DKM TEKNOLOJS

DERS SUNULARI


Do.Dr. A.Armaan ARICI



2012
retim Yntemleri
Dkm : Arzu edilen kat ekilleri elde etmek amacyla metalleri ergitme ve
kalp ad verilen ve istenen kat ekle sahip boluklara dkerek katlatrma
ilemidir.
Plastik ekil Verme : Bir kat cismin eklini baka bir ekle dntrmek
amacyla uygulanan ve bu ilem srasnda cismin malzemesinde ktle ve bileim
deiikliine yol amayan retim yntemidir.
Talal ekil Verme : Malzemelerin eitli kesici takmlar kullanlarak
takm tezgahlar denilen makinalarda tala kaldrma yani ktle deiikliine yol
aacak ekilde istenen ekil ve llere getirilmesi ilemidir.
Kaynak : Malzemeyi s veya basn veya her ikisini birden kullanarak ve ayn
cinsten ve erime aral ayn veya yaklak bir malzeme katarak veya katmadan
birletirme ilemidir.
Dkm yntemiyle retimin dier retim yntemlerinden
stnlkleri aadaki gibi sralanabilir.
Yntemin byklk ve arlk snrlar ok geni olup hem ok kk paralarn hem de
tonlarca arlktaki byk paralarn retimine uygun deiik teknikler bulunmaktadr.
ok karmak biimli ve ii bo paralarn retimi mmkndr.
Baz malzemeler (rnein dkme demir) sadece dkm yoluyla elde edilebilir.
Seri retime uygun ekonomik bir yntemdir.


Dkm ynteminin snrlar ise aadaki gibi sralanabilir.

ok ince kesitlerin elde edilmesi gtr.
Az sayda para retimi iin genellikle ekonomik deildir.
Ayn malzemenin plastik ekil verme yntemi ile elde dilmi olan dayanm bakmndan
genellikle daha stndr.
Yolluk sistemi : Sv metalin kalp boluuna ulatrlmasn salayan sistemdir.
Model : Kalp boluunun oluturulmas amacyla istenilen dkm eklinin ahap, metal vb. uygun
malzemeden hazrlanm kopyasdr.
Maa : Dkm sonras boluk olarak kmasn istediimiz blgeler iin kullanlan elemanlardr.
Besleyici ve kc : Katlamada oluabilecek kendini ekme boluklarn nleyen elemanlardr.
Derece : Kalplamann yapld metal kutulardr.
Mala yzeyi : Alt ve st dereceyi birbirinden ayran yzeydir.
Dkm yntemiyle para retimindeki ilem sras aadaki
gibidir.
1) Model yapm
2) Maa yapm
3) Kalplama
4) Ergitme ve dkm
5) Temizleme
stenen zelliklere sahip, salam bir dkmn elde edilmesi
iin aada belirtilen ilkeler mutlaka gz nnde
bulundurulmaldr.
1) Seilen dkm yntemine gre uygun kalp ve maa hazrlama, prosedr tayini,
kullanlacak kalp ve maa karmlarnn tespiti, zelliklerin belirlenmesi ve kontrol
2) stenilen alamn hazrlanmas, uygun eritme nitesinin seimi, eritme ve gerekli
mdahalelerin (ekirdekleyici ilavesi, gaz giderme, cruf ekme vb.) yaplmas
3) Sv metalin kalba trblans oluturmadan ve uygun akkanlkta girmesi
4) ekirdeklenme, katlama ve dkm yapsnn kontrol
5) Kalp iinde katlaan metaldeki kendini ekmeyi karlayacak sv metalin uygun
ekilde beslenmesi
Dkm Gerilmeleri
a) Dkm parasn oluturan elemanlarn
birbirlerine gre homojen olmayan bir
soumaya uramas (cidar kalnlklar eit
deildir)
b) Katlama ve souma srasnda kalbn ya da
maa vb. kalp elemanlarnn diren
gstermesi
c) yap dnmlerinin farkl hacimlerde
olumas
dkm gerilmelerini ortaya karan sebeplerdir.

Dkm gerilmelerinin giderilmesindeki
konstrktif faktrler
a) Dkm paralarnn cidar kalnlklarn mmkn
olduunca eit tutarak uygun souma artlarn
salamak
b) Kark ekilli ve farkl cidar kalnlkl paralar, mmkn
olduu lde ayr ayr dkerek birletirme tekniklerini
uygulamak
c) Malzeme ylmalar ve keskin kesit deiimlerinden
kanmak, kaln olmas gereken ksmlar ii bo olarak
daha az malzemeyle ekillendirmek
d) Mmkn olduu lde, dkm paralarn en az bir
dzlemde simetrik olarak biimlendirmek

Dkm gerilmelerinin giderilmesindeki
teknolojik faktrler
a) Dkm paralarnn katlamas ve soumas srasnda
ortaya kan hacim azalmalarna kalp ve maalarn gerekli
esneklii gstermesini salamak (sert olmamas gerekir)
b) Paradaki scaklk dalmn etkileyen yolluk ve
besleyicilerin konumunu uygun semek
c) Metal d ve i soutucularn kullanlmas
d) Ynlenmi katlamann uygulanmas
e) Kalplamann hatasz yaplmas
f) Dkmden sonra paralarn kalpta kal srelerini uygun
semek
g) Uzun paralarda beklenen arplma ynne ters bir ekilde
paray nceden arpk olarak kalplamak
Gaz znrl

Hava veya ortamdaki nemin, scak metal yzeyinde hidrojen ve oksijene
ayrmas bu gazlarn sv metalde znmesine yol aar. Bu gazlar,
metalin katlamas srasnda kalb terk edemezse para iinde gaz
boluklarnn olumasna neden olurlar.
Sv metallerde gaz znmesini
nlemek iin alnabilecek genel kurallar:

a)Dkm scakl mmkn olduu
kadar dk seilmelidir.
b)Sv metal ile temas edecek tm
paralar kurutulmaldr.
c)Eriyik fazla bekletilmemeli, dkm en
ksa srede yaplmaldr.
d)Eriyik gerekmedike kartrlmamal
ve zerindeki koruyucu rt dkmden
hemen nce syrlmaldr.
RN (Tablet Halde) RENK GAZ
MADDES
KULLANIM AMACI UYGULAMA
ORANI
KULLANIM
EKL
NOTLAR
ALDEGAS 100 Mavi Klor Gaz Alma ve Tane nceltme %0,3 - 0,5 Daldrma Al/Si -
Al/Mg -
Al/Cu
ALDEGAS 200 Mor / Gri Klor Gaz Alma %0,3 - 0,5 Daldrma Al/Si -
Al/Mg -
Al/Cu
Klor Hekzakloretan
tablet (C2Cl6)
AlCl3 Azot
Hidrojenin
giderilmesi
ok iyi ok iyi ok iyi yi
Al2O3 n
giderilmesi
ok iyi yi yi Az
Banyo zerinde
koruyucu gaz
oluumu

yi

yi

yi

yi
Cruftaki metal
miktar
ok iyi Az Az ok
Maliyet Dk Normal Normal Dk

Dezavantaj
Zehirli,
havalandrma
gerekir.
Zehirli, korozif
havalandrma
gerekir.
Korozif nem
kapcdr.
Crufta fazla
metal kayb
Sv alminyum ierisindeki hidrojenin giderilmesi amacyla ilave edilen farkl
gaz gidericiler ve etkileri (Reine, Looper, Resenthal 1993)
Akclk
Dkm scakl
Yolluk sistemi
Parann ve kesitlerin
byklkleri
Katlama tr ve aral
Kalp malzemesi ve kalbn
sl zellikleri
Malzemenin sl zellikleri
Malzemenin kalp
malzemesini slatma zellii

Yolluk Sistemi
Dkm az (Hava) : Yolluk sisteminin balangcdr ve sv metalin kalpla temas ettii blgedir. Hava metal
akn kontrol eder. Dey yolluun yksekliinden dolay sv metalin artan ak hzn dzenler.
Dey yolluk : Sv metalin yatay yollua ulamasn salar.
Topuk : Dey yolluktan akan metalin erozyonla kalb bozmas ve metal aknda trblans oluturmas nlenir.
Yatay yolluk : Sv metalin sabit bir hzda sakin olarak ak salanarak kalp boluu doldurulur.
Ara yolluk : Sv metalin kalp boluuna doluunu dzenler.
(a) Yatay yollua direk balanan dey
yolluun ilk srama problemi.
(b) Hava birikiminin (Vena kontrakta)
durgun hali.
(c) Hava birikimi ve ilk sramann kt
etkilerinden kurtulmak iin ukur tipi taban.
Yolluk Sistemleri
Blm Yzeyi Yolluk Sistemi
Tek ara yolluk Kenar yolluk Salkm yolluk
ok ara yolluk Teet yolluk
Yolluk eitleri
nce ve derin paralarda eksik dkm hatas ve nlenmesi
Basnl yolluk sisteminin yararlar:
1. Kalba doru kesit daralmas
nedeniyle yolluk sistemi devaml
doludur. Dolaysyla kalba
dardan gaz ve hava boluu
giremez.

2. Ara yolluklarn kesit alan eit
llerde ise kalba giren sv metal
miktar da eittir.

3. Yollukta, dklecek para iin
daha az miktarda metal bulunur.
Dolaysyla ekonomiktir.
Basnl yolluk sisteminin sakncalar:
1. Basntan dolay sv metal hznn fazla
olmas alkantya yol aar.

2. Yksek hz dolaysyla oluan alkant,
kalpta baz bozulmalara yol aabilir.

Basnsz yolluk sisteminin
yararlar:
1. Sv metalin ak hz daha
yava olduu iin kalba girii
sakindir.

2. Yolluk sisteminde daha az
alkant olur.


Basnsz yolluk sisteminin
sakncalar:
1. Yolluklarn tamamen dolu
olarak akmas iin iyi bir tasarm
ve hesaplanm yolluk sistemi
kullanlmaldr.
Sv Metalin Yolluk Sistemindeki Ak
Ara yolluk kesitinin hesaplanmas
a) Yolluun stten verilmesi



b) Yolluun alttan verilmesi



c)Yolluun ortadan verilmesi


rnek: Dkmle retilmek istenen parann yolluk-besleyici dahil toplam
arl 15,6 kgdr. st derece (yolluk) ykseklii 20 cm olup 2 adet ara
yollukla kalp boluuna balanlacana gre ara yolluklarn, yatay
yolluun ve dey yolluun boyutlarn hesaplaynz.
(Kullanlan basnl yoluk sisteminde kesitler, Ady : Ayy : Aay = 4 : 3 : 2
orannda azalmakta olup ara yolluk ve yatay yolluk kare eklinde ve dey
yolluk daire eklindedir.)
d = 7, 3 gr/cm (Dkme demir), t = 18 sn, n = 0, 5




22, 6 P 22, 6 15, 6
Aay = --------------------- = -------------------------------= 1 cm
d t n h 7, 3 18 0,5 25

Bir ara yolluun kesit alan = 1 / 2 = 0,5 cm
(Kare ara yolluun bir kenar) a = 0,5 = 0, 7 cm
3 1
Ayy = -------------- = 1, 5 cm olup (Kare yatay yolluun bir kenar) a = 1,5 = 1,2 cm
2
4 1
Ady = -------------- = 2 cm olup (dey yolluun ap) = 1,5 cm
2
Dkm Hatalar
Eksik Dkm
Dklen sv metalin kalb tam doldurmamas sonucu oluur.
Metalin akclnn yetersizlii
Dkm scaklnn dk olmas
Kalp doldurma hznn yava olmas
Kalbn gaz geirgenliinin yetersizlii
Para kesitlerinin kullanlan kalp tr ve malzeme iin ok dar olmas
Souk Birleme
Kalp iinde nceden katlam blgelerin daha sonra gelen sv metal cephesi
ile birletii ve aradaki oksit tabakas nedeniyle kaynamann tam olmad
blgelerde grlr.
Metalin dkmndeki kesintiler
Malzeme akclnn dk olmas
Yolluk sisteminin yetersizlii nedeniyle besleme hznn yava olmas
Dkm scaklnn dk ve cidar kalnlklarnn ince olmas
Sramalar
Dkm srasnda srayarak kalp cidarlarnda katlaan ve daha sonra kalba
dolan sv metalle souk olarak birleen metal paracklardr.
Uygun olmayan yolluk tasarm
Sv metalin kalba dikkatsiz doldurulmas
ekme Boluklar
Katlama srasnda, sv metal ile beslenemeyen kaln kesitlerde oluan ve
genellikle cidarlar przl olan boluklardr.
Kalp ve para tasarmndaki
hatalar
Yeterli beslemenin yaplamay
Katlama srasnda dendritik
kollar arasnda oluan sv metal
havuzcuklar
Scak Yrtlmalar, atlaklar ve arplmalar

gerilmelerin kritik kesitlerde etkili olmas
Deiik kalnlklardaki kesitlerin souma hzlar arasndaki farklar
Gaz Boluklar
Kalp boluunda varolan veya sv metal iinde znm gazlarn metali ve
kalb terk edememesi sonucu para iinde veya yzeyinde oluur.
Kalbn geirgenliinin dk
olmas
Metal iinde znm gaz
miktarnn yksek olmas
Kalbn iinde nem bulunmas

Kalp Yzeyinden Kopmalar
Kalbn doldurulmas srasnda kalp boluu yzeyindeki bozulmalardr.
Yolluk sisteminde erozyona sebep olacak ekilde girdapl ak olmas
Segregasyon
Para iinde, malzemenin yerel kimyasal bileim farkllklar oluturmasdr.
Alamn katlama aralnn byk olmas
Hzl soumann varl
Alam elemanlarnn yaynma katsaylarnn dk olmas
Pislikler
Oksit, kum paracklar gibi yabanc maddelerin sv metale karmasyla,
genellikle para yzeyinde gzle grlebilir kusurlardr.
Yolluk sisteminin yanl tasarm
Dkm potasnn kirli olmas
Dkm srasnda gerekli zenin gsterilmemesi

Dkm Parasnda Temizlik Hasarlar
Besleyici ya da yolluun kesilerek dkm parasndan uzaklatrlmas
srasnda ortaya kan kopmalardr.
Besleyici ve yolluklarn dikkatsizce krlmas
Kalp henz scakken krlmann yaplmas
Yolluk ve besleyicilerin birletii yerlerde cidar kalnlnn az
braklmas