Spernova

Kepler Spernovas
Spernova, enerjisi biten Byk Yldzlarn iddetle patlamas durumuna verilen addr. Bir
spernovann parlakl Gnein parlaklnn yz milyon katna varabilir.
Balan!"ta yaps, iyonize madde olan plazma eklindeki bir spernovann parlakln
yitirmesi #a$talar ya da aylar srebilir. Bu sre zar$nda yayd enerji, !nein %& milyar
ylda yaya'a enerjiden da#a $azladr. Bu patlamalar, maddenin evrende bir noktadan baka
noktalara tanmas iine yarar. (atlama sonu'unda dalan yldz artklarnn, evrenin baka
k)elerinde birikerek yeniden yldzlar ya da yldz sistemleri oluturduu varsaylmaktadr.
Bu varsayma !)re, Gne, Gne Sistemi i"indeki !eze!enler ve bu arada elbette bizim
*nyamz da, "ok eski zamanlarda !er"eklemi bir spernova patlamasnn sonu'unda
ortaya "kmtr.
%+ ,yll -&&. tari#inde / 0uimby ve (. 1ondol tara$ndan ke$edilen S2-&&. !y isimli
spernovann imdiye kadar !)zlemlenmi en parlak spernova olduu a"kland. S2-&&. !y
spernovasnn meydana !eldii !alaksi 2G3 %-.&, bize -4+ milyon k yl uzaklkta. Yani
spernovadan !elen n dnyamza ulamas -4+ milyon yl srd.
Spernova tara$ndan $rlatlan !az kabuk yldzlararas ortama ilerlerken, yeni meydana !elen
ar elementleri de yldzlararas ortama katarak zen!inletirir5 buna da spernova kalnts
denir. 6ari#te, !)zlenen spernova patlamas ile birlikte, sade'e yarm dzine spernova
kalnts eletirilmitir. %78-de 6y'u#o, %.&9de Kepler ve %&79 ylnda :inli astronomlarn
!)zledii spernovalar bunlara )rnektir.
3y!nus takmyldznda bulunan, *nyaya -7&& k yl uzaklktaki ve 3y!nus *m
olarak bilinen bir spernova kalntsna ait spernova yaklak %7 &&& yl )n'e patlamtr.
Bu!n bile devam ede!elen patlamadan kalan ok dal!alar "evresindeki yldzlararas ortam
#ala itmektedir ve i"indeki !az stp ; n yaymaya devam etmektedir.
%&79teki bir spernova patlamasnn artklarndan oluan Yen!e" Bulutsusu
%&79 ylnda :in ve <apon kaytlarna alnan Yen!e" Bulutsusu =3rab 2ebula> bir spernova
neti'esi olumu olup, bize uzaklnn 8&&& k yl olmasna ramen #a$talar'a ?ensten
da#a parlak !)rnm ve yaklak iki yl boyun'a da !)zle ra#at !)rnen parlakla sa#ip
olmutur.
Bu!n bile bulutsu saatte 9 milyon km #zla !enilemekte olup !ama nlarndan ;
nlarna, @?, optik, in$ared ve radyo dal!alarna kadar btn dal!aboylarnda nm
yaynlamaktadr.
Snflandrma
G)kbilim'iler spernovalar anlamak i"in onlar tay$larnda !)rnen $arkl kimyasal )elerin
"iz!ilerine !)re sn$landrmlardr. Birin'i b)lm i"in ilk )e, "iz!inin var olmas veya
#idrojen nedeniyle olmamasdr. ,er bir spernovann tay$, =6ay$n !)rsel ksmnda Balmer
dizisi olarak bilinen> #idrojenin bir "iz!isini i"erirse, Tip II olarak sn$landrlr5 dieri ise
Tip I dir. Bu tipler arasndaki altb)lmler, dier elementlerin ve k erisi =spernovann
zaman i"indeki !)rnr parlaklnn !ra$ii> "iz!ilerinin var olmasna !)re oluturulur.
A%B
Spernova sn$landrmas
A-B
Tipi zellikleri
6ip C
6ip Ca
Didrojen yoksunluu ve .%7.& nmde =nanometre> "izdii, o anki ayr ayr iyonlaan
silikon =Si CC> yakn zirve .
6ip Cb
7+8.. nmde "izilen iyonlamam #elyum ve .%7 nm 'ivarnda kuvvetli olmayan
silikon emilimi.
6ip C'
Eay$ veya #i" olmayan #elyum "iz!isi ve .%7 nm 'ivarnda kuvvetli olmayan silikon
emilimi.
6ip CC
6ip CC( dzlemde uzanan k erisi
6ip CCF
Ck erisinde dorusal "iz!ilerin azalmas =zaman i"erisinde parlakln dorusal
"iz!isi>.
A4B