Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc

KINH T QUN L TI NGUYN NC

CHNG 1: GII THIU V TI NGUYN NC, KINH T TI NGUYN
NC V LUT V NC
1.1. GII THIU
Mn hc nay cung cp goc nhin ca nha kinh t v vic phn phi tai nguyn nc
va cac ch d co lin quan. Trong chong 1 nay sinh vin doc gii thiu v tai nguyn
nc, lut nc va cac khai nim ca kinh t tai nguyn. Kinh t la diu cuc ki quan
trng trong vic xac dinh phn phi tai nguyn nc: nc chy ti du, bng cach nao
va khi nao nc s doc tru lai. Kinh t hc cung h tro gii quyt vn d lam cach nao
x hi co th dich chuyn nc tu dim A sang dim B, dc bit la khi dim B khng phi
la noi co dong nc tu nhin chy ti. Ngoai ra, vi x hi co nhiu hoat dng kinh t
dang gy ra nhim, kinh t hc cung co vai tro quan trng trong vic xac dinh cac tiu
chun cht long cho nhiu loai nc va tu do quyt dinh liu nhim co cn doc lam
sach khng va lam sach bao nhiu vi chi phi cho trc.
D hiu r cac vn d trong kinh t tai nguyn nc, chung ta phi lun bt du tu
cac quy lut ca luc hp dn hay vt ly ca nc. Ngoai ra, chinh tri, th ch va phap lut
cung dn ti vic bo h mt s nhom loi ich nht dinh trong phn phi nc. Chng han
tai M, nng nghip thong dung nc cho cac muc dich su dung co gia tri thp hon
nhiu so vi trong cac linh vuc su dung khac, va diu nay xy ra la do cac lut hin hanh
va nh hong chinh tri ma nhung ngoi su dung nc trong nng nghip dat doc. Vic
gii thich lut nc s cho thy rng nhung ngoi nm giu cac quyn v nc dang co
quyn han rt ln, diu nay s doc thy r o cac phn sau.
O nhiu nc trn th gii, h thng th ch va lut l cung cuc ki quan trng
trong phn phi nc. Tuy nhin, d hiu r su lin h giua th ch va nc, ta cn bit
tt c cac dc dim ca dia phong. Vi du, vn d v cht long nc doc quan tm o
mi quc gia; nhng o tung quc gia, bn cht ca vn d nay la khac nhau va nhn doc
1
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
su u tin khac nhau. Cung co nhung quan ngai v vn d khi long nc, dc bit o
cac nc kh han ging nh vung sa mac min ty nc M.
Vi du: tai Uzbekistan, Turkmenistan, Tajikistan, Kyrgyzstan va Kazakhstan; dy la
nhung noi co dn s tng va rac thi do ti tiu d dn ti su suy thoai ca bin h Aral
- doc tao nn tu hai dong sng Amu va sng Syr (Wines, 2002). Di khung qun ly ca
Lin bang S Vit nhiu nm trc, cac dong sng doc dn nc vao cac knh dao va
ti nc cho nhung vung sa mac, vi vy gao va ngu cc d trng doc o Kazakhstan.
Ngay nay, vi khng con lin bang S Vit va nhiu diu d thay di. Mi quc gia k trn
d tranh gianh ngun cung nc dang can kit, va lut l hay cac chuc nng th ch
khng th giup gii quyt cac vn d nay.
Bin h Aral 1989 -2008 (wikipedia.com)
Mt vi du khac la o An D nm 1992: cht choc va hi ca xut hin sau khi bao
loan n ra do cac tranh chp lin quan ti sng Cauvery. Ngoi Tamil Nadu va ngoi
Karnataka d tranh chp nhiu nm nay v cac quyn v nc trong dong sng, tinh trang
nay tro nn nghim trng hon khi ngoi Karnataka xy cac dp nc d ti tiu, trong
khi ngoi Tamil Nadu tin rng hanh dng nay gy ra cac nh hong tiu cuc ln vic tip
cn ngun cung nc ca h. Mt vi du khac r rang va ni ting hon c la cac vn d
tranh chp sng Jordan o Trung Dng.
2
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
Tranh chp trn l!" #$c %&n' (a"#er). *'"n+ http+,,www.redi--.com,
Nhung vi du trn cho thy, lut v nc rt phuc tap. Va th ch, cac chuc nng
ca thi trong va lut nc khac nhau o tung quc gia, tung bang trong nc M, thm
chi trong tung vung o mt s bang, vi vy phi xem xet tht ki lng tung dc dim ca
vung doc nghin cuu d co th gii quyt vn d phn phi nc.
1.2. CC C I! C"# TI NGUYN NC
1.$.1. N%&'( )&(% (*+) ),- T./0 12
Ngun cung nc ngt ca th gii ch yu nm o cac chom bng va cac dong
sng bng (74 tng long nc ngt trn th gii). Mt phn nho hon nm o cac dong
sng va h (it hon 0.01), trong khi 97.5 tng long nc trn trai dt nm o dai
dong. Su phn b ma khng dng du giua cac vung trn th gii. Vi du, long ma
trung binh nm tai 48 bang nm o vung thp ca M la khong 30 inches/nm, nhng co
khac bit ln giua tung bang.
3
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
*'"n c"n' n!.c trn th/ 'i.i
1.$.$. 34 56-( 6078
Du nc thong co chi phi hoc gia thi trong rt thp, no lai mang tinh khan
him tong di so vi nhu cu ca dn s trong vung va trong cac dia dim nht dinh
(Revenga et al., 2000). Khi so sanh tai nguyn vi cu cho tai nguyn do, cac nha kinh t
va khoa hc thong dung khai nim khan him tong di, thay vi khan him tuyt di.
Min Ty nc M cho chung ta nhiu vi du v khai nim khan him tong di:
Cac cuc tranh gianh nc d tro nn ph bin tai M khi ngoi Chu u nhp c vao tu
phia dng va di c sang phia ty. Vic tranh gianh tro nn bao luc khi cu nc vot xa
cung. Thng thong, trong lich su min Ty, ngoi dn s quay tro lai min Dng khi
han han xy ra hoc khi co qua nhiu ngoi tranh gianh ngun nc it oi. Nhng sau khi
han han kt thuc, chinh quyn Lin Bang lai khuyn khich ngoi dn dinh c o min Ty.
Va ngay khi ngoi dn di chuyn v min Ty, khan him nc lai xy ra, va han han lai
xut hin; mua mang, gia suc bi cht va dong ngoi nhp c lai quay tro v.
4
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
B0n 1 2"an tr3c h4n h5n 6 78 (9: ;epartment o- A'ric"lt"re< 201=)
Ngoai ra, khan him nc la nguyn nhn ca tinh trang suc khoe ngheo nan ca
ngoi dn tai cac nc Chu Phi. O cac chong tip theo, sinh vin s thy rng trong
diu kin khi hu va ngun cung nc tu nhin ging nhau thi kinh t la chia khoa cho su
khac bit giua cac vung nng thn Chu Phi khng th tip cn ngun nc ung sach va
kh nng ca cac nc phat trin trong vic tip tuc cung cp nc cho dn s tng
trong nhanh chong.
C9& 6:0 26;< =&>(: Nu nc quy gia va quan trng vi x hi, thi tai sao no lai
co gia thp nh vy? Va, nu nc la mt tai nguyn co gii han thi tai sao chinh quyn
cac nc phong ty lai co th lin tuc tim ra ngun cung nc thich hop ngay c o
nhung vung kh han vi dn s tng nhanh?
Cu tr loi cac cu hoi nay la trung tm ca vic thu hiu cac mu thun v nc
va vai tro ca kinh t hc. D bt du hiu doc nhung vn d nay, trc ht ta phi lam
quen vi mt s dc dim vt ly ca nc, bao gm vic nc doc do long nh th
nao?
5
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
1.$.?. @A(% )6;B CD 2.E =*F(% (*+)
;>n' ch0): su di chuyn ca nc trong sng, sui... Dong chy sng ngoi lun
thay di tung ngay thm chi tung phut. Ma tac dng ti cac dong chy trong mt lu
vuc. Ngoai ra, dong chy mt bi chi phi boi cac nhn t khi tong dia vt ly va dia hinh.
Chi khong 1/3 long nc ma roi trn b mt dt chy vao sng sui va quay tro lai
dai dong. 2/3 con lai bi bc thoat hoi hoc thm vao nc ngm.
Tr? l!@n' n!.c: long nc co trong sng, h, ao, tng nc ngm... Long
nc trong cac sng va h lun lun thay di phu thuc vao lu long vao va ra
1.$.G. C&(% (*+) CD =*& =*F(%
Lu long (Runo): long cung rong nc ma ta co th ly/khai thac doc
(Cech,2003). Lu long khng biu thi long cung tim nng ca nc, no chi c tinh
long cung rong di diu kin hin tai (irshleier et al., 190 ).
Bng 1 th hin long nc su dung theo ti l lu long tai 9 lu vuc sng.
C9& 6:0 : Tai sao long nc su dung lai co th ln hon tng lu long?
H;(% 1. L*F(% (*+) IJ KL(% 6D(% (M8 26N< 2O =P =*& =*F(% 2Q0 R =*& C4) IS(%
VT(% U
!0II<&.0 124.3
#.5-(I-I, V602N, WNK 225.3
TNX-)YG&=Z 259.9
W0< G.-(KN 180.
U[[N. C<=<.-K< 112.3
L<\N. C<=<.-K< 238.3
G.N-2 H-I0( 158.1
]-)0Z0) N<.26\NI2 101.8
C-=0Z<.(0- 112.7
Ngun: (Vaux, 198 )

Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc

Do la do khai nim KA(% )6;B 2.^ =Q0 _.N2&.( Z=<\): khai nim nay co nghia la
long nc su dung trong hoat dng A s quay tro lai dong sng sau khi su dung. Dong
chy tro lai nay co th doc su dung lai trong hoat dng B, C... Nho co dong chy nay ma
long nc doc su dung co th ln hon tng lu long.
1.3. VIC TIU TH` V 3a @`NG NC C"# CbN NGcI
1.?.1. C/) 6d(6 26e) IJ KL(% (*+) ),- )<( (%*f0
Nc doc con ngoi su dung di nhiu cach khac nhau, va cho nhiu muc dich
khac nhau. Trc ht, chung ta cn nc d tn tai, va thuc n ca con ngoi cung co
nc lam nguyn liu du vao. Chung ta dung nc trong nng nghip d trng hoa mau
va cho gia suc ung. Nc con doc dung trong cac quy trinh cng nghip va trong sn
xut, nc cung doc dung d tm gi va git giu, chung ta con dung nc d gii tri: ta
ti nc cho cac sn gn va thm co, bom nc cho h boi, va bom nc vao cac dai
phun nc.
Long nc ti thiu mt ngoi cn ung mi ngay la khong 2 lit nc va long
nc mt ngoi cn dung mi ngay tong ung vi mt tiu chun sng khoe manh la
khong 87 lit (23 gallons).
Muc dich tiu thu cao nht trong sinh hoat gia dinh la danh cho cac muc dich
ngoai troi (elt, 199).
7
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
TA lB %C dDn' n!.c %inh ho4t (www.awwa.org)
Long nc su dung trn du ngoi tai M gp 2 dn 4 ln mt s nc o Chu
u (rederick, 1991). Vic su dung nc phu thuc nhiu yu t, mt trong s do la gia
nc ngoi su dung phi tr. ia nc khac nhau theo tung dia phong hay tung thoi
dim, va mt s nha cung cp nc co th su dung cac khung gia kha phuc tap, cac loai
gia nc s doc tho lun tai chong 4.
1.?.$. C6&Bg( KA(% _K0CN.I0<(h: I4 K0 )6&Bg( 56S(% 24 (60i( ),- (*+) 8j2
Con ngoi ngay nay thong dinh c tai nhung noi co rt it nc. Con ngoi lam
nh vy vi h mong mun nhung noi dinh c vi nhiu li do khac ngoai ngun cung
nc, bao gm co hi vic lam tt va long cao, khi hu n hoa, va gn ban be hoc
ngoi thn.
Con ngoi tu lu d khng tha mn vi su phn phi ca cac ngun nc tu
nhin. Cac thanh tuu ki thut d dn ti k thut chuyn hng dong nc. Vic chuyn
hng co th o quy m nho nh trong 1 lu vuc, hoc co th giua cac lu vuc.
Vi du: du an Colorado-Big Thompson, du an nay ly nc tu du ngun ca sng
Colorado gn h ranby, bom ln di va vot qua 20.9 km dong ng ti phia dng ca
nui Rocky. Sng Colorado co dong chy tu nhin hng v phia ty tin ti Mexico,
nhng qua du an nay, nc doc chuyn ti cac thanh ph phia dng nh Boulder va ort
Collins.
8
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
;$ 5n (olorado - Bi'thomp%on (www.northernwater.org)
Nhung su di hng dong nc nh vy co th dn ti mu thun giua cac nhom
ngoi su dung nc trong lu vuc. Tt c nng dn o bin gii phia ty ca Colorado va
nui Rocky du cho rng thoa dung ca h phi u tin trc nhung nng dn o phia dng
nui Rocky (noi nc doc bom ti). Vi tinh hung nay ma mt s bang d ra lut nc
rng khng cho phep vn chuyn nc ra ngoai lu vuc (Wilkinson, 1985 ).
1.G. LUT NC
Bn cht ca lut nc la d ngn ngua mu thun va thit lp quyn so huu r
rang. Mt dc dim rt cn bn ca lut la cac quyn doc giao cho mt bn nao do, va
nu cac quyn nay bi vi pham thi hinh phat s doc ap dung. Ri ro bi phat co th dung
d rn de nhung ngoi mun pht lo quyn loi ca nhung ngoi khac trn mt dong
nc.
9
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
Chung ta s bt du vi vic miu t mi lin h giua lut phap va kinh t, vi mt
hang hoa co th tro thanh tai sn so huu thi phi doc dinh nghia r rang.
k& 20i(, 2- )l 26g XN8 (*+) =D =<Q0 6D(% 6l- 50(6 27 (D<m V bn cht nc co
gia tri vi ta su dung no. Nhng cac nha kinh t phn bit giua hang hoa t nhn va hang
hoa khng t nhn. ang hoa t co 2 dc tinh: tinh canh tranh (rivalry) va tinh loai tru
(exclusion).
Tinh canh tranh co nghia la nu ti tiu thu mt don vi hang hoa thi ngoi
khac khng tiu thu doc don vi hang hoa do nua.
Tinh loai tru co nghia la ta co th ngn mt ngoi su dung hang hoa nu h
cha tr tin cho hang hoa do, co nghia la khng co ngoai tac.
ang hoa cng khng co tinh loai tru: ban tiu thu 1 don vi hang hoa khng dn
ti vic ti khng doc tiu thu cung don vi hang hoa do. ang hoa cng cung bao gm
ngoai tac. Mt cng vin dy hoa tao ra loi ich cho tt c ai di ngang qua va ngm nhin
hoa.
Mt tai nguyn chung (common property resource) cung bao gm ngoai tac,
nhng ngoai tac o dy co th doc hiu linh dng. Vi du: mt tng nc ngm la tai
nguyn chung va co th bi khai thac nhanh qua muc lam cho nhung ngoi su dung trong
tong lai khng nhn doc loi ich.
V>B (*+) =D 6D(% 6l- )S(% )n(% 6-B 2* (69(m No co th la c hai, dc bit nu
ta suy nghi theo nghia rng v cac dong nc va cac dich vu mi trong ma nc cung
cp.
10
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
ang hoa t nhn co th doc ap dung quyn so huu. Vi du: ngi nha la mt tai
sn ring doc bo v bng quyn so huu thng qua lut phap. Tuy nhin, quyn v nc
khng doc dinh nghia cu th nh quyn so huu mt ngi nha. Thng thong, quyn v
nc la cac quyn hop phap doc su dung nc trong mt thoi gian nht dinh. Su khac
bit giua quyn so huu nha vi quyn nc quan trng o ch nu mt ngoi khng su
dung nc thi quyn do co th bi mt. Ngoc lai, nu mt ngoi so huu mt ngi nha
nhng khng o, quyn so huu vn tn tai qua nhiu nm.
1.G.1. L&>2 )>( IS(% Y W0[-.0-( L-\
Dt cn sng la mnh dt nm lin mt ngun nc mt (surace ater body).
c thuyt cn sng bt ngun tu th k 1. c thuyt nay phat biu rng nc
trong mt con sng hay dong chy thuc v cng cng va khng th bi kim soat boi t
nhn. Tuy nhin, Lut cn sng con co nghia rng nu mt ngoi sng trn mt mnh dt
canh dong sng va co quyn so huu mnh dt do, thi ngoi co co quyn ly va su dung
mt long nc tong ung vi ming dt.
Mt ngoi ch dt cn sng co quyn dung hoc khng dung nc, va co hiu luc
tai bt cu luc nao. Nhng vic su dung nc phi doc thuc hin trn mnh dt ngoi do
lam ch va nm trong lu vuc do.
Dn giua nhung nm 1800, Lut Cn sng o M d phat trin d bao gm cac dc
dim sau:
11
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
Di vi cac dong chy ma tau be khng di lai doc, quyn nc cn sng co gii
han ti giua dong
Cac dong chy ma tau be di chuyn doc thuc v cng cng va khng doc chn
dong chy.
Long nc bi vot khng doc ly khoi dong.
Nhung ngoi so huu dt cn sng nu bi thit hai thi phi doc bi thong.
Mt dc dim khac ca c thuyt Cn sng ngay nay lin quan ti mi lin h
giua mnh dt va quyn su dung nc: mt ngoi ch dt khng th ban cac quyn nc
ca minh tru khi mnh dt do cung doc ban theo.
Tai nhiu bang c thuyt Cn sng d doc kt hop vi dc dim ca c thuyt
cac quyn chung (Correlative Rights). Dc dim nay cn bn noi rng nhung ngoi co dt
cn sng phi chia s tng dong chy ca con sng va gii han vic su dung nc ca
minh o mt t l nht dinh. Tuy nhin, t l phn chia co th khng bng nhau. Thng
thong long nc doc su dung tuy theo mnh dt cn sng ma ngoi do so huu.
C9& 6:0 26;< =&>(: Diu gi s xy ra nu ban so huu mt mnh dt va mun su
dung nc, nhng mnh dt ca ban khng nm o canh sng ? Liu ban co nghi rng chi
co nhung ngoi o ven sng, h mi co th su dung nc hay khng?
1.G.$. L&>2 C6078 6E& 2.*+) _@<)2.0(N <Z ].0<. #[[.<[.0-20<(h
Lut doc phat trin d b tro hay thay th Lut Cn sng gi la c thuyt
Chim huu trc, doc su dung o nhin bang min Ty cui nhung nm 1800s.
Loai lut nay mt ln nua lai lin quan ti hoat dng kinh t va lich su phat trin o
min Ty. Nm 1848 con st vang tai Caliornia bt du, da hang ngan nha thm do ti
vung nay. Cng ngh dao mo so khai doi hoi phi dung nc d lc vang.
Nm 1983 tu vu kin giua rin va Phillips, Toa an ti cao Caliornia ra lnh rng
nhung ngoi dao vang co th ly nc tu dong chy dua theo mt h thng u tin, bt
k vic nay co th gy hai cho cac bn o ha lu. Mnh lnh nay tao ra c thuyt Chim
huu trc, va nhanh chong doc cac bang gn do ap dung.
12
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
Nm 187 bang Colorado ap dung khai nim nay va loai bo vic su dung hc
thuyt Cn sng. V cn bn thi hc thuyt nay co nghia la: dn trc, co quyn su dung
trc (irst in time, irst in right).
Di hc thuyt Chim huu trc, ngoi su dung phi chung to rng nc dang
doc su dung trong mt muc dich co loi (beneicial use). Nhung muc dich co loi
thong doc dinh nghia trong dao lut lin quan ti nc ca cac bang. Vi du o bang
Nevada, nc cho chn nui gia suc doc coi la muc dich su dung co loi (Crouter, 1987).
Nhiu bang trong hc thuyt Chim huu d nghi thm vao mt dc dim khac gi
la su dung hoc mt (use it or lose it). Dc dim nay rt khac vi h thng Lut nc
cn sng. Chung ta bit rng rt nhiu ngoi tho dao vang o min ty d tht bai va thm
chi con bo di. Khi lam nh vy, h cung bo di quyn doc ly va su dung nc vao cac
muc dich cn bn. Nhung ngoi con o lai sau khi cac tho mo bo di mun doc nhn
nhung quyn su dung nc bi tu bo, dn ti su phat trin ca lut nc cho phep h np
h so d nhn quyn su dung nc.
Ngay nay mt trong nhung vn d quan trng trong lut nc lin quan ti vic
lam sao chuyn nhong nc giua cac bn. Trong h thng Lut Cn Sng, quyn nc
phi di kem vi quyn so huu dt; nhng di Lut Chim uu Trc, quyn su dung
nc co th doc chuyn nhong, va ngoi ban quyn su dung nc co giu lai mnh dt
ca minh.
1.G.?. HP 26o(% =&>2 (*+) 572 6F[
13
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
Ngay nay hu ht cac bang o Mi khng co h thng lut cn sng hay chim huu
thun tuy ma kt hop c hai. Trelease (1979) bao cao rng co 9 bang vi lut chim huu
thun tuy: Alaska, Arizona, Colorado, daho, Montana, Nevada, Ne Mexico, Utah va
Wyoming. Vic gii thich cht ch c thuyt chim huu trc cung gi la c thuyt
Colorado.
Moi bang (Caliornia, Kansas, Mississippi, Nebraka, North Dakota, klahoma,
regon, South Dakota, Texas va Washington) co hc thuyt Caliornia, dy la su kt hop
ca hc thuyt cn sng va thuyt chim huu. Bn canh hai nhom nay, cac bang con lai
ch yu dung hc thuyt cn sng, nhng lut ca mi bang lai phuc tap hon vi co h
thng giy phep qun ly (administrative permits) va lut bom nc (nc ngm). Mt
dim co bn ca cac bang co thuyt Cn sng do la quyn nc gn lin vi quyn dt,
cho nn quyn nc khng th doc chuyn nhong tru khi dt cung bi ban.
1.G.G. L&>2 2D0 (%&Bi( (*+) C0P2 (-8
L&>2 p;< CP 8S0 2.*f(% 1RR? CD L&>2 p;< CP 8S0 2.*f(% IJ- qr0 (M8 $sst
Lut bo v mi trong nm 1993 xac dinh cac trach nhim va quyn qun ly lin
quan dn khai thac va su dung tai nguyn thin nhin trong do co dt ngp nc. Lut qui
dinh nhung sp xp th ch bao gm cac co quan qun ly, cac co quan bo v mi trong
va cac co quan qun ly dia phong. Mt trong nhung khia canh quan trng nht ca lut
nay la d da ra nhung yu cu v danh gia tac dng mi trong.
Lut bo v mi trong sua di nm 2005 ln du tin chinh thuc hoa lut Danh
gia tac dng mi trong chin loc trong Lut Vit Nam va cng c cac co so cho su
tham gia ca dia phong trong c qua trinh danh gia tac dng mi trong va danh gia tac
dng mi trong chin loc.
L&>2 2D0 (%&Bi( (*+) _LVWh 1RRu
Lut nay cung cp cac co so cho:
Thit lp cac chinh sach, nguyn tac va khun kh co bn cho vic qui hoach, khai
thac, su dung, bo tn, bo v, diu tit va qun ly tt c cac tai nguyn nc cho phat
trin toan din, tng hop va bn vung.
14
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
ac dinh cac quyn va trach nhim ca Chinh ph, ngoi su dung nc va cng
chung trong vic su dung va bo v cac tai nguyn nc va cac thy cng trinh.
M t thm quyn qun ly va trach nhim thuc thi lut nay trong do co hop tac,
truyn thng va diu phi cac b va co quan khac nhau ca Chinh ph, cac tinh, ngoi su
dung nc va cng chung.
Lut nay cung da ra nhung diu khon v vic thanh lp i dng Tai nguyn
nc Quc gia va t chuc lu vuc sng tai cac lu vuc sng chinh, nhm muc dich hai
hoa cng tac qun ly nc, cung cp nhung co ch lp k hoach, qui hoach, su dung va
bo v cac ngun tai nguyn nc thng qua giy phep su dung nc va giy phep x
nc thi. Lut cung cung cp nhung phong tin d giam sat, danh gia va cng ch thi
hanh lut.
Tuy nhin, cac quyn v nc khng doc xac dinh va thiu trm trng cac du liu
v bo v mi trong dn dn vic qun ly cht long nc khng hiu qu. Lut nay cn
doc xem xet lai.
L&>2 2D0 (%&Bi( (*+) _IJ- qr0h $s1$
Nhm bo v, khai thac hiu qu, phat trin bn vung tai nguyn nc quc gia,
tao dng luc phat trin bn vung nganh kinh t nc nhiu thanh phn phu hop vi nn
kinh t thi trong dinh hng x hi ch nghia, ngay 21/0/2012, Quc hi d chinh
thuc thng qua Lut Tai nguyn nc, s 17/2012/Q13.
Trong do, dang chu y la quy dinh t chuc, ca nhn khai thac tai nguyn nc d
phat din co muc dich thong mai; phuc vu hoat dng kinh doanh, dich vu, sn xut phi
nng nghip; trng cy cng nghip, chn nui gia suc, nui trng thy sn tp trung vi
quy m ln s phi np tin cp quyn khai thac tai nguyn nc.
Tin cp quyn khai thac tai nguyn nc do Chinh ph quy dinh, cn cu vao cht
long ca ngun nc, loai ngun nc, diu kin khai thac, quy m, thoi gian khai thac
va muc dich su dung nc.
Bn canh do, nhm thuc hin ch trong chng lng phi trong khai thac, su dung
tai nguyn nc, Lut cung khuyn khich t chuc, ca nhn su dung tit kim nc thng
15
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
qua vic quy dinh u di di vi hoat dng su dung nc tit kim, hiu qu nh: Min,
gim thu va cho phep vay vn u di di vi cac t chuc, ca nhn du t su dung nc
tun hoan, tai su dung nc, thu gom, su dung nc doc khu mui tu nc lo, nc
mn, du t thit bi, cng ngh tit kim nc
Lut nay thay th Lut Tai nguyn nc, s 08/1998/Q10 va co hiu luc thi hanh
tu ngay 01/01/2013.
Lut Tai nguyn Nc bao gm 10 chong va 79 diu. Trong Lut Tai nguyn
Nc khng nu r v quyn so huu Nc, thay vao do, tai nguyn Nc doc dinh
nghia tai Diu 2. la:
Tai nguyn nc bao gm ngun nc mt, nc di dt, nc ma va nc
bin thuc lnh th ca nc Cng hoa x hi ch nghia Vit Nam.
Quyn su dung, khai thac Tai nguyn Nc doc nu tai Muc 2. Chong V trong
do lit k cac trong hop doc phep khai thac su dung hoc phi dng ky, xin phep d
khai thac su dung Tai nguyn Nc. Tuy nhin, trong Lut khng nu r v thoi han hay
long nc doc su dung khi doc cp giy phep. Diu nay cung co th dn ti vic lng
phi khi su dung tai nguyn nc mt cach khng hiu qu.
C607( =*F) TD0 (%&Bi( N*+) 2+0 (M8 $s$s
Chin loc tai nguyn nc ti nm 2020 nhm muc dich da dang hoa cac hop tac
quc t trong qun ly tai nguyn nc thng qua cac chong trinh da phong va song
phong bng cach tng cong di tac vi cac co quan tai tro quc t va cac T chuc phi
chinh ph. Tng cong hop tac quc t vi cac nc thanh vin y ban sng M Kng
cung doc d xut cung vi vic khoi dng hop tac trong lu vuc sng hng va cac sng
khac.
Chinh ph d co k hoach tham gia tich cuc vao cac din dan Quc t va khu vuc,
nhn manh trao di thng tin, chia s kinh nghim va tham gia vao cac bui semina, cac
cng c...
C607( =*F) H;< CP !S0 2.*f(% Q&o) %0- $ss1 Y $s1s
1
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
Chin loc Bo v Mi trong Quc gia (NSP) la mt khung qun ly mi trong
cho giai doan 2001 - 2010. Chin loc doc xy dung dua vao qua trinh tham vn tich
cuc trong vong 3 nm, lun cun su tham gia rng ri ca cac b, chinh quyn cac tinh,
cac vin nghin cuu, cac T chuc phi chinh ph, cac t chuc da phong va song phong,
va cac bn huu quan khac. Chin loc tip tuc khuyn khich tng cong nng luc va phat
trin th ch, lng ghep cac cn nhc mi trong vao cac qua trinh ra quyt dinh va lp k
hoach, quy hoach chinh thng.
Muc tiu chung ca NSP la bo v va ci thin mi trong nhm tng cong cht
long cuc sng va suc khoe ca nhn dn va bo dm phat trin bn vung ca dt nc,
Diu do bao gm gii quyt cac vn d nhim, bo v, bo tn va dm bo su dung bn
vung tai nguyn thin nhin va da dang sinh hc va ci thin cht long mi trong tai
d thi, nng thn va cac khu cng nghip (Cuc mi trong, 2001).
v(6 6*+(% C607( =*F) )6< ]6/2 2.0g( pw( CE(% _$ssGh
Chinh ph Vit Nam d ph duyt Dinh hng chin loc cho Phat trin Bn vung
(Chong trinh nghi su 21 ca Vit Nam) o Vit Nam vao thang 8 nm 2004. K hoach s
doc thuc hin trong gia doan 5 nm tu 2005 - 2010. Chong trinh Nghi su xac dinh 19
linh vuc u tin cho phat trin bn vung doc chia lam 3 nhom:
Kinh t
hi
Mi trong
D h tro thuc dy cac chinh xac, phn phat va thuc hin chong trinh nghi su
nay, mt cun cm nang v thuc hin phat trin bn vung o Vit Nam d doc xut bn.
C607( =*F) Q&o) %0- Cg C1[ (*+) (S(% 26S( CD VP I0(6 $sss Y $s$s
Chin loc Quc gia v Cp nc Nng thn va V sinh (NRWSS) doc B xy
dung, phi hop vi cac b nganh lin quan va su h tro ca Co quan op tac Phat trin
Quc t Dan Mach (DANDA), chun bi va doc Th tng chinh ph ph duyt vao
thang 8 nm 2000.
17
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
NRWSS cung vi Chin loc Phat trin Nng thn nhm dat doc nhung muc
dich sau:
Ci thin suc khoe ca ngoi dn nng thn.
Ci thin diu kin sng.
im nhim mi trong tu cht bai tit ca con ngoi va gia suc.
Chin loc m t cac muc tiu ch cht va khung thoi gian d dat doc nhung
thanh qu trong giai doan dn nm 2020, trong do co k hoach hanh dng chi tit cho giai
doan dn nm 2005. Nhung hop phn chinh ca chin loc dang doc thuc hin, cac hoat
dng truyn thng va giao duc mi trong va thuc dy su tham gia ngay cang ln ca cac
bn co lin quan. Chin loc cung cung cp dinh hng v vai tro ca Chinh ph trong
nganh nay.
1.5. KINH T, THx TWcNG V TI NGUYN NC
Kinh t hc ch yu quan tm ti su khan him tong di va vic phn phi nhung
gi x hi mun. Su khan him tong di bao gm cung ca bt ki tai nguyn hay hang
hoa nao, va mong mun ca x hi di vi tai nguyn/hang hoa do.
Vi du: rt nhiu tai nguyn quan trng o nhung nm 1800s, nh kim loai hay
khoang sn, ngay nay con rt it, nhng x hi khng qua bn tm v chuyn nay. Tai sao?
Boi vi nhu cu ca x hi di vi nhung tai nguyn nay, vi du dng hoc thic, d bi thay
th boi nhung tin b ki thut.
Vn d khan him chi doc nha kinh t hc quan tm khi cung thiu tong di so
vi cu. Mt vn d quan trng o dy la su thay th, nghia la kh nng d con ngoi
chuyn tu mt tai nguyn nay sang tai nguyn khac. Nc khng co hang hoa thay th
di vi mt s muc dich su dung nh ung. Vi cac muc dich su dung khac, vi du nh
trang tri dai phun nc, thi nc co th d dang doc thay th. O mt s cach su dung
khac nh ti tiu thm canh thi vic thay th nc co th kho hon, nhng vn kh thi
nu tim ra gii phap k thut.
Tu lu kinh t hc d doc su dung d danh gia chi phi va loi ich ca cac du an
nc. Du nhung nm 1950s, y vin ca Cuc khai hoang M, Micheal Straus, d khai
18
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
bao trc Quc hi rng tiu chun thu hai du lut khai hoang khng yu cu, do la trinh
bay loi ich va chi phi doc c tinh.... R rang nc co vai tro rt quan trng trong bt
ki nn kinh t nao. Cac nha kinh t hc ca vung d c gng d m hinh hoa vai tro do,
cu th hoa vai tro ca nc nh la mt yu t du vao trong cng nghip, nng nghip va
d thi (ray and McKean, 1975 ).
Nhung nha kinh t quan tm ti vic liu mt phn phi tai nguyn nc cu th co
tht su hiu qu khng, va nu khng thi lam sao co th ci thin phn phi nay theo
hng hiu qu. Cac nha kinh t thong khng quan tm v vic liu mt phn phi tai
nguyn co cng bng hay khng. Trong khi co nhiu nghin cuu kim dinh tinh hiu qu
trong su dung nc thi co kha it nghin cuu kim dinh tinh cng bng hay binh dng
(ngoai l la Dudek va orner, 1981). Mt phn vi cach nhin nh vy, nhiu nha kinh t
nc xem thi trong nc la gii phap cho cac vn d phn phi nc (Colby et al.,1993
).
Thi trong tht su cn doc phat trin d tao diu kin cho vic chuyn nhong
nc hiu qu giua cac bn. Vic tho lun v th ch nc o trn cho thy rng phn
phi thong phu thuc vao cac quyn nc trong mt bang, va it phu thuc vao kinh t.
Cac nha kinh t d d xut tu nhiu rng, nu co th, nc nn doc tu do giao dich
(Anderson, 197 ), chuyn tu muc dich su dung thp nht va xu nht, ln muc dich su
dung cao nht va tt nht (oe et al., 198a). Theo nghia don gin, trong mt thi trong
nc tu do hoat dng, nc co th doc chuyn nhong tam thoi (hoc thu) hay doc
mua va ban vinh vin, va cac quyn nc co th doc mua boi bt ki ngoi nao sn long
tr tai muc gia cho trc trong thi trong.
Loai chuyn nhong hay giao dich nay thuc t dang xy ta o muc d nht dinh. Vi
du: tai bang regon, mt nhom bo tn va mt ngoi chn gia suc d khuyn khich tinh
hiu qu trong mt giao dich thi trong (Middaugh, 1995). Nhom regon Water Trust d
thu quyn su dung nc tu nhung ngoi chn gia suc d lam tng long nc trong
dong chy tai nhanh sng Buck ollo Creek, thuc con sng Deschutes, d bo dm
mi trong sng quan trng cho loai ca quy him tai dy. Tai Colorado, Qun bo tn
19
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
nc Bc Colorado d khuyn khich vic cho thu nc trong ngn han tu cui 1950s
(oe et al., 198b).
Tai cac bang khac ca M, cac nhom nh Qu bo v mi trong va hi Bo tn
thin nhin d thuc hin cac thoa thun d mua cac quyn nc trong dong chy. Ngoai
ra con co nhung bang dang thuc hin thong long vi nhau, vi du nh thoa thun giao
dich giua Nevada va Arizona. Trong thoa thun nay, nc ma bang Nevada tich tru trong
lu vuc nc ngm ca Arizona s khng doc bom ln va su dung khi cn thit. Thay
vao do, Arizona dng y d xy dung mt ngn hang thng d nc ngm. Nevada s thu
thp cac tin dung d su dung trong tong lai va khi nao Nevada mun dung nc thi
Arizona s da cho h long nc tong ung tu phn doc chia trong sng Colorado,
con Arizona thuc t s dung long nc ngm thng d.
E!" #$c %&n' (olorado
Du nhung vi du v giao dich quyn nc thanh cng, mt s co quan kinh t vn
khng mun d thi trong nc hoat dng va con tn tai nhiu ro cn. Thu nht, vi cu
truc th ch va phap lut lin quan ti tac dng ln bn thu ba, s long ngoi tham gia
hop phap trong mt thi trong nc kha nho (Saleth et al., 1991). Vn d nay doc din
t trong q' 26v 1.1
20
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
Trong d thi 1.1, dong sng la dong lin net, cac nng dn la cac chu hoa va cac
dong chm la cac dim ly nc tu vic chuyn dong vao knh/mong. Trong d thi,
dia dim ca cac chu in hoa la nhung noi co d dt may do dong chy. i su rng nhung
nng dn nay bit r v tng cung nc co th ly, dng thoi quyn nc doc thuc thi
nghim ngt va doc dinh nghia di dang muc dich su dung tiu thu. Trong trong hop
nay mt thi trong nho/tha tht vn co th xut hin. Tai sao?
Ta hy xem mt su chuyn nhong nc tu A sang D. Nu nc tai dim D co th
bo dm nhu cu ly nc ban du ca D, cng vi long nc mua tu A, cng vi long
nc ma ly, thi vic chuyn nhong nc s khng nh hong ti quyn nc ca .
Nhng nu dong chy gn D chi co th dap ung nhu cu ly nc ban du ca D va , thi
s phn di. Dy la mt trong hop ca han ch trong dong chy rang buc. Seleth et
al. d d xut mt gii phap d ngn chn loai chuyn nhong nay trong diu kin kinh t
binh thong, do la m hinh ly thuyt tro choi da phong.
Khng phi luc nao nc cung dich chuyn khi ngoi ta cn no. Lund (1993) bao
cao rng tu 1981 dn 1989, khong 17 don chuyn nhong nc tam thoi o Caliornia
21
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
d bi tu chi; tong tu, hon 20 don chuyn nhong o Wyoming d bi bac bo tu 1975
dn 1984. MacDonnel et al (1994) kt lut rng chi loai bo cac tro ngai lut phap v
chuyn nhong nc cung s khng tao ra thanh cng trong vic thay di phn phi nc
o min Ty. cung trich dn chi phi co hi va tac dng ln bn thu ba la cac rao cn khi
thuc hin chuyn nhong.
Nhung vn d thuc t nay doi hoi co ch giao dich phi xem xet cn thn thoi gian
chuyn nhong, va tinh kh thi. Vn con rt nhiu vic phi nghin cuu trc khi thi
trong nc tu do hoat dng co th tro nn ph bin.
22
Kinh T Qun Ly Tai Nguyn Nc
TD0 =0P& 26-8 56;<
Anderson, R. L., 197, Windall gains rom transer o ater allotments ithin the
Colorado-Big Thompson Project: Land conomics, p. 25-273.
Cech, T. V., 2003, Principles o ater resources: istory Development, Management, and
Policy, Ne ork, John Wiley and Sons, 388 p.:
Colby, B. ., Crandall, K., and Bush, D. B., 1993, Water right transactions: market values
and price dispersion: Water Resources Research, v. 29, no. , p. 155-1572.
ray, S. L., and McKean, J. R., 1975, An economic analysis o ater use in Colorados
economy, Colorado State University ort Collins.
irshleier, J., DAVN, J., and MLLMAN, J., 190, Water Supply: conomics,
Technology: AND PLC, p. 109-101.
oe, C. W., Schurmeier, D. R., and Sha, W. D., 198, nnovative approaches to ater
allocation: the potential or ater markets: Water Resources Research, v. 22, no. 4,
p. 439-445.
Lund, J. R., 1993, Transaction risk versus transaction costs in ater transers: Water
Resources Research, v. 29, no. 9, p. 3103-3107.
Revenga, C., Brunner, J., enninger, N., and Kassem, K., R Payne (2000) Pilot Analysis
o lobal cosystems: reshater Systems: World Resources nstitute,
Washington, DC, USA.
Saleth, R. M., Braden, J. B., and heart, J. W., 1991, Bargaining rules or a thin spot
ater market: Land conomics, p. 32-339.
Sha, W. D., 2005, Water resource economics and policy : an introduction, Cheltenham,
UK; Northampton, MA, USA, . lgar.
Vaux, . J., 198, conomic actors shaping estern ater allocation: American Journal
o Agricultural conomics, v. 8, no. 5, p. 1135-1142.
Wilkinson, C. ., 1984, Western ater la in transition: U. Colo. L. Rev., v. 5, p. 317.
Wines, M., 2002, rand Soviet scheme or sharing ater in Central Asia is oundering:
Ne ork Times, v. 9, p. 14.
23