TRNG I HC S PHM K THUT TP.

HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

1
CHNG I
GII THIU CHUNG V IU HA KHNG KH TRN T
1. Gii thiu chung v h thng iu ha khng kh trn t
iu ha khng kh l mt h thng quan trng trn xe. N iu khin nhit v
tun hon khng kh trong xe gip cho hnh khch trn xe cm thy d chu trong nhng
ngy nng nng m cn gip gi m v lc sch khng kh. Ngy nay, iu ha
khng kh trn xe cn c th hot ng mt cch t ng nh cc cm bin v cc ECU
iu khin. iu ho khng kh cng gip loi b cc cht cn tr tm nhn nh sng
m, bng ng trn mt trong ca knh xe. lm m khng kh i qua, h thng iu
ha khng kh s dng ngay kt nc nh mt kt si m. Kt si ly nc lm mt
ng c c hm nng bi ng c v dng nhit ny lm nng khng kh nh
mt qut thi vo xe, v vy nhit ca kt si l thp cho n khi nc lm mt nng
ln. Do ngay sau khi ng c khi ng kt si khng lm vic. lm mt khng
kh trong xe, h thng in lnh t hot ng theo mt chu trnh khp kn. My nn
y mi cht th kh c nhit cao p sut cao i vo gin ngng. gin ngng mi
cht chuyn t th kh sang th lng. Mi cht dng lng ny chy vo bnh cha (bnh
sy kh). Bnh ny cha v lc mi cht. Mi cht lng sau khi c lc chy qua
van gin n, van gin n ny chuyn mi cht lng thnh hn hp kh - lng c p sut
v nhit thp. Mi cht dng kh - lng c nhit thp ny chy ti gin lnh. Qu
trnh bay hi cht lng trong gin lnh s ly nhit ca khng kh chy qua gin lnh.
Tt c mi cht lng c chuyn thnh hi trong gin lnh v ch c mi cht th hi
va c gia nhit i vo my nn v qu trnh c lp li nh trc. Nh vy iu
khin nhit trong xe, h thng iu ha khng kh kt hp c kt si m v gin
lnh ng thi kt hp iu chnh v tr cc cnh ha trn v v tr ca van nc.
iu khin thng kh trong xe, h thng iu ha khng kh ly khng kh bn ngoi a
vo trong xe nh chnh p c to ra do chuyn ng ca xe c gi l s thng gi
t nhin.S phn b p sut khng kh trn b mt ca xe khi n chuyn ng, mt s
ni c p sut dng, cn mt s ni khc c p sut m. Nh vy ca ht c b tr
nhng ni c p sut dng v ca x kh c b tr nhng ni c p sut m.
Trong cc h thng thng gi cng bc, ngi ta s dng qut in ht khng kh a
vo trong xe. Cc ca ht v ca x khng kh c t cng v tr nh trong h thng
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

2
thng gi t nhin. Thng thng, h thng thng gi ny c dng chung vi cc h
thng thng kh khc (h thng iu ho khng kh, b si m).
1. Chc nng ca iu ha khng kh.
A. Si m.

Hnh 1.1: Nguyn l hot ng ca b si m
Ngi ta dng mt kt si m nh mt b trao i nhit lm nng khng kh.
Kt si ly nc lm mt ca ng c c hm nng bi ng c v dng nhit
ny lm nng khng kh nh mt qut thi vo xe, v vy nhit ca kt si l
thp cho n khi nc lm mt nng ln. Do ngay sau khi ng c khi ng kt
si khng lm vic nh l mt b si m.
B. Lm mt khng kh.
Gin lnh lm vic nh l mt b trao i nhit lm mt khng kh trc khi
a vo trong xe. Khi bt cng tc iu ha khng kh, my nn bt u lm vic y
mi cht lnh (ga iu ha) ti gin lnh. Gin lnh c lm mt nh cht lm lnh v
sau n lm mt khng kh c thi vo trong xe t qut gi. Vic lm nng khng
kh ph thuc vo nhit ca nc lm mt ng c nhng vic lm mt khng
kh hon ton c lp vi nhit nc lm mt ng c.


Hnh 1.2: Nguyn l hot ng ca h thng lm mt
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

3

C. Ht m.
Lng hi nc trong khng kh tng ln khi nhit khng kh cao hn v gim
xung khi nhit khng kh gim xung. Khi i qua gin lnh, khng kh c lm
mt. Hi nc trong khng kh ngng t li v bm vo cc cnh tn nhit ca gin lnh.
Kt qu l m trong xe b gim xung. Nc dnh vo cc cnh tn nhit ng li
thnh sng v c cha trong khay x nc. Cui cng, nc ny c tho ra khi
khay ca xe bng mt vi nh. Ngoi ba ch c nng trn h thng iu ha khng
kh cn c chc nng iu khin thng gi trong xe. Vic ly khng kh bn ngoi
a vo trong xe nh chnh p c to ra do chuyn ng ca xe c gi l s thng
gi t nhin. S phn b p sut khng kh trn b mt ca xe khi n chuyn ng c
ch ra trn hnh v, mt s ni c p sut dng, cn mt s ni khc c p sut m.
Nh vy ca ht c b tr nhng ni c p sut dng v ca x kh c b tr
nhng ni c p sut m. Trong cc h thng thng gi cng bc, ngi ta s dng
qut in ht khng kh a vo trong xe. Cc ca ht v ca x khng kh c t
cng v tr nh trong h thng thng gi t nhin. Thng thng, h thng thng gi
ny c dng chung vi cc h thng thng kh khc (h thng iu ho khng kh, b
si m).
2. Phn loi iu ha khng kh trn t.
H thng iu ha khng kh c phn loi theo v tr lp t v theo phng thc
iu khin.
A. Phn loi theo v tr lp t.
Kiu pha trc
Gin lnh ca kiu pha trc c gn sau bng ng h v c ni vi gin
si. Qut gin lnh c dn ng bng m t qut. Gi t bn ngoi hoc khng kh
tun hon bn trong c cun vo. Khng kh lm lnh (hoc sy) c a vo
bn trong.


Hnh 1.3: Kiu pha trc
Kiu kp.
Kiu kp l kiu kt hp gia kiu pha trc vi gin lnh pha sau c t
trong khoang hnh l. Cu trc ny khng cho khng kh thi ra t pha trc
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

4
hoc t pha sau. Kiu kp cho nng sut lnh cao hn v nhit ng u
mi ni trong xe.


Hnh 1.4: Kiu kp
Kiu kp treo trn
Kiu ny c s dng trong xe khch. Pha trc bn trong xe c b tr h
thng iu ha kiu pha trc kt hp vi gin lnh treo trn pha sau. Kiu kp treo
trn cho nng sut lnh cao v nhit phn b u.

Hnh 1.5: Kiu kp treo trn

B. Phn loi theo phng php iu khin
Kiu bng tay
Kiu ny cho php iu khin nhit bng tay cc cng tc v nhit u ra bng
cn gt. Ngoi ra cn c cn gt hoc cng tc iu khin tc qut, iukhin lng
gi, hng gi.
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

5

Hnh 1.6: Kiu bng tay (Khi tri nng)
Kiu t ng.
iu ha t ng iu khin nhit mong mun, bng cch trang b b iu
khin iu ha v ECU ng c. iu ha t ng iu khin nhit khng kh ra v
tc ng c qut mt cch t ng da trn nhit bn trong xe, bn ngoi xe, v bc
x mt tri bo v hp iu khin thng qua cc cm bin tng ng, nhm iu khin
nhit bn trong xe theo nhit mong mun.


Hnh 1.7: Kiu bng tay (Khi tri lnh)

Hnh 1.8: Kiu t ng (Khi tri nng)
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

6

Hnh 1.9: Kiu t ng (Khi tri lnh)

3. L thuyt v iu ha khng kh.
c th bit v hiu c ht nguyn l lm vic, c im cu to ca h thng
iu ha khng kh trn t, ta cn phi tm hiu k hn v c s l thuyt cn bn ca
h thng iu ha khng kh. Quy trnh lm lnh c m t nh mt qu trnh tch
nhit ra khi vt th. y cng l mc ch chnh ca h thng lm lnh v iu ha
khng kh. V vy h thng iu ha khng kh hot ng da trn nguyn l c bn sau
y:
Dng nhit lun truyn t ni nng n ni lnh.
Khi b nn cht kh s lm tng nhit .
S gin n th tch ca cht kh s phn b nng lng nhit ra mt vng rng
ln v nhit ca cht kh s b gim xung.
lm lnh bt c mt vt no th ta phi ly nhit ra khi vt th .
Mt s lng ln nhit lng c hp th khi cht lng thay i trng thi
bin thnh hi. Tt c cc h thng iu ha khng kh t u c thit k da
trn c s l huyt ca ba c tnh cn bn: Dng nhit, s hp th, p sut v
im si.
Dng nhit: Nhit truyn t ni c nhit cao hn (cc phn t c chuyn ng
mnh hn) n nhng ni c nhit thp hn (cc phn t c chuyn ng yu
hn).V d: Mt vt nng 30
0
F c t cnh mt vt nng c nhit 80
0
F th
vt nng c nhit l 80
0
F s truyn nhit cho vt 30
0
F. S chnh lch nhit
cng lnth dng nhit lu thng cng mnh. S truyn nhit c th c truyn
bng: Dn nhit, i lu, bc x hay kt hp gia ba cch trn.
Dn nhit: L s truyn c hng ca nhit trong mt vt hay s dn nhit xy
ra gia hai vt th khi chng tip xc trc tip vi nhau. V d khi ta nung nng
mt u thanh thp th u kia dn dn m ln do s dn nhit.
S i lu: L s truyn nhit qua s di chuyn ca mt cht lng hay mt cht
kh c lm nng hay l s truyn nhit t vt th ny sang vt th khc
nh khi khung kh trung gian bao quanh n. Khi khi khng kh c un nng
bi mt ngun nhit, khng kh nng s bc ln pha trn tip xc vi vt th
ngui hn v lm nng vt th ny. Trong mt phng khng kh nng bay ln
trn, khng kh lnh di chuyn xung di to thnh vng lun chuyn khp kn,
nh vy cc vt th trong phng c nung nng u, l hin tng ca s
i lu.
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

7
S bc x: L s pht v truyn nhit di dng cc tia hng ngoi, mc d gia
cc vt khng c khng kh ho c khng tip xc vi nhau. Ta cm thy m khi
ng di nh sng mt tri hay c di nh sng n pha khi ta ng gn n.
l bi nhit ca mt tri hay n pha c bin thnh cc tia hng ngoi v
khi cc tia ny chm vo mt vt n s lm cho cc phn t ca vt chuyn
ng, gy cho ta cm gic nng. Tc dng truyn nhit ny gi l s bc x.
S hp th nhit: Vt cht c th tn ti mt trong ba trng thi: Th lng, th
rn, th kh. Mun thay i trng thi ca mt vt th, cn phi truyn cho n
mt nhit lng nht nh. V d khi ta h nhit ca nc xung 32
0
F (0
0
C)
th nc ng bng thnh . N thay i trng thi t th lng sang th rn.
Nu nc c un ti 212
0
F (100
0
C), nc s si v bc hi (th kh). y
c bit th v khi thay i nc (th rn) thnh nc th lng v nc
thnh hi th kh. Trong qu trnh thay i trng thi ca nc ta phi tc ng
nhit vo.
V d: Khi nc ang nhit 32
0
F ta nung nng cho n tan ra,
nhng nc ang tan v n gi nhit l 32
0
F. un nc nng n 212
0
F
th n c si, nhng khi ta ti p tc un na nc s bc hi v nhit
o c vn l 212
0
F (100
0
C) ch khng nng hn na. Lng nhit c
hp th trong nc si, trong nc lm thay i trng thi ca nc gi l
n nhit.
p sut v im si: p sut gi vai tr quan trng trong h thng iu ha khng
kh. Khi tc ng p sut trn mt cht lng th s lm thay i im si ca
cht lng ny. p sut cng ln im si cng cao c ngha l nhit lc cht
lng si cao hn so vi mc bnh thng. Ngc li nu gim p sut tc ng
ln mt vt cht th im si ca vt cht s b gim xung. V d im si
ca nc nhit bnh thng l 100
0
C. im si ny c th tng cao hn bng
cch tng p sut trn cht lng ng thi cng c th h thp im si bng cch
gim bt p sut trn cht lng hay t cht lng trong chn khng. i vi im
ngng t ca hi nc, p sut cng c tc dng nh th. Trong h thng iu
ha khng kh, cng nh h thng in lnh t p dng hin tng ny ca
p sut i vi s bc hi v ngng t ca mt s loi cht lng c bit tham
gia vo qu trnh sinh lnh v iu ha ca h thng.
4. n v o nhit lng, mi cht lnh v du bi trn.
A. n v o nhit lng.
o nhit lng truyn t vt ny sang vt kia ngi ta dng n v BTU. Nu
cn nung mt Pound nc (0,454 kg) nng n 1
0
F (0,55
0
C) th phi truyn cho nc
1 BTU nhit. Nng sut ca mt h thng nhit lnh t c nh r bng
BTU/gi, vo khong 12000 n 24000 BTU/gi.(1BTU= 0,252 cal = 252 kcal), (1 kcal
= 4,187 kJ).
B. Mi cht lnh.
Mi cht lnh cn gi l tc nhn lnh hay ga lnh trong h thng iu ha khng
kh phi t c nhng yu cu sau y: + Mi cht lnh phi c im si thp di
32
0
F (0
0
C) c th bc hi v hp th n nhit ti nhng nhit thp.
Phi c tnh cht tng i tr, ha trn c vi du bi trn to thnh mt
ha cht bn vng, khng n mn kim loi hoc cc vt liu khc nh cao su, nha.
ng thi cht lm lnh phi l cht khng c, khng chy, v khng gy n, khng
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

8
sinh ra cc ph n ng ph hy mi sinh v mi trng khi n x ra vo kh quyn.
Phn loi v k hiu mi cht lnh.
Cc freon: L cc cacbuahydro no hoc cha no m cc nguyn t hydro c
thay th mt phn hoc ton b bng nguyn t clo, flo hoc brom.
R (refrigerant): Cht lm lnh, mi cht lnh.
Cc ng phn c thm ch a, b phn bit. V d nh R-134a
Cc olefin c s 1 ng trc 3 ch s. V d nh C3F6 k hiu l R1216.
Cc hp cht c cu trc mch vng thm ch C.V d nh C4H8 l RC138.
Cc cht v c: K hiu l R7M, trong vi M l phn t lng lm trn ca
cht .V d NH3 k hiu l R717.
Mi cht lnh R-12. Mi cht lnh R-12 l hp cht ca cacbon, Clo v Flo c
cng thc ha hc l CCl2F2(CFC). N l mt cht kh khng mu n nng hn khng
kh bn ln 30
0
C, c mi thm rt nh, c im si l 21,7
0
C (-29,8
0
C), p sut hi
ca n trong b bc hi l 30 PSI v trong b ngng t l 150 -300 PSI, v c nhit
lng n bc hi l 70 BTU trn 1Pound. R-12 rt d ha tan trong du khong cht,
v khng tham gia phn ng vi cc kim loi, cc ng mm v m kn s dng trong
h thng. Cng vi c tnh c kh nng lu thng xuyn sut h thng ng dn nhng
khng b lm gim hiu sut, chnh nhng c im ny l cho R-12 l mi cht l
tng s dng trong h thng iu ha t. Tuy nhin R-12 li c c tnh ph hy tng
zn v gy ra hiu ng nh knh, do cc phn t ny c th bay ln bu kh quyn trc
khi phn gii, v ti bu kh quyn, nguyn t Clo tham gia phn ng ha hc vi
nguyn t O3 trong tng zn kh quyn. Do ngy nay mi cht lnh R-12 b cm
s dng v lu hnh trn th trng.



Hnh 2.10: S ph hy tng zn ca CFC

Mi cht lnh R-134a. Mi cht lnh R134a c cng thc ha hc l CF3-CH2F
(HFC). Do trong thnh phn hp cht khng c cha Clo nn y chnh l l do ct yu
m ngnh cng nghip t chuyn t vic s dng mi cht lnh R-12 sang s dng
mi cht lnh R134a. Cc c tnh, cc mi quan h p sut v nhit ca mi cht
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

9
R134a c i m si l -15,2
0
F (26,9
0
C), v c lng nhit n bc hi l 77,74
BTU/Pound. im si ny cao hn so vi mi cht R-12 nn hiu sut c phn khng
bng so vi R-12. V vy h thng iu ha khng kh t dng mi ch t lnh R 134a
c thit k vi p sut bm cao hn, ng thi phi tng khi lng ln khng kh
gii nhit thi xuyn qua gin nng (b ngng t). R134a c nhc im na l khng
kt hp c vi cc du khong dng bi trn h thng. th m t mi quan h
gia p sut v nhit . th ch ra im si ca R134a mi cp gi tr nhit v
p sut. Phn din tch trn ng cong p sut biu din R134a trng thi kh v phn
din tch di ng cong p sut biu din R134a trng thi lng. Ga lnh th kh
c th chuyn sang th lng ch bng cch tng p sut m khng cn thay i nhit
hoc gim nhit m khng cn thay i p sut. Ngc li ga lng c th chuyn
sang ga kh bng cch gim p sut m khng cn thay i nhit hoc tng nhit
m khng cn thay i p sut.



Hnh 2.11: ng cong p sut hi ca mi cht lnh R-134a

Khi thay th mi cht lnh R-12 ca h thng iu ha khng kh bng mi cht
R134a th phi thay i cc b phn ca h thng nu n khng ph hp vi R134a,
cng nh phi thay i du bi trn, cht kh m ca h thng. Du bi trn chuyn
dng cng vi mi cht lnh R134a l cc cht bi trn tng hp polyalkalineglycol
(PAG) hay polyolester (POE). Hai cht ny khng ha trn vi mi cht lnh R-12. Ta
c th phn bit c gia hai mi cht nh R-12 v R134a v thng thng n c
ghi r v dn trn cc b phn chnh ca h thng.
C. Du bi trn.
Ty theo quy nh ca nh ch to lng du bi trn vo khong 150-200 ml
c np vo my nn nhm m bo cc chc nng sau y: Bi trn cc chi
tit ca my nn trnh mn v kt cng, mt phn du nhn s h a trn vi mi
cht lnh v lu thng khp ni trong h thng, gip van gin n hot ng chnh
xc, bi trn c trc my nn.
Du bi trn my nn phi tinh khit khng c si bt, khng ln lu hunh.
Du bi trn my nn kh ng c mi, trong sut mu vng nht. Khi b ln tp
cht n c mu nu en. V vy nu pht hin du bi trn trong h thng in
TRNG I HC S PHM K THUT TP.HCM
H THNG IU HA KHNG KH TRN T - ThS. NGUYN VN LONG GIANG

10
lnh i sang mu nu en, th du b nhim bn. N cn c x sch v thay
du mi theo ng chng loi v ng dung lng quy nh.
Chng loi v nht ca du bi trn my nn ty thuc vo quy nh ca nh
ch to my nn v ty thuc vo lng mi cht lnh ang s dng trong h
thng. Du nhn c h a ta vi mi cht lnh v lu thng xuyn sut h thng,
do vy bn trong mi b phn u c du bi trn khi tho ri cc b phn ra
khi h thng. Lng du bi trn phi c cho thm sau khi thay mi b phn
c quy nh do nh ch to.