165

Chng 9

XU HNG PHT TRIN
NG C T NHM
LM GIM NHIM
MI TRNG



p ng vi yu cu ca lut bo v mi trng ngy cng tr nn kht khe,
cc nh ch to t khng ngng ci tin sn phm ca mnh. Nhng tin b mi y
trong lnh vc t chc qu trnh phun nhin liu nh ng dng thnh tu ca k thut iu
khin cng nh s dng cc loi nhin liu kh chy ng c to ra mt vin nh
kh lc quan cho s pht trin ng c nhit truyn thng. Trong chng ny, chng ta s
cp n cc xu hng hon thin ng c t trong lp trn cc phng tin giao thng
vn ti.

9.1. Ci thin tnh nng ca ng c truyn thng

9.1.1. ng c nh la cng bc lm vic vi hn hp
chy hon ton l thuyt

ng c ny c pht trin bo m tnh hiu qu ca vic x l kh x bng
b xc tc 3 chc nng. Trong nhiu nm qua, loi ng c ny cha c nhng ci tin g
ng k. Cc ci tin hin nay tp trung vo vic nng cao tnh kinh t v gim thi gian
khi ng ca b xc tc.

9.1.1.1 Ci thin hiu sut

Hiu sut thc t m ng c t c hin nay cn cch xa so vi hiu sut l
thuyt m n t c khi lm vic trong iu kin kh tri. K thut nng cao hiu sut
c quan tm hin nay l gim tn tht bm trong chu trnh cng tc v gim tn tht
nhit ti cc b nh hi lu kh x. K thut ny ng thi cng gp phn lm gim NO
x

v to iu kin thun li cho vic x l kh x bng b xc tc.

S khc bit gia cc k thut ny th hin cch thc np kh x hi lu. Chng
hn theo phng php Ricardo, kh mi np vo ng c c thc hin nh hai ng dn
khc nhau: mt ng dn khng kh ging nh ng np truyn thng v ng cn li, c
tit lu thay i theo iu kin lm vic, dn hn hp khng kh v kh x hi lu. S
phn lp kh np nh vy cn thit trong trng hp t l kh x hi lu cao.

H thng va m t c th lm tng hiu sut khong t 68% i vi ng c lm
vic vi hn hp chy hon ton l thuyt. S pht sinh NO
x
ngun, ngha l trc khi
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
166
vo ng x xc tc, gim t 8590% nhng nng HC gia tng khong 10%. iu ny
khng gy kh khn g trong vic x l khi b xc tc lm vic bnh thng.

Mt h ng c khc ngy nay ang c nghin cu p dng, l ng c lm
vic theo chu trnh Miller. Khc vi chu trnh Beau de Rochas, ng c ny hnh trnh
np v nn khc vi hnh trnh gin n v thi. Thc ra ch c qu trnh np v nn c
thc hin khc vi ng c truyn thng: soupape np ng trc CD khi piston i
xung. Kt qu l t s nn thc b gim nhng iu khng gy nh hng n hiu
sut chu trnh nhit ca ng c v hiu sut ca chu trnh b nh hng ch yu bi t s
gin n ca kh chy.

S dng chu trnh Miller cho php gim tn tht bm. Bm ga tr nn khng cn
thit v thi gian m soupape np quyt nh lng kh np vo cylindre. Hng Mazda t
nm 1993 thng mi ha t trang b ng c lm vic theo chu trnh ny. ng c
Mazda lm vic theo chu trnh Miller c t s nn v gin n khc nhau, nhng soupape
np ng sau CD ch khng phi trc CD nh chu trnh Miller c in. Thm vo ,
s nh lng kh np mi cng c thc hin nh bm ga. Mt khc ng c cng
c trang h thng tng p v h thng lm mt trung gian kh np. Vic p dng cc h
thng ny cho php nng cao tnh nng ca ng c d t s nn thc t b. Thm vo ,
vic s dng h thng tng p hn ch c hin tng quay ngc kh ga vo ng np.
So vi ng c c in c cng dung tch cylindre, ng c Mazda c cng sut v
momen cao gp 1,5 ln v sut tiu hao nhin liu gim t 10 n 15%.

Mt phng n khc nhm ci thin hiu sut ng c l cho ngng hot ng ca
soupape np v x ca mt vi cylindre khi ng c lm vic ch ti cc b v tc
thp. Li ch ch yu ca gii php ny l gim vng p sut thp ca chu trnh. Khi
mt vi cylindre khng hot ng cn cc cylindre khc hot ng ti ln hn so vi khi
n lm vic theo phng php phi kh c in. Kt qu l tn tht bm gim. K thut
ny lm gim ma st ng c v ci thin c qu trnh chy trong trng hp ti rt
thp.

Hng Mitsubishi t nm 1994 pht trin h thng ny. H thng c tn gi l
MIVEC (Mitsubishi Innovative Valve timing and lift Electronic Control). Ngoi vic cho
ngng hat ng mt s soupape ti thp, h thng ny cn c trang b thm mt h
thng iu chnh gc phi kh v nng soupape. ng c trang b h thng MIVEC cho
php gim sut tiu hao nhin liu n 30% ch khng ti v gim hn 15% khi th
theo chu trnh tiu chun ca Nht. Cng sut v momen ca ng c c th cao hn 15%
so vi ng c c in.

K thut iu chnh gc phi kh theo ti ng c cng l hng nghin cu
c nhiu nh ch to quan tm. Thng hng la chn thin v vic lm gim n
mc thp nht khong trng ip ca cc soupape ch ti thp lm gim lng kh
st trong cylindre v ci thin qu trnh chy. Trong trng hp ti ln, gc trng ip
ca cc soupape phi tng ln to iu kin thun li cho vic np y cylindre ngha l
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
167
ci thin h s np v t lm tng hiu sut ng c. Mt khc, s modul ha khong
trng ip ca soupape cho php lm gim mc pht sinh HC v NO
x
.

Trong thc t, ngi ta c th phi hp gia vic iu chnh gc phi kh vi s
thay i lut nng soupape. Nhn chung, nng ca soupape ch tc thp nh
hn nng ch tc cao. H thng ny c hng Honda pht trin vi tn gi
l VTEC (Variable valve Timing and lift Electronic Control). N c trang b trn ng
c c 4 soupape cho mi cylindre. Mi soupape m theo mt mt lut ring ph thuc ch
lm vic ca ng c.

9.1.1.2. Gia tc qu trnh khi ng b xc tc

Cc b xc tc 3 chc nng hin nay c lp t trn t ch hot ng hiu qu
sau khi ng c lm vic khong 2-3 pht. Thng sau khong thi gian ny b xc tc
mi t c nhit khi ng.

gia tc giai on sy, ngi ta c th t ng xc tc gn ng c nhng iu
ny khng ph hp khi ng c lm vic ti cao. V vy, ngi ta nghin cu nhng gii
php khc phc tp hn. Mt trong nhng gii php l lp t trc b xc tc chnh
mt b xc tc khi ng. B xc tc khi ng ny c c im l nhit dung thp v
khi ng nhanh do n cho php x l kh x ngay sau khi khi ng ng c.

Ngoi ra ngi ta cng p dng mt s nhng k thut khc nh:

- Sy b xc tc bng in: B xc tc ny cho php x l trit kh x t
c tiu chun ULEV. Vic sy thng c thc hin b xc tc khi ng. Cng
sut in (cng chnh l nng lng cn thit) gia tc vic kh cc cht nhim ti mt
gii hn cho trc trong trng hp thp hn l trong trng hp sy trc tip b xc
tc chnh. Trong trng hp c th ngi ta s dng b sy c cng sut in khong
1kW tiu th cha y 4Wh m bo kh x ng c tha mn tiu chun ULEV. Cc
gi tr nng lng tiu tn ny s tng ln t nht 2 ln khi b sy t ngay ng xc tc
chnh.

- Sy bng nhit do t nhin liu: nng lng ta ra c th do t chy b phn
nhin liu cn st hoc lng nhin liu phun vo kh x (hnh 9.1). C 2 trng hp u
cn phi cp thm mt lng khng kh ph vo ng x m bo t chy lng nhin
liu ny. Hnh 9.2 gii thiu mt v d v gim nhim nh sy b xc tc.








Khng kh th cp
Nhin liu
Vi t B xc tc
ng x
ng c
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
168



Hnh 9.1: Gia nhit b xc tc bng vi t nhin liu














Hnh 9.2: Hiu qu x l kh x nh sy b xc tc

- Phun khng kh: Vic phun khng kh c thc hin ngay sau soupape x bt
u khi khi ng ng c. Gii php ny cho php iu chnh thnh phn kh x ph hp
vi iu kin x l ti u bng b xc tc ba chc nng, ng thi n cng to iu kin
oxy ha trc CO v HC gp phn lm tng nhit b xc tc.

- Lu gi tm thi HC: Vic lu gi tm thi HC trong kh x c thc hin
b hp th (hnh 9.3). H thng ny c th i km vi b xc tc khi ng.












Hnh 9.3: H thng xc tc c thm b lu gi tm thi HC

Hin nay cc nh ch to ang tip tc nghin cu cc h thng ny c th pht
trin p dng trong nhng nm ti. Mc d chng cn c mt h thng iu khin phc
tp v t tin nhng mang li hiu qu rt cao trong x l kh x.

9.1.1.3. ng c nh la cng bc phun trc tip,
Mc nhim khi ng c
hot ng vi b xc tc c
Sy bng t nhin liu cn li
trong kh x (15kW)
Sy in 3,5kW
Sy bng vi t nhin liu
trn ng x (15kW)
Mc nhim
(gi tr tng i)
By cha than
hot tnh
B xc tc ba
chc nng
Van iu khin
B xc tc
khi ng
ng c
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
169
lm vic vi hn hp ngho

Loi ng c ny cho php nng cao hiu sut bng cch cho ng c lm vic vi
hn hp ngho. Vic thit k ch to ng c ny rt phc tp nn cho ti nay chng vn
cha c p dng rng ri (ch yu p dng Nht). Tuy nhin do tnh u vit ca
chng v nhiu mt, cc nh ch to ang khn trng nghin cu pht trin loi ng c
ny.













Hnh 9.4: To hn hp ti thp ca ng c Mitsubishi


ng c lm vic vi hn hp ngho th h u tin c ch to da trn vic ti
u ha s ng nht ca hn hp nhin liu cng nh s phn b nhin liu trong bung
chy. Nh vy, qu trnh chy trong cc loi ng c ny c tin hnh mt cch bnh
thng vi m c ca hn hp thp hn so vi ng c c in khong (f=0,7 - 0,8).


















Nn nh la
Vi phun nhin liu
Cc ng tch dng
ng np
u piston nh hnh
Hn hp rt m
Khng kh
Sut tiu hao nhin liu (g/kWh)
Mc pht sinh NOx (g/kWh)
f = 1
f iu chnh
Gii hn n
nh
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
170








Hnh 9.5: nh hng ca m c n sut tiu hao nhin liu
v mc pht sinh NO
x
ca ng c Honda VTEC

ng c lm vic vi hn hp phn lp cho php nng cao thm hiu sut cng
tc. Vic thit k ch to loi ng c ny rt c quan tm hin nay. K thut ng c
lm vic vi hn hp phn lp da trn vic to ra trong bung chy mt hn hp m
c cc b (gn nu nh la) khi ng v m bo s lan trn mng la ph hp
trong iu kin thnh phn hn hp c m c thp nht. Hin nay, hn hp phn lp
ch dng khi ng c lm vic ti thp; khi ng c lm vic vi ti cao, ng c s hn
hp chy hon ton l thuyt.

9.1.2. ng c Diesel

ng c Diesel cng s c tip tc ci tin nng cao hiu sut d hin nay n
c nhiu u im v mt ny.

V phng din hn ch mc pht sinh nhim ca ng c Diesel, cc gii
php k thut ni chung vn cn trong giai on th nghim. Cho ti nhng nm cui ca
thp nin 1990, cc k thut ny vn cn p dng rt hn ch v n t tin v lm vic
cha tht ng tin cy. Cc gii php l:

. B xc tc gim NO
x

. Lc b hng

Vic p dng b xc tc oxy ha trn ng c Diesel khng vp phi tr ngi g
c bit. Ch c iu cn ch l hiu qu ca n cao khi hm lng lu hunh trong
nhin liu thp.

K thut xc tc loi tr NO
x
ang c pht trin. Vic ng dng k thut ny t
ra mt s vn v k thut, c bit l vn lm vic n nh ca b xc tc theo thi
gian. Mt khc, b xc tc loi tr NO
x
i hi nhin liu khng c cha lu hunh.
Tuy hin nay hiu qu ca n thp hn b xc tc 3 chc nng nhng ngi ta c th lc
quan tin rng k thut ny s c p dng trong mt tng lai gn.

K thut lc b hng c nhiu ha hn s c p dng trn t du lch cng nh
t vn ti. Tuy nhin, vic p dng k thut ny i hi nhng tin b c v li lc ln k
thut ti sinh lc (xem chng 7).
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
171

i vi xe bus hot ng trong thnh ph, vng nhy cm i vi vn nhim,
vic trang b h thng lc b hng l cn thit cho d gi thnh ca n cn cao, nu
khng, nhng ngun nng lng cnh tranh (kh, in) s lm mt i v tr c tn ca
ng c Diesel lp trn chng loi t ny.

V phng din hiu sut, ng c Diesel phun trc tip c sut tiu hao nhin
liu thp hn ng c phun gin tip khong 15%. u im ny chc chn s c khai
thc trit trong qu trnh pht trin ca loi ng c Diesel. ng thi, trong tng lai
gn y, n cng tha hng nhng tin b mi v ng c Diesel ni chung hin ang
c nghin cu v pht trin. Sau y chng ta s cp n mt vi tin b c th c
p dng. Nhng tin b ny c bit lin quan n ng c Diesel lp trn xe du lch
nhng chng cng c th c p dng i vi t ti.

Cc nghin cu ci thin ng c Diesel trc ht lin quan n vic hon thin k
thut phun, c bit l vic p dng k thut phun iu khin in t cho php nng cao
momen v cng sut, gim n, gim nhim... Cc ci tin ny s lin quan ch yu n
p sut phun, dng quy lut phun v chnh xc ca lng nhin liu phun.

















Hnh 9.6: nh hng ca p sut phun n quan h NO
x
/b hng

Mt v d in hnh v cc k thut phun mi l s pht trin h thng ray chung
(common-rail). Trong h thng ny, p sut phun c th c modun ha mt cch ty
theo ti v theo tc ng c. Ni chung, p sut phun trong trng hp ny cao hn
nhiu so vi p sut phun trong h thng c in, nht l khi y ti v tc cao. Theo k
thut ny, nhin liu c phun vi p sut cao trong thi gian ngn. iu ny cho php
hn ch s pht sinh ht b hng nhng li lm gia tng lng NO
x
.

Mc pht sinh b
hng (tng i)
p sut
phun
Mc pht sinh
NOx (tng i)
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
172
Khi ng c lm vic ch tc thp v ti cc b, c hai xu hng nghin
cu. Hng ph bin nht l u tin cho hiu sut cao; nhin liu c phun di p sut
rt cao lm tng momen ca ng c so vi ng c cng c s dng h thng phun c
in. Hng th hai l gim mnh p sut phun khi ng c lm vic cc ch ny
lm gim s pht sinh NO
x
. Ni chung s ti u gia nng NO
x
v b hng lun lun
c li khi p sut phun cao (hnh 9.6).

Vic s dng h thng ray chung cng thun li cho vic lp t h thng phun
mi. S phun trc mt lng nh nhin liu s lm gim tc ta nhit ban u do
gim lng nhin liu cung cp vo bung chy trong giai on chy tr. Kt qu l nng
NO
x
v ting n gim i ng k m khng lm tng lng b hng.

Tnh mm do rt ln ca h thng phun mi ny kt hp vi h thng hi lu kh
x cho php t c t l ti u nht gia nng NO
x
v b hng mi ch lm vic
ng thi n cng gip ci thin tnh nng kinh t-k thut ca ng c. Tuy nhin, do tnh
phc tp nn h thng ny hin nay vn cha c p dng rng ri.

S gia tng s lng soupape mi cylindre cng nh s dng h thng tng p
lm tng lng khng kh np cho mi chu trnh, l nhng bin php lm tng cng
sut v momen ca ng c.

Vic p dng k thut hi lu kh x khi ng c lm vic ti cc b s c p
dng rng ri trn ng c ca cc chng loi t khc nhau lm gim NO
x
nhm tha
mn cc quy nh ca lut mi trng.

Cui cng, k thut iu khin in t cc i vi s hot ng ca cc h thng
ng c (h thng phun, h thng hi lu kh x...) s thay th k thut iu khin c kh
nhm lm tng nhy v tnh mm do ca cc h thng.

Cc tin b k thut va nu khng ch lin quan duy nht n ng c Diesel phun
trc tip m phn ln nhng k thut ny cng c th c p dng i vi ng c c
bung chy d b v phun gin tip. V vy, ng c phun gin tip cng s c tip tc
ci tin trong tng lai.

9.2. Cc k thut mi i vi ng c 2 k

Chng ta s kho st sau y nhng k thut ang c nghin cu mnh m ngy
nay nhm nng cao tnh nng kinh t-k thut v gim mc pht sinh nhim ca ng
c xng 2 k c th s dng chng trn t.

ng c 2 k ngy nay c dng ph bin trn xe my, tu th thao, cc ng c
gia dng (my ct c, my cy...). Trong cc lnh vc ny, ng c 2 k c th mnh r rt
v cng sut ring v s gn nh. Tuy nhin loi ng c ny c nhc im l hiu sut
thp v mc pht sinh nhim cao, c bit l CO, HC.

Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
173
Nhng nghin cu c thc hin trong nhng nm gn y ci thin ng c 2
k, c bit l k thut phun trc tip nhin liu, cho php nng cao tnh nng ng c
khng nhng cho cc mc ch s dng truyn thng (m t, my mc gia dng, hng hi)
m cn c pht trin s dng trn t.



1. Tm tt nguyn l lm vic ca ng c 2 k nh la cng bc

ng c 2 k c in thng s dng hn hp c chun b t bn ngoi ng c
nh b ch ha kh. Chu trnh cng tc bao gm cc qu trnh np, nn, chy, gin n v
thi. Tt c cc qu trnh ny ch thc hin trong 1 vng quay trc khuu thay v 2 vng
nh ng c 4 k. Hnh 9.7 trnh by tm tt s nguyn l lm vic ca ng c 2 k
nn kh nh carter. K thut ny hin nay thng c dng nht trn ng c c nh.

























Hnh 9.7: Nguyn l lm vic ca dng c 2 k

Cylindre ng c c 3 ca, c gi l ca np, ca thi v ca qut. l nhng
l c kch thc chun gi vai tr tng t nh cc soupape ng c 4 k. Khi piston
chuyn ng ln xung, cc l s ng m theo quy lut nh trc. Mt khc, hn hp
Np
1. Nn trong cylindre v np vo 2. Chy v dn n
Thi
Thi
ng
thng
3. Thi, qut kh
4. Thi v nn
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
174
nhin liu khng kh trc khi a vo cylindre c chuyn vo carter nh chn
khng to ra khi piston i ln. Chu trnh lm vic ca ng c bao gm cc giai on sau:

. Piston i ln, nn hn hp v np hn hp nhin liu khng kh mi vo carter.
. Chy, gin n v thi.
. Cui k gin n, ca qut m, hn hp kh mi t carter i vo cylindre v y
kh chy ra ngoi. y l giai on qut kh m s hon thin ca n quyt nh
tnh nng kinh t-k thut ca ng c 2 k.
. ng ca qut v thi sau bt u li k nn.

2. Cc thnh tu mi trong nghin cu ng c 2 k

ng c 2 k th h mi s dng k thut phun nhin liu trc tip vo bung chy.
K thut ny cho php hn ch s tht thot nhin liu ra ngoi theo theo kh x trong giai
on qut kh do , mt mt lm tng tnh kinh t ca ng c v mt khc, lm gim
nng HC trong kh x.















Hnh 9.8: ng c 2 k IAPAC lp trn t










Hnh 9.9: So snh hai t c cng cng sut khi s dng ng c 2 k IAPAC
v ng c 4 k

Hai k thut mi ang c quan tm nht:
Vi phun p sut thp thng thng
Th tch cha kh nn
ng chuyn kh
vi tit din thay i
Cn bng nh trc
cam IAPAC
Soupape IAPAC
Nn nh la
Lm mt
Piston c
bn phn x
ng thi
Van mt chiu
Momen cc i
(Nm)
135-2000 v/pht
Tiu hao nhin
liu (l/100km)
ng c 4 k (4 xy lanh, 1360cm
3
)
ng c IAPAC 2 k (3 xy lanh, 1230cm
3
)
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
175

. Phun nhin liu lng di p sut cao c cc nh ch to t PSA v Renault
(Php), Chrysler (M), Subaru (Nht) c bit quan tm.
. Phun nhin liu bng kh nn c Hng Orbital (c) v Vin Quc gia Du m
Php IFP nghin cu. K thut phun nhin liu bng khng kh nn c tm tt
nh sau:

Nhin liu c dn ti ngay trc soupape bi mt vi phun c in dng p sut
thp (hnh 9.8). Trong giai on m soupape, mt hn hp giu khng kh nhin liu c
phun rt ti trc tip vo bung chy di p sut thp. S phun nhin liu bng kh nn
cho php t c tia phun vi nhng ht nhin liu rt b v c phn b hp l trong
bung chy. S phun nhin iu bng kh nn c th c thc hin mt cch c lp so
vi k qut kh. iu ny cho php hn ch ti a s lt nhin liu theo kh x.

Kh thi ng c 2 k th h mi cha t NO
x
do s kt hp ca nhiu yu t khc
nhau. Trc ht, ng c 2 k khng b cng ha nh ng c 4 k cng cng sut. Mt
khc, nhng thnh tu mi ang c pht trin cho php ng c lm vic vi hn hp
ngho v cho php hi lu mt b phn kh x ln hn. V vy, ch cn s dng b xc tc
oxy ha cng t c mc nhim (CO, HC, NO
x
) trong gii hn cho php d
kin p dng vo nm 2000.

Hnh 9.9 so snh mc pht sinh nhim ca ng c 4 k v ng c 2 k hin
i (IAPAC) (Injection Assiste Par Air Comprim). Kt qu ny cho thy ng c 2 k
mi ny c tnh u vit ng k v mc pht sinh nhim (CO, HC, NO
x
). Mt khc
vic s dng ng c ny trn t cn cho php gim sut tiu hao nhin liu khong
17% v tng momen ln khong 20% tc thp v trung bnh so vi ng c 4 k.

Ni chung ng c 2 k th h mi tha mn c nhng quy nh kht khe nht
ca lut mi trng hin nay v t nm 1994 ngi ta ch to c nhng ng c 2
k tha mn c tiu chun ULEV. Tuy nhin ng c 2 k cn cn phi vt qua nhng
chng ngi khc qua mt cc loi ng c cnh tranh vi n. Trc ht l gim ting
n v sau l gii quyt vn bi trn cho ng c. Gii quyt trit cc vn ny
s lm tng kh nng ng dng rng ri ca ng c 2 k trn cc phng tin vn ti.

3. Tng lai ca ng c 2 k:

Cho ti nay, vic p dng ng c 2 k trn t vn cn ang bc ch i
nhng trn m t, chc chn rng k thut ng c 2 k c in s c thay th bi k
thut phun trc tip. Nhng m t hai k th h mi ny chc chn s chim lnh nhng th
trng y tim nng nh ng nam , Trung Quc. mt s quc gia trong khu vc
ny, s lng xe my tng hn 10% mi nm v chng tiu th hn 50% lng nhin liu
s dng trong nc. Cc ng c hai k kiu c lp trn m t thi ra kh tri t 30-40%
lng nhin liu np vo bung chy. Thng thng m t nh tiu th t 2 n 4 lt trn
100km. Mc tiu th ny khng khc my so vi t hin i cng sut nh. Tuy nhin
nu dng ng c 2 k th h mi sut tiu hao nhin liu c th gim t 30 n 50%.
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
176

9.3. ng c 4 k nh la cng bc phun trc tip

Phun trc tip nhin liu vo trong bung chy cho php ng c 4 k nh la
cng bc lm vic vi hn hp rt ngho ( = 0,3 - 0,4). Tn tht p sut trn ng np
rt b, c khi th b qua trong ton b phm vi hot ng ca ng c t khng ti n
ton ti. Ngoi vic gim tn tht bm, vic p dng k thut phun trc tip cho php tng
chnh xc trong vic nh lng nhin liu v ci thin iu kin chy ch ti thp.
Ni chung, k thut ny cho php lm tng hiu sut ng c.

Ging nh i vi ng c phun gin tip, qu trnh chy ca hn hp ngho ch
c quan tm khi ng c lm vic ti cc b v tc thp. Trong nhng iu kin
s phn lp mnh m c cho php ng c lm vic tt hn hp rt ngho. iu
ny c thc hin nh gim gc phun sm (khi piston i ln) do hn ch s khuch
tn ca khng kh vo tia nhin liu. ch y ti v tc cao, nhin liu c phun
vo bung chy rt sm, ngay trong giai on np sao cho hn hp nhin liu khng kh
vi m c = 1 c thi gian phn b ng u trong khng gian bung chy.


















Hnh 9.10: Nguyn l lm vic ca ng c Toyota D-4
Nm 1996, hng Mitshubishi thng mi ha t lp ng c phun xng trc
tip. ng c ny c c im l dng ng np c thit k c bit, v tr lp t hp
l phi hp vi mt phn x trn nh piston, to thun li cho s phn lp m c
theo s chuyn ng ca dng kh. Nhin liu c phun vi p sut cao (50bar). S bay
hi nhin liu lng dn n gim nhit kh np do c th s dng t s nn ca ng
c cao hn so vi ng c c in (c th nng t s nn ln n 12). Do , hiu sut
ng c gia tng v sut tiu hao nhin liu c th gim n 25%.

Bm khng ch
mc xoy lc
trng thi ng
Bm khng ch
mc xoy lc
trng thi m
Ti thp v ti trung
bnh (phun tr)
Ti ln
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
177
Ngi ta cng c th phn lp hn hp trong bung chy theo s dch chuyn ca
cc vng xoy lc. Phng n ny c p dng trn ng c mu D-4 do hng Toyota
sng ch. Cc giai on cng tc ca ng c c gii thiu trn hnh 9.10. Khi ng c
lm vic vi hn hp ngho, s phn lp c thc hin nh tit lu mt trong hai ng
np v nh thit k hp l ca ng np cn li.

9.4. Quan h ti u mi gia tnh nng kinh t-k thut
v mc pht sinh nhim ca ng c

C th trong tng lai yu t quyt nh n mc nhim trong kh x ca
ng c l NO
x
. Nu chng ta th hin tnh nng ca ng c v t tng lai theo cc
c trng v mc pht sinh NO
x
v sut tiu hao nhin liu th chng ta c th th
hin v tr ca cc c trng ny i vi cc loi ng c khc nhau nh hnh 9.12. S th
hin ny c tnh gn ng v n cha xt n nhng ci tin trong tng lai. Tuy nhin
du sao n cng gip chng ta xc nh c cc khuynh hng v s pht trin ng c:

. ng c Diesel v ng c xng lm vic vi hn hp ngho (phun trc tip hay
gin tip) c bt li tng ng v phng din pht sinh NO
x
.

. S ha hn ca ng c 2 k th h mI

. ng c nh la cng bc lm vic vi hn hp chy hon ton l thuyt c
mc pht sinh nhim rt thp nhng sut tiu hao nhin liu cao.

Mt khuynh hng khc cho rng mt khi cc loi ng c c trang b h thng x
l nhim trn ng x th chng u tha mn lut mi trng v khi ngi ta so
snh tnh nng kinh t-k thut ca ng c da trn mc tiu th nng lng, cng sut
ring v gi thnh.

Hnh 9.12 cho thy vic p dng cc k thut tin tin nht hin nay cho php lm
tng thm hiu sut ng c khong 30%. ng c 2 k c kh nng tng thm 40% cng
sut ring, c tnh nng k thut tt nht.













NO
x
(g/dm)
1,5
1,0
0,5
4
5 6 7 8 9 10
Sut tiu hao nhin liu (lt/100 km)
Phun xng trc tip
GDI,
Diesel
4 k
Xng, hn hp ngho ti
cc b, f =1 khi ton ti
Xng
2 k
Xng
4 k, f =1
Tiu chun Hoa K 1991
Tiu chun Hoa K
ULEV
DI
IDI
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
178



Hnh 9.11: Quan h gia sut tiu hao nhin liu v s pht sinh NO
x
i vi cc
loi ng c khc nhau (dung tch xy lanh 1,5-1,8 lt)


















9.5. Nhin liu ti sinh

Rt kh m d on c t l nhin liu ti sinh trong ton b nng lng tiu th
cho giao thng vn ti n thp nin u ca th k 21. Nhng yu t c th nh hng
n tnh trng ny l:
. Tnh kht khe ca lut v mi trng, mc tiu th nng lng, mc thi
cc cht kh gy hiu ng nh knh
. Cc iu kin v c s vt cht phc v giao thng
. Tm l ca ngi s dng

Hoa K, theo d bo, trong s nhng sn phm khng truyn thng th kh du
m ha lng LPG v kh thin nhin NGV s chim u th vi mc tiu th theo th t
khong 2 v 3% tng lng xng tiu th nm 2010. Tuy nhin tnh trng giao thng
Hoa K rt c bit (xng chim i b phn trn th trng nhin liu, lut mi trng rt
kht khe) nn khng th tng qut ha d bo ny cho nhng khu vc khc trn th gii.

Nhin liu sinh hc ch c s dng mt vi khu vc trn th gii (Chu u,
M, Brazil v Chu Phi). Chu u ngi ta d kin s dng t nng nghip sn xut
nhin liu sinh hc vi mc tiu l thay th c 5% tng lng nhin liu truyn thng
trong tng lai.

Kh thin nhin c tr lng rt ln v c phn b hu khp trn cc chu lc
nn n l ngun nhin liu di do cho t. Tuy nhin yu t quyt nh cho vic ph
Li hay thit cng sut
ring (%)
Xng 2 k, phun trc tip
Xng 4 k, hn hp ngho
Xng 4 k, f=1,phun gin tip
Diesel phun trc tip
t trung bnh nm 1994,
Xng, f=1, 65kW

Li sut tiu hao nhin liu (%)
PTT
PGT
1995
2000
Hnh 9.12: Li v cng sut v sut tiu hao nhin liu i vi ng c
t trong tng lai
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
179
bin rng ri t dng kh thin nhin l li ch thc s ca chng (tnh nng kinh t-k
thut, vn nhim mi trng), tm l ca ngi s dng (mc an ton), vic xy
dng h tng c s phc v cho t s dng kh thin nhin... (xem chng 8). Ngi ta
d on M vo nm 2010 s c khong 25% t s dng NGV.

Methanol dng nh khng c nhiu ha hn tr thnh nhin liu thay th.

Trn y chng ta cp n u th ca LPG nh l nhin liu ti sinh v c
bit nhn mnh s ph bin rng ri ca chng mt s vng trn th gii (H Lan, ,
Vin ng). Trn phm vi ton cu, vic s dng LPG cho t chim khong 3% lng
nhin liu lng truyn thng trong tng lai gn.

9.6. t dng in

Hnh 9.13 biu din s pht trin d kin hng nm ca t dng in n nm
2010 Chu u, Chu M v Nht Bn. Ngi ta c tnh chng 2 triu t in c
sn xut hng nm ba khu vc ni trn. Tuy th trng t in c gi tr tuyt i ng
k nhng ch chim t l rt thp (khong 3%) so vi t c in dng ng c nhit.

V mt k thut, hin nay t chy in c 2 nhc im quan trng l nng
lng d tr thp (khong 100 ln thp hn t dng ng c nhit truyn thng) v gi
thnh ban u cao hn (khong 30-40% cao hn so vi t dng ng c nhit). Nhng
chng ngi khc cn c gii quyt a t chy in vo ng dng trong thc t
mt cch i tr l kh nng gia tc, thi gian np in, vn si v iu ha khng kh
trong t.

Hnh 9.13: D bo s lng t in n nm 2010

Kh nng hot ng c lp ca t v vy c th tng t 80km (gi tr ny hin
nay cha tha mn ngi tiu dng) n 300 thm ch 500km trong tng lai. Khong
0
200
400
600
800
1000
1200
1995 2000 2005 2010
Nhng tin b quan trng
gn y v tnh nng k thut
ca bnh in c nhiu ha hn
s c p dng trong nhng
nm ti. Kh nng cha in
tng t 35-50Wh/kg i vi
bnh in ch a-xt hay nickel-
cadmium n 70Wh/kg i vi
bnh in Ni-MH (hydrure kim
loi) v tng n 160Wh/kg i
vi bnh in Lithium di
dng ion hay polymre.
S t bn c (1000chic/nm)
Hoa k
Chu u
Nht
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
180
ng hot ng c lp ny c th chp nhn c i vi t hot ng trong thnh
ph hay vng ven .

Hin nay ngi ta cng quan tm nghin cu nhng t va hot ng bng nhit,
va hot ng bng in. Khi chy vi ti v tc cao, t s dng ng c nhit cn
khi chy trong thnh ph, t dng ng c in.

V phng din nhim, t chy in rt l tng v gii hn mc gy n
cng nh khng pht sinh cc cht gy nhim thng thng nh b hng v cc cht c
dng kh khc. t in c xp vo loi t sch (ZEV: Zero Emission Vehicles).

Tuy nhin, k thut sn xut in nng hin nay u t nhiu gy nhim mi
trng, c bit l nhit in. Mc pht nhim ca phng php sn xut in nng
ny ph thuc vo nhng c tnh ca nhin liu s dng cng nh cng ngh x l cht
thi.

K thut sn xut in nng rt a dng cc quc gia khc nhau (77% in nng
Php c sn xut bng nng lng nguyn t, 53% in nng c c sn xut
bng than...). l yu t quan trng cn c quan tm khi xem xt tnh nhim ca
t dng in.

V phng din pht sinh nhng cht kh gy hiu ng nh knh, t dng in
ng nhin c li th hn so vi t dng ng c nhit. Tuy nhin li th ny t hay
nhiu cn ph thuc loi nhin liu dng trong sn xut in nng. So vi nhin liu
truyn thng, mc c li (tnh theo CO
2
tng ng trn 1km) ln n khong 90%
i vi in sn xut bng nng lng nguyn t, khong 20% khi sn xut in bng
nhin liu v gn nh khng li g khi sn xut in bng than.

S thm nhp t in vo cuc sng ca nhn loi ngay c theo nhp trnh by
trn hnh 8.12 phi chng l mt nhn t gp phn ci thin ng k vn nhim mi
trng th? Cu hi ny cn c thi gian suy ngh. Tht vy, khi mt t in c
a vo hot ng n s thay th mt t dng ng c nhit c x l nhim trit
vi nhng thnh tu ca cng ngh hin i. V vy mc li v mt nhim khi dng
ng c in s khng ng k, chc chn l t c li hn khi thay t c bng t mi
dng ng c nhit.

y chng ta khng mun lm hp cnh ca m ra i vi t in vo
nhng nm u ca th k 21 m s pht trin ca n i theo nhng s ci tin, hon thin
hay pht minh quan trng v cng ngh. Tuy nhin, s pht trin ca t ny cng khng
cho php gii quyt mt cch nhanh chng vn nhim mi trng th v khng th
xy dng ton b c cu h tng c s phc v chng trong mt thi gian ngn.

t chy in trong giai on u s c nh hng quan trng n vn tm l
x hi. Tht vy, s hn ch tnh nng k thut cng nh bn knh hot ng ca t, tr
Chng 9: Xu hng pht trin ng c t nhm lm gim nhim mi trng
181
ngi trong vn np in, kh nng s dng cc dch v t phc v s gp phn lm thay
i thi quen ca ngi dng v c th dn dn lm thay i cch sng.

________________________________________________________________________