METAL VE ALAIMLARDA KATILAMA OLAYLARI

Prof.Dr. Aydn ATASOY

T KMYA-METALURJ FAKLTES
25 EYLL 1991
8 5
1- G R
2- SIVI FAZ DAN EKRDEKLENfE
2.1 Homojen ekirdeklenme
2.2 Heterojen skirdeklsnme
1- B YYEN KRSTALDE ARAYZEYN ATOMSAL YAPISI UE KNETK AIRI SOUMA
k- TEKTK MKRO YAPILARIN SINIFLANDIRILMASI
*t.1 Jackaan ve Hunt snflandrmas
k . Z Smith snflandrmas
k . 3 Sata ve Sayama snflandrmas
k . h Wash ve Glicksman snflandrmas
8 7
1- BR
Ka t l a m a prosesini ele almadan nce baz kavramlar aklamakta yarar ol a c a k t r.
a) Byme hz ( \l ): Sv ile kat arasndaki arayzeyin ilerleme hznn l -
s dr. Byme hz bazen arayzeydski eitli noktalardaki bym e hzlarnn or-
t a l a m a s n, ba ze n de arayzeyde belirli bir blgedeki byme hzn ifade e de r.
B ym e hzlar norm a l olarak cm/sn v e ya c m /s a a t birimleriyle ifade e di l i r. Baz
k a t l a m a prDserlerinde karlalan tipik byme hzlar aadaki tabloda v e -
ri l m i t i r.
Tablo 1- eitli katlama proseslerinde llen tipik byme hzlar
Proses Byme hz (cnt)sn)
Me t a l tek kristallerinin bymesi 1D
Ynl e ndi re re k katlatrma ( bilimsel a ra t rm a l a r).. 10
2
Ingot k a t l a m a s 1D
DEndri t i k byme balangc ( A T;= D.D2 Te ) 5
De ndri t i k byme balangc ( 4 T = D.2 Te ) 5D0D
b) Sc a k l k G ra dya n ( G ): Arayzeyin nndeki svda, byme ynnde, m e s a -
feye gre scakln deiimini ifade e de r. Svya doru ilerledike scaklk
a rt a rs a gradyan pozi t i f: tersi szkonusu olduunda ise ne ga t i ft i r. Genel olarak
scaklk gra dya n, tek kristallerin bym e s i srasnda 1-2 C /cm m e rt e be s i nde di r.
Dk m l e r ve ingotlardaki katlama srasnda 1D-2D C/cm ve kaynak yerindeki k a -
t l a m a srasnda ise 100-200 C/cm m e rt e be l e ri ne k a r.
c) Difzyon katsays (D ) : Atomlarn svdaki hareket hzn be l i rl e r. H e m e n
h e m e n tm metalik svlar iin difzyon katsays 5.1D
J
cm2/sn m e rt e be s i nde -
di r. Kat halde difzyon hzlar ak daha k k t r. rne i n, ergime s c a k l -
nn h e m e n altndaki scaklklarda bir ok metalde difzyon katsays -^10 cm2/sn
m e rt e be s i nde di r. B u ne de nl e , katdaki " znen element ( solute )" di fzynu
s v da k i ne gre ihmal edilebilecek dze yde di r.
8 8
d) Denge dalm katsays ( k o ) : Fa z diyagramndan be l i rl e ni r. B u ra da , s ol i -
du s ve likidus erileri doru alarak k a bu l edilir. Bir faz diyagramnda iki tr
s c l i du s ve likidus ekli v a rdr.
skil 1 a) K
0
s
-
e k
o
> i iin bir faz diyagramnn l i k i du s ve soiidus e ri l e ri ,
De ngs dalm katsays aadaki ba nt ile v e ri l i r:
T scaklnda k a t da k i " zne n e l e m e nt " k ons a nt ra s yonu _ Cs
T scaklnda svdaki "znen e l e m e nt " konsantrasyonu Cs
Al a m a katlan znen element m i k t a rnn artyla l i k i du s scakl duyor-
<i di r. Likidus scakl a rt yors a
0
> i . di r.
sa
e ) Ch a l m e rs v e alma a rk a da l a r, gra fi t veya benzer malzemelerden ya pl a n
k a yk c k l a ra (ekll2a ) dk t k l e ri m e t a l l e ri v e alamlar kontroll a rt l a r-
da ynlendirerek katlatrma k onu s u nda ilk aratrmalar ya pm l a rdr.B u a -
l m a l a rda , kaykck iindeki k a t l a m a pros e s i , byk bir ingotun v e ya dk -
m n bir kesitindeki k a t l a m a pros e s i gi bi ilem grm t r. ( ekil 2 b ) . B u
ya k l a m , katlama prosesiyle ilgili alarak esasl bi l gi l e r edinmemizi s a -
l a dnda n, o gnden beri ak k u l l a nl a n bir aratrma teknii ol m u t u r. Bu
ne de nl e , ynlendirerek k a t l a t rm a almalarna sk sk a t ft a bu l u na c a z.
-89-
k o
b) Ks m En k a t l a m bir ingotun enine kesiti ( ematik ) hayali dkm k a yk -
c , ynlendirerek katlatrma tekniinin, i ngot u n katlamasn incelemek
zere nasl deerlendirildiini gs t e ri yor.
2- SIVI FAZDAN EKRDEKLENME
2.1 HPMOJEM EKRDEKLERDE
Te rm odi na m i k a da n katlama ol a y, serbest e ne rj i l e ri deitiren bi r s -
k n ge re k t i ri r. Bu nedenle, fazlarn birbirine gre termodinamik k a ra rl l k -
l a r v a rdr. B i r fazn dierine dnm , a t om l a rn yeniden dzenlenmesini g e -
re k t i ri r. Bu Da yda , saf bir m e t a l da Dduu gibi yeni bir kristal yap ol u -
turmak iin ni s pe t e n ksa mesafeli ( short-range ) a t om s a l dzenlemeler ge re -
k e bi l i r. YB da , atomlarn kitle h a l i nde di fzyonu yl a dnmn gerekletii
a l a m l a rda k i gibi ok daha uzun m e s a fe l i fakat h a l a mikroskobik lekte atom
h a re k e t l e ri ge re k e bi l i r. Bu atomsal hareketler ne de ni yl e , katlama hi bi r za m a n
bi r " denge h a l i nde " proses ol a m a z. Katlama pros e s i ni n yrmesi i i n, de n-
ge h a l i nde n t e rs i ni r olmayan ayrlmalar dsima ge re k i r. Kimyasal re a k s i yonl a rda
ol du u gibi fa z dnmleri de ssal dalgalanmalarla yrr. Faz dnm ,
s a de c e , ana fa zda k i atomlarn oluacak faza ge m e ol a s l , ters ynde ge m e
ol a s l nda n yksek olduunda ge r e k l e e bi l i r. B u nu nl a bi rl i k t e , bu aamaya
u l a l m a da n nce bi l e , ana fa zda k i atomlarn s ra ya bi l e c e i bir m i k t a r yeni
fa z m e v c u t ol m a l dr.
B u ne de nl e , ye ni fazn kararl blgeleri olumak zoru nda dr. G e l i i gze l da l -
ga l a nm a l a r, m e t a l l e ri n ergime scaklnn ze ri nde k i scaklklarda bi l e anlk
kat bl ge l e ri ( cluster, embryD ) ya ra t a bi l i rl e r. Fa k a t bunlar kararl fa z
de i l di r. G e r e k t e bunlar, ergime noktasnn a l t nda k i bir scakla kadar
k a ra rs z olmaya devam e de rl e r. ekirdeklerime bir kez ba l a dnda , bymeyi
salamak iin k ri s t a l e atom t ra ns fe ri ni n devam etmesi zoru nl u du r.
90
O,
a ) E eksenli dendritik katlama yapan saf bi r m e t a l i n souma e ri s i .
b) Katlama aran toplam.
c) Toplam ekirdeklenme hz ( M ) ,
Dendrit ucunun bym e hz ve kristal tane says.-
e k i l 1 de e eksenli dendritik katlama yapan saf bir m e t a l i n s ou m a e ri s i
ila oluan kat ora nnn, toplam ekirdeklenme h znn, ayme h znn ve ol u -
an k ri s t a l tanesi saysnn zamana gre deiimi verilmitir. Bu e k i l l e r ya r-
dmyla katlama olaynn baz temel zelliklerine deinebiliriz. Sc a k l n
ergime nok t a s nn ( Te ) bir m i k t a r altna ( T ) dmesiyle yani k k bi r a r
soumayla ( A T ) ekirdeklenme olay ba l a r. Ar soumann-artmasyla e k i r-
deklenme hz ( N ) ve byme hz ( \) belirgin bi r ekilde a rt a r. Ka t l a m a y-
la sisteme verilen ergime gizli ssndan ( A Ev ) kaynaklanan s a rt ,.s a -
. umayla sistem dna kan sya eit hale gelince ekirdeklenme h z m a k s i m u -
ma u l a r. Bu m a k s i m u m sauma erisinin m i ni m u m u nu na gelir. Bu m a k s i m u m da yeni
ekirdeklami k ri s t a l tanelerin yani dendrit u l a rnn byme hz ( V ) da
maksimuma u l a m t r.
B u aamada k a t l a m a aran ( Fs ) ok k k t r. Sa u m a erisinin m i ni m u m u nda n
sonra meydana gelen scaklk a rt , kat faz ora nnn ( Fs ) a rt m a s yl a bi r-
likte ergime gi zl i ssnn artmasndan kaynaklanmaktadr. E e k s e nl i k a t -
lamann bu ilk aamas esasen ekirdeklenme-kontrolludut. Sistemin s c a k l
akirdeklenme scaklnn stne knca katlamann M y m e (dolaysyla
difzyon ) kontroll ikinci aamas ba l a r. Bu a a m a da , kristal tane s a ys (IMg)
sabit kalr ve dendritlerin ularnda byme du ru r. ( V=43 ) Ka t l a m a , de ndri t
kollarnn kabalamasyla devam e de r.
- 9 1 -
u h a l de , katlamann ba l a ngc nda k i ekirdekleme ol a y, son kristal tane
s a ys n be l i rl e r. H pl ons a l katlamada bi l e , dkm yze yi nde nce e eksenli
k ri s t a l l e r ol u u r, B u ne de nl e , ekirdeklenme mekanizmasn bi l m e k , dkm m i k -
roya ps nn k a ra k t e ri s t i k l e ri ni be l i rl e m e de ok ne m l i di r.
Saf m e t a l l e ri n katlamas s i T a s m d a nce oluan kat e m bryol a rn r yar a p-
l k re l e r halinde ol du k l a rnn ( ekil 3 ) kabul edilmesi h e s a pl a m a l a rda k o-
laylk s a l a r. Es a s e n, k re ni n yzey alannn hacmine oran dier tm geometr
rik ekillerinkinden da h a k k t r. Dol a ys yl e ara yzey e ne rj i s i kre yze-'
yinin her tarafnda e i t t i r. Fa k a t , m a rt e ns i t oluumu gibi kat-kst reaksiyon-
l a rda disk eklinde bi r ekirdek geometrisi daha ge r e k i di r.
ekil 2'de gsterilen s i s t e m , sv halde l\il adet atom ile her bi ri n adet atom
i e re n l\ln adet kristal e m bryos u nu n karmn temsil e t m e k t e di r. Byle bi r s i s -
t e m i n, herhangi bir k ri s t a l embryonu iermeyen ve sadece sv haldeki a t om l a re
da n ol u a n s i s t e m e gre , be l i rl i bir T scaklndaki s e rbe s t entalpi ( G i bbs
s e rbe s t enerjisi ) de i i m i aadaki ba nt yl a v e ri l i r.
AG=Nn- AGn- TAS (i)
e k i l 2 S1V1+ embryo k a rm nda n oluan s i s t e m .
B u ra da AGn, n adet atom ieren bir e m bryonu n olumasyla s i s t e m de m e yda na
gelen s e rbe s t enerji de i i m i di r. A Sn ise l\ln adet e m bryonu n svdaki i\!g
adet atom ile oluturduu k a rm n e nt ropi s i di r. Denklem 1, ekil k 'de e -
m a t i k alarak gs t e ri l m i t i r.
e k i l 3 At om l a rn embryoya katlmas veya ernbryDdan a yrl m a s yl a sv iindeki
kat pa r a c nn ( e m bryo veya cluster ) ap (r) de i i r.
Esnbryo!%nn denge, h alindek i sayu
e k i l h Sistemin serbest enerjisinin oluan embryo saysna gre de i i m i .
K=t paracnn ( embryo ) yar ap (r) ile ierdii atom says arasnda-
ki iliki aadaki bant ile ifade e di l e bi l i r.
ny irr* to")
B u ra da \i
r
, bir atomun h a c m i di r. Fa k a t , kat pa r a c ( embryo ) kararl e -
kirdek ( r a r * ) haline- dnmse, kristal sistemine gre deien aadaki
Dant k u l l a nl m a l dr^
3
t, 4 es;
KIM UZ
Burada n bir k ri s t a l kafes hcresindeki atam konsantrasyonunu, a ise kristal
k a fe s sahibini ifada e t m e k t e di r.
Bir embryanun olumasyla sistemin toplam serbest enerjisinde m e yda na gelen
deiim (A G n ) aadaki bantyla ifade e di l e bi l i r:
Burada A G , bir atomun svdan embryoya k a t l m a s yl a m e yda na galen serbest
enerji de i i m i di r. An, embryonun yzey alann ifade e t m e k t e di r, o ise k a t -
s v arayzeyinin birim alan ba na den yzey serbest e ne rj i s i ni gstermek-
t e di r. Bir embryoyu oluturan atom saysndaki deiim ile <dGn arasndaki i-
liki sekil 5'de ematik olarak v e ri l m i t i r.
- 93 -
e k i l 5 : Embryodaki veya ekirdekteki atom saysna gre sistemin toplam
serbest enerjisinde m e yda na gelen de i i m .
ekil 5'deki ilikiye benzer bir iliki kat paracnn ( embryo veya e -
kirdek ) yar apna ( r ) gre de k u ru l a bi l i r. Bu durumda r yar apl bir
embryonun olumasyla sistemin toplam serbest enerjisinde meydana gelen det
iim ( A Gr ) aadaki bantyla v e ri l i r:
B u ra da , A G v , bir embrypnun olumasyla fc i ri m hacim bana den hacimsel s e r-
best enerji deiimidir. Ya ni , birim hacimdeki sv ile birim hacimdeki kat
arasndaki Gibbs serbest enerji ( serbest entalpi) fa rk dr. Embryonun k a t -
sv arayzeyinin birim alan bana den yzey serbest enerjisi ise ile
gs t e ri l m i t i r. Katlama reaksiyonunun ( sv-kat ) scakl malzemenin
e rgi m e scaklndan ( Te ) kk ( T^.Te ) ve dolaysyla AGv^Q olduundan
yukardaki denklemin ilk teriminin iareti eksi olarak k onm u t u r. T ^ T e yani .
ergime ( kat*siv ) reaksiyonu iin A ^ v > D olacaktr. Kat embryo ile svnn
arayzey enerjisi daima pozi t i ft i r. ( &>B )
e k i l 6:
a) Kritik yar apl bir ekirdek ol u u nc a ya kadar geen zaman her bir embrya
iin farkl oiailir.
b) Parack ( emrya veya ekirdek ) ya r a pnda k i deiime gre s e rbe s t e ne r-
jidski de i i m .
Denklem 7'ye gre serbest enerji ile kat pa r a c nn yarap a ra s nda k i i-
iiki ekil- 5a'a ematik olarak gs t e ri l m i t i r. Eh vyo olumas iin Gr k a -
dar bir aktivasyon s e rbe s t e ne rj i s i e nge l i v a rdr. Bu deere kar ge l e n e m br-
yo yar a p ( r* ), kritik embryo yar ap alarak adlandrlr. 2 r a ^ r < c r *
olduunda ekircfek henz embryo ( veya c l u s t e r) a a m a s nda dr. B u ra da ra atam
ya r a pdr. Yar ap k l dnde topla-n s e rbe s t enerji miktar a za l a c a i-
i n, kritik yar ap aamayan ( r^.r* ) embryonun tekrar erimeye e i l i m i v a r-
dr. rj * r* olduunda da toplam serbet e ne rj i de i i m i miktar a za l d iin
k a t l a m a reaksiyonunun bu ynde ilerleme yani embryanun byyerek e k i rde e
dnme eilimi v a rdr.
B u du ru m da , r=r* ol du u nda &G r= A 6 r olur,2r erisinin bu maksimum de e ri ni , denk-
lem 7'yi yarapa gre trevini alp sfra eitleyerek bu l a bi l i ri z.
^fc &-)_ , z
AGv
+ Z yr
r
$ -o (%)
-95T-
dr
Bu de nk l e m i n kkleri r1= 0 ve r2=-r-r olarak bu l u nu r.
AGf
r1=0 pratik alarak ge e rs i z ol du u nda n kat-sv dnm iin kritik yar ap
ve kritik serbest enerji a a da k i ba nt l a rl a v e ri l i r.
r
. 2* (9)
A r
* - J ^ (i)
G
'~ 3 G*
T=Te i i n^^-s ^Ei y-^CAS^fO ba nt s ya rdm yl a entropi deiimi elde e di l i r.
A S V = 4^ - ai)
Te
Burada &Ey, ergime gi zl i ssn ifada eden s e rbe s t enerji (e nt a l pi ) de i i m i di r.
A Sv ve AEv scaklkla nemli lde deimediinden, faz dnmnn Te'den
farkl bir scaklkla ( ar souma h a l i nde ) meydana gelmesi durumjnda aa
daki bant yazlabilir:
A^AE. - T^UAEA^U
1 (i2)
B u ra da , T Z . Te iin Te-T= A T> G ar sduma m i k t a rdr. T - i T e halinde ise
k a t nn ergimesi olay szkonusu ol du u nda n, T - T e s A T , ar snma miktarn
temsil e de r. Katlamada darya s verildiinden AEv 4. 0*ti.r. Ergimede
ise dardan s alndndan A Ev 3> D'dr. ABv, faz dnmnn itici k u v -
vetini ol u t u rm a k t a dr.
u h a l de , scakln ergime noktasnn altna dmesiyle hemen kat faza dn-
m ge r e k l e m e z. nc e , svdaki a t om l a rn kat fazn kristal yapsna uygun
bi r dze ne girmeleri ge re k i r. Svdaki tm atomlarn bir anda kristal yap d-
zenine girmeleri ihtimali ise ok k k t r. Atomlarn kk gruplar halinde
( e m bryo veya Cluster ) kat yap dze ni oluturmalar iin bile serbest enerji
e nge l i ( A E* ) v a rdr. Atomlarn yeni bi r dzene girmesi difzyon kontroll
bir olay olduundan kat fazn olumas zamana da ba l dr. u h a l de , sv-kat
dnm iki aamal bi r re a k s i yondu r. nce sv faz iinde kat embryolar v e -
ya " Cluster"lar ol u u r. Dana sonra bu embryolarn byyerek kararl ekirdekler
( r r* ) haline gelmesi ge r e k l e i r. Bu kararl ekirdekler zamanla daha da
byyerek ( r ^ r * ) katlama re a k s i yonu sonunda birer kristal tanesi (grain )
h a l i ne ge l i r. Katlama balamadan nc e , kritik yarap aan byklkte en az
bi r tane embryo ol u m a l dr.
Sv nn eitli noktalarnda kritik yarap aan embryolsrn
olumas iin geen zamanlar ( ekil 6a ) normal olarak, birbirinden fa rk -
l dr. Sv iinde ol u a n kristal e k i rde k l e ri , homojen svy h e t e roj e n hale
ge t i rm e k t e di r. Fa k a t , ekirdeklenme re a k s i yonu , balangta sadece atomlardan
Duan bir svda balad iin homojen ekirdeklenme adn alr. Sv , k ri s -
tal yapl bir potayla veya oksit tabakasyla temas halindeyse veya kat pa r a -
cklar i e ri yors a , ekirdeklenme daha kk bir kritik yarap veya daha az
bi r kritik serbest enerjiyle ge r e k l e e bi l i r. Bu tr ekirdeklenmeye heterojen
s k i rde k l e nm e de ni r. Heterojen e k i rde k l e nm e olay ileride anlatlmtr.
96
2.2. HETEROJEN EKRDEKLEN ME
Homojen ekirdeklenme teorisine gere h e s a pl a na n ar sauma de e rl e ri (0.2Te ~
200 C ), pratikte llenlere ( 10-20 C ) gre ok byk t r. Bunun nedeni h e t e -
rojen ekirdeklenmedir . Heterojen ekirdeklerime; sv banyosunun s t nde k i ok -
sit fi l m i ni n, iindeki oksit paracklarnn ( inklzyanlar ), kat i m pri t e l s -
rin, kalbn veya potann i yzeylerinin ve k a t l m s a inoklantlarn ze ri n-
deki k ri s t a l yapl ekirdeklanme pozi s yonl a rnda ge r e k l e i r.
Heterojen ekirdeklerime a l a y, dz bir e k i rde k l nm e pozisyonu ( subtrafce )
zerinde ekirdeklenen kre bal eklindeki k ri s t a l ekirdei ile a k l a na -
bi l i r. ( ekil 7 )
ekil 7 dz bir altlk ( substrate ) zerinde ekirdeklenme ol a y.
Heterojen ekirdeklenmede kritik faktr t e m a s (v e ya slatma ) a s dr. Bu k-
re ba l nn hacmi ve yzey alan aadaki gibi hesaplanabilir:
a c m - { - y
Yzey alan- Ifrk t= 2\r
X
( l - C*S&)
Kararl k ou l l a rda Q temas a s , s v -k ri s t a l arayzey e ne rj i s i ( o l c ),
kristal-altlk arayzey e ne rj i s i ( 9 es ) ve sv-altlk arayzey e ne rj i s i ( ZT^ls)
terimlerinin fonk s i yonu du r:
9 7
H om oj e n ekirdeklerime teorisine be nze r bi r ilemle t.npls s e rbe s t enerji dei
i m i ni aadaki gibi ya za bi l i ri z:
B u t o p l a m d a k i i l k t.rrin k r i s t a l i n s v a r a s n d a k i r . r a v z e y i n p - j p ^ t P '^- J ] '
d e i i m i n i , I k i r IL:I l.urin b g r i m s f j ] s n r b e s t s n n / j i ri f ' v i m i n i v? i'- . i M ' T i ; - . I'I. j -
se k ri s t a l i n tamamen svyla deil de k s m e n altlk ile temas etmesinden doan
s e rbe s t enerji de i i m i di r. ( $cs- r s ) D olduundan, bu terim, toplam s e r-
be s t enerji deiminde ( A Ghpt.) azalma ya ra t r.
De nk l e m W n yarapa gre trevini alp kan sonucu sfra eitlersek h om o-
jen e k i rde k l e nm e de olduu gibi kritik yarap bu l u ru z:
r
; 2tic (is)
Bu kritik yarap.denklem 1i
1
de ye ri ne koyarak heterojen e k i rde k l e nm e iin qe-
re k l i kritik serbest enerjiyi bu l u ru z:
AH- L ~ TTr
1
-
Bu t e ri m i n, homojen ekirdeklenme iin kritik serbest enerjiyle ilikisi a a -
da k i gi bi di r:
in* Ar* (2- 3 Cos4 + C>J4\ (j
7
)
e k i rde k kristalin yarap bydk e altlk daha Fazla slatlm ol a c a nda n
"tT k l r. ( Seki] 8 ) Bylece e k i rde k l e nm e iin gerekli kritik serbest e ne r-
ji de kk ol u r. Dkmhanelerde u ygu l a na n inoklasyon ilemi, bu pre ns i be da -
yanarak ekirdeklenme hzn de i t i rm e ye ynelikti.'.
H e t e roj e n e k i rde k Le nm e iin gerekli kritik serbest enerjinin kk a l m a s , az
bir ar souma ile yksek e k i rde k l e nm e hz elde etmeyi k ol a yl a t rr. (ekil
9 )
O.ZTs.
e k i l 9 . M o m a j p n V/P h p h p r n j e n ' - k - i . r r i e k l e u m e h z l a r n n a r y - V- " - ^
1
, ? v'-r
Uygu l a m a da e n nemli teknik k onu l a rda n bi ri s i , dk m l e rde ekirdeklenmenin. k c nt -
ra l u du r. Dkm s ra s nda oluan s e pre ga s yon, tane boyu t u ve tane ekli dkm
pa r a s nn fiziksel v/e kimyasal ze l l i k l e ri ni nemli lde e t k i l e r. Bu ze Ll i k -
leri k ont rol etmek iin l/C, Ti C,Ti 32, A132 Z rC, MbC,%C gibi e k i rde k l e yi c i a-
janlar (jnokiantlar ) k u l l a nl r. B u nl a rn e rgi m e scaklklar yksek ol du u n-
da n, sv iinde ye t e ri kadar uaun sre znm e de n k ri s t a l k a t ya pl a rn m u -
hafaza ederler.nce t a ne l i inoklantlarn a t om yaplar v e a t a m l a ra ra s ba l a -
r ekirdeklenen" k ri s t a l l e ri nk i ne be nzi yors a , arayzey enerjisiCTcs ) kk
ol a c a k t r. Dol a ys yl a da klecek yani slatma iyi alacaktr.Bu du ru m u ya -
ratmak iin, ze l l i k l e svnn e l e k t rom a nye t i k alarak kartrld e l i k l e ri n
srekli dkm tekniinde uygulanan bska bir yntem de ge l i t i ri l m i t i r.B u ra da ,
svda yaratlan k nm /e k s i yon ya rdm yl a , h e nz oluan dendrit k ol l a rnn k rl -
mas s a l a nr. Sv ya dalan kat dendrit pa r a c k l a r ekirdek olarak rai
a yna r. Yzeylerinde ok s i t tabakas gi bi bir e nge l almadndan ve e k i rde k l e -
nen ile ekirdek ayn kristal yapya sahip ol du u nda n slatma m k e m m e l ol u r.
-9 9 -
B yl e c e , inoklantlarn zerinde oluabilecek oksit fi l m i ni n zararl e t k i l e ri n-
den k a nl m ol u r. ze l l i k l e peritektik re a k s i yonl a rda , sv scaklnda k a -
t h a l de bulunabilen k e l t i l e r ol u t u u nda n ekirdeklenme kolay ol u r.
B u ra da s zk onu edilen i l i k i l e r, yabanc pa r a c k l a r ieren veya iermeyen saf
m e t a l l e r iin ge l i t i ri l m i t i r. Bu sonular alamlara da u ygu l a na bi l i r. Fa k a t ,
a l a m l a rn k a t l a m a s nda , serbest e ne rj i , sadece ekirdek apna deil bi l e -
ime de ba l dr.
BOLM 3
BYYEN KRSTALDE ARAYZEYN ATOMSAL YAPISI VE KNETK AIRI SQUMA
3.1 ArayDzeyin atomsal yaps
e k i rde k l e nm e de n sonra bym e ni n devam edebilmesi iin k ri s t a l e yeni atomlarn
k a t l m a s ge re k i r. B u pros e s srasnda k a t -s v a ra yze yi , atomsal dzeyde b e -
l i rl i bi r yapya s a h i pt i r. Dzlemsiz bir kristalin ( e k i l 3 .la ) katlamas
s ra s nda , svdaki a t om l a r, yzeyin h e rh a ngi bir nok t a s na k ol a yc a ye rl e i rl e r;
k ri s t a l e k l i , s ve zne n atom ( s ol u t e ) yaynma a l a nl a rnn ekline ba l
olarak be l i rl e ni r. Anc a k , arayzey e ne rj i s i gibi baz ze l l i k l e rde k i a z m i k t a r-
daki a ni zDt ropi , belirli kristaiografik dorultularda de ndri t kullarnn by-
m e s i ni s a l a r. Dziemli k ri s t a l l e rde ise doa l olarak k a ba ol a n yksek indeksli
yze yl e r, gelen atomlar k ol a yc a kabul e de rl e r. Sonu t a , bu dzlemler kaybolur ,,
ve k ri s t a l , daha yava byye n dk i nde k s i i yzeylerle e v ri l i r. ( ekil 3.1b,
3ir k ri s t a l i n byme h z, svdaki a t om l a rn, byyen a ra yze ye katlma ve a y-
rlma h zl a r arasndaki ne t farka ba l dr. Atomlarn k a t l m a h z, svdaki
yaynma h zna ba l dr.
Ayrl m a hz i s e , atomu a ra yze ye balayan en yakn komu atomlarn saysna
( k oordi na s yon says ).baldr. En yakn komu atomlarn s a ys , sz k onu -
su k ri s t a l yzeyinin a t om s a l dzeydeki kabalk derecesine ba l dr. Atomsal
kabalk ( przllk ) de re c e s i , yzeydeki doymam atomsal ba l a rn says
ile i fa de e di l i r.
e k i l 3.1a .b.c .
B a l a ng t a iki eit dzlemli arayzeye sahip k ri s t a l de n bir k e s i t . Yze yl e -
rin byme hzlar birbirinden fa rk l dr. V2 ^ V 1 . t, zaman gs t e rm e k t e di r.
H zl byyen yzey k a ybol u r; ya v a byye n yzey, bym k ri s t a l i n dzl e m l e -
rini ol u t u ru r.
e k i l 3.2 B a s i t kbik kristalin k a t -s v arayzeyinde atomlarn ye rl e e bi l e -
cei pozi s yonl a r.
B a s i t kp e k l i nde k i bir kristalin asasen dz olan kat-sv a ra yze yi nde ,a -
tamlarn ye rl e e bi l e c e i pozisyonlarn e i t l e ri e k i l 3.2'de gs t e ri l m i t i r.
B u ra da , k ri s t a l k i t l e s i iindeki bir a t om u n ( basitlik iin atomun kb e k -
linde olduu fa rze di i m i t i r) en yakn k om u says S'dr. Ara yze yde , en ya -
kn komu atam says ile karaktarize edilen 5 deiik pozisyon v a rdr. A -
r sauma h a l i nde , 5 pozisyonundaki a t om u n kristale katlma i h t i m a l i , 1 p a -
zisyanundakine gre ok daha fa zl a dr. 1 nolu atomu kristale katmak iin s -
vnn ar soumasnn ak yksek ol m a s ge re k i r. 3 nol u atam, dzl e m l i k ri s -
tallerin bym e s i nde nemli bir rol oyna r. Bu pozi s yonda k i a t om u n a ra yze yl e
ba v a rdr. Ya ni , yar sv-yar k a t durumdadr.Svdaki a t om l a rn, sra
tamamlanncaya k a da r bu pozisyonlara yerlemesinden s onra ; yeni bir 3 pozi s -
yonunun ya ra t l m a s iin, arayzeydeki 2 pozi s yonu na atom k a t l m a s ge re k i r.
3u durum, a ra yze yde bir atom tabakas tamamlanncaya kadar devam e de r. B u n-
101
dan s a nra , yeni bir atam tabakas ekirdeklemek iin 1 pozi s yonu na a t a m k a t l -
m a s ge re k i r. Fa k a t , 1 pozi s yonu na atom k a t l m a s , yukarda deinildii gi bi ,
ok zordu r. Bu ne de nl e , v i da 'di s l ok a s yonl a r ve ikiz dzlemlerinin ol u t u r-
du u k e na r girintileri gibi kristal h a t a l a r, kalay ekirdeklerane m e rk e zl e -
ri alarak rai oyna rl a r.
At a m s a l dzeyde dz bir arayzeyin ( ekil 5.3a ) atomlar arasndaki ba l a r
m m k n aldujnca fazla ol du u nda n, svdan gelen atomlarla oluturaca ba sa-
ys a zdr. Bu nedenle bu tr yzeyler, "mikroskobik l e k t e "* dzl e m l i k ri s -
taller ol u t u ru rl a r.
Atornsai dzeyde kaba bir arayzeyde (ekil 3. 3b) ise svdan ya ynm a yl a g e -
len a t om l a rn ak s a yda ba ol u t u ra bi l e c e i pozi s yonl a r v a rdr. Bu du ru m da ,
m i k ros k obi k lekte dzl e m s i z kristaller ol u u r.
ekil JF.3 DzlediU) ve d=lensiz(b) arayzeylerin etransal dzeydeki
durunu.Bym yn aadan yukarya dorudur.Dziemli erayzeye
nkrcskopla baklcndefstteki ekil) przlym ibi grn ine
karir, tonsa lekte Szdr (alttaki ekil KDzl essiz araySwy s
Mikroskopie dz grnmesin karn etomsal lekte przldr.Bzleo-
SiZkristalin erayzeyi erime scaklna(T
e
J yakn bir scaklkta'
buydGhalde.dzJali kristaj ok yksek bir blgesel ar soouaa
gerekti rebil ir. Dzleali arayzeyde okl* osteril en "girintide koordi-
nasyon says er, yksek olacandan svda.-, gelen atorc tercihli olarak
buraya yerleir ve byrae buraca.-, yana doiru devameder.
Dk indeksli ( 111,110 gi bi ) yzeyler a t a m s a l dzeyde dz ol du k l a rnda ,
yksek indeksii ( 735, 381 gibi ) yzeyler zaten doal olarak k a ba oldukla-
rnda n, aralarnda bym e h z anizatropisi be l i ri r ( e k i l 3.5a ) . B u nu n
sonucu a l a ra k , yksek i nds k s i i yzeyler daha hzl byyerek k a ybol du k l a rn-
da n, k ri s t a l , yava byye n dk indeksli yzeylerle evrilir (ekil 3 . 1 c ) .
103
8u ba nt da k i Ui v e p sabitlerinin de e rl e ri , dzlemli arayzeydeki e k i rde k -
lenme ve bymenin eidine gre de i i r. Dzl e m l i arayzeyi kesen ikiz dzl e -
mi kenar girintileri ve twist snr basamaklar da bymeyi k ol a yl a t rrl a r.
Bunlarn V- A T ^ bantlar da denklem: 4-2 gibi e k s pone ns i ya l di r. Fa k a t , j-l^
ve jJ sabitlerinin h a ngi parametrelere bal ol du k l a r h e nz tam olarak h e s a p-
lanmamtr. 1,9,10. ekil 3.4'de " a" e ri s i , saf svdan byyen ve k ri s t a l
hatas olmayan; "b" e ri s i , saf svdan byye n, ikiz dzlemi kenar gi ri nt i s i
C Si , G e k ri s t a l l e ri ); "c " e ri s i , tuist snr ba s a m a '
15
( grafit k ri s t a l -
leri 153 hatalar a l a n; " " e ri s i , bymeyi nl e yi c i ( zehirleyici )i m pri -
teier ( Si kristalleri iin Sr 27 veya !\!a 21,23-25
f
grafit iin Te20
V
e
Mg30, G a kristalleri iin i n v e Cu 17,33 , B i iin N a veya C s
2
- ) ieren d z -
lemli arayzeylarin e k a pone ns i ya l U-ATJ,, ilikilerini ematik alarak gs t e rm e k -
tedir. Burgers vektr arayzeye dik olan vida dislokasyonlaryla '>-^ saf s -
vdan byme ( e k i l 4.4d ) veya h a t a s z kristalde ekirdeklenme ve bym e yi
kolaylatrc ( aktive adici ) impritelerin 33,18,19 (fieyk grafitin 1oTo* y-
zeyi iin Ti^9 , 0^9
ue
s26,28,29,39
}

e
k i l 3.i+
e
) bulunmas halinde dzl e m l i
arayzeyin U - A
k
ilikisi pa ra bol i k t i r:
HoHc/Kl {^s a bi t l e ri ni n bal olduu parametreler literatrde 1,9-11,31,32,33,37,38
verilmitir. Ayrc a , p
A
A ^ k ; R y. v e p ( 1/yb ) bantlar v a rdr. B u -
rada Yb atomsal basamak enerjisini gstermektedir.- At a m s a l basamak e ne rj i s i , a -
tamun, bymeyi salamak zere arayzeydeki uygun noktaya yerlemesi iin ge re k -
li aktivasyan e ne rj i s i di r.
ekil 3. Sa'da, yksek A S/R faktrne sahip yzey m e rk e zl i kbik k ri s t a l l e rde
dk indeksli e i t l i dzl e m l e r iin Monte Carla bilgisayar s i m u l a s ya nu yl a h e -
saplanan
3
>
3
* U-A
T
.k erileri ^-7,16,19,32,34,35,+2
e m a
t i k olarak v e ri l m i t i r.
Eriler ( rnein 1 nol u e ri ) , kinetik ar s ou m a nn fonksiyonu alarak
farkl byme bl ge s i gstermektedirler 1,9,31,35,36 .
A ^ O ^ A " ^ * 1 ( ! A T * * I ' k
u
blgede yana doru byme mekanizmas ge e rl i di r.
105
G e ne l a ra yze ye dik ynde byme hz, A " ^ dan ba m s z bir atarnsal basamak
enerjisi ile karakterize e di l i r. Yani Y, = s a bi t t i r.
B ) J A 1 L H/lTkJ-i \ T*\ : atomsal basamak enerjisinin A T
k
'ya ba m l , yani
&y ( 1 / T|< ), olmaya balamasyla yana doru bym e mekanizmasndan
s re k l i bym e m e k a ni zm a s na gei bl ge s i di r. T^ arttka kritik ekirdek
ap k l r ve atomsal basamak geniliinden daha kk bir boyu t a i ne r; a t om -
sal basamak enerjisi giderek a za l r. Byme k ol a yl a r.
C) ( AT
k
l ^ P ^ k : a ra yze y, basamaklarn yana doru hareketine gerek k a l m a da n
k e ndi ne dik ynde byr. Yani srekli byme m e k a ni zm a s ge e rl i di r. Atomsal
ba s a m a k e ne rj i s i , bu a ra l k t a , Al^ arttka e k s pone ns i ya l olarak azaldndan
ihmal e di l e bi l i r. ^.
e k i l 3 .5a'da Al*k 'nn k onu m u , erinin ait Dduu k ri s t a l yzeyinin pa ra -
m e t re s i ne ba l dr, od pa ra m e t re s i en byk Dan yzeyin srekli byme haline
ge e bi l m e s i iin ok fa zl a kinetik ar s u m a ge re k i r. Baka bir de yi l e ,
k ri s t a l i n ok yksek hzda katlatrlmas ge re k i r, ot parametresi kk Dan
yze yl e rde srekli bym e ye ge i iin gerekli kinetik ar souma (AT*^)
ise gzl e m i e ne m e ye c e k k a da r a zdr. ( 3 nolu eri ).
Kk ar s ou m a l a rda , byme hz ok a ni zot ropi k t i r; sk pa k e t yzeyler
( 111 ), daha a z sk paket yzeylere ( 110,100 ) gre ok daha yava byr-
l e r. Byk ar s ou m a l a rda ise sk paket yze yl e ri n byme hz hzla a r-
t a r; bu du ru m da kristalin sk paket yzeylerindeki dinamik kabalama ne de ni y-
l e , bym E hz anizotropisi k kktr ( ekil 3 . 5 b ) .
ne m l i de re c e de bir a ni zot ropi ni n varl veya yok l u u , kristal bym e s i nde ,
pratik a da n ge ne l l i k l e en nemli k ri t e rdi r. Byme hznn anizotropisi de -
ne yi m i nde n, bi r kristalin deiik yzeylerinin, belirli bir ar soumadaki
bym e h zl a r fark a nl a l m a k t a dr. Byme hzlar arasndaki farklar kk
i s e , arayzey izotermal olacak ve sistem izotermlere dik ynde i l e rl e ye c e k t i r.
Bu du ru m da , a ra yze yde mikroskobik byklkte dzlemler bile ol u a m a ya c a k t r.
Di e r ya nda n, byme hz ok fazla anizotropik i s e , arayzey izotermal de i l -
di r; yani a ra yze yde farkl ksmlar arasnda byk e scaklk farklar v a rdr.
106
u halde, da h a nce de be l i rt i l di i gi bi , srekli byme mekanizmas izatrapik
veya yaklak olarak izotropik bir bym e , yana doru byme m e k a ni zm a s ise a-
nizatrapik bir byme ze l l i i t a m a k t a dr.
Yzeydeki bym e ye hazr girinti v e kelerin ak a z olduu T*.
n i n
a l t nda k i
blgede bym e , ikizlenme ve dislokasyanlar gi bi k ri s t a l hatalarnn ya rdm yl a
gereklemektedir k i zl e nm i Si k ri s t a l l e ri ni n, { 111 ) yan dzl e m l e ri ze ri n-
de svdan bym e s i iin yaklak 9 C ar sauma ge re k t i i ; fakat k ri s t a l de ,
Burgers v e k t r bu dzl e m e dik alan vida dislakasyonlarnn bulunmas h a l i nde
ar soumann Q . 7 C ' y e dt s a pt a nm t r.^ Kritik A T 'nn ze ri nde k i
kinetik ar s ou m a l a rda , ikiz dzlemi ksnar girintileri ve vida d i s l ok a s ya n-
iar gibi k ri s t a l h a t a l a rnn bulunup bulunmamas nemini k a ybe de r. nk , a -
rayzayde zaten dinamik k a ba l a m a ol m u t u r.
Kristal h a t a l a rnn, svdan gelen atomlarn yerlemesiyle yok a l m a m a l a r, s -
rekli olarak k e ndi l e ri ni ye ni l e m e l e ri ge re k i r. B u tr h a t a l a r, spiral bi r ra m -
pa oluturan v i da di s l ok a s yonl a r 13 ( e k i l 3.6a ), bi rbi ri ne pa ra l e l e n a z
iki ikiz dzleminin ol u t u rdu u kenar girintileri^1^,^1,^+2^ e ^j j 3 , s
D
)
v e
basamaklar oluturan "twist " s n r l a r ^ (ekil 3.6c )'dr. Dzl e m l i k ri s t a l -
iar , vida di s l a k a s ya nl a nyl a i ne , ikiz dzlemi kanar girintileriyle levha ve
" tujist " snrlaryla lsvha morfolojilerini olutururlar.
107
TEKTIK MKROYAPILARIN SINIFLANDIRILMASI
4.1. G R :
tektik alamlarn k ont rol l katlamasyla oluan m i k ro-
ya pl a rn snflandrlmas ile ilgili olarak pek ok deiik grler ne
s rl m t r ( 1 - 9 ) . B u grlerde genellikle ortak bir izgi yoktur.Baz s nf-
l a ndrm a ne ri l e ri , alamlarn m orfol oj i k grnmn anlatan szcklerden
i l e ri gi de m e m i t i r.Sc h e i l (5) ,tektik m i k roya pl a rn "norm a l " ve "a norm a l "
ol m a k ze re i k i ana gruba ayrlabilecei grn ortaya atmtr.Bu s zc k l e r,
m i k ros k obi k byklkte ve optik olarak gzlemlenen bir tektik kolonideki iki
fa zn dalmnda,birbirlerine gre dzenlilik derecesini esas alr.Normal
m i k roya pl a r.i k i fazn ,kat - sv arayzeyinde ayn zamanda birlikte ol u u -
m u v e bym e s i yl e ortaya karlar.Bu eit k a t l a m a ekli iin kritik k ou l ,
iki k om u fazn svya doru ayn hzda bymesidir.Bylece dz bir k a t -s v
a ra yze yi oluur.Tipik "norm a l " m i k roya pl a r , devaml bir matriks faz iine
gm l m bi rbi ri ne paralel lamelii (ekil 4.1) veya ubuk eklindeki (ekil
4.2) k ri s t a l l e r halindedir."Anormal " tektik m i k roya pl a r ise,ncekinin t e rs i -
ne , herbir k a t fazn svya doru ayn hzda bymedii bir katlama e k l i y-
le ort a ya k a r.B ym e hz yksek olan ve bu nedenle nde giden faz s e rbe s t -
e s v ya doru hareket eder.Bu byme ekli , genellikle kompleks dendrit
ol u u m u ve k ri s t a l l e ri n
eki l 4.1-Kurun-kalay te k ti k sisteminde l a me l i i "normal" mikroyapi.x 24Cr '
108
ekil 4.2 - AI-AI3N t e k t i k sisteminde ubuk e k l i nde k i "normal "
m i k roya pa ) Enine k e s i t ,x725,b) Boyuna k e s i t , x 3 4 0 ^ ' ).
dallanmas (branching) s re l e ri nde grlr.Bylece ge ri de kalan faz,sadece
dendritler aras blgelerde byyerek uniform olmayan bir yap ol u t u ru r
(

e k i l 43) ( 10 ) .
-109-
e k i l 3-Al -%13.17 Si tektik a l a m nda "a norm a l " m i k roya p.Ynl e nm i
k a t l a m a h z 63 mm/sn'dir.Boyuna k e s i t t e k i k oyu renli faz,dzensiz bir
e k i l de da l m silisyum k ri s t a l l e rdi r. x 192.Katlama yn sadan s ol a
doru du r.
Ch a dwi c k (1) tarafndan nerilen snflandrma ise "s re k l i " , "s re k s i z"
ve "s pi ra l " mikroyaplar olmak zere ana gruptan oluur.lk iki gru p,fa zn
bym e ynnde k i srekliliiyle ilgilidir.Fakat bir zamanlar "s re k s i z" olarak
ni t e l e ne n hemen tm alamlarn imdi "s re k l i " olduklar a nl a l m t r.Ta rt -
l m a z bir ekilde sreksiz olduu bilinen tek mikroyap,kresel grafitli
dk m e demir tektiindeki grafit fazdr ( 1 1 ) .
2.JACKSON VE H UN T SINIFLANDIRMASI:
De ne ys e l zmlerden,tek fazl m a l ze m e l e ri n,"dzl e m l i " (fa c e t e d) veya
"dzl e m s i z" (non-faceted) kristaller h a l i nde katlama zelliklerine gre
iki gruba ayrlabilecekleri ortaya k m t r (2).Jackson (12),Burton ve
a rk a da l a rnn (13),(14) bir nerisinden yol a kar a k , svs i l e t e m a s -halindek:
bir k a t arayzeyinin denge halindeki yapsn istatistiksel-termodinamik
h e s a pl a m a l a rl a incelemitir.
B i r kristal-sv arayzeyinin eklini belirlemek iin ol u t u ru l a n en
basit m ode l ,t e k seviyeli B ra gg-W i l l i a m s m ode l i di r (12,15). Kristal yze yi
ba l a ng t a dz kabul edilir.Yzeyde m ol e k l l e ri n girebilme ol a s l olan tm
nok t a l rn (N),X orannda bir ksmnn geliigzel bir ekilde dol du ru l m a s yl a
ol u a n s e rbe s t enerji deiimi < A F
g
) hesaplanr.Yzeyin serbest e ne rj i s i n-
deki deiim,aadaki formlle ifade edilir (12,16):
110
NkTr
= w. x(l-x)+x Inx+
(1-x) In (1-x)
Burada k,Boltzmann sabiti ve Tg ergime scakldr.Kristalin byme
eklinin bal olduu o^ faktr yaklak olarak ergime entropisine eittir.
(2,12):
Burada ASp/R- boyutsuz birimlerle ergime entropisi,L
o
ifgime gizli
ss,R gaz sabiti, "5 kristalin dz yzeyindeki veya bu yzeye paralel her-
hangi bir atom tabakasndaki bir atomun bu tabakadaki toplam ba enerjisi-
nin,ayn atom kristalin atom kitlesi iindeyken sahip olduu toplam ba ener-
jisine (koordinasyon says ile orantldr) orandr (17,18). daima bir'den
kktr.En sk paket yzeylerde daima 1 7 ^ ^ 0 . 5 dir. (12,17) .Kristalin
daha az sk paket yzeyleri iin bu deer giderek k l r^ malzemeye ve
kristalin byd faza baldr.ekil:4' de eitli sabit e< deerleri iin
serbest enerjinin x'e gre deiimi (Denk:l) grlmektedir.Bu ekilden
iki belirgin arayzey tipi saptanabilir.o^ 2 olduunda, x=0.5 iin yzeyin
serbest enerjisi en dk seviyededir.Dier taraftan ^ >2 ise, yzeydeki
boluklarn ok kk bir ksm dolduunda veya ok kk sayda boluk
kalacak kadar ok dolduunda,yzeyin serbest enerjisi en dk seviyede
olmaktadr (12,17). Byk ^ deerlerine sahip yzeyler iin,kristale kat-
lan atomlarn veya Kalan boluklarn oran e" olduunda yzey serbest
enerjisi minimum olmaktadr (12).
o 0 2 olduu zaman,kristalleen fazn kat-sv arayzeyi atomik
olarak dzdr.Arayzey,atomik basamaklarn
AF
S
U
~ kT
E
5
R
5
ekil 4.4- eitli sabit deerleri iin bir yzeyin serbest enerjisinin,
x'e gre deiimi' '.
(steps) yaylmasyle svya doru ilerler.Bu tip bymeye yana doru byme
(lateral growth) denir.Yana doru bymede,arayzeyde yeni bir atom tabaka-
snn katlamas,kritik yarap aan bir atomlar kmesinin ekirdeklenmesini
gerektirdiinden , olduka fazla miktarda kinetik ar souma tketilir (18).
Kat-sv arayzeyinin yaps,yzey ekirdeklenmesi ve/veya vida dislokasyonuy-
la byme iin gerekli koullar tamaktadr (12). Birok hallerde arayzeyde
dislokasyonlar,ikiz dzlemlerinin oluturduu kenar girintileri (twin plane
reentrant edges) ve dier birok kristal hatalar bulunabilir.Bunlar,kristal-
leme esnasnda arayzeyde ekirdeklenmeyi kolaylatran srekli bir atomik
basamak kayna olutururlar.Bu durumda yana doru byme iin gerekli itici
g,hatasz arayzeylere gre azdr.kiz dzleminin oluturduu girintiler (19)
birok anormal tektik alamlarda grlr.Bunlar , byme esnasnda arayzeyde
srekli olarak yenilenen atomik basamaklar salarlar (18). u halde kristalin
herhangi bir dzleminde o/)2 ise,bu dzleme dik ynde byme yava,bylece
kristal geni ve dz yzeyli olacaktr.Ametallerin pek ou yksek ergime
entropisine sahiptirler ve "dzlemli" kristaller oluturarak byrler (2).
Organik svlarda normal olarak o< ^ 5' di r ve byyen ekirdekte hzla kristal-
ografik dzlemler oluur (17).Svlaryla temas halindeki baz yar-metal
(Ga.Bi) ve yar-iletkenler (Ge.Si) iin bu deer,farkl dzeylerde 2 veya
3'dr (12,17).Bu yar-metal ve yar-iletkenlerin katlama mekanizmalar da -
ha karmaktr (16,20-22).
o^Xs 2 olduu zaman .kristalleen fazn kat-sv arayzeyi atomik
olarak kaba yani przldr.Atomlarn yzeyde birikmelerine elverili pek
ok girinti ve boluklar vardr.Bunlar btn katlama sreci iinde devaml
olarak kendilerini yenilerler.Byle bir arayzey,kk bir kinetik ar
soumayla kendisine dik ynde ilerler.Bu kristaller "dzlemsiz" (non-faceted) '
dir .Bu tip bymeye srekli byme (continuous growth) denir.Svlaryla
temas halindeki pek ok metaller dk-ergime entropisine -(e<^2sahipt rl e r.
Srekli byme sonucu katlaan kristalde geni ve dz yzeyler yoktur;
kristal izotropiktir (2).
Hunt ve Jackson (2) tarafndan gelitirilen ve tektik yapy oluturan
fazlarn ergime entropilerine dayanan snflandrmada,ikili tektik alamlarn
katlamasyle ortaya kan kristal ekilleri gruba ayrlrlar:
112
a ) Dzlemsiz-dzlemsiz (m e t a l -m e t a l ) alamlar; her iki bileenin e rgi m e
entropileri dktr.
b) Dzlemsiz-dzlemli (m e t a l -a m e t a l ) alamlar;bileenlerden birisi
dk,dieri ise yksek e rgi m e entropisine sahiptir.
c ) Dzlemli-dzlemli (a m e t a l -a m e t a l ) alamlar;her iki bi l e e ni n e rgi m e
e nt ropi s i yksektir.
ekil 4.5'de bu gru pl a rn herbirisi iin organik t e k t i k l e rde n e l de
e di l e n rnekler grlmektedir."Dzlemsiz-dzlemsiz"- sistemlerde s a de c e dzgn
lamelli (regular l a m e l l a r) veya ubuk eklindeki (rodl i k e ) mikroyaplar
ol u u r."Dzl e m s i z-dzl e m l i " sistemlerde,dzensiz veya k om pl e k s dze nl i m i k -
royaplar ol u u r."Dzl e m l i -dzl e m l i " sistemlerde ise,hi bir dzenli yap
olumaz.lk grupta k a t l a m a eli (coupled).ikinci gru pt a ise ksmen e l i
(partially coupled) (23-26) byme mekanizmasyle oluur.nc gru pt a
h e rh a ngi bir eli byme grl m e z (2).Pek ok malzemenin byme k a ra k t e ri s -
tiklerini incelemek iin yaplan deneysel almalar (12,16,27,28). bu s nf-
l a ndrm a y doru l a m a k t a dr.
ekil - Dk scaklklarda katlaan eitli organik m a dde l e ri n
ol u t u rdu u tektik katlama ekileri,inorganik s i s t e m l e ri n tektik k a t - -
lama ekillerine.analog olarak kullanlabilmektedir.Yukardaki fotoraflarda
orga ni k tektiklerin ynl e nm i olarak katlatrlmas esnasnda ol u a n
e i t m i kat-sv arayzeyleri grlmektedir.Byme ynleri aadan yu k a r-
ya doru du r, a ) Karbon tetrabromid-hekzakloretan tektik sisteminde heriki
fa z da "d2.1emsiz" kristaller h a l i nde bym e k t e di r.(o (^ 2),xl 250.b) Su c c i n-
oni t ri l (dzl e m s i z, C * ^ 2 ) - borneol (dzlemli,( <" "^ 2) t e k t i i ,xl l 50.
c ) Azobe nze n-be nzi l tektik s i s t e m i nde heriki faz da dzlemli k ri s t a l l e r
(2)
h a l i nde bymektedir,x25Q
Daha sonralar Ja c k s on (12,29,30),nceki a l m a s n ge l i t i re re k ,
h e m m i k roya p ve hem de byme h zyl a ilgili genel bir kristal byme t e o-
ri s i oluturmutur.Devirsel snr koullarna (cyclic boundary c ondi t i ons )
da ya na ra k bir kristal yzeyinin kk paracklar a na l i z edilmi (12,30) ve
bym e h z a ni zot ropi s i ,ol du k a i yi bir yaklamla a k l a nm t r.Ja c k s on,
a ra yEe yi n atomik dzeyde k a ba l k derecesinin dnm (t ra ns form a t i on)
e nt ropi s i ne ve kristal yzeyine bal olduu sonucuna varmtr.Byk
e nt ropi deiimi halinde sk paket yzeyler dz,dier yzeyler ise k a ba dr.
B u sonu , daha nce o fa k t rne dayal olarak ne s rl e n grl e re u ygu n-
du r.Ergi m e entropisi byk olan malzemelerin byme h z a ni zot ropi s i ,
e rgi ne entropisi kk olanlardan da h a byktr.Kk entropi deiimi olan
m a l ze m e l e rde izotopik byme grlr.Entropi deiimi bydke byme a ni -
zot ropi s i de artar.Kk entropi deiimi h a l i nde ya ynm a (di ffu s i on) olaynn
m orfol oj i zerindeki etkisi .byktr;entropi deiimi bydke yaynmann
114
etkisi a za l r.Ergi m e e nt ropi s i byk ol a n m a l ze m e l e rde h e rh a ngi bir bym e
hz iin gerekli a r soutma (atomik m obi l i t l e ri ni n a yn ol du u k a bu l
edilerek),kk e rgi m e e nt ropi s i olan malzemelere gre da h a byk t r.B u
gr,deneysel gzl e m l e re de uygundur ( 16 ) .
B yl e c e bir arayzey baz ynlerde yava ,dier ynl e rde ise h zl
byme eilimi gs t e re bi l i r.B u tr malzemeler be l i rgi n bir byme a ni zot ropi s i
gsterirler.Byme a ni zot ropi s i faktr arttka ge ni dzl e m l i yze yl e r
(fa c e t s ) ol u t u rm a e i l i m i de artar.Bylece t e k t i k l e ri s nfl a ndrm a k sz
konusu ol du u nda ,"bym e a ni zot ropi s i " v e "dzlem ol u t u rm a " (fa c e t i ng)
deyimleri ayn a nl a m da a l nm a l dr.
Bu a l m a l a rl a ,m a l ze m e l e ri n katlama a ra yze yl e ri ve ze l l i k l e ri
tek bir parametresi ile ifade edilmi ol m a k t a dr. Bir k ri s t a l yze yi ile
ilgili tm yapsal bilginin tek bir parametreye s drl a m a ya c a ge r e i
gz nnde bu l u ndu ru l u rs a ,bu haliyle bile o( faktr ne m l i bir k ri t e r ol m a k -
tadr.
3. TAYLOR, CROKER, FIDLER v e SMITH SIN IFLAN DIRMASI:
kili t e k t i k a l a m l a r oluturan fazlarn k a t l a m a a ra yze yl e ri
ile m i k roya pl a r a ra s nda k i ilikiyi belirlemek a m a c yl a H u nt ve Ja c k s on
tarafndan k u l l a nl a n o< de e rl e ri ,a l a m ol u t u ra n bi l e e nl e ri n a r h a l de k i
ergime s c a k l k l a rnda h e s a pl a na n entropileri gz nnde bu l u ndu ru l a ra k ,
sk paket yzeyler iin h e s a pl a nm t r.Ara faz ol u t u rm a ya n a l a m l a rda
iki k a t eriyik faz a ra s nda oluan tektiklerin pek ou iin fa k t r
uygun olmakla bi rl i k t e baz istisnalar vardr.Aia faz ol u t u ra n a l a m l a r
da ieren baz t e k t i k l e rl e bu faktr arasnda iliki k u rm a k olanakszdr,
(31).Bu saptamann nda,Jackson analizinin (12,15),Ke rr.v e W i ne ga rd
(3) tarafndan ya pl a n bir yorumundan yola karak ge l i t i ri l e n bir a na l i z
(32-34) k u l l a nl a ra k ,Sm i t h v e arkadalarnca (32,33) 26 e i t t e k t i k a l a m n
termodinamik da t a s sistematik bir biimde i nc e l e nm i t i r.Sm i t h ve a rk a da l a r,
kat eriyik h a l i nde k i tek fazl bir alam iin o< fa k t rn da h a u ygu n
bir ekilde ifade e t m i l e rdi r:
As
< <
o* ^
R
BuradaAS , " i " k a t eriyik faznn znme entropisidir (Jackson a na l i zi nde
ise A Sp " i " faznn e rgi m e entropisidir).Smith v e a rk a da l a r,bi r a ra faz
ierenleri de k a ps a ya n birok tektik sistemin kat eriyik fazlarnn
znme e nropi l e ri ni n de e rl e ri ni hesaplamlardr.Her s i s t e m de ,t e rm odi na m i k
data,denge tektik bileim ve scaklktaki fazlara dayanr (Jackson ise de nge
halindeki ergime s c a k l n kullanmtr).ok sayda s i s t e m i n i nc e l e nm e s i
115
s onu c u nda ,Sm i t h ve arkadalar < faktrnn yararllnn,ncelikle karmak
k oordi na s yon gsteren ara fazlar iin kristalografik fa k t rl e ri n k ol a yc a
s a pt a na m a ya c a gerei k a rs nda ,t a rt l a bi l i r olduunu ne s rm l e rdi r.
B yl e c e ,h e s a pl a na n znme entropisi deerleri zerine arlk v e ri l m i t i r
(33).Pek ok sistemin m i k roya pl a rn incelenmesiyle (53-37),23 J/K/nol
de e ri nde k i znme e nt ropi s i ni n,dzl e m l i kristallerden dzlemsiz k ri s t a l l e r-
den dzl e m s i z kristallere dnm olasln gstermek iin kullanlabilecei
s onu c u na varlmtr.Seilen baz tipik sistemler iin hesaplanan znm e e nt ro-
pi s i deerleri,her bir sistemde zmlenen tektik m i k roya pl a r da aklarlara!".
Ta bl o:l 'de verilmitir A S ^ 23 J/K/mol deeri,dzlemli k ri s t a l l e r oluturma
e i l i m i ni gstermek v e norm a l ile anormal mikroyaplar a ra s nda bir a yrm ya p-
m a k iin kullanlmaktadr.Her grupta ortaya kan m i k roya pl a r.ze l l i k l e
a norm a l grup,fazn hacmsal orannda ( V
p
) v e byse h zna (V) ba l dr.B y-
me h zna bal olan ya ps a l dnmler anizotropi parametresi terimi
i l e rasyonalize edilebilir (18,31):
a ) fazlararas snr enerjisi a ni zot ropi s i ,
b) ssal a ni zot ropi ,
c ) kristal byme a ni zot ropi s i (anormal m i k roya pl a rda ,dzl e m s i z fa zn,
bym e hzna bal olan bir frekansla blgesel olarak dzl e m l i faz nne geere!
ze ri ni 'k a pl a m a s m a -ov e rgrov t h -ne de n ol a bi l i r).
H e rbi r grupta oluan balca tektik mikroyaplar aadaki gibi ze t l e ne bi l i r
( 18, 3 6 ) :
a ) Normal m i k roya pl a r:
La m e l l i :ze l i k l e uzun m e s a fe l e r boyunca uzanan dzenli fakat genellikle
k ri s t a l hatalaryla k e s i l e n plaka ekilli kristallerin ol u t u rdu u m i k roya p-
dr.
ubuk:Lamelli yapya benzer fakat ubuklarn kesiti ok k e na rl (poly-
gona l ) dr.
b) Anorm a l m i k roya pl a r:
Dze ns i z: Uzun m e s a fe l e r boyunca dzenli olmayan ve izole haldeki
da l l a nm veya da l l a nm a m plaka eklindeki kristallerden oluan m i k roya pdr.
Kesikli Lamelli (Broken l a m e l l a r): Kesikli plakalarn m e yda na getirdii
dze nl i denilebilecek bir m i k roya pdr.
-116 -
nce ubuk (Fi brou s ): Dzlemli yzey gs t e rm e ye n,a nc a k bazen mikrodzleraler
gsterebilen ve bi rbi ri yl e balantl u bu k eklindeki k ri s t a l l e rde n ol u a n
ra i k roya pdr.
Kom pl e k s Dze nl i (Complex re gu l a r): K k mesafeler boyunca ze l l i k l e
belirli bir s pi a e t ra fnda dzenli ol a n v e k a t -s v ara yze yi nde m a k ro-
dzletnli bir k nt yaparak byme s onu c u nda oluan plaka e k l i nde k i kristal-r
lerin ol u t u rdu u ya pdr.
i n Ya zs : Dzl e m s i z matriks faz i i nde k i dzlemli a znl k fa znn,
kesikli ve ince bir e k i l de dallanm ya pra k eklindeki k ri s t a l l e ri nde n
oluan ya pdr.
Ya r-dze nl i (Quasi re gu l a r): Yk s e k e nt ropi l i fazdan ol u a n bir m a k -
riks iinde "dzl e m s i z" aznlk faznn ya pra k ve/veya ubuk e k l i nde k i
kristallerinden ol u a n ya pdr.
117
TABLO :1. BAZI TPKTEKTKLER N, ZNME ENTROPS DEER
LER HB TEKTKMSHOYAPILAS AKASEVDAK LK (31).
Blje Alam Faz : 1 Faz : 2 Faz : l ' de Fa z : 2'de
ASU/K/rao ASJ/ K/ n r o l Hacmsa te k ti S
- r ^ " . o r a n mikroyap
A 1 Cu Al
3
A '
l s l 1 2
-
s
0.4S Lamelli
A 2 Pb Sn ... ... 0.3? Lamelli
.._
A
_ ^ _.
a
_.. .
cd
^ ^^
s
^ ^ Lmnr ^ubuS
C 4 Zn Sa 3I.ff 15.4 O.Oft Kesili lamelli
C 5 Ag Bt 37^ 29S 0.02 *
C 8 Al Sa 51.2 13. 0.0i >
D 7 C Fa ... - 0.0?.-
r
Pzensi z
DE t Sb P b 33.8 " 8 . 5 0.13 Da si z -
kompl ei s
diteent
DE 9 Si Al . 013 Dzensiz
kompleks
t. ditoenlt
E 10 Ge Al ? M- 14.3 0.34 Kompleks - d-
zenli
E 11 Bl PbaBi 24.3 10.3 0.2? Kompleks - d-
Z8II
F 12 Bi _ Cd. . 26.2 16.7 0.57 Ya n - dz e n l i
F 13 Fe
3
C __. Fe _. . __ ... ... 0.51 Ya n - dz e n i i
Sm i t h ve arkadalar .iinde belirli tektik m i k roya pl a rm ortaya ckna
k ou l l a rn gsteren blgelerden oluan boyutlu bir diyagram i zm i l e rdi r.
Di ya gra m ,h e rh a ngi bir byme hznda,bir tektik alamnn oluturaca
m i k roya py belirlemek iin k u l l a nl a bi l i r.e k i l :6, AS znme entropisi v e
V'
F
h a c m s a l oran parametrelerinin,herbirisi belirli bir tektik byce e k l i ni
gs t e re n fa rk l blgeleri ifade temek iin k u l l a nl a bi l e c e i ni gs t e rm e k t e di r.
G s t e ri l e n mikroyaplar,23J/K/mol blgesindeki bir bym e hz iin ge ne l l i k l e
gzl e m l e ne n ya pl a rdr. A S^ = 23 J/K/mol deerini gsteren dey i zgi ,norm a l
ve a norm a l tektik yaplar ayrmaktadr.Lamelli yaplar (A bl ge s i ) ubuk
e k l i nde k i yaplardan (B blgesi ) ayran s nr, A S deerinin a rt m a s yl a
daha dk Vp deerlerine doru eim gsterir.nk lamelli yapy s t a bi l i ze
e de n fa zl a ra ra s snr enerjisi anizotropisi,dzlemii kristaller ol u t u rs a
e i l i m i a rt t k a artar.Hacmsal oran.eitli a norm a l mikroyaplar ayrt e t m e k t e
nemli bir rol oynar.Dzlemli kristaller oluturan fazn hacmsal ora nnn az
ol m a s h a l i nde ,dzl e m s i z fazn dzlemli faz nne geerek onu k a pl a m a s ,bl ge s e l
da l l a nm a veya ikizlenme yoluyla nl e ne bi l i r.V
f
< %10 (C bl ge s i ) ol du u nda
k e s i k l i lamelli m i k roya p stnlk salar ve lamellerin kendi dzlemleri iinde
blgesel da l l a nm a oluur.Dzlemli faz miktar bi ra z daha arttnda (D bl ge s i ),
dze ns i z m i k roya p ve lamellerin dzlemleri dna doru dallanma ol u u r."G "
bl ge s i ,k e s i k l i lamelli veya dzensiz mikroyaplar gsteren sistemlerde
yksek bym e hzlarnda genellikle gzlemlenen ince ubuk eklindeki ya py
(rne i n,Al -Si tektik alamlarnda grlen m odi fi ye silisyum k ri s t a l l e ri )
i e ri r.Dzl e m l i fazn m i k t a r arttnda,
ekil 4.6- 5.10
4
cm/sn sabit byme hznda fazlarn hacmsal orannn
znme entropisine gre deiimleri izilerek elde edilen ve eitli tektik
mikroyaplar snflandran diyagram: A) dzenli lameli i (ragular lame Liar),
B) dzenli ubuk (regular rods),C) kesikli lanelli (broken lamellar,D) dzensiz
(irregular),E) kompleks dzenli (complex regular),F) yar-dzenli (quasi-regular),
G) dzensiz ince ubuk (irregular fibrous) eklindeki mikroyap.Dairelerin
yanndaki saylar,Tablo:l'deki alamlarn diyagramdaki yerlerini gstermektedir
dzlemsiz faz tarafndan zaman zaman nnn kapatlmas olaynn frekans azal ir.
V
F
> %20 iin aradzeyde hcresel (celi) kristallerin oluumu , bymeyi
kstlayan engelleri amak iin bir meka-
nizma olarak ortaya kar."E" blgesi, V
p
arttka artan miktarda komplaks dzeni:
l i yapda kristaller ierir.V
p
>
% 4 0 o l d u g u n d a d 2 e m U f a z n d 2 e n U d a g l l l
^
l a rm ieren yar-dzenli mikroyaplar "F" blgesinde grlr.Sonuta V
p
> %50
olduunda yksek entropili faz matriks olur; dzlem oluturma eilimi nlenir
ve byme normal bir alammkine benzer bir ekilde gerekleir .Byme hznn,
ekil, 6'daki blgeler zerine etkisi ekil 4.7'de grlmektedir.Normal yaplar,
119
dk h zl a rda de j e ne re yapnn ortaya k m a s dnda .byrse h zna pek fa zl a
ba m l de i l di rl e r.Anorm a l yaplarda bym e hznn a rt t rl m a s ,dzl e a i i
fa zn nnn daha sk k a pa t l m a s na veya m u h t e m e l e n dzlemi i fazn bym e Eiekani
m a s nda bir deiime neden olur ve ssal anizotropinin enerini arttr ir.Bu
e t k i l e r. e i t l i snrlarn bi rbi rl e ri ne gre hareket e t t i ri l ne s i yl e ,e k i l : 4
7'de deiik byme hz iin gs t e ri l di i gibi v a ns t l a bi l i r.Kz a rt t k a
" C " v e " D " blgeleri daralr v e "G " ge ni l e r.H z arttka " E " bl ge s i ni n da h a
dk Vp de e rl e ri ne doru k a ym a s ,h a c m s a l ora n kk olan s i s t e m l e ri n yk -
sek bym e h zl a rnda k om pl e k s dzenli m i k roya pl a r verdiklerini teyit e de r.
B u s nfl a ndrm a yl a , eitli anormal m i k roya pl a r v e bal ol du k l a r k a t l a -
m a k ou l l a r ilk de fa de e rl e ndi ri l m i t i r (18,31).
120
(*. SATO v e SAYAMA SIN IFLAN DIRMASI:
Sata ve Sa ya m a ( 25 ), minumum ar sauma h a l i nde k i ksmi arayzeyde ( < ve p
Fazlarnn d yamalarndan oluan ) lamelli tektik bymeyi analiz e t m i l e r-
di r. Ka t -s v a ra yze yi ni n, f-jFaz s nrnda n o( v e Fazlarnn arayzey e -
imlerinin ilk alarak sFr olduu noktaya k a da r ort a l a m a alarak izatermal o l -
mas ge re k l i koul kabul edilmitir. o( veya p sv arayzeylerinin dier k s m -
lar iin byl e bir n koulla zarlama ( c ons t ra i nt ) szkanusu de i l di r. Ka t -
sv a ra yze yi ni n izatermal ksm ve zarlama a l m a ya n ksm srasyla Q( v e ya S
Faznn d ve i yamalar olarak a dl a ndrl m a k t a dr. Bu durum e k i l : a.b'de
grl m e k t e di r, ji Faznn i yamac k a ybol m u t u r. ^- sv arayzeyinin i za t e rm a l
ksmndaki ar s ou m a nn, arayzeyin i za t e rm a l ve zorlama olmayan iki k s m a
ayrlmasyla artt dnlmektedir. nk ^ T-j e ri s i , A T A 'run a ra yze yi n
kvrmllk ( curvature ) derecesine bal k s m nda - A T ^ ile kesiir ( e k i l :4~
8.a ).Bu ne de nl e , bu analizde jl - sv a ra yze yi ikiye a yrl m a m a k t a dr.c <Fa z-
nn d yamac tm oL -sv arayzeyi boyu nc a ge ni l e di i nde veo<Faznn i ya -
mac k a ybol du u nda bym e , Jackson ve Hunt ( 39 ) m ode l i ne uygun bir hal a l r.
< Faznn i yamac ort a ya ktnda ise h e nz a na l i z edilmemi yeni bir b-
yme m ode l i s zk onu s u du r. Sata ve Sa ya m a , ilk bym e modelini tamamen e l i t e k -
tik bym e ( completely coupled growth ), i k i nc i s i ni ise ksmen eli Etektik
byme ( partially coupled growth ) olarak t a nm l a m l a rdr. nk, o< Faznn
i yamac izatermal alma koulunu t a m a m a k t a dr.
121
Ma t e m a t i k a na l i zl e rde n s onra ( 25 ) aadaki de nk l e m e v a rl m t r.
70
B u ra da rj = l / S ; l, c * fa znn d k s m nn ge ni l i i v e S e * ' fa znn a e ni -
l i i ni n ya rs dr ( e k i l : 8.c ) . ^ ,faz di ya gra m nda n s a pt a na bi l e c e k bi r s a bi t -
t i r; Q= a<>i. m$ / mof. a fi ; ao( ve a p srasyla c< ve ^fa zl a rnn G i bbs -Th om s on
ba nt s nda n e l de e di l e bi l e c e k s a bi t l e rdi r; mrf ve mji s ra s yl a Uve} fa zl a rnn
m u t l a k de e r olarak l i k i ds e i m l e ri di r.
De nk l e m : 4
!
d e , ^
o
v e ya > kksa*: fa znn d ya m a c da rdr v e bym e k s m e n
e l i di r. B ym e m ode l l e ri e k i l 49'da k i ^- $ di ya gra m nda n ^ 1 ol du u nda b -
ym e ni n t a m a m e n eli bym e v e ^ < 1 olduunda bym e ni n k s m e n e l i bym e
ol du u gznnde t u t u l a ra k , gs t e ri l m i t i r. ^_>1
S E j a l r S D

u m a n n m i n u m y r )
.
de e ri m a t e m a t i k s e l ol a ra k ^ ( > 1 ) de elde e de l i r. Fa k a t bu pra t i k ol s ra k
f\= 1'de e l de e di l m e k t e di r. -, " | Q O - . " " '
olduka sfra yaklar. Bu nedenle o( faznn d yamac da ra l r. B ym e daha
ak " ksmen eli " hale ge l i r. Fa k a t , ji faz-nn likids eiminin ^ fa znn-
kine aran ve faznn ergime entropisinin c< faznnkine oran arttka " ta-
mamen eli byme " eilimi a rt a r.
5. NASH ve GLICKSMAN SINIFLAMASI
Nash v e Glcksman ( 38 ), Naval Research Laboratory ( A.B.D.)'de ge l i t i ri l e n
potansiyel teorik yntemleri yaynma ( diffusion ) denklemlerini zmek iin
k u l l a na ra k , arayzeyin kvrmlk ( curvature ) derecesinin arayzeye yakn s -
vda znen atomlarn konsantrasyonu zerinde olduka nemli bir etkisi ol a -
oi l a c e i ni gstermilerdir. Bu du ru m da dz arayzey modelini kullanan Ja c k s a n
ve Hunt ( 39 ) analizine gre nemli farklar ortaya kmaktadr.
Nash v e Glcksman analizinde, sabit ( * v * fazlarnn genilikleri t a pl a m -
nn yars ), G
s
( katdaki uzak-alan "farfield " scaklk gra dya n), ,s>=- (&
faznn geniliinin ya rs ) ''" ,<ristalografik ynlenme deerleri iin uo(,\jo
2De,U katlama hz ve D1 svda kimyasal diffzivitedir) parametre alnarak
mertebesinde bulunan en fazla tek bir zmler ailesi v a rdr.
ve kristalagrafik ynlenmenin bilinen bir fonk s i yonu du r. Bu
ve OJ ^Tvja >
Burada vjJ. ,\ ,
s onu , lamelii katlamann genellik, daima ile bantl olan bir h zda ol u -
tuu gzlemiyle birlikte dnldnde baz ilgi ekici fiziksel be l i rt i l e re
s a h i pt i r.
/ukarda dayanlan gzlemler, sistemin genellikle A,G ^,S ve ynlenmenin fonk s i -
yonu olan bir operasyon noktas (vjJ
O
p) setii dncesini v e rm e k t e di r. Bu ope -
rasyon noktas hesaplanarak lamelli bymenin ^ j ^ ^ ^ o p alan sistemlerde ortaya
kt saptanmtr. Bylece ikili tektik alamlar iin aadaki s nfl a n-
drma yaplmtr:
a) Btn kristal ynlenmeleri ve btn ^
;
G _ v * S de erleri iin t j j
ot o
^ O-)^ .
H e s a pl a m a l a ra g r e Y . ^ yaklak'alarak izotropik olduunda sistemler ounlukla
123
bu s nfa girerler. Bu snftaki sistemler iin, lamelii bym e asla olanakl
de i l di r. Bunlarn " anoriral " m i k roya pl s r veren s i s t e m l e r ol m a s ge re k i r.
b) B t n kristal ynlenmeleri v e btn ^ , (L v e o deerleri iin u )y
ou
, ( U 3 o p
Eer v a rs a bu snfa giren sistemler da i m a lamelli m i k roya p vererek k a t l a a -
a k t r.
c ) Baz kristal ynl e nm e l e ri v e b a z ^
t
G^, o dareieri iin ^
O V
x > N
w
f > B u ,
byk bi r olaslkla eli bym e gsteren sistemlerde D'< sk karlalan du -
ru m du r. B u sistemlerde l a m e l l i byme e i l i m i , B/M de e ri a rt t k a veya o de e -
ri D.5'e yeteri k a da r ya k l a t k a a rt a r. 5u koullar k a rl a nm a dnda ge ne l -
l i k l e ubuk eklinde bir m orfol oj i grlr.-
6. SON U :
B u a ra t rm a da , tektik alamlarn k a t l a m a s yl a Du a n m i k roya p l a rm s -
nflandrlmas ile ilgili en son almalarn geliimi ort a ya k onm u t u r. t e k -
tik alamlarn katlamas i l e ilgili a l m a l a r, ze l l i k l e ynl e ndi ri l m i k a -
t l a m a yoluyla, uzay t e k nol oj i s i nde kullanlmak zere " in s i t u " kompDZitler
ge l i t i rm e atlmlaryla ileri bir aamaya ge l m i t i r.
G t e k t i k alamlarn k a t l a m a s yl a oluan normal yaplarn s nfl a ndrl m a l a r
ve k a t l a m a mekanizmalar i l e ilgili almalar genel i zgi l e ri yl e ol du k a
k a ps a m l ve yeterli gzk m e k t e di r. Bu alanda yaplacak da h a ileri dzeydeki
a l m a l a rn, genel ol m a k t a n ziyade zel baz konulardan k a yna k l a na c a a nl a -
l m a k t a dr.
Anorm a l mikroyaplar gs t e re n tektik alamlarn durumu ise normal alamlar
k a da r aydnlatlm de i l di r. Anorm a l ya pl a r veren Fe -C v e AI-Si gibi tektik
s i s t e m l e ri , dkm a l a m l a r olarak yllardr pratikte pek ak uygulama alan
bu l m a k t a drl a r. B u a l a m l a rn k a t l a m a mekanizmalar h a k k nda k i teorik bi l gi -
m i z ise ancak son yllarda yaplan a l m a l a rl a elde e di l e bi l di i k a da rdr.
Anorm a l yaplarn daha iyi anlalmas iin pek ok " dzl e m s i z-dzl e m l i " a l a -
m s i s t e m i zerinde a l m a l a r yaplmas ge re k m e k t e di r.
12 4