno za
graevinarstvo.
Najznaajnija novina u odnosu na raniji zakon su odredbe o osnivanju Inenjerske komore, kojoj su
povjereni svi zadaci u pogledu izdavanja licenci firmama i ovlaenja pojedincima.

211
Osnovne razlike, tj. odreene novine, uinjene su kod: optih odredaba; prethodnih prouavanja; studije
opravdanosti; izrade tehnike dokumentacije; graevinske dozvole; graenja objekata; ovlaenja za
projektovanje i rukovoenje graenjem; licenca i ovlaenja; Inenjerske komore; podzakonskih akata i
kaznenih odredaba.
Optim odredbama se odreuje znaenje pojedinih izraza upotrijebljenih u ovom Zakonu, to nije bio
sluaj u prethodnom .
Prethodna prouavanja obuhvataju: istraivanja "kojima se analiziraju i razrauju tehniki,
ekonomski, tehnoloki, energetski, urbanistiki, geoloki, geotehniki, seizmiki, geodetski, istorioloki,
meteoroloki, vodoprivredni i saobraajni uslovi, uslovi zatite od poara i eksplozija, zatite ivotne
sredine i drugi uslovi od uticaja na izgradnju i korienje odreenog objekta".
Studije opravdanosti izrauju se kao: prethodna studija opravdanosti (na bazi prethodnih prouavanja
i generalnog projekta, odnosno idejnog rjeenja) i kao studija opravdanosti za sve objekte "za koje
graevinsku dozvolu izdaje nadleno ministarstvo i objekte primarne komunalne i saobraajne
infrastrukture u naseljenimmjestima". Studija opravdanosti sadri i idejni projekat.
Tehnika dokumentacija obuhvata: generalni projekat (za saobraajnice) ili idejno rjeenje (za
arhitektonske objekte); idejni projekat, glavni projekat, izvoaki projekat i projekat izvedenog objekta.
Zakonom je predvieno da tehniku dokumentaciju za objekte za koje graevinsku dozvolu izdaje
nadleno ministarstvo za graevinarstvo, moe da izrauje preduzee odnosno drugo pravno lice koje je
upisano u odgovarajui registar za izradu tehnike dokumentacije. Pored ovog, preduzee mora imati najmanje
dva zaposlena lica, sa visokom strunom spremom i ovlaenjem za projektovanje, za svaku vrtsu (dio)
Ako se radi o objektu za koji graevinsku dozvolu izdaje nadleni organ lokalne samouprave onda je
potrebno da preduzee ima najmanje jedno zaposleno lice sa visokom strunom spremom i ovlaenjem za
projektovanje za svaku vrstu (dio) tehnike dokumentacije.
Preduzee moe izraivati i one djelove tehnike dokumentacije za koje nema zaposleno lice, pod
uslovom da ima zakljuen ugovor o poslovno-tehnikoj saradnji sa preduzeem koje ima zaposleno takvo lice,
odnosno sa licem koje ima ovlaenje za projektovanje. Na ovaj nain se podstie inicijativa strunjaka da to
lake osnivaju preduzea i dobijaju licence za rad.
Zakon predvia da vrioca tehnike kontrole glavnih projekata imenuje nadleni republiki organ za
graevinarstvo, odnosno investitor, zavisno od vrste i sloenosti objekata. Za sve ostale projekte (generalni
projekat, odnosno idejno rjeenje, idejni projekat izvoaki projekat i projekat izvedenog objekta) tehniku
kontrolu vri preduzee ili komisija (reviziona komisija) koju imenuje investitor.
Zakonom su ograniena prava pojedinih lica da uestvuju u izradi ili tehnikoj kontroli dokumentacije.
Tako je u pogledu izrade propisano da: "U izradi tehnike dokumentacije ne moe da uestvuje lice
koje je zaposleno u nadlenomorganu koji je ovlaen da utvrdi neki od uslova sadranih u aktu o
urbanistiko-tehnikimuslovima na osnovu koga se tehnika dokumentacija izrauje, kao ni lice koje je
uestvovalo u izradi prostornog ili urbanistikog plana u roku od pet godina od dana donoenja plana,
osimu sluajevima utvrenimovimzakonom. U izradi tehnike dokumentacije ne moe da uestvuje lice
koje vri nadzor nad primjenomodredaba ovog zakona."
U pogledu tehnike kontrole propisano je da: "U vrenju tehnike kontrole ne moe da uestvuje: lice
koje je zaposleno u preduzeu, odnosno drugompravnomlicu koje je izradilo tehniku dokumentaciju ili je
uestvovalo u njenoj izradi; lice koje je zaposleno kod investitora i lice koje vri poslove inspekcijskog
nadzora."
Graevinsku dozvolu izdaje optinski odnosno republiki nadleni organ za poslove graevinarstva.
Investitor ne mora da dostavlja dokumenta koja je u ranijim fazama ve dostavljao tim organima, ve ih oni
moraju obezbjeivati po slubenoj dunosti.To se prvenstveno odnosi na: glavni projekat (dostavljen radi
tehnike kontrole i urbanistike saglasnosti), rjeenje o lokaciji (izdato od tog organa) i izvjetaj komisije o
tehnikoj kontroli dokumentacije (organ vrenja).Na ovaj nain uproava se postupak dobijanja graevinske
dozvole.
Graenje objekata za koji graevinsku dozvolu izdaje ministarstvo nadleno za graevinarstvo moe da
vri preduzee koje je upisano u orgovarajui registar za izgradnju tih objekata, odnosno izvoenje pojedinih
radova na objektu i koje ima najmanje tri zaposlena lica sa visokom kolskom spremom odgovarajue struke
sa ovlaenjem za rukovoenje graenjem te vrste objekata, da preduzee ili zaposlena lica imaju

212
odgovarajue strune rezultate u graenju te vrste objekata i odgovarajuu tehniko-tehnoloku opremljenost
za izvoenje te vrste radova.
Posebno treba istai opredjeljenje "da preduzea ili zaposlena lica imaju odgovarajue strune
rezultate u izgradnji te vrste objekata", to znai da zaposlena struna lica ine referencu preduzea. Ovakvo
opredjeljenje pomoi e da i novoformirana preduzea, koja imaju odgovarajui struni kadar, mogu graditi
specifine objekte.
Zakonom je predvieno da: "Graenjemobjekta za koji graevinsku dozvolu izdaje ministarstvo
nadleno za poslove graevinarstva rukovodi lice koje ima ovlaenje za rukovoenje graenjem".
Graenjem ostalih objekata moe rukovoditi lice koje ima odgovarajuu visoku kolsku spremu i tri godine
radnog iskustva na slinim poslovima ili lice sa viom strunom spremom koje ima najmanje pet godina
iskustva.
Upotrebna dozvola za korienje objekta moe se izdati tek nakon izvrenog tehnikog pregleda i
pozitivnog predloga komisije u smislu podobnosti objekta za upotrebu.
Licence i ovlaenja izdaje Inenjerska komora. Licence se izdaju preduzeima a ovlaenja licima
koja se bave projektovanjem ili rukovoenje graenjem objekata.
Ispunjenost uslova utvruje se ovlaenjem za projektovanje ili rukovoenje graenjem, koje izdaje
Inenjerska komora.
U pogledu strunog ispita Zakon predvia da se struni ispit polae "po programu pred komisijom
koju imenuje Inenjerska komora". Isto tako je predvieno da su lica koja imaju nauni stepen magistra i
doktora tehnikih nauka osloboena od polaganja strunog ispita.
I nenjerska komora se osniva radi garantovanja strunosti, zatite javnog interesa i treih lica na
podruju izgradnje objekata. U komoru se udruuju inenjeri koji rade na urbanistikom planiranju,
projektovanju i izgradnji objekata. Komora ima svojstva pravnog lica, a njen najvii ogran je Skuptina. U
Skuptini moraju biti ravnopravno i jednako zastupljene sve struke koje se udruuju u Komoru.
"Komora se stara o strunomrazvoju urbanistikog planiranja, projektovanja i graenja, garantuje
zajednike uslove za rad svojih lanova i zastupa njihove interese''.
Komora naroito vri sljedee zadatke: (1) ''Donosi pravila dobre prakse urbanistikog planiranja,
projektovanja i graenja, kao i druga pravila za rad svojih lanova; (2) Utvruje ispunjavanje uslova za
sticanje ovlaenja za projektovanje i izvoenje radova (licence); (3) Uspostavlja, vodi i odrava registar
projektantskih i graevinskih preduzea, kao i registar ovlaenih inenjera; (4) Organizuje i sprovodi
polaganje strunih ispita po odredbama ovog zakona; (5) Stara se o usavravanju lanova i uestvuje u
pripremanju programa za usavravanje; (6) Odreuje visinu lanarine svojih lanova; (7) Vodi disciplinske
postupke protiv svojih lanova i izrie mjere; (8) U saglasnosti sa Vladomodreuje minimalne tarifne
uslove za projektovanje koji garantuju potreban kvaliteta i nadzire njihovo sprovoenje".
Podzakonska akta donosi ministarstvo nadleno za graevinarstvo. Cilj je da se podzakonskim aktima
zavede red u izgradnji objekata, pa je zato predvieno da se donesu sljedea podzakonska akta : (1) Pravilnik
o nainu izrade i sadrini tehnike dokumentacije ; (2) Pravilnik o postupku i nainu izdavanja licenci; (3)
Pravilnik o uslovima, nainu i postupku tehnike kontrole tehnike dokumentacije izraene po propisima
drugih zemalja ; (4) Pravilnik o metodologiji i proceduri realizacije projekata za izgradnju objekata od znaaja
za Republiku ; (5) Pravilnik o uslovima, nainu i postupku ustupanja izrade tehnike dokumentacije i graenja
objekta, odnosno izvoenja radova javnim nadmetanjem, prikupljanjem ponuda i neposrednom pogodbom ; (6)
Program i nain polaganja strunog ispita i sticanje ovlaenja za projektovanje i rukovoenje graenjem ; (7)
Pravilnik o nainu vrenja popisa objekata i sadrinu podataka .
Isto tako predvieno je da ministarstvo nadleno za graevinarstvo propie: (1) Sadrinu i obim
prethodnih prouavanja, prethodne studije opravdanosti i studije opravdanosti ; (2) Sadrinu i nain vrenja
tehnike kontrole dokumentacije; (3) Sadraj i nain pripreme dokumentacije za dobijanje graevinske dozvole
; (4) Sadrinu i nain voenja graevinskog dnevnika, graevinske knjige i knjige inspekcije ; (5) Sadrinu i
nain vrenja strunog nadzora ; (6) Sadrinu i nain osmatranja tla i objekta u toku graenja i upotrebe ; (7)
Sadrinu i nain vrenja tehnikog pregleda objekta i izdavanja upotrebne dozvole .
Zakonom je predvieno da Vlada Republike Crne Gore propie minimalne garantne rokove za pojedine
vrste objekata.
Kaznene odredbe predviaju pored novanih kazni i kazne zatvorom. Tako je predvieno da "ko
prikljui ili dozvoli da gradilite, odnosno objekat na kome se izvode radovi, ili objekat koji je izgraen bez
graevinske dozvole bude prikljuen (privremeno ili stalno) na tehniku infrastrukturu, kaznie se za

213
krivino djelo zatvoromdo dvije godine". Cilj ovakve odredbe je da se suzbije tkz. "divlja gradnja" tj.
izgradnja objekata bez graevinske dozvole.
13.1.2 Zakon o planiranju i ureenju prostora
Zakon o planiranju i ureenju prostora je donijet 1995. god. Zakonom je definisano ureivanje i korienje
prostora u Crnoj Gori. Pod ureivanjem prostora smatra se privoenje prostora namjenama utvrenim
prostornim i urbanistikim planovima.
Planiranje prostora je predvieno prostornim (Republike, regiona, jedinice lokalne samouprave,
podruja posebne namjene i detaljni prostorni plan) i urbanistikim planovima (generalni, naselja, detaljni i
urbanistiki projekat). Zakonom su regulisani sadraji, nain izrade i donoenja planova, preduzea i ustanove
za izradu planova i prostorno planske dokumentacije.
Ureenje prostora podrazumijeva aktivnosti oko sprovoenja planova, izdavanje lokacija i propisivanje
urbanistiko-tehnikih uslova. Zakon obavezuje nadlene organe da svoje skuptine najmanje jedanput
godinje izvjetavaju o odvijanju poslova na planiranju i ureenju prostora. Zakonom je predvieno da oragni
uprave na nivou republike i optina imaju glavnog urbanistu.
Za svu tehniku dokumentaciju potrebno je obezbijediti urbanistiku saglasnost koju izdaje organ koji je
izdao rjeenje o lokaciji i urbanistiko-tehnikim uslovima. Posebna briga mora se posvetiti uslovima zatite
ivotne sredine i objektima od posebnog drutvenog interesa, kao to su spomenici kulture, nacionalni parkovi
i sl.
Zakon obuhvata i poslove nadzora (urbanistika inspekcija), kaznene odredbe, prelazne i zavrne
odredbe (donoenje podzakonskih akata, prestanak vaenja ranijeg zakona, stupanje na snagu zakona i sl.).
13.1.3 Zakon o graevinskom zemljitu
Zakon je donijet 2000.godine. Sadri est poglavlja i to:
osnovne odredbe;
ureivanje gradskog graevinskog zemljita;
naknade za ureivanje graevinskog zemljita;
gradsko graevinsko zemljite;
naknade za koirenje graevinskog zemljita;
prelazne i zavrne odredbe.
Osnovne odredbe definiu: pojam graevinskog zemljita; svojinski reim; korienje; vrste;
odreivanje gradskog graevinskog zemljita; nadlenost za odreivanje; odreivanje graevinskog zemljita
van granica gradskog graevinskog zemljita; promet graevinskog zemljita; naknada za ureivanje i
korienje; privoenje namjeni; nadlenosti i obezbjeenje uslova za ureivanje i korienje.
Ureivanje graevinskog zemljita definie: ta obuhvata ureivanje; program ureivanja; pripremu za
izgradnju i komunalno opremanje.
Naknada za ureivanje tretira plaanje naknade i nain ureivanja meusobnih odnosa izmeu
uesnika u ureivanju graevinskog zemljita.
Gradsko graevinsko zemljite definie: koje se zemljite smatra gradskim graevinskim; korienje
zemljita; prenos prava na objektu; obaveze korisnika; prenos prava; postupak prenosa; najpovoljniji ponua;
zakljuivanje ugovora o prenosu i zakup na odreeno vrijeme.
Naknada za korienje definie; praenje naknada; visina naknada; mjerne jedinice za odreivanje
naknada i naknadu za zemljite van gradskog graevinskog zemljita.
Prelazne i zavrne odredbe definiu: rokove za donoenje novih propisa; korienje prava iz ranijeg
zakona; korienje prava u skladu sa ovim zakonom; primjenu ranijih podzakonskih akata i prestanak vanosti
ranijih zakona.
13.1.4 Zakon o urbanistikoj i graevinskoj inspekciji
Zakon je donijet 1992. godine. Zakonom se odreuju prava, obaveze i odgovornosti urbanistike i graevinske
inspekcije.
Urbanistika inspekcija u vrenju kontrole provjerava, naroito prenoenje parcelacije na teren i da li:
je lokacija odobrena u skladu sa vaeim planom; je urbanistika saglasnost na dokumentaciju data u skladu

214
sa rjeenjem o lokaciji; je graevinska dozvola izdata u skladu sa propisima; su usaglaeni planovi irih i uih
teritorijalnih jedinica; se graenje vri u skladu sa lokacijom, urbanistikim i drugim uslovima i dr. Inspektor
ima pravo da: zabrani graenje, izrie mandatne kazne, naredi ruenje radova i predloi ponitenje rjeenja o
lokaciji i graevinskoj dozvoli.
Graevinska inspekcija u vrenju kontrole provjerava, naroito da li:
je izdata graevinska dozvola;
je tehnika dokumentacija uraena po propisima;
je izgradnja ustupljena po propisima;
se radovi na objektu izvode u skladu sa tehnikom dokumentacijom na osnovu koje je izdata
graevinska dozvola;
se graenje vri u skladu sa propisima;
su materijali i prefabrikanti odgovarajueg kvaliteta;
se dokumentacija vodi po propisima;
je za izgraeni objekat izdato odobrenje za upotrebu dr.
Inspektor, ako utvrdi da je povrjeen zakon ili drugi propis ima pravo da: zabrani graenje; izrekne
mandatnu kaznu; naredi uklanjanje privremenih objekata; naredi ruenje objekta; naredi da se postojei
objekat porui zbog fizike dotrajalosti i predloi ponitenje graevinske dozvole ili upotrebne dozvola.
Zakonom su predviene kaznene, prelazne i zavrne odredbe.
13.1.5 Zakon obligacionim odnosima
Zakon je donijet u bivoj Jugoslaviji (SFRJ) 1978. i jo je na snazi. Izmjene i dopune donijete su 1985., 1989.
i 1993. godine.
Zakon o obligacionim odnosima regulie odnose izmeu svih subjekata u privredi i vanprivredi a
naroito: nastanak obaveza, dejstva obaveza, prestanak obaveza i promjene povjerioca ili dunika. Takoe se
reguliu ugovori o: prodaji, razmjeni, zajmu, graenju, prevozu, licenci, uskladitenju, nalogu, trgovakom
zastupanju, posredovanju, pediciji, kontroli robe, organizovanju putovanja, zalogu, kreditu, bankarskoj
garanciji, poravnanju i dr.
Za nas je posebno vano poglavlje o ugovoru o graenju.
13.1.6 Zakon o privrednim drutvima
Zakon je donijet 2002.godine. Zakonom se ureuju oblici obavljanja privrednih djelatnosti i njihova
registracija.
Privrednu djelatnost obavljaju privredna drutva i preduzetnici.
Zakonom su predvieni sledei oblici obavljanja privredne djelatnosti:
preduzetnik;
ortako drutvo (ortakluk) - "OD";
komanditno drutvo - "KD";
akcionarsko drutvo - "AD";
drutvo sa ogranienom odgovornou - "DOO";
djelovi stranih drutava.
Preduzetnik je fiziko lice koje se bavi privrednom djelatnou radi sticanja profita. Pod preduzetnikom
se smatra i lice koje obavlja djelatnost nezavisne profesije.
Ortako drutvo se osniva ugovorom o ortakluku radi obavljanja privredne djelatnosti i sticanja profita.
Zakonom su regulisani: meusobni odnosi ortaka, odnosi ortaka prema treim licima i prestanak ortakluka.
Komanditno drutvo je drutvo jednog ili vie lica koja se zovu komplementatori i jednog ili vie lica
koja se zovu komandidatori i kolektivno se nazivaju: firma.
Komplementatori su neogranieno solidarno odgovorni za sve obaveze drutva.
Komanditori odgovaraju za obaveze drutva do visine svojih uloga.
Zakonom su definisani: meusobni odnosi lanova drutva; poetna registracija i registracija promjena;
dostavljanje i objavljivanje podataka; prestanak drutva i primjena zakona na drutvo.
Akcionarsko drutvo je dutvo fizikih ili pravnih lica koje se osniva u cilju obavljanja privredne
djelatnosti, a iji je kapital podijeljen na akcije.

215
Akcionarsko drutvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom svojom imovinom, dok akcionari nijesu
svojom imovinom odgovorni za obaveze drutva.
Zakonom su definisani: osnivai i akcionari; statut drutva; osnivanje, restrukturiranje i likvidacija
drutva; prava i obaveze akcionara i drutva; organi, administracija i revizija; kapital drutva; finansije i
raspodjela profita.
Drutvo sa ogranienom odgovornou osnivaju fizika ili pravna lica ulaganjem novanih ili
nenovanih sredstava radi ostvarivanja profita.
Osnivai odgovaraju za obaveze drutva do visine svojih uloga.
Zakonom su regulisana sledea pitanja: lanstvo u drutvu; kapital drutva; novani ulozi; statut
drutva; osnivanje drutva; poetna registracija; obaveza dostavljanja i objavljivanja podataka i dokumenata;
pravne posledice obaveza preduzetih od strane drutva; organi drutva; prenos udjela; pravo pree kupovine
udjela; sticanje sopstvenih udjela; jednolano drutvo; promjena oblika drutva u akcionarsko i primjena
odredaba zakona.
Djelovi stranih drutava su djelovi drutva osnovanog i registrovanog van Republike, a koji obavlja
djelatnost na njenoj teritoriji.
Ovi djelovi stranih drutava duni su da svoju djelatnost na teritoriji Republike usaglase sa ovim
zakonom i da se registruju kod nadlenog organa (CRPS- centralni registar privrednog suda).
Zakonom je predvien postupak i dokumentacija za registraciju, a takoe kaznene, prelazne i zavrne
odredbe.
13.1.7 Zakon o javnim nabavkama
Zakon o javnim nabavkama je detaljno objanjen u poglavlju 9.3.6.
13.1.8 Zakon o eksproprijaciji
Ovaj Zakon je sa aspekta graenja objekta veoma znaajan, jer eksproprijacija prethodi poetku graenja.
"Eksproprijacija je lienje ili ogranienje prava svojine na nepokretnosti kada to zahtijevaa javni
interess, uz naknadu prema trinoj vrijednosti nekretnina"[82].
Zakonom su predviene:
osnovne odredbe (eksproprijacija nepokretnosti; potpuna i nepotpuna eksproprijacija;
privremena zauzimanja; privremene radnje; korisnik eksproprijacije; eksproprijacija preostalog
dijela; naknada; eksproprijacija zemljita pod zgradom; vraanje eksproprisane nepokretnosti;
poseban postupak eksproprijacije; nadleni organ; utvrivanje javnog interesa);
pripremne radnje u svrhu eksproprijacije (vrenje pripremnih radnji; predlog za dozvolu;
rjeenje o dozvoli; naknada);
postupak eksproprijacije (predlog za eksproprijaciju; sadraj predloga; podnesci uz predlog;
dokaz o obezbjeenju plaanja; postupak i rjeenje o eksproprijaciji; zahtjev za eksproprijaciju
ostalog dijela; sadraj rjeenja o eksproprijaciji; zabiljeka o eksproprijaciji; trokovi
eksproprijacije; sticanje u posjed; prodaja nekretnina; deeksproprijacija);
poseban postupak za eksproprijaciju na podrujima zahvaenim elementarnim nepogodama
veeg obima (elementarna nepogoda; rjeenje o privremenom zauzeu; predaja nepokretnosti;
podruja);
naknada za eksproprisanu imovinu (visina naknade; naknada za poljoprivredno zemljite,
gradsko-graevinsko zemljite, za stan i poslovnu prostoriju; razlika u cijeni; naknade za
vinograd, vonjak, rasadnik i ume; vrsta ume; zasadi na graevinskom zemljitu; naknada za
ulaganje; skidanje usjeva; naknada za ustanovljene slubenosti, ustanovljenje zakupa i
privremenog zauzea, pripremne radnje, naknada za tetu; sporazum o naknadi; rasprava o
naknadi; sadraj i vrste sporazuma o naknadi; dostava spisa sudu; tereti i druga ogranienja;
upis svojine; plaanje takse; evidencija o eksproprijaciji).
prelazne i zavrne odredbe(prethodni postupci, prestanak ranijeg zakona; stipanje na snagu).

216
13.1.9 Zakon o zatiti na radu
Zakon o zatiti na radu donijet je 1998.godine. Zakon obavezuje poslodavce da obezbjeuju i sprovode mjere
zatite na radu, a zaposlene da ih primjenjuju.
Zatita na radu obuhvata tehnike, organizacione, zdravstvene, socijalne i druge mjere i sredstva koja su
neophodna za ostvarivanje bezbjednih uslova rada.
Zakonom su obuhvaeni:
opte i zajednike odredbe;
periodini pregledi i ispitivanja;
radna mjesta sa posebnim uslovima rada;
organizovanje poslova zatite na radu;
osposobljavanje zaposlenih;
prava, obaveze i odgovornosti u sprovoenju mjera zatite;
nadzor;
kaznene mjere.
U procesu izgradnje objekata zakon posebno obavezuje:
investitora, da:
- projektantu, koji izrauje tehniku dokumentaciju za nove objekte, rekonstrukciju ili
adaptaciju objekata koji su namijenjeni za radne i pomone prostorije i objekte gdje se
tehnoloki proces obavlja na otvorenom prostoru, obezbijedi odgovarajui projektno-
tehnoloki zadatak sa definisanim parametrima bezbjednosti na radu i uslovima rada i
zatite ivotne sredine;
- obezbijedi miljenje, ovlaene organizacije za zatitu na radu, na tehniku dokumentaciju i
na prilog o zatiti na radu i zatiti ivotne sredine;
- nadlenom organu za izdavanje graevinske dozvole priloi miljenje iz prethodne alineje.
projektanta, da:
- pri izradi tehnike dokumentacije predvidi propisane mjere zatite na radu;
- uz tehniku dokumentaciju izradi prilog o zatiti na radu i zatiti ivotne sredine sa
naznakom svih opasnosti koje mogu da se pojave pri korienju objekta, i mjera koje su
projektovane.
Prilog mora da sadri izjavu odgovornog projektanta kojom se potvruje da su ispunjene propisane
mjere zatite na radu.
izvoaa radova da:
- uradi Elaborat o ureenju gradilita;
- Elaborat o ureenju gradilita dostavi nadlenom organu uz prijavu o poetku radova i
nadlenoj inspekciji;
- sa drugim izvoaima (ako ih je vie na gradilitu) zakljui pismeni sporazum o nainu
organizovanja, sprovoenja i finansiranja zatite na radu;
- d dokaz o ispravnosti elektrinih i gromobranskih instalacija.
proizvoaa postrojenja i opreme, da uz svako postrojenje ili orue za rad, na naem jeziku,
investitoru, odnosno izvoau radova preda:
- uputstvo za upotrebu i bezbjedan rad;
- uputstvo o odravanju sa rokovima pregleda;
- izvjetaj sa rezultatima ispitivanja kojim se dokazuje da su primijenjene mjere zatite na
radu i da je postrojenje ili orue za rad bezbjedno (izvjetaj se moe zamijeniti sa strunim
nalazom);
- propisanu javnu ispravu.
Komisiju za tehniki pregled objekta, da:
- utvrdi da li su primijenjene mjere zatite na radu iz tehnike dokumenatcije i obezbijeeni
propisani uslovi rada za proces rada koji e se obavljati tokom korienja objekta.

217
13.1.10 Zakon o ivotnoj sredini
Zakon definie da prirodno okruenje ine: vazduh, zemljite, voda i more, biljni i ivotinjski svijet, pojave i
djelovanje, klima, jonizujua i nejonizujua zraenja, buka i vibracije; kao i okruenje koje je stvorio ovjek:
gradovi, druga naselja, kulturno-istorijska batina, infrastrukturni, industrijski i drugi objekti. Zakon je donijet
2000. godine.
Zakonom su definisani:
osnovni principi zatite ivotne sredine: ouvanje prirodnih vrijednosti; bioloka raznovrsnost;
smanjenje rizika; procjena uticaja na ivotnu sredinu; supstitucija hemikalija; ponovna upotreba
i reciklaa; zagaiva plaa; obavezno osiguranje; javnost podataka; obavjetavanje;
mjere zatite ivotne sredine: zabrane i ogranienja; zatiena prirodna dobra; standardi;
procjena uticaja na ivotnu sredinu; praenje stanja - monitoring; stimulativne mjere;
informacioni sistem, informisanje i javnost podataka;
odgovornost za zagaivanje ivotne sredine;
finansiranje;
nevladine ekoloke organizacije;
nadzor;
kaznene odredbe;
prelazne i zavrne odredbe;
13.1.11 Zakon o zatiti od poara
Zakon o zatiti od poara donijet je 1992.godine. Sa aspekta izgradnje objekata najvanije je poglavlje o
mjerama zatite od poara.
Zakon propisuje da se prilikom izrade prostornih i urbanistikih planova mora obavezno obezbijediti:
sistem vodosnabdijevanja;
odgovarajua udaljenost stambenih objekata od industrijskih objekata, skladita zapaljivih tenosti,
gasova i eksplozivnih materija;
udaljenost izmeu objekata razliite namjene unutar industrijskih zona;
odgovarajua irina puteva koja e omoguiti pristup vatrogasnim vozilima.
Zakon propisuje da se prostorno-planskom dokumentacijom za stambene objekte preko etiri nadzemne
etae i sve javne objekte odreuju poarni sektori, tj. prostor mogueg irenja poara.
Investirori i projektanti su duni da:
za sve vrste objekata uz tehiku dokumentaciju saine izvod mjera zatite od poara;
za objekte od ireg drutvenog interesa i objekte visokog poarnog rizika urade i elaborat zona
opasnosti od poara.
Investitor je duan da prije poetka izgradnje pribavi saglasnost Ministarstva unutranjih poslova na
mjere zatite od poara, predviene tehnikom dokumentacijom.
Izvoa je duan da prije poetka graenja:
uradi elaborat zatite od poara i
da na elaborat pribavi miljenje Ministarstva unutranjih poslova.
Odobrenje za upotrebu izgraenog objekta moe se izdati kad Ministarstvu unutranjih poslova utvrdi
da su u objektu obezbijeene mjere zatite od poara predviene tehnikom dokumentacijom.
13.1.12 Zakon o komunalnoj djelatnosti
Zakon definie komunalne djelatnosti i ureuje naela, opte uslove i njihovo obavljanje. Zakon je donijet
1995. godine.
Komunalne djelatnosti su:
snadbijevanje vodom;
preiavanje i odvoenje otpadnih voda;
snadbijevanje toplotom;
javni prevoz putnika u gradovima i drugim naseljima;
odravanje istoe u gradovima i drugim naseljima;

218
ureenje i odravanje parkova, javnih zelenih i rekreativnih povrina;
odravanje ulica, saobraajnica i drugih javnih povrina u gradovima i drugim naseljima;
javna rasvjeta;
izgradnja, odravanje i korienje deponija;
izgradnja, odravanje i korienje mostova, javnih objekata i regulacija i odravanje rijenih
korita;
odravanje groblja i sahranjivanja;
dimniarske usluge, odravanje javnih WC-a, odravanje javnih kupatila, kafilerija, javnih
prostora za parkiranje, odravanje pijaca i pruanje usluga u njima.
Zakonom su regulisani:
uslovi i nain obavljanja komunalnih djelatnosti;
nadzor;
kaznene odredbe i
prelazne i zavrne odredbe.
13.2 Podzakonska akta
Podzakonska akta se donose u cilju blieg definisanja pojedinih odredaba nekog zakona. Njih donosi nadleno
ministarstvo, odnosno organ ili organizacija koja je ovlaena zakonom.
Na osnovu Zakona o izgradnji objekata doneena su sledea podzakonska akta:
Pravilnik o sadrini i obimu prethodne studije i studije opravdanosti;
Pravilnik o sadrini i nainu vrenja tehnike kontrole glavnih projekata;
Pravilnik o sadrini i nainu voenja graevinske knjige i graevinskog dnevnika;
Pravilnik o sadrini i nainu vrenja strunog nadzora u toku projektovanja i graenja
objekata;
Pravilnik o sadrini i nainu osmatranja tla i objekata u toku graenja i upotrebe;
Pravilnik o sadrini i nainu vrenja tehnikog pregleda objekta i izdavanje upotrebne
dozvole;
Pravilnik o postupku i nainu izdavanja licenci;
Pravilnik o programu i nainu polaganja strunog ispita i sticanju ovlaenja za
projektovanje i graenje objekata.
O svim ovim pravilnicima u odgovarajuim poglavljima je na neki nain bilo ranije govora zbog toga se
ovdje nee detaljnije razmatrati.
Pravilnik o nainu izrade i sadrini tehnike dokumentacijepredvia da tehnika dokumentacija, u
etiri osnovna dijela, sadri:
projektni zadatak;
prethodna prouavanja;
podloge za izradu tehnike dokumentacije (geodetske, geotehnike, hidroloke i
hidrometeoroloke i ostale);
tehniku dokumentaciju.
Sadraj tehnike dokumentacije dat je za objekte iz oblasti:
hidrotehnike (snabdijevanje vodom naselja i industrije; odvoenje i preiavanje otpadnih
voda; hidromelioracioni sistemi; ureenje rijenih tokova, plovni putevi i pristanita; brane i
akumulacije; hidroenergetski objekti);
saobraaja (putevi, gradske saobraajnice, eljeznice, aerodromi; mostovi; podzemni objekti;
tuneli);
visokogradnje(zgrade i ininjerijski objekti);
organizacije i tehnologije graenja (svi objekti iz pomenutih grupa).
Detlajnije o tehnikoj dokumentaciji govoreno je u poglavlju 8.
Pravilnik o sadrini elaborata o ureenju gradilita donijet je (1999. godine) na osnovu Zakona o
zatiti na radu i predstavlja izvod iz izvoakog projekta organizacije i tehnologije graenja.

219
Pravilnik predvia dvije vrste elaborata za:
objekte koji se grade izvan naseljenih mjesta (hidroelektrane, saobraajnice, akumulacije i dr.) i
objekte koji se grade u naseljenim mjestima (stambene zgrade, poslovne zgrade, bolnice i dr.).
Elaborat za graenje objekata van naseljenih mjesta radi se iz dva dijela:
opti elaborat;
poseban elaborat.
Opti elaborat sadri:
emu gradilita i
tekstualni dio.
Posebni elaborat se izrauje za radove ili radne operacije za ije je obavljanje neophodno da radnici
posjeduju posebne zdravstvene i psihofizike sposobnosti, kao i za radove kod kojih postoji povean rizik za
povreivanje ili pojave tetnosti po zdravlje. On sadri:
tehniki izvjetaj;
proraun sa dokazom stabilnosti pomonih konstrukcija, orua i ureaja;
neophodne crtee;
opis mjera zatite;
opis redosleda i postupaka montae.
Opti elaborat se dostavlja nadlenoj inspekciji zajedno sa prijavom za poetak rada.
Elaborat o ureenju gradilita u naseljenimmjestima radi se u jednom dijelu i predaje nadlenoj
inspekciji zajedno sa prijavom o poetku radova. On sadri sve elemente kao elaborat za graenje objekata
van naseljenih mjesta sa sledeim dopunama:
nain ograivanja gradilita;
znake upozorenja i eventualne zapreke;
nain zatite susjednih objekata;
nain usmjeravanja pjeaka i saobraaja;
zatitu od obruavanja i sl.
Pravilnik o zatiti na radu u graevinarstvu. Pravilnik je donijet 1968. god. i jo je na snazi.
Pravilnikom su propisane mjere i normativi zatite na radu koje obuhvataju:
ureenje gradilita
zemljane radove (kopanje rovova i kanala, iroki iskop, kopanje bunara, ahtova i jama i sl.)
zidarske radove (rad sa kreom i pripremanje maltera, graenje u iskopima, graenje iznad
terena, graenje fabrikih dimnjaka, graenje svodova i lukova, montane stepenice i dr.)
tesarske radove (obezbjeenje prelaza, rampe i kosi prilazi i prolazi, lestve, radni pod, zatitne
ograde, zatita otvora i dr.)
skele (skele na nogarima, skele na lestvama, konzolne skele, skele na stubovima, visee skele,
nosee skele, zatitne nastrenice i zatitne prihvatne skele, metalne skele i dr.)
betonske radove
armirake radove
radove na krovovima
montano graenje
graevinsko zanatske radove
ruenje objekata
graenje puteva
graenje mostova (kesonski radovi, pobijanje ipova)
graenje tunela
minerske radove, kamenolome, majdane ljunka, pijeska i gline
graevinske maine i ureaji
elektrine instalacije na gradilitu
rad sa opasnim materijalima na gradilitu
sredstva line zatite na radu
Primjena pravilnika je obavezna u svim fazama graenja, to podrazumijeva da je zatita na radu
obaveza svih rukovodioca na gradilitu i izvrioca pojedinih radova.

220
Pravilnik o posebnim mjerama zatite od poara koje mora da sadri tehika dokumentacija za
odreene investicione objekte sadri:
vrste objekta kod kojih tehnikom dokumentacijom treba predvidjeti posebne mjere zatite od
poara;
posebne mjere zatite od poara koje treba da sadri tehnika dokumentacija.
13.3 Posebne uzanse o graenju
Posebne uzanse o graenju donijete su u cilju to boljeg i pravednijeg regulisanja odnosa uesnika u realizaciji
investicionih Projekata, a prvenstveno izmeu investitora, s jedne strane, i izvoaa radova s druge strane.
One su objavljene 1977. god. i do danas se koriste po eli ugovarivaa.
Uzansama se reguliu sljedea pitanja: opte odredbe o primjeni uzansa i dr.; sastavni djelovi ugovora;
prouavanje i izmjena tehnike dokumentacije; odstupanje od predmeta ugovora; cijene; rokovi za izvoenje
radova; uvoenje izvoaa radova u posao; ustupanje radova treem licu; ugovorna kazna; plaanje;
privremeno obustavljanje izvoenja radova; kvalitet radova i materijala; garancija za kvalitet izvedenih
radova; materijal i oprema koje nabavlja naruilac; osiguranje; snoenje rizika; struni nadzor naruioca;
odgovornost izvoaa radova za stabilnost i sigurnost objekta; mjere sigurnosti; obezbjeenje i uvanje
gradilita; primopredja izvedenih radova; konaan obraun; posledice raskidnja ugovora; ureenje gradilita;
zavrne odredbe.
Uzanse nijesu zakonski, tj. obavezujui propis. Meutim mnogi pravni strunjaci smatraju da su
obavezujue za uesnike u investicionoj izgradnji, ukoliko ugovorom nijesu iskljuene. Zbog toga je uputno da
se svi uesnici u toku zakljuivanja ugovra o projektovanju, graenju ili drugim uslugama, izjasne, i to
ugovorom konstatuju, primjenjivost ili iskljuenje primjene uzasi. Na taj nain e se odkloniti sve dileme.
13.4 FI DI C-ovi uslovi ugovora
FIDIC je skraenica koja predstavlja naziv za meunarodnu federaciju konsalting (savjetodavnih) inenjera,
koju ine nacionalne asocijacije iji se lanovi povinuju etikom kodeksu FIDIC-a.
FIDIC-a su 1913.godine osnovale tri nacionalne asocijacije nezavisnih konsalting inenjera iz Evrope
(Belgija, Francuska, vajcarska). Ciljevi formiranja federacije su bili "da se pokrenu zajedniki profesionalni
interesi lanova federacije, a radi prosleivanja informacija od interesa lanovima nacionalnih asocijacija
koji su u njenomsastavu".
lan FIDIC-a moe, iz jedne zemlje, postati samo jedno udruenje ininjera koje prihvata njegov etiki
kodeks koji zahtijeva kopetentnost, nepristrasnost, profesionalizam i fer konkurenciju. Sada FIDIC ima blizu
70 lanica iz svih zemalja svijeta. Sekretarijat FIDIC-a se nalazi u Lozani, vajcarska.
FIDIC publikuje svoje standardne uslove i organizuje seminare, konferencije i druge skupove u cilju:
odravanja visokih etikih i profesionalnih standarda, razmjene miljenja i informacija; definisanja zajednikih
interesa izmeu lanova asocijacija i predstavnika meunarodnih finansijskih institucija. Poseban cilj i interes
asocijacije je razvoj ininjerijske profesije u zemljama u razvoju.
FIDIC-ovi uslovi su opte prihvaeni u skoro cijelom svijetu i primjenjuju se pri realizaciji svih velikih
investicionih projekata.
U upotrebi su od 1957.godine tri forme FIDIC-ovih uslova, koje su vie puta revidovane, i to:
uslovi ugovora za izvoenje graevinskih radova ("crveni FIDIC");
uslovi ugovora za izvoenje elektro i mainskih radova ("uti FIDIC") i
uslovi ugovora po sistemu projektuj-izgradi i klju u ruke ("narandasti FIDIC").
U prva dva sluaja investitor izrauje tehniku dokumentaciju, dok za trei sluaj to radi sam izvoa
radova, jer snosi odgovornost za cjelokupni posao.
FIDIC je nedavno publikovao tri vrste uslova ugovora izmeu naruioca i izvoaa:
uslovi ugovora za izgradnju;
uslovi ugovora za opremanje i projektuj-izgradi;

221
uslovi ugovora po sistemu klju u ruke.
Uslovi ugovora za izgradnju primjenljivi su na projektima visokogradnje, niskogradnje i hidrogradnje
kod kojih projektnu dokumentaciju izgrauje investitor ili njegov projektant.
Uslovi ugovora za opremanje i projektuj-izgradi primjenljivi su za opremanje elektro i/ili mainskom
opremom i za projektovanje i graenje svih graevinskih objekata.
Uslovi ugovora po sistemu klju u ruke su primjenljivi u situaciji kada izvoa radova preuzima
kompletan posao i odgovornost za projektovanje, graenje i opremanje cjelokupnog graevinskog poduhvata
tj. Projekta, koji treba da se izgradi spreman za korienje.
FIDIC je takoe izdao kratku formu ugovora koju je predvidio za graevinske objekte manjeg obima i
vrijednosti. Meutim, moe se koristiti i kod radova vee vrijednosti.
Izdavanjem ovih novih uslova ne iskljuuju se iz upotrebe ranije izdati uslovi. Naprotiv, i jedni i drugi se
mogu primjenjivati to zavisi od potencijalnih investitoraa, jer im je na ovaj nain omoguen iri izbor.
FIDIC-ovi uslovi imaju dva dijela:
I dio opti uslovi sa ponudom i sporazumom (ugovorom);
II dio smjernice za pripremu uslova specijalne primjene.
Opti uslovi (I dio) sadre odredbe koje se uglavnom primjenjuju u najveem broju ugovora u
identinom tekstu, dok smjernice (II dio) sadre odredbe koje se u svakom konkretnom sluaju formuliu,
uzimajui u obzir pozive na dio II, koji su sadrani u istoj podklauzuli u dijelu I.
Opti uslovi su podijeljeni na 20 lanova (poglavlja):
ugovorna dokumentacija;
investitor;
nadzorni organ;
izvoa;
projektovanje;
osoblje i radna snaga;
postrojenje, materijali i zanatski radovi;
poetak, kanjenja i prekid;
probni rad;
preuzimanje od strane investitora;
naknadna ispitivanja;
odgovornost za nedostatke;
ugovorena cijena;
izmjene;
neizvravanje obaveza od strane izvoaa;
neizvravanje obaveza od strane investitora;
rizik i odgovornost;
osiguranje;
via sila;
zahtjevi, osporavanja i arbitraa ;
Uz opte uslove postoji dodatak ugovoru u kome se nalaze kvantificirani podaci iz pojedinih lanova
optih uslova (nazivi, vrijeme, iznosi, procenti i dr.).

222
13.5 Direktiva Evropske zajednice
89/106/EEC
3

13.5.1 Evropske direktive
Slobodan protok proizvoda na Tritu (misli se na trite Evropske Unije) podrazumijeva plasman proizvoda
svake zemlje lanice, pod uslovom da korienje tih proizvoda ne ugroava sigurnost i zdravlje
graana/korisnika i okolinu.
Tehniki dokumenti kojima se postavljaju ovi uslovi, koje izdaje Savjet EZ, jesu EVROPSKE
DIREKTIVE. To su dokumenti u kojima se ne daju tehnike specifikacije, ve samo tzv. "sutinski zahtjevi"
koji se odnose na zdravlje i bezbjednost ljudi i zatitu ivotne sredine. Sve zemlje lanice obavezne su da
odredbe ovih direktiva unesu u nacionalno zakonodavstvo na sebi podesan nain.
Direktive se primjenjuju (ili odnose) na sve proizvode plasirane na Tritu, pa bilo da su proizvedeni u
zemljama lanicama ili su uvezeni iz "treih zemalja".
Proizvod koji se puta na Trite mora da zadovolji sve direktive koje se na njega odnose i proizvoa je
obavezan da provjeri koje se sve direktive odnose na njegov proizvod (jedna ili vie njih) i da proizvod
usaglasi sa odredbama odgovarajuih direktiva.
Usaglaavanje se odnosi na osnovne (sutinske) zahtjeve, a tehnika rjeenja (dizajn, materijal i dr.) i
nain na koji e ispuniti osnovne zahtjve bira sam proizvoa shodno svojoj praksi, regionalnim i drugim
uslovima.
13.5.2 Direktiva 89/106/EEC
Savjet EZ usvojio je decembra 1988.godine, pod brojem 89/106/EEC, Direktivu o usaglaavanju zakona,
propisa i administrativnih odredbi koje se odnose na graevinske proizvode. Direktiva 89/106/EEC (u daljem
tekstu: Direktiva) dopunjena je jula 1993.godine novom Direktivom 93/68/EEC koja predstavlja amandmane
na vie evropskih direktiva, a njen lan 4. odnosi se na izmjene i dopune Direktive 89/106/EEC.
Naglaavamo da je Direktiva koja se odnosi na graevinske proizvode, obavezujua za sve zemlje
lanice EZ, ali i za tree zemlje koje ele da svoje proizvode i radove plasiraju na Trite.
Donoenje (usvajanje) Direktive zasnovano je na sledeim injenicama:
u tzv. "Bijeloj knjizi", dokumentu Komisije kojim se regulie Trite, daje se poseban znaaj
graevinarstvu, koje ima veliku ulogu u ostvarenju kvaliteta ivljenja i u obezbjeenju
sigurnosti i zatiti okoline, te stoga graevinski proizvodi moraju zadovoljiti sutinske zahtjeve;
drave lanice dune su da obezbijede da se na njihovim teritorijama graevinski radovi
projektuju i izvode tako da ne ugroze sigurnost ljudi, ivotinja i imovine, i drugih zahtjeva za
kvalitet ivljenja i zatitu okoline;
drave lanice su obavezne da u svoje nacionalne propise, standarde i druge tehnike
specifikacije za graevinske proizvode, unesu zahtjeve za graevinsku sigurnost, zdravlje,
trajnost, utedu energije, zatitu sredine, ekonominost u skladu sa zahtjevima trita, da ne bi
svojom razliitou ometali trgovinu unutar Zajednice;
ovi zahtjevi ine osnovu za izradu harmonizovanih standarda na evropskom nivou za
graevinske proizvode;
svojstvenost graevinskih propisa zahtijeva tanu formulaciju ovih harmonizovanih standarda;
s obzirom na razliite nivoe zahtjeva, razliite vrste radova i razliite uslove za ove radove,
potrebno je da graevinski proizvodi budu razvrstani u klase sa razliitim nivoima
karakteristika i da ih prate dokumenti za tumaenje;
klasifikacija graevinskih proizvoda opravdana je i zbog razliitih lokalnih, klimatskih i drugih
uslova;

3
Preuzeti dio iz [(41)]

223
graevinski proizvodi koji imaju mali ili zanemarljiv znaaj u odnosu na osnovne zahtjeve mogu
se koristiti i ako se razlikuju od tehnikih specifikacija ukoliko njihovu pogodnost za upotrebu
potvrdi ovlaena ogranizacija;
u nedostatku evropskih tehnikih odobrenja i harmonizovanih standarda mogu se priznati i
nacionalni dokumenti kao dokaz da su osnovni zahtjevi ispunjeni;
saobraznost proizvoda sa tehnikim specifikacijama osigurava se kontrolom proizvodnje i
ispitivanjem i atestiranjem;
imajui u vidu da ne postoje za sve proizvode tehnika uvjerenja i standardi na evropskom
nivou, treba priznati rezultate ispitivanja drave lanice prema njenim tehnikim zathjevima;
proizvodima sa CE oznakom mora se dopustiti slobodno korienje.
13.5.3 Neka tumaenja
Graevinski proizvod (u daljem tekstu: proizvod), prema Direktivi, jeste svaki proizvod koji je proizveden za
ugradnju kao stalni dio u graevinskim radovima, ukljuujui visokogradnju i niskogradnju (u daljem tekstu:
radovi), odnosno svaki proizvod koji se trajno ugrauje u objekat.
Proizvodi treba da su pogodni za namjensko korienje ako omoguavaju radove u kojima se
primjenjuju, pod uslovom da su ti radovi pravilno projektovani i izvedeni, da zadovoljavaju osnovne zahtjeve
ili nose znak CE. Ako proizvod nema oznaku CE, a saglasan je sa nacionalnim propisima koji su priznati
meunarodnim ugovorom, mora se dozvoliti i njegova upotreba dok se na nivou EZ ne odlui drugaije.
Izvjetaji o ispitivanju i atestiranju saobraznosti proizvoda izdatim u dravi lanici proizvoaa, moraju
se priznavati u svim dravama lanicama korisnicama. Ako drava lanica kupac/korisnik proizvoda izrazi
sumnju, o tome obavjetava Komisiju koja preduzima odgovarajue mjere.
13.5.4 Osnovni zahtjevi
Proizvodi moraju da budu podesni za graevinske radove, da odgovaraju namjeni, da zadovoljavaju
ekonominost odnosno nie navedene osnovne zahtjeve.
(a) Mehanika otpornost i stabilnost
Ovaj zahtjev podrazumijeva da se graevinski radovi moraju projektovati i izvoditi tako da i u toku
gradnje i u toku korienja predviena (projektovana) optereenja ne izazovu:
ruenje objekta ili nekog njegovog dijela,
vee deformacije od dozvoljenih,
oteenja drugih radova ili opreme,
nesrazmjerno velika oteenja u odnosu na eventualni nepovoljni eksces koji bi ih izazvao.
(b) Bezbjednost u sluaju poara
Graevinski radovi moraju biti tako projektovani i izvedeni da u sluaju izbijanja poara:
konstrukcija izdri odreeno vrijeme,
irenje dima unutar objekta bude ogranieno,
irenje plamena na susjedne objekte ili djelove objekta bude ogranieno,
osoblje moe da napusti objekat i spasi se,
rad spasilakih ekipa bude bezbjedan.
(c) Higijena, zdravlje i okolina
Sutinski zahtjev da se ne ugroze zdravlje ljudi i okolina nalae da se graevinski radovi projektuju i
izvode tako da ne doe do:
isputanja otrovnih gasova u vazduh,
isputanja otrovnih materija u vazduh,
radioaktivnih zraenja,
loeg uklanjanja tetnih uticaja: otpadnih voda, dima, raznih otpadaka.
(d) Bezbjednost prilikomkorienja
Da bi korisnici objekta bili bezbjedni, graevinski radovi moraju biti tako projektovani i izvedeni da se
ne stvori mogunost za:
klizanje,
padanje,

224
sudaranje,
opekotine,
povrede od eksplozije.
(e) Zatita od buke
Buka od stanara i susjeda mora biti na stepenu koji ne ugroava zdravlje, san i odmor, pa se tako
moraju projektovati i izvesti graevinski radovi.
(f) Uteda energije i zadavanje grijanja
Graevinski radovi, a naroito instalacije grijanja, hlaenja i ventilacije, moraju biti projektovani i
izvedeni na nain koji omoguuje najmanju potronju energije.
13.5.5 Trite Evropske zajednice i "tree zemlje"
Direktiva 89/106/EEC, ije su odredbe predstavljene strunoj javnosti ovim radom, dostavljena je svim
dravama lanicama i one su dune da u odreenom roku primijene njene odredbe u svojim zakonima,
propisima i drugim administrativnim odredbama; dok je rok od 30 mjeseci od dana dostavljanja (27.decembar
1988.). Meutim, svaka drava lanica moe, kako se u Direktivi navodi, da zavisno od geografskih i
klimatskih uslova ili tradicionalnog naina ivota prilagodi nivo zatite lokalnim uslovima i da to unese u svoje
tehnike specifikacije. U tu svrhu se proizvodi klasifikuju.
Klasa je kategorija ili rang proizvoda, odnosno stepen (nivo) njegovih svojstava koji je razliit za
razliite potrebe ili zahtjeve (za istu funkcionalnu upotrebu). Primjera radi: marka betona.
Ostale tzv. "tree zemlje", van EZ, mogu da plasiraju svoje proizvode na Trite samo ako su:
proizvodi usaglaeni sa regulativom EZ i
napravljeni pojedinani sporazumi o priznavanju sertifikata.
Obavezujua pravila za tzv. regulisane proizvode koja su zemlje EZ 1992. postavile kao uslov za
saradnju i trgovinu na Tritu jesu:
da proizvod ima karakteristike provjerene u ovlaenoj laboratoriji;
da proizvoa ima sertifikovan od ovlaene organizacije sistem kvaliteta prema seriji standarda
ISO 9000 i
da ovlaene laboratorije za ispitivanje i institucije za sertifikovanje sistema kvaliteta budu
akreditovane od nacionalnog tijela prema standardima serije EN 45000.
"Tree zemlje" mogu same sertifikovati svoje proizvode i da im to bude priznato samo ako postoji
meusobni sporazum o priznavanju rezultata ili sertifikata. Meusobno priznavanje sertifikata (rezultata) iz
pojedine "tree zemlje" mogue je samo ako je organizacija za sertifikaciju (ili ispitivanje ili neku drugu
aktivnost) "tree zemlje" ovlaena od priznatog dravnog organa i ako je postupak sprovoenja odreene
aktivnosti u svemu prema regulativi EZ.
Regulativa EZ za ureenje laboratorija i sertifikacionih tijela, u vrijeme definisanja pravila za
funkcionisanje Trita, sadrana je u standardima serije EN 45000 i nekoliko ISO i ISO/IEC uputstava.
Unapreivanje i razvoj sistema upravljanja kvalitetom i obezbjeenja kvaliteta doveli su do unapreivanja i
regulative. Iz postojeih dokumenata iz ove oblasti proizili su novi:
ISO/IEC Uputstvo 65/1996 - Opti zahtjevi za organizacije koje sprovode sisteme sertifikacije
proizvoda;
ISO/EEC 17020/1998 - Opti kriterijumi za rad razliitih vrsta organizacija koje obavljaju
kontrolisanje i
ISO/IEC 17025/1999 - Opti zahtjevi za kompetentnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija
za etaloniranje prema kojima se moraju urediti odgovarajue organizacije da bi njihovi rezultati
rada bili meunarodno priznati.

225
14. PRI MJ ENA RAUNARA U
UPRAVLJ ANJ U PROJ EKTI MA
Upravljanje Projektima moemo posmatrati i kao sistem kojeg ine: procesi, tehnologija, organizacija, metode,
mjere uinka, organizaciona kultura i ljudi, a iji je cilj laka realizacija Projekta sa mogunou sagledavanja
problema unaprijed, kako bi se na vrijeme i ekonomino reagovalo.
Raunari mogu biti upotrijebljeni u smislu prethodno definisanog cilja, samo ako se dobro savlada i
primjeni metodologija upravljanja Projektom opisana u prethodnim poglavljima.
14.1 Upravljanje Projektima i informacione
tehnologije
U naim uslovima se veliki broj Projekata i dalje odvija po metodologiji "ad hoc", koja se prvenstveno zasniva
na znanjima, iskustvima i sposobnostima rukovodioca Projekta, a ije su osnovne karakteristike improvizacije,
spontanost, pa i stihijnost.
Oni koji primjenjuju ovakav pristup upravljanju Projektima, uporite nalaze u injenici da je svaki
Projekat neponovljiv, jer je lokacijski, vremenski, ciljno i resursno definisan, te ne postoje dva ista investiciona
Projekta.
Kamuflirana u neponovljivost Projekata, ova metodologija prouzrokuje sledee posledice [(63)]:
iskustva i znanja steena na prethodnim Projektima se ne sistematizuju, najee i nijesu
sauvana osim u obliku "usmenog predanja";
svaki rukovodilac Projekta, na osnovu svojeg znanja, iskustva i sposobnosti, ima sopstveni
pogled na procese i procedure upravljanja Projektima;
prilikom eventualnih promjena upravljakog tima, najee se iz osnova mijenja koncept
upravljanja Projektom;
metode upravljanja i mjere uinka na Projektima se nasumice biraju;
uspjeh Projekta u veoma velikoj mjeri zavisi od rukovodioca Projekta;
korienje informacione tehnologije je minimalno i uglavnom se svodi na automatizovanje
pojedinanih Projekata;
upravljaki tim postaje nezamjenljiv, jer ima monopol nad informacijama;
veliki broj informacija je neformalne prirode;
ne postoji integrisano planiranje i kontrola (u najboljem sluaju svaki Projekat je "pria za
sebe", a vrlo esto ta "pria" nije konzistentna ni na tom elementarnom nivou).
ak i u uslovima primjene "ad hoc" metodologije, odnosno u uslovima donoenja uglavnom intuitivnih
odluka, rukovodiocu su potrebne jasne i dobro prezentirane informacije o istoriji konkretnog problema iz koje
direktno proizilazi upravljaka akcija. Ovo zahtijeva dodatan napor prilikom upravljanja Projektom, ali znatno
doprinosi kvalitetu rada.
Zbog toga treba primijeniti savremenu metodologiju upravljanja Projektima u kojoj informacione
tehnologije, odnosno raunari treba da imaju znaajnu ulogu.

226
Najei zadaci koji se relativno jednostavno mogu unaprijediti korienjem informacione tehnologije,
odnosno primjenom raunara su:
pisanje dokumenata (ponuda, ugovora, rjeenja, odluka, zapisnika, prepiske, rauna i sl.);
upravljanje dokumentacijom (uglavnom onom koja se generie u timu);
komunikacija;
izrada i upravljanje razliitim bazama podataka (baza materijala, dobavljaa, cijena, rokova
isporuke i sl.; baza istorijskih podataka o realizovanim projektima; baza kadrova izvoaa i
dr.);
tabelarni prorauni;
izrada i praenje realizacije planova odvijanja aktivnosti;
izrada i praenje realizacije planova resursa;
izrada i praenje realizacije planova trokova.
Za realizaciju navedenih zadataka mogu se koristiti razliiti softveri, a meu njima i lako dostupni
softver kao to su: Windows,Office, Word, Excel, Access, Project i sl.
Uz malo dobre volje i truda mogue je zavesti (djelimini) red u haosu ako bi se:
utvrdili prioritetni ciljevi korienja informacione tehnologije;
nabavili potreban hardver i softver;
procijenila, i ako je potrebno, unaprijedila znanja lanova projektnog tima, nabavkom literature
i kratkih internih kurseva za korienje naprednijih tehnika odgovarajueg softvera.
Sagledavanje znaaja primjene koncepata upravljanja Projektima dovelo je do razvoja i primjene
standardnih raunarskih programa koje nude skoro sve znaajnije kompjuterske firme u svijetu. Takoe,
znaajnije konsultantske firme imaju razvijene sopstvene raunaske programe kao podrku procesima
upravljanja Projektima.
Moe se rei da su zahtjevi koje mora da zadovolji efikasan softver za upravljanje Projektom [(5)]:
razumljivost irokom sloju korisnika, ne samo ekspertima;
jednostavnost unosa podataka i definisanja elemenata Projekta;
to vea autoamtizacija procesa upravljanja Projektom;
dobra grafika predstava osnovnih elemenata i rezultata Projekta;
to realnije predstavljanje Projekta;
mogunost naprednijeg korienja i unapreenja korienja od strane iskusnih korisnika
(programiranje pojedinih operacija);
formiranje baze podataka, za Projekat i komunikacija sa drugim softverima (informacionim
podsistemima);
mogunost upravljanja dokumentacijom i izvjetavanje;
mogunost da se upravlja sa vie Projekata istovremeno (uz upravljanje zajednikim resursima);
korienje interneta i rad u viekorisnikom sistemu i sl.
Upotrebu standardnih softvera za upravljanje Projektima, koji su uglavnom namijenjeni za planiranje,
praenje i kontrolu realizacije Projekata, ilustrovaemo na dva programska paketa: Microsoft Project (firme
Microsoft) i Primavera (firme Primavera Systems, Inc.)
14.1.1 Programski paket Microsoft Project
MS Project je jedan od savremenih softvera za upravljanje Projektima koji je lansirala kompanija Microsoft.
Ovaj program je dio dobro poznate porodice Microsoft Office. Zahvaljujui tome, njegovo korienje ne
predstavlja naroitu tekou za one koji poznaju neki od alata iz Ms Office paketa, jer je logika korienja
svih progama iz ovog paketa vrlo slina. Osim toga zajedniko porijeklo i slino usrtojstvo omoguava
razmjenu i povezivanje podataka izmeu svih programa iz ovog paketa.
Microsoft Project je prije svega namijenjen za planiranje, praenje i kontrolu realizacije Projekata
razliitog obima i nivoa sloenosti. Unapreenje koje se ostvaruje razvojem novijih verzija ovog programa
ogleda se prije svega u mogunosti sagledavanja i veoma sloenih Projekata ili vie Projekata istovremeno koji
koriste zajednike resurse, kao i u upotrebi interneta i intraneta za auriranje Projekta i komunikaciju.
Ovaj program zapravo kreira bazu podataka o Projektu (ili Projektima), o svim njegovim elementima:
kalendaru (radnim i neradnim danima),

227
aktivnostima (njihovim nazivima, identifikacionim brojevima, trajanjima, poecima, zavrecima,
rezervama, zavisnostima i sl.),
resursima (nazivima, kalendaru resursa, cijenama, raspoloivom vremenu korienja,
raspoloivoj koliini i sl.)
trokovima.
Podaci o Projektu se prezentiraju u informacije pomou:
formi (forms) koje objedinjavaju najvanije informacije o pojedinim elementima plana
(kalendaru, pojedinanima aktivnostima, resursima i sl.), Slika 73.

Slika 73. Forma sa osnovnimpodacima o izabranoj aktivnosti
tabela (sheets) koje u vidu tabelarnog prikaza pruaju informacije o grupi elemenata plana (o
svima aktivnostima, resursima i sl.), Slika 74.

Slika 74. Tabela sa aktivnostima i dodijeljenimresursima

dijagrama (charts) koji predstavljaju grafiki prikaz informacija koje su sadrane u bazi
podataka Ms Projecta, a od kojih su najvaniji:
gantogram (Gantt Chart),Slika 75,

228

Slika 75. Gantogramski ekranski prikaz, koji se moe i odtampati

mreni dijagram, (Pert Chart),Slika 76,

Slika 76. Dio generisanog mrenog dijagrama
dijagram resursa (Resource Graph), koji prikazuje neki od parametara resursa u
vremenskoj skali korenja tog resursa,Slika 77,

229

Slika 77. Dio dijagrama potronje resursa, odnosno dinamikog
plana resursa
izvjetaja (Reports), koji prikazuju izabrane informacije na razliitim nivoima detaljnosti i
idealni su za analizu rezultata Projekta (izvjetaji o aktivnostima i njihovoj realizaciji, o
angaovanju resursa, korienju finansijskih sredstava i trokovima i sl.), Slika 78.

Slika 78. Forma za izbor izvjetaja koji se mogu generisati i
editovati

Vano je istai da su svi navedni oblici koji slue za prikaz informacija veoma fleksibilni i na dosta
jednostavan nain mogue je izvriti njihovo prilagoavanje potrebama korisnika, odnosno eljenom nivou
detaljnosti (primjenom filtera, koji omoguavaju prikaz onih informacija koje zadovoljavaju neki kriterijum;
mijenjanjem izgleda formi, tabela, dijagrama i izvjetaja i sl.).
Upotreba ovog programa moe se opisati kroz nekoliko koraka:
planiranje Projekta koje obuhvata izradu osnovnog plana Projekta, a realizuje se kroz:
podeavanje kalendara Projekta (definisanje radnih i neradnih dana i asova rada za
Projekat u cjelini;broj radnih sati na dan i u nedjelji, izbor poetnog radnog dana u
nedjelji i sl.);

230
definisanje aktivnosti (spisak aktivnosti, trajanje, zavisnosti i tipovi veza meu
aktivnostima, to ustvari predstavlja inicijalnu listu aktivnosti, datumska ogranienja
realizacije pojedinih aktivnosti i sl.);
dodjeljivanje resursa (definisanje potrebih resursa odnosno radne snage i materijala za
svaku aktivnost, a kroz prethodno definisane cijene resursa definiu se i trokovi
Projekta);
analiza i optimizacija plana Projekta koja ima za cilj prilagoavanje Projekta konkretnim
potrebama i mogunostima i kreiranje baznog plana (optimizacija plana Projekta u smislu
rokovi -trokovi, resursi- trokovi; reavanje prebukiranosti resursa i sl.);
praenje realizacije Projekta koje treba da na osnovu uporeivanja baznog plana i stvarno
realizovanih parametara elemenata Projekta (stvarnih podataka o datumima, cijenama,
resursima i stvarnom radu) identifikuje probleme u realizaciji plana i omogui odgovarajue
ispravke.
U praksi se vrlo esto deava da se upotreba ovog programa zavri samo na prvom koraku, ali tada
sigurno nije do kraja iskoriena prednost ovog programa, jer se kreiranjem baznog plana uz pomo ovog
programa ne ostvari naroita uteda na vremenu u odnosu na rad bez primjene raunara, ali je zato uteda
vremena ogromna u fazama analize i praenja realizacije plana.
14.1.2 Programski paket Primavera
Primavera je naziv pod kojim se podrazumijevaju proizvodi firme Primavera Systems, a koji su uglavnom
namijenjeni za upravljanje Projektima. Osnovni programski paketi ove firme koji se trenutno koriste su [(37)]:
Primavera Project Planner koji se koristi za planiranje, praenje i kontrolu razliitih vrsta
Projekata. Podrava rad sa neogranienim brojem aktivnosti, resursa i trokovnih konta po
Projektu, omoguava nivelisanje resursa, rad sa vie razliitih kalendara po Projektu. Osim toga
daje mogunost rada na vie Projekata istovremeno sa zajednikim resursima, rad u
viekorisnikom okruenju, izradu kvalitetnih izvjetaja, praktino neogranienu analizu "ta -
ako" i sl. Unoenje podataka vri se preko formi, a pregled preko velikog broja standardnih
prikaza (tabela, dijagrama) i izvjetaja. Osnovni koraci u primjeni Primavera Project Plannera
za upravljanje Projektima su isti kao i kod Ms Projecta:
planiranje Projekta (podeavanje kalendara aktivnosti ili Projekta u cjelini; definisanje
aktivnosti; dodjeljivanje resursa i definisanje trokova Projekta);
analiza i optimizacija plana Projekta;
praenje realizacije Projekta.
Mogunost dodjeljivanja kodova aktivnostima odnosno mogunost grupisanja aktivnosti u
specifine klase (kategorije), kao to su: odgovornost, lokacija, faza, organizaciona jedinica i sl.,
predstavlja znaajan alat za selektivni prikaz informacija o aktivnostima koje pripadaju istoj
klasi.
Sure Track Project Manager koji se koristi za iste svrhe kao i Project Planner, s tim to je
namijenjen za manje Projekte i za razliku od prethodnog ima ogranien broj raspoloivih
funkcija i unapreenja;
Expedition koji je namijenjen za upravljanje dokumentacijom, tako to se koristi za kreiranje i
kontrolu dokumenata kao to su ugovori, rauni, zapisnici, dopisi, privremene situacije i sl..
Ovaj program ini jednostavnijim upravljanje promjenama i administriranje projekta,
zahvaljujui integrisanou sa Primavera Project Planner i za njega se moe rei da je alat za
upravljanje kvalitetom projekta,a ujedno predstavlja centralnu bazu podataka ugovora, crtea,
dokumenata, dopisa i kontakt informacija o uesnicima;
Monte Carlo koji predstavlja specijalizovani softver u analizi rizika na Projektima. Njime se
analiziraju mogue promjene i posledice u pogledu trajanja aktivnosti i redosleda njihovog
odvijanja; raspoloivosti resursa; promjene cijena i sl. i daje precizne izvjetaje o vjerovatnoi
Ovdje su date samo najkrae informacije o nekim od raspoloivih softverskih programa sa namjerom da
se shvati da je upravljanje Projektima sa velikim brojem aktivnosti, resursa i uesnika u procesu realizacije
Projekta veoma kompleksno, tako da se ovaj problem moe efikasno rijeiti iskljuivo uz pomo raunara.

231
Meutim, raunari i softveri sami po sebi ne predstavljaju reenje, ve je neophodno obezbijediti kadar obuen
za upravljanje Projektima i primjenu softvera.

I
LI TERATURA
(1). Baarevi, M.: Menadment i organizovanje graevinskih preduzea, Univerzitet u Pritini, 1997, str.
216.
(2). Bodroi, D. : Upravljanje investicijama sa metodama ocjene, Privredno finansijski vodi, Beograd,
1978, str. 354.
(3). Buble, M.: Projektiranje organizacije, Informator, Zagreb, 1976., str. 208.
(4). Bosanac, M. Simi, V. : Graevinska regulativa '83, CIP, Zagreb, 193, str. 435.
(5). Bulatovi, J. : Analiza i predlog softvera za upravljanje projektom uvoenja informacionog sistema,
"Management" 26/02, Fakultet organizacionih nauka, 2002. str. 80-87.
(6). irovi, G., Lukovi, D., Jovovi, S.: Vrednovanje i revalorizacija investicionih ulaganja u
graevinarstvu - klizna skala, Gradski zavod za vjetaenje, Beograd, 2003, str. 181.
(7). uranovi, P. : Savremeni principi i metode voenja investicija na izgradnji velikih industrijskih
objekata, Zbornik radova sa simpozijuma Savremene metode planiranja i tehnologije mehanizovanih
radova u graevinarstvu, SGIT Srbije, Gornji Milanovac, 1985, str. 58-74.
(8). uranovi, P: Metodologija izrade projekata organizacije graenja, Simpozimjum o organizaciji
graenja, Graevinski institut Zagreb, Zbornik radova str. 83-90, Opatija, 1986.
(9). uranovi, P. : Organizacija graenja - primjena tehnike mrenog planiranja, Graevinski fakultet,
Podgorica, 1989, str 147.
(10). uranovi, P. : Modeli upravljanja investicionim projektima, Zbornik radova Problemi menadmenta i
tehnologije graenja (XIX meukatedarsko savjetovanje iz podruja organizacije, tehnologije i
ekonomike graenja), Pritina, 1995, str. 1-10.
(11). uranovi, P. : Projektovanje organizacije graenja, Graevinski fakultet i KPZ,Podgorica, 1995, str.
303.
(12). uranovi, P. : Algoritam upravljanja investicionim projektima, Studija i upravljanje procesima
graenja-monografija, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, 1996, str. 117-126.
(13). uranovi, P. : Organizacija upravljanja projektima, asopis "Izgradnja" 1/96, Beograd, 1996, str.,
23-29.
(14). uranovi, P. : Studija o modelu organizovanja G.P. "Graevinar" Pljevlja, Graevinski fakultet
Podgorica, 1997, str. 75.
(15). uranovi, P. : Planiranje u graevinarstvu kao funkcija menadmenta, I internacionalni simpozijum
uz projekt menadmenta, Yupma 97, Zlatibor, 1997, str. 243-248.
(16). uranovi, P. : Organizovanje kao funkcija menadmenta, Monografija sa meunarodnog
simpozijuma tehnologija graenja-graevinski menadment '97, Graevinski fakultet Subotica,
Beograd, Budimpeta i Arhitektonski fakultet Budimpeta, Subotica, 1997, str. 174-180.
(17). uranovi, P. : Menadment u graevinarstvu, asopis "Istraivanja" 1/97, Graevinski fakultet,
Podgorica, 1997, str. 12-24.
(18). uranovi, P. : Upravljanje investicionim projektima, Graevinski fakultet Podgorica, skripta, str. 149,
Podgorica, 1998.

II
(19). uranovi, P. : Organizacija i tehnologija graenja, Graevinski fakultet Podgorica, skripta, 1998, str.
105
(20). uranovi, P. : Tehniki pregled industrijskih objekata, Zbornik radova sa simpozijuma "Nadzor nad
graenjem i tehniki pregled objekata", Graevinski fakultet Beograd, 1999, str.127- 136.
(21). uranovi, P. : Menadment u graevinarstvu, Graevinski fakultet Podgorica, skripta, 2000, str. 147
(22). uranovi, P. : Upravljanje ugovaranjem graenja objekta, meunarodna konferencija
"Graevinarstvo-graevinski menadment", Monografija Univerzitet u Budimpeti, Budimpeta 2000,
str. 167-174
(23). uranovi, P. : Osvrt na novi Zakon o izgradnji objekata u Crnoj Gori, V internacionalni simpozijum
iz projekt menadment, Zumpa 2001, Zlatibor, 2001, str. 24-215
(24). uranovi, P. : Izbor uesnika u izgradnji objekata u svijetlu zakona o javnim nabavkama Crne Gore,
VI internacionalni simpozijum o projekt menadmentu, Zumpa 2002, Zlatibor, 2001, str.
(25). Furundi, B. : Zbirka propisa regulative u graevinarstvu, Graevinska knjiga, Beograd, 1980, str.
1196
(26). Grupa autora, : Prirunik za planiranje investicijskih projekata, privredna tampa, Beograd, 1981 str.
743.
(27). Grupa autora: Prirunik za obavljanje konzalting usluga u investicionoj izgradnji, Koprojekt, Zagreb,
1983, str. 218.
(28). Grupa autora: Analize i kalkulacije u graevinarstvu, Graevinska knjiga, Beograd, 1984, str. 402.
(29). Grupa autora: Prirunik 1 metodoloki vodi, Udruenje banaka Jugoslavije, Beograd, 1988.
(30). Grupa autora: Prirunik 2 - Operativno uputstvo za izradu predinvesticijske studije, Udruenje banaka
Jugoslavije, Beograd, 1988.
(31). Grupa autora: Prirunik 3 - Operativno uputstvo za izradu investicijske studije - programa, Beograd,
1988.
(32). Grupa autora: Prirunik 4 - Operativno uputstvo za izradu izvjetaja o provjeri investicione studije -
programa, Udruenje banka Jugoslavije, Beograd, 1988.
(33). Guberini, S., Mateji, V., Meki, O., Petrovi, R.: Sistemi, Upravljanje sistemima, Sistemske,
Tehnike i Metode (leksikon pojmova sa tumaenjima), Institut "Mihailo Pupun", Beograd, 1970.
(34). Haus, A.: Organiziranje projekata, Informator, Zagreb, 1982, str. 222.
(35). Haus, A.: Upravljanje projektima, Informator, Zagreb, 1987.
(36). Ivkovi, B. Popovi, . : Upravljanje projektima u graevinarstvu, SDPR i "Nauka", Beograd,1995, str.
480.
(37). Jovanovi, P. : Upravljanje projektom - projekt management, Fakultet organizacionih radova, Beograd,
1995, str. 275.
(38). Jovanovi, P. : Upravljanje investicijama, Grafoslog, Beograd, 2000, str. 303.
(39). Kapusti, S.: Metodika organizacijskog projektovanja, Samobor, 1989, str. 414.
(40). Krastavevi, M: Primjena montanog graenja - javni i industrijski objekti o betona, asopis
"Izgradnja", Beograd, 1996 str. 172.
(41). Lazi-Vojinovi, S. : Direktiva Evropske zajednice 89/106/EEC, Graevinski kalendar 2003,
Univerzitet Crne Gore, Graevinski fakultet, 2003, str. 511-525.

III
(42). Milosavljevi, M. : Marketing, Savremena administracija, Beograd, 1994, str. 658.
(43). Pozzi, A.: Inovation in Engineering and menagement, IBSE Journal J-29/85, 1985., str. 47-53.
(44). Pravilnik o zatiti na radu u graevinarstvu Sl. list SFRJ 42/68 i 45/68.
(45). Pravilnik o optim mjerama i normativima zatite na radu za graevinske objekte namjenjene za radne
i pomone prostorije, Sl. list SRCG 27/87.
(46). Posebne uzanse o graenju, Sl. list SFRJ 18/77.
(47). Pravilnik o sadraju elaborata o ureenju gradilita, Sl. list RCG 4/99.
(48). Pravilnik o sadrini i obimu prethodne studije opravdanosti i studije opravdanosti, Sl.list RCg 54/01.
(49). Pravilnik o sadrini i nainu vrenja tehnike kontrole glavnih projekata, Sl.list RCG 54/01.
(50). Pravilnik o sadrini i nainu voenja graevinskog dnevnika, graevinske knjige i knjige inspekcije,
Sl.list RCG 54/01.
(51). Pravilnik o sadrini i nainu vrenja strunog nadzora tokom projektovanja i graenja objekata, Sl.list
RCG, 54/01.
(52). Pravilnik o sadrini i nainu osmatranja tla i objekta u toku graenja i upotrebe, Sl.list RCG 54/01.
(53). Pravilnik o sadrini i nainu vrenja tehnikog pregleda objekta i izdavanje upotrebne dozvole, Sl.list
RCG 54/01.
(54). Pravilnik o postupku i nainu izdavanja licenci, Sl.list RCG, 9/02.
(55). Pravilnik o programu i nainu polaganja strunog ispita i sticanja ovlaenja za projektovanje i
rukovoenje graenjem, Sl.list RCG 9/02.
(56). Pravilnik o nainu izrade i sadrini tehnike dokumentacije, Sl.list RCG 22/02.
(57). Praevi, .: Znaaj upravljanja projektima u graevinarstvu, Izgradnja, Beograd, 1989, str. 8.
(58). Praevi, .: Upravljanje projektima, Graevinski kalendar 1991,SGITJ, Beograd, 2001., str. 561-
612.
(59). Praevi, ., Ivanievi, N.: Aktuelni FIDIC-ovi uslovi ugovora - I dio, Graevinski kalendar 2000,
SGITJ, Beograd, 1999, str. 98-115.
(60). Praevi, ., Ivanievi, N.: Aktuelni FIDIC-ovi uslovi ugovora - II dio, FIDI-covi uslovi ugovora za
izgradnju, Graevisnki kalendar 2001., SGITJ, Beograd, 2000, str. 7-62.
(61). Praevi, ., Ivanievi, N.: Aktuelni FIDIC-ovi uslovi ugovora- III dio,"Kratka forma ugovora",
Graevinski kalendar 2002, SGITJ, Beograd, 2002.
(62). Radosavljevi, .: Savremeni menadment, Pronalazatvo, Beograd, 1994. str.290.
(63). Rutei, S. : Informacione tehnologije u upravljanju investicionim projektima, VI nauno - struni
skup "Inofrmacione tehnologije - sadanjost i budunost", zbornik radova, abljak, 2001., 184-187.
(64). Slovi, D.: Klizna skala i obraun investicija, PFV, Beograd, 1982, str. 252.
(65). Skenderovi, V. : Izvoenje investicionih radova u inozemstvu, Fakultet graevinskih znanosti
sveuilita u Zagrebu, Zagreb, 1993, str. 108.
(66). Trajkovi, D. : Organizacija graenja I, Graevinski fakultet, Ni, 1995, str. 348.
(67). Trbojevi, B. : Organizacija graevinskih radova, Nauna knjiga, Beograd, 1992, str. 379.

IV
(68). Uredba o procjeni uticaja zahvata na ivotnu sredinu, Sl.list RCG 14/97
(69). Uredba o utvrivanju iznoda i rokovima koji se primjenjuju u sprovoenju metoda za vrenje aktivnosti
javnih nabavki, Sl.list RCG 45/01
(70). Uredba o postupanju Direkcije javnih radova u vezi sa poslovima koji se odnose na izvrenje zakona i
drugih propisa iz oblasti javnih nabavki, Sl.list RCG 50/01
(71). Vodi za pruanje inenjering usluga nezavisnih konsultanata. Zajednica konsalting organizacija
Jugoslavije, Zagreb 1989.
(72). Vojinovi, J. : Posebne uzanse o graenju - sa objanjenjima i sudskom praksom, Jugoslovenski
graevinski centar, Beograd, 1977.
(73). Uputstvo o sadraju elaborata procjene uticaja zahvata na ivotnu sredinu, Sl.list RCG 21/97.
(74). Zakon o obligacionim odnosima, Sl. list SFRJ 27/78, 38/85, 57/89, 31/93.
(75). Zakon o urbanistikoj i graevinskoj inspekciji, Sl. list SRJ 56/92.
(76). Zakon o komunalnim djelatnostima, Sl.list RCG 12/95.
(77). Zakon o planiranju i ureenju prostora, Sl.list RCG 16/95
(78). Zakon o ivotnoj sredini, Sl.list RCG 12/96.
(79). Zakon o zatiti na radu, Sl.list RCG 35/98
(80). Zakon o izgradnji objekata, Sl.list RCG 55/00
(81). Zakon o graevinskom zemljitu, Sl.list RCG 55/00.
(82). Zakon o eksproprijaciji, Sl.list RCG 55/00.
(83). Zakon o javnim nabavkama, Sl.list RCG 40/01.
(84). Zakon o privrednim drutvima, Sl.list RCG, 6/02.
(85). Zakon o zatiti od poara, Sl.list RCG 47/92.
(86). Zakon o zatiti na radu, Sl.list RCG 35/98.

Upravljanje Gradjevinskim Projektima PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Upravljanje Gradjevinskim Projektima PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Petar uranovi

You might also like