T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS










HDROLK SSTEMLER
523EO0049

















Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.


i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. HDROLK DEVRE ELEMANLARINI TANIMAK VE SEMN YAPMAK .............. 3
1.1. Hidroliin Tanm ......................................................................................................... 3
1.1.1. Enerji Trleri ve Karlatrlmalar ....................................................................... 4
1.1.2. Temel Fizik Kanunlar ve Akkanlar Mekanii Hakknda Genel Bilgiler ........... 4
1.2. Hidrolik Sistemin Tantm ........................................................................................... 6
1.2.1. Hidrolik Sistemin Temel Yaps Mant ve alma Kurallar ............................ 6
1.2.2. Hidrolik Sistemin Avantajlar ve Dezavantajlar ................................................... 7
1.3. Hidrolik Devre Elemanlar Yaps ve alma zellikleri............................................ 8
1.3.1. Hidrolik Akkanlar ve zellikleri ........................................................................ 8
1.3.2. Tank ve zellikleri ................................................................................................ 9
1.3.3. Hidrolik Boru-Hortum Donanmlar .................................................................... 11
1.3.4. Filtreler ve Filtreleme Teknikleri ......................................................................... 11
1.3.5. Pompalar .............................................................................................................. 13
1.3.6. Hidrolik Motorlar ................................................................................................ 17
1.3.7. Hidrolik Silindirler .............................................................................................. 18
1.3.8. Valflerin Genel Snflandrlmas ........................................................................ 20
1.4. Hidrolik Devre Elemanlarnn Sembol Bilgisi, ISO 1219 Normuna Gre Devre
Elemanlarnn Sembollerinin Tantm ............................................................................... 31
1.4.1. Hidrolik ve Pnmatik in Genel Semboller........................................................ 31
1.4.2. Hidrolik Pompa ve Motorlar ................................................................................ 33
1.4.3. Hidrolik Silindirler .............................................................................................. 34
1.4.4. Hidrolikte Basn Kontrol Valfleri ...................................................................... 35
1.4.5. Hidrolikte Yn Kontrol Valfleri .......................................................................... 35
1.4.6. Ak Kontrol Valfleri ........................................................................................... 37
1.4.7. Hidrolik Valflerin Uyar (Kumanda) Yntemleri ................................................ 38
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 41
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 46
2. HDROLK DEVRE TASARIMI YAPMAK .................................................................... 46
2.1. Hidrolik Devre izim Bilgisi ...................................................................................... 46
2.1.1. Hidrolik Devre izimlerinde Elemanlarn Numaralandrlmas .......................... 47
2.1.2. Fonksiyon Blok Diyagram.................................................................................. 47
2.1.3. Hidrolik Devre izim Kurallar ........................................................................... 47
2.2. Hidrolik Kumanda Bilgisi ........................................................................................... 48
2.2.1. Konuma Bal Kontrol ........................................................................................ 48
2.2.2. Hza Bal Kontrol ............................................................................................... 48
2.2.3. Saymaya Bal Kontrol........................................................................................ 49
2.2.4. Zamana Bal Kontrol ......................................................................................... 49
2.2.5. Basnca Bal Kontrol.......................................................................................... 49
2.2.6. Kontrol Problemlerinin zmnde Uygulanacak Yntemler............................ 50
2.3. Teknik Proje Bilgisi .................................................................................................... 50
2.3.1. Hidrolik Devre Elemanlar le Sistemin Planlanmas .......................................... 50
2.3.2. Basit Evre emalarnn izimi ............................................................................ 51
NDEKLER

ii
2.3.3. Devre emasnn Analizi ve Kurulmas............................................................... 51
2.3.4. Yol-Adm Diyagramnn izilmesi ..................................................................... 52
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 53
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 56
3. HDROLK SSTEM KURMAK VE ALITIRMAK .................................................... 56
3.1. Proje Okuma Bilgisi .................................................................................................... 56
3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandas .......................................................................... 56
3.1.2. ift Etkili Silindirin Kumandas .......................................................................... 57
3.1.3. VE Valfi Uygulamalar ........................................................................................ 57
3.1.4. VEYA Valfi Uygulamalar .................................................................................. 58
3.1.5. Birden Fazla Silindirin Kontrol ......................................................................... 59
3.1.6. Yol-Adm Diyagramnn karlmas .................................................................. 60
3.2. Projedeki Hidrolik Elemanlar Listesinin karlmas ................................................. 60
3.3. Balama Paralar ....................................................................................................... 60
3.3.1. Hortum Balant Elemanlar ................................................................................ 61
3.3.2. Boru Balant Elemanlar .................................................................................... 61
3.4. Boru ve Hortumlar ...................................................................................................... 63
3.4.1. Boru ve Hortumlarn Yaps ve eitleri ............................................................. 63
3.4.2. Boru apnn Hesaplanmas ................................................................................ 65
3.4.3. Boru Balantlarnda Dikkat Edilecek Noktalar .................................................. 65
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 66
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 71
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 72
KAYNAKA ......................................................................................................................... 74


iii

AIKLAMALAR
KOD 523EO0049
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri
MODLN ADI Hidrolik Sistemler
MODLN TANIMI
Hidrolik ve elektro-hidrolik sistemlerinin TSE, i tesisleri
ynetmelii ve artnamelere uygun ekilde kurulup
altrlmasnn anlatld renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL Elektro-pnomatik sistemler modln tamamlam olmak.
YETERLK Hidrolik sistemleri kurmak.
MODLN AMACI
Genel Ama

Bu modl ile gerekli ortam salandnda hidrolik sistemleri
Teknie uygun olarak kurup altrabileceksiniz.
Amalar
1. Sistem iin gerekli hidrolik malzeme ara ve gereleri
doru olarak seebileceksiniz.
2. Hidrolik sistemlerinin tasarmn yaparak tasarladnz,
hidrolik sistemleri normlara uygun izebileceksiniz.
3. Hidrolik sistemi teknie uygun olarak kurup
altrabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Hidrolik malzeme kataloglar, proje, izim ara gereleri,
hidrolik sembolleri tablosu, hidrolik deney seti, ema, emada
yer alan hidrolik devre elemanlar.
LME VE
DEERLENDRME
Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular
ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.


AIKLAMALAR

iv



1

GR

Sevgili renci,

Hidrolik sistemler, elektromekanik tayclarn temel prensiplerini ierir.
Elektromekanik tayclarda kullanlan kontrol ve kumanda sistemleri, hidrolik ve pnomatik
esasna gre gerekletirilmitir.

Hidrolik sistemlerin kullanm alan genilerken; onu kuracak, arzalarn giderecek
teknik elemanlara da ihtiya her gn artmaktadr. Arimet, Pascaldan beri nemini her gn
artran bu sistemin burada temelini reneceksiniz.

Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile elektrik-elektronik alannda
kullanlan hidrolik sistemler hakknda gerekli temel teknik bilgiye sahip olacaksnz. Bu
bilgiler ve dier modllerle birlikte hidrolik devre tasarm yapabileceksiniz. Hidrolik
sistemleri kurup altrabileceksiniz. Oluan arzalar giderebileceksiniz.


GR

2

3

RENME FAALYET-1



Uygun ortam salandnda sistem iin gerekli hidrolik sistem paralarnn
almalarnn kontroln yapabileceksiniz.



Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:
Hidrolik elemanlar ve sembolleri aratrnz.
Hidrolik elemanlarn kullanm alanlarn aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortam ve retici firma katologlarndan
yararlanabilirsiniz.

1. HDROLK DEVRE ELEMANLARINI
TANIMAK VE SEMN YAPMAK

1.1. Hidroliin Tanm

Hidrolik, Yunanca su anlamna gelen hydro ile boru anlamna gelen aulos
kelimelerinden tretilmitir.

Gnmzde hidrolik akkanlar araclyla kuvvet ve hareketlerin iletimi ve
kumandas anlamnda kullanlmaktadr.

Hidrolik, akkanlarn mekanik zelliklerini inceleyen bilim daldr.

RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA

4
1.1.1. Enerji Trleri ve Karlatrlmalar

HDROLK ELEKTRK PNOMATK
Enerji iletimi 100 m kadar akkan
hz V=2-6 m/s sinyal
hz 1000m/s
Snrsz 1000 m kadar akkan hz
V=20-40 m/s sinyal hz
20-40 m/s
Enerji depolama Snrl Kolay Kolay
Enerji maliyeti Pahal Ucuz Pahal
Scaklk etkileimi Duyarl Etkilenmiyor Duyarl
Dorusal hareket Silindirde kolay, hz
ayarlanabiliyor.
Zor Silindirde kolay, hz
ayarlanabiliyor.
Dner hareket Gl Gl Gsz, yksek devirli
Konumlama
hassasiyeti
1m kadar
ayarlanabilir.
1m kadar
ayarlanabilir.
1/10 mm kadar
ayarlanabilir.
Kuvvetler Ar yke kar
emniyetli yksek
kuvvetler elde
edilebilir.
Ar yklenemez
yksek kuvvetler
elde edilebilir.
Ar yke kar emniyetli,
snrl kuvvetler elde
edilebilir.
alma hz V=0,5 m/s - V=1,5 m/s
Tablo 1.1: Hidrolik-pnmatik ve elektrik enerjilerinin karlatrlmas
1.1.2. Temel Fizik Kanunlar ve Akkanlar Mekanii Hakknda Genel Bilgiler

Debi: Hidrolik veya pnomatik sistemde belirli bir ak kesitinden belirli bir
srede geen akkan miktar debi olarak tanmlanr. Debinin birimi litre/dakika
veya cm/saniye olarak belirtilir.
Basn: Belirli bir kesitte sktrlan akkan Paskal prensibine gre, iinde
bulunduu kapal bir kabn btn eperlerindeki her birim kesite ayn deerde
bir kuvvet uygular ve buna basn denir. Birimi bardr.
1 bar = 1 kg/cm
Efektif Basn: Manometrede okunan basn deerine denir.
Mutlak Basn: Manometrede okunan basn deerine bir atmosfer
basnc ilave edildiinde meydana gelen basn deeridir.

ekil 1.1: Basn yaylm

5
Paskal Kanunu: Yer ekimini ihmal edecek olursak, kapal bir kaba etki eden
kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna
ayn iddette etki eder.
F=P x A
F=Kuvvet (kgf)
P=Basn (kgf/cm)
A=Alan (cm)

ekil 1.2: Pascal Kanununun pratik uygulan
Sreklilik Denklemi: Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann
debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. Debinin sabit kaldn
dnrsek kk kesitlerde byk kesitlere oranla daha hzl akar.
Bernoulli Kanunu: Srtnme kuvvetini ihmal edecek olusak, kapal bir boru
iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr.
P1 x V 1=P 2 x V 2
P=Basn (kgf/cm)
V=Hz (m/s)
Kovitasyon (Andrmak): Metallerin yzeylerinden kk paralarn
kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana
gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr.

6

ekil 1.3: Kovitasyon
Hidrostatik Basn: Bir kap iinde bulunan sv ktlesinin ykseklik, younluk
ve arlna (yer ekimi ivmesi) bal olarak kabn tabanna yapm olduu
basntr. Kabn ekline bal deildir.
P=h.d.g
P: Svnn kabn tabanna yapt basn (kg/cm)
h: Sv ykseklii (m)
d: Sv younluu (kg/m)
g: Yer ekimi ivmesi (m/sn)

ekil 1.4: Basn kaplar
1.2. Hidrolik Sistemin Tantm

1.2.1. Hidrolik Sistemin Temel Yaps Mant ve alma Kurallar

Elektrik motorunun tahrik ettii hidrolik pompa ile akkann belirli basnta ve debide
basld ve bu hidrolik enerji ile dorusal, dairesel ve asal hareketin retildii sistemdir.


7
1.2.2. Hidrolik Sistemin Avantajlar ve Dezavantajlar

Hidrolik sistemlerin stnlkleri

Hidrolik sistemler sessiz alrlar.
Hidrolik akkanlar, sktrlamaz kabul edildikleri iin titreimsiz
hareket elde edilir.
Yksek alma basnlar elde edilebilir.
Hareket devam ederken hz ayar yaplabilir.
Akkan olarak hidrolik ya kullanld iin devre elemanlar ayn
zamanda yalanm olurlar.
Emniyet valfleri yardmyla sistem gvenli alr.
Hassas hz ayar yaplabilir.
Hidrolik akkan oluan snn evreye yaylmasn salar.
Hidrolik devre elemanlar uzun mrldr.
Hidrolik Sistemlerin Dezavantajlar
Hidrolik akkanlar, yksek slara kar hassastr. Akkan scaklnn
50
0
Cyi gemesi istenmez.
Hidrolik devre elemanlar, yksek basnlarda alaca iin yaplar
salam olmaldr.
Hidrolik devre elemanlarnn fiyatlar pahaldr.
Hidrolik devre elemanlarnn balantlar salam ve szdrmaz olmaldr.
Hidrolik akkanlarn srtnme direnci yksek olduu iin uzak
mesafelere tanamaz.
Depo edilebilirlii azdr.
Ak hz dktr. Devre elemanlar, dk hzlarla alr.
Hidrolik akkanlar havaya kar hassastr. Akkan iindeki hava grlt
ve titreime yol aar, dzenli hzlar elde edilemez.

8
1.3. Hidrolik Devre Elemanlar Yaps ve alma zellikleri

1.3.1. Hidrolik Akkanlar ve zellikleri

Hidrolik akkanlar, hidrolik gcn iletilmesinde kullanlr. laveten de hidrolik devre
elemanlarnn yalanmasn ve soutulmasn salar. Hidrolik akkan olarak suyun
kullanlmasnda korozyon, kaynama noktas, donma noktas ve dk viskozite gibi
sorunlarla karlalr. Bu sorunlar ortadan kaldrmak iin baz karmlar (ya, glikol gibi)
eklenir. Maden yalar, en ok kullanlan akkandr. erisine katk maddeleri eklenerek
dayankl ve kullanm sresi artrlr.


Resim 1.1: Hidrolik ya
Viskozite: Akkanlarn akclk zelliklerini ifade eder. Yalarn akmaya kar
gsterdii zorluktur. Kaln yalarda akmaya kar diren fazla, ince yalarda
akmaya kar dire azdr. Kaln yalarn viskozitesi yksek ince yalarda
kktr.
Oksidasyon: Hidrolik yan bileimindeki hidrokarbonlarn havann oksijeni ile
kimyasal reaksiyona girerek amur veya sakz eklinde tortularn meydana
gelmesi olayna oksidasyon denir. Meydana gelen amurlar, metal yzeylerde
korozyona neden olur.
Yalama Yetenei: Uygun seilen yalar, metal yzeylerde bir film tabakas
meydana getirerek alan elemanlarn hareketlerinin kolaylamasn ve
srtnme direncinin azalmasn salar.
Kpklenme: Yksek basntaki akkan sistem iinde yksek hzda hareket
ederken hava moleklleri ile ya molekllerinin arpmas sonucunda meydana
gelen oklar, kpklenmeye yol aar. Bunu engellemek iin boru hattnda
szdrmazlk salanmaldr. Ya reticileri, yan iine kpklenmeyi nleyici
katk maddeleri ilave eder.
Akma Noktas: Yan akcln kaybedip katlamaya balad scakla
denir.

9
Alevlenme Noktas: Standart yalarda alevlenme scakl 180C ile 210C
arasndadr. Hidrolik sistemlerde 50 Cnin zerine klmad iin herhangi bir
problem kmaz.
Polimerleme: Birden fazla ayn cins ya molekllerinin artk vermeden
birlemesi ve yeni bir molekl meydana getirmesidir. Yan zelliini
deitirecei iin istenmeyen bir durumdur.
HDROLK SSTEMLERDE KULLANILAN YALAR
GSTERL NEML ZELLKLER KULLANIM ALANLARI
HL
Korozyona kar koruyuculuk ve
yalanmaya kar dayankllk
ykseltilmi
Yksek termik gerilmeler veya su
temas ile korozyon tehlikesi olan
sistemlerde
HLP
Anmaya kar koruyuculuk
ykseltilmi
HL yandaki zelliklerin yan sra,
yapsndan veya iletme artlarndan
kaynaklanan yksek derecede kark
srtnme olan sistemlerde
HV
Viskozite-scaklk davran
iyiletirilmi
HLP zelliklerinin yan sra,nemli
lde deien ve olduka dk evre
scaklklarnn hakim olduu
sistemlerde
Tablo 1.2: Kullanlan yalar
H: Hidrolik ya
L: Korozyona kar koruyucu ve/veya yalanmaya kar dayankllk kazandran
etkili madde
P: Yklenebilirlii ykselten veya dren etkili madde

1.3.2. Tank ve zellikleri

Hidrolik akkan depolayan, alma artlarna uygun ekilde hazrlayan devre
elemanlarna depo (tank) ad verilir. Isnan hidrolik akkann kolayca soutulmas iin
deponun alt ksm hava akm oluturacak ekilde dizayn edilmelidir. Depoya dnen
akkann dinlenmeden emilmesini nlemek iin dinlendirme levhas konulmaldr. Depo
kapasitesi, hidrolik sisteme gerekli olan akkan miktarna ve datm sisteminin
byklne gre seilir. Pratik olarak pompa debisinin 3-5 kat kadar alnabilir.

10

Resim 1.2: Hidrolik tank (stten grn)

Resim 1.3: Tank (nden grn)

11

ekil 1.5: Hidrolik tankn i yaps
1.3.3. Hidrolik Boru-Hortum Donanmlar

Hidrolik sistemlerde akkan tanktan alclara tayan ve alcdan tekrar tanka tayan
elemanlardr. Hortumlar, hareketli hidrolik makinelerde hatlarn birbirine balanmasnda
kullanlr. Esneme kabiliyetleri yksektir. Borular; dikisiz, yksek basnca dayankl
elikten imal edilir. leride daha detayl bilgi verilecektir.

1.3.4. Filtreler ve Filtreleme Teknikleri

Hidrolik elemanlar anmadan korumak iin akkann temizliini salamak amacyla
kullanlr. Kirlilik boru, hortum gibi elemanlar deitirirken; yeni hidrolik akkan
konulmasndan veya szdrmazlk elemanlarnn bozulmas nedeniyle oluabilir. Hidrolik
elemanlarda izin verilen kirlilik deerini retici firmalar katologlarnda belirtir. Mikron
cinsindendir (1 Mikron= 0,001 mmdir). Kirlilik deeri, kirlilik gstergesi kullanlarak
llmelidir. Burdan alnan deerlere gre filtre temizlenmeli ve kullanm mr dolanlar
deitirilmelidir.

12

Resim 1.4: Hidrolik filtreler
Filtreler ana gruba ayrlr:

Emi hatt filtreleri: Emi hattnda pompay korumak amacyla kullanlr.
Depodan hidrolik sisteme vermek amacyla ekilen akkan temizler, sisteme
temiz akkan gnderir.
Depo iine yerletirildikleri iin bakmlar zordur. Tkandklarnda pompann emii
gleir. Bu da basncn dmesine neden olur. Bu durumu engellemek iin ilaveten
pompadan nce iri gzenekli pompa kullanlmaldr.
Dn hatt filtreleri: Hidrolik sistemden grevini bitirip depoya dnen
akkan filtre eder. Ekonomik ve bakm kolaydr. Dezavantaj ise akkann
temizlii kir elemanlar dolatktan sonra yaplmasdr.
Basn hatt filtresi: Hidrolik pompann kna devre elemanlarnn zarar
grmesini engellemek iin kullanlr. Kirlenmeye kar daha hassastr.
Dezavantajlar ise yksek basnla kar karya kaldklar iin basnca dayankl
gvde gerektirmesidir. Bundan dolay yapm zor ve pahaldr.


13

ekil 1.6: Hidrolik pompa filtre devreleri
1.3.5. Pompalar

Tankta bulunan akkan, ayarlanan basn ve debide sisteme gnderen devre
elemandr. Pompalar, mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye dntrr. Pompa, dnme
hareketini elektrik motorundan alr. Pompalar basn oluturmaz. Akkan sistemde bir
engelle karlatnda basn oluur.

Pompa seilirken, kullanlacak sistemin ilevini yerine getirebilecek debiyi ve basnc
retebilecek byklkte seilmelidir. Katolounda yazan akkan ve filtre kullanlmaldr.
Pompa altrlrken elektrik motorunun dn yn ile pompa milinin dn yn birbirine
uygun olmaldr. Pompann iindeki koruyucu yalar temizlenmelidir. lk harekete geerken
basn borusunun havas alnmal, emi borusu hidrolik yala doldurulmaldr. Ayrca ya
seviyesi sk sk kontrol edilmelidir.

14

Resim 1.5: Hidrolik pompa


Resim 1.6: Hidrolik pompa

15

Resim 1.7: Hidrolik pompa

Resim 1.8: Hidrolik pompa

16

Resim 1.9: Hidrolik el pompas

1.3.5.1. Elle Kontroll Hidrolik Pompa

Pompa eitleri

A) Dili pompalar B) Paletli pompalar C) Pistonlu pompalar


1) Dtan dili 1) Eksenel pistonlu
a) Eik gvdeli
2) ten dili b) Eik plakal
2) Radyal pistonlu
3) Pistonlu el pompalar 3) ten eksantrik dili






17

ekil 1.7: Dili pompa eitleri
1.3.6. Hidrolik Motorlar

Hidrolik sistemde basnl akkann hidrolik enerjisini dairesel harekete dntrmek
iin kullanlan elemanlara "hidrolik motorlar" denir. Hidrolik motorlarla yksek
basntaki akkanlar kullanarak byk dndrme momentleri elde edilir. Kk bir hacimle
byk momentleri retmek mmkndr. Hidrolik motorlar; gl dairesel hareketin
gerektii i makinelerinde, takm tezghlarnda vb. yerlerde kullanlr. Hidrolik motorlarla
kademesiz hz ayar yaplabilir. Hareket devam ederken hz artrlp azaltlabilir, dn yn
deitirilebilir.

Resim 1.10: Hidrolik dili motor

18
Motor eitleri (hidromotor)

A) Dili motor B) Paletli motor C) Pistonlu motor

1) Dtan dili motor 1) Pistonlu motor
2) ten dili motor 2) Radyal pistonlu motor
3) Dili halkal motor 3) Eksenel pistonlu motor

1.3.7. Hidrolik Silindirler

Hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye eviren devre elemanna hidrolik silindirler denir.
Hidrolik silindirler iki ana gruba ayrlr:
Tek etkili silindirler: Basnl akkan silindirin tek ynnden girip pistonun
tek bir yzeyine etki ediyorsa bu tip silindirlere tek etkili silindir denir.
Dn, yayl ve yaysz olabilir.



Resim 1.11: Tek etkili silindir

19
ift etkili silindirler: Basnl akkan silindirin iki ayr yerinden girip
pistonun iki yzeyine etki ederek ileri geri hareketleri akkan gcyle reten
silindirlerdir.



Resim 1.12: ift etkili silindirler

20

ekil 1.8: ift etkili silindir prensibi
1.3.8. Valflerin Genel Snflandrlmas

Hidrolik akkann ak ynn belirleyen, akkann basncn ve debisini istenilen
snrlar iinde tutan devre elemandr. Hidrolik valflerle aadaki harfler ve konumlar
kullanlr:
P: Pompadan gelen akkann baland yer
R, S, T: Depoya dn hattnn baland yer
A, B, C: Silindir veya motora giden borularn baland yer
L: Sznt hattnn baland yer.
X, Y, Z: Akkann uyar sinyali olarak kullanld pilot hatt.
Normalde ak: Valfe dardan bir etki olmadan akkann n P ak ve akkan valfden
geerek bir elemana gidiyorsa bu tip valflere normalde ak valf denir.

Normalde kapal: Valfe dardan bir etki olmadan akkann n P kapal ve akkan
valfden geemiyorsa bu tip valflere normalde kapal valf denir.


Normalde ak Normalde kapal
ekil 1.9: Hidrolik valf sembolleri

21
Yn kontrol valfleri: Hidrolik sistemde akkann istenilen yne gitmesini
salayan valflerdir. Valflerin kumandas elektriksel, mekanik, basnla ve insan
gcyle kullanlabilir.




Resim 1.13: Elektro-hidrolik yn kontrol valfleri

22

Resim 1.14: Yn kontrol valfleri (elle kontrol)
Ynlendirme valfleri, konumlarnn saysna gre aadaki gibi ifade edilir:
2/2 ynlendirme valfi
3/2 ynlendirme valfi
4/2 ynlendirme valfi
4/3 ynlendirme valfi
5/2 ynlendirme valfi
YN KONTROL VALFLERNN KONUMLARI

Valfin konumlar, kare eklinde gsterilir.

Ak yollar, kare iinde oklarla gsterilir.

Kapal konum

ki ak yolu

ki kap birbirine bal, iki kap kapal

Tm kaplar birbirine bal

kap birbirine bal , bir kap kapal
Tablo1.3: Yn kontrol valflerinin konumlar

23
.
ekil 1.10: Yn kontrol valfi prensibi


24
1.3.8.1. Basn Kontrol Valfleri

Hidrolik sistemin elemanlarnn basncn kontrol ederek ayarlamak iin kullanlan
valflerdir.



Resim 1.15: Basn kontrol valfleri

25
Kullanld Yerlere Gre eitleri

Emniyet valfleri: Hidrolik sistemi ani basn ykselmelerine kar koruyan
devre elemandr. Normalde kapal olan valf, basn ykselmesi durumunda
alarak fazla akkan depoya gndererek basnc normal seviyesine drr.




Resim 1.16: Selenoid kumandal basn emniyet valfi

26

ekil 1.11: Basn snrlama valfi prensibi ve sembol
Basn Drme Valfi: Hidrolik sistemde farkl basnla altrlmas istenen
birden fazla silindir ve motorlarn kullanlmas durumunda basn drme valfi
dk basnla alacak devre elemannn giriine balanr. Normalde ak
konumdadr, basn ykselince kapanr. Basntaki dme oran, stteki vida ile
ayarlanr.



Resim 1.17: Basn drme valfi


27

ekil 1.12: Basn drme valfi prensibi ve sembol
Basn Sralama Valfi: Hidrolik sistemde birden fazla silindir veya hidrolik
eleman devreye girecek ve farkl basnta alacak ise normalde kapal
konumda olan valf istenen basn deerine ulanca alr. Hidrolik akkan
dier alclara ular.


ekil 1.13: Basn snrlama valfi prensibi ve sembol

28
Ak Kontrol Valfleri: Hidrolik sistemde kullanlan silindirin hzn, motorun
devir saysn ayarlamak iin kullanlan valflerdir.


Resim 1.18: Ak kontrol valfleri

ekil 1.14: Ak kontrol valfi prensibi

29
Ama-Kapama Valfleri: Hidrolik akkann bir ynde akmasn engelleyen,
dier ynde akmasn salayan valflerdir.


Resim 1.19: ek valfler

Resim 1.20: Ama kapama valfleri


30

Resim 1.21: ek valfler

ekil 1.15: ek valflerin prensibi


31
1.4. Hidrolik Devre Elemanlarnn Sembol Bilgisi, ISO 1219
Normuna Gre Devre Elemanlarnn Sembollerinin Tantm

1.4.1. Hidrolik ve Pnmatik in Genel Semboller

HDROLK VE PNOMATK N GENEL DEVRE SEMBOLLER
Hidrolik basn kayna

Basn, i, dn hatt

Kontrol hatt

Boaltma hatt, kaak hatt

Hat balants

Kesien hatlar

Tank

Filtre

Soutucu

Istc

Elektrik motoru

Is kuvvet makinesi


32
l aletleri sembolleri
Basn gstergesi

Termometre

Debimetre

Seviye gstergesi


33
1.4.2. Hidrolik Pompa ve Motorlar

HIDROLIK POMPA SEMBOLLERI
Tek ak ynl, sabit debili
hidrolik pompa

Tek ak ynl, ayarlanabilir
debili hidrolik pompa

ift ak ynl, sabit debili
hidrolik pompa

ift ak ynl, ayarlanabilir
debili hidrolik pompa

HIDROLIK MOTORLARIN SEMBOLLERI
Hidrolik motorlar
tek ynde dner (sabit).

Hidrolik motorlar
tek ynde dner (ayarlanabilir).

Hidrolik motorlar
ift ynde dner (sabit).

Hidrolik motorlar
ift ynde dner (ayarlanabilir).







34
1.4.3. Hidrolik Silindirler

TEK ETKILI SILINDIR SEMBOLLERI
Tek etkili silindir
d kuvvet geri getirmeli

Tek etkili silindir
yay geri getirmeli

Tek etkili silindir
teleskobik silindir

IFT ETKILI SILINDIR SEMBOLLERI
Tek piston kollu

ift piston kollu

Diferansiyel silindir

Teleskobik

ift tarafl ayarlanabilir
son konum yastklamal



35
1.4.4. Hidrolikte Basn Kontrol Valfleri

BASIN KONTROL VALFLERI SEMBOLLERI
1- Basn snrlama valfi

2- Yollu basn ayar valfi

3- Yollu basn ayar valfi


1.4.5. Hidrolikte Yn Kontrol Valfleri

YN KONTROL VALFLERININ SEMBOLLERI
2/2 Yn kontrol valfi
normalde kapal

2/2 Yn kontrol valfi
normalde ak

3/2 Yn kontrol valfi
normalde kapal

3/2 Yn kontrol valfi
normalde ak


36
4/2 Yn kontrol valfi

5/2 Yn kontrol valfi

4/3 Yn kontrol valfi
orta konum kapal

4/3 Yn kontrol valfi
orta konum pompa dnl

4/3 Yn kontrol valfi H - orta
konumlu

4/3 Yn kontrol valfi
orta konum i hatlar basnsz

4/3 Yn kontrol valfi
orta konum baypas devresi



37
1.4.6. Ak Kontrol Valfleri

AKI KONTROL VALFLERI SEMBOLLERI
Ksc sabit

Ksc ayarlanabilir

Orifis sabit

Orifis ayarlanabilir

2- ynl ak kontrol valfi ksc
sabit

2- ynl ak kontrol valfi ksc
ayarlanabilir

3- ynl ak kontrol valfi orifisli
sabit

3- ynl ak kontrol
valfi orifisli ayarlanabilir

ek valf sembolleri
ek valf (tek ynl kapama
valfi), yksz

ek valf, yay ykl

Kapatlabilir ve alabilir ek valf


38
Alabilir ift ek valf


1.4.7. Hidrolik Valflerin Uyar (Kumanda) Yntemleri

VALFLERIN ELLE KUMANDA SEMBOLLERI
Yay geri getirmeli ve kaak ya
kaps olan genel sembol

Elle kumandal ve yay geri
getirmeli

Elle kumanda kolu ve tutmal

Pedal kumandal ve yay geri
getirmeli

Valflerin mekanik kumanda sembolleri
ubuk veya dme

Yay

Makaral ubuk

Valflerin elektriksel kumanda sembolleri
Elektrik motoru-srekli dnme


39
Tek sargl bobinli-solenoid
elektromanyetik kumanda

Ayn ynde iki sargl bobin ile
elektromanyetik kumanda

Elektrikli veya hidrolik akkanla
kontrol

Elektro-hidrolik kontrol


40

UYGULAMA FAALYET

Hidrolik sistem elemanlarnn seimini yapabilme ve sembollerinin bilinmesi.

lem Basamaklar neriler
Hidrolik sistem projeleri iziminde sk
kullanlan sembolleri iziniz.
izilen sembolleri sembol tablolaryla
karlatrnz.
Herhangi bir projeye bakarak aynsn
siz de izmeye alnz.
izilen sembollerin ana ema ve
sembol tablolaryla doruluklarn
yapnz.
Hidrolik sistemlerde kullanlan
akkanlarn zelliklerini inceleyiniz.
Akkanlarn genel zelliklerini
nceden reniniz.
Hidrolik sistemlerde kullanlan basn
lm aletlerini inceleyiniz.
Basn lmnde kullanlan
cihazlarn genel zelliklerini nceden
reniniz.
Hidrolik sistemlerin alma
mantklarn kavramak iin hidrolik
elemanlarn bulunduu deney setlerini
inceleyiniz.

Hidrolik sitemleri kavramak iin
minimum malzeme isimlerini ve
ekillerini reniniz.

UYGULAMA FAALYET


41

LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI

1. Hidrolik veya pnmatik sistemde, belirli bir ak kesitinden belirli bir srede geen
akkan miktar ........... olarak tanmlanr.
Bolua ne gelmelidir?
A) Basn B) Debi C) G D) Kuvvet

2. Manometrede okunan basn deerine ne denir?
A) Basn B) Efektif basn C) Mutlak basn D) Kuvvet

3. Bernoulli kanunu aadaki klardan hangisinde aklanmtr?

A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip
olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr.
B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her
noktasnda ayn deerdedir.
C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda
meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder.
D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme
tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden
kaynaklanr.
4. Kovitasyonun aklamas hangisidir?
A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip
olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr.
B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her
noktasnda ayn deerdedir.
C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda
meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder.
D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme
tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden
kaynaklanr.
5. Sreklilik denklemini aklayan k hangisidir?
A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip
olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr.
B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her
noktasnda ayn deerdedir.
C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda
meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder.
D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme
tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden
kaynaklanr.
LME VE DEERLENDRME


42
6. Paskal Kanunu'nu aklayan k hangisidir?
A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip
olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr.
B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her
noktasnda ayn deerdedir.
C) Yerekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda
meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder.
D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme
tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden
kaynaklanr.

7. Aadakilerden hangisi hidrolik sistemin stnl deildir?
A) Hidrolik sistemler, sessiz alrlar.
B) Hidrolik akkanlar, yksek slara kar hassastr. Akkan scaklnn 50
0
Cyi
gemesi istenmez.
C) Hassas hz ayar yaplabilir.
D) Akkan olarak hidrolik ya kullanld iin devre elemanlar ayn zamanda
yalanm olurlar.

8. Aadakilerden hangisi hidrolik sistemin dezavantaj deildir?
A) Hidrolik devre elemanlar uzun mrldr.
B) Depo edilebilirlii azdr.
C) Hidrolik devre elemanlarnn fiyatlar pahaldr.
D) Hidrolik devre elemanlar yksek basnlarda alaca iin yaplar salamdr.

9. Hidrolik yan bileimindeki hidrokarbonlarn havann oksijeni ile kimyasal
reaksiyona girerek amur veya sakz eklinde tortularn meydana gelmesi olayna
.. denir.
Boluu tamamlaynz.
A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon

10. Akkanlarn akclk zelliklerini ifade eder. Yalarn akmaya kar gsterdii zorluktur.
Neyin ifadesidir?
A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon

11. Yksek basntaki akkan sistem iinde yksek hzda hareket ederken hava
moleklleri ile ya molekllerinin arpmas sonucunda meydana gelen oklar ..
yol aar.
Bolua ne gelmelidir?
A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon

12. Hidrolik sistemlerde akkann tanktan alclara tayan ve alcdan tekrar tanka tayan
elemanlara ne ad verilir?
A) Tank B) Filtre C) Hortum ve borular D) Pompa


43
13. Tankta bulunan akkan ayarlanan basn ve debide sisteme gnderen devre
elemanna ne ad verilir?
A) Tank B) Filtre C) Hortum ve borular D) Pompa

14. Hidrolik sistemde basnl akkann hidrolik enerjisini dairesel harekete dntrmek
iin kullanlan elemanlara denir.
Boluu tamamlaynz.
A) Tank B) Hidrolik motor C) Hortum ve borular D) Pompa

15. Basnl akkan silindirin iki ayr yerinden girip pistonun iki yzeyine etki ederek
ileri geri hareketleri akkan gcyle reten silindirlerdir.
Neyin aklamasdr?
A) Tek etkili silindir B) Hidrolik motor C) ift etkili silindir D) Pompa

16. Valflerde kapal konum, aadakilerin hangisiyle gsterilir?
A) B) C) D)

17. neyin semboldr?

A) Kontrol hatt
B) Hidrolik basn kayna
C) Istc
D) Elektrik motoru

18. neyin semboldr?

A) Is kuvvet makinesi
B) Basn gstergesi
C) Elektrik motoru
D) Seviye gstergesi

19. ift ak ynl, ayarlanabilir debili hidrolik pompa sembol hangisidir?
A) B) C) D)


44
20. Normalde kapal 3/2 yn kontrol valfi sembol hangisidir?
A) B) C) D)










45

PERFORMANS TEST

KONTROL LSTES

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr
1 Hidroliin tanmn yapabiliyor musunuz?
2 Hidrolik devre elemanlarn snflandrabiliyor musunuz?
3 Hidrolik sistemin avantajn biliyor musunuz?
4
ISO 1219 normuna gre uygun eleman semboln seebiliyor
musunuz?

5 Hidrolik ile ilgili temel kanunlar biliyor musunuz?
DNCELER

...


DEERLENDRME

Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" cevab verdiiniz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "evet" cevab
verdiyseniz dier faaliyete geiniz.




PERFORMANS TEST

46

RENME FAALYET-2



Uygun ortam salandnda asansrn hidrolik sistem devrelerinin tasarmn
yapabileceksiniz.



Asansrn hidrolik tamponlarnn alma devrelerinin izimlerini inceleyiniz.
Asansrn hidrolik kaldrma sisteminin izimlerini inceleyiniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamndan, retici firma katologlarndan ve kaynak
yaynlardan yararlanabilirsiniz.

2. HDROLK DEVRE TASARIMI YAPMAK

2.1. Hidrolik Devre izim Bilgisi


ekil 2.1: Hidrolik devre

RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA

47
2.1.1. Hidrolik Devre izimlerinde Elemanlarn Numaralandrlmas

Gruplarn numaralandrlmas

Grup 0:Enerji besleme biriminin tm elemanlar
Grup 1.,2.,3.,: Her silindir iin bir grup numaras

Srayla numara sistemi

.0 : eleman 1.0, 2.0 gibi
.1 : Son kontrol eleman 1.1, 2.1 gibi
.4 : elemannn ileri hareketini etkileyen tm elemanlar (ift rakamlar) 1.2, 1.4, 2.2 gibi
.3;5 : elemannn geri hareketini etkileyen tm elemanlar (tek rakamlar) 1.3, 1.5, 2.3 gibi
.01.02. : eleman ile son konum eleman arasndaki elemanlar 1.01, 1.02 gibi

2.1.2. Fonksiyon Blok Diyagram

Kontrol tekniinde hareketlerin birbiri ile balantl olarak akn gstermede
kullanlr.

2.1.3. Hidrolik Devre izim Kurallar

Altta enerji besleme birimi, ortada enerji kontrol birimi, stte tahrik birimi yerletirilir.
Ynlendirme valfleri, mmkn olduunca yatay izilir. letim hatlar, dorusal ve
kesimeyecek ekilde izilmelidir. Elemanlarn ilk konumlar gsterilmelidir. Birden fazla i
eleman var ise her i eleman, ayr bir kontrol zinciri olarak ele alnmaldr.

ekil 2.2: Hidrolik devre aamalar

48
2.2. Hidrolik Kumanda Bilgisi

2.2.1. Konuma Bal Kontrol

ekil 2.3: Yatay talama makinesinin konumlandrlmas
i yapacak olan makinenin durumunu, konu eklini gsteren ekildir. rnek bir
konuma bal kontrol iin ekil yukarda gsterilmitir.

2.2.2. Hza Bal Kontrol

Hidrolik silindir ya da motorun istenilen hz ya da devirde dnmesini bu deerleri
istenildiinde deitirmek iin ayarlanabilir ak kontrol valfleri kullanlr.

49


ekil 2.4: Ak kontrol valfi hidrolik devre

2.2.3. Saymaya Bal Kontrol

Sayc rle kullanlarak istenilen sayma ilemi gerekletirilir. Silindir kna
balanacak kzl tesi sensr, manyetik sensr, optik sensr, indktif sensr, kapasitif
sensrlerden her- hangi birinden alnan palsler, sayc rleye iletilir. Sayma ilemi
gerekletirilir. Sensr, ayarlanan deeri saynca elektromanyetik kumandal valfin enerjisini
keser ve sistem durur.

2.2.4. Zamana Bal Kontrol

Zaman sayc ak kontrol valfleri ayarlanarak zaman ayar da gerekletirilir.

2.2.5. Basnca Bal Kontrol

Basnca bal kontrol, basn ayar valfleriyle gerekletirilir. Bu valfle gelen basn
deeri, istenilen deere drlr ve basn sabit tutulur. Skma ve balama ilerinde
basncn sabit kalmas istenir.


50
2.2.6. Kontrol Problemlerinin zmnde Uygulanacak Yntemler

1. Kontrol, hangi ilemleri yerine getirmesi gerekiyor. Bunlar belirlenir. Bunun iin u
sorulara cevap aranr:
i.Hareket tr (dorusal-dner hareket)
ii. eleman says
iii.Hareketlerin birlikte etkisi
stenilen kuvvetlerden veya momentlerden, hzlardan veya devir saysndan gerekli olan
hacimsel debi ve basn bulunur. Enerji besleme birimi hesaplanr.
2. Hidrolik devre elemanlar seilir. Semeye silindir ve motorlardan balanr ve boyutlar
belirlenir. Devre emas izilir. Para listesi karlr. Paralar numaralandrlr.
3. Devre emasna ve yapm iin takip edilecek sra numarasna gre yapma balanr.
Burada gvenlik ok nemlidir. Boru ve hortum balantlar gerekletirilir. Cihazlar, verilen
deerlere ayarlanr.
4. Sistem altrlmadan nce balantlar ve yap elamanlar son defa kontrol edilir. Sistem
iletmeye aadaki ilemler yaplarak alnr:
Ya miktar kontrol edilmelidir. Filtre kullanlmaldr.
Tahrik motorunun dnme yn kontrol edilir.
Valfler, balang konumuna alnmaldr.
Basn kontrol ve ak kontrol valfleri kk deerlere ayarlanmaldr.
Sistemin havas alnmaldr.
Akkan seviyesi, tekrar kontrol edilmelidir.
lk ilemin testi, drlm basn ve hacimsel debi ile yaplmaldr.
letme deerleri ayarlanmaldr.
Bundan sonra ilemlerin testine ve lmelere balanabilir.

2.3. Teknik Proje Bilgisi

2.3.1. Hidrolik Devre Elemanlar le Sistemin Planlanmas

Sistemin hangi ilemleri yerine getirmesi gerekiyor? Bunlar belirlenir. Bunun iin u
sorulara cevap aranr:
Hareket tr (dorusal-dner hareket)
eleman says
Hareketlerin birlikte etkisi

51
stenilen kuvvetlerden veya momentlerden, hzlardan veya devir saysndan gerekli
olan hacimsel debi ve basn bulunur. Bu ekilde enerji besleme birimi hesaplanr. Sistem
hakknda gerekli teorik bilgi edinilmelidir.

Elde edilen deerlerden hidrolik elemanlar seilir. Semeye silindir veya motorla
balanr. stenilen kuvvet veya momentten gerekli yzey bykl ve bylece i
makinesinin boyutlar belirlenir. stenilen hz veya devir saysndan gerekli hacimsel debi
bulunur.

2.3.2. Basit Evre emalarnn izimi

Devre emasnn iziminde hidrolik semboller ve B 1'de rendiimiz kurallar
dikkate almalyz. Devre emasn tekrar kontrol ederiz. Kullanlan elemanlara ait teknik
bilgiler ve tantc numaralarla tamamlanmas gerekir. Cihazlarn ayarlanmasna ilikin
deerler devre emasnda belirtilmelidir.

2.3.3. Devre emasnn Analizi ve Kurulmas

Para listesi hazrlanr. Devre emasna ve yapm iin takip edilecek sra numarasna
gre yapma balanr. Burada gvenlik ok nemlidir. Boru ve hortum balantlar
gerekletirilir. Cihazlar verilen deerlere ayarlanr. Sistem altrlmadan nce balantlar
ve yap elemanlar son defa kontrol edilir. Sistem, iletmeye aadaki ilemler yaplarak
alnr:
Ya miktar kontrol edilmelidir. Filitre kullanlmaldr.
Tahrik motorunun dnme yn kontrol edilir.
Valfler, balang konumuna alnmaldr.
Basn kontrol ve ak kontrol valfleri, kk deerlere ayarlanmaldr.
Sistemin havas alnmaldr.
Akkan seviyesi, tekrar kontrol edilmelidir.
lk ilemin testi, drlm basn ve hacimsel debi ile yaplmaldr.
letme deerleri ayarlanmaldr.
Bundan sonra ilemlerin testine ve lmelere balanabilir.

52
2.3.4. Yol-Adm Diyagramnn izilmesi

Birden fazla silindirin kullanld sistemlerde silindirlerin hareketlerini gsteren
diyagramdr. Sistem tasars yaplrken nce bu plan yaplr. Elemanlar buna gre
yerletirilir. Diyagram izilirken unlara dikkat edilir:
Silindir hareketleri, tabloya gre daha kaln izilmelidir.
Her silindire bir numara verilmelidir.
Silindirin ileri hareketi, 0dan 1e eik izgiyle gsterilir.
Silindirin sabit konumlar yatay izgiyle gsterilir.
Silindirin geri hareketi, 1den 0a eik izgiyle gsterilir.

0 1 2 3 4 5 6 7
1
0
1.SLNDR
1
0
2.SLNDR
ekil 2.5: Yol - adm diyagram







53

UYGULAMA FAALYET

Bir ift etkili silindirin bir dmeli veya pedall valfe basldnda ileri hareket etmesi
strokunu tamamladnda geri dnmesi istenen devre tasarlamak.

lem Basamaklar neriler
ncelikle izilen devrenin tasla
kontrol ak diyagramna uymaldr.
Aadan yukarya doru bir sinyal
ak olmaldr. Devre diyagram iin
enerji girii gerektiren tm elemanlar,
aaya izilmeli ve enerji aadan
yukarya doru datlmaldr. Devre
diyagram elemanlarn fiziksel yerleri
dikkate alnmakszn ve tm
silindirlerle yn valflerinin yatay
izilmelidir.

Devre diyagramn gelitirirken
ncelikle devre tasla denetim ak
diyagramna uymal; aadan yukar
doru bir sinyal ak salanmaldr.
Hidrolik denetim sistemi; bir akkan
silindir ile sinyal girdisi, sinyal ileme
ve sinyal kts gibi ilevleri bir btn
hlinde yerine getiren bir adet denetim
valfinden oluabilir.

Devre diyagram, elemanlarn fiziksel
yerleri dikkate alnmakszn izilmeli;
silindirler ve yn denetim valfleri
yatay yerletirilmelidir.

Denetim ilevi, birden fazla deikeni
gerektiriyorsa alma dngs; sinyal
girdisi, sinyal ileme ve sinyal kts
iin ayr elemanlardan olumak
zorundadr. Birden fazla deikenin
var olduu nispeten byk ve
karmak hidrolik devrelerde devre:
1) Veri toplama ve veri ileme ilevlerinin
yerine getirildii sinyal girdi ve sinyal
ileme elemanlarnn birlikte bulunduu
kumanda devresi,
2) alma elemanlarnn ve bu elemanlara
yn veren ana yn denetim valflerinin
bulunduu g devresi olmak zere iki ayr
ksmda incelenir.

Kumanda devresi, g devresinden
uzak bir yerde bulundurulabilir, ancak
enerji tasarrufu ve yksek evrim
hzlar iin bu mesafe mmkn
mertebe ksa tutulmaldr.

UYGULAMA FAALYET


54


2- ift etkli silindirin 4/2 geri dn yayl valfle ileri kontrol
3- ift etkli silindirin ileri-geri kontrol

(2) (3)


55

PERFORMANS TEST

KONTROL LE

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr
1 Hidrolik devre elemanlarn doru numaralandrdnz m?
2 Hza bal kontrol devresini tasarlidnz m?
3 Yol adm diyagramn izdiniz mi?
4
Hidrolik devre kurmada uygulanacak kurallar biliyor
musunuz?

DNCELER

...


DEERLENDRME

Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" cevab verdiiniz
sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "Evet" eklinde
cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.





PERFORMANS TEST

56

RENME FAALYET-3



Uygun ortam salandnda asansrn hidrolik sistemlerinin deiimini
yapabileceksiniz.



Asansrn hidrolik tamponlarn aratrnz.
Asansrn hidrolik kaldrma sistemlerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, retici firma katologlarndan ve kaynak
yaynlardan yararlanabilirsiniz.

3. HDROLK SSTEM KURMAK VE
ALITIRMAK

3.1. Proje Okuma Bilgisi

3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandas

ekil 3.1: Tek etkili silindir kumanda devresi
RENME FAALYET3
AMA
ARATIRMA

57
Basn hattndan gelen hidrolik akkan, 3/2 yn kontrol valfine baslnca valften
geer. Silindiri ileri iter. Valfin ilk konumuna gelmesini salaynca silindir yer ekimi
sayesinde ilk konumuna gelir.

3.1.2. ift Etkili Silindirin Kumandas


ekil 3.2: ift etkili silindirin kumandas
1- Tek piston kollu ift etkili silindir
2- 3/2 yn kontrol valfi
3- Hidrolik pompa
4- Elektrik motoru
5- Filtre
6- Basnler
7- Emniyet valfi
8- Ya seviye ler
9- Depo (tank)

Basn hattndan gelen hidrolik akkan, 4/2 valfinin B ucundan geerek valfi geri
konumda tutar. Valfin konum deitirmesini saladmzda A ucundan geen akkan,
silindirin ileri gitmesini salar. Valf tekrar konum deitirdiinde silindir geri konumuna
gelir.

3.1.3. VE Valfi Uygulamalar

ekildeki hidrolik sistemde 3/2 valflerine beraber baslmad srece silindirimiz ileri
hareket etmez. Silindir ileri itildikten sonra valflerden biri ya da ikisine de uygulanan bask
kalkmas durumunda silindir, yay sistemi sayesinde geri gelir. Silindirin ileri gitmesini
salayan hidrolik akkandr.

58

ekil 3.3: Ve valfi uygulama devresi
3.1.4. VEYA Valfi Uygulamalar

Pompadan kan akkan, 3/2 yn kontrol valflerine gelir. Yn kontrol valflerinin
birine uygulanacak bask ile veya valfi iindeki mekanizma dier yne itilir. Silindirimiz
ileri itilir. Bu durum, iki valf iin de ayndr. Silindirimiz yay sistemi sayesinde valfler ilk
konumlarna dndnde gelen akkan kesileceinden geri gelir.

ekil 3.4: VEYA valfi uygulama devresi

59

Resim 3.1: VEYA valfi
3.1.5. Birden Fazla Silindirin Kontrol

ekil 3.5: ki ayr silindirin kontrolne ait devre

60
3.1.6. Yol-Adm Diyagramnn karlmas


ekil 3.6: Yol-adm diyagram
3.2. Projedeki Hidrolik Elemanlar Listesinin karlmas

Konum
numaras
Miktar Ad
0.1 1 Elektrik motoru
0.2 1 Basn kayna
0.3 1 Ayarlanabilen basn snrlama valfi
0.4 1 Basn gstergesi
0.5 1 Ya seviyesi ler
0.6 1 Filtre
1.1 1 Elektro-hidrolik 4/2 ynlendirme valfi
1.0 1 ift etkili silindir
2.1 1 Elektro-hidrolik 4/2 ynlendirme valfi
2.0 1 ift etkili silindir

3.3. Balama Paralar

Hidrolik sistemlerde akkan tanktan alclara tayan ve alcdan tekrar tanka tayan
elemanlar ve bunlar birletiren elemanlardr. Bunlar boru, hortum, flan, kavrama, maon
vb.

Balant elemanlar gerekli basn, debi ve ak hzn salayacak ekilde tespit
edilmeli; alma basncna dayanacak yapda olmaldr.


61
3.3.1. Hortum Balant Elemanlar

1-Vidal armatr: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, ksmlar eksenel dorultuda
birbirleri ile vidalamak suretiyle gerekletirilir.

2-Pres armatr: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, armatrn bir parasnn
preslenip ekil deitirmesiyle gerekleir.

3-Telli kelepe: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, dtan geirilen bilezik eklindeki
bir halkann sktrlmas ile gerekleir.

4-Bantl kelepe: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, kskacn sklmas ile gerekleir.
Yksek basnlar iin uygun deildir.

5-Gemeli armatr: zerinde vidaya benzer diler bulunan boru eklindeki bir elemann
hortuma geirilmesi ile hortumda oluan ekil deitirme kuvvetleri tutucu kuvveti oluturur.
Yksek basnlar iin uygun deildir.

3.3.2. Boru Balant Elemanlar

1-Flan: Flann boruya balanmas, kaynak veya cvata ile salanr. Byk apl borularda
kullanlr.


Resim 3.2: Balant elemanlar-1

62

Resim 3.3: Balant elemanlar-2 (Rakor: Vidal balant)

Resim 3.3: Balant elemanlar-3
1. Szdrma ve kayplarn nlenmesi

Hidrolik elemanlarda ya kaaklar sebebiyle oluan ya kayplarn nlemek iin
szdrmazlk elemanlar kullanlr. Sistemdeki akkann azalmas, basn kayplarna neden
olur. Bu da verimi drr.

Genel olarak hareketsiz ksmlar arasna statik szdrmazlk elemanlar ve hareketli
ksmlar arasna dinamik szdrmazlk elemanlar yerletirilir.
A-Statik szdrmazlk elemanlar

63
1-Contalar: Flan ve kapaklarda kullanlr.
2-O-Halkas: Silindir gvdesinde kullanlr.
B- Dinamik szdrmazlk elemanlar
1-Toz keeleri: Piston koluna d ortamdan yapan tozlar temizler.
2-Piston kolu keeleri: Silindir iindeki basnl aknn piston kolu
tarafndan dar szmasn engeller.
3-Piston keeleri: Silindirin her iki tarafnda basn fark yaratan piston
keesi, verimli hareketin oluumuna yardmc olur.


Resim 3.4: Hidrolik szdrmazlk elemanlar
3.4. Boru ve Hortumlar

3.4.1. Boru ve Hortumlarn Yaps ve eitleri
3.4.1.1. Hidrolik Devrelerde Kullanlan Borular ve Normlar

Boru hatt iin DIN 2391e gre dikisiz hassas borular kullanlr.Borularn et
kalnl, hattaki maksimum basn ve ani basn artmalar iin dnlen bir emniyet
faktr dikkate alnarak belirlenir.

64

Resim 3.5: Hidrolik boru
Borulardan oluan hatlarda; dirsekler ve al balant yerlerinde kayplarn fazla
olmamas, dier taraftan boyutlandrmann makul snrlar ierisinde kalmas iin aada
verilen ak hzlarnn almamas gerekir.

Basn hatt: letme basnc 50 bara kadar :4,0 m/s
letme basnc 100 bara kadar :4,5 m/s
letme basnc 150 bara kadar :5,0 m/s
letme basnc 200 bara kadar :5,5 m/s
letme basnc 300 bara kadar :6,0 m/s
Emme hatt :1,5 m/s
Dn hatt :2,0 m/s

3.4.1.2. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Hortumlar ve Normlar

Hortumlar, hareketli hidrolik devre elemanlarn birbirine balanmasnda
kullanlr.Hortumlarn yksek esneme kabiliyetleri olduu iin sistem basncnn sk sk
deitii, scaklk farknn yksek olduu durumlarda kullanlmas uygundur. Hortumlar,
sentetik kauuktan yaplr.


Resim 3.6: Hidrolik hortum

65
Hidrolik hortumun Yaps


1-Hortumun i tabakas, polyester elastomerden
2-Bas tayc, elik telden
3-st tabaka, polyuretan/polyester-elastomerden

3.4.2. Boru apnn Hesaplanmas

Hidrolik devrede kullanlacak borularn aplarn hesaplarken; alma basnc, ak
hz ve pompann debisi dikkate alnr. Bu deerler biliniyorsa borularn i ap aadaki
formlle bulunur:

Q=Vxd/2L d=21xQ
V
Q= Akkann debisi (litre/dk.)
V= Ak hz (metre/saniye)
d= Boru i ap (mm)

3.4.3. Boru Balantlarnda Dikkat Edilecek Noktalar

Borularn i yzeyleri przsz olmaldr.
Boru balantlarnda szdrmazlk salanmaldr.
Mmkn olduunca tek para boru kullanlmaldr.
Kullanlacak borular, alma basncn karlayabilmelidir.
Borularn et kalnl ve i aplar, istenen debi ve basnc salayabilmelidir.
Borularda titreimi nlemek iin belirli aralklarla kelepeler yardmyla
sabitlenmelidir.
Borulara uygun kavis verilerek bklmeli ve keskin kelerden kanlmaldr.
Emi boru hatt ksa olmaldr.
Borularda sl genleme dikkate alnmaldr.
Emi ve dn hatt borular, minimum seviyenin altnda olmaldr.
Farkl apta boru kullanlmamaldr.
1 2 3

66

UYGULAMA FAALYET

1-Karton Kutularnn Transferi

Karton kutular, bir pnomatik silindir tarafndan kaldrlr; dier bir silindir tarafndan
bir konveyre itilir. A silindiri, geri dndkten sonra, B silindiri geri hareketine balar. Her
yeni sinyal, yeni bir ilemi balatacak ekilde balama sinyali bir dmeli valf ile
salanmaldr.



UYGULAMA FAALYET


67



Devre zm:
evrimin admlar yazlr.
Devrenin fonksiyon plan izilir.
Devre iziminde nce alma elemanlar olan ift etkili silindirler izilir.
ift etkili silindiri ileri/geri hareket ettiren 5/2 yaa uyarl valfler izilir.
G devresinin hatlar, yn denetim valflerinin kndan silindirlere balanr.
G devresinin yn denetim valflerinin uyar hatlarnn3/2 N.K.
Sinyal elemanlar izilir, hava balantlar salanr.
alma elemanlar; silindirlere ve silindirleri altran g ve kumanda devrelerinin
devre elemanlarna, usulne uygun birer numara verilerek adlandrlr.Buna gre bir
grup tekil eden ve her silindiri altran sinyal elemanlar ,silindirin piston kolunu
ileri hareket ettiren elemana ayn grubun iinde ift (1.2,1.4), geri hareket ettiren
elemana tek say verilir (1.3,1.5).
evrimin admlar takip edilerek sinyal elemanlarnn gerek yerleri tespit edilir.

Buna gre: 1 adm A+. A silindirini piston kolunu ileri hareket ettiren 1.1 nu.lu valfin sol
tarafndaki uyar hattna 1.2 butonlu valf vastasyla basnl hava iletildii taktirde valfin

68
srgs sola kayar, A silindiri konum deitirir.1.2 nu.lu valfin butonuna 1 kez baslp
braklr.
2. Admn gereklemesi, 1. admn tamamlanmasna baldr. 1. admn
tamamland noktada 2.2 snr anahtar, A silindirinin piston kolu tarafndan
uyarlr, g devresinin 2.1 yn denetim valfinin sol tarafndaki uyar hattna basnl
hava gnderir,2.1 nu.lu valfin srgs, sola hareket ederek B silindirinin piston kolu
ileri hareket alr. B+ tamamlanr.
3. admnn gereklemesi, 2. admn tamamlanmasna baldr. 2. admn
tamamland noktada 1.3 snr anahtar B silindirinin piston kolu tarafndan uyarlr.
G devresinin 1.1 nu.lu yn denetim valfinin sa tarafndaki uyar hattna basnl
hava gnderir. 1.1 nu.lu valfin srgs saa hareket ederek A silindirinin piston kolu
geri hareket alr, A tamamlanr.
4. admn gereklemesi, 3.admn tamamlanmasna baldr. 3. admn
tamamland noktada 2.3 snr anahtar, A silindirinin piston kolu tarafndan
uyarlr. G devresinin 2.1 yn denetim valfinin sa tarafndaki uyar hattna
basnl hava gnderir. 2.1 nu.lu valfin srgs, saa hareket ederek B silindirinin
piston kolu geri hareket alr, B tamamlanr.
Devredeki silindirlerin piston kollarnn son konumu dikkate alnarak snr anahtarlarnn son
durumu (uyarlm veya uyarlmam) gzden geirilir, devre balantlarnda gerekirse
dzeltmeler yaplr.
Sinyal akmasnn var olup olmad kontrol edilerek konum/adm diyagram
izilir. G devresinin yn denetim valflerini altran sinyal elemanlar 1 adm
sresince ayn anda uyarlmad iin sinyal akmasnn olmad anlalr.
Ek talepler varsa devreye ilave edilir.rnein evrim. B silindiri geri konuma
geldikten sonra alsn koulu aranyorsa, B silindirinin geri konumuna 1.4 snr
anahtar ilave edilir ve start konumuna koul gsterilir. Devreye VE ilem eleman
ilave edilerek son talep de gerekletirilir.

2- Bir tablaya balanan lama, iki operasyonla bklecek. A silindiri ile birinci bkme
operasyonu, B silindiri ile ikinci bkme operasyonu gerekletirilecek.





69


lem Basamaklar neriler
Uygulanacak devrelere ait fonksiyon
plan izilir.
Devrenin kullanlanabilir olmasna
zen gsteriniz.
ift etklili silindirler izilir.
Valfler izilir.
Sinyal elemanlarnn balantlar
tamamlanr.

Farkl marka kataloglar ve ilgili web
sayfalardan yararlannz.


G ve kumanda devreleri
oluturularak devre kurulur.

Proje izimini standartlara ve izim
kurallarna gre tasarlaynz.
Uygulama kolayln gz nnde
bulundurunuz.

70

PERFORMANS TEST


DEERLENDRME LTLER Evet Hayr
1 Ve valfi devresini numaralandrabiliyor musunuz?
2 Szdrmazlk elemanlarnn eitlerini biliyor musunuz?
3 Szdrtmazlk elemanlarn ayrt edebiliyor musunuz?
4 Hidrolik borularn nerede kullanldn biliyor musunuz?
5 Hidrolik hortumun yapsn biliyor musunuz?
6
Birden fazla silindirin kontrolnde yol adm diyagramn
karabiliyor musunuz?

7 Boru apn hesaplayabiliyor musunuz?
8
Boru balantlarnda dikkat edilecek noktalar biliyor
musunuz?

DNCELER

...


DEERLENDRME

Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" eklinde cevap
verdiiniz sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "Evet"
eklinde cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.









PERFORMANS TEST

71

MODL DEERLENDRME

DERECELEME LE

GZLENECEK DAVRANILAR
DEERLENDRME
LE
Evet Hayr
1 nln giyme
2 i zamannda bitirebilme
3 Devre elemanlarn tanmak
4 Devre elemanlarn doru semek
5 Devre elemanlarnn sembollerini tanmak
6 Devre elemanlarnn zelliklerini bilmek
7 Devre emasn ve yol adm diyagramn doru izmek
TOPLAM PUAN

DNCELER




DEERLENDRME

Arkadanz, derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla
uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili
faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.


MODL DEERLENDRME

72

CEVAP ANAHTARLARI

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz (deerlendirme kriterlerini)
karlatrnz. Ccevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap
verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI

1 B
2 B
3 A
4 D
5 B
6 C
7 B
8 A
9 D
10 C
11 B
12 C
13 D
14 B
15 C
16 D
17 B
18 B
19 D
20 B








CEVAP ANAHTARLARI

73

NERLEN KAYNAKLAR

Hidrolik Malzeme Sat Yapan Firma Kataloglar.
nternette Hrdavat-Nalburiye Sat ve Tantm Yapan Firmalarn Siteleri.
NERLEN KAYNAKLAR

74

KAYNAKA

KARACAN smail, Hidrolik+ Pnmatik, Bizim Bro Yaynevi, Karabk,
2003.
KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Modl Teknik Eitim ve Hizmet
Organizasyonu, Manisa.
MERKLE D., B. SCHADER, M. THOMES, Hidrolik, Festo, Esslingen, 1991.
Hidrosam, Hidrolik Eleman Resimleri, Kartal, stanbul, 2006.
KAYNAKA