KNJIGA-osnove Rada Na Racunaru

ZAVOD ZA ZAPOLJAVANJE CRNE GORE
O
O
S
S
N
N
O
O
V
V
E
E
R
R
A
A
D
D
A
A
N
N
A
A
R
R
A
A
U
U
N
N
A
A
R
R
U
U

MICROSOFT

WINDOWS

WORD

EXCEL
POWERPOINT

INTERNET EXPLORER

OUTLOOK EXPRESS

EMPLOYMENT AGENCY OF MONTENEGRO
OSNOVE RADA NA RAUNARU

2


Drugo, preraeno i dopunjeno izdanje, 2006.

Sva prava zadrana. Nijedan dio ove knjige ne moe biti reprodukovan, snimljen ili emitovan na bilo koji nain: elektronski,
mehaniki, fotokopiranjem ili drugi, bez pisane dozvole autora. Informacije koriene u ovoj knjizi nijesu pod patentnom zatitom. U
pripremi knjige uinjeni su svi napori da se ne pojave greke. Izdava i autor ne preuzimaju bilo kakvu odgovornost za eventualne
greke i omake, kao ni za njihove posljedice.

Svi termini pomenuti u knjizi, za koje se zna da su zatieni znakovi, su odgovarajue oznaeni. Autor ne moe provjeriti tanost tih
informacija.

Autor eljko Zori
Saradnici Sonja Jovanovi, Tanja Martinovi
Izdava Zavod za zapoljavanje Crne Gore
Podgorica, Bulevar Revolucije 3
Tel: +381(0)81-244-048, +381(0)81-405-213 Fax:+381(0)81-248-105
web: http://www.zzzcg.org
e-mail: zzzcg@cg.yu
Za izdavaa Branimir Bojani


3

SADRAJ
RAUNARI ................................................................................................................. 15

OSNOVNI POJMOVI ..................................................................................................................................................................................................................................... 16
TA JE RAUNAR? ...................................................................................................................................................................................................................................... 17
RADNA STANICA ILI SERVER..................................................................................................................................................................................................................... 17
OSNOVNA JEDNICA ..................................................................................................................................................................................... 18
POGLED SA PREDNJE STRANE................................................................................................................................................................................................................. 18
UNUTRANJOST RAUNARA..................................................................................................................................................................................................................... 19
POGLED SA ZADNJE STRANE.................................................................................................................................................................................................................... 20
MATINA PLOA.......................................................................................................................................................................................................................................... 21
PROCESOR................................................................................................................................................................................................................................................... 22
PRIMARNA (OPERATIVNA) MEMORIJA...................................................................................................................................................................................................... 23
VIRTUELNA (PRIVIDNA) MEMORIJA........................................................................................................................................................................................................... 23
SEKUNDARNE (MASOVNE) MEMORIJE..................................................................................................................................................................................................... 24
ULAZNO-IZLAZNI UREAJI.......................................................................................................................................................................... 25
TASTATURA.................................................................................................................................................................................................................................................. 25
MI................................................................................................................................................................................................................................................................. 26
KUGLICA (TRACKBALL) ............................................................................................................................................................................................................................... 26
DODIRNA PLOICA (TOUCHPAD) .............................................................................................................................................................................................................. 26
MONITORI ..................................................................................................................................................................................................................................................... 27
TAMPAI ..................................................................................................................................................................................................................................................... 28
KONTROLERI PERIFERIJA.......................................................................................................................................................................................................................... 29
DODATNI UREAJI....................................................................................................................................................................................................................................... 30
PROGRAMSKA PODRKA........................................................................................................................................................................... 31
JEZIK RAUNARA ........................................................................................................................................................................................................................................ 31
PODACI I NJIHOVO PREDSTAVLJANJE..................................................................................................................................................................................................... 32
RAUNARSKI PROGRAMI ........................................................................................................................................................................................................................... 32
OSNOVNI ULAZNO IZLAZNI SISTEM - BIOS .............................................................................................................................................................................................. 33
UPRAVLJAKI PROGRAMI .......................................................................................................................................................................................................................... 33
OPERATIVNI SISTEM................................................................................................................................................................................................................................... 34
RAZVOJNI PROGRAMI ................................................................................................................................................................................................................................. 35
APLIKATIVNI PROGRAMI ............................................................................................................................................................................................................................. 35
PRAVNI ASPEKTI KORIENJA RAUNARSKIH PROGRAMA ................................................................................................................................................................ 36
WINDOWS................................................................................................................. 37

OSNOVNI POJMOVI ..................................................................................................................................................................................................................................... 38
UKLJUIVANJE RAUNARA ....................................................................................................................................................................................................................... 40
POKRETANJE WINDOWS-a......................................................................................................................................................................................................................... 40

4

PRIJAVLJIVANJE KORISNIKA ZA RAD ....................................................................................................................................................................................................... 41
WINDOWS - RADNO OKRUENJE.............................................................................................................................................................................................................. 42
RAD SA MIEM............................................................................................................................................................................................................................................. 43
WINDOWS KLASIKA..................................................................................................................................................................................................................................... 44
PROMJENA IZGLEDA RADNE POVRINE (WinXP) ................................................................................................................................................................................... 44
PROMJENA IZGLEDA STARTNOG MENIJA (WinXP) ................................................................................................................................................................................. 44
ISKLJUIVANJE RAUNARA....................................................................................................................................................................................................................... 45
NAPUTANJE WINDOWS-a......................................................................................................................................................................................................................... 45
RAD SA PROZORIMA.................................................................................................................................................................................... 46
OTVARANJE PROZORA............................................................................................................................................................................................................................... 46
ZATVARANJE PROZORA............................................................................................................................................................................................................................. 46
MAKSIMALNA VELIINA PROZORA ........................................................................................................................................................................................................... 46
PODRAZUMIJEVANA VELIINA PROZORA ............................................................................................................................................................................................... 46
SAKRIVANJE PROZORA.............................................................................................................................................................................................................................. 47
AKTIVIRANJE SAKRIVENOG PROZORA .................................................................................................................................................................................................... 47
PREMJETANJE PROZORA........................................................................................................................................................................................................................ 47
PROMJENA PODRAZUMIJEVANE VELIINE PROZORA .......................................................................................................................................................................... 48
KONTROLA PROZORA POMOU TASTATURE......................................................................................................................................................................................... 48
PODEAVANJE PRIKAZA SADRAJA PROZORA...................................................................................................................................................................................... 49
PREGLEDANJE SADRAJA PROZORA ...................................................................................................................................................................................................... 49
PROZORI ZA DIJALOG................................................................................................................................................................................................................................. 50
PODEAVANJE ASOVNIKA....................................................................................................................................................................................................................... 50
MENIJI............................................................................................................................................................................................................................................................ 51
STARTNI MENI .............................................................................................................................................................................................................................................. 51
LINIJA MENIJA .............................................................................................................................................................................................................................................. 51
POMONI (KONTEKSTNI) MENI.................................................................................................................................................................................................................. 51
RAD SA DOKUMENTIMA .............................................................................................................................................................................. 52
ORGANIZACIJA PODATAKA........................................................................................................................................................................................................................ 52
PROVJERA KAPACITETA DISKA................................................................................................................................................................................................................. 53
POGLED U RAUNAR (MY COMPUTER) ................................................................................................................................................................................................... 53
PROZOR WINDOWS EXPLORER................................................................................................................................................................................................................ 53
GRUPISANJE SRODNIH DOKUMENATA .................................................................................................................................................................................................... 54
IZRADA NOVE FASCIKLE ............................................................................................................................................................................................................................ 54
PREMJETANJE I KOPIRANJE DOKUMENATA......................................................................................................................................................................................... 55
PREMJETANJE I KOPIRANJE POMOU PALETE ALATKI ...................................................................................................................................................................... 55
PREMJETANJE I KOPIRANJE POVLAENJEM........................................................................................................................................................................................ 56
UVANJE DOKUMENATA NA DISKETI ....................................................................................................................................................................................................... 57
UMNOAVANJE DISKETE............................................................................................................................................................................................................................ 57
UVANJE DOKUMENATA NA PRENOSIVOM (USB) DISKU...................................................................................................................................................................... 58
UVANJE DOKUMENATA NA KOMPAKT-DISKU (WinXP)......................................................................................................................................................................... 59
IMENOVANJE DOKUMENATA ..................................................................................................................................................................................................................... 60
PUTANJA DOKUMENTA............................................................................................................................................................................................................................... 60
DOZVOLJENI ZNACI ..................................................................................................................................................................................................................................... 60
DUINA IMENA ............................................................................................................................................................................................................................................. 60
PREIMENOVANJE FASCIKLI I DOKUMENATA........................................................................................................................................................................................... 61

5

BRISANJE FASCIKLI I DOKUMENATA ........................................................................................................................................................................................................ 61
BRISANJE POVLAENJEM.......................................................................................................................................................................................................................... 62
PONITAVANJE BRISANJA ......................................................................................................................................................................................................................... 62
VAENJE DOKUMENATA IZ KORPE ZA OTPATKE................................................................................................................................................................................... 62
PRANJENJE KORPE ZA OTPATKE........................................................................................................................................................................................................... 62
PRETRAIVANJE RAUNARA..................................................................................................................................................................................................................... 63
POSTAVLJANJE PREICE NA RADNU POVRINU................................................................................................................................................................................... 64
DODAVANJE PREICE U STARTNI MENI .................................................................................................................................................................................................. 64
TAMPANJE.................................................................................................................................................................................................. 65
TAMPANJE IZ PROZORA........................................................................................................................................................................................................................... 65
KONTROLA TOKA TAMPANJA.................................................................................................................................................................................................................. 65
ODREIVANJE PODRAZUMIJEVANOG TAMPAA................................................................................................................................................................................. 66
PROMJENA PARAMETARA TAMPANJA................................................................................................................................................................................................... 66
RAD SA PROGRAMIMA ................................................................................................................................................................................ 67
POKRETANJE PROGRAMA IZ STARTNOG MENIJA.................................................................................................................................................................................. 67
POKRETANJE PROGRAMA IZ PROZORA .................................................................................................................................................................................................. 67
ZATVARANJE PROGRAMA......................................................................................................................................................................................................................... 68
PRINUDNO ZATVARANJE PROGRAMA...................................................................................................................................................................................................... 68
SNIMANJE I OTVARANJE DOKUMENATA.................................................................................................................................................................................................. 69
SNIMANJE DOKUMENTA............................................................................................................................................................................................................................. 69
OTVARANJE DOKUMENTA......................................................................................................................................................................................................................... 70
OSNOVNA PODEAVANJA.......................................................................................................................................................................... 71
AUTOMATSKO POKRETANJE PROGRAMA............................................................................................................................................................................................... 71
ZATITA EKRANA......................................................................................................................................................................................................................................... 71
PODEAVANJE LINIJE POSLOVA............................................................................................................................................................................................................... 72
PODEAVANJE MIA................................................................................................................................................................................................................................... 72
PODEAVANJE REGIONALNIH KARAKTERISTIKA................................................................................................................................................................................... 73
PODEAVANJE TASTATURE ...................................................................................................................................................................................................................... 73
DODAVANJE TAMPAA ............................................................................................................................................................................................................................ 74
BRISANJE TAMPAA................................................................................................................................................................................................................................. 75
RAD U MRENOM OKRUENJU .................................................................................................................................................................. 76
O MREAMA.................................................................................................................................................................................................................................................. 76
PRONALAENJE DOKUMENATA NA MREI .............................................................................................................................................................................................. 77
ADRESIRANJE DOKUMENATA NA MREI ................................................................................................................................................................................................. 78
DODAVANJE MRENIH DISKOVA............................................................................................................................................................................................................... 78
PRIPREMA RAUNARA ZA ZAJEDNIKI RAD........................................................................................................................................................................................... 79
DIJELJENJE DOKUMENATA........................................................................................................................................................................................................................ 80
DIJELJENJE TAMPAA.............................................................................................................................................................................................................................. 81
TAMPANJE PREKO MREE ...................................................................................................................................................................................................................... 81
OPASNOSTI NA MREI ................................................................................................................................................................................................................................ 82
KAKO SE ZATITITI?.................................................................................................................................................................................................................................... 83
KORIENJE ANTI-VIRUSNIH PROGRAMA............................................................................................................................................................................................... 83

6

WORD ........................................................................................................................ 85

WORD - RADNO OKRUENJE..................................................................................................................................................................................................................... 86
OSNOVNI POJMOVI ..................................................................................................................................................................................................................................... 87
FORMAT DOKUMENTA................................................................................................................................................................................................................................ 88
OTVARANJE NOVOG DOKUMENTA ........................................................................................................................................................................................................... 88
SNIMANJE NOVOG DOKUMENTA............................................................................................................................................................................................................... 88
OTVARANJE POSTOJEEG DOKUMENTA................................................................................................................................................................................................ 88
SNIMANJE IZVRENIH PROMJENA............................................................................................................................................................................................................ 88
ZATVARANJE DOKUMENTA........................................................................................................................................................................................................................ 88
RAD SA TEKSTOM........................................................................................................................................................................................ 89
UPISIVANJE TEKSTA ................................................................................................................................................................................................................................... 89
DIJELJENJE PARAGRAFA ........................................................................................................................................................................................................................... 90
SPAJANJE PARAGRAFA.............................................................................................................................................................................................................................. 90
PORAVNANJE PARAGRAFA........................................................................................................................................................................................................................ 90
DIJELJENJE DOKUMENTA NA SEKCIJE .................................................................................................................................................................................................... 90
UVLAENJE PRVOG REDA PARAGRAFA.................................................................................................................................................................................................. 91
UVLAENJE PARAGRAFA........................................................................................................................................................................................................................... 91
PROMJENA IRINE PARAGRAFA............................................................................................................................................................................................................... 91
PROMJENA PROREDA ................................................................................................................................................................................................................................ 92
POSTAVLJANJE OKVIRA OKO PARAGRAFA............................................................................................................................................................................................. 92
POSTAVLJANJE OKVIRA OKO STRANICE................................................................................................................................................................................................. 92
PORAVNANJE TEKSTA PO VERTIKALI ...................................................................................................................................................................................................... 93
KONTROLA PRELOMA PARAGRAFA.......................................................................................................................................................................................................... 93
IZBOR TEKSTA ............................................................................................................................................................................................................................................. 94
IZBOR TEKSTA POMOU TASTATURE...................................................................................................................................................................................................... 94
PROMJENA IZABRANOG TEKSTA.............................................................................................................................................................................................................. 94
BRISANJE IZABRANOG TEKSTA ................................................................................................................................................................................................................ 94
PREMJETANJE I KOPIRANJE TEKSTA .................................................................................................................................................................................................... 95
PREMJETANJE I KOPIRANJE POMOU TASTATURE............................................................................................................................................................................ 95
KOPIRANJE SLIKE SA EKRANA.................................................................................................................................................................................................................. 95
KONTROLA VELIKIH I MALIH SLOVA.......................................................................................................................................................................................................... 95
PRONALAENJE TEKSTA............................................................................................................................................................................................................................ 96
ZAMJENA TEKSTA ....................................................................................................................................................................................................................................... 96
UREIVANJE TEKSTA.................................................................................................................................................................................. 97
IZBOR SLOVNOG LIKA................................................................................................................................................................................................................................. 97
PROMJENA SLOVNOG LIKA........................................................................................................................................................................................................................ 97
SPECIJALNI ZNACI ....................................................................................................................................................................................................................................... 98
NAGLAAVANJE DIJELOVA TEKSTA ......................................................................................................................................................................................................... 98
PROMJENA BOJE TEKSTA.......................................................................................................................................................................................................................... 98
NAGLAAVANJE ISPISA.............................................................................................................................................................................................................................. 99
KOPIRANJE FORMATA PARAGRAFA......................................................................................................................................................................................................... 99
GREKE I ISPRAVKE.................................................................................................................................................................................. 100

7

PONITAVANJE KOMANDI ........................................................................................................................................................................................................................ 100
IZVRAVANJE PONITENIH KOMANDI .................................................................................................................................................................................................... 100
AUTOMATSKE ISPRAVKE ......................................................................................................................................................................................................................... 101
AUTOMATSKO FORMATIRANJE TEKSTA................................................................................................................................................................................................ 102
STILOVI I ABLONI ..................................................................................................................................................................................... 103
IZBOR STILA ............................................................................................................................................................................................................................................... 103
PROMJENA KARAKTERISTIKA STILA ...................................................................................................................................................................................................... 103
IZRADA NOVOG STILA............................................................................................................................................................................................................................... 104
IZRADA STILA PO MODELU ...................................................................................................................................................................................................................... 104
BRISANJE STILA......................................................................................................................................................................................................................................... 105
IZRADA ABLONA...................................................................................................................................................................................................................................... 105
UPOTREBA ABLONA ............................................................................................................................................................................................................................... 105
PRELOM TEKSTA........................................................................................................................................................................................ 106
IZRADA TABELE ......................................................................................................................................................................................................................................... 106
CRTANJE TABELE...................................................................................................................................................................................................................................... 107
PODEAVANJE BROJA REDOVA I KOLONA TABELE............................................................................................................................................................................. 108
PROMJENA BOJE POZADINE ................................................................................................................................................................................................................... 108
IZRADA LISTE............................................................................................................................................................................................................................................. 109
PRETVARANJE PARAGRAFA U LISTU..................................................................................................................................................................................................... 109
PRETVARANJE LISTE U PARAGRAFE ..................................................................................................................................................................................................... 109
PODEAVANJE IZGLEDA LISTE ............................................................................................................................................................................................................... 110
PISANJE TEKSTA U OBLIKU NOVINSKIH STUBACA............................................................................................................................................................................... 111
PODEAVANJE STUBACA TEKSTA.......................................................................................................................................................................................................... 111
RAD SA GRAFIKOM.................................................................................................................................................................................... 112
UMETANJE GRAFIKIH FIGURA............................................................................................................................................................................................................... 112
PROMJENA IZGLEDA FIGURE .................................................................................................................................................................................................................. 112
UPOTREBA UMJETNIKIH SLOVA (WORD-ART).................................................................................................................................................................................. 113
PODEAVANJE UMJETNIKIH SLOVA.................................................................................................................................................................................................. 113
UMETANJE SLIKE....................................................................................................................................................................................................................................... 114
PODEAVANJE VELIINE SLIKE.............................................................................................................................................................................................................. 114
PROMJENA POZICIJE SLIKE..................................................................................................................................................................................................................... 114
ODSIJECANJE VIKA SLIKE...................................................................................................................................................................................................................... 115
POSTAVLJANJE OKVIRA OKO SLIKE....................................................................................................................................................................................................... 115
PODEAVANJE OSVIJETLJENOSTI I KONTRASTA SLIKE ..................................................................................................................................................................... 115
TAMPANJE................................................................................................................................................................................................ 116
PODEAVANJE ORIJENTACIJE I MARGINA STRANICE......................................................................................................................................................................... 116
IZBOR VELIINE PAPIRA........................................................................................................................................................................................................................... 116
ODREIVANJE POZICIJE ZAGLAVLJA I PODNOJA .............................................................................................................................................................................. 116
DODAVANJE ZAGLAVLJA I PODNOJA ................................................................................................................................................................................................... 117
PREGLEDANJE DOKUMENTA PRIJE TAMPANJA................................................................................................................................................................................. 118
TAMPANJE DOKUMENTA........................................................................................................................................................................................................................ 118
NAPREDNI ALATI ........................................................................................................................................................................................ 119
IZRADA CIRKULARNOG PISMA ................................................................................................................................................................................................................ 119
IZRADA OMOTNICA I NALJEPNICA .......................................................................................................................................................................................................... 121
DODAVANJE SADRAJA ........................................................................................................................................................................................................................... 122

8

IZRADA POJMOVNIKA ............................................................................................................................................................................................................................... 123
DODAVANJE OBJANJENJA (FUSNOTA) ................................................................................................................................................................................................ 124
BRISANJE OBJANJENJA ......................................................................................................................................................................................................................... 124
EXCEL........................................................................................................................ 125

EXCEL - RADNO OKRUENJE .................................................................................................................................................................................................................. 126
OSNOVNI POJMOVI ................................................................................................................................................................................................................................... 127
FORMAT DOKUMENTA.............................................................................................................................................................................................................................. 128
OTVARANJE NOVOG DOKUMENTA ......................................................................................................................................................................................................... 128
SNIMANJE NOVOG DOKUMENTA............................................................................................................................................................................................................. 128
OTVARANJE POSTOJEEG DOKUMENTA.............................................................................................................................................................................................. 128
SNIMANJE IZVRENIH PROMJENA.......................................................................................................................................................................................................... 128
ZATVARANJE DOKUMENTA...................................................................................................................................................................................................................... 128
UNOS PODATAKA....................................................................................................................................................................................... 129
UPISIVANJE PODATAKA............................................................................................................................................................................................................................ 129
UPISIVANJE BROJA ................................................................................................................................................................................................................................... 130
UPISIVANJE TEKSTA ................................................................................................................................................................................................................................. 130
UPISIVANJE DATUMA I VREMENA ........................................................................................................................................................................................................... 130
IZBOR ELIJA............................................................................................................................................................................................................................................. 131
KOPIRANJE PODATAKA UNUTAR REDA ILI KOLONE ............................................................................................................................................................................ 132
UPISIVANJE NIZA BROJEVA, DANA, DATUMA... ..................................................................................................................................................................................... 132
UPISIVANJE ISTOG PODATKA U VIE ELIJA........................................................................................................................................................................................ 132
PREMJETANJE I KOPIRANJE ................................................................................................................................................................................................................. 133
PRONALAENJE PODATAKA.................................................................................................................................................................................................................... 134
AUTOMATSKA ZAMJENA PODATAKA...................................................................................................................................................................................................... 134
UREIVANJE IZGLEDA .............................................................................................................................................................................. 135
IZBOR OBLIKA I VELIINE SLOVA............................................................................................................................................................................................................ 135
PORAVNANJE SADRAJA ELIJE............................................................................................................................................................................................................ 136
KONTROLA ISPISA TEKSTA...................................................................................................................................................................................................................... 137
PODEAVANJE ORIJENTACIJE ISPISA ................................................................................................................................................................................................... 138
PODEAVANJE BOJE POZADINE ELIJE................................................................................................................................................................................................ 138
PODEAVANJE KARAKTERISTIKA OKVIRA ELIJE............................................................................................................................................................................... 138
AUTOMATSKO OBLIKOVANJE IZGLEDA.................................................................................................................................................................................................. 139
USLOVNO OBLIKOVANJE IZGLEDA ......................................................................................................................................................................................................... 139
PODEAVANJE OBLIKA BROJA................................................................................................................................................................................................................ 140
PRIKAZIVANJE BROJA U OBLIKU TEKSTA.............................................................................................................................................................................................. 140
PODEAVANJE OBLIKA DATUMA I VREMENA........................................................................................................................................................................................ 140
KOPIRANJE KARAKTERISTIKA ELIJE.................................................................................................................................................................................................... 141
BRISANJE KARAKTERISTIKA ELIJE....................................................................................................................................................................................................... 141
DODAVANJE GRAFIKIH ELEMENATA.................................................................................................................................................................................................... 141
OZNAAVANJE I REFERENCIRANJE ELIJA ......................................................................................................................................... 142
RELATIVNO, APSOLUTNO I KOMBINOVANO REFERENCIRANJE......................................................................................................................................................... 142
KAKO DA REFERENCIRATE...................................................................................................................................................................................................................... 142

9

IMENOVANJE ELIJA................................................................................................................................................................................................................................. 143
PROMJENA I BRISANJE IMENA ELIJE................................................................................................................................................................................................... 143
FORMULE I FUNKCIJE................................................................................................................................................................................ 144
OPERATORI ................................................................................................................................................................................................................................................ 144
PRIORITET OPERATORA .......................................................................................................................................................................................................................... 145
FORMULA SA REFERENCIRANJEM ELIJE............................................................................................................................................................................................ 145
FORMULA SA POZIVOM IMENA ELIJE................................................................................................................................................................................................... 145
FORMULA SA FUNKCIJOM........................................................................................................................................................................................................................ 146
NAJEE KORIENE DATUMSKO-VREMENSKE FUNKCIJE............................................................................................................................................................ 147
NAJEE KORIENE MATEMATIKE FUNKCIJE.............................................................................................................................................................................. 148
RAD SA PODACIMA.................................................................................................................................................................................... 149
SORTIRANJE PO JEDNOJ KOLONI........................................................................................................................................................................................................... 149
VIESTRUKO SORTIRANJE ...................................................................................................................................................................................................................... 149
AUTOMATSKO FILTRIRANJE PODATAKA................................................................................................................................................................................................ 150
UKLANJANJE AUTOMATSKOG FILTRIRANJA ......................................................................................................................................................................................... 150
AUTOMATSKO GRUPISANJE.................................................................................................................................................................................................................... 151
RUNO GRUPISANJE................................................................................................................................................................................................................................ 151
SUMIRANJE PODATAKA............................................................................................................................................................................................................................ 152
UKLANJANJE SUMIRANIH PODATAKA .................................................................................................................................................................................................... 152
KONTROLA UNOSA.................................................................................................................................................................................................................................... 153
GRAFIKI PRIKAZ....................................................................................................................................................................................... 154
IZRADA GRAFIKONA.................................................................................................................................................................................................................................. 154
PODEAVANJE KARAKTERISTIKA POZADINE ....................................................................................................................................................................................... 157
PODEAVANJE IZGLEDA NIZOVA U GRAFIKONU.................................................................................................................................................................................. 157
PODEAVANJE OSA.................................................................................................................................................................................................................................. 158
KOMBINACIJA GRAFIKONA....................................................................................................................................................................................................................... 159
DODAVANJE TEKSTUALNOG POLJA....................................................................................................................................................................................................... 159
PROMJENA LOKACIJE GRAFIKONA......................................................................................................................................................................................................... 159
ODRAVANJE RADNE SVESKE ................................................................................................................................................................ 160
PRELISTAVANJE RADNE SVESKE ........................................................................................................................................................................................................... 160
IZBOR DVA ILI VIE LISTOVA ................................................................................................................................................................................................................... 160
DODAVANJE NOVIH LISTOVA................................................................................................................................................................................................................... 160
BRISANJE RADNIH LISTOVA..................................................................................................................................................................................................................... 161
PREMJETANJE I KOPIRANJE RADNIH LISTOVA .................................................................................................................................................................................. 161
PROMJENA IMENA RADNOG LISTA......................................................................................................................................................................................................... 161
PROMJENA BOJE JEZIKA RADNOG LISTA ........................................................................................................................................................................................... 161
DODAVANJE KOLONA I REDOVA............................................................................................................................................................................................................. 162
BRISANJE KOLONA ILI REDOVA .............................................................................................................................................................................................................. 162
PODEAVANJE IRINE KOLONE ILI VISINE REDA................................................................................................................................................................................. 162
UPISIVANJE IRINE KOLONE ILI VISINE REDA ...................................................................................................................................................................................... 162
SAKRIVANJE LISTOVA, REDOVA I KOLONA ........................................................................................................................................................................................... 163
OTKRIVANJE SAKRIVENIH LISTOVA, REDOVA I KOLONA .................................................................................................................................................................... 163
ZAMRZAVANJE REDOVA I KOLONA......................................................................................................................................................................................................... 163
ODMRZAVANJE ZAMRZNUTIH REDOVA I KOLONA ............................................................................................................................................................................... 163
DODAVANJE ELIJA.................................................................................................................................................................................................................................. 164

10

UKLANJANJE ELIJA SA RADNOG LISTA ............................................................................................................................................................................................... 164
ZAMJENA REDOVA I KOLONA .................................................................................................................................................................................................................. 164
TAMPANJE................................................................................................................................................................................................ 165
PODEAVANJE STRANICE ...................................................................................................................................................................................................................... 165
PODEAVANJE MARGINA........................................................................................................................................................................................................................ 165
PODEAVANJE RADNOG LISTA............................................................................................................................................................................................................... 166
PREGLED DOKUMENTA PRIJE TAMPANJA ......................................................................................................................................................................................... 167
KONTROLA PRELOMA STRANICA............................................................................................................................................................................................................ 167
INTEGRACIJA SA WORD-OM..................................................................................................................................................................... 168
UMETANJE GRAFIKONA IZ EXCEL-a U WORD ....................................................................................................................................................................................... 169
POVEZIVANJE PODATAKA........................................................................................................................................................................................................................ 170
AURIRANJE VEZA .................................................................................................................................................................................................................................... 170
POWERPOINT..........................................................................................................171

POWERPOINT - RADNO OKRUENJE...................................................................................................................................................................................................... 172
OSNOVNI POJMOVI ................................................................................................................................................................................................................................... 173
FORMAT DOKUMENTA.............................................................................................................................................................................................................................. 174
OTVARANJE NOVE PREZENTACIJE ........................................................................................................................................................................................................ 174
SNIMANJE NOVE PREZENTACIJE............................................................................................................................................................................................................ 174
OTVARANJE POSTOJEE PREZENTACIJE............................................................................................................................................................................................. 174
SNIMANJE IZVRENIH PROMJENA.......................................................................................................................................................................................................... 174
ZATVARANJE DOKUMENTA...................................................................................................................................................................................................................... 174
RAD SA SLAJDOVIMA................................................................................................................................................................................ 175
UPOTREBA ABLONA ............................................................................................................................................................................................................................... 175
DODAVANJE NOVOG SLAJDA .................................................................................................................................................................................................................. 176
BRISANJE SLAJDA..................................................................................................................................................................................................................................... 176
SAKRIVANJE SLAJDA ................................................................................................................................................................................................................................ 176
OTKRIVANJE SAKRIVENOG SLAJDA ....................................................................................................................................................................................................... 176
KOPIRAJTE I PREMJETAJTE SLAJDOVA .............................................................................................................................................................................................. 176
GLAVNI SLAJDOVI...................................................................................................................................................................................................................................... 177
PROMJENA EME SLAJDA ....................................................................................................................................................................................................................... 178
PROMJENA ABLONA SLAJDA................................................................................................................................................................................................................. 178
UPOTREBA BILJEKI ................................................................................................................................................................................................................................. 178
SUMARNI SLAJD ........................................................................................................................................................................................................................................ 179
PODEAVANJE KOLORNE EME............................................................................................................................................................................................................. 179
RAD SA TEKSTOM...................................................................................................................................................................................... 180
SKICIRANJE PREZENTACIJE.................................................................................................................................................................................................................... 180
ZAMJENA KORIENOG SLOVNOG LIKA ............................................................................................................................................................................................... 181
PODEAVANJE PROREDA TEKSTA......................................................................................................................................................................................................... 181
PODEAVANJE KARAKTERISTIKA ISPISA TEKSTA ............................................................................................................................................................................... 181
AUTOMATSKO FORMATIRANJE............................................................................................................................................................................................................... 182

11

KOPIRANJE I PREMJETANJE TEKSTA .................................................................................................................................................................................................. 183
PRONALAENJE I ZAMJENA TEKSTA...................................................................................................................................................................................................... 183
UREIVANJE SLAJDOVA........................................................................................................................................................................... 184
PODEAVANJE VELIINE I POZICIJE OKVIRA ....................................................................................................................................................................................... 184
PODEAVANJE IZGLEDA OKVIRA............................................................................................................................................................................................................ 184
DODAVANJE TEKSTUALNIH POLJA......................................................................................................................................................................................................... 185
PODEAVANJE IZGLEDA LISTE ............................................................................................................................................................................................................... 185
DODAVANJE GEOMETRIJSKIH OBLIKA................................................................................................................................................................................................... 186
DODAVANJE GOTOVIH FIGURA............................................................................................................................................................................................................... 186
SJENENJE FIGURA.................................................................................................................................................................................................................................. 186
DODAVANJE TREE DIMENZIJE.............................................................................................................................................................................................................. 186
DODAVANJE GRAFIKONA......................................................................................................................................................................................................................... 187
DODAVANJE DIJAGRAMA ......................................................................................................................................................................................................................... 188
DODAVANJE TABELE ................................................................................................................................................................................................................................ 189
CRTANJE TABELE...................................................................................................................................................................................................................................... 189
PODEAVANJE POZADINE SLAJDA......................................................................................................................................................................................................... 189
DODAVANJE FUNKCIONALNIH DUGMADI ............................................................................................................................................................................................... 190
DODAVANJE VIDEO ILI AUDIO ZAPISA.................................................................................................................................................................................................... 190
UKLANJANJE ZAGLAVLJA I PODNOJA .................................................................................................................................................................................................. 191
GRUPISANJE ELEMENATA SLAJDA......................................................................................................................................................................................................... 192
RASPOREIVANJE ELEMENATA PO DUBINI .......................................................................................................................................................................................... 192
PODEAVANJE IZGLEDA STRANICE SA BILJEKAMA.......................................................................................................................................................................... 193
ANIMACIJA SLAJDOVA.............................................................................................................................................................................. 194
PODEAVANJE PRELAZA IZMEU SLAJDOVA....................................................................................................................................................................................... 194
DODAVANJE GOTOVIH ANIMACIJA ......................................................................................................................................................................................................... 195
DODAVANJE PROIZVOLJNE ANIMACIJE................................................................................................................................................................................................. 195
PROMIJENA TIPA ANIMACIJE................................................................................................................................................................................................................... 196
ANIMACIJA SLOVA, RIJEI ILI PARAGRAFA ........................................................................................................................................................................................... 196
ANIMACIJA PO ZADATOJ PUTANJI .......................................................................................................................................................................................................... 197
ANIMACIJA GRAFIKONA............................................................................................................................................................................................................................ 198
PROMIJENA PARAMETRA ANIMACIJE..................................................................................................................................................................................................... 198
VREMENSKO RASPOREIVANJE ANIMACIJA ........................................................................................................................................................................................ 199
UPRAVLJANJE PREZENTACIJOM............................................................................................................................................................ 200
TAMPANJE PROPRATNOG MATERIJALA.............................................................................................................................................................................................. 200
PODEAVANJE PARAMETARA PRIKAZA ................................................................................................................................................................................................ 201
PRILAGOENI PRIKAZ............................................................................................................................................................................................................................... 202
PAKOVANJE PREZENTACIJE.................................................................................................................................................................................................................... 202
RASPAKIVANJE PREZENTACIJE.............................................................................................................................................................................................................. 203
POKRETANJE PREZENTACIJE ................................................................................................................................................................................................................. 203
ZAUSTAVLJANJE PREZENTACIJE............................................................................................................................................................................................................ 203
KONTROLA TOKA PREZENTACIJE........................................................................................................................................................................................................... 204
PODEAVANJE OSOBINA POKAZIVAA ................................................................................................................................................................................................. 204

12

IEXPLORER............................................................................................................. 205

INTERNET EXPLORER - RADNO OKRUENJE........................................................................................................................................................................................ 206
OSNOVNI POJMOVI ................................................................................................................................................................................................................................... 207
PUTOVANJE MREOM............................................................................................................................................................................... 208
ADRESIRANJE I NAVIGACIJA.................................................................................................................................................................................................................... 208
UPOTREBA PRETRAIVAA..................................................................................................................................................................................................................... 209
PREGLEDANJE POSJEENIH LOKACIJA ................................................................................................................................................................................................ 210
KORIENJE HIPERVEZA......................................................................................................................................................................................................................... 210
PREUZIMANJE DOKUMENATA SA MREE.............................................................................................................................................................................................. 211
SNIMANJE STRANICE................................................................................................................................................................................................................................ 211
KOPIRANJE SADRAJA STRANICE.......................................................................................................................................................................................................... 211
SNIMANJE SLIKE SA STRANICE............................................................................................................................................................................................................... 212
PRETRAIVANJE STRANICE..................................................................................................................................................................................................................... 212
TAMPANJE STRANICE ............................................................................................................................................................................................................................ 213
PODEAVANJE OKRUENJA.................................................................................................................................................................... 214
IZBOR POLAZNE LOKACIJE...................................................................................................................................................................................................................... 214
DODAVANJE DUGMADI ZA VEZU............................................................................................................................................................................................................. 214
RASPOREIVANJE DUGMADI ZA VEZU.................................................................................................................................................................................................. 214
UKLANJANJE DUGMADI SA PALETE VEZA ............................................................................................................................................................................................. 214
LISTA OMILJENIH LOKACIJA..................................................................................................................................................................................................................... 215
UREIVANJE LISTE OMILJENIH LOKACIJA............................................................................................................................................................................................. 215
PODEAVANJE SIGURNOSTI ................................................................................................................................................................................................................... 216
OUTLOOK EXPRESS............................................................................................... 217

OSNOVNI POJMOVI ................................................................................................................................................................................................................................... 218
RADNO OKRUENJE ................................................................................................................................................................................................................................. 219
DODAVANJE NALOGA ZA POTU ............................................................................................................................................................................................................ 220
RAD SA POTOM........................................................................................................................................................................................ 221
ITANJE PORUKE...................................................................................................................................................................................................................................... 221
PISANJE PORUKE...................................................................................................................................................................................................................................... 222
ODGOVARANJE NA PORUKU ................................................................................................................................................................................................................... 223
PROSLIJEIVANJE PORUKE .................................................................................................................................................................................................................... 223
TAMPANJE PORUKE ............................................................................................................................................................................................................................... 223
ZAHTJEV ZA POTVRDU PRIJEMA ............................................................................................................................................................................................................ 224
DODAVANJE POTPISA............................................................................................................................................................................................................................... 224
PODEAVANJE TEKSTA PORUKE ........................................................................................................................................................................................................... 225
DODAVANJE SLIKE.................................................................................................................................................................................................................................... 225
ORGANIZACIJA POTE.............................................................................................................................................................................. 226
DODAVANJE NOVE FASCIKLE.................................................................................................................................................................................................................. 226
PREMJETANJE I KOPIRANJE PORUKA ................................................................................................................................................................................................. 226

13

PRETRAIVANJE PORUKA........................................................................................................................................................................................................................ 227
BRISANJE PORUKA ................................................................................................................................................................................................................................... 228
BLOKIRANJE NEELJENE POTE............................................................................................................................................................................................................ 228
ODREIVANJE PRAVILA PRIJEMA........................................................................................................................................................................................................... 229
PRIMJENA PRAVILA NA POSTOJEE PORUKE...................................................................................................................................................................................... 230
PODEAVANJE PRIJEMA POTE............................................................................................................................................................................................................. 230
ELEKTRONSKI ADRESAR.......................................................................................................................................................................... 231
UPISIVANJE KONTAKTA............................................................................................................................................................................................................................ 231
DOPUNJAVANJE ADRESARA.................................................................................................................................................................................................................... 231
FORMIRANJE GRUPA................................................................................................................................................................................................................................ 232
BRISANJE KONTAKATA............................................................................................................................................................................................................................. 232
PRETRAIVANJE ADRESARA................................................................................................................................................................................................................... 233
TAMPANJE PODATAKA IZ ADRESARA.................................................................................................................................................................................................. 233
DODATAK............................................................................................................... 235

PREICE TASTATURE................................................................................................................................................................................ 236
WORD..........................................................................................................................................................................................................................................................236
EXCEL.......................................................................................................................................................................................................................................................... 237
POWERPOINT............................................................................................................................................................................................................................................. 238
POJMOVNIK................................................................................................................................................................................................. 239
RJENIK ENGLESKIH RIJEI I IZRAZA.................................................................................................................................................... 245


14

UMJESTO UVODA

Iskustvo pokazuje da veina korisnika sa skromnijim poznavanjem engleskog jezika najvie problema u
razumijevanju rada na raunaru ima sa usvajanjem osnovnih pojmova, koji imaju adekvatan prevod i prepoznatljivo
znaenje i u naem jeziku (desktop-radna povrina, folder-fascikla, file-dokument i sl.).

S druge strane, rad sa operativnim sistemom i programima u grafikom okruenju Windows-a,
podrazumijeva prepoznavanje i biranje odgovarajuih elemenata ili radnji koje su, na ekranu raunara,
predstavljene nazivima u svom izvornom obliku na engleskom jeziku.

S obzirom na iroki krug potencijalnih italaca, izbor nainjen u ovoj knjizi predstavlja neophodan kompromis;
tumaenje osnovnih pojmova je, slobodnim prevodom, prilagoeno optem razumijevanju, dok su u objanjenjima
pojedinih radnji i postupaka, zadrani njihovi izvorni nazivi.

Autor


PERSONALNI RAUNARI
15

PERSONALNI
R
R
A
A
U
U
N
N
A
A
R
R
I
I

Razliito razumijevanje pojma raunara i njegove namjene, proizilazi iz razliitosti poslova kojima se
pojedini ljude bave. Za pisca, raunar predstavlja usavrenu pisau mainu na kojoj se lako pie i brie; za
grafikog dizajnera, to je tabla za crtanje sa bogatim izborom raznih figura i linija; za slubenika na alteru
banke, raunar je sprava za upisivanje novanih uplata i isplata; za ekonomistu, on je savremeni kalkulator
koji moe da simulira razliite ekonomske situacije i rjeava komplikovane matematike probleme; za
poslovne ljude, on je sprava za elektronsku razmjenu dokumenata...

Ne morate da znate sve o raunaru da biste njime uspjeno rukovali. Ipak, poznavanje osnovnih elemenata
raunara i njihove uloge u sistemu, u odreenim situacijama, moe biti od velike pomoi...

16
PERSONALNI RAUNARI

OSNOVNI POJMOVI
Informacione tehnologije (IT - Information Technologies)
Pojam koji oznaava upotrebu raunara u proizvodnji, korienju i obradi informacija, u svim granama ljudske djelatnosti.
Hardver (Hardware)
Jedinstveni naziv za sve elektro-mehanike djelove raunarskog sistema. Naziv potie od engleske rijei hardware (teka roba), iz
vremena prvih raunara koji su bili veliki i kabasti (prvi raunar ENIAC - Electronic Numerical Integrator and Computer je bio
dugaak preko 20m, visok 2,5m i teio je skoro 30 tona).
Softver (Software)
Jedinstveni naziv za programe koji se izvravaju na raunaru. Naziv potie od engleske rijei software (laka roba) i predstavlja
suprotnost pojmu hardware-a: oznaava neto to se ne moe opipati, ali bez ega je raunar potpuno beskoristan.
Personalni raunar (PC - Personal Computer)
Raunar za linu i poslovnu upotrebu. Prvi personalni raunar proizvela je kompanija IBM.
Prenosivi raunar (Notebook, Laptop)
Vrsta personalnog raunara, koji je zbog malih dimenzija i sopstvenog napajanja (uz pomo baterija), mogue lako prenositi.
Miniraunar, Superraunar, Centralni raunar (Minicomputer, Supercomputer, MainFrame)
Razliiti tipovi velikih i brzih raunara koji mogu da opsluuju vie korisnika istovremeno i izvravaju razliite vremenski kritine i
kompleksne operacije.
Osnovna jedinica, Sistemska jedinica, Kuite (Base unit, System unit, Case)
Poloena ili uspravljena kutija koja sadri sve komponente potrebne za rad raunara. Na nju se prikljuuju ostali elementi
raunarskog sistema (tastatura, monitor, tampa...). Postoji u vie veliina i oblika, u zavisnosti od potreba radnog okruenja.
Ulazno/Izlazni ureaji, Periferni ureaji (I/O Input/Output devices, Peripheral devices)
Ureaji koji omoguavaju komunikaciju raunara sa spoljnim svijetom (mi, tastatura, monitor, tampa...).
Memorija (Memory)
Ureaj ili medijum na kojem se podaci mogu sauvati radi kasnije upotrebe.
Bit (Bit)
Najmanji podatak sa kojim raunar moe raditi. Moe imati samo dvije vrijednosti: 0 ili 1 (sve ili nita). Oznaka za bit je b.
Bajt (Byte)
Osnovna jedinica mjere za kapacitet memorije. Bajt predstavlja niz od 8 bitova. Vee mjerne jedinice su kilobajt (1.024 bajta),
megabajt (1.048.576 bajtova), ili gigabajt (1.073.741.824 bajta). Oznaka za bajt je B.


PERSONALNI RAUNARI
17

Naziv PC je skraenica
engleskog izraza Personal
Computer, to u prevodu
znai personalni (lini)
raunar.

Ako je ovjek najsavreniji
raunar na planeti, onda
njegovo tijelo predstavlja
hardver, a njegov um
softver.

Trite najmanjih
personalnih raunara se
ubrzano iri. Skromnije
verzije najpopularnijih
programa pisanih za klasine
raunare, postaju dostupne i
na palmtop (PPC) i
handheld (HPC) raunarima.

Tablet PC koristi
elektroniku olovku kojom
moete pisati po ekranu, ba
kao po papiru (samo to su
ovdje Vae rijei ispisane
digitalnim mastilom), a
zatim, uz pomo programa za
prepoznavanje teksta, Va
rukopis pretvoriti u regularan
tekst.

TA JE RAUNAR?
Kuite (u kojem je smjetena centralna jedinica raunara) i
osnovne ulazno-izlazne jedinice (monitor, tastatura i mi) su
ono to svaki korisnik raunara vidi pred sobom (hardware).
Zajedno, ovi elementi ine jedinstveni raunarski sistem, koji
izvravanjem razliitih komandi, prema unaprijed definisanom
programu (software), obavlja etiri osnovne funkcije:

Prijem podataka Ulaz (Input)
Obradu podataka Obrada (Processing)
Prikaz podataka Izlaz (Output)
Skladitenje rezultata - Skladite (Storage)

Raunari za linu upotrebu postoje u svim moguim veliinama
i oblicima, od klasinih stonih (desktop) i uspravnih varijanti u
obliku velikog i malog tornja (tower i mini-tower), dizajniranih
za smjetaj na radnom stolu, preko kompaktnih i, manje ili vie,
lako prenosivih (laptop i notebook), do malenih, personalnih
digitalnih asistenata (PDA - personal digital assistant).

RADNA STANICA ILI SERVER
Radna stanica (workstation) je dio raunarske mree i
generalno ima bolje tehnike karakteristike od klasinog
raunara (vie memorije, vie prostora za skladitenje, bri
procesor).

Pojam server se prije odnosi na funkciju, nego na odreenu
vrstu raunara. Server objezbjeuje dijeljenje resursa
raunarske mree kao to su tampai i sigurnu komunikaciju
izmeu raunara prikljuenih na mreu. Naravno, za takve
poslove, raunar koji ima ulogu servera, mora imati bolje
tehnike karakteristike od klasinog personalnog raunara.

Stono (Desktop) kuite

Mini-toranj (mini-tower) i toranj (tower) kuite

Prenosivi (notebook) raunar

PDA Tablet PC

18
PERSONALNI RAUNARI

Kod novijih tipova
raunara dugme za
ukljuenje se nalazi na
prednjoj strani kuita, dok se
kod starijih modela nalazilo
sa strane ili na zadnjoj strani
kuita.

Zvuci koje proizvode
ureaji ugraeni u Va
raunar, mogu biti vaan
pokazatelj njegove
ispravnosti. Obratite panju
na zvuk koji ujete u
normalnom radu, kako biste
kasnije lake prepoznali
eventualni problem.

Interni ureaji su po
pravilu bri eksternih varijanti.

Ako sumnjate da je ureaj
koji koristi prenosivi medijum
na bilo koji nain oteen,
nemojte ga testirati sa
medijumom na kojem Vam se
nalaze vani podaci.
Pokvaren ureaj moe
unititi i medijum koji
koristi!

OSNOVNA JEDNICA
Iako se izgled kuita Vaeg raunara, gotovo sigurno,
razlikuje prikazanog, odreeni elementi su, standardno,
prisutni u svakom raunarskom sistemu.

POGLED SA PREDNJE STRANE
Dugme za ukljuenje/iskljuenje (POWER) Najvanije
dugme na Vaem raunaru. Najee je u obliku tastera ili
klasinog prekidaa. Stanje prekidaa pokazuje mala lampica
(LED). Ako raunar iskljuite preko dugmeta za
ukljuenje/iskljuenje, morate saekati 30-tak sekundi prije
ponovnog ukljuenja raunara, da biste bili sigurni da su se
diskovi jedinice tvrdog diska zaustavili (u suprotnom rizikujete
mogue oteenje diska).
Dugme za ponovni start (RESET) Kad pritisnete ovo
dugme raunar e se iskljuiti i, odmah nakon toga, zapoee
ponovni start sistema. Dugme za ponovni start koristite samo
ako ne moete izvriti regularnu proceduru ponovnog starta, iz
Windows-a (Restart).
Ureaji za prenosive medije (removable media drives) Svi
ureaji koji koriste prenosive medije za skladitenje podataka
(disketna jedinica, magnetna traka, CD-ROM...) su dostupni
sa prednje strane kuita. Svaki od ureaja ima malu lampicu
(LED), obino zelene boje, koja zasvijetli u trenutku pristupa
procesora. Zbog ogranienog prostora u kuitu samo nekoliko
ovih ureaja moe biti ugraeno u Va raunar. Postoje i
eksterne verzije ovih ureaja i one se najee povezuju preko
prikljuaka na zadnjoj strani kuita. Takve ureaje moete
jednostavno ponijeti sa sobom i koristiti ih i na drugim
raunarima.
USB ureaji - Veina novih raunara ima mali pravougaoni
prikljuak na prednjoj i/ili na zadnjoj strani kuita. USB
(Universal Serial Bus) ureaj moete spajati i odspajati, bez
iskljuivanja samog raunara, ali vodite rauna da je lampica,
koja pokazuje aktivnost ureaja, ugaena.

Disketna jedinica Disketa

CD ROM ureaj CD

Ureaj magnetne trake Traka

USB memorija

PERSONALNI RAUNARI
19

Iako svi ureaji za
napajanje slino izgledaju, oni
se razlikuju prema snazi koji
daju na svom izlazu. Pravilno
dimenzionisan ureaj za
napajanje mora obezbijediti
dovoljno elektrine energije
za ispravan rad svih
elemenata raunara, kao i
odreenu rezervu za
eventualna proirenja i
nadgradnju.

Otvori za kartice su
prekriveni tankom limenom
ploicom, koja se, prije
ugradnje kartice, mora
ukloniti. (bie potrebno da
najprije skinete poklopac
kuita, a zatim, iznutra,
oslobodite araf koji dri
ploicu privrenu za
kuite). Jedna strana kartice
periferija se umee u otvor na
matinoj ploi, dok se strana
sa metalnim jezikom, koja
sadri potrebne prikljuke za
povezivanje perifernog
ureaja i raunara, uklapa u
otvor na zadnjoj strani
kuita.

UNUTRANJOST RAUNARA
Vjerovatno neete imati potrebe da sami istraujete
unutranjost Vaeg raunara. Ovo je prilika da saznate neto
vie i o komponentama koje neete vidjeti, ali ije ete usluge i
te kako koristiti.
Matina ploa (motherboard) je tampana, elektronska,
ploa koja povezuje pojedine djelove raunara (procesor,
memoriju, tvrdi disk, CD ROM). Iako su izgled i funkcionisanje
matine ploe standardizovani, odreene razlike postoje u
pogledu broja i vrste prikljuaka za povezivanje, ali i u razliitim
leitima za razliite tipove procesora.
Disketna jedinica (floppy drive) je ureaj za skladitenje
podataka na malom, prenosivom, medijumu - disketi. Iako
prilino nepouzdana i osjetljiva, disketa je (jo uvijek)
nezaobilazan medijum za prenoenje i/ili arhiviranje podataka.
Tvrdi disk (hard drive) je ureaj za skladitenje podataka,
velikog kapaciteta. Tvrdi disk ne moete vidjeti spolja (osim
male lampice koja zasvijetli, kada je ureaj u pogonu).
Ureaj za napajanje (power supply) konvertuje napon
distributivne elektrine mree u razliite naponske nivoe
potrebne za rad raunara. Ureaj za napajanje ima razliite
prikljuke, koji se povezuju na matinu plou, tvrdi disk, CD
ROM i ostale ureaje, koji se nalaze unutar kuita. Oblik
prikljuaka je razliit, tako da je mogunost pogrenog
spajanja, skoro, iskljuena.
Kartice periferija (peripheral cards) su tampane,
elektronske, ploe koje sadre neophodnu kontrolnu
elektroniku za povezivanje spoljnih ureaja i matine ploe.
Kartice (ili adapteri, kontroleri) se postavljaju u odgovarajue
konektore na matinoj ploi.
Otvori za kartice (access slots) su uski prorezi na kuitu
raunara, kroz koje se izvodi fiziko povezivanje spoljnih
ureaja i njihovih upravljakih kartica.
Dodatne ladice za ureaje (extra bays) slue za ugradnju
dodatnih ureaja (CD i DVD pisaa, tvrdih diskova i sl.).

Tvrdi disk (hard disc)

Ureaj za napajanje (Power supply)

Kartica periferije

20
PERSONALNI RAUNARI

Ako primijetite da
ventilator ne radi ispravno
(npr. ne ujete um koji
ventilator normalno proizvodi
tokom rada ili ujete jaku
kripu), odmah iskljuite
raunar i nemojte ga
ukljuivati sve dok kvar ne
otklonite, jer, u suprotnom,
rizikujete ozbiljno oteenje
raunara.

Ako prilikom podizanja
sistema raunar ne detektuje
prisustvo tastature, proces e
se zaustaviti. U tom sluaju,
najprije iskljuite raunar,
utaknite prikljuak tastature u
otvor na kuitu, a zatim
ponovo ukljuite raunar.

Spajanje ili odspajanje
ureaja sa PS/2 konektorom,
tokom rada raunara, moe
unititi matinu plou!

Izgleda da je video
konektor lake otetiti nego
ostale. Zato obratite posebnu
panju prilikom povezivanja
monitora! Obavezno
privrstite konektor za
kuite, jer ete na taj nain
sprijeiti sluajno izvlaenje
kabla i savijanje kontakata
konektora.

POGLED SA ZADNJE STRANE
Na zadnjoj strani kuita nalaze se prikljuci za povezivanje
raunara sa spoljnim svijetom, poev od osnovnih ulazno-
izlaznih elemenata (tastatura, mi, monitor, zvunici i tampa)
do nekih naprednijih, i manje ili vie egzotinih (mrena
kartica, modem, skener, video kamera...).

Ventilator (fan) izvlai toplotu koju stvaraju razliiti elementi
raunara, iz unutranjosti kuita.
DIN prikljuak tastature (keyboard plug) je stariji standard
za povezivanje tastature i raunara. Obino je na plastici
konektora utisnuta oznaka TOP (gore), da bi se naznaio
njegov ispravan poloaj.
PS/2 prikljuak koriste noviji tipovi tastatura i mieva, umjesto
serijskog ili DIN prikljuka.
Serijski prikljuak (RS232) ima oblik trapeza i moe biti
izveden sa 9 i/ili 25 kontakata (pinova). Na ovaj prikljuak se
mogu povezati razliiti ureaji, ukljuujui mia i eksterni
modem.
Paralelni prikljuak se najee se koristi za prikljuivanje
tampaa. Skeneri i eksterne memorijske jedinice se takoe
mogu povezati na ovaj prikljuak. Prikljuak sadri 25
kontakata (pinova) i oblikom je slian serijskom prikljuku.
Video prikljuak je 12-to pinski konektor za povezivanje
raunara i monitora. Oblikom je slian serijskom i/ili paralelnom
konektoru, ali sa drugaijim rasporedom kontakata
(nesimetrian raspored u 3 reda).
Prikljuak modema obino sadri dva prikljuka: za
povezivanje raunara sa zidnom telefonskom utinicom i za
prikljuenje telefona.
Mreni prikljuak je oblikom slian telefonskom (malo iri) ili
standardnom prikljuku TV antene.
Prikljuci zvune kartice Zvuna kartica sadri prikljuke za
mikrofon, zvunike ili slualice, dodatni (spoljni) izvor zvuka i
serijski prikljuak za povezivanje sa raznim muzikim
instrumentima.

Serijski konektor Paralelni konektor

PS/2 konektor DIN konektor

Video konektor Mreni UTP i koaksijalni konektor

PERSONALNI RAUNARI
21

Brzina kojom podaci
putuju magistralom mjeri se
megahercima (MHz). Brzina
magistrale koja povezuje
procesor i kontroler memorije
(FSB - front side bus) kree
se od 66 MHz do preko 800
MHz. Poto procesor pristupa
operativnoj memoriji preko
FSB magistrale, njena brzina
moe znaajno uticati na
opte performanse raunara.
Ipak, ni superbrza magistrala
ne moe ubrzati raunar sa
sporim procesorom ili chipset-
om.

U raunarskom svijetu
pojam propusni opseg
(bandwidth) je sinonim za
brzinu prenosa podataka
(data transfer rate) koliinu
podataka koja se u jedinici
vremena (obino u jednoj
sekundi) moe prenijeti sa
jednog mjesta na drugo.
Propusni opseg se izraava u
megabajtima po sekundi
(MBps MegaBytes per
second) ili, u sluaju serijske
veze, megabitima po sekundi
(Mbps Megabits per
second).

MATINA PLOA
Matina ploa (motherboard) dri Va raunarski sistem na
okupu. Oblik i raspored elemenata na matinoj ploi (form
factor) odreuje oblik kuita raunara i nain prikljuivanja
perifernih ureaja. Savremene matine ploe su prilagoene
ugradnji u ATX (Advanced Techonology eXtended) kuite. Na
matinoj ploi nalaze se:
Leite procesora (Processor socket)
Integrisana kola (chipset) koja omoguavaju komunikaciju
izmeu pojedinih elemenata sistema
Utinice za RAM memorijske module (memory slots)
ROM (ili Flash) memorija u kojoj je smjeten skup programa
koji kontroliu osnovne funkcije sistema - BIOS (Basic Input
Output System).

Svi elementi matine ploe su meusobno povezani
elektrinim vodovima magistralama (bus), kojima se prenose
podaci. Osim internih magistrala izmeu procesora i memorije,
postoje i magistrale na koje se, preko odgovarajuih konektora
prikljuuju razliiti periferni ureaji:
ATA (Advanced Technology Attachment) ili IDE (Integrated
Drive Electronics) povezuje procesor sa tvrdim diskom.
Propusni opseg ATA magistrale iznosi 100 MBps.
SATA (Serial ATA) predstavlja evoluciju ATA magistrale u
pravcu jednostavne, serijske veze, sa propusnim opsegom
veim od 150 MBps.
PCI (Peripheral Component Interconnect) je, danas, najei
tip magistrale za povezivanje periferija. PCI magistrala ima
propusni opseg od 133 MBps do 266 MBps.
AGP (Advanced Graphic Port) direktno povezuje grafiki
kontroler sa operativnom memorijom, tako da 3D elementi
mogu biti smjeteni u njoj, umjesto u memoriji kontrolera.
AGP ima propusni opseg od 266 MBps (1x) do 2 GBps (8x).
USB (Universal Serial Bus) omoguava povezivanje do 127
razliitih ureaja preko serijske veze. USB moe prenijeti 12
Mbps. Verzija USB 2.0 omoguava prenos 480 Mbps.


22
PERSONALNI RAUNARI

Prvi procesor namijenjen
personalnim raunarima bio
je Intel 8088. Svi kasniji Intel-
ovi modeli procesora (80286,
80386, 80486, Pentium,
Pentium II, Pentium III do
Pentium 4) predstavljaju
poboljane verzije procesora
8088. Pentium 4 moe izvriti
bilo koji progam koji se
izvravao na originalnom
8088, ali oko 5000 puta
bre!

Nain na koji e procesor
obraditi podatke zavisi od
samog programa. Program
moe biti namijenjen obradi
teksta, matematikim
proraunima ili zabavi (igrica):
to za procesor nije bitno, jer
on ne zna ta program zaista
radi. On samo slua i
izvrava komande
(instrukcije) koje program
sadri.

Radni takt procesora
8088 bio je 5 MHz, a njegova
brzina iznosila je 0.33 MIPS -
priblino jedna instrukcija na
15 radnih taktova procesora.
Savremeni procesori esto
izvravaju dvije instrukcije u
samo jednom taktu.
PROCESOR
U samom sreditu raunarskog sistema nalazi se procesor
(CPU - Central Processing Unit). Bez obzira na razliita
tehnoloka rjeenja, svi procesori imaju istu ulogu: oni su
zadueni za koordinaciju svih aktivnosti i pravilnu interpretaciju
podataka i instrukcija razliitih programa, koji se nalaze u
memoriji raunara.

Sve odluke, izraunavanja i obrade se deavaju unutar tri
osnovne jedinice procesora:
Aritmetiko-logika jedinica (ALU - Arithmetic Logic
Unit) - izvodi osnovne aritmetike (sabiranje, oduzimanje,
mnoenje, dijeljenje) i logike (poreenje - vee, manje,
jednako, razliito) operacije nad podacima. Savremeni
procesori imaju ugraenu posebnu jedinicu za rad sa
decimalnim brojevima.
Upravljaka jedinica pribavlja i interpretira instrukcije iz
memorije.
Memorijska jedinica privremeno uva podatke i rezultate
obrade u tzv. registrima.

Za razliku od realnog, u raunarskom svijetu vai pravilo: to
je brzo - to je dobro. Brzina procesora mjeri se milionima
instrukcija koje procesor izvri u jednoj sekundi (MIPS Milion
Instruction Per Second) i odreena je radnim taktom (clock)
procesora, koji se kod savremenih raunara kree od 2 GHz
do 3.4 GHz (1GHz 1 000 000 000 taktova u sekundi). Ovako
visoke radne frekvencije uzrokuju poveano grijanje tijela
procesora, pa se on mora prinudno hladiti pomou ventilatora
(cooler-a).

Najpoznatiji proizvoai procesora, dananjih personalnih
raunara, su Intel i AMD.

Unutranjost procesora

Intelov procesor

AMD-ov procesor

Hladnjak ("cooler") procesora

PERSONALNI RAUNARI
23

Osnovna jedinica mjere
za kapacitet memorije je bajt
(byte). Vee jedinice su:
- kilobajt (KB) = 1024 B
- megabajt (MB) = 1024 KB
- gigabajt (GB) = 1024 MB

Vana karakteristika
memorije je i vrijeme pristupa
(access time) tj. vrijeme koje
protekne od trenutka kada
procesor zatrai podatak iz
memorije i trenutka kada
podatak bude dostupan.
Vrijeme pristupa (brzina)
RAM memoriji se mjeri
nanosekundama (ns).
(1s = 1 000 000 000 ns)

Postoji vie tipova RAM
memorije (DRAM, SDRAM,
DDR, RDRAM...) i vie
naina pakovanja
memorijskih elemenata na
tampanu elektronsku plou -
memorijski modul (SIMM,
DIMM, RIMM). Danas, veina
personalnih raunara koristi
DDR (Double Data Rate)
memoriju, spakovanu u DIMM
(Dual Inline Memory Modul)
modul. Zbog prostornog
ogranienja, prenosivi
raunari koriste SODIMM
(Small Outline DIMM)
pakovanje.
PRIMARNA (OPERATIVNA) MEMORIJA
Mada pojam memorija, tehniki, oznaava bilo kakav formu
elektronskog uvanja podataka, on se, najee, vezuje za
mala, crna, elektronska kola, koja su direktno povezana sa
procesorom. Na matinoj ploi se nalazi nekoliko tipova ove
memorije:
RAM (Random Access Memory) je memorija u koju se
privremeno smjetaju podaci i programi, koje procesor, u
datom trenutku, izvrava. Sadraj RAM-a se stalno mijenja
tokom rada i gubi se iskljuenjem raunara. Od kapaciteta i
brzine ugraenog RAM-a, znaajno zavise performanse
raunara. RAM se isporuuje u formi uskih, elektronskih
kartica (modula), koje se postavljaju u leita na matinoj
ploi. Kapacitet ovih modula se kree od 256 MB do 1GB.
ROM (Read Only Memory) oznaava memoriju u koju je
sadraj upisan tokom procesa proizvodnje. Za razliku od
RAM-a, sadraj ROM-a se ne moe mijenjati i ne gubi se
iskljuenjem raunara. U ovu memoriju se smjetaju
programi koji omoguavaju pokretanje raunara, provjeru
ispravnosti rada prikljuenih ureaja i sl.
Ke (Cash) je brza memorija, malog kapaciteta, koja se
nalazi u samom procesoru (primarni ke L1) ili pored
njega (sekundarni ke L2). Ova memorija ima nekoliko
puta krae vrijeme pristupa od standardne RAM memorije.
CMOS RAM je memorija malog kapaciteta (tipino 64 bajta)
u kojoj procesor i drugi ureaji dre osnovne podatke o
sistemu. Zahvaljujui bateriji kojom se ova memorija napaja,
podaci ostaju sauvani i nakon iskljuivanja raunara.

VIRTUELNA (PRIVIDNA) MEMORIJA
Kapacitet RAM-a savremenih raunara je veliki, ali ipak
nedovoljan da bi se svi podaci, koji su potrebni za izvravanje
raznih programa, stalno nalazili u njemu. Zbog toga se
neaktuelni podaci povremeno smjetaju na tvrdi disk, da bi se,
kad opet zatrebaju, prebacili u RAM radi dalje obrade.

MEMORIJSKA HIJERARHIJA

RAM - memorijski moduli

ROM

24
PERSONALNI RAUNARI

Za razliku od operativne
memorije, procesor nema
direktan pristup podacima koji
se nalaze u sekundarnoj
memoriji (tvrdi disk, CD, DVD
i sl.). Oni moraju prvo biti
prebaeni u operativnu
memoriju, a tek onda u
procesor. Nakon obrade, oni
se, po potrebi, upisuju i
uvaju na disku. Prenos
podataka sa diska u
operativnu memoriju i obrnuto
veoma je brz, ali je brzina
pristupa podacima na disku
znatno manja u odnosu na
brzinu pristupa podacima u
operativnoj memoriji.

Prvi tvrdi disk napravljen
je 1950.godine. Kapacitet
ovog diska iznosio je svega
nekoliko megabajta, iako su
njegovi diskovi imali prenik
od preko pola metra. U
poetku su ovi diskovi
nazivani fiksni , ali su
kasnije postali poznati kao
tvrdi (hard), da bi se
razlikovali od savitljivog
(floppy) diska (diskete).

SEKUNDARNE (MASOVNE) MEMORIJE
Svi programi i podaci koji, u datom trenutku, nijesu predmet
obrade, uvaju se na nekom od postojanih memorijskih
medijuma velikog kapaciteta.
Disketa (floppy disk) Unutar pravougaonog kuita,
nalazi se tanka, okrugla, ploa od plastike, premazana
slojem magnetnog materijala, na koju nalijeu glave za
upisivanje i itanje podataka (slino kasetofonu). Podaci se
zapisuju na obje strane diska, u vidu koncentrinih krunica.
Kapacitet standardne, 3 inne, diskete je 1,44MB.
Tvrdi disk (hard disk) se sastoji od jednog ili vie diskova,
zatvorenih u metalno kuite. Za razliku od diskete, upisno-
itajue glave nemaju direktnog kontakta sa magnetnom
povrinom diska, ve lebde na vazdunom jastuku iznad
diska. Kapacitet dananjih diskova iznosi od 40 GB do 200
GB, dok se brzina pristupa mjeri milisekundama.
Kompakt disk (Compact Disk ROM) je okrugla, plastina,
ploa, presvuena tankim slojem aluminijuma, na koju se,
tokom proizvodnje, utiskuju podaci (mikroskopski male
rupice, ureene u neprekidan, spiralni niz, koji poinje od
centra diska). itanje podataka omoguava upotreba
laserskog zraka, koji detektuje neravnine na povrini diska.
Kapacitet kompakt diska kree se od 640 do 700 MB.
Digitalni mnogostrani disk (DVD-digital versatile disc) je
optiki disk novije generacije. Oekuje se da u narednih
nekoliko godina potpuno zamijeni CD-ROM diskove. Jedna
strana DVD-a moe da uva 4.7GB podataka. Sa dva sloja
na svakoj od strana, DVD moe drati i do 17GB podataka
razliitih formata (tekst, slike, video, audio...).
Fle (Flash) je elektronska, neizbrisiva, masovna memorija
koja nema pokretnih mehanikih djelova. Postoji u obliku
memorijskih kartica razliitih veliina (CompactFlash,
SmartMedia, PCMCIA...) i malih privjesaka koji se direktno
povezuju na USB prikljuak raunara (USB Flash).
Kapacitet USB fle memorije ide i do 8 GB.

Disketa

Unutranjost i elementi tvrdog diska

CD ROM

Fle memorija

PERSONALNI RAUNARI
25

Raspored slova na
tastaturi dananjih raunara
predstavlja pogreno
naslijee iz vremena pisaih
maina. Naime, operateri koji
su radili na prvim pisaima
mainama, imali su mnogo
problema sa zaglavljivanjem
poluga na kojima se nalaze
odlivci slova, jer su bre
pritiskali tastere, nego to su
se poluge, nakon udara u
valjak, mogle vratiti u polazni
poloaj. Da bi se taj problem
prevaziao, konstruktori su
slova rasporedili tako da
uspore brzinu rada operatera.
Pojava elektrinih pisaih
maina i tastatura raunara,
koje nemaju mehanikih
poluga, otvorila je mogunost
uvoenja efikasnijeg
rasporeda slova, ali je, zbog
ogromnog broja ve obuenih
korisnika, ipak, zadran
stari raspored.

Standardna tastatura
personalnog raunara ima
101 tipku, mada razni
proizvoai dodaju nove, ija
je funkcija unaprijed
odreena (pokretanje
razliitih programa) ili se
moe jednostavno
programirati.
ULAZNO-IZLAZNI UREAJI
Jasno je da bez mogunosti unosa podataka i prikaza rezultata obrade rad na raunaru ne bi imao puno smisla.
Zato svaki raunarski sistem ima barem jedan ulazni, i barem jedan izlazni, ureaj, koji omoguavaju da podaci,
sa kojima raunar radi, budu predstavljeni u formi razumljivoj za ovjeka.

Razvoj informacionih tehnologija i njihova primjena u svim moguim oblicima ljudske djelatnosti, doveli su do
pojave velikog broja ulazno-izlaznih ureaja razliitih oblika i namjena, prilagoenih potrebama i zahtjevima
razliitih radnih okruenja. Ipak, bez obzira na njihovo mnotvo i raznovrsnost, dva ureaja su prisutna u
svakom raunarskom sistemu: tastatura i monitor.

TASTATURA
Rad sa tastaturom je, u mnogome, slian radu sa pisaom mainom. S tom razlikom to, umjesto pokretanja
poluge i ostavljanja otiska slova na papiru, nakon pritiska odreene tipke, tastatura alje centralnoj jedinici
raunara ifru (kd) pritisnute tipke, koja, zavisno od konteksta, pokree odgovarajuu akciju (ispis znaka na
ekranu monitora ili izvrenje odreene komande).

Za upis velikih slova ili
izbor gornjeg simbola na
tipki, drite pritisnut tipku
SHIFT , a zatim pritisnite
tipku sa eljenim simbolom.
Ukljuivanje i/ili
iskljuivanje kontinualnog
upisa velikih slova.
Prelazak na sljedei
element na ekranu ili
umetanje razmaka tokom
pisanja teksta.
Funkcijske tipke se najee koriste kao preice
odreenih komandi (npr. F1 e pokrenuti program
pomoi pri radu (HELP), dok e F5, u Internet
Exploreru, ponoviti uitavanje aktivne stranice).
Ponitenje bilo koje
zapoete aktivnosti.
Koriste se u kombinaciji sa drugim
tipkama , kada mijenjaju njihovu
uobiajenu funkciju. Efekat zavisi od
aplikacije u kojoj se kombinacija koristi.
Umetanje razmaka
(praznog prostora) u
tekst.
Potvrivanje izvrenih
promjena ili umetanje
novog reda tokom
pisanja teksta.
Brisanje teksta ispred
trenutne pozicije kurora
Tipke za pomjeranje kursora za
jedan red gore ili dolje, odnosno
za jedan znak lijevo ili desno
Ukljuivanje i / ili
iskljuivanje numerikog
dijela tastature.
Tastatura za unos brojeva
(ako je ukljuena tipka
Num Lock)
Indikatori stanja
Brisanje teksta iza
trenutne pozicije kurora
Prebacivanje sadraja
ekrana u Clipboard
Ukljuivanje i/ili
iskljuivanje umetanja ili
prepisivanja znakova
Pomjeranje sadraja
ekrana nadolje
Pomjeranje sadraja
ekrana nagore

26
PERSONALNI RAUNARI

Praina je glavni
neprijatelj Vaeg mia. Da
biste ga odrali u funkciji,
povremeno uklonite neistou
sa gumene loptice, uz pomo
krpe i alkohola.

Noviji tipovi mia koriste
laser za detekciju kretanja.

Palica za igru (Joystick)
je ureaj slian miu, koji
umjesto kuglice, ima pokretnu
palicu. Pomeranjem palice
pomjera se i pokaziva.
Koristi se uglavnom za igre.

Svjetlosna olovka
(Lightpen) je ureaj koji
omoguava da se pokreti koje
crtate po ekranu monitora
prenesu u raunar.

MI
Mala elektronska naprava, koja je zbog svog izgleda, koji
podsjea na mia, i dobila takav naziv, je Va nezaobilazan
posrednik u komunikaciji sa raunarom.

Ako je tastatura najstandardniji, onda je mi, svakako,
najprepoznatljiviji element dananjeg personalnog raunara.
Gumena loptica, sakrivena ispod plastike, okree se, dok
pokaziva na ekranu (najee u obliku strelice) prati njeno
kretanje. Dva mala dugmeta pri vrhu, omoguavaju izvrenje
razliitih radnji, bez dugotrajnog (i mukotrpnog) pisanja
odgovarajuih komandi.

Ipak, nije ba jednostavno rukovati miem ako raunar koristite
u vozu, automobilu, avionu... Pojava prenosivih raunara
uslovila je potrebu iznalaenja novog ulaznog ureaja, koji ima
sve funkcionalnosti mia, ali ne zahtijeva dodatni prostor za
pomjeranje pokazivaa po ekranu.

KUGLICA (TRACKBALL)
Kuglica je ulazni ureaj koji podsjea na okrenutog mia.
Umjesto pomjeranja po ravnoj povrini, kuglica je postavljena u
leite i okree se prstom. Smjer okretanja kuglice odreuje
pomjeranje pokazivaa po ekranu. Najee se koristi kod
prenosivih raunara.

DODIRNA PLOICA (TOUCHPAD)
Dodirna ploica je ureaj u obliku male ploice osjetljive na
dodir, koja je ugraena neposredno ispod tastature. Pored
ploice nalaze se dva tastera koji imaju istu ulogu kao i tasteri
mia. Pomjeranjem prsta po ploici, pomjera se i pokaziva na
ekranu.

Mi

Kuglica

Dodirna ploica
Otvaranje
kontekstnog
menija
(jedan pritisak)
Pomjeranje
sadraja
ekrana
Izbor elemenata
na ekranu (jedan
pritisak) ili
pokretanje
komande (dva
uzastopna pritiska)

PERSONALNI RAUNARI
27

Grafiki adapter pretvara
podatke iz raunara u format
podesan za prikaz na ekranu
monitora. Dananji raunari
najee imaju ugraen
SVGA adapter, koji
omoguava prikaz u rezoluciji
800x600 taaka (najmanje),
sa 16 miliona boja.

Kod monitora sa
katodnom cijevi (CRT-
Cathode Ray Tube), slika na
ekranu je predstavljena
ogranienim skupom siunih
taaka (kao kod TV), koje
zasvijetle kad ih udari mlaz
elektrona iz katodne cijevi.

Monitori bez katodne cijevi
(TFT- Thin Film Transistor),
koriste dva sloja
polarizujueg metala sa
rastvorom tenog kristala
izmeu njih. Elektrini signali
iz raunara usmjeravaju
kristale rastvora tako da
proputaju manje ili vie
svjetlosti i, na taj nain,
formiraju sliku na ekranu.

Neispravni ili monitori
loeg kvaliteta mogu
otetiti Va vid!!!
MONITORI
Dananji raunari, najee, koriste monitor (ureaj slian
televizoru) za komunikaciju sa korisnikom.

Dimenzije ekrana monitora dananjih personalnih raunara
kreu se izmeu 15-19 ina (1in = 2,54cm), mjereno po
dijagonali.

Kvalitet prikaza, detaljnost i jasnoa slike ili rezolucija ekrana
(screen resolution) zavisi od tipa grafikog adaptera, koji je
ugraen u raunar. Izraava se brojem taaka (pixels) koje
uestvuju u formiranju slike na ekranu monitora (po horizontali
i vertikali). Maksimalna rezolucija kree se u opsegu od
640x480 taaka (kod starijih modela), do 800x600, 1024x768
ili 1280x1024 taaka. to je vea rezolucija, to je slika na
ekranu prikazana sa vie detalja.

I broj boja na ekranu Vaeg monitora, zavisi od tipa ugraenog
video adaptera (i od veliine radne memorije koju adapter
koristi za prikaz) i moe varirati od 256, 65536, pa do preko 4
milijarde razliitih boja. Dananje video kartice imaju ugraenu
radnu memoriju (RAM), kapaciteta od 32MB do 512MB.

Zavisno od tehnologije izrade, CRT monitori (monitori sa
katodnom cijevi) mogu imati manje ili vie izraeno zraenje.
Savremeni CRT monitori, na zaslonu ekrana, imaju ugraen
filter za smanjenje uticaja zraenja. Takvi monitori imaju
oznaku LR (LowRadiation). TFT monitori ne emituju nikakvo
zraenje.

Povezivanje grafike kartice i monitora

CRT monitor TFT monitor

Rezolucija


28
PERSONALNI RAUNARI

Brzina tampaa se mjeri
brojem znakova (cps -
characters per second), linija
(lpm - lines per minute) ili
stranica (ppm - pages per
minute), koje tampa moe
odtampati u jednoj sekundi,
odnosno minuti.

tampa se na raunar
povezuje pomou serijskog,
paralelnog ili USB konektora.
USB (Universal Serial Bus)
prikljuak je, vjerovatno,
najbolji izbor, jer je bri od
ostalih, a moe se spajati i
odspajati bez potrebe za
iskljuivanjem raunara.

Svaki tampa ima zonu
u kojoj, iz fizikih razloga, ne
moe tampati. Veliina ove
slijepe zone varira od
tampaa do tampaa
(obino 5-6 mm od lijeve i
desne, odnosno 7-10 mm od
gornje i donje ivice papira).

TAMPAI
Posao tampaa je da prenese na papir ono to vidite na
ekranu. Koliko uspjeno i koliko brzo, zavisi i od vrste Vaeg
tampaa.

Laserski tampai se karakteriu velikom brzinom (4-16
stranica u minuti) i dobrim kvalitetom tampe, uz miran i tih rad.
Tehnologija tampanja je slina fotokopir aparatu. Standardno,
otisak je u crno-bijeloj tehnici, mada postoje i laserski
tampai koji mogu da tampaju u boji.
Ink-Jet tampai imaju manju brzinu tampe i veu cijenu
potronog materijala. Za formiranje otiska na papiru koriste
sitne kapljice mastila razliitih boja. Kvalitetan otisak
podrazumijeva korienje specijalnog papira. Cijena im je
manja od cijene laserskih tampaa.
Matrini tampai su predstavnici starije generacije tampaa
koji, za formiranje otiska, koriste udar iglica na platnenu traku
natopljenu mastilom (slino pisaoj maini). Korienjem
indigovanog papira, ovi tampai imaju mogunost tampanja
veeg broja istih primjeraka, odjednom. Veoma su buni i
nemaju dobar kvalitet otiska, naroito ako su u pitanju slike ili
fotografije.
Termalni tampai su relativno spori i zahtijevaju upotrebu
specijalnog papira. Koriste istu tehnologiju tampanja kao faks
aparati (zagrijavanje hemijski pripremljenog papira).

Kvalitet tampe ili rezolucija tampaa (printer resolution) se
izraava brojem taaka koje tampa moe odtampati na
duini od jednog ina (dots per inch - dpi) . tampa sa
rezolucijom od 300 dpi e odtampati tekst, ije se iskrzane
ivice mogu vidjeti jedino pod lupom. Nia rezolucija tampaa,
moe proizvesti tekst sa stepeniastim ivicama, naroito ako
je veliina teksta velika.

Laserski tampa

Ink-Jet tampa

Matrini tampa


PERSONALNI RAUNARI
29

Brzina modema (propusni
opseg) predstavlja broj bita
koje modem prenese u jednoj
sekundi (bps bits per
second). Uobiajene brzine
prenosa kod analognih
modema su: 28.8Kbps,
33.6Kbps i 56Kbps, gdje K
oznaava hiljadu. Digitalni
modemi su znatno bri, i
zavisno od tipa, omoguavaju
prenos brzinama od 64Kbps-
128Kbps (ISDN), 1544Kps
(kablovski modemi) i
8000Kbps (ADSL). Stvarne
brzine prenosa zavise od
kvaliteta veze i mogu biti
manje od ovdje navedenih.

Naziv modem potie od
poetnih slova postupka
MOdulacije i DEModulacije.

KONTROLERI PERIFERIJA
Dananje matine ploe, po pravilu, imaju ugraenu podrku
za veinu standardnih perifernih ureaja kao to su tastatura,
mi, monitor, modem, mrea... Prikljuenje ureaja, koji
nemaju potrebnu kontrolnu elektroniku za komunikaciju sa
raunarom (na sebi ili na matinoj ploi), omoguavaju
posebne elektronske kartice (kontroleri, adapteri), koje se
umeu u odgovarajue utinice (slots) na matinoj ploi.

Video kartica (Video card) povezuje procesor i monitor.
Veina savremenih video kartica ima ugraenu RAM memoriju
i posebno elektronsko kolo za obradu slike (GPU Graphics
Processing Unit), koji omoguavaju udoban rad i sa veoma
zahtjevnim programima, kao to su programi za
trodimenzionalno modelovanje (3D CAD/CAM) i 3D igre.
Zvuna kartica (Sound card) obezbjeuje za povezivanje
raunara sa mikrofonom, zvunicima i muzikim
instrumentima.
TV kartica omoguava prijem i gledanje TV programa preko
raunara. Neke TV kartice imaju i mogunost snimanja
programa (slino video-rekorderu).
Mrena kartica (NIC- Network Interface Card) omoguava
povezivanje raunara u lokalnu raunarsku mreu (LAN
Local Area Network), radi dijeljenja resursa (tampaa,
mrenih diskova, pa ak i programa).
Modem je ureaj koji omoguava povezivanje raunara, preko
standarnih telefonskih linija. Kroz postupak modulacije, ovaj
ureaj pretvara digitalne signale iz raunara u analogni oblik,
podesan za prenos. Na drugom kraju veze, postupak je obrnut
analogni signal se postupkom demodulacije, pretvara u
digitalni oblik, koji je razumljiv raunaru. Za razliku od
analognog modema, digitalni modem ne vri pretvaranje
signala. Tehniki, ovaj ureaj i nije modem, jer nema ni
modulacije, ni demodulacije. Zato je digitalni modem bri od
analognog.

Video kartica

Zvuna kartica

Mrena kartica

Modem (interni)


30
PERSONALNI RAUNARI

Tipina rezolucija
prenosivog video projektora
iznosi 800600 pixela
(SVGA standard), odnosno
1024768 pixela (XGA).
Cijena ureaja nije odreena
samo rezolucijom, ve i
jainom osvjetljaja lampe. Za
upotrebu u velikim
prostorijama, jaina
osvjetljaja treba biti izmeu
2000 i 4000 ANSI lumena.

Web kamere (Webcams)
su digitalne kamere, obino
male rezolucije (640x480
pixsela ili 0,3 Megapixel-a),
koje omoguavaju video
komunikaciju (direktnu ili
konferencijsku) preko
Interneta. Na raunar se
prikljuuju pomou USB
kabla. Neki modeli imaju
ugraen mikrofon i
mogunost zumiranja.
DODATNI UREAJI
Osnovnu konfiguraciju raunara moete po elji proirivati i
nadograivati novim ureajima. Mogunost jednostavnog
prilagoavanja razliitim potrebama korisnika je jedna od
najznaajnijih karakteristika savremenih personalnih raunara.

Digitalna kamera koristi elektronski foto-osjetljivi senzor (CCD
- Charge Coupled Device) umjesto filma. Veina savremenih
digitalnih kamera ima mogunost snimanja fotografije, filma i/ili
zvuka. Podaci se zapisuju na fle memorijskim karticama
(Compact Flash, Secure Digital...) i mogu se jednostavno
prenijeti u raunar, povezivanjem na USB ili FireWire
prikljuak. Kvalitet slike zavisi od broja taaka (pixel-a) na
CCD senzoru, koji se, danas, kree od 2 do 5 miliona taaka
(Megapixel-a).
Video projektor je elektro-optiki ureaj koji, uz pomo
ugraene jake svjetlosne lampe i sistema soiva, podatke iz
raunara moe prikazati na udaljenom na zidu ili platnu.
Projektor se povezuje na video prikljuak raunara (umjesto
monitora).
Skener (Scanner) je ureaj kojim odtampani tekst, sliku ili
crte moete prenijeti u raunar, radi dalje obrade. Princip rada
skenera je slian digitalnoj kameri, s tom razlikom to, umjesto
suneve svjetlosti, skener koristi sopstveni izvor svjetlosti za
osvjetljavanje foto-osjetljivog senzora (CCD). Uz pomo
programa za prepoznavanje znakova (OCR - Online Character
Recognition) skenirani tekst se moe pretvoriti u standardan
tekst, pogodan za obradu u nekom od programa za obradu
teksta.
Neprekidno napajanje (UPS-Uninterruptible Power Supply)
omoguava napajanje raunara elektrinom energijom i nakon
nestanka struje, zahvaljujui baterijama koje se pune tokom
rada. Vrijeme, u toku kojeg raunar radi uz pomo baterija
(autonomija), treba biti dovoljno dugo da omogui regularan
zavretak procedure obaranja sistema (shutdown) i obino
iznosi 5-15 minuta.

Digitalna kamera

Video projektor

Skener

Neprekidno napajanje


PERSONALNI RAUNARI
31

Nema sumnje da su prsti,
kao ovjekov prirodni alat
za raunanje, odigrali
presudnu ulogu u usvajanju
broja 10 kao osnove sistema
brojanja, koji ljudi danas
koriste (decimalni sistem).
Svi brojevi se, u ovom
sistemu, mogu predstaviti
pomou 10 cifara: 0, 1, 2, 3,
4, 5, 6, 7, 8 i 9, kojima se
dodjeljuju razliite teinske
vrijednosti (10
0
, 10
1
, 10
2
...).
Princip predstavljanja brojeva
u binarnom brojnom sistemu,
koji koristi samo dvije cifre (0 i
1), je isti, samo to je, u ovom
sluaju, osnova broj 2, pa se
ciframa dodjeljuju teinske
vrijednosti koje ine stepene
broja dva (2
0
, 2
1
, 2
2
...).

Iako danas postoji
mnotvo programskih jezika
koji su razumljiviji i
prihvatljiviji ovjeku (Basic,
C, Java...), svi oni se moraju
prevesti na mainski jezik -
jedini jezik koji raunar
razumije.

PROGRAMSKA PODRKA
Matina ploa, procesor, memorija, tvrdi disk su samo
neophodna fizika podloga raunarskog sistema. Da bi ova
gomila elektronskih kola, ica, metala i plastike imala neku
upotrebnu vrijednost, svaki, pa i najjednostavniji, raunarski
sistem ima barem jedan program, koji definie postupke koje
fizike komponente sistema moraju izvriti u cilju rjeavanja
odreenog problema. Naravno, postupci, i podaci koji se
obrauju, moraju biti predstavljeni na jeziku koji raunar
razumije.

JEZIK RAUNARA
Iako su zadaci koje obavlja, po pravilu, sloeni i kompleksni,
sve to raunar razumije su dva elementarna elektrina stanja:
iskljueno (off) i ukljueno (on). tavie, i memorijski
medijumi, kao to su diskovi, magnetne trake i sl., mogu
pamtiti samo dva stanja, koja se simboliki mogu predstaviti
simbolima 0 i 1. Zato su i sve instrukcije i svi podaci sa kojima
raunar radi (broj, slovo, zvuk, slika...) predstavljeni (ifrirani)
nizovima nula i jedinica. Ovaj jezik nula i jedinica se naziva
mainski jezik.

Simbol 0 ili 1 se naziva bit (skraenica izvedena od
BInary digiT - u prevodu binarna cifra) i predstavlja
najmanji podatak koji raunar moe obraditi. Sa jednim bitom
mogu se predstaviti podaci koji imaju samo dvije logike
vrijednosti: odgovor (da-ne), pol (muko-ensko) i sl. Za
predstavljanje podataka koji mogu imati vie razliitih
vrijednosti, bitovi se grupiu u nizove. Niz od osam bit
omoguava predstavljanje 256 (2
8
) razliitih vrijednosti i naziva
se bajt (byte od BinarY TErm - u prevodu binarni lan).

Dekadni sistem Binarni sistem
0 0*10
0
0 0*2
0

1 1*10
0
1 1*2
0

2 2*10
0
10 1*2
1

3 3*10
0
11 1*2
1
+1*2
0

4 4*10
0
100 1*2
2

5 5*10
0
101 1*2
2
+1*2
0

6 6*10
0
110 1*2
2
+1*2
1

7 7*10
0
111 1*2
2
+1*2
1
+1*2
0

8 8*10
0
1000 1*2
3

9 9*10
0
1001 1*2
3
+1*2
0

10 1*10
1
1010 1*2
3
+0*2
2
+1*2
1
+0*2
0

... ... ... ...
16 1*10
1
+6*10
0
10000 1*2
4

... ... ... ...
256 2*10
2
+5*10
1
+6*10
0
100000000 1*2
8

512 5*10
2
+1*10
1
+2*10
0
1000000000 1*2
9

1024 2*10
3
+2*10
1
+4*10
0
10000000000 1*2
10


32
PERSONALNI RAUNARI

Naslov ove knjige,
predstavljen jezikom raunara
(8-mo bitni ASCII kod), glasi:
01001111010100110100111
00100111101010110010001
01001000000101001001000
00101000100010000010010
00000100111001000001001
00000010100100100000101
00001101010101010011100
10000010101001001010101

Veina savremenih
raunarskih programa ima
grafiko okruenje (GUI
Graphics User Interface), u
kojem se interakcija korisnika
i raunara odvija pomou
razliitih vizuelnih elemenata,
kao to su sliice (icons),
prozori (windows), dugmad
(buttons) i sl. Za razliku od
komandnog okruenja (CLI
Command Line Interface),
rad sa raunarom nije
ogranien na upotrebu
tastature: izbor eljene akcije
se, najee, svodi na
oznaavanje nekog od
grafikih elemenata na
prikazanih ekranu monitora,
korienjem razliitih
pokaznih ureaja (mi,
svjetlosna olovka...).

PODACI I NJIHOVO PREDSTAVLJANJE
Tip podatka koji raunar, prirodno, razumije je numerik (broj),
izraen u binarnom brojnom sistemu. Za predstavljanje
nenumerikih podataka, koji se unose preko tastature,
pojavljuju na ekranu monitora ili papiru tampaa, razvijene su
razliite kdne eme (slino Morzeovoj azbuci):
Standardni ASCII kd (American Standard Code for
Information Interchange) - koristi 7 bit po znaku, to znai
da je mogue predstaviti ukupno 127 razliitih znakova. Ovo
je dovoljno za predstavljanje malih i velikih slova, brojeva,
simbola punktuacije (taka, zarez...) i kontrolnih znakova
(oznaavanje kraja tekueg ili poetka novog reda i sl.).
Proireni (Extended) ASCII kd - koristi 8 bit po znaku,
to daje novih 128 ifri i mogunost upotrebe lokalnih i nekih
grafikih simbola.
Unicode (Unique, Universal, and Uniform character
enCoding) - koristi 16 bit po znaku ime je omogueno
predstavljanje znakova koji se koriste u gotovo svim pismima
svijeta. Verzija 3 Unicode-a moe predstaviti 49194 znaka.

RAUNARSKI PROGRAMI
Raunarski program je ureeni niz jednostavnih instrukcija,
ijim izvravanjem procesor mijenja stanje raunara radi
dobijanja odreenog rezultata. Program moe imati svega
nekoliko instrukcija, ali i vie od milion linija kda.
Raunarski programi se, generalno, mogu podijeliti na tri tipa:
Sistemski programi - programi koji upravljaju radom
pojedinih komponenti i raunarskog sistema, kao cjeline.
Razvojni programi programi koji, korienjem razliitih
programskih jezika, omoguavaju razvoj drugih programa.
Aplikativni programi - programi koji se koriste za obavljanje
odreenog zadatka: obradu teksta, slika, audio ili video
zapisa, matematika izraunavanja, upravljanje skupovima
podataka (baze podataka), itd.


PERSONALNI RAUNARI
33

Ako raunar ne proe
POST test, BIOS e Vas
obavijestiti nizom tonova
razliitog trajanja (beeps),
ija kombinacija oznaava
detektovanu neispravnost.
ta koja kombinacija znai,
zavisi od od proizvoaa
BIOS-a (AMI, Award,
Phoenix...). Tako, za AMI
BIOS, 5 kratkih tonova
oznaava greku procesora,
6 tonova probleme sa
tastaturom, a neprekidan ton
problem sa memorijom ili
grafikom karticom.

Korienje upravljakih
programa omoguava
nezavisnost operativnog
sistema i aplikativnih
programa od fizike
realizacije raunara.

OSNOVNI ULAZNO IZLAZNI SISTEM - BIOS
Prije izvravanja bilo kakvog programa (ukljuujui i operativni
sistem), sve fizike komponente raunara se moraju pripremiti
za rad (inicijalizovati). Za to je zaduen BIOS (Basic Input
Output System) - skup osnovnih sistemskih programa,
smjetenih u ROM memoriju, na matinoj ploi raunara:
POST(Power On Self Test) - Kratki program koji prikuplja
karakteristike svih ureaja prikljuenih na sistem i vri
provjeru njihove ispravnosti. POST je prvi program koji se
pokree nakon ukljuenja raunara.
BIOS Upravljaki programi (drivers) koji povezuju
operativni sistem i ureaje raunarskog sistema.
BIOS/CMOS Setup - Program koji omoguava podeavanje
osnovnih parametara sistema, kao to su lozinka raunara,
datum i vrijeme. Vrijednosti ovih parametara se uvaju u
CMOS RAM memoriji.
Bootstrap Loader Program za pronalaenje i uitavanje
jezgra operativnog sistema u RAM. Kada BIOS pronae
operativni sistem, dalju kontrolu rada raunara e prepustiti
njemu.

UPRAVLJAKI PROGRAMI
Da bi operativni sistem mogao da kontrolie neki ureaj, mora
imati precizne podatke o nainu njegovog funkcionisanja
(postoji ogroman broj tampaa, modema i druge opreme, koja
se meusobno razlikuje, ak i kada obavlja isti posao). Zato su
operativnom sistemu potrebni posebni upravljaki programi
(device drivers), za svaki pojedinani ureaj. Ove programe,
po pravilu, pie proizvoa ureaja, i isporuuje ih zajedno sa
ureajem (na CD-u ili disketi).

Upravljaki programi imaju ulogu prevodioca. Oni primaju
razliite standardne instrukcije od operativnog sistema i
prevode ih u komande koje konkretan ureaj razumije.

Ekran raunara nakon ukljuenja (POST)

Podeavanje parametara sistema (CMOS setup)


34
PERSONALNI RAUNARI

Najnii nivo, bilo kojeg
operativnog sistema ini
njegovo jezgro (kernel): skup
sistemskih i upravljakih
programa koji se uitava u
RAM, odmah nakon
pokretanja raunara. Svi
ostali programi zavise od
ovog programa koji im
obezbjeuje neke opte
usluge, kao to su pristup
podacima na tvrdom disku,
upravljanje memorijom,
rasporeivanje vremena
procesora i sl.

Svakom zadatku koji treba
da izvri procesor, operativni
sistem, dodjeljuje odreeno
vrijeme. Kad ono istekne,
procesor izvrava sljedei
zadatak u listi. Prethodni
zadatak mora ekati svoj red.
Poto je ovo vrijeme vrlo
malo, izgleda kao da
procesor istovremeno obavlja
vie zadataka (multitasking).
Zadacima se mogu dodijeliti
razliiti prioriteti, tako da oni
vaniji dobiju vie vremena
procesora.
OPERATIVNI SISTEM
Izmeu Vas, programa koje koristite i fizikih komponenti
raunara, nalazi se operativni sistem kompleksni program
koji upravlja svim resursima Vaeg raunara, odreujui kada
e se koji resurs upotrijebiti i koliko dugo.

Operativni sistem kontrolie sve ureaje ugraene u kuite
raunara (ili povezane sa njim), obezbjeuje komunikaciju sa
korisnikom i kontrolie izvrenje svih ostalih programa. (Kada
poaljete dokument na tampanje, program u kojem je
dokument kreiran e operativnom sistemu predati opis izgleda
stranice koju treba odtampati, a operativni sistem e se
pobrinuti da se proces tampanja prilagodi karakteristikama
prikljuenog tampaa.)

Iako na tritu postoji itav niz razliitih operativnih sistema
(DOS, MS Windows, Linux, Unix, Nowell Netware, OS/2,
QNX, VMS...), spisak operativnih sistema za moderne
personalne raunare, namijenjenih standardnim kunim i
poslovnim primjenama, danas se sveo na samo jednu stavku
MICROSOFT WINDOWS.

DOS

LINUX

WINDOWS

PERSONALNI RAUNARI
35

Bez obzira na jezik na
kojem je napisan, svaki
program mora biti preveden
(compiled) na mainski jezik
i povezan (linked) sa
sistemskim programima. Kad
kupujete neki program, Vi, u
stvari, kupujete njegovu
izvrnu (executable) verziju.
To znai da je program ve
preveden na mainski jezik i
spreman za izvrenje.

Nita nije savreno.
Savremeni raunarski
programi su tako veliki i
kompleksni, da ak ni
intenzivnim testiranjem
razvijenog prototipa, od
strane velikog broja
profesionalaca, nije mogue
je otkriti sve greke i
probleme u njihovom
funkcionisanju. Kada broj
uoenih greaka (bugs)
postane suvie neprijatan za
kompaniju koja je izdava
programa, ona objavi tzv.
servisno pakovanje (Service
Pack) kolekciju razliitih
programskih zakrpa i
poboljanja, koja ispravlja
veinu dotada otkrivenih
greaka.

RAZVOJNI PROGRAMI
Da bi se, uopte, mogli koristiti, programi se, najprije, moraju
napisati. Postupak pisanja raunarskih programa (kodiranje) je
znaajno evoluirao tokom razvoja raunara: od upotrebe
jednostavnog simbolikog jezika (assembler), preko viih
programskih jezika (Cobol, Fortran, Basic) koji, korienjem
ogranienog skupa matematikih simbola, engleskih rijei i
pravila, omoguavaju jednostavniju komunikaciju raunara i
ovjeka, pa do, savremenih, razvojnih programa, baziranih na
vizuelnom doivljaju programiranja.
Savremeni razvojni programi integriu sve poslove bitne za
razvoj jednog raunarskog programa pisanje programa u
nekom od viih programskih jezika, njegovo prevoenje na
mainski jezik i povezivanje sa programima operativnog
sistema, u jedinstveno razvojno okruenje (IDE - Integrated
Development Environment).

APLIKATIVNI PROGRAMI
Aplikativni programi su ono to veina korisnika raunara
podrazumijeva pod pojmom raunarski program. Tipini
primjeri su programi za:
obradu teksta (word processors)
tabelarna izraunavanja (spreadsheets)
izradu prezentacija (presentations)
rad sa bazama podataka (database)
obradu zvuka, slika i video zapisa (multimedia)
Sigurno najpopularniji paket aplikativnih programa je
Microsoft Office. Ovaj paket predstavlja jedinstven skup
razliitih programa namjenjenih kancelarijskoj upotrebi. i
obuhvata program za obradu teksta (Word), program za
tabelarne proraune (Excel), program za rad sa bazom
podataka (Access) i program za izradu prezentacija
(PowerPoint). Korisnik koji ima iskustva u radu sa jednim,
moe lako to znanje iskoristiti u radu sa drugim programima iz
paketa.


36
PERSONALNI RAUNARI

Isti zakon o zatiti
autorskih prava, koji se
primjenjuje na knjige, muziku
ili filmove, vai i za podatke
na raunaru ili Internetu.
Nijedan program (ili
publikaciju na Internetu) ne
moete koristiti, mijenjati ili
distribuirati bez dozvole
autora.

Iako je jedina slinost
nekadanjih pirata sa ljudima
koji nelegalno izrauju kopije
raunarskih programa u
prisvajanju tue imovine, rije
piraterija (piracy) je postala
sinonim za neovlaeno
kopiranje i korienje
zatienih raunarskih
programa.

Svaki primjerak
zatienog raunarskog
programa ima svoj jedinstveni
identifikacioni broj.To
omoguava korisniku da, u
zavisnosti od vrste programa,
besplatno dobije
odgovarajuu tehniku pomo
ili dopunu programa.
PRAVNI ASPEKTI KORIENJA RAUNARSKIH PROGRAMA
Raunarski programi se ne prodaju, ve se prodaju dozvole
(licence) za njihovo korienje to znai da ete pored
plaanja cijene kotanja nekog programa, morati prihvatiti i
odreena pravila kojima autor ili izdava programa definie
uslove distribucije, dalje prodaje i ogranienja upotrebe
programa (EULA - End User Licence Agreement). EULA se
odnosi na programe u privatnom vlasnitvu (propriatery
software) i rijetko dozvoljava bilo kakva dodatna prava (osim
onih koji se odnose na korienje programa), pa ak ni ona
koja su zakonom, inae, dozvoljena (kao reverzni ininjering).
Postoji nekoliko tipova ove licence:
Single User License (jednokorisnika licenca) - Program se
moe koristiti samo na jednom raunaru.
Multi User License (viekorisnika licenca) - Program se
moe koristi na odreenom broju raunara, na koji se licenca
odnosi.
Site License (kompanijska licenca) - Korienje programa
nije ogranieno brojem raunara, ali se program moe
koristiti samo u okviru kompanije na koju se licenca odnosi.
Za razliku od EULA, GPL licenca (General Public Licence) se
odnosi na programe u javnom vlasnitvu (public domain).
GPL licenca omoguava korisniku da slobodno prouava i
modifikuje program prema svojim potrebama, kao i da
slobodno distribuira originalnu (ili poboljanu) verziju
programa, pod istim uslovima pod kojima i on koristi program.

Neki programi su potpuno besplatni (freeware). Oni su obino
namijenjeni linoj upotrebi; ipak, ako se njihovim korienjem
ostvaruje profit, onda ih, naravno, treba platiti.
Dijeljeni (shareware) programi su slini - moete ih besplatno
koristiti, ali samo tokom odreenog vremenskog perioda. Ako
nakon isteka tog perioda, elite da nastavite sa korienjem
programa, morate ga platiti; u suprotnom, morate ga obrisati.

MS WINDOWS
37

MICROSOFT

W
W
I
I
N
N
D
D
O
O
W
W
S
S

Sigurno najzastupljeniji operativni sistem na polju personalnih raunara, danas, je Microsoft Windows
(sve verzije 95, 98, NT, 2000, Me, XP). Razlog je jednostavan, vizuelni korisniki interfejs, lakoa
korienja i mnotvo razliitih, uslunih, programa napisanih za ovaj operativni sistem.

Sam naziv ovog operativnog sistema (Windows=Prozori), u potpunosti odslikava njegov grafiki izgled i
logiku koncepciju - sve to se radite u ovom operativnom sistemu deava se unutar jednog ili vie
prozora.

U zavisnosti od verzije Windows-a, izgled korisnikog radnog okruenja se moe djelimino razlikovati.
No, bez obzira na razliit grafiki prikaz, logika rada, u svim verzijama, ostaje ista...


38
MS WINDOWS

OSNOVNI POJMOVI
Radna povrina (Desktop)
Povrina Vaeg radnog stola predstavljena je ekranom Vaeg monitora. Na njoj se nalaze (ili se pojavljuju) svi elementi grafikog
okruenja Windows-a (ikone, prozori, dijalozi...).
Ikone, Sliice (Icons)
Male sliice koje grafiki predstavljaju programe, dokumente ili fascikle.
Pokaziva mia (Mouse pointer)
Sliica, najee u obliku strelice, koja prati poziciju Vaeg mia na ekranu. Oblik pokazivaa zavisi od aktuelnog konteksta.
Pokaziva u obliku ruke , obino oznaava vezu ka drugom dokumentu.
Linija poslova (Taskbar)
Traka, sive boje, obino smjetena na dnu ekrana. Svaki otvoreni prozor predstavljen je dugmetom na liniji poslova. Na lijevoj strani
linije se nalazi dugme Start i zona u kojoj se smjetaju preice esto korienih programa (Quick Launch - zona za brzo
pokretanje). Na desnoj strani je smjetena sistemska zona (System Tray), u kojoj su asovnik i ikone programa koji se izvravaju
u pozadini.
Prozor (Window)
Ograniena, pravougaona oblast na radnoj povrini. Standardno sadri naslovnu liniju, liniju menija, paletu alatki i statusnu liniju.
Dijalog, Okvir za dijalog (Dialog Box)
Posebna vrsta prozora za unos podataka i/ili izbor parametara u komunikaciji sa raunarom.
Kursor (Cursor)
Oblik pokazivaa mia, koji oznaava reim upisivanja alfanumerikih znakova pomou tastature. Obino ima oblik treperave,
vertikalne linije.
Dokument (File)
Svaki dokument, bez obzira da li sadri tekst, brojeve, slike, muziku, film ili neke druge podatke. Svaki program, koji se nalazi na
Vaem raunaru (i operativni sistem, takoe), tokom procesa instalacije, generie itav niz razliitih fascikli i dokumenata na tvrdom
disku (hard disc).
Fascikla (Folder)
Posebna vrsta dokumenta u koji moete smjetati druge dokumente.
Meni (Menu)
Skup komandi i/ili osobina, predstavljenih u obliku liste, koje birate uz pomo mia.
Paleta alatki (Toolbar)
Skup komandi i/ili osobina, predstavljenih u obliku niza dugmadi, koje pokreete uz pomo mia.

MS WINDOWS
39

Dobro prouite razliite
djelove Windows-ovog
radnog okruenja. Veina
programa koje ete koristiti,
posjeduje sline ili iste
elemente i karakteristike,
osmiljene da funkcioniu
isto u Windows-ovom
okruenju. Kada jednom
nauite neto da uradite u
jednom programu, skoro
sasvim sigurno ete to znati
uraditi i u nekom drugom.

Linija poslova, na kojoj se
nalazi i dugme Start, je, po
pravilu, stalno vidljiva u
donjem dijelu ekrana.
Meutim, moe se desiti da
neopreznim pokretom mia,
toliko smanjite njenu visinu
da se ne moe odmah uoiti
na radnoj povrini. U tom
sluaju, pomjerajte pokaziva
mia po ivicama ekrana.
Kada pokaziva dobije oblik
dvostruke strelice, pritisnite
lijevi taster mia i povucite ga
prema unutranjosti ekrana,
da biste rairili startnu liniju.

Moj raunar (My Computer)
Svi resursi Vaeg raunara (disketna jedinica, tvrdi disk, CD ROM, ali i bilo koji drugi
mreni resurs na koji ste povezani - kao to su mreni tampai ili mreni diskovi) nalaze
se ovdje. Za njihovo oznaavanje Windows koristi slova i sliice ("ikone"):

A: - disketa
C: - tvrdi disk
D: - CD ROM
E: - prenosivi disk
- mreni disk

Moja mjesta na mrei (My Network Places)
Ako je Va raunar povezan na mreu, ovdje moete pronai ostale raunare koji
pripadaju Vaoj grupi (domenu) ili druge mrene resurse.

Korpa za otpatke (Recycle Bin)
Mjesto na kojem se privremeno odlau izbrisani dokumenti. Sve dok korpu eksplicitno ne
ispraznite, dokument moete vratiti na njegovo originalno mjesto.

Internet Explorer
Program za otvaranje i itanje dokumenata sa Web-a (globalne raunarske mree).
Start Dugme (Start Button)
Glavno dugme Windows-a, koje Vam omoguava pokretanje programa, otvaranje i
pronalaenje dokumenata, promjenu podeenja sistema i jo mnogo drugih stvari. Da biste
otvorili Startni Meni, koji sadri sve to Vam je potrebno da biste poeli sa radom u
operativnom sistemu Windows, pritisnite dugme Start.


40
MS WINDOWS

Odmah nakon ukljuenja
raunara, primijetiete
poruku: "Hit DEL if you want
to run Setup", koja Vam
prua mogunost da,
pritiskom na tipku Delete,
pokrenete program za
podeavanje osnovnih
parametara raunara
(zavisno od proizvoaa
BIOS-a, mogua je upotreba
i druge tipke). Ne pokreite
ovaj program, osim ako
zaista znate ta radite!

Ako se, prilikom
ukljuenja raunara, na
ekranu Vaeg monitora
pojavi poruka: Non-system
disk or disk error. Replace
disk and strike any key
when ready, vjerovatno ste
u disketnoj jedinici zaboravili
disketu; izvadite disketu i
pritisnite bilo koju tipku
tastature, da bi se podizanje
sistema nastavilo
uitavanjem operativnog
sistema sa jedinice tvrdog
diska.
UKLJUIVANJE RAUNARA
Zavisno od podeenja dijela sistema koji upravlja potronjom
elektrine energije, Va raunar, pored klasinog stanja
iskljuenosti, moe biti i u nekom od razliitih stanja
neaktivnosti. Zato, prije nego to pritisnete prekida za
ukljuenje, pritisnite bilo koju tipku tastature ili pomjerite
mia, kako biste ustanovili da li je raunar zaista iskljuen ili
je samo neaktivan.

POKRETANJE WINDOWS-a
1. Ukljuite monitor i pratee ureaje (tampa, modem...).
2. Pritisnite prekida za ukljuenje/iskljuenje (Power).
Prilikom podizanja sistema (system boot), raunar
provjerava funkcionalnost pojedinih elemenata (diskovi
jedinice tvrdog diska se zavrte do postizanja radne
brzine; ukljuuju se ventilatori napajanja i procesora;
mehanizam disketne jedinice se okrene jednom ili
dvaput...).
Na ekranu se prikazuju poruke koje prate stanje
procesa. Najprije BIOS (Basic Input Output System
osnovni program koji omoguava komunikaciju
operativnog sistema i hardvera raunara), provjerava
memoriju i prikljuene ureaje. Programi, koji se pokreu
tokom podizanja sistema, alju razliite poruke kojim
Vas obavjetavaju o svom statusu.
Nakon inicijalizacije razliitih elemenata sistema,
raunar poinje da trai operativni sistem na nekoj od
memorijskih jedinica prikljuenih na raunar, prema
redoslijedu definisanom u osnovnom podeenju
Setup-u (najee: disketna jedinica, tvrdi disk, CD).
Poinje uitavanje neophodnih djelova operativnog
sistema u radnu memoriju raunara. Na ekranu se
pojavljuje uvodna slika Windows-a.
Zavretak procesa podizanja sistema oznaava
prepoznatljiva slika radnog okruenja Windows-a.

MS WINDOWS
41

Da biste mogli koristiti
raunar sa operativnim
sistemom Windows, morate
imati otvoren nalog, koji se
sastoji od korisnikog imena i
lozinke. Korisniko ime je
Vaa javna isprava za rad sa
Windows-ima, a lozinka
tajna rije koja Vas
identifikuje kao osobu sa
datim korisnikim imenom.

Ukoliko ste Vi jedini
korisnik raunara ili nijeste
definisali svoju lozinku,
zahtjev za identifikacijom se
nee pojaviti.

Bezbijednost rada i zatita
podataka, osim identifikacije
korisnika, podrazumijeva i
zatitu pojedinih resursa
raunara od neovlaenog
korienja. To znai da
prijavljeni korisnici mogu
imati razliita prava i dozvole
za rad pod Windows-ima.
Prava i dozvole se definiu
na nivou grupe korisnika.
lanovi grupe
Administrators mogu
izvravati sve operacije koje
su podrane operativnim
sistemom.

PRIJAVLJIVANJE KORISNIKA ZA RAD
1. Saekajte dok se na ekranu ne prikae forma prijavnog
obrasca, koji predstavlja zahtjev sistema za Vaom
identifikacijom.
2. U polje Username upiite Vae korisniko ime, a u polje
Password upiite lozinku. (U zavisnosti od verzije
Windows-a, koja je instalirana na Vaem raunaru,
mogui su razliiti izgledi obrasca prijave, ali je njihov
sadraj istovjetan).
3. Postavite pokaziva mia na dugme OK i pritisnite lijevi
taster mia.

4. Ako Windows prepozna Va korisniki nalog, pred
Vama e se otvoriti pravi mali komandno-navigacioni
centar, koji podsjea na dobro organizovanu povrinu
radnog stola. U suprotnom, upozorie Vas porukom o
greci. Provjerite ispravnost upisanog korisnikog imena
i lozinke i pokuajte ponovo.


42
MS WINDOWS

WINDOWS - RADNO OKRUENJE
Nemojte uriti i odmah brisati ili mijenjati neto od onoga to vidite na ekranu! Saekajte, bar dok ne ovladate osnovnim tehnikama
rada u Windows-ima.

Dugmad otvorenih prozora
RADNA POVRINA
(DESKTOP)
Linija menija
Paleta alatki
Sliica
fascikle
Sliica
datoteke
Sliica
programa
Traka za
pomjeranje
sadraja
prozora
Sistemska
zona
Sliica (ikona)
prozora My
Computer
Dugme za
otvaranje
Startnog
menija
Linija poslova
Zona za brzo
pokretanje
Statusna linija
prozora
Sliica tvrdog
diska
Sliica korpe
za otpatke
Sliica
programa
Internet
Explorer
Sliica (ikona)
prozora My
Documents
Pokaziva
mia
Naslovna
linija prozora
Dugmad za
kontrolu
prozora
MS WINDOWS
43

Windows nudi veliki broj
opcija za prilagoavanje
naina rada mia Vaim
potrebama (vidi str. 72).

Dvostruki pritisak na lijevi
taster mia moete simulirati
tako to ete najprije izabrati
eljeni element pritiskom na
lijevi taster mia, a zatim
pritisnuti tipku Enter, na
tastaturi.

Oblik pokazivaa mia
zavisi od konteksta i mjesta
na kojem se nalazi.

Da biste odabrali vie
susjednih elemenata (u nizu),
izaberite prvi, a zatim, drei
pritisnutu tipku Shift,
izaberite miem poslednji
element u nizu. Za izbor vie
nesusjednih elemenata,
drite pritisnutu tipku Ctrl, a
zatim izaberite miem svaki
pojedinani elemenat.

RAD SA MIEM
Iako veinu komandi moete izvesti uz pomo tastature,
lakoa i jednostavnost vizuelnog izraza su, sasvim, dovoljni
argumenti da upravljanje Windows-ima prepustite miu.

Ne brinite ako se, u poetku, mi bude ponaao drugaije od
Vaih oekivanja. Svaka vjetina je, u krajnjem, stvar
upornosti i vjebe. No, da biste mogli pratiti lekcije koje
slijede, osnovne postupke rukovanja miem morate dobro
upoznati:
Pokazivanje - Pomjerajte mia sve dok pokaziva
ne postavite iznad ciljanog elementa.
Pritisak na lijevi taster mia (izbor elementa radne
povrine, prozora ili stavke menija, otvaranje
menija, aktiviranje hiperveze) Kratko pritisnite, pa
otpustite lijevi taster mia.
Pritisak na desni taster mia (otvaranje pomonog
menija) Kratko pritisnite, pa otpustite desni taster
mia.

Dvostruki pritisak na taster mia (otvaranje
prozora ili pokretanje programa) Dva puta,
uzastopce, u kratkom vremenskom razmaku,
pritisnite i otpustite lijevi taster mia, ne pomjerajui
pokaziva.
Izbor vie elemenata - Postavite pokaziva mia
iznad i lijevo od prvog elementa, pritisnite lijevi
taster mia i, drei ga pritisnutim, pomjerite
pokaziva ispod i desno od poslednjeg elementa za
izbor, a zatim otpustite taster mia.
Povlaenje (premjetanje elemenata, promjena
veliine) Postavite pokaziva iznad eljenog
elementa, pritisnite lijevi taster mia, i drei ga
pritisnutim, pomjeranjem mia povucite izabrani
element na novu poziciju (ili do nove veliine), a
zatim otpustite lijevi taster mia.


44
MS WINDOWS

Verzija Windows XP
donijela je novo, grafiki
atraktivnije rjeenje i neke
druge novine, ali je ispod
minke ostala vrlo slina
verziji Windows 2000. Uz
par podeenja odreenih
parametara sistema, moete
Windows-u vratiti stari,
klasini izgled.

Da biste, i u verzijama
2000 i XP, zadrali klasian
izgled prozora operativnog
sistema Windows, otvorite
meni Tools bilo kog prozora,
izaberite stavku Folder
Options i, na kartici General,
izaberite opciju Use
Windows classic folders.

WINDOWS KLASIKA
Windows XP ima neto drugaiji izgled od prethodnih
verzija ovog operativnog sistema. Da biste lake pratili
lekcije koje slijede, poeljno je da svom radnom okruenju
vratite njegov klasini izgled.

PROMJENA IZGLEDA RADNE POVRINE (WinXP)
1. Postavite pokaziva mia na slobodni dio radne povrine
ekrana.
2. Pritisnite desni taster mia.
3. Iz pomonog menija, izaberite stavku Properties.
4. U dijalogu Display Properties, izaberite karticu Themes,
a zatim, iz padajueg menija Themes, izaberite stavku
Windows Classic.
5. Pritisnite dugme OK, da biste sauvali izvrene promjene
i zatvorili prozor dijaloga.

PROMJENA IZGLEDA STARTNOG MENIJA (WinXP)
1. Postavite pokaziva mia na slobodni dio linije poslova.
4. U dijalogu Taskbar and Start Menu Properties,
izaberite karticu Start Menu, a zatim potvrdite opciju
Classic Start Menu.
5. Pritisnite dugme OK, da biste sauvali izvrene promjene
i zatvorili prozor dijaloga.

MS WINDOWS
45

Ako se, nakon zavrene
procedure obaranja sistema,
raunar ne iskljui
automatski, saekajte dok
Vas Windows obavijesti da
je iskljuivanje bezbijedno, a
zatim ga iskljuite, pritiskom
na prekida Power.

Ako ne moete da
regularno napustite
Windows, pritisnite prekida
za ukljuivanje/iskljuivanje
(Power) (ako se raunar ne
iskljui odmah, drite dugme
pritisnutim tokom 4-5
sekundi). Kada ponovo
ukljuite raunar, Windows
e prepoznati neregularno
iskljuivanje i pokrenuti
program za otklanjanje
eventualnih problema. Tek
nakon te procedure ete se
moi ponovo prijaviti.

ISKLJUIVANJE RAUNARA
Da bi raunar pravilno funkcionisao, operativni sistem u toku
rada biljei velike koliine podataka. Svi ti podaci moraju, u
svakom trenutku, biti smjeteni na za to predvieno mjesto.
Bilo kakav nasilni prekid rada operativnog sistema moe (ali
ne mora) uzrokovati probleme u kasnijem radu. Zato svako
iskljuivanje raunara obavezno prijavite Windows-u.

NAPUTANJE WINDOWS-a
1. Pritisnite dugme Start i izaberite komandu Shut Down.
2. Pritisnite dugme sa strelicom okrenutom nadolje .
3. Izaberite odgovarajuu opciju (broj i vrste opcija zavise
od konfiguracije Vaeg raunara) :
Log off prekidanje rada i odjava trenutnog
korisnika, bez iskljuivanja raunara. (Svi otvoreni
programi se zatvaraju, a raunar ostaje spreman za
prijavu novog korisnika. Da biste se ponovo prijavili
za rad pritisnite tipke Ctrl+Alt+Del.)
Shut down (Turn Off, u verziji XP) naputanje
Windows-a i potpuno iskljuivanje raunara.
Restart iskljuivanje i, automatsko, ponovno
ukljuivanje raunara. (Ovu opciju ete najee
koristiti nakon instalacije novih programa.)
Standby privremeno iskljuivanje raunara -
prebacivanje raunara u reim smanjene potronje
energije. (Da biste, kasnije, nastavili sa radom
pritisnite dugme za ukljuivanje raunara.)
4. Pritisnite dugme OK.
5. Ako ste odluili da iskljuite raunar, saekajte. Ne
pritiskajte odmah dugme za ukljuivanje i
iskljuivanje raunara. Windows-u je potrebno neko
vrijeme da bi zatvorio sve aktivne programe i sauvao
aktuelne parametre. (Veina novih raunara e se
automatski iskljuiti kada se zavri procedura obaranja
sistema - shut down.)


46
MS WINDOWS

Ako se nita ne dogodi
kada sliicu (ikonu) pokuate
otvoriti sa dva uzastopna
pritiska na lijevi taster mia,
onda vjerovatno nijeste
dovoljno brzo pritisnuli taster,
ili ste ga pritisnuli jednom,
pomjerili mia, a zatim
pritisnuli jo jednom. Taster
morate pritisnuti dva puta
zaredom i brzo.

Zatvorite prozor kada sa
njim zavrite rad. Previe
otvorenih prozora izgleda kao
nered na Vaem radnom
stolu, a takoe i usporava rad
Vaeg raunara.

Prozor moete zatvoriti i
istovremenim pritiskom na
tipke Alt +F4 tastature.

Veliinu prozora moete
promijeniti iz
podrazumijevane u
maksimalnu, i obratno, ako
dva puta, uzastopno,
pritisnete lijevi taster mia
dok se pokaziva nalazi
iznad naslovne linije prozora.

RAD SA PROZORIMA
Sve to se deava u toku rada sa raunarom, deava se
unutar jednog ili vie prozora. Svi programi ili fascikle koje
sadre Vaa dokumenta otvaraju se u nekom prozoru.

OTVARANJE PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na sliicu My Computer.
2. Pritisnite dvaput lijevi taster mia i otvorite Va prvi
prozor sa pogledom u raunar. (Unutar prozora
prikazane su sliice (ikone) memorijskih jedinica, koje su
prikljuene na Va raunar, a na paleti poslova
(TaskBar) se pojavljuje dugme, koje predstavlja otvoreni
prozor.)

ZATVARANJE PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na sliicu u gornjem
desnom uglu naslovne linije prozora.
2. Pritisnite lijevi taster mia. (Prozor je zatvoren, a sa
palete poslova je nestalo dugme sa njegovim nazivom.)

MAKSIMALNA VELIINA PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na dugme (Maximize), u
gornjem desnom uglu naslovne linije prozora.
2. Pritisnite lijevi taster mia. (Primijetite da je dugme
Maximize zamijenjeno novim - Restore Down).

PODRAZUMIJEVANA VELIINA PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na dugme (Restore
Down) u gornjem desnom uglu naslovne linije prozora.
2. Pritisnite lijevi taster mia. (Dugme Maximize je
ponovo aktivno).

MS WINDOWS
47

Svi otvoreni prozori imaju
svoje dugme na paleti
poslova (Taskbar).
Pogledajte dugmad na paleti
poslova da biste vidjeli koje
ste pozore ve otvorili.

Moete otvoriti prozora
koliko hoete, ali samo jedan
od njih moe, u datom
trenutku, biti aktivan. Aktivni
prozor ima plavu naslovnu
liniju, dok ostali otvoreni
prozori imaju sivu naslovnu
liniju. Da biste aktivirali neki
od neaktivnih prozora,
postavite pokaziva mia u
unutranjost tog prozora i
pritisnite lijevi taster mia.

Ako prilikom premjetanja
prozora postavite pokaziva
mia na neki drugi dio
prozora, umjesto na naslovnu
liniju, moe se desiti da
umjesto promjene poloaja
promijenite veliinu prozora.

Veliinu i poziciju prozora
moete kontrolisati i iz tzv.
kontrolnog menija prozora,
koji ete otvoriti pritiskom na
sliicu u lijevom uglu
naslovne linije ili
istovremenim pritiskom na
tipke Alt+Space.

SAKRIVANJE PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na dugme (Minimize) u
gornjem desnom uglu naslovne linije prozora.
2. Pritisnite lijevi taster mia. (Prozor je uklonjen sa radne
povrine, ali je jo uvijek dostupan preko dugmeta na
liniji poslova.)

AKTIVIRANJE SAKRIVENOG PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na dugme sa nazivom
sakrivenog prozora u liniji poslova.
2. Pritisnite lijevi taster mia.

PREMJETANJE PROZORA
1. Postavite pokaziva na naslovnu liniju prozora. (Ako se
naslovna linija prozora nalazi van vidljivog dijela ekrana,
iskoristite tastaturu da biste prozor postavili na eljenu
lokaciju vidi str. 48.)
2. Pritisnite lijevi taster mia i, drei ga pritisnutim,
povucite prozor ka eljenoj poziciji na ekranu.
3. Da biste ostavili prozor na izabranom mjestu, otpustite
taster mia.


48
MS WINDOWS

Oblik pokazivaa mia
Vam govori koja e radnja biti
aktivirana:

Ako se okvir prozora ne
vidi, ne moe mu se mijenjati
veliina. Prozor koji je rairen
preko cijele radne povrine je
primjer takvog prozora.

Povlaenjem prozora za
uglove, umjesto za stranice,
moete proporcionalno
promijeniti veliinu prozora
(po visini i po irini).

Kontrolni meni prozora
moete otvoriti i ako postavite
pokaziva mia na dugme
otvorenog prozora u paleti
poslova i pritisnete desni
taster mia.

PROMJENA PODRAZUMIJEVANE VELIINE PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na ivicu bilo koje stranice
prozora.
2. Kada se, umjesto pokazivaa mia, pojavi dvosmjerna
strelica, pritisnite lijevi taster mia i, drei ga pritisnutim,
vucite ivicu prozora, sve dok ne budete zadovoljni
novom veliinom. (Strelice pokazuju smjerove u kojima
moete pomjerati ivicu prozora.)
3. Otpustite taster mia.

KONTROLA PROZORA POMOU TASTATURE
1. Pritisnite, istovremeno, tipke Alt+Space, da biste otvorili
kontrolni meni prozora.
2. Pomou kursorskih tipki (za kretanje nadolje)
odnosno (za kretanje nagore) izaberite odgovarajuu
opciju (izbor moete napraviti i tako to ete pritisnuti
tipku sa slovom koje je podvueno u nazivu stavke
menija):
Restore da biste obnovili podrazumijevanu veliinu
prozora.
Move da biste promijenili poziciju prozora na ekranu.
Size da biste promijenili veliinu prozora.
Minimize da biste uklonili prozor sa radne povrine.
Maximize da biste prozor rairili na cijeli ekran.
Close da biste zatvorili prozor.
3. Pritisnite tipku Enter, da biste potvrdili izbor opcije
menija.
4. Ako ste izabrali opciju promjene veliine (Size) ili
pozicije (Move) prozora:
Pritiskanjem kursorskih tipki, koje odgovaraju smjeru u
kojem elite da izvrite promjene, podesite veliinu
odnosno poziciju prozora.
Nakon zavrenog podeavanja, pritisnite tipku Enter,
da biste potvrdili izvrene promjene.

Alt
Space
MS WINDOWS
49

Podrazumijevani prikaz
sadraja prozora je prikaz
Large Icons (Velike ikone),
u kojem su dokumenta
sortirana po imenu, sa
fasciklama na poetku.

Listu moguih prikaza
sadraja prozora moete
dobiti ako pritisnete sliicu
Views, na paleti alatki, ili
otvorite meni View prozora.

Ako je prozor otvoren u
prikazu Details, elemente
sadraja moete sortirati
pritiskom na zaglavlje
odgovarajue kolone (Name,
Size, Type ili Modified).
Svakim pritiskom na zaglavlje
mijenja se smjer sortiranja (iz
opadajueg u rastui, i
obratno).

Da biste prikaz koji Vam
odgovara primijenili na sve
prozore koje ete kasnije
otvarati, pritisnite dugme
Tools u osnovnom meniju
prozora, izaberite stavku
Folder Options i, na kartici
View, pritisnite dugme Like
Current Folder.

PODEAVANJE PRIKAZA SADRAJA PROZORA
1. Postavite pokaziva mia na slobodni dio untranjosti
prozora i pritisnite desni taster mia.
2. U pomonom meniju, pokaite na stavku View, a zatim,
iz podmenija, izaberite odgovarajui prikaz:
Large Icons velike sliice u redovima.
Small Icons male sliice u redovima.
List velike sliice u kolonama odozgo nadolje.
Details male sliice u redovima sa detaljnim
podacima o elementima prikazanim u prozoru.
Thumbnails umanjeni prikaz dokumenata tipa slike
ili fotografije.
3. Ako elite da dokumente u prozoru poreate prema tipu,
imenu, veliini ili datumu izmjene, pokaite na stavku
Arrange Icons, i izaberite odgovarajui kriterijum:
By Name po imenu.
By Type po tipu.
By Size po veliini.
By Date po datumu izmjene.

PREGLEDANJE SADRAJA PROZORA
1. Pritiskom na jedno od dva dugmeta sa strelicama na
traci za klizanje (scrollbar), pomjerate vidljivi dio
prozora za jedan korak u smjeru strelice.
2. Pritiskom na povrinu trake za klizanje, pomjerate
pogled na sadraj prozora za vie koraka.
3. Brzo pomjeranje sadraja prozora postie se
povlaenjem klizaa. (Odnos veliine klizaa i trake za
klizanje je jednak odnosu vidljivog i sakrivenog dijela
prozora. To znai, da e, ako je u prozoru vidljiva samo
polovina njegovog sadraja, veliina klizaa biti jednaka
polovini njegove maksimalne vrijednosti.)


50
MS WINDOWS

U prozorima za dijalog
podaci su najee grupisani
na karticama, tako da se
na malom prostoru moe
nai veliki broj razliitih
opcija.

Sa kartice na karticu
moete prelaziti i pritiskom
na tipke Ctrl+Tab (unaprijed)
i Shift+Ctrl+Tab (unazad).

Da biste proitali datum
Vaeg raunara, bez
otvaranja dialoga, zadrite
pokaziva mia iznad
asovnika nekoliko sekundi.

Ako nema asovnika u
sistemskoj zoni, pritisnite
desnim tasterom mia
slobodni dio linije poslova, iz
pomonog menija izaberite
stavku Properties i, u
dijalogu Taskbar And Start
Menu Properties, na kartici
General, potvrdite opciju
Show Clock .

Vrlo je vano da asovnik
Vaeg raunara bude
auran, jer e samo u tom
sluaju i informacija o
vremenu nastanka ili
promjene Vaeg dokumenta
biti korektno sauvana.

PROZORI ZA DIJALOG
Vaa komunikacija sa operativnim sistemom (unos podataka
i/ili izbor parametara) odvija se u posebnoj vrsti prozora, u
formi dijaloga. Prozor za dijalog (dialog box) sadri razliite
tipove ulaznih polja (u obliku liste, grupe opcija, dugmadi),
koji pojednostavljuju unos i formalizaciju Vaeg odgovora.
Standardno, prozor za dijalog sadri tri dugmeta, koja Vam
pruaju mogunost kontrole rezultata dijaloga:
prihvatanje izvrenih promjena, uz zatvaranje dijaloga
(OK)
prihvatanje izvrenih promjena, bez zatvaranja dijaloga
(Apply)
ponitenje izvrenih promjena, uz zatvaranje dialoga
(Cancel).

PODEAVANJE ASOVNIKA
1. Postavite pokaziva mia iznad asovnika u sistemskoj
zoni linije poslova.
2. Pritisnite dva puta lijevi taster mia da biste otvorili
prozor za dijalog (ili krae dijalog) u kojem ete
mijenjati vrijeme i datum raunara.
3. Ako ve nije otvorena, izaberite karticu Date&Time, tako
to ete lijevim tasterom mia pritisnuti njen jeziak.
4. Iz padajue liste izaberite mjesec, a u susjedno tekst
polje upiite godinu (ili je izaberite pritiskajui dugmad sa
strelicama) datuma.
5. Pritisnite lijevim tasterom mia odgovarajuu stavku u
polju sa kalendarom, da biste izabrali dan datuma.
6. Pritisnite lijevim tasterom mia u polje koje sadri
vrijeme, na dio koji elite da promijenite (sate, minute ili
sekunde), a zatim podesite odgovarajuu vrijednost
pritiskajui dugmad sa strelicama.
7. Pritisnite dugme OK, da biste sauvali promjene ili
dugme Cancel, da biste napustili dijalog i ponitili
izvrene promjene.

Kartica datuma i vremena
Kartica vremenske zone
MS WINDOWS
51

Dvije strelice (okrenute
nadolje), na dnu menija,
znae da je Va Windows,
podeen za korienje tzv.
personalizovanih menija. Sve
komande su i dalje dostupne
(pojavie se ako pritisnete
strelice), ali se prikazuju
samo one koje ste nedavno
koristili. Ako ne elite da
koristite ovu mogunost
Windows-a, pritisnite desnim
tasterom mia slobodni dio
linije poslova, iz pomonog
menija izaberite stavku
Properties i, u dijalogu
Taskbar and Start Menu
Properties, iskljuite potvrdu
opcije Use Personalized
Menus.

Da biste zatvorili meni bez
ikakvog izbora, pritisnite tipku
Esc na tastaturi, ili pritisnite
miem van prostora menija.

Ako se na desnom kraju
stavke menija nalazi strelica,
to znai da ta stavka nudi i
dodatni izbor putem
podmenija.

Tri take na kraju stavke
menija znae da, nakon
izbora te stavke, slijedi
otvaranje prozora za dijalog.

MENIJI
Jedan od najprepoznatljivijih elementa grafikog okruenja
Windows-a, je dobro organizovan sistem menija, koji Vam
omoguava da jednostavnim biranjem pojedinih stavki,
izvravate razliite komande.

Menije otvarate pritiskom na lijevi (startni meni i osnovni
meniji) ili desni taster mia (pomoni meni); kroz meni
prolazite pomjeranjem mia (bez pritiskanja tastera), da biste
konaan izbor napravili pritiskom na lijevi taster mia, kada
se pokaziva nae iznad eljene stavke.

STARTNI MENI
Vaa polazna taka u radu sa Windows-ima. Ovaj meni
sadri sve to Vam je potrebno da biste pokretali programe,
otvarali i pronalazili razliita dokumenta, pa ak i mijenjali
podeenja sistema. Da biste otvorili startni meni pritisnite
lijevim tasterom mia dugme Start , u lijevom donjem
uglu radne povrine.

LINIJA MENIJA
Veina prozora, ispod naslovne linije, ima liniju menija. Da
biste otvorili meni sa linije, pritisnite dugme sa njegovim
nazivom lijevim tasterom mia.

POMONI (KONTEKSTNI) MENI
Ako nijeste sigurni kako da postignete odreeni cilj, pritisnite
desni taster mia, kada se pokaziva nalazi iznad elementa
koji Vas interesuje. Windows e Vam odgovoriti otvaranjem
menija sa najee korienim komandama koje se odnose
na izabrani element. Kakav e sadraj imati pomoni meni
zavisi od mjesta pozivanja (konteksta) i karakteristika
elementa iznad kojeg se nalazi pokaziva kada pritisnete
desni taster mia.


52
MS WINDOWS

RAD SA DOKUMENTIMA
Iako radnu povrinu (Desktop) Vaeg raunara moete koristiti kao mjesto na kojem ete
odlagati Vaa dokumenta, fascikle i programe (ili samo preice do njih), ubrzo ete shvatiti da
takav nain rada vodi ka neredu, u kojem je vrlo teko pronai odloeni dokument. Da biste
radnu povrinu Vaeg stola drali urednu i spremljenu, morate znati kako i gdje odloiti
dokumenta koja Vam trenutno nijesu potrebna.

ORGANIZACIJA PODATAKA
Postoji mnogo puteva kojima moete pristupiti Vaim fasciklama, dokumentima i programima.
Neke od njih ste ve upoznali u dijelu koji se odnosi na rad sa prozorima. Ali, da biste zaista
ovladali korienjem Windows-a i nauili kako da premjetate, kopirate i organizujete Vaa
dokumenta, morate upoznati hijerarhijsku strukturu sistema.

Po svojoj organizacionoj strukturi Windows podsjea na klasian sistem arhive, pri emu se
na radnoj povrini Vaeg stola (Desktop) nalazi sve to Vam je potrebno za svakodnevni rad:

1. Fascikla sa dokumentima koje elite stalno imati pri ruci (My Documents) .
2. Ormari (My Computer) sa fijokama (memorijske jedinice disketa A:, tvrdi diskovi
C:, D: i E:, kompakt disk F:, USB disk) u koje odlaete dokumenta i fascikle sa
dokumentima. (Ovo je jedini opipljivi elemenat na Vaem virtuelnom radnom stolu, u
Windows okruenju. Njegove karakteristike su odreene fizikim karakteristikama ureaja
za uvanje podataka koji su ugraeni u Va raunar.)
3. Korpa za otpatke (Recycle Bin). (Sve to Vam nije potrebno bacite u korpu za otpatke.
Prije nego to je ispraznite pogledajte da nijeste bacili neto to nijeste trebali.)

Ovu osnovnu strukturu Windows odrava umjesto Vas. Naravno, dalju organizaciju moete
uraditi sami, prema Vaim potrebama, otvaranjem novih fascikli i grupisanjem srodnih
dokumenata i programa unutar prethodno otvorenih fascikli.

Local Disk (E:)
Local Disk (D:)
MS-DOS_6 (C:)
Inetpub
Documents and Settings
My Computer
MS WINDOWS
53

U dobro organizovanoj
arhivi, dokumenta koja
trenutno nijesu aktuelna,
nalaze se u uredno
obiljeenim policama ili
ladicama ormara. Da biste
pronali arhivirani dokument
potrebno je da znate oznaku
ormara, ladice i fascikle u
koju je dokumenat odloen,
kao i oznaku samog
dokumenta.

Ako elite da se svaka
fascikla otvara u posebnom
prozoru, otvorite meni Tools,
izaberite stavku Folder
izaberite opciju Open each
folder in its own window.

Windows standardno
podrava dvije vrste prozora
kroz koje moete pogledati
u unutranjost raunara: My
Computer i Windows
Explorer. U verzijama 2000 i
XP moete prelaziti iz prikaza
My Computer, u prikaz
Windows Explorer,
pritiskom na dugme .

Windows Explorer je
prozor koji, standardno, ima
ukljueno dugme Folders na
paleti alatki.

PROVJERA KAPACITETA DISKA
1. Pritisnite desnim tasterom mia sliicu diska iji
kapacitet elite da provjerite.
3. Plava boja na grafikonu pokazuje veliinu zauzetog, a
crvena slobodnog prostora na disku.

POGLED U RAUNAR (MY COMPUTER)
1. Pritisnite dva puta lijevim taster mia sliicu My
Computer. (U prozoru su prikazane sliice svih
memorijskih ureaja koji su prikljueni na Va raunar.)
2. Pritisnite dva puta lijevim tasterom mia sliicu koja
predstavlja tvrdi disk (C:).
3. Nastavite sa istraivanjem strukture Vae arhive,
otvaranjem postojeih fascikli i podfascikli.

PROZOR WINDOWS EXPLORER
1. Postavite pokaziva mia na dugme Start (ili na bilo koju
fasciklu - My Computer, My Documents...).
3. Iz pomonog menija, izaberite stavku Explore. (U
lijevom oknu prozora prikazana je kompletna struktura
Vae arhive, u formi razgranatog stabla, a u desnom
sadraj izabrane memorijske jedinice ili fascikle.)
4. Pritiskajte lijevim tasterom mia sliice memorijskih
jedinica i fascikli u lijevom oknu prozora i pregledajte
njihov sadraj, koji se pojavljuje u desnom oknu prozora.
(Ako pored sliice memorijske jedinice ili fascikle, u
lijevom oknu prozora, postoji znak +, znai da ta
memorijska jedinica ili fascikla, osim dokumenata, sadri
druge jednice i/ili fascikle, koji nijesu prikazani. Kada,
pritiskom na znak +, otvorite listu sakrivenih
elemenata, moete je ponovo sakriti pritiskom na znak -
, koji se pojavljuje ispred sliice otvorene jedinice ili
fascikle.)


54
MS WINDOWS

Da biste lake
organizovali svoja dokumenta
Windows je za Vas
pripremio posebnu fasciklu
pod imenom My Documents
(Moji dokumenti).

Novu fasciklu moete
napraviti i tako to ete
otvoriti meni File prozora u
kojem elite da fascikla bude
smjetena, pokazati na
stavku New i, iz podmenija,
izabrati opciju Folder.

Ako, nakon to se na
radnoj povrini pojavi sliica
nove fascikle, ne moete da
upiete njen naziv, vjerovatno
ste, sluajno, pritisnuli mia.
Da biste promijenili
podrazumijevano ime fascikle
(New Folder), pritisnite
desnim tasterom mia sliicu
fascikle, iz pomonog menija,
izaberite komandu Rename i
upiite eljeno ime ili
izaberite fasciklu, a zatim,
pritisnite lijevim tasterom
mia unutar polja za ime
fascikle, da biste ga izabrali, i
upiite novo ime.
GRUPISANJE SRODNIH DOKUMENATA
Ne postoji pravilo koje Vas ograniava da sami organizujete
svoja dokumenta. Ipak, da biste se lake snalazili u kretanju
kroz Vau virtuelnu arhivu (naroito ako imate veliki broj
dokumenata, koji se odnose na razliite projekte i poslove),
savjetujemo Vam da srodna dokumenta grupiete u
posebne fascikle.

IZRADA NOVE FASCIKLE
1. Postavite pokaziva mia na slobodni dio radne povrine
ili unutranjosti prozora.
3. U pomonom meniju, pokaite na stavku New, a zatim,
iz podmenija, izaberite stavku Folder.
4. Dok je polje za naziv izabrano (pozadina polja je plava,
a slova bijela), upiite ime fascikle. (Naziv fascikle moe
imati najvie 255 znakova, ukljuujui razmake. U
nazivu fascikle ne moete koristiti znakove: \ | / '' :*<>?.)
5. Pritisnite tipku Enter na tastaturi (ili pritisnite miem bilo
gdje van polja), da biste zavrili sa upisivanjem.

MS WINDOWS
55

Sistemske elemente, kao
to su radna povrina,
memorijske jedinice, korpa za
otpatke, mrene jedinice i
fascikla My Documents, ne
moete ni premjetati, ni
kopirati.

Da biste izabrali vie
susjednih dokumenata i/ili
fascikli, izaberite prvi, a
zatim, drei pritisnutu tipku
Shift, izaberite poslednji
dokument ili fasciklu, u nizu.

Ako ste se nakon
premjetanja ili kopiranja
predomislili ili ste ove radnje
izvrili grekom, ne brinite.
Windows Vam omoguava
da u jednom koraku ponitite
rezultate prethodne radnje.
Otvorite meni Edit prozora iz
kojeg ste izvrili radnju, a
zatim, izaberite komandu
Undo Move, odnosno Undo
Cut. Isti rezultat dobiete i
ako, istovremeno, pritisnete
tipke Ctrl+Z na tastaturi.

Sve to se nalazi na
radnoj povrini, pa i sama
radna povrina (Desktop),
moe biti odredite na koje
ete premjestiti ili kopirati
izabrani dokument.
PREMJETANJE I KOPIRANJE DOKUMENATA
1. Otvorite prozor u kojem se nalaze fascikla ili dokument
koji elite premjestiti ili kopirati.
2. Izaberite eljeni element, pritiskom na lijevi taster mia.
3. Pritisnite, istovremeno, tipke:
Ctrl+X ako elite da izabrani element premjestite.
Ctrl+C ako elite da izabrani element kopirate.
4. Pronaite i otvorite fasciklu u koju elite da premjestite
odnosno kopirate izabrani element.
5. Pritisnite, istovremeno, tipke Ctrl+V, da biste zavrili
zapoetu radnju.

PREMJETANJE I KOPIRANJE POMOU PALETE ALATKI
1. Otvorite prozor u kojem se nalazi fascikla i/ili dokument
2. Izaberite eljeni element, pritiskom na lijevi taster mia.
3. Pritisnite dugme:
Move To - ako elite da izabrani element
premjestite na novu lokaciju.
Copy To - ako elite da izabrani element kopirate.
4. U dijalogu Browse For Folder, izaberite lokaciju na koju
elite da premjestite odnosno kopirate izabrani element.
(Ako je, u listi dijaloga, prikazana stavka sa imenom
eljene odredine fascikle, izaberite je pritiskom na lijevi
taster mia. U suprotnom, pronaite odgovarajuu
memorijsku jedinicu ili fasciklu, u kojoj se nalazi traena
fascikla, i otvorite je pritiskom na kvadrati sa upisanim
znakom + pored imena (ili dvostrukim pritiskom na
ime) memorijske jedinice ili fascikle. Ponavljajte ovaj
korak, sve dok se ime traene odredine fascikle ne
pojavi u polju Folder.)
5. Ako elite, unutar izabranog odredita, moete napraviti
novu fasciklu, pritiskom na dugme New Folder.
6. Pritisnite dugme OK, da biste zavrili zapoetu radnju, ili
dugme Cancel, ukoliko ste se predomislili.


56
MS WINDOWS

Da bi Vam olakao posao
oko pozicioniranja elementa
tokom operacije premjetanja
ili kopiranja, Windows e
promijeniti boju pozadine
naziva elementa kojeg on vidi
kao mogue odredite. Zato,
ne otputajte desni taster
mia, sve dok se Vae
eljeno odredite i odredite,
koje Windows prepoznaje
kao mogue, ne poklopi.

Premjetanje i kopiranje
moete izvriti i ako tokom
povlaenja izabrane fascikle
ili dokumenta do odredita,
drite pritisnut lijevi, a ne
desni taster mia. U tom
sluaju, ako su poetna
lokacija i odredite na istom
memorijskom ureaju,
dokument ete premjestiti; u
suprotnom, dokument ete
kopirati. Ipak, radi bolje
kontrole, savjetujemo Vam
da usvojite nain pokazan
ovdje.

PREMJETANJE I KOPIRANJE POVLAENJEM
1. Otvorite prozor u kojem se nalazi fascikla i/ili dokument
2. Ako je dugme Folders, na paleti alatki, iskljueno,
ukljuite ga.
3. U lijevom oknu prozora, odaberite fasciklu (radnu
povrinu, memorijsku jedinicu ili fasciklu) u kojoj se
nalazi fascikla ili dokument koji elite premjestiti ili
kopirati.
4. U desnom oknu prozora, izaberite element, koji elite
premjestiti ili kopirati, pritiskom na lijevi taster mia. (Za
viestruki izbor koristite tipke Shift i Ctrl.)
5. Postavite pokaziva iznad izabranog elementa (ili nekog
od izabranih elemenata, ako je u pitanju viestruki izbor)
i, drei pritisnut desni taster mia, povucite izabrani
element do sliice eljenog odredita, u lijevom oknu
prozora. (Ako, u listi memorijskih jedinica, ne vidite
eljenu odredinu fasciklu, zadrite pokaziva mia
iznad sliice elementa u kojem se ona nalazi - Windows
e ga, automatski, otvoriti i prikazati njegov sadraj.)
6. Otpustite desni taster mia.
7. Iz pomonog menija izaberite radnju koju elite izvriti:
Copy Here da biste izabrani element kopirali na
izabranu lokaciju.
Move Here da biste izabrani element premjestili na
izabranu lokaciju.
Create Shortcut(s) Here da biste na izabranoj
lokaciji napravili preicu do izabranog elementa.
Cancel da biste prekinuli zapoetu operaciju
kopiranja ili premjetanja.
8. Ukoliko elementi koje premjetate ili kopirate nijesu
suvie mali, na ekranu e se pojaviti poruka o stanju
procesa. Ako se predomislite i odluite da prekinete
zapoetu radnju, pritisnite dugme Cancel.

MS WINDOWS
57

Kada ubacujete disketu u
leite, obratite panju da
strana sa metalnim krugom
po sredini bude okrenuta
nadolje, a metalni poklopac
naprijed (strelica utisnuta na
lijevoj strani diskete pokazuje
smjer umetanja). Da biste
izvadili disketu, pritisnite
dugme pored otvora leita.

Ako disketa na koju elte
kopirati Vaa dokumenta nije
formatirana ili je disketa
puna, Windows e Vas
upozoriti porukom o greci.
Ubacite drugu disketu i
pritisnite dugme Retry.

Disketu moete kopirati ili
formatirati tako to ete
desnim tasterom mia,
pritisnuti sliicu odgovarajue
memorijske jedinice i, iz
pomonog menija, izabrati
komandu Copy Disk ili
Format. Ako disketa nije
formatirana, u pomonom
meniju e postojati samo
komanda Format.

Nemojte vaditi disketu iz
leita sve dok se ne ugasi
lampica na disketnoj
jedinici, da je ne biste
otetili!
UVANJE DOKUMENATA NA DISKETI
1. Ubacite disketu u leite disketne jedinice.
2. Otvorite prozor u kojem se nalaze fascikle i/ili
dokumenti koje elite da kopirate i izaberite ih. (Za
3. Postavite pokaziva na neki od izabranih elemenata i
pritisnite desni taster mia.
4. U pomonom meniju, pokaite na komandu Send To, a
zatim, iz podmenija, izaberite opciju 3 Floppy (A:).
(Umjesto koraka 3 i 4 moete koristiti ranije opisane
procedure premjetanja i kopiranja dokumenata - vidi
str. 55 i 56.)
5. Da biste otvorili dokument koji ste sauvali na disketi:
Otvorite prozor My Computer ili Windows Explorer.
Pritisnite dva puta lijevim tasterom mia sliicu
disketne jedinice 3 Floppy (A:).
Pronaite traeni dokument i otvorite ga dvostrukim
pritiskom na lijevi taster mia.

UMNOAVANJE DISKETE
1. Ubacite disketu, koju elite umnoiti, u leite.
2. Otvorite prozor My Computer ili Windows Explorer.
3. Postavite pokaziva na sliicu disketne jedinice u kojoj
se nalazi disketa i pritisnite desni taster mia.
4. Iz pomonog menija, izaberite komandu Copy Disk.
5. Ako je na Va raunar prikljueno vie disketnih jedinica,
iz liste Copy to, dijaloga Copy Disk, izaberite
odredinu.
6. Pritisnite dugme Start, da biste pokrenuli proces
kopiranja.
7. Ako koristite samo jednu jedinicu, zamijenite diskete
kada Windows to zatrai od Vas. (Oznaite odredinu
disketu prije samog umnoavanja, kako biste izbjegli da
istu disketu upotrijebite i kao izvornu i kao odredinu.)
8. Kada se kopiranje zavri, pritisnite dugme Close.


58
MS WINDOWS

Pravougaoni konektor
prenosivog diska moe se
utaknuti u USB prikljuak
samo na jedan nain.
Nemojte koristiti silu da
biste ga prikljuili! Kada ga
prikljuite, prenosivi disk
moete koristiti kao i bilo koji
disk Vaeg raunara.
Kapacitet prenosnih diskova
kree se od 8MB, pa do 1GB.

Nijesu svi prenosivi
diskovi isti! Zavisno od verzije
Windows-a i tipa prenosivog
diska, moda ete morati
instalirati odgovarajui
upravljaki program (u veini
sluajeva to e za Vas uraditi
Windows, odmah po
prikljuenju diska).

Ako, u sistemskoj zoni
linije poslova, ne vidite sliicu
Remove Hardware,
prenosivi disk moete
iskljuiti tako to ete desnim
tasterom mia pritisnuti
njegovu sliicu u prozoru My
Computer i, iz pomonog
menija, izabrati komandu
Eject.

UVANJE DOKUMENATA NA PRENOSIVOM (USB) DISKU
1. Otvorite prozor My Computer.
2. Ubacite prenosivi disk u USB prikljuak na kuitu
raunara. (U listi ureaja prikljuenih na Va raunar,
pojavie se nova stavka Removable Disk za
oznaavanje ove jedinice diska Windows e upotrijebiti
prvo slobodno slovo po redu; istovremeno, u sistemskoj
zoni linije poslova, pojavie se sliica koja oznaava da
je Windows prepoznao prikljuenje novog ureaja.)
3. Otvorite prozor u kojem se nalaze fascikle i/ili dokumenti
koje elite da kopirate i izaberite ih. (Za viestruki izbor,
koristite tipke Shift i Ctrl.)
4. Premjestite ili kopirajte izabrane elemente na neki od
prethodno objanjenih naina (vidi str. 55 i 56). (U verziji
XP, moete koristiti komandu Send To:
Postavite pokaziva na neki od izabranih elemenata i
U pomonom meniju, pokaite na komandu Send To,
a zatim, iz podmenija, izaberite stavku sa oznakom
prenosivog diska.)
5. Nemojte odmah nakon zavretka kopiranja izvaditi
prenosivi disk. Umjesto toga:
Pritisnite lijevim tasterom mia sliicu Unplug or
Eject Hardware (odnosno Remove Hardware, u
verziji XP), u sistemskoj zoni linije poslova.
Iz liste prenosivih ureaja, koji su trenutno prikljueni
na Va raunar, izaberite stavku sa slovnom oznakom
jednice koja odgovara korienom ureaju.
Ako je prenosivi disk uspjeno iskljuen, Windows e
Vas obavijestiti porukom; saekajte da se ugasi
lampica na disku i izvucite ga iz USB prikljuka. (Ako
dobijete poruku da se prenosivi disk ne moe odmah
iskljuiti, vjerovatno ste neki dokument ili program
otvorili direktno sa diska zatvorite ga i pokuajte
ponovo.)

MS WINDOWS
59

Na kompakt diskove sa
oznakom CD-R (Compact
Disc Recordable)
dokumenta moete prebaciti
samo jednom, bez
mogunosti kasnije promjene
onoga to ste zapisali. Za
razliku od njih, CD-RW
diskovi (Compact Disc Re-
Writable) omoguavaju
brisanje i prepisivanje
postojeeg sadraja (po
pravilu do 40 puta).

Da biste obrisali postojei
sadraj CD-RW diska,
pritisnite desnim tasterom
mia sliicu sa oznakom CD
ureaja u kojem se disk
nalazi i, iz podmenija,
izaberite stavku Erase this
CD-RW.

Standardni kapacitet
kompakt-diska je 650MB.
Diskovi velikog kapaciteta
mogu sauvati do 700MB
podataka.
UVANJE DOKUMENATA NA KOMPAKT-DISKU (WinXP)
1. Ubacite kompakt-disk u leite CD ureaja.
2. Otvorite prozor u kojem se nalazi fascikle i/ili dokumenti
koje elite da prebacite na kompakt-disk i izaberite ih.
(Za viestruki izbor, koristite tipke Shift i Ctrl.)
3. Postavite pokaziva na neki od izabranih elemenata i
4. U pomonom meniju, pokaite na komandu Send To, a
zatim, iz podmenija, izaberite opciju CD Drive. (Ako se
pojavi dijalog Confirm Stream Loss, potvrdite opciju
Repeat my answer each time this occurs i pritisnite
dugme Yes.)
5. Otvorite prozor My Computer.
6. Pritisnite dva puta lijevim tasterom mia sliicu
Compact Disk (CD ROM drive).
7. Otvorite meni File i izaberite opciju Write these files to
CD. (Ako se predomislite i odluite da odustanete od
prebacivanja izabranih dokumenata, izaberite opciju
Delete temporary files privremene kopije izabranih
dokumenata e biti izbrisane iz projekta, a Vi moete
zapoeti novi izbor.)
8. Saekajte dok se proces prebacivanja dokumenata na
kompakt disk ne zavri. Ako veliina izabranih
dokumenata prelazi kapacitet kompakt-diska, Windows
e Vas upozoriti porukom o greci.


60
MS WINDOWS

U operativnom sistemu
DOS, koji je bio popularan
prije pojave Win95/98, imena
dokumenata i fascikli su
mogla imati samo 8 znakova,
taku i 3 dodatna znaka za
ekstenziju, kao - mojdok.txt.
Ovaj nain imenovanja se
nazivao 8.3 ili MS-DOS
imenovanje. Sa ovakvim
pravilima bilo je vrlo teko
smisliti jasna i upotrebljiva
imena. Poev od verzije 95,
Windows nema posebnih
ogranienja u duini imena
fascikli i dokumenata.

Putanja dokumenta e biti
stalno prikazana u adresnoj
liniji prozora, ako iz menija
Tools, izaberete opciju
Folder options i, u dijalogu,
na kartici View, potvrdite
opciju Display full path in
the address bar.

U istoj fascikli ne mogu
postojati dva dokumenta sa
istim imenom. (Windows ne
pravi razliku izmeu velikih i
malih slova u imenu
dokumenta. To znai da je
ime slika.bmp, isto kao i ime
Slika.bmp ili SLIKA.BMP).

IMENOVANJE DOKUMENATA
Imena koja dajete svojim fasciklama i dokumentima bi trebala, jasno i precizno, odraavati njihovu sadrinu.
Ovo pravilo ete posebno cijeniti kada Vam zatreba dokument ili fascikla, koju ste napravili mjesec dana
ranije!
Windows je zadrao format imena dokumenta iz vremena DOS-a. Dio imena prije take predstavlja ime
dokumenta, a dio koji se nalazi iza take (ekstenzija) njegov tip odnosno prezime, koje omoguava
razliitim programima da dokument prepoznaju kao lana svoje porodice. (Svi dokumenti koje uradite u MS
Wordu, standardno, dobijaju ekstenziju doc, dok dokumenti, koje uradite u MS Excel-u, dobijaju ekstenziju
xls. Na taj nain, kada pokuate otvoriti dokument sa ekstenzijom doc, Windows e automatski pokrenuti
MS Word, koji e ga prepoznati i uitati ga u svoje radno okruenje. Takoe, ako dva puta pritisnete miem
dokument sa ekstenzijom xls, Windows e pokrenuti MS Excel, koji e se pobrinuti za otvaranje izabranog
dokumenta. Ako na Vaem raunaru ne postoji program koji prepoznaje tip izabranog dokumenta, pojavie
se dijalog Open With, koji Vam prua mogunost da tip dokumenta naknadno poveete sa odgovarajuim
programom.)
Ako dokumentu promijenite njegovu podrazumijevanu ekstenziju,
moe se desiti da ga vie ne moete otvoriti programom u kojem
ste ga napravili!

PUTANJA DOKUMENTA
Iako ete, gotovo sigurno, do traenog dokumenta najee dolaziti otvaranjem fascikli uz pomo mia, do
traenog dokumenta (ili fascikle) moete doi i upisivanjem putanje dokumenta u liniji adrese prozora. Pravila
su sasvim jednostavna i slijede hijerarhiju raunara: na vrhu se nalazi oznaka jedinice diska, a zatim slijede
imena fascikli koje se moraju otvoriti da biste pristupili eljenom dokumentu:

DOZVOLJENI ZNACI
Ime vaeg dokumenta moe sadrati razliite brojeve i slova, ali ne i simbole \ / : * ? " < > |, koji za Windows
imaju posebno znaenje. Ako pokuate da neki od ovih znakova upotrijebite u imenu Vaeg dokumenta,
Windows e Vas upozoriti porukom o greci.

DUINA IMENA
Duina imena je, poev od verzije Windows 95, ograniena na 255 znakova. U duinu imena ubrajaju se i
znaci razmaka i znaci upotrijebljeni u putanji dokumenta. To znai da to je dublje dokument u arhivi, vea
je duina putanje dokumenta, a time, manji broj znakova na raspolaganju za ime samog dokumenta.

ime diska imena fascikli odvojena obrnutom kosom crtom ime dokumenta
npr. C: \fascikla1\fascikla2\...\fasciklaN\ mojdok.txt
MS WINDOWS
61

ak i ako, grekom,
obriete dokument ili fasciklu,
nema razloga za brigu
moete ih izvaditi iz korpe za
otpatke (Recycle Bin).
Naravno, ovo vai samo ako
ne briete dokumente ili
fascikle koji se nalaze na
disketi ili mrei i ako, u
meuvremenu, nijeste
ispraznili korpu.

Ne moete obrisati
sistemske elemente kao to
su radna povrina,
memorijske jedinice, korpa za
otpatke, mrene jedinice i
fascikla My Documents.

Da biste u jednom koraku
obrisali vie susjednih
dokumenata i/ili fascikli,
izaberite ih tako to ete
izabrati prvi, a zatim, drei
pritisnutu tipku Shift, izabrati
poslednji dokument ili
fasciklu, u nizu. Dokumenta,
koja ne elite da obriete, a
koja se nalaze u izabranom
nizu, uklonite tako to ete,
drei pritisnutu tipku Ctrl,
pritiskom na lijevi taster mia,
oznaiti dokumenta ili fascikle
koje elite izdvojiti.
PREIMENOVANJE FASCIKLI I DOKUMENATA
1. Pritisnite desnim tasterom mia eljenu fasciklu ili
dokument, i, iz otvorenog pomonog menija, izaberite
komandu Rename (ili pritisnite lijevim tasterom mia
sliicu fascikle ili dokumenta, a zatim, ponovo lijevim
tasterom mia, pritisnite polje u kojem je ispisano ime
fascikle ili dokumenta.)
2. Dok je polje sa nazivom izabrano, upiite novo ime.
3. Pritisnite tipku Enter na tastaturi.

BRISANJE FASCIKLI I DOKUMENATA
1. Pritiskom na lijevi taster mia izaberite fasciklu ili
dokument koju elite obrisati.
2. Pritisnite tipku Delete (ili pritisnite desnim tasterom mia
izabrani element, a zatim, iz pomonog menija, izaberite
komandu Delete.)
3. Windows e od Vas zatraiti da potvrdite operaciju
brisanja.

4. Paljivo pogledajte dijalog. Ako se dokument koji elite
da obriete nalazi na tvrdom disku, u dijalogu za potvrdu
brisanja, bie prikazana sliica korpe za otpatke i samo
u tom sluaju bie mogue izvaditi dokument iz
korpe. Ukoliko se dokument koji briete nalazi na
nekom od prenosivih medija (disketa, USB
memorija), brisanje je nepovratno!
5. Pritisnite dugme Yes, da biste obrisali fasciklu ili
dokument. Ako elite odustati od brisanja, pritisnite
dugme No.


62
MS WINDOWS

Svi dokumenti koje ste
obrisali tokom rada nalaze se
u korpi za otpatke (Recycle
Bin) do trenutka kada
odluite da je ispraznite ili se
ona toliko napuni, da se
najstariji dokumenti
automatski briu. Ako
sluajno obriete fasciklu ili
dokument, moete ih brzo
vratiti tako to ete ponititi
poslednju radnju, ili tako to
ete obrisanu stavku izvaditi
iz korpe za otpatke.

Windows pamti tri
poslednje radnje koje ste
izvrili, tako da ako poslije
brisanja izvrite neku drugu
radnju, morate najprije
ponititi tu radnju, a zatim
ponititi radnju brisanja.

Korpu za otpatke moete
otvoriti kao ostale fascikle:
ako dvaputa, zaredom,
pritisnete i otpustite lijevi
taster mia.

Korpu za otpatke moete
isprazniti i ako, u njenom
prozoru, otvorite meni File, a
zatim izaberete komandu
Empty Recycle Bin.
BRISANJE POVLAENJEM
1. Pritiskom na lijevi taster mia izaberite dokument, i
drei pritisnut lijevi taster mia povucite ga na sliicu
korpe.
2. Kad korpa dobije plavu boju, otpustite taster mia da
biste u nju odloili izabrani dokument.

PONITAVANJE BRISANJA
1. Pritisnite desnim tasterom mia slobodni dio Vae radne
povrine ili unutranjosti bilo kog prozora.
2. Iz pomonog menija, izaberite komandu Undo Delete.

VAENJE DOKUMENATA IZ KORPE ZA OTPATKE
1. Pritisnite desnim tasterom mia sliicu koja predstavlja
korpu za otpatke (Recycle Bin).
2. Iz pomonog menija, izaberite opciju Open.
3. Izaberite dokumente koje elite da izvadite iz korpe. (Za
4. Pritisnite desnim tasterom mia neku od izabranih
stavki.
5. Iz pomonog menija izaberite komandu Restore.
(Izabrani dokumenti e se pojaviti na istim lokacijama na
kojima su se nalazili prije nego to ste ih obrisali.)

PRANJENJE KORPE ZA OTPATKE
1. Pritisnite desnim tasterom mia sliicu koja predstavlja
korpu za otpatke (Recycle Bin).
2. Iz pomonog meniju, izaberite komandu Empty Recycle
Bin.

MS WINDOWS
63

Pretraivanje Vaeg
raunara moete pokrenuti iz
bilo kojeg otvorenog prozora,
ako pritisnete dugme Search
u paleti alatki.

Ako se ne sjeate kako se
tano zove facikla ili
dokument koji traite, u polje
za naziv, unesite samo dio
naziva za koji ste sigurni.

Ako znate samo dio
naziva fascikle ili dokumenta
kojeg traite upotrijebite
specijalne znake * i ?, da
biste zanemarili dio koji ne
znate. Znak * mijenja niz
slova, a znak ? samo slovo
koje se nalazi na toj poziciji, u
nazivu traenog dokumenta
ili fascikle. Npr. ako je naziv
dokumenta koji traite test,
a Vi upiete t*t, kao
rezultat pretraivanja,
dobiete sva dokumenta koja
poinju i zavravaju sa
slovom t.

Pretraivanje dokumenata
samo po uzorku teksta koji
sadri traeni dokument,
moe prilino potrajati. Zato
je pametno ograniiti mjesto
pretraivanja i, eventualno,
definisati dodatne uslove.

PRETRAIVANJE RAUNARA
1. Otvorite meni Start, pokaite na stavku Search, a zatim,
iz podmenija, izaberite opciju For Files Or Folders.
2. U polje Search for files or folders named, upiite naziv
ili samo onaj dio naziva kojeg se sjeate. (Ako se ne
sjeate naziva, ali pamtite neki dio teksta koji se nalazi u
traenom dokumentu, upiite ga u polje Containing
text).
3. Ako elite da pretragu ograniite na odreene ureaje ili
fascikle, otvorite meni Look in i izaberite ih, ili pritisnite
vezu Browse, da biste preciznije definisali mjesto
pretraivanja.
4. Da biste definisali dodatne uslove pretraivanja,
pritisnite vezu Search Options >> i potvrdite polje:
Date izaberite opciju Modified, Created, odnosno
Last Accessed, da biste za uslov postavili datum
izmjene, kreiranja, odnosno zadnjeg otvaranja
dokumenta, a zatim izaberite vremenski period, koji
elite da pretraite:
in the last XX months zadnjih XX mjeseci
in the last XX days zadnjih XX dana
between XX and YY datume izmeu XX i YY
Type iz liste, izaberite tip dokumenta kojeg traite.
Size upiite najmanju (at least) ili najveu (at most)
veliinu traenog dokumenta.
Advanced Options potvrdite opciju Search
Folders, da biste u pretragu ukljuili i podfascikle.
5. Pritisnite dugme Seach Now. (U desnom oknu prozora
Search, pojavljuje se lista sa dokumentima, koji
zadovoljavaju zadate uslove pretraivanja. Pogledajte
dobijene rezultate. Kada pronaete traeni dokument,
moete ga otvorite sa dva uzastopna pritiska na lijevi
taster mia ili ga obrisati, pritiskom na tipku Delete.)

Ovdje je prikazan postupak pretraivanja u verziji Windows 2000. Izgled prozora
Search, u verziji Windows XP, je drugaiji, ali je postupak gotovo istovjetan.

.


64
MS WINDOWS

Da biste neku fasciklu ili
dokument koji esto koristite,
imali stalno pri ruci, napravite
preicu (Shortcut) do njih, na
radnoj povrini ili u startnom
meniju. Postavljanjem
preice ne mijenjate ni
originalnu lokaciju na kojoj je
dokument sauvan, niti sam
dokument, ve samo dajete
uputstvo Windows-u, kako
da najkraim putem stigne do
njega.

Sliica preice se
razlikuje od drugih sliica po
tome to, u lijevom donjem
uglu, sadri malu strelicu
usmjerenu nagore.

Brisanjem preice,
fascikla ili dokumenat na koji
preica pokazuje, ostaje
netaknut.

Preice, koje postavite u
startni meni, moete
premjetati, kopirati ili brisati,
na isti nain kao i fascikle i
dokumenta.

POSTAVLJANJE PREICE NA RADNU POVRINU
1. Otvorite prozor u kojem se nalazi fascikla ili dokument
do kojeg elite napraviti preicu na radnoj povrini.
2. Pritisnite desnim tasterom mia eljenu fasciklu ili
dokument.
3. U pomonom meniju, pokaite na stavku Send To, a
zatim, iz podmenija, izaberite komandu Desktop (create
shortcut). (Windows e, automatski, radnoj povrini
Vaeg raunara dodati novu sliicu koja oznaava
preicu koju ste upravo napravili.)
4. Zatvorite ili sakrijte otvorene prozore, da biste vidjeli
izvrene promjene. (Podrazumijevano, naziv nove
preice e sadrati naziv izabranog dokumenta ili
fascikle, uz dodatak prefiksa Shortcut to. Naziv
preice moete promijeniti na isti nain kao i naziv bilo
kojeg dokumenta ili fascikle - vidi str. 61.)

DODAVANJE PREICE U STARTNI MENI
1. Napravite preicu do izabranog dokumenta ili fascikle,
na radnoj povrini, na prethodno objanjeni nain.
2. Postavite pokaziva mia iznad napravljene preice.
3. Drei pritisnut lijevi taster mia, povucite sliicu preice
na dugme Start i saekajte dok se ne otvori startni meni.
4. Ne putajui taster mia, proite kroz stavke startnog
menija do mjesta na kojem elite postaviti preicu. (Ako
elite da preicu postavite u podmeniju stavke
Programs startnog menija, zadrite se iznad stavke sa
njenim imenom i, kada se otvori njen podmeni, povucite
preicu na eljeno mjesto.)
5. Otpustite lijevi taster mia, da biste preicu ostavili na
izabranom mjestu.

MS WINDOWS
65

To to dokument moete
odtampati direktno iz
Windows-a ne znai da Vam
program u kojem je
dokument nastao nije
potreban; naprotiv, on je
dalje neophodan za
tampanje, ali e se
Windows sam pobrinuti za
postupak pokretanja
programa i otvaranja
dokumenta.

Dokumenta moete
tampati i povlaenjem sliice
dokumenta na sliicu
tampaa (Drag and Drop).

Ako elite da prekinete ili
privremeno zaustavite
tampanje svih dokumenata
koji se nalaze u redu za
tampanje, u prozoru
tampaa, otvorite meni
Printer, a zatim izaberite
odgovarajuu komandu
Cancel All Printing (za
prekid) ili Pause Printing (za
privremeno zaustavljanje).

Da biste ubrzali pristup
tampau ili redu za
tampanje napravite preicu
na radnoj povrini vidi str.
64. (Koristite desni taster
mia tokom povlaenja.)

TAMPANJE
U veini sluajeva tampanje dokumenta ete izvravati iz
programa u kojem ste dokument i kreirali. Meutim, kada
elite da brzo odtampate jedan primjerak dokumenta (ili
vie razliitih dokumenata) moete do uraditi direktno, bez
pokretanja programa u kojem je dokument nastao.

TAMPANJE IZ PROZORA
1. Otvorite prozor koji sadri dokumente koje elite da
tampate i izaberite jedan ili vie njih.
2. Pritisnite desnim tasterom mia na jedan od izabranih
dokumenata.
3. Iz pomonog menija, izaberite komandu Print.
(Windows e, korienjem programa u kojem je nastao
dokument, odtampati dokument na podrazumijevanom
tampau.)

KONTROLA TOKA TAMPANJA
1. Pritisnite dugme Start, pokaite na stavku Settings, a
zatim, iz podmenija, izaberite opciju Printers odnosno
Printers and Faxes (Windows XP).
2. U prozoru Printers, sa dva uzastopna pritiska na lijevi
taster mia, izaberite tampa koji koristite. (U prozoru,
sa nazivom Vaeg tampaa, su prikazani svi dokumenti
koji su upueni na tampanje.)
3. Postavite pokaziva iznad stavke sa nazivom Vaeg
dokumenta i pritisnite desni taster mia.
4. Iz pomonog menija izaberite:
Pause da biste privremeno zaustavili tampanje.
Resume da biste nastavili tampanje dokumenta
koje ste prethodno privremeno zaustavili.
Restart da biste ponovili proceduru tampanja.
Cancel da biste prekinuli tampanje izabranog
dokumenta.


66
MS WINDOWS

Podrazumijevani
tampa e svi programi
automatski koristiti za
tampanje. Naravno, ukoliko
je Va raunar povezan sa
vie tampaa (direktno ili
preko mree), u dijalogu
Print, ete uvijek moi
izabrati neki drugi.

Ako obriete
podrazumijevani tampa,
Windows e automatski za
podrazumijevani proglasiti
sledei raspoloivi tampa.

Promjene koje izvrite u
dijalogu Printer Preferences
e se primijeniti na svaki
dokument koji odtampate na
izabranom tampau. Ako
elite da promijenjeni
parametri vae samo tokom
tampanja odreenog
dokumenta, koristite
komandu Page Settings ili
Print Setup, iz menija File
programa u kojem radite.

konfiguracione parametre
tampaa, umjesto stavke
Printing Preferences,
izaberite stavku Properties.
Za opis pojedinih parametara
pogledajte str. 74.

ODREIVANJE PODRAZUMIJEVANOG TAMPAA
Printers and Faxes (WinXP).
2. U prozoru Printers, pritisnite desnim tasterom mia
sliicu sa imenom tampaa koji elite da koristite kao
podrazumijevani.
3. Iz pomonog menija, izaberite stavku Set as Default
Printer. (Crni krui, sa znakom potvrde u lijevom
gornjem uglu sliice izabranog tampaa, pokazuje da je
tampa odreen za podrazumijevani.)

PROMJENA PARAMETARA TAMPANJA
sliicu sa imenom tampaa ije parametre tampanja
dokumenata elite da promijenite.
3. Iz pomonog menija, izaberite stavku Printing
Preferences....
4. Otvorite karticu Layout. (U zavisnosti od tipa Vaeg
tampaa izgled dijaloga moe biti razliit.)
5. Izaberite orijentaciju stranice:
Portrait da biste tampali na uspravnoj stranici.
Landscape da biste tampali na poloenoj stranici.
6. U polje Pages Per Sheet, upiite broj stranica koje elite
tampati na jednom listu papira.
7. Otvorite karticu Paper/Quality i, pod odrednicom
Quality Settings, izaberite eljeni kvalitet tampe
najbolji, normalni ili skicirani (Best, Normal ili Draft).
8. Pritisnite dugme Advanced i, iz liste Paper Size,
izaberite eljenu veliinu papira.
9. Pritisnite dugme OK, da biste primijenili izvrene
promjene.

MS WINDOWS
67

Veina programa, prilikom
instalacije, pravi svoju ikonu
preicu i postavlja je na
radnu povrinu.

Ako na radnoj povrini
postoji ikona programa koji
elite pokrenuti, postavite
pokaziva mia na nju, a
zatim dva puta, uzastopce,

Program moete
pokrenuti i tako to ete
izabrati stavku Run u
startnom meniju, a zatim, u
dijalogu, upisati ime
programa i pritisnuti dugme
OK.

Ne morate prvo da
pokrenete program, a zatim
da otvorite dokument. Ako
dva puta pritisnete i otpustite
lijevi taster mia, dok se
pokaziva mia nalazi iznad
dokumenta, automatski e se
pokrenuti program u kojem je
taj dokument nastao.

Moete pokrenuti vie
programa istovremeno. Za
prelazak sa jednog na drugi
program pritisnite
odgovarajue dugme na
paleti poslova.
RAD SA PROGRAMIMA
Osnovni zadatak svakog operativnog sistema je pokretanje i
izvravanje razliitih programskih aplikacija uz organizovanu
i kontrolisanu potronju postojeih resursa raunara. Iako su
razliiti programi namijenjeni izvravanju razliitih poslova,
svi oni, u Windows okruenju, dijele slian dizajn, odreene
opte funkcionalnosti i mogunost razmjene podataka.

POKRETANJE PROGRAMA IZ STARTNOG MENIJA
1. Pritisnite dugme Start i otvorite startni meni.
2. Postavite pokaziva mia na stavku Programs. (Ako je
Va Windows podeen za korienje personalizovanih
menija vidi str. 72-, postavite pokaziva iznad strelica
na dnu menija , da biste prikazali sve stavke menija.)
3. Bez pritiskanja tastera mia, proite kroz kaskadne
podmenije i pronaite program koji elite pokrenuti.
(Kada pokaziva postavite iznad stavke sa sliicom koja
predstavlja fasciklu , ona e se automatski otvoriti.)
4. Pokrenite program pritiskom na lijevi taster mia.

POKRETANJE PROGRAMA IZ PROZORA
1. Otvorite prozor Windows Explorer-a (ili otvorite fasciklu
My Computer i, u prozoru My Computer, otvorite
jedinicu diska, na kojoj se nalazi program ili fascikla sa
programom koji elite da pokrenete). (Veina programa
se, prilikom instalacije, postavlja u fasciklu Program
Files, na disku na kojem se nalaze dokumenti
operativnog sistema obino je to disk C:.)
2. U listi dokumenata, pronaite eljeni program ili otvorite
fasciklu u kojoj se on nalazi. (Ako se program nalazi u
podfascikli, nastavite da otvarate fascikle, sve dok ne
doete do eljenog programa.)
3. Pokrenite program dvostrukim pritiskom na lijevi taster
mia.


68
MS WINDOWS

Brojni otvoreni programi
mogu znaajno usporiti rad
raunara prilikom snimanja,
tampanja, pokretanja novih
programa, prelaska sa
programa na program i sl.
Zato, zatvorite program kada
zavrite rad sa njim, da biste
oslobodili memoriju za rad
sistema i drugih programa.

Program ete zatvoriti
ako pritisnete dugme
(Close), u gornjem desnom
uglu naslovne linije prozora,
u kojem je program otvoren.

Programe moete
zatvarati i istovremenim
pritiskanjem tastera Alt+F4
na tastaturi ili otvaranjem
kontrolnog menija prozora, u
kojem se program odvija, i
izborom opcije Close.

Program moete zatvoriti i
tako to ete desnim
tasterom mia pritisnuti
dugme tog programa na
paleti poslova, a zatim, iz
opciju Close.

ZATVARANJE PROGRAMA
1. Otvorite meni File.
2. Postavite pokaziva mia na stavku Exit i pritisnite lijevi
taster mia.
3. Ako ste u programu, koji pokuavate zatvoriti, izvrili
odreene promjene, a nijeste ih sauvali, pojavie se
okvir za dijalog koji Vam prua mogunost da:
snimite izvrene promjene i zatvorite program (Yes).
zatvorite program bez snimanja promjena (No).
se predomislite i nastavite rad (Cancel).

PRINUDNO ZATVARANJE PROGRAMA
1. Pritisnite tipke Ctrl+Alt+Delete, da biste otvorili dijalog
sa Windows-ovim upravnikom (Windows Task
Manager).
2. Izaberite karticu Applications.
3. U listi pokrenutih programa, pronaite program ije
izvravanje elite da prisilno prekinete i izaberite ga
pritiskom na lijevi taster mia (najee e u koloni
statusa pisati Not Responding).
4. Pritisnite dugme End Task.
5. Zatvorite Task Manager pritiskom na dugme .

NEMOJTE RADITI NITA DRUGO, JER MOETE
BLOKIRATI RAD RAUNARA!

MS WINDOWS
69

U sluaju nestanka struje
ili kvara raunara, promjene
izvrene nakon poslednjeg
snimanja nee biti sauvane.
Zato je pametno povremeno
snimati dokument i prije nego
to zavrite rad na njemu, da
biste sauvali sve to ste
dotad uradili!

Kada prvi put snimate
dokument morate mu
dodijeliti naziv i odrediti
fasciklu (ili neko drugo mjesto
radna povrina, disketna
jedinica i sl.) u kojoj ete ga
uvati.

Da biste dokument
sauvali pod istim nazivom i
na istom mjestu, otvorite
meni File, a zatim izaberite
komandu Save ili pritisnite
dugme Save .

Da biste dokument
sauvali pod drugim nazivom
ili na nekom drugom mjestu
(u drugoj fascikli), koristite
komandu Save As, izaberite
drugu jedinicu diska ili
fasciklu, i upiite drugi naziv.
SNIMANJE I OTVARANJE DOKUMENATA
Svaki dokument koju uradite na raunaru, u bilo kom
programu, trajae samo dok ne zatvorite program u kome je
nastao, ako ga ne sauvate (snimite) na nekoj od jedinica
diska koje postoje u Vaem raunaru. I, kao to iz Vaeg
arhivskog ormara, moete izvaditi dokument koji ste odloili,
pregledati ga i ponovo vratiti u fijoku, tako i dokument, koji
ste sauvali u raunaru, moete ponovo otvoriti radi
pregledanja, unoenja odreenih izmjena ili tampanja.
Bitno je da znate ta i gdje traite. Sam postupak snimanja i
otvaranja dokumenta je isti u, gotovo, svim Windows-ovim
programima.

SNIMANJE DOKUMENTA
1. Otvorite meni File i izaberite komandu Save As.
2. Otvorite listu Save In i izaberite jedinicu diska ili fasciklu
u kojoj elite da sauvate dokument ili pritisnite sliicu
My Documents, odnosno Desktop, da biste dokument
sauvali na standardnim Windows lokacijama.
3. Ako elite da dokument sauvate u nekoj od fascikli,
koje postoje na izabranoj lokaciji, otvorite je sa dva
pritiska na lijevi taster mia.
4. Ponavljajte korake 2 i 3, sve dok se, u polju Save In, ne
pojavi ime traene fascikle. (Ako elite da dokument
sauvate u novoj fascikli, na izabranoj lokaciji, pritisnite
dugme Create New Folder i, u dijalogu New Folder,
upiite ime nove fascikle.)
5. U polje File name upiite ime dokumenta, bez
navoenja troslovne ekstenzije. (U imenu dokumenta
moete koristiti slova, brojeve i razmake, ali ne i znake: \
| / '' :*<>?.)
6. Pritisnite dugme Save, da biste sauvali dokument,
odnosno dugme Cancel, ako ste se predomislili i elite
odustati od snimanja.


70
MS WINDOWS

Ako ne moete da
pronaete dokument na
kojem elite da radite, moda
ga nijeste sauvali na mjestu
na kojem ga traite.
Pregledajte druge disk
jedinice i fascikle. Ako ga ni
tada ne pronaete, pokuajte
sa komandom Search, u
startnom meniju (vidi str. 63).

Obino se u meniju File
nalazi i lista poslednje
otvaranih dokumenata. Svaki
od ovih dokumenata moete
otvoriti birajui stavku sa
njegovim imenom.

Ako koristite Office XP,
dokumenta moete otvarati iz
tzv. radnog okna prozora
(Task Pane). Ako koristite
ranije verzije Office-a,
umjesto novog okna pojavie
se standardni okvir za dijalog.

Novi dokument u
programima MS Office-a
moete brzo otvoriti ako
pritisnete dugme New Blank
Document , na paleti alatki
Standard.

OTVARANJE DOKUMENTA
1. Otvorite meni File na liniji menija i izaberite stavku Open
ili pritisnite dugme Open , na paleti Standard.
2. Ako, u listi dijaloga, postoji stavka sa imenom traenog
dokumenta, izaberite je pritiskom na lijevi taster mia. U
suprotnom, otvorite padajui meni Look In i izaberite
jedinicu diska ili fasciklu, u kojoj se nalazi dokument ili
podfascikla u kojoj je dokument sauvan. (Dokument
moete potraiti na radnoj povrini (Desktop), u fascikli
My Documents ili meu dokumentima koja ste nedavno
koristili (History ). Sadraje ovih lokacija moete brzo
provjeriti, pritiskom na odgovarajuu sliicu, u lijevom
oknu dijaloga.)
3. Ako se traeni dokument nalazi u nekoj od fascikli koje
postoje na izabranoj lokaciji, otvorite je sa dva pritiska
na lijevi taster mia. (Pretraivanje Vae arhive moete
ubrzati uz pomo dugmadi Up one level , za prelazak
na jedan nivo navie u hijerarhiji otvorenih fascikli, ili
za ponovno otvaranje prethodno pregledanih lokacija.)
4. Ponavljajte korake 2 i 3, sve dok se ime fascikle, u kojoj
se nalazi traeni dokument, ne pojavi u polju Look In.
5. Kada pronaete traeni dokument, izaberite ga pritiskom
na lijevi taster mia, a zatim otvorite, pritiskom na dugme
Open. Ako se predomislite, okvir za dijalog moete
napustiti pritiskom na dugme Cancel ili pritiskom na
dugme Close u naslovnoj liniji okvira.

MS WINDOWS
71

Ako rad na raunaru
zapoinjete korienjem
odreenog programa, taj
program moete pokrenuti
automatski, pri svakom
pokretanju Windows-a.

Da biste pronali izvornu
lokaciju programa, fascikle ili
dokumenta iz startnog
menija, pokaite na stavku sa
njegovim imenom, pritisnite
desni taster mia i, iz
pomonog menija, izaberite
stavku Properties: adresu
lokaciju moete proitati
(i kopirati) sa kartice General,
pod odrednicom Location.

Da biste ponovo pokrenuli
program, koji se automatski
pokree sa Windows-ima,
otvorite meni Start i, u
podmeniju Startup, izaberite
taj program.

Aktiviranje lozinke
programa za zatitu ekrana
moe biti korisna mjera
sigurnosti i zatite Vae
privatnosti.

OSNOVNA PODEAVANJA
Izbor odgovarajueg radnog okruenja je osnovni preduslov
za dobar i produktivan rad. MS Windows moete
jednostavno prilagoditi sopstvenim potrebama, mijenjajui
njegova standardna sistemska podeenja.

AUTOMATSKO POKRETANJE PROGRAMA
1. U prozoru Windows Explorer ili My Documents,
pronaite program.
2. Napravite preicu programa i postavite je u fasciklu
StartUp, u meniju Start (vidi str. 64).

ZATITA EKRANA
1. Pritisnite desnim tasterom mia prazno mjesto na
radnoj povrini i, iz pomonog menija, izaberite stavku
Properties.
2. Izaberite karticu Screen Saver.
3. Iz liste Screen Saver, izaberite odgovarajuu animaciju.
(Da biste vidjeli kako e izabrana animacija izgledati na
ekranu monitora, pritisnite dugme Preview; za povratak
u dijalog, pritisnite dugme mia ili tipku tastature.)
4. U polje Wait upiite (ili izaberite uz pomo strelica),
potrebno vrijeme neaktivnosti raunara, da bi se
pokrenuo program za zatitu ekrana.
5. Ako elite da pristup raunaru, nakon aktiviranja
programa Screen Saver, bude zatien Vaom
korisnikom lozinkom, potvrdite polje Password
protected.
6. Pritisnite dugme OK, da biste sauvali izvrene
promjene.


72
MS WINDOWS

U verziji XP moete
zakljuati poziciju linije
poslova, tako to ete,
desnim tasterom mia,
pritisnuti slobodni dio linije
poslova i, u pomonom
meniju, potvrditi opciju Lock
the taskbar.

U prozoru Control Panel
moete izvriti razliita
podeavanja operativnog
sistema. Ipak, ako nijeste
sasvim sigurni u ono to
radite, nemojte previe
eksperimentisati!

Otvaranje fascikli i
dokumenata moete izvoditi i
jednim pritiskom na lijevi
taster mia, ako, u odrednici
Files and Folders, na kartici
Buttons, potvrdite opciju
Single-click to open an item
(point to select).

Sporije ili bre pomjeranje
pokazivaa mia moete
podesiti povlaenjem klizaa
Speed, na kartici Motion, ka
oznaci Slow, odnosno Fast.
PODEAVANJE LINIJE POSLOVA
1. Postavite pokaziva mia na slobodni dio linije poslova
(Taskbar) i pritisnite desni taster mia.
2. Iz pomonog menija izaberite stavku Properties.
3. Izaberite karticu General i potvrdite opciju:
Allways on top - da bi linija poslova bila stalno
vidljiva na ekranu.
Auto hide ako elite da poveate slobodnu
povrinu ekrana. (Linija poslova je sakrivena, sve
dok pokaziva mia ne postavite blizu ivice ekrana uz
koju je linija usidrena.)
Show small icons in Start menu da biste smanjili
veliinu sliica u meniju Start.
Show clock za prikaz asovnika u sistemskoj zoni.
Use Personalized Menus ako elite da koristite
personalizovane menije.
4. Pritisnite dugme OK, da biste potvrdili promjene.

PODEAVANJE MIA
1. Otvorite meni Start, pokaite na stavku Settings i
izaberite opciju Control panel.
2. Pronaite sliicu Mouse ili (XP) i pritisnite je
dva puta lijevim tasterom mia, da biste otvorili dijalog
za podeavanje.
3. Izaberite karticu Buttons i potvrdite opciju Left-
handed, ako za rad sa miem koristite lijevu ruku.
4. Ako imate problema sa brzinom pritiskanja mia,
pritisnite kliza Double-click speed i povucite ga ka
lijevom kraju trake (Slow). (Vjetinu dvostrukog pritiska
na lijevi taster mia isprobajte na sliici Test area
sliica e se promijeniti svaki put kada ovu radnju
uspjeno izvedete.)
5. Pritisnite dugme OK, da biste sauvali promjene.

MS WINDOWS
73

Prozor dijaloga za
podeavanje regionalnih
karakteristika izgleda razliito
za razliite verzije
Windows-a.
Ovdje je opisan postupak
podeavanja u verziji
Windows 2000.

Ako na Vaem raunaru
nijesu instalirane datoteke za
podrku naem pismu, na
kartici General, potvrdite
polja Central Europe i
Cyrillic i pritisnite dugme
Apply. Windows e od Vas
zatraiti CD ili disketu sa
potrebnim datotekama (nai
ete ih na instalacionom CD-
u Windows-a, u fascikli
I386).

PODEAVANJE REGIONALNIH KARAKTERISTIKA
zatim, iz podmenija, izaberite opciju Control Panel.
2. U prozoru Control Panel, pritisnite dva puta miem
sliicu Regional Options.
3. Na kartici General, potvrdite Central Europe i Cyrillic .
4. Iz liste Your locale (location), izaberite jeziko
podruje koje koristi nae pismo (Serbian-Latin,
Serbian-Cyrillic, Slovenian).
5. Pritisnite dugme Apply, da biste odmah primijenili
karakteristike izabranog regiona.
6. Primijenjenu emu prikaza brojeva, valute, vremena i
datuma, moete dodatno podesiti otvaranjem
odgovarajuih kartica i izborom (ili upisivanjem) eljenog
formata (u verziji XP, morate pritisnuti dugme
Customize, da biste otvorili novi dijalog sa karticama)

PODEAVANJE TASTATURE
1. Otvorite prozor Control Panel.
2. Pritisnite dva puta miem sliicu Keyboard .
3. Izaberite karticu Input Locales i, iz liste Installed Input
Locales, izaberite pismo koje elite (ako se na listi ne
nalazi pismo koje elite da koristite, pritisnite dugme
Add i izaberite ga iz padajueg menija Input Locale,
dijaloga Add Input Locale).
4. Pritisnite dugme Set as Default, da bi izabrano pismo
postalo podrazumijevano pismo u radu sa Windows-
ima.
5. Ako elite da indikator aktivnog pisma bude prisutan u
sistemskoj zoni linije poslova, potvrdite opciju Enable
indicator on taskbar. (Da biste, tokom rada, promijenili
aktuelno pismo, pritisnite lijevim tasterom mia indikator
pisma u sistemskoj zoni linije poslova i, iz pomonog
menija, izaberite eljeno pismo.)


74
MS WINDOWS

Veinu novih tampaa
Windows e prepoznati i
odmah nakon povezivanja sa
raunarom pokrenuti program
za automatsku instalaciju
novog ureaja - Found New
Hardware. U sluaju da Va
tampa ne podrava
funkcionalnost Prikljui i
Pokreni (Plug and Play) ili je
povezan na serijski (COM)
prikljuak raunara, tampa
ete morati dodati sami,
pratei korake arobnjaka.

Ako elite da prekinete
zapoetu proceduru
dodavanja tampaa,
pritisnite dugme Cancel u
bilo kojem koraku
arobnjaka.

Da biste se vratili na
prethodni korak arobnjaka i
pregledali ili promijenili
izabrane opcije pritisnite
dugme Back.

Ako je tampa prikljuen
na neki drugi raunar u
mrei, potvrdite opciju Type
the printer name or click
next to browse for printer i
upiite putanju do tampaa
u obliku: \\ime raunara\ime
tampaa (vidi str. 78).
DODAVANJE TAMPAA
2. Pritisnite dva puta lijevim tasterom mia sliicu Add
Printer.
3. Pratei korake arobnjaka Add Printer Wizard,
definiite karakteristike tampaa:
I. arobnjak Vas obavjetava o poetku procedure
dodavanja tampaa.
Pritisnite dugme Next.
II. Ako je tampa prikljuen na Va raunar, izaberite
opciju Local port i obriite potvrdu opcije
Automatically detect and install my Plug and Play
printer; ako je tampa prikljuen na neki drugi
raunar ili direktno na mreu, izaberite opciju
Network printer.
III. Potvrdite opciju Use the following port i, iz liste
izaberite prikljuak raunara na koji se povezuje
tampa vidi str. 28 (najee LPT1: ili USB...).
IV. Iz liste Manufacturers, izaberite ime proizvoaa
Vaeg tampaa, a zatim, u listi Printers, pronaite i
izaberite konkretan tip tampaa izabranog
proizvoaa. (Ako u listi Printers nije navedena
oznaka Vaeg tampaa ili elite da koristite
upravljake programe koje obezbjeuje proizvoa
tampaa, pritisnite dugme Have Disk. Kada se
pojavi dijalog Install for Disk, ubacite odgovarajuu
disketu ili CD, pritisnite dugme Browse i pronaite i
izaberite dokument sa instalacionim informacijama
(ekstenzija .inf), a zatim pritisnite dugme OK, da
biste zatvorili dijalog).

MS WINDOWS
75

Ako elite da Vaem
tampau pristupaju i
korisnici koji koriste MS DOS
operativni sistem, u polje
Share as, nemojte upisivati
praznine (znake razmaka).

Ako ste u poslednjem
koraku arobnjaka izabrali
opciju tampanja probne
stranice, Windows e
zatraiti potvrdu uspjenosti.
Ako je tampanje uspjeno
zavreno, pritisnite dugme
OK; u suprotnom, pritisnite
dugme Troubleshoot... i
odgovarajui na niz pitanja
Windows-ovog programa za
pomo pri radu, pokuajte
rijeiti problem.
V. Ako je odgovarajui upravljaki program ve
instaliran na Vaem raunaru, Windows e Vam
preporuiti da ga zadrite - Keep existing driver
(recommended). Da biste ga zamijenili, potvrdite
opciju Replace existing driver.
VI. Upiite ime tampaa koje e se prikazivati u
dijalozima za tampanje. (Obratite panju na duinu
imena, jer neki programi ne podravaju imena dua
od 32 znaka).
VII. Ako elite da na Vaem tampau mogu tampati i
drugi korisnici koji su povezani na Vau mreu i
nalaze se u Vaoj radnoj grupi ili domenu, potvrdite
opciju Share as i upiite ime kojim e se Va
tampa predstavljati na mrei. U suprotnom,
potvrdite opciju Do not share this printer.
VIII. Upiite informacije koje mogu biti interesantne
drugim korisnicima mree (lokacija i opis).
IX. Ako elite da odtampate probnu stranicu i provjerite
ispravnost instalacije tampaa, potvrdite opciju Yes
(tampa mora biti prikljuen i spreman za rad); u
suprotnom, potvrdite opciju No.
X. Pritisnite dugme Finish.

BRISANJE TAMPAA
zatim, iz podmenija, izaberite opciju Printers.
2. Pritisnite desnim tasterom mia sliicu sa imenom
tampaa koji elite da uklonite iz liste raspoloivih.
3. Iz pomonog menija, izaberite opciju Delete.
4. Pritisnite dugme OK, da biste potvrdili operaciju brisanja.


76
MS WINDOWS

Sve verzije Windows-a
podravaju dijeljenje resursa.
Sam postupak podeavanja
se donekle razlikuje od
verzije do verzije, ali sutina
ostaje ista.

Raunar koji pristupa
dijeljenoj fascikli ili tampau
se naziva klijent, a raunar
na kojem se nalazi dijeljena
fascikla odnosno na kojeg je
prikljuen dijeljeni tampa
naziva se server.

Veina LAN-ova je
izgraena od relativno
jeftinog materijala: kablova,
mrenih kartica i mrenih
razvodnika. WAN mrea,
generalno, koristi drugaije (i
skuplje) ureaje od LAN-a.

Radne grupe su pogodne
za mree koje imaju mali
broje raunara i korisnika. U
veim mreama (preko 10-15
raunara), prednosti
klijent/server organizacije,
kao su lake upravljanje i
administriranje, su
neosporne.

RAD U MRENOM OKRUENJU
Timski rad i dijeljenje intelektualnih i materijalnih resursa su od vrhunske vanosti za uspjeno i produktivno
poslovanje. U kontekstu savremenih informacionih tehnologija, dijeljenje resursa oznaava sposobnost Vaeg
raunara da odabranim korisnicima omogui pristup i korienje dokumenta i/ili ureaja koji se nalaze na
Vaem raunaru. Na isti nain, i Vi moete koristiti dokumenta i ureaje koje su drugi korisnici stavili
okruenju na raspolaganje.
Naravno, da bi sve ovo moglo funkcionisati potrebno je raunare povezati u mreu.

O MREAMA
U svom najjednostavnijem obliku, raunarska mrea se sastoji od dva povezana raunara koji meusobno
komuniciraju, prema, prethodno, utvrenom protokolu. Pritom, ako se izuzmu brzina i trokovi komunikacije,
nije bitno gdje se raunari nalaze - u istoj prostoriji ili na razliitim stranama svijeta, niti kako su povezani
raunarskim kablovima, beinim prenosom ili obinim telefonskim linijama.

Prema veliini podruja kojeg pokrivaju (ne prema broju raunara koji povezuju), mree se mogu podijeliti na:
Lokalne raunarske mree (Local Area Network - LAN) - obuhvataju relativno malo i ogranieno
geografsko podruje (obino vie kancelarija u jednoj zgradi).
Regionalne raunarske mree (Wide Area Network - WAN) - povezuju manje (LAN) mree preko
veeg geografskog podruja, kao to je region ili drava. Najpopularnija regionalna raunarska mrea je
Internet.
Nain na koji korisnici pristupaju mrenim resursima odreen je organizacijom mree. Zavisno od broja
povezanih raunara, zahtijevanog nivoa bezbijednosti i potreba korisnika, mrea moe biti organizovana kao:
Mrea ravnopravnih lanova (Peer To Peer Network) - jednostavno, decentralizovano mreno
okruenje u kojem svaki od raunara moe biti i server i klijent. Raunari su organizovani u neformalne
radne grupe (workgroups), u kojima su svi raunari ravnopravni i sami korisnici odluuju da li e i ta
dijeliti na mrei. (U takvom okruenju, svaki raunar odrava svoju listu korisnikih naloga. Da biste
pristupili resursu nekog raunara, potrebno je da na njemu imate svoj korisniki nalog. Ako on nije isti na
svim raunarima, moraete da pamtite razliite lozinke za pristupanje razliitim resursima.)
Klijent/server mrea (Client/Server Network) - poslovni, centralizovani tip mree u kojoj jedan
raunar (server) obezbjeuje odreenu uslugu drugim raunarima (klijentima). U ovakvoj mrei gotovo
sve ide preko jednog ili vie servera koji odreuju ta klijent na mrei moe da uradi, pa ak i kako je koji
raunar podeen. Grupa servera koji kontroliu pristup resursima unutar klijent/server mree naziva se
domen (domain). (Unutar jednog domena svi raunari dijele istu listu korisnikih naloga. Umjesto za
svaki pojedinani raunar, korisniki nalog je definisan za pristup domenu. Kada Vam je pristup domenu
odobren, moete pristupiti bilo kojem resursu mree, bez obzira na kojem se raunaru taj resurs nalazi.)

MS WINDOWS
77

U verzijama 95, 98 i NT
fascikla My Network Places
se naziva My Network
Neiboroughood. Fascikla se
ponaa kao My Computer,
samo to se, umjesto
lokalnih, u njoj nalaze resursi
mree.

Da biste mogli pristupiti
dijeljenoj fascikli, raunar na
kojem se fascikla nalazi mora
biti ukljuen i povezan na
mreu. Takoe, raunar mora
biti podeen za zajedniki rad
i na njemu morate imati
otvoren korisniki nalog.

Preimenovanje, brisanje,
kopiranje ili premjetanje
dijeljenih fascikli nije mogue.

Ako znate ime (ili adresu)
raunara na kojem se nalazi
dokument koji traite, ali ga
ne moete pronai u listi My
Network Places, pokuajte
pomou komande Search iz
startnog menija: pritisnite
vezu Computers, pod
odrednicom Search for other
items, a zatim, u polje
Computer name, upiite ime
traenog raunara i pritisnite
dugme Search now.
PRONALAENJE DOKUMENATA NA MREI
1. Otvorite Windows Explorer.
2. U lijevom oknu prozora, pronaite sliicu My
Network Places i pritisnite lijevim tasterom mia znak
+ pored sliice. (Ako elite da pristupite raunaru koji
se nalazi u Vaoj radnoj grupi ili domenu, pritisnite
sliicu Computers Near Me i preite na korak 6.)
3. Pritisnite znak + pored sliice Entire Network.
4. Pritisnite znak + pored sliice Microsoft Windows
Network.
5. Pritisnite znak + pored sliice sa imenom radne
grupe (ili domena) u kojoj se nalazi raunar sa traenim
dokumentom.
6. Pritisnite sliicu sa imenom traenog raunara.
7. Ako raunar zatrai Vae identifikacione podatke
(korisniko ime i lozinku) upiite ih i pritisnite dugme OK.
8. U desnom oknu prozora e se prikazati svi dijeljeni
resursi koji se nalaze na izabranom raunaru (fascikle,
izuzev administrativnih, i ureaji). (Ako je sadraj
prazan, znai da na izabranom raunaru nijedan resurs
nije predvien za dijeljenje).
9. Otvorite fasciklu koja sadri traeni dokument, a zatim,
dvostrukim pritiskom na lijevi taster mia, otvorite
dokument. (Naravno, odgovarajui program, sa kojim je
dokument povezan, mora biti instaliran na Vaem
raunaru.)
10. Izvrite eljene promjene i sauvajte dokument. (Ako
Vam je vlasnik dijeljene fascikle dodijelio samo pravo
itanja dokumenta, izvrene promjene neete moi
sauvati u izvornom dokumentu, ali ih, izborom opcije
Save As, moete sauvati u novom dokumentu, na
Vaem raunaru.)


78
MS WINDOWS

Da biste saznali stvarne
lokacije Vaih dijeljenih
dokumenata, otvorite startni
meni, izaberite stavku Run i,
u dijalogu, upiite: cmd. U
prozoru Command Prompt,
upiite komandu: net share,
a zatim pritisnite tipku Enter
(znak dolara ($), na kraju
imena disk-jedinice,
oznaava administrativne
dijeljene resurse, koje
Windows automatski kreira
tokom instalacije).

Iako mrenom disku
moete pristupati kao i
lokalnim diskovima na Vaem
raunaru, stvarni podaci se
nalaze na drugom raunaru
na mrei.

Da biste uklonili mreni
disk iz liste sistemskih
jedinica, otvorite meni Tools
prozora (ili pritisnite desnim
tasterom mia fasciklu My
Network Places) i izaberite
opciju Disconnect network
drive, a zatim, u dijalogu,
izaberite odgovarajuu stavku
i pritisnite dugme OK.

Pristup dijeljenoj fascikli
moete ubrzati i korienjem
preice vidi str. 64.
ADRESIRANJE DOKUMENATA NA MREI
1. Otvorite bilo koji prozor (My Computer, My
Documents, Windows Explorer...).
2. U liniji adrese prozora, u polje Address, upiite ime (ili
adresu) traenog raunara, navodei na poetku dvije
obrnute kose crte (\\Ime raunara). (Ukoliko znate ime
dijeljene fascikle ili lokaciju traenog dokumenta unutar
dijeljene fascikle, adresu moete proiriti dodavanjem
odgovarajue putanje, prema pravilima imenovanja
dokumenata vidi str. 60, uz zamjenu oznake diska sa
imenom dijeljene fascikle).
3. Pritisnite dugme Go ili tipku Enter.
4. Ako raunar zatrai Vau identifikaciju, upiite potrebne
podatke i pritisnite dugme OK.

DODAVANJE MRENIH DISKOVA
1. Otvorite bilo koji prozor i, iz menija Tools, izaberite
stavku Map network drive (ili pritisnite desnim tasterom
mia fasciklu My Network Places i, iz podmenija,
izaberite stavku Map network drive).
2. U dijalogu Map Network Drive:
Prihvatite ponuenu slovnu oznaku za sistemsku
jedinicu, ili izaberite neko drugo slovo, iz liste Drive.
Pritisnite dugme Browse, i u dijalogu Browse for
folder, pronaite raunar, a zatim i fasciklu, koju
elite da postavite (mapirate) na listu sistemskih
jedinica Vaeg raunara, kao novi, mreni disk.
Potvrdite opciju Reconnect at Logon, ako elite da
se veza sa izabranom fasciklom uspostavi svaki put
kada se Va raunar povee na mreu.
Ako za pristup izabranoj fascikli koristite drugaije
korisniko ime i/ili lozinku, pritisnite vezu different
username i, u dijalogu Connect As ..., upiite
potrebne podatke.
Pritisnite dugme Finish.

MS WINDOWS
79

Da biste ostalim
korisnicima mree omoguili
da pristupaju Vaim
fasciklama, dokumentima i/ili
tampau koji je prikljuen na
Va raunar morate ga
najprije pripremiti za
zajedniki rad.

U verziji XP ugraen je
sigurnosni mehanizam koji
titi Va raunar od
neeljenih posjetilaca -
Internet Connection
Firewall. Ako je ova
funkcionalnost ukljuena,
neete moi dijeliti Vaa
dokumenta; da biste je
iskljuili, u dijalogu Local
Area Connection
Properties, otvorite karticu
Advanced, obriite potvrdu
opcije Protect my computer
and network by limiting or
preventing access to this
computer from the Internet i
pritisnite dugme OK.

PRIPREMA RAUNARA ZA ZAJEDNIKI RAD
1. Otvorite meni Start, pokaite na stavku Settings i
izaberite opciju Control Panel.
2. Pritisnite dva puta lijevim tasterom mia sliicu Network
Dial-Up Connections (Win2000) odnosno Network
Connections (WinXP).
3. Pritisnite desnim tasterom mia sliicu Local Area
Connection i, iz pomonog menija, izaberite stavku
Properties.
4. U dijalogu Local Area Connection Properties, otvorite
karticu General.
5. U listi This connection uses the following items:,
pronaite i potvrdite opciju File and Printer Sharing for
Microsoft Networks. (Ako opcija postoji i potvrena je
Va raunar je spreman za dijeljenje dokumenata. U
suprotnom:
Pritisnite dugme Install.
U listi Click the type of network component you
want to install, izaberite opciju Service.
Pritisnite dugme Add.
Iz liste Network services, izaberite opciju File and
Printer Sharing for Microsoft Networks.
Pritisnite dugme OK.)
6. Pritisnite dugme Close, da biste zatvorili dijalog Local
Area Connection Properties. (Ako Vas raunar upita
za ponovni start sistema, pritisnite dugme Yes i
saekajte da se sistem ponovo podigne sa izvrenim
promjenama.)


80
MS WINDOWS

Da biste mogli napraviti
dijeljenu fasciklu, morate
imati odgovarajua prava -
morate biti lan grupe
Administrators ili Power
Users.

Dijeliti moete samo
fascikle, ne pojedinana
dokumenta. Ako elite da sa
ostalim korisnicima mree
podijelite neki dokument,
morate ga najprije postaviti u
odgovarajuu fasciklu, a
zatim, tu fasciklu proglasiti
dijeljenom.

Da biste prestali sa
dijeljenjem fascikle, izaberite
opciju Do not share this
folder (ili obriite potvrdu
opcije Share this folder on
the network - XP), na kartici
Sharing, dijaloga Properties.

Prava koja korisnik ima
nad dijeljenom fasciklom
(itanje, izmjena, brisanje...)
se odnose na svaki dokument
i podfasciklu unutar dijeljene
fascikle i vae samo kada im
se pristupa preko mree. Ova
prava ne vae kada dijeljenim
fasciklama i dokumentima
pristupate lokalno.
DIJELJENJE DOKUMENATA
1. Pritisnite desnim tasterom mia fasciklu sa
dokumentima (ili itav disk) koje elite da dijelite.
2. Iz pomonog menija, izaberite stavku Sharing...,
odnosno Sharing and Security (WinXP).
3. Izaberite karticu Sharing i potvrdite opciju Share this
folder.
4. U polje Share name, upiite ime kojim e izabrana
fascikla biti predstavljena na mrei ili ostavite
podrazumijevanu vrijednost (originalno ime fascikle).
5. Opciono, u polje Comment, upiite tekst koji opisuje
sadraj dijeljene fascikle.
6. Podrazumijevano, svi korisnici sa otvorenim nalogom na
Vaem raunaru (grupa Everyone) imaju ovlaenje za
pristup i punu kontrolu sadraja dijeljene fascikle. Ako
elite da ograniite prava korisnika, pritisnite dugme
Permissions i, u dijalogu Permissions for ...:
Iz liste Name, izaberite korisnika ili grupu.
U listi moguih prava - Permissions, potvrdite opciju
Allow, odnosno Deny, da biste izabranom korisniku
dozvolili, odnosno zabranili:
Full Control - potpunu kontrolu nad dijeljenim
dokumentima - itanje, izmjenu i brisanje
dokumenata, ali i pravo podeavanja dodijeljenih
ovlaenja i preuzimanja vlasnitva na dijeljenom
fasciklom.
Change - dodavanje, itanje, izmjenu i brisanje
dokumenata unutar dijeljene fascikle.
Read - itanje dokumenata unutar fascikle.
Ako koristite verziju XP, podeavanje prava korisnika
(dozvolu odnosno zabranu mijenjanja dokumenata
unutar dijeljene fascikle) izvriete potvrivanjem,
odnosno brisanjem potvrde, opcije Allow users to
change my files.

MS WINDOWS
81

Podrazumjevano, svi
korisnici, koji imaju otvoren
korisniki nalog na raunaru
na koji je prikljuen dijeljeni
tampa, imaju pravo
tampanja. lanovi grupe
Administrators i Power
Users imaju sva prava
tampanje (Print), kontrolu
tampaa (Manage Printers)
ili kontrolu dokumenata
poslatih na tampanje
(Manage Documents). Ako
elite da elite da promijenite
podrazumijevana prava
korisnika, otvorite karticu
Security i, u listi
Permissions, eksplicitno
dozvolite ili zabranite
odgovarajue pravo.

Ako ne elite dijelite
tampa, potvrdite opciju Do
not share this printer.

DIJELJENJE TAMPAA
Printers and Faxes (WinXP).
sliicu sa imenom tampaa kojeg elite staviti na
raspolaganje ostalim korisnicima mree.
3. Iz pomonog menija, izaberite stavku Sharing....
4. Da biste dozvolili mreni pristup Vaem tampau,
potvrdite opciju Share as i upiite ime kojim e se Va
tampa predstavljati na mrei.
5. Ako tampa dijelite i sa korisnicima na ijim su
raunarima instalirane drugaije verzije Windows-a,
pritisnite dugme Additional drivers i, u listi dijaloga,
pronaite i potvrdite opciju sa odgovarajuim
upravljakim programom.

TAMPANJE PREKO MREE
1. Ako prvi put pristupate tampau:
Otvorite fasciklu My Network Places i pronaite
raunar na koji je prikljuen tampa.
Pritisnite desnim tasterom sliicu dijeljenog tampaa
i, iz pomonog menija, izaberite komandu Connect.
(Ako na raunaru, na koji je prikljuen tampa,
postoji upravljaki program za Vau verziju
Windows-a, on e biti automatski preuzet i instaliran
na Vaem raunaru. U suprotnom, moraete runo
dodati tampa - vidi str. 74.)
2. U programu, iz kojeg elite da tampate, otvorite meni
File i izaberite komandu Print.
3. U dijalogu Print, iz liste Name, izaberite stavku sa
imenom dijeljenog (mrenog ) tampaa.


82
MS WINDOWS

Jedan poznati istraiva
raunarskih virusa je rekao
da se treba vie bojati oljice
kafe od virusa. Iako porast
broja virusa dovodi ovu izjavu
u pitanje, jasno je da postoji
mnotvo drugih moguih
uzroka unitenja Vaeg rada.
Da li to znai da o virusima
ne treba brinuti? Naravno da
ne! To samo znai da je
besmisleno potroiti suvie
novca i vremena na
prepoznavanje moguih
prijetnji od virusa, ako ne
sprijeite ostale mogue
uzroke unitavanja Vaih
dokumenata.

Da bi u toku eksploatacije
odreene verzije Windows-a
rjeavao uoene greke i
sigurnosne propuste,
Microsoft redovno izdaje tzv.
servisna pakovanja (Service
Packs) kolekciju razliitih
programskih zakrpa i
poboljanja operativnog
sistema.

Virusi mogu izazvati veliki
saobraaj na mrei i, tako,
sprijeiti ostale korisnike da
pristupaju dijeljenim
resursima mree, serverima
ili Internetu.
OPASNOSTI NA MREI
Nije tajna da Windows ima prilian broj sigurnosnih rupa, koje ga ine da podlonim napadima raznih
virusa. Bez obzira na formu, virus je programiran da se prenosi sa raunara na raunar, skoro uvijek bez
znanja korisnika. Efekat moe biti razliit: virus moe obrisati kompletan sadraj Vaeg diska, sprijeiti
korektno podizanje sistema ili pokupiti sve Vae povjerljive podatke i poslati ih potpunim strancima.

Elektronska infekcija Vaeg raunara moe imati nekoliko pojavnih oblika:
Virus (Virus) je kratki program koji se jednostavno prikai na neki od programa instaliranih na
Vaem raunaru, tako da svaki put kada pokrenete ovaj program, pokrenete i virus, koji se tada moe
proiriti i na druge programe.
E-mail virus se smjeta u elektronsku poruku i obino se umnoava automatskim slanjem inficiranih
poruka svim osobama koje se nalaze u elektronskom adresaru rtve.
Crv (Worm) je kratki program koji koristi raunarsku mreu i sigurnosne rupe sistema da bi se
rairio. Crv pretrauje raunarsku mreu da bi pronaao drugu mainu koja ima istu sigurnosnu rupu
kao i maina na koju se uselio i, kada je pronae, zapoinje novi ciklus sopstvene replikacije.
Trojanski konj (Trojan horse) je program koji se predstavlja kao regularni raunarski program
(najee igrica), ali koji moe unititi Va rad kada ga pokrenete (pa ak i obrisati itav sadraj Vaeg
tvrdog diska). Trojanski konj se ne moe automatski umnoavati.

Manje opasne, ali esto dosadne, ponekad i uznemirujue infekcije su:
Kolaii (Cookies) su mali, tekstualni dokumenti koje neke Internet lokacije zapisuju na Vaem
raunaru, da bi vodili evidenciju o Vaim posjetama.
pijunski programi (Spyware) se kreu od dosadnih do opasnih, koji mogu ukrasti Vau lozinku i
druge povjerljive informacije. Obino se distribuiraju putem raznih besplatnih programa (freeware)
koje preuzimate sa Interneta. Nakon instalacije ovakvog programa, aktivira se program praenja koji
biljei Vae kretanje po Internetu i podatke alje kompaniji koja je vlasnik programa.
Reklamni programi (Adware) prikazuju reklamne poruke za odreeni proizvod i, bez obzira na
injenicu da mogu biti prilino dosadni, nijedan Va lini podatak se ne alje kompaniji. Kada jednom
registrujete probnu, besplatnu, verziju programa (naravno, plaanjem), reklamne poruke prestaju.
Neeljene elektronske poruke (Spam) su poslednjih nekoliko godina postale glavna opasnost na
mrei, kojoj je veina nas svakodnevno izloena. Neki manje, neki vie, ali ako imate e-mail adresu,
gotovo sigurno ste ve bili rtva ovih poruka. Sadraj poruka moe biti i uvredljiv, ali to nije najvei
problem: osim to veliki broj poruka moe brzo prepuniti Vae potansko sandue i blokirati dalji
prijem, ove poruke su i potencijalni nosioci virusa. Odakle im Vaa adresa? Vjerovali ili ne, postoji
mnotvo kompanija koje prodaju CD-ove sa milionima validnih e-mail adresa, koristei injenicu da e-
mail adresa nije privatnog karaktera, ba kao to to nije ni Va broj u telefonskom imeniku.

MS WINDOWS
83

Dobar antivirusni program
e u letu otkriti virusnu
prijetnju i na vrijeme Vas
upozoriti o moguoj infekciji.

Da biste testirali Va anti-
virusni program, pokrenite
program Notepad i, u jednoj
liniji i bez razmaka, upiite
sljedei tekst:
X5O!P%@AP[4\PZX54(P^)
7CC)7}$EICAR-STANDARD-
ANTIVIRUS-TEST-
FILE!$H+H*
Sauvajte dokument pod
imenom EICAR.COM i
pokrenite Va anti-virusni
program. Ako program radi
ispravno, dobiete
obavjetenje o naenom
virusu, ali ne brinite ovo nije
pravi virus.

Ne postoji anti-virusni
program koji je 100%
efikasan, jer je pretraivanje
bazirano na poznatim
uzorcima virusa, a novi se
pojavljuju svakodnevno. Koji
ete program koristiti zavisi
od Vae platene moi.
Najpoznatiji su Kaspersky,
Norton, McAffee...

KAKO SE ZATITITI?
Prilino je lako razumjeti ta za Vae podatke znai kvar
diska i ta uraditi da se to ne desi (iako vrlo malo korisnika
obraa panju na ovu mogunost). Prijetnja virusom je
znatno sloenija. Nema pouzdanog lijeka za problem
virusa. Jedina zatita su preventivna upotreba anti-virusnih
programa i opreznost pri korienju dokumenata
nepoznatog porijekla i tipa.

KORIENJE ANTI-VIRUSNIH PROGRAMA
1. Otvorite anti-virusni program.
2. Izaberite diskove i prenosive ureaje koje elite da
provjerite i pokrenite pretraivanje (Scan).
3. Nemojte prekidati pretragu nakon prvog pronaenog
inficiranog dokumenta pustite program da zavri
posao. Poto su virusi i napravljeni da bi se irili, vrlo je
mogue da su desetine dokumenata na Vaem disku,
takoe, inficirani.
4. Ako sumnjate da je Va raunar napadnut virusom, a
program ne pronae nijedan inficirani dokument,
poveite se na Web lokaciju proizvoaa Vaeg
antivirusnog programa i preuzmite bazu sa najnovijim
definicijama virusa, a zatim ponovo pokrenite
pretraivanje (ili pokuajte sa nekim drugim anti-
virusnim programom).
5. Ako program ne moe ukloniti virus iz inficiranog
dokumenta, izolujte ga ili obriite. (Ako su virusom
zaraeni i djelovi operativnog sistema, najbolje rjeenje
je njegova ponovna instalacija, uz formatiranje diska.)
6. Kada se jednom rijeite virusa, pogledajte prenosive
medije (diskete, kompakt-diskove, USB memorije) koje
ste nedavno upotrebljavali na taj nain ete biti sigurni
da neete ponovo sluajno inficirati Va raunar.


84
MS WINDOWS

OVA STRANICA JE NAMJERNO PRAZNA.

MS WORD
85

MICROSOFT

W
W
O
O
R
R
D
D

Bez obzira na potrebe Vaeg poslovnog okruenja i ulogu koju raunar ima u obavljanju Vaih
svakodnevnih poslova, gotovo sigurno ete biti u situaciji da trebate napisati i odtampati neki tekst
pismo, dopis, izvjetaj...I opet, gotovo sigurno, taj posao ete zavriti koristei Microsoft Word.
Zahvaljujui mnotvu raznovrsnih i efikasnih alata, jednostavnom i intuitivnom nainu korienja, Word je
postao (i ostao) najpopularniji, i najvie korieni, program za obradu teksta.

Word moete koristiti sasvim udobno i efikasno, a da ne poznajete sve njegove brojne napredne
mogunosti. Upravo je lakoa osnovne upotrebe ono to Word ini toliko popularnim.
.


86
MS WORD

WORD - RADNO OKRUENJE

Indikatori stranica i
sekcija dokumenta
Vertikalni
kliza
Horizontalni
kliza
Dugmad za
izbor prikaza
Vertikalni
lenjir
Horizontalni
lenjir
Statusna linija
Lijeva
margina
stranice
Dugme za
zatvaranje
dokumenta
Markeri
granica
pasusa
Indikatori
pozicije kursora
Indikatori
operacija
Indikator
jezika
Naslovna
linija
Linija menija
Paleta alatki
Standard
Paleta alatki
Formatting
Paleta alatki
Drawing
Dugmad za
kontrolu
prozora
Zaglavlje
stranice
RADNI DOKUMENT
Desna
margina
stranice
Indikator
tabulacije
MS WORD
87

OSNOVNI POJMOVI
Slovni lik (Font)
U Windows okruenju, font oznaava slovni lik iji ispis ima jedinstven, karakteristini oblik.
abloni (General Templates)
Gotovi primjeri razliitih tipova dokumenata (pisma, memorandumi, faksovi...) koji je Word pripremio za Vas.
Formatiranje (Format, Formatting)
Podeavanje karakteristika koje definiu izgled odreenog elementa.
Paragraf, Pasus (Paragraph)
Tekst izmeu dva unijeta znaka Enter.
Prored (Spacing)
Prored izmeu linija teksta.
Kursor (Cursor)
Treperava vertikalna linija koja pokazuje mjesto u dokumentu na kojem e se, nakon pritiska na neku tipku tastature, pojaviti sljedei
znak.
Poravnanje (Align, Alignment)
Nain na koji se tekst poravnjava du lijeve ili desne ivice stranice.
Uvuenost (Indent, Indentation)
Mjera uvuenosti teksta (linije ili paragrafa) u odnosu na ivice (margine) stranice.
Klipboard (Clipboard)
Privremeni smjetajni prostor Windows-a, u kojem se uva isjeeni ili kopirani tekst ili element (slika, figura..).
arobnjak (Wizard)
Poseban ablon koji, na osnovu Vaih odgovora na niz pitanja, generie neki dokument.
Pogled, Prikaz (Layout)
Nain na koji je prikazan Va dokument u Word-ovom prozoru. Da biste promijenili nain prikaza, pritisnite odgovarajue dugme u
donjem lijevom uglu Word-ovog prozora.
Print Layout - je podrazumijevani prikaz (koji ete najee i koristiti), u kojem lako moete podesiti margine, dodati zaglavlja i
podnoja stranice i raditi sa stupcima, tabelama i grafikom.
Outline - prikazuje osnovnu strukturu dokumenta; moete premjetati, kopirati i reorganizovati tekst, ali u njemu ne moete
vidjeti granice stranica, zaglavlja i podnoja stranice, grafiku i pozadinu stranice.
Normal - predstavlja uproen prikaz stranice i olakava unos teksta.


88
MS WORD

Ako sliicu Word-ovog
dokumenta pritisnite dva
puta lijevim tasterom mia,
pokrenuete Word sa
otvorenim dokumentom.

Uvijek kada pokrenete
Word, otvara se nov prazan
dokument sa privremenim
nazivom Document1, koji
ete zamijeniti kada prvi put
budete snimali dokument.

aktuelni format dokumenta
(tako da ga moete otvoriti i u
nekom drugom programu ili
ranijoj verziji Word-a), iz liste
Save as Type, dijaloga Save
(As), izaberite odgovarajui
format.

U Word-u moete,
istovremeno, otvoriti vie
dokumenata, svaki u svom
prozoru, tako da ne morate
zatvarati dokument na kojem
radite da biste zapoeli novi.
Da biste preli na drugi
dokument, pritisnite njegovo
dugme na paleti poslova ili, iz
linije menija Word-ovog
prozora, otvorite meni
Window i izaberite stavku sa
njegovim imenom.
FORMAT DOKUMENTA
Nain na koji se podaci smjetaju u dokument, tako da ga
odgovarajui program moe ispravno proitati i sauvati,
(format dokumenta) oznaava troslovna ekstenzija, iza
njegovog imena (vidi str. 60). Osnovni format Word-ovog
dokumenta ima ekstenziju DOC.

OTVARANJE NOVOG DOKUMENTA
1. Otvorite meni File i izaberite komandu New.
2. U oknu Task Pane, sa desne strane dokumenta,
izaberite stavku Blank Document.

SNIMANJE NOVOG DOKUMENTA
2. U dijalogu Save In, izaberite lokaciju na kojoj elite da
sauvate Va dokument.
3. U polje File Name, upiite ime dokumenta.
4. Pritisnite dugme Save.

OTVARANJE POSTOJEEG DOKUMENTA
1. Otvorite meni File i izaberite komandu Open.
2. U dijalogu Open, pronaite Va dokument i izaberite ga
3. Pritisnite dugme Open.

SNIMANJE IZVRENIH PROMJENA
1. Otvorite meni File i izaberite komandu Save ili pritisnite
dugme Save, na paleti Standard.

ZATVARANJE DOKUMENTA
1. Pritisnite dugme Close, u gornjem desnom uglu
naslovne linije prozora ili linije menija.

Novi prazni dokumenti.
Napravite novi dokument od
nekog postojeeg
Lista sa dokumentima koje ste
nedavno otvarali. Ostale
dokumente moete pronai
pritiskom na More documents.
Napravite novi dokument
(pismo, faks, dopis ..) pomou
ablona.
MS WORD
89

Ako piete paragraf
(pasus) koji je dui od jednog
reda, ne pritiskajte tipku
Enter na kraju svakog reda.
Ostavite Word-u da za Vas
prelama tekst, iz reda u red.

Da biste upisali veliko
slovo, drite pritisnutu tipku
Shift.

Ako elite da sva slova
koja upisujete budu prikazana
kao velika, pritisnite tipku
Caps Lock. Da biste se vratili
na unos malih slova, pritisnite
tipku Caps Lock, ponovo.

Da biste promijenili mjesto
na kojem se pojavljuje tekst
koji upisujete, obavezno prvo
pokaite, a zatim pritisnite
taster mia. Ako samo
pokaete (bez pritiska na
taster mia), kursor se nee
premjestiti na pokazano
mjesto.

Pritiskom na tipku Insert,
ukljuiete reim prepisivanja
(overwrite), u kojem se novi
tekst upisuje preko
postojeeg sadraja. Da biste
se vratili u reim umetanja,
pritisnite tipku Insert, jo
jednom.
RAD SA TEKSTOM
ak i ako nikad ranije nijeste radili sa programom za obradu
teksta, brzo ete se navii na pisanje teksta u Word-u.

UPISIVANJE TEKSTA
1. Otvorite novi dokument. (Treperava, vertikalna, linija,
koju vidite u lijevom gornjem uglu dokumenta, naziva se
kursor.)
2. Pritiskanjem tipki na tastaturi, upiite tekst Vaeg
dokumenta. (Pozicija kursora pokazuje mjesto na kojem
e biti ispisan tekst koji upisujete. Podrazumijevano
stanje pri upisivanju je umetanje teksta - sadraj
dokumenta iza pozicije kursora bie potiskivan naprijed.)
3. Piite bez pritiskanja tipke Enter. (Primijetite kako Word
prenosi tekst, koji ne moe stati u red u kojem je
zapoet, u sljedei red.)
4. Ako je tekst koji ste upisali kratak, a elite da zaponete
novi red, pritisnite tipku Enter.
5. Kada se kursor nalazi na poetku reda, pritiskom na
tipku Enter, napravite prazan red.
6. Pritiskom na tipku BackSpace briete znak sa lijeve
strane kursora.
7. Pritiskom na tipku Delete briete znak sa desne strane
kursora.
8. Pritisnite Ctrl+Delete, odnosno Ctrl+BackSpace, da
biste obrisali rije sa desne, odnosno lijeve strane
kursora.
9. Kursor moete premjetati pomou kursorskih tipki na
tastaturi ili pomou mia, tako to ete, najprije, postaviti
pokaziva mia na eljeno mjesto u tekstu, a zatim
pritisnuti lijevi taster mia.
10. Da biste kursor postavili van teksta, pritisnite dva puta
lijevi taster mia, iznad eljene pozicije.

Kursor
Kursor
Kursor
Enter
Backspace

90
MS WORD

Paragraf (pasus) je
osnovna jedinica preloma
teksta i predstavlja dio teksta
koji je zavren znakom Enter.

Pritiskom na dugme
(Show/Hide ) sa palete
Standard, u tekstu Vaeg
dokumenta e se prikazati
dodatni znaci. Na svakom
mjestu u tekstu na kojem ste
pritisnuli tipku Enter,
vidjeete znak .

Word standardno koristi
lijevo poravnanje, to znai
da je lijeva ivica paragrafa
poravnata, a desna iskrzana.

Ako hoete da poravnate
vie paragrafa odjednom,
morate ih prvo izabrati.

Podjela teksta na sekcije
omoguava pojedinanu
kontrolu dijelova dokumenta.
Svaka sekcija moe imati
posebnu numeraciju stranica,
razliita zaglavlja i podnoja,
orjentaciju papira, veliinu
margina itd. Oznaka broja
aktivne sekcije prikazana je u
statusnoj liniji (Sec X).
DIJELJENJE PARAGRAFA
1. Postavite kursor odmah ispred prvog znaka u dijelu
teksta koji elite da odvojite u novi paragraf.
2. Pritisnite tipku Enter jednom (ili dva puta, ako elite da
izmeu paragrafa dodate i prazan red).

SPAJANJE PARAGRAFA
1. Postavite kursor na poetak drugog paragrafa.
2. Pritisnite tipku Backspace jednom (ili dva puta, ako
izmeu paragrafa postoji prazan red).

PORAVNANJE PARAGRAFA
1. Postavite kursor bilo gdje unutar paragrafa, kojem elite
da promijenite poravnanje.
(Align Left) - za poravnanje po lijevoj strani.
(Center) - za poravnanje po sredini.
(Align Right) - za poravnanje po desnoj strani.
(Justify) - za poravnanje po obje strane.

DIJELJENJE DOKUMENTA NA SEKCIJE
1. Postavite kursor na mjesto na kojem elite da zaponete
novu sekciju
1
.
2. Otvorite meni Insert i izaberite stavku Break.
3. U dijalogu Break izaberite da li e sledea sekcija
zapoeti na novoj (Next), tekuoj (Continuous), parnoj
(Even) ili neparnoj (Odd) stranici.

1
Kada je dokument veoma dug i podijeljen na segmente (npr. knjiga sa vie poglavlja) ili
kada njegov dio bitno mijenja metriku ostalih stranica, poeljno je podijeliti ga na sekcije.

Enter
Backspace
MS WORD
91

Ako ne vidite lenjir,
otvorite menu View i izaberite
stavku Ruler.

Samo se u prikazu Print
Layout mogu prikazati oba
lenjira. Vertikalni lenjir neete
vidjeti, ako ste dokument
otvorili u prikazu Normal.

Ako elite da uvuete cijeli
paragraf, a da prvi red
paragrafa ostane izvuen
(Hanging Indent), izaberite
paragraf, a zatim pritisnite i
povucite marker Hanging
Indent (trougao iznad
markera u obliku kvadratia),
udesno.

Paragraf moete uvui ili
izvui i pomou dugmadi
Decrease Indent i
Increase Indent , na
paleti alatki Standard.

Da biste ponitili uvlaenje
koje ste upravo napravili,
pritisnite tipke Ctrl+Z ili
pritisnite dugme Undo, na

UVLAENJE PRVOG REDA PARAGRAFA
1. Pritisnite miem bilo gdje unutar paragrafa iji prvi red
elite da uvuete.
2. Postavite pokaziva mia na marker First Line Indent
(trougao sa vrhom nadolje).
3. Drei pritisnut lijevi taster mia, povucite marker na
odgovarajue mjesto na lenjiru. (Primijetite kako se prvi
red paragrafa uvlai u odnosu poetak paragrafa.)

UVLAENJE PARAGRAFA
1. Pritisnite miem bilo gdje unutar paragrafa koji elite da
uvuete.
2. Postavite pokaziva mia na marker Left Indent
(kvadrati sa trouglom iznad njega).
odgovarajue mjesto na lenjiru. (Primijetite kako se tekst
paragrafa uvlai u odnosu na lijevu marginu Vaeg
dokumenta.)

PROMJENA IRINE PARAGRAFA
1. Pritisnite miem bilo gdje unutar paragrafa iju irinu
elite da promijenite.
2. Postavite pokaziva mia na marker Right Indent
(trougao na desnom kraju lenjira).
odgovarajue mjesto na lenjiru. (Primijetite kako se tekst
paragrafa uvlai u odnosu na desnu marginu Vaeg
dokumenta.)


92
MS WORD

Prored je razmak izmeu
redova u paragrafu.
Standardno, Word definie
prored od jednog reda.

Ako na ekranu nemate
prikazanu paletu alatki
Formatting, pritisnite desnim
tasterom mia bilo gdje na
neku od prikazanih paleta, a
zatim, iz liste raspoloivih,
izaberite Formatting.

Prored moete promijeniti
i korienjem preica
tastature. Izaberite paragraf,
a zatim pritisnite:
Ctrl+2 za dupli prored
Ctrl+5 za prored od red i po
Ctrl+1 za prored od jednog
reda.

Okvir moete ukloniti ako
iz liste okvira izaberete opciju
No Border .

Okvir moete postaviti oko
bilo kojeg dijela teksta, ako
izaberete tekst, a zatim
pritisnete odgovarajuu
sliicu u listi Outside
Borders.

PROMJENA PROREDA
1. Pritisnite miem bilo gdje unutar paragrafa, iji prored
2. Pritisnite dugme za otvaranje padajue liste Line
Spacing (dugme sa strelicom nadolje), na paleti
alatki Formatting.
3. Iz liste, izaberite odgovarajui prored.

POSTAVLJANJE OKVIRA OKO PARAGRAFA
1. Pritisnite miem bilo gdje unutar paragrafa koji elite da
uokivirite.
2. Pritisnite dugme za otvaranje padajue liste Outside
Borders (dugme sa strelicom nadolje), na paleti
alatki Formatting.
3. Izaberite odgovarajui okvir.

POSTAVLJANJE OKVIRA OKO STRANICE
1. Otvorite meni Format i izaberite stavku Borders and
Shading.
2. Izaberite karticu Page Border.
3. Izaberite eljeni stil, boju i debljinu linije okvira, iz
padajuih menija Style, Color i Width, respektivno.
4. Izaberite neki od gotovih okvira (u odrednici Setting) ili
sami definiite vidljive ivice stranice, pomou dugmadi u
odrednici Preview.
5. Odredite da li se okvir primjenjuje na itavi dokument
(Whole Document), aktuelnu sekciju (This Section),
prvu stranicu aktuelne sekcije (This Section-First Page
Only) ili na aktuelnu sekciju, osim prve stranice (This
Section-All except first page).

MS WORD
93

Tabulator oznaava
mjesto na kojem e se, nakon
pritiska na tipku Tab, postaviti
kursor.

podrazumijevano rastojanje
izmeu tabulatora (1/2
ina=1.2 cm), otvorite meni
Format, izaberite stavku
Tabs i, u polje Default tab
stops, upiite (ili izaberite)
eljenu vrijednost.

Tabulator moete
premjestiti povlaenjem
ulijevo ili udesno;da biste ga
potpuno uklonili, povucite ga
van lenjira.

Da biste uklonili tabulatore
koje ste vi postavili, postavite
kursor u eljeni paragraf,
otvorite meni Format,
izaberite stavku Tabs i
pritisnite dugme Clear All.

Opcija Keep with next je
naroito korisna za naslove,
jer spreava da neki od njih
ostane usamljen na dnu
stranice.

PORAVNANJE TEKSTA PO VERTIKALI
1. Pritiskajte dugme indikatora tabulacije (lijevo od
horizontalnog lenjira), sve dok se na dugmetu ne pojavi
simbol eljenog tipa tabulacije:
(Left tab) lijevo poravnjanje
(Center tab) centralno poravnanje
(Right tab) desno poravnanje
(Decimal tab) cijeli dio broja se poravnjava
udesno, a decimalni ulijevo
(Bar tab) simulira razdjelnu liniju tabele
2. Postavite kursor u red paragrafa na koji elite da
primijenite tabulaciju.
3. Postavite pokaziva mia na eljeno mjesto na lenjiru, a
zatim pritisnite lijevi taster mia, da biste umetnuli
tabulator.
4. Ponovite 3. korak za svaku poziciju na koju elite da
postavite tabulator.
5. Pritisnite tipku Tab i upiite tekst. (Ako ste postavili vie
tabulatora, poslije svake upisane rijei pritisnite tipku
Tab. Primijetite kako se kursor postavlja na mjesta na
koja odgovaraju pozicijama tabulatora.)

KONTROLA PRELOMA PARAGRAFA
1. Postavite kursor unutar paragrafa, ije redove elite da
zadrite "na okupu".
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Paragraph.
3. Izaberite karticu Line and Page Breaks, izaberite opciju
Window/Orphan control.
4. Potvrdite opciju:
Keep lines together da biste redove paragrafa
zadrali na jednoj stranici.
Keep with next da biste sprijeili razdvajanje
tekueg paragrafa od sljedeeg.

Tab

94
MS WORD

Da biste izabrali jednu
rije, dva puta pritisnite mia
iznad te rijei.

Ako elite da izaberete
samo jednu reenicu,
pritisnite i drite tipku Ctrl, pa
miem pritisnite na bilo koji
dio reenice.

Da biste izabrali paragraf
postavite pokaziva bilo gdje
unutar paragrafa i pritisnite tri
puta lijevi taster mia.

Da biste izabrali cijeli
dokument otvorite meni Edit i
izaberite komandu Select All
ili pritisnite tipke Ctrl+A.

Da biste izabrali bilo koji
dio teksta u dokumentu,
pritisnite miem na poetak
dijela, pritisnite tipku Shift, a
zatim pritisnite na kraj dijela
teksta koji elite da izaberete.

Poev od verzije Word
2002, mogue je izabrati vie
nesusjednih blokova teksta:
najprije, izaberite prvi blok, a
zatim, drei pritisnut tipku
Ctrl, oznaite ostale blokove
teksta.
IZBOR TEKSTA
1. Postavite pokaziva mia na poetak (ili kraj) teksta koji
elite da izaberete.
2. Pritisnite lijevi taster mia i, drei ga pritisnutim,
povucite pokaziva na kraj (ili poetak) teksta i otpustite
mia.
3. Ako ste izabrali pogrean blok teksta, pritisnite jednom
lijevi taster mia da biste ponitili izbor.

IZBOR TEKSTA POMOU TASTATURE
1. Pritisnite tipke:
Shift + , odnosno Shift + , da biste birali znak po
znak udesno, odnosno ulijevo.
Shift + Ctrl + , odnosno Shift + Ctrl + , da biste
birali rije po rije udesno, odnosno ulijevo.
Shift + Ctrl + , odnosno Shift + Ctrl + , da biste
birali paragraf po paragraf nanie, odnosno navie.
Shift + End, odnosno Shift + Home, da biste birali tekst
od pozicije kursora do kraja, odnosno poetka reda.
Shift + Ctrl + End, odnosno Shift + Ctrl + Home, da
biste birali tekst od pozicije kursora do kraja, odnosno
poetka dokumenta.

PROMJENA IZABRANOG TEKSTA
1. Izaberite tekst koji elite da promijenite.
2. Upiite novi tekst preko izabranog.

BRISANJE IZABRANOG TEKSTA
1. Izaberite tekst koji elite da obriete.
2. Pritisnite tipku Delete.

Delete
MS WORD
95

Kada kopirate ili isijecate
izabrani tekst, Windows ga
smjeta u specijalni
memorijski prostor
(Clipboard), koji je dostupan
svim programima. Na taj
nain, materijal koji je
smjeten u Clipboard,
moete brzo i jednostavno
prenijeti na vie mjesta i u
vie programa.

Kada pritisnete dugme
Cut, izabrani tekst nestaje sa
mjesta na kojem je bio, ali
ostaje u memoriji (Clipboard-
u).

Kada pritisnete dugme
Paste, Word iz Clipboard-a
prenosi tekst u dokument, ali
pri tom ostavlja original u
Clipboard-u. Ako elite da
tekst prenesete na vie
mjesta, postavljajte kursor na
odabrana mjesta i pritiskajte
dugme Paste. Tekst nee
nestati sa Clipboard-a, sve
dok ne izaberete neki drugi
tekst i izdate komandu Cut ili
Copy.

Dugmad Cut i Copy su
dostupna tek nakon to
izaberete tekst.

PREMJETANJE I KOPIRANJE TEKSTA
1. Izaberite tekst koji elite da premjestite ili kopirate.
2. Pritisnite dugme Cut, odnosno Copy, na paleti
alatki Standard, da biste premjestili, odnosno kopirali,
izabrani tekst.
3. Postavite kursor na eljeno mjesto.
4. Pritisnite dugme Paste, da biste postavili
(zalijepili) izabrani tekst na oznaeno mjesto.

PREMJETANJE I KOPIRANJE POMOU TASTATURE
1. Izaberite tekst koji elite da premjestite ili kopirate.
2. Pritisnite tipke Ctrl+X, odnosno Ctrl+C, da biste
premjestili, odnosno kopirali, izabrani tekst.
3. Postavite kursor na mjesto na koje elite da premjestite,
odnosno kopirate, izabrani tekst.
4. Pritisnite tipke Ctrl+V, da biste zalijepili izabrani tekst.

KOPIRANJE SLIKE SA EKRANA
1. Pritisnite tipku PrtSc, da biste kopirali itav ekran,
odnosno tipke Alt+PrtSc, da biste kopirali samo aktivni
prozor. (Slika je sa ekrana prenijeta u clipboard.)
2. Postavite kursor na eljeno mjesto u dokumentu i
pritisnite dugme Paste ili tipke Ctrl+V, da biste
zalijepili sliku.

KONTROLA VELIKIH I MALIH SLOVA
1. Izaberite tekst.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Change Case.
3. U dijalogu Change Case, izaberite odgovarajuu opciju:
Sentence case samo prvo slovo postaje veliko.
lowercase sva slova postaju mala.
UPPERCASE sva slova postaju velika .
Title Case prva slova svih rijei postaju velika.
tOGGLE cASE mala slova postaju velika, i obratno.


96
MS WORD

Ako ste zatvorili dijalog za
pretragu, pritiskom na plave
strelice ( i ) u donjem
desnom uglu prozora ili na
tipke Ctrl+PgUp i Ctrl+PgDn,
moete se direktno premjestiti
na prethodnu, odnosno
sljedeu pojavu poslednjeg
traenog izraza.

Ako u dijalogu za pretragu
potvrdite opciju Highlight all
items found in, Word e
oznaiti sva pojavljivanja
traenog teksta.

Da biste u pretrazi
razlikovali pojavljivanje malih i
velikih slova potvrdite opciju
Match case.

Ako elite da pretragu
ograniite samo na
pojavljivanja kompletnog
uzorka, potvrdite opciju Find
whole words only.

Budite oprezni prilikom
korienja funkcije Replace
All; vei obim zamjene moe
da izazove radikalne
promjene u tekstu. Nemojte
se oslanjati na operaciju
Undo, jer su njene
mogunosti ograniene!
PRONALAENJE TEKSTA
1. Otvorite meni Edit i izaberite stavku Find.
2. Izaberite karticu Find.
3. U polje Find what, upiite tekst (ili samo njegov dio) koji
elite da pronaete.
4. Pritisnite dugme Find Next.
5. Ako u Vaem dokumentu ne postoji izraz koji odgovara
traenom, Word e Vas obavijestiti porukom; tada
pokuajte sa drugim uzorkom. U suprotnom,
pojavljivanje traenog teksta bie oznaeno
invertovanjem boja pozadine i teksta; pretragu moete
nastaviti ponovnim pritiskom na dugme Find next, sve
dok Vas Word ne obavijesti porukom da je pretraga
zavrena.
6. Pritisnite dugme Close, da biste zatvorili dijalog.

ZAMJENA TEKSTA
1. Otvorite meni Edit i izaberite stavku Replace (ili
izaberite stavku Find, a zatim, u dijalogu Find and
Replace, izaberite karticu Replace).
2. U polje Find what, upiite tekst koji elite da pronaete,
a u polje Replace With, tekst kojim elite da ga
zamijenite.
4. Ako Word pronae traeni izraz, pritisnite dugme:
Replace - da biste izvrili zamjenu i nastavili
pretragu.
Replace All - da biste, u jednom koraku, izvrili
zamjenu svih pojavljivanja zadatog uzorka teksta.
Find next da biste nastavili sa pretragom.
5. Pritisnite dugme Cancel, da biste zatvorili dijalog.

MS WORD
97

A
Simbol TT, sa lijeve
strane naziva slovnog lika, u
listi Font, znai da se radi o
tzv. TrueType slovnom liku.
Ovi slovni likovi imaju isti
izgled i na ekranu i na papiru
kada se odtampaju. Za
razliku od njih slovni likovi
tampaa (imaju simbol
tampaa ispred naziva
slovnog lika), izgledaju
odlino kada se odtampaju,
ali na ekranu ne izgledaju isto
kao na papiru.

Ako ne vidite paletu alatki
Formatting, otvorite meni
View, pokaite na stavku
Toolbars i izaberite stavku
Formatting.

ko elite da poetak
paragrafa izgleda
ovako, otvorite meni
Format i izaberite stavku
Drop Cap. U dijalogu
izaberite slovni lik, podesite
broj linija koje pokriva
poetno slovo (Lines to
drop) i udaljenost poetnog
slova od ostalog teksta
paragrafa (Distance form
text).

UREIVANJE TEKSTA
Iako je sadraj ono to ini Va dokument posebnim, ni
njegova forma nije, nimalo, beznaajna. Naprotiv.
Interesantno dizajniran dokument, uvijek e privui panju.
Word Vam je obezbijedio bogat izbor znakova, koji se, osim
po obliku, razlikuju i po nekim drugim karakteristikama.

IZBOR SLOVNOG LIKA
1. Pritisnite dugme liste Font (strelica okrenuta nadolje),
na paleti alatki Formatting.
2. Pogledajte ponuene slovne likove pomjerajui sadraj
liste pomou vertikalnog klizaa, na desnoj strani liste.
(Primijetite da su nazivi slovnih likova ispisani upravo
likom kojeg predstavljaju.)
3. Izaberite odgovarajui slovni lik.
4. Pritisnite dugme liste Font Size (strelica okrenuta
nadolje), na paleti alatki Formatting.
5. Pomjerite sadraj liste i izaberite veliinu slovnog lika,
koju elite da koristite.
6. Upiite tekst.

PROMJENA SLOVNOG LIKA
1. Izaberite tekst koji elite da izmijenite.
2. Izaberite odgovarajui slovni lik i njegovu veliinu, kao u
prethodnom primjeru.
3. Pritisnite miem van izabranog teksta, da biste vidjeli
izvrene promjene.


98
MS WORD

Pomou specijalnih znaka
moete kontrolisati i prelom
teksta: da biste sprijeili
prelom pri ispisu sloenica
razdvojenih crticom ili
razmakom (npr. export-
import, ), umjesto obinog,
upiite njihov "nesalomivi"
oblik, korienjem preica
Ctrl+"_"(donja crta), odnosno
Ctrl+Shift+Space.

Boju pozadine, na kojoj je
napisan tekst, moete
promijeniti i tako to ete
izabrati tekst, otvoriti listu
Highlight i, zatim, izabrati
odgovarajuu boju iz liste.

Boju pozadine na kojoj je
napisan tekst ete ukloniti
tako to ete izabrati tekst,
otvoriti listu Highlight i, iz
liste, izabrati opciju None.

Da biste uklonili boju
kojom je ispisan tekst,
izabrerite ga, otvorite listu
Font Color i, iz liste, izaberite
opciju Automatic.

Ako ne vidite paletu alatki
Formatting, otvorite meni
View, pokaite na stavku
Toolbars i izaberite stavku
Formatting.

SPECIJALNI ZNACI
1. Postavite kursor na eljeno mjesto u tekstu.
2. Otvorite meni Insert i izaberite stavku Symbol.
3. Iz liste simbola izaberite odgovarajui. (Ako u listi nije
prikazan simbol koji Vam treba, otvorite listu Font i
izaberite drugi slovni lik.)
4. Da biste umetnuli izabrani simbol, pritisnite dugme
Insert.

NAGLAAVANJE DIJELOVA TEKSTA
1. Pritisnite dugme za otvaranje padajue liste Highlight
, na paleti alatki Formatting.
2. Izaberite boju koju elite da primijenite na pozadinu, na
kojoj je tekst ispisan, da biste ga istakli.
3. Kada pokaziva dobije oblik flomastera, drei pritisnut
lijevi taster mia, prevucite njime preko teksta koji elite
da istaknete i, zatim, otpustite mia.
4. Ponavljajte prethodni korak, sve dok ne istaknete sve
to elite.
5. Kada zavrite, pritisnite miem sliicu liste Highlight
(ne na dugme sa strelicom nadolje), da biste se vratili
u normalan reim rada.

PROMJENA BOJE TEKSTA
1. Izaberite tekst kojem elite da promijenite boju.
2. Pritisnite dugme za otvaranje padajue liste Font Color
, na paleti alatki Formatting.
3. Izaberite boju kojom elite da bude ispisan tekst.
4. Pritisnite miem bilo gdje, da biste lake vidjeli izvrene
promjene.

MS WORD
99

Ako ste ve napisali neki
tekst, morate ga prvo izabrati,
pa tek onda primijeniti
polucrni, iskoeni ili
podvueni ispis.

Ako prvo pritisnete neko
od dugmadi za formatiranje, a
zatim ponete pisanje teksta,
onda e tekst koji piete
dobijati sve karakteristike
formatiranja koje ste
prethodno aktivirali.

Na isti tekst moete
primijeniti bilo koju
kombinaciju atributa ispisa, i
onda to izgleda ovako.

Umjesto pritiskanja
dugmadi na paleti alatki,
naglaavanje dijelova teksta
moete uraditi i korienjem
preica tastature:
Ctrl+B, za podebljanje
Ctrl+I, za iskoenje
Ctrl+U, za podvlaenje.

Da biste kopirali samo
format slovnog lika, umjesto
da izaberite itav paragraf,
pritisnite miem bilo gdje u
tekstu koji sadri taj format, i
zatim nastavite kao u sluaju
paragrafa (od 2. koraka).

NAGLAAVANJE ISPISA
1. Izaberite tekst koji elite da naglasite primjenom
polucrnog, iskoenog i/ili podvuenog ispisa.
(Bold) za polucrni ispis.
(Italic) za iskoeni ispis.
(Underline) za podvueni ispis.
3. Pritisnite miem bilo gdje, da biste lake vidjeli izvrene
promjene.

KOPIRANJE FORMATA PARAGRAFA
1. Pritisnite lijevim tasterom miem bilo gdje unutar
paragrafa iji format (slovni lik, veliinu slovnog lika,
boju teksta, poravnanje i prored) elite da prekopirate.
2. Pritisnite dugme Format Painter jednom, ako elite
da usluge Format Painter-a koristite u jednom prolazu
ili dva puta, ako elite da Format Painter bude ukljuen
do trenutka kada odluite da Vam njegove usluge vie
ne trebaju.
3. Kada pokaziva poprimi oblik etke , drei pritisnut
lijevi taster mia, prevucite njime preko paragrafa iji
format elite da promijenite, a zatim otpustite mia.
(Ako ste Format Painter aktivirali jednim pritiskom
mia, nakon to otpustite mia on se automatski
iskljuuje. Ukoliko ste Format Painter aktivirali sa dva
pritiska, pritisnite njegovo dugme jo jednom, da biste
ga iskljuili i vratili se u normalan reim rada.)
4. Pritisnite lijevi taster mia bilo gdje, da biste lake vidjeli
izvrene promjene.


100
MS WORD

Imajte na umu da postoje i
radnje koje Word ne moe da
poniti, kao to su otvaranje,
snimanje ili tampanje,
dokumenta.

Ponitavanje zadnje
komande moete izvriti i uz
pomo preice Ctrl+Z, sa
tastature. Svaki put kada
pritisnete te tipke, Word
ponitava radnju po radnju.

Preica tastature za
ponovno izvravanje radnje,
koju ste prethodno ponitili, je
Ctrl+Y.

Dugme Redo je
omogueno samo ako je
zadnja komanda koju ste
izvrili bila komanda Undo.

GREKE I ISPRAVKE
Ne brinite. Word Vam omoguava da ponitite mnoge
radnje koje ste izvrili tokom rada na dokumentu i vratite
Va dokumenat u stanje prije izvrenja komandi.

PONITAVANJE KOMANDI
1. Pritisnite dugme padajue liste Undo, na paleti alatki
Standard, da biste ponitili rezultat poslednje izvrene
komande.
2. Ako elite da ponitite vie radnji koje ste, u nizu, izvrili
nad Vaim dokumentom, nastavite da pritiskate dugme
Undo , sve dok ne budete zadovoljni ispravkom (ili
dok ne ponitite sve komande koje ste dotada izvrili) ili
pritisnite strelicu za otvaranje padajue liste Undo
i, u listi, pronaite i izaberite poslednju komandu koju
elite da ponitite. (Sve komande koje su bile izvrene
nakon izabrane komande bie, takoe, ponitene.)

IZVRAVANJE PONITENIH KOMANDI
1. Pritisnite dugme padajue liste Redo, na paleti alatki
Standard, da biste ponovo izvrili komandu koje ste
prethodno ponitili.
2. Ako elite da ponovo izvrite vie radnji koje ste
prethodno, u nizu, ponitili, nastavite da pritiskate
dugme Redo , sve dok ne budete zadovoljni
ispravkom (ili dok ne izvrite sve komande koje ste u
nizu, bez prekidanja, ponitili) ili pritisnite strelicu za
otvaranje padajue liste Redo i, u listi, pronaite i
izaberite poslednju ponitenu komandu koju elite da
ponovo izvrite. (Sve komande koje su bile ponitene
nakon izabrane komande bie, takoe, ponovo
izvrene.)

MS WORD
101

Ako se, tokom pisanja,
malo slovo veznika "i" stalno
mijenja u veliko, ne brinite: u
pitanju je ispravka engleskog
pravopisa (eng."I" znai "ja").
Da biste rijeili problem,
pronaite i obriite
odgovarajui red u tabeli
zamjena.

Inteligentni meni (Smart
Tag) otvoriete pritiskom na
kratku, plavu, liniju, koja se
pojavljuje kada pokaziva
mia postavite iznad
ispravljene rijei.

Da biste uklonili
automatsku ispravku
odreenog teksta, pronaite
tekst u tabeli zamjena,
izaberite ga, a zatim pritisnite
dugme Delete.

Da biste u tabelu zamjena
dodali novi red, u polje
Replace, malim slovima,
upiite tekst koji treba
zamijeniti, u polje With, tekst
zamjene, a zatim pritisnite
dugme Add.

Ako elite da ponitite
izvrenu automatsku
ispravku, odmah primijenite
komandu Undo (Ctrl+Z).

AUTOMATSKE ISPRAVKE
1. Otvorite meni Tools i izaberite stavku AutoCorrect
Options.
2. Izaberite karticu AutoCorrect i potvrdite polja:
Show AutoCorrect Options buttons ako elite da
ispravke kontroliete pomou inteligentnog menija
(Smart tag). Izborom odgovarajue opcije menija
moete ponititi izvrenu promjenu (Undo), ponoviti
izvrenje prethodno ponitene promjene (Redo),
zaustaviti dalje promjene (Stop...) ili otvoriti dijalog za
podeavanje detalja funkcije AutoCorrect.
Correct TWo INitials CApitals ako ne elite da
dozvolite da se na poetku rijei pojave dva velika
slova (kada zavrite upisivanje rijei drugo veliko slovo
e biti pretvoreno u malo.).
Capitalize first letter of sentences odnosno
Capitalize first letter of table cells ako elite da
reenica, odnosno tekst u elijama tabele, uvijek,
zapoinje velikim slovom.
Capitalize names of days - ako elite da se imena
dana piu velikim slovima.
Correct accidental usage of cAPS LOCK key - ako
elite da se Word pobrine za sreivanje ispisa, kada
zaboravite iskljuiti tipku Caps Lock (ispis velikih
slova), a novu reenicu zaponete drei pritisnutu
tipku Shift.
Replace text as you type - ako elite da se, prilikom
upisivanja, odreeni, prethodno definisani, uzorci teksta
automatski zamjenjuju odgovarajuim rijeima ili
frazama. Pomou ove opcije moete brzo upisivati
dugake nazive ili fraze koje esto koristite,
jednostavnim upisivanjem odgovarajue skraenice.
(Skraenica ne smije biti rije koja se koristi u
svakodnevnom govoru, jer bi se ispravke deavale i
onda kada Vi to, moda, ne elite.)


102
MS WORD

Automatsko formatiranje
moete koristiti i nakon
zavretka pisanja teksta, ako
otvorite meni Format i
izaberete stavku
AutoFormat. Da biste prije
izvrenja pregledali i odobrili
svaku predloenu promjenu,
izaberite opciju AutoFormat
and review each change.

Da biste mogli primijeniti
Built-in Heading styles,
ispred linije naslova mora
postojati bar jedan prazan
red, a tekst naslova mora
poinjati velikim slovom.

Da biste, uz pomo opcije
Built-in Heading styles,
upisivali i naslove nieg nivoa
(Heading2, Heading3, ..),
prije upisivanja teksta
naslova, pritisnite tipku Tab
jednom (za Heading2), dva
puta (za Heading3), itd.

AUTOMATSKO FORMATIRANJE TEKSTA
Options .
2. Izaberite karticu AutoFormat As You Type i potvrdite
polja:
Straight quotes with smart quotes ako elite da
regularne znake "navoda" zamijenite usmjerenim.
Automatic bulleted lists ako elite da se na
paragraf, koji ste zapoeli sa zvjezdicom (*) ili crticom
(-), automatski primijeni format oznaene liste. (Kada
pritisnete tipku Enter, da biste dodali novu stavku liste,
Word e automatski umetnuti novu oznaku.)
Automatic numbered lists ako elite da se na
paragraf, koji ste zapoeli brojem ili slovom, koje prati
znak za taku i razmak (ili tabulator), automatski
primijeni format numerisane liste. (Kada pritisnete tipku
Enter, da biste dodali novu stavku liste, Word e
automatski umetnuti novi broj ili slovo.)
Border lines ako elite da se na paragraf, koji ste
zapoeli sa tri ili vie istih znakova (-, _, =, *), primijeni
odgovarajui stil donje ivice okvira.
Tables ako elite da od svakog para znakova plus
("+"), u neprekinutom nizu znakova "+" i "-" koje
upiete (kao "+-----+----+"), formira jednu kolonu tabele.
Built-in Heading styles ako elite da se na tekst,
koji zavrite sa dva znaka Enter, primijeni odgovarajui
stil naslova. (Prazan paragraf iza naslova bie
automatski obrisan.)

Tab
2xEnter
2xEnter
MS WORD
103

Svaki Word-ov dokument
je baziran na odreenom
ablonu, koji definie
osnovnu strukturu i
karakteristine parametre
dokumenta (prorede, slovne
likove, stilove...). Osnovni
ablon (Normal.dot)
odreuje vrijednosti
parametara koje su
zajednike za svaki novi
dokument koji otvorite.

Da biste otvorili radno
okno Styles and Formatting,
pritisnite dugme , na paleti
alatki Formatting.

Da biste isti stil primijenili
na vie paragrafa pritisnite
dva puta miem dugme
Format Painter , na paleti
Standard, a zatim pritiskajte
redom sve paragrafe na koje
elite primijeniti izabrani stil.
Pritisnite tipku Esc da biste
se vratili u normalan reim
rada i iskljuili Format
Painter.

Stil izabranog paragrafa
moete promijenti i ako u listi
Pick formatting to Apply,
okna Styles and Formatting,
izaberete stavku Update to
Match Selection.
STILOVI I ABLONI
Upotreba ugraenih stilova, za pisanje odreenih djelova
dokumenta, dae Vaem dokumentu profesionalan i
ujednaen izgled, a Vama olakati i ubrzati poslove oko
kasnijeg preureenja i dotjerivanja dokumenta.

IZBOR STILA
1. Postavite kursor unutar paragrafa iji stil elite da
promijenite.
2. Otvorite padajui meni Style, na paleti Formatting
pritiskom na strelicu.
3. Izaberite odgovarajui stil.

PROMJENA KARAKTERISTIKA STILA
1. Otvorite meni Format i izaberite stavku Styles And
Formatting.
2. U listi okna Pick formatting to Apply, pronaite stil koji
3. Pritisnite strelicu desno od imena stila i izaberite
komandu Modify.
4. Uz pomo standardnih alatki za formatiranje, podesite
eljeni izgled izabranog stila ili pritisnite dugme Format i
izaberite element koji elite da promijenite.
5. Ponovite korak 4. za svaki element paragrafa, koji elite
da promijenite.
6. Potvrdite opciju Automatically update, da biste
osvjeili paragrafe dokumenta napisane u tom stilu, i/ili
Add to template, da biste promjene upisali u tekui
ablon dokumenta i sauvali ih za sve budue
dokumente.
7. Pritisnite dugme OK, da biste sauvali promjene.


104
MS WORD

U Word-u postoji
nekoliko desetina ugraenih
stilova koji slue opcijama
preloma (npr.naslovi) ili ih
koriste drugi alati (npr.
fusnote). Osim osnovnog stila
(Normal), koji koristite za
upisivanje obinog teksta,
vano je da upoznate i stilove
naslova (Heading 1,
Heading 2...Heading 9), jer
od njihove upotrebe zavisi rad
i kontrola rezultata nekih
posebnih alata.

Sve naslove i
podnaslove obavezno
definiite nekim od stilova
naslova, a nikako runim
formatiranjem.

Stilovi paragrafa, u oknu
Styles and Formatting, su
oznaeni simbolom paragrafa
( ) desno od imena stila, dok
su stilovi znakova (karaktera)
oznaeni simbolom ( ).

Za definiciju odreenih
elemenata paragrafa moete
koristiti i dugmad sa palete
dijaloga New Style ili Modify
Style.

IZRADA NOVOG STILA
Formatting.
2. U oknu Styles And Formatting, pritisnite dugme New
Style.
3. U polje Name, upiite ime novog stila.
4. Iz liste Style type, izaberite stavku Paragraph.
5. Iz liste Style based on, izaberite stil na ijim
karakteristikama elite da bazirate Va novi stil.
6. Pritisnite dugme Format i izaberite element stila koji
elite da podesite:
Font - slovni lik i nain ispisa teksta.
Paragraph - uvuenost lijeve i desne strane
paragrafa, prored paragrafa ili rastojanje od
prethodnog odnosno narednog paragrafa .
Tabs vrstu i poziciju tabulatora.
Border - okvir i pozadinu paragrafa.
Numbering podrazumijevani nain oznaavanja
liste u paragrafu.
7. Ponovite korak 5 za svaki element koji elite da
podesite.
8. Potvrdite opciju Add to template, ako elite da novi stil
pridruite osnovnom ablonu.

IZRADA STILA PO MODELU
1. Postavite kursor unutar paragrafa iji format elite da
sauvate kao novi stil.
2. Pritisnite lijevim tasterom mia polje Style, na paleti
Formatting.
3. Kada je polje izabrano, obriite postojei tekst i upiite
ime novog stila .
4. Pritisnite tipku Enter, da biste sauvali izabrani format
pod imenom novog stila.

MS WORD
105

Ugraeni stilovi Word-a
se ne mogu obrisati.

Svaki dokument u Word-
u moete sauvati kao
ablon, koji ete kasnije
koristiti za izradu novih
dokumenata. Ako esto radite
sa dokumentima koji imaju
istu formu (memorandumi,
pisma, faksovi...), ovu
mogunost Word-a morate
iskoristiti.

Kada koristite dugme New
Blank Document da biste
otvorili novi dokument, Vi,
ustvari, koristite ablon
Normal, koji predstavlja
potpuno prazan dokument.

Sve ablone koje Vi
napravite, Word uva u
posebnoj fascikli korisnika
(Template). Ako promijenite
ovu podrazumijevanu
lokaciju, Va ablon neete
moi pozivati iz kartice
General, u dijalogu
Templates. Ako ablon, ipak,
sauvate na nekoj drugoj
lokaciji, pronaite ga i otvorite
kao i svaki drugi dokument.

BRISANJE STILA
Formatting.
2. U listi Pick formatting to Apply, pronaite stil koji
elite da obriete.
3. Pritisnite strelicu desno od imena stila i izaberite
komandu Delete.

IZRADA ABLONA
1. Pritisnite dugme New Blank Document.
2. Otvorite meni File, izaberite stavku Page Setup i, u
dijalogu, definiite parametre stranice ablona.
3. Podesite opti izgled ablona (napravite nove stilove ili
izmijenite postojee; ubacite sve inicijalne elemente
ablona dokumenta zaglavlje, logotip, podnoje...).
5. U polje File Name upiite ime ablona.
6. Iz liste Save as type, izaberite stavku Document
Template (*.dot).

UPOTREBA ABLONA
2. U radnom oknu, izaberite stavku General Templates.
3. U dijalogu Templates, izaberite karticu sa tipom
ablona koji elite da koristite. (Svi abloni, koje ste Vi
napravili, nalaze se na kartici General).
4. Iz liste dostupnih ablona, izaberite odgovarajui, i
5. Upiite sadraj dokumenta prema formi ablona.
6. Sauvajte dokument. (Kada sauvate dokument koji je
zasnovan na ablonu, Word e ga snimiti kao poseban
dokument. ablon, koji ste koristili u izradi Vaeg
dokumenta, ostaje nepromijenjen i moete ga ponovo
koristiti u neizmijenjenom obliku.)


106
MS WORD

Tabelu moete da
nacrtate i rukom, koristei
dugme Draw Table, sa palete
alatki Tables and Borders.

Ako zaponete tabelu na
samom vrhu stranice, a
potom odluite da dodate
tekst iznad tabele, pritisnite
miem lijevu ivicu gornje
lijeve elije tabele i pritisnite
tipku Enter dvaput. Word e
umetnuti prazan red, iznad
tabele, u koji moete postaviti
kursor i upisati tekst.

Da biste obrisali tabelu,
red, kolonu ili eliju, izaberite
element koji elite da
obriete, otvorite meni Table,
pokaite na komandu Delete,
iz podmenija izaberite
odgovarajuu opciju: Table,
Rows, Columns ili Cells.

Tabelu moete premjestiti
ili kopirati upotrebom
dugmadi Cut, Copy i Paste,
na paleti Standard.

Tabelu moete prevesti u
obian tekst, tako to te
otvoriti meni Table, pokazati
na stavku Convert i izabrati
komandu Table to Text.

PRELOM TEKSTA
Upotreba tabela je savren nain za poravnanje teksta po
redovima i kolonama. U tabelu moete postaviti bilo kakav
sadraj (tekst, sliku, grafiku...) i kontrolisati ga na uobiajeni
nain.

IZRADA TABELE
1. Postavite kursor na mjesto na kojem elite da postavite
tabelu.
2. Pritisnite dugme Insert Table, na paleti alatki
Standard. (Kvadratii koji se pojavljuju, predstavljaju
elije tabele.)
3. Prevucite pokazivaem preko onoliko redova i kolona,
koliko elite da imate u tabeli, a zatim pritisnite lijevi
taster mia. (U dokumentu se pojavljuje tabela sa
izabranim brojem redova i kolona.)
4. Upiite tekst u elije tabele. (Ako upisujete tekst koji je
predugaak da stane po irini elije, Word e ga
automatski prenijeti u novi red i poveati visinu elije.)
5. Da biste postavili kursor u odreenu eliju tabele,
postavite pokaziva u nju i pritisnite lijevi taster mia ili
iskoristite komande sa tastature:
Za prelazak iz reda u red koristite kursorske tipke za
kretanje nagore ili nadolje.
Za kretanje udesno pritisnite tipku Tab, a za kretanje
ulijevo kombinaciju Shift+Tab. (Ako u odredinoj eliji
postoji tekst, on e, automatski, biti izabran.)
Za prelazak sa prve na poslednju eliju u koloni
koristite preicu Alt+PgDn, a obratno Alt+PgUp.
Za prelazak sa prve na poslednju eliju u redu koristite
preicu Alt+End, a obratno Alt+Home.

Tab
MS WORD
107

Da biste promijenili izgled
linije tabele, izaberite eljene
opcije iz listi Line Styles,
Line Weight, Border Colors
i pritisnite liniju.

Da biste sakrili liniju
tabele, izaberite opciju No
Border, iz liste Line Styles, i
pritisnite liniju.

Da biste spojili dvije ili vie
susjednih elija, najprije ih
izaberite, otvorite meni Table,
a zatim izaberite komandu
Merge Cells.

Da biste podijelili
izabrane elije, otvorite meni
Table, izaberite komandu
Split Cells, a zatim, u
dijalogu, upiite broj kolona
(Number of columns) i broj
redova (Number of rows).

dimenzije tabele, pokaite na
kvadrati pored desnog,
donjeg ugla tabele, i drei
taster mia pritisnut, povucite
ulijevo nagore, da biste je
smanjili, odnosno udesno
nadolje, da biste je poveali.

CRTANJE TABELE
tabelu.
2. Pritisnite dugme Tables and Borders, na paleti
alatki Standard.
3. Pritisnite dugme Draw Table, na paleti alatki
Tables and Borders (ako ve nije izabrano).
(Pokaziva mia dobija oblik olovke.)
4. Otvorite padajuu listu Line Styles, i
izaberite odgovarajui stil linije za spoljanju ivicu
tabele.
5. Otvorite padajuu listu Line Weight i izaberite
odgovarajuu debljinu linije za spoljanju ivicu tabele.
6. Pritisnite dugme Border Colors i iz palete izaberite boju
za spoljanju ivicu tabele.
7. Postavite pokaziva na mjesto gdje elite da bude lijevi
vrh tabele, pritisnite lijevi taster mia i, drei ga
pritisnutim, vucite mia dijagonalno nadolje i udesno,
sve dok ne dobijete konturu tabele, eljene veliine.
Tada otpustite taster mia. (Word je nacrtao spoljanje
ivice tabele.)
8. Ponovite korake od 4 do 6, da biste izabrali
karakteristike unutranjih linija tabele.
9. Nacrtajte kolone tabele, povlaei mia od gornje do
donje spoljanje ivice, a zatim nacrtajte redove,
povlaei mia od lijeve do desne spoljanje ivice.
10. Pritisnite dugme Draw Table, da biste ga iskljuili i
zavrili sa crtanjem tabele.
11. Upiite tekst u elije tabele.


108
MS WORD

Da biste izabrali vie
redova ili kolona, najprije
izaberite prvi (prvu), a zatim,
drei pritisnut lijevi taster
mia, pomjerite mia do
poslednjeg reda ili kolone,
koju elite izabrati.

Ako elite izabrati vie
nesusjednih redova ili kolona,
izaberite prvi (prvu), a zatim,
drei pritisnutu tipku Ctrl,
izaberite ostale.

Da biste premjestili tabelu
pokaite na kvadrat sa etiri
strelice (pored gornjeg lijevog
ugla tabele), i drei pritisnut
lijevi taster mia, povucite
tabelu na novo mjesto.

Ako elite da vie redova
budu iste visine ili vie kolona
budu iste irine, izaberite
redove ili kolone, a zatim
pritisnite dugme Distribute
Rows Evenly ili Distribute
Columns Evenly, na paleti
Tables and Borders .

Da biste redove tabele
oznaili ili pobrojali kao
stavke liste, izaberite
odgovarajuu kolonu i
pritisnite dugme Bullets ili
Numbering.
PODEAVANJE BROJA REDOVA I KOLONA TABELE
1. Da biste dodali red na kraj tabele, pritisnite miem u
donju desnu eliju tabele, i pritisnite tipku Tab.
2. Da biste dodali red u sredini tabele:
Postavite pokaziva mia izvan tabele, sa lijeve
strane reda iznad kojeg treba da se umetne novi red i
izaberite taj red, pritiskom na lijevi taster mia.
Pritisnite dugme Insert Rows, na paleti Standard.
(Dugme Insert Table postaje Insert Rows kada je
red izabran.)
3. Da biste dodali kolonu:
Postavite pokaziva mia izvan tabele, na gornju ivicu
kolone ispred koje treba da se umetne nova.
Kada se pokaziva dobije oblik crne strelice, pritisnite
lijevi taster mia.
Pritisnite dugme Insert Columns na paleti Standard.
(Dugme Insert Table postaje Insert Columns kada
je izabrana kolona.)
4. Da biste podesili:
irinu kolone - pokaite na njenu desnu ivicu, i kada
pokaziva dobije oblik , povucite ivicu do eljene
irine kolone.
visinu reda - pokaite na njegovu donju ivicu, i kada
pokaziva dobije oblik , povucite ivicu do eljene
visine reda.

PROMJENA BOJE POZADINE
1. Ako paleta Tables and Borders nije prikazana,
pritisnite njeno dugme , na paleti Standard.
2. Izaberite element tabele iju boju pozadine elite
promijeniti (red, kolonu, eliju ili cijelu tabelu).
3. Otvorite meni Shading Color i izaberite eljenu
boju ili pritisnite dugme , da biste na izabrani element
primijenili trenutno aktivnu boju, bez otvaranja menija.

MS WORD
109

im upiete red koji
poinje sa zvjezdicom (*),
znakom minus (-) ili brojem, a
na kraju reda pritisnete Enter,
Word automatski ukljuuje
funkciju za pravljenje listi. Ako
Vam to ne odgovara, moete
iskljuiti ovu funkciju, tako to
ete, u meniju Tools, izabrati
stavku Autocorrect Options
i, na kartici Autoformat As
You Type, dijaloga
Autocorrect, ukloniti znak
potvrde iz polja Automatic
bulleted lists i Automatic
numbered lists.

Ako izmeu stavki liste
elite da umetnete prazan red
prvo pritisnite Shift+Enter, a
zatim tipku Enter.

Da biste promijenili tip
liste, iz oznaene u
numerisanu i obratno,
izaberite je i pritisnite dugme
Numbering, odnosno
Bullets.

Uvuenost liste i pojedinih
stavki, kontroliete na isti
nain kao i uvuenost
paragrafa, pomou dugmadi
i , na paleti alatki
Standard.

IZRADA LISTE
1. Postavite kursor na mjestu na kojem elite da zaponete
listu, a zatim pritisnite dugme Bullets, ako elite da
umetnete oznaenu, odnosno Numbering, ako
elite da umetnete numerisanu listu. (U zavisnosti od
izabranog tipa liste, Word umee grafiku oznaku, za
oznaenu, odnosno broj ili slovo, za numerisanu listu.)
2. Upiite stavku liste.
3. Pritisnite tipku Enter. (Word e, automatski, dodati novu
oznaku za sljedeu stavku liste.)
4. Ponovite korake 2 i 3, za svaku stavku liste.
5. Da biste zavrili listu pritisnite tipku Enter dva puta ili
pritisnite tipku BackSpace, da biste obrisali zadnju
stavku liste.

PRETVARANJE PARAGRAFA U LISTU
1. Izaberite paragrafe od kojih elite formirati listu.
2. Pritisnite dugme Bullets, ako elite da izabrani
paragrafi postanu stavke oznaene liste, odnosno
Numbering, ako elite da od paragrafa formirate
numerisanu listu.

PRETVARANJE LISTE U PARAGRAFE
1. Izaberite stavke liste koje elite pretvoriti u paragrafe. (U
zavisnosti od tipa izabrane liste, oko dugmeta
Bullets, odnosno Numbering, na paleti
Formatting, e se pojaviti okvir.)
2. Pritisnite dugme Bullets, ako je lista oznaena,
odnosno Numbering, ako ste izabrali numerisanu
listu.


110
MS WORD

Da biste promijenili format
oznake stavke liste, bez
promjene formata teksta liste,
pritisnite je lijevim tasterom
mia i, iz palete Formatting,
izaberite odgovarajuu opciju.

Da biste, u numerisanoj
listi, brojanje stavki postavili
na poetak, izaberite stavku
kojom elite da zaponete
novo brojanje, otvorite meni
Format, izaberite karticu
Numbered i potvrdite opciju
Restart numbering.

Da biste produili neku
numerisanu listu, koju ste u
dokumentu ranije prekinuli,
otvorite meni Format i
izaberite stavku Bullets and
Numbering, a zatim, na
kartici Numbered tab,
izaberite sliicu liste koja
odgovara listi koju elite
nastaviti i potvrdite opciju
Continue previous list.

Slovni likovi Windings i
Webdings imaju najvei izbor
simbola za oznaavanje
stavki liste.

PODEAVANJE IZGLEDA LISTE
1. Izaberite stavke liste ije oznake elite da promijenite .
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Bullets and
Numbering.
3. Izaberite karticu Bulleted, ako elite da podesite
oznaenu, odnosno Numbered, ako elite da podesite
numerisanu listu.
4. Pritisnite sliicu koja odgovara eljenom nainu
oznaavanja (numerisanja) stavki liste.
5. Ako elite drugaiji nain oznaavanja, pritisnite dugme
Customize:
Ako podeavate oznaenu listu, u dijalogu Customize
Bulleted List, izaberite neku od ponuenih sliica i
pritisnite dugme:
Font da biste oznaku predstavili u drugom
slovnom liku.
Character da biste za oznaavanje izabrali neki
drugi simbol.
Picture ako elite da, za oznaavanje stavki
liste, iskoristite neku od ugraenih Clip art sliica.
Ako podeavate numerisanu listu, u dijalogu
Customize Numbered List:
pritisnite dugme Font, da biste za ispis numeracije
izabrali odgovarajui slovni lik.
iz liste Number style, izaberite stil numeracije.
u polje Start At, upiite (ili izaberite) broj kojim
elite da zaponete listu.
iz liste Number Position, izaberite odgovarajue
poravnanje numerikih oznaka liste.
u polje Tab space after, upiite (ili izaberite) eljeno
rastojanje od oznake stavke do poetka teksta stavke.
u polje Indent at, upiite (ili izaberite) veliinu
uvuenosti teksta stavke.

MS WORD
111

Tekst koji piete u
formatu stupca prelazi iz
jednog stupca u drugi. Ako
elite stupce teksta koji ne
teku iz stupca u stubac,
koristite tabele.

Da biste nasilno preli u
sljedei stubac, pritisnite tipke
Ctrl+Shift+Enter.

Da biste izjednaili duinu
stubaca na poslednjoj stranici
dokumenta, preite na kraj
dokumenta (pritiskom na
tipke Ctrl+End), otvorite meni
Insert, izaberite stavku Break
i, u dijalogu, potvrdite opciju
Continuous.

Ve napisani tekst moete
jednostavno prebacivati iz
nestubinog u stubini format,
i obratno. Izaberite tekst iji
format elite da promijenite,
pritisnite dugme Columns ,
i iz ematskog prikaza
izaberite eljeni broj kolona.

U dijalogu Columns
moete izabrati jedan od
pripremljenih formata
stubaca, pritiskom na sliicu
sa eljenim formatom, u grupi
Presets.
PISANJE TEKSTA U OBLIKU NOVINSKIH STUBACA
Ako Va dokument, ve, sadri tekst u nestubinom
formatu:
Otvorite meni Insert i izaberite stavku Break, da biste
prekinuli prethodnu sekciju teksta.
Da bi stupci poeli na istoj strani, na kojoj se nalazi i
drugi nestubini tekst, izaberite opciju Continuous. Ako
elite da stupci ponu na sljedeoj strani, izaberite
opciju Next Page.
Pritisnite dugme OK.

1. Postavite kursor unutar sekcije u kojoj elite da ponete
pisati u stupcima.
2. Pritisnite dugme Columns na paleti alatki Formatting i,
iz ematskog prikaza, izaberite onoliko stubaca koliko
elite.
3. Upiite tekst.
4. Da biste prekinuli pisanje u stupcima i nastavili sa
nestubinim tekstom, ponovite korak 2, uz izbor jednog
stupca.

PODEAVANJE STUBACA TEKSTA
1. Postavite kursor bilo gdje u viestubinom tekstu,
otvorite meni Format i izaberite stavku Columns.
2. Ako elite razliite irine stubaca, uklonite potvrdu polja
Equal Column Width i, za svaki stubac u grupi Width
and Spacing, upiite eljenu irinu i rastojanje izmeu
stubaca.
3. Da biste stupce razdvojili uspravnim linijama, potvrdite
polje Line Between Columns.


112
MS WORD

Paleta Drawing se
standardno pojavljuje na dnu
Word-ovog prozora. Ako je
ne vidite, pritisnite dugme
Drawing, na paleti Standard.

veliinu nacrtane figure,
postavite pokaziva na neku
od ruica figure i, drei
pritisnut lijevi taster mia,
povucite ruicu u eljenom
smjeru.

poziciju figure, postavite
pokaziva na nju, i drei
povucite je na eljeno mjesto.

Da biste okrenuli figuru,
postavite pokaziva na
zelenu ruicu figure i, drei
povucite je u eljenom smjeru
okretanja.

Prikazivanje platna za
crtanje (canvas) moete
iskljuiti, ako otvorite meni
Tools, izaberete stavku
ponitite potvrdu polja
Automatically create
drawing canvas when
inserting AutoShapes.

RAD SA GRAFIKOM
Dokument sa suvim tekstom moe izgledati prilino
siromano. Malo slika i grafike e rijeiti problem...

UMETANJE GRAFIKIH FIGURA
1. Pritisnite dugme AutoShapes, da biste otvorili meni sa
gotovim oblicima figura.
2. Pokaite na kategoriju figure koju elite da koristite i, iz
podmenija, izaberite eljeni oblik. (Word e Vam
predloiti da figuru smjestite na platno za crtanje (okvir
sa tekstom Create Your drawing here, u koji dodajete
figure, da biste njima rukovali kao cjelinom). Ako ne
elite da koristite ovu mogunost, pritisnite tipku Esc, da
biste uklonili platno.)
3. Postavite pokaziva mia na mjesto na kojem elite da
se izabrana figura pojavi.
4. Pritisnite lijevi taster mia, i drei ga pritisnutim,
povucite mia dijagonalno nadolje i nadesno. (Da biste
nacrtali pravilan geometrijski oblik kvadrata ili kruga,
drite pritisnutu tipku Shift, dok vuete mia.)
5. Otpustite taster mia kada figura dobije eljenu veliinu.
(Ako ste izabrali figuru iz kategorije Callouts, upiite
tekst i formatirajte ga, na uobiajeni nain, alatkama sa
palete Formatting.)

PROMJENA IZGLEDA FIGURE
1. Izaberite figuru pritiskom na lijevi taster mia.
2. Upotrijebite alatke sa palete Drawing:
Line style i Dash Style - da biste podesili stil i
izgled linije kojom je figura nacrtana.
Fill Color i Line Color - da biste promijenili
boju ispune, odnosno boju linije figure.
Shadow style - da biste osjenili figuru.
3-D style - da biste figuri dodali prostorni efekat.

MS WORD
113

Poto je WordArt tekst
grafiki element, za izmjenu
njegovih karakteristika
moete koristiti i alatke sa
paletu Drawing.

Promjenu veliine, pozicije
ili ugla ispisa WordArt oblika,
izvrite na isti nain kao i kod
gotovih figura, uz pomo
ruica (vidi prethodnu
stranicu).

Da biste promijenili tekst
ispisan umjetnikim
slovima, pritisnite dva puta
postojei tekst, i u dijalogu
Edit WordArt Text, izvrite
odgovarajue izmjene.
UPOTREBA UMJETNIKIH SLOVA (WORD-ART)
WordArt tekst.
2. Pritisnite dugme Insert WordArt , na paleti Drawing,
ili otvorite meni Insert, pokaite stavku Picture i, iz
podmenija, izaberite opciju WordArt.
3. U dijalogu WordArt Gallery, izaberite izgled od kojeg
elite da ponete i pritisnite OK.
4. U dijalogu Edit WordArt Text, upiite tekst koji elite,
zamjenjujui podrazumijevani tekst (uputstvo) Your
Text Here, koji je ispisan u njemu i pritisnite dugme
OK. (Upotrijebite padajue liste Font i Size i dugmad
Bold i Italic, da biste dodatno definisali izgled teksta.)

PODEAVANJE UMJETNIKIH SLOVA
1. Izaberite WordArt tekst pritiskom na lijevi taster mia.
2. Sa palete WordArt izaberite:
Edit text - da biste promijenili tekst u WordArt-u.
WordArt Gallery - da biste promijenili aktuelni stil.
Format WordArt - da biste podesili liniju i boju
kojom je tekst nacrtan.
WordArt Shape - da biste promijenili geometrijski
oblik prema kojem se ispisuje tekst.
Text Wrapping - da biste definisali nain
prelamanja teksta dokumenta oko WordArt oblika
(vidi str. 115).
WordArt Vertical Text - da biste promijenili
orjentaciju ispisa teksta u uspravnu ili poloenu.
WordArt Character Spacing - da biste promijenili
razmak izmeu pojedinih znakova u tekstu, od vrlo
oputenog (very loose), do vrlo zbijenog (very tight).


114
MS WORD

Ako na ekranu nije
prikazana paleta alatki
Picture, pritisnite sliku
desnim tasterom mia i, iz
komandu Show Picture
Toolbar.

Sliku moete umetnuti i sa
skenera ili kamere (ako su
prikljueni na raunar),
izborom opcije From
Scanner Or Camera, u
meniju Picture.

Standardno, Word stavlja
sliku u istu ravan sa
tekstom (In line with text)
tako da se, pomjeranjem
teksta, slika pomjera zajedno
sa njim.

Da biste izvrili
poravnanje slike, izaberite je
i, sa dva pritiska na lijevi
taster mia, otvorite dijalog
Format Picture. Izaberite
karticu Layout i izaberite
odgovarajuu opciju (Center,
Left ili Right).

UMETANJE SLIKE
1. Postavite kursor na mjesto na kojem elite da umetnete
sliku.
2. Otvorite meni Insert, izaberite stavku Picture i, iz
podmenija, izaberite izvor slike:
Clip Art da biste dodali sliicu iz galerije Clip Art,
koju ste dobili instalacijom MS Office-a. U radnom
oknu prozora Insert Clip Art, pritisnite dugme Search
i, iz liste raspoloivih slika, izaberite odgovarajuu
pritiskom mia (ili pritisnite strelicu na njenom desnom
kraju i iz menija izaberite komandu Insert). (Galeriju
moete pretraivati upisivanjem kljune rijei na
engleskom jeziku, koja asocira na sliku koju traite.)
From file da biste dodali sliku koja se nalazi na
lokalnom ili mrenom disku. U dijalogu Insert Picture,
pronaite dokument sa traenom slikom i umetnite je
pritiskom na dugme Insert.

PODEAVANJE VELIINE SLIKE
1. Izaberite sliku pritiskom mia. (Oko slike se pojavljuju
mali kvadratii ruice).
2. Postavite pokaziva mia na neku od ruica.
3. Kada pokaziva dobije oblik dvosmjerne strelice,
pritisnite lijevi taster mia i, drei ga pritisnutim,
povucite ruicu u smjeru smanjenja ili poveanja slike.
4. Kada slika dobije eljenu veliinu, otpustite taster mia.

PROMJENA POZICIJE SLIKE
1. Izaberite sliku i postavite pokaziva mia u sredinu slike.
2. Kada pokaziva dobije oblik etvorosmjerne strelice,
povucite sliku na eljeno mjesto.

MS WORD
115

Ako odsijeete dio slike i
kasnije se predomislite,
pritisnite dugme Crop i
povucite ruicu (na strani na
kojoj se nalazi odsjeeni dio
slike), van unutranjosti slike.

Da biste promijenili nain
prelamanja teksta oko slike,
pritisnite dugme Text
Wrapping i izaberite:
Square prelama tekst
tako da on oko slike stvara
kvadratni oblik.
Tight prelama tekst tako
da tee uz same ivice
oblika slike.
Behind Text ne prelama
tekst, ve se slika postavlja
iznad teksta, ali tako da se
tekst vidi.
In Front Of Text ne
prelama tekst, ve
postavlja sliku iznad
teksta, ali tako da se tekst
ne vidi.
Top and Bottom
postavlja tekst ispod i
iznad slike, ali ne i sa
strana.

Ako elite da vratite sliku
u njeno originalno stanje,
pritisnite dugme Reset
Picture, na paleti Picture.

ODSIJECANJE VIKA SLIKE
1. Postavite pokaziva na sliku i izaberite je pritiskom na
lijevi taster mia.
2. Pritisnite dugme Crop, na paleti Picture. (Primijetite
da su ruice slike promijenile oblik.)
3. Postavite pokaziva na neku od ruica.
4. Kada pokaziva dobije oblik stege, pritisnite lijevi taster
mia, i drei ga pritisnutim, povucite ruicu prema
unutranjosti slike, da biste odsjekli nepotrebni dio.

POSTAVLJANJE OKVIRA OKO SLIKE
lijevi taster mia.
2. Pritisnite dugme Line Style, na paleti Picture, i, iz
menija, izaberite eljeni oblik linije okvira.

PODEAVANJE OSVIJETLJENOSTI I KONTRASTA SLIKE
lijevi taster mia.
2. Pritisnite dugme More Brightness, ako elite da
slika bude svjetlija, odnosno Less Brightness, ako
elite da slika bude tamnija.
3. Pritisnite dugme More Contrast, ako elite da slika
bude jasnija, odnosno Less Contrast, ako elite da
slika bude mutnija.
4. Pritisnite dugme Color, da biste promijenili boju slike
GrayScale (nijanse sivog), Black&White (crno-bijelo),
Washout (isprano).


116
MS WORD

Ako elite da dokument
odtampate na objema
stranama papira, iz liste
Multiple pages, izaberite
opciju Mirror margins.

Paper Source je
parametar koji odreuje u
kojoj se kaseti tampaa
nalazi papir na kojem elite
da odtampate tekst. Ovaj
parametar moete definisati
posebno za prvu, a posebno
za ostale stranice.

U listi Apply To odredite
da li e se parametri koje ste
zadali primjeniti na itav
dokument (opcija Whole
document) ili samo od
stranice na kojoj je kursor, pa
nadalje (opcija This point
forward).

Ako elite da izvrene
promjene trajno sauvate za
sve nove dokumente,
pritisnite dugme Default.
Podaci se upisuju u osnovni
ablon (Normal.dot).

Ako elite da pojedini
djelovi dokumenta imaju
drugaije parametre stranice,
formirajte sekcije (vidi str. 90).
TAMPANJE
Kako e izgledati odtampani primjerak Vaeg dokumenta
zavisi i od dimenzije i orjentacije stranice, veliine margina,
prostora za korienje...

PODEAVANJE ORIJENTACIJE I MARGINA STRANICE
1. Otvorite meni File i izaberite stavku Page Setup.
2. Izaberite karticu Margins i, u polja Top, Bottom, Left i
Right, unesite eljenu veliinu gornje, donje, lijeve ili
desne margine.
3. irinu prostora za korienje (poveza) upiite u polje
Gutter, a njegovu poziciju u polje Gutter position.
irina poveza se odreuje u odnosu na onu marginu
koja odgovara poziciji poveza.
4. Izaberite uspravnu (Portrait) ili poloenu (Landscape)
orjentaciju stranice.

IZBOR VELIINE PAPIRA
1. Izaberite karticu Paper.
2. Izaberite odgovarajuu veliinu papira iz liste Paper
Size ili je sami definiite, upisivanjem irine, odnosno
visine, u polje Width, odnosno Height.

ODREIVANJE POZICIJE ZAGLAVLJA I PODNOJA
1. Izaberite karticu Layout.
2. Ako elite da zaglavlje (Header) i podnoje (Footer)
stranice budu razliiti za parne i neparne stranice,
potvrdite opciju Different odd and even.
3. Ako elite prva stranica ima posebno zaglavlje i
podnoje, potvrdite opciju Different first page.
4. U polje Header unesite udaljenost vrha stranice od vrha
zaglavlja, a u polje Footer, udaljenost dna stranice od
dna podnoja.

MS WORD
117

Zaglavlju ili podnoju
dokumenta moete pristupiti i
ako dva puta pritisnete lijevi
taster mia u prostoru
zaglavlja ili podnoja.

Umjesto da upisujete
datum i vrijeme, umetnite ih u
zaglavlje ili podnoje Vae
stranice, pritiskom na dugme
Insert Date i Insert
Time.

Da biste umetnuli broj
stranice u formatu Broj
aktuelne stranice / Ukupan
broj stranica, pritisnite
dugme Insert Page
Number, zatim upiite / i,
na kraju, pritisnite dugme
Insert Number Of Pages.

Zaglavlje i podnoje
stranice ne moete vidjeti ako
ste izabrali prikaz Normal.

Veza zaglavlja ili podnoja
aktivne i prethodne sekcije
dokumenta je oznaena
tekstom Same as previous,
iznad prostora predvienog
za zaglavlje ili podnoje. Ako
ne vidite ovaj tekst, znai da
je veza raskinuta.
DODAVANJE ZAGLAVLJA I PODNOJA
1. Otvorite meni View i izaberite komandu Header And
Footer. (Pojavljuje se plutajua paleta Header and
Footer, a kursor se postavlja u prostor za zaglavlje.)
2. Ako elite da zaglavlje i podnoje prve stranice bude
drugaije, u odnosu na ostale stranice dokumenta,
pritisnite dugme Page Setup, izaberite karticu
Layout i potvrdite opciju Different First Page. Ako
elite da zaglavlja i podnoja parnih i neparnih stranica,
takoe, budu razliita, na istoj kartici, potvrdite opciju
Different odd and even. (Da biste u razliitim djelovima
dokumenta mogli koristiti razliita zaglavlja i/ili podnoja
podijelite dokument u sekcije vidi str. 90.)
3. Upiite tekst zaglavlja stranice. (Tekst u zaglavlju i
podnoju stranice moete urediti na isti nain kao i ostali
tekst u dokumentu.)
4. Da biste prebacili kursor iz prostora zaglavlja u prostor
podnoja, i obratno, pritisnite dugme Switch
Between Header and Footer, na paleti alatki Header
and Footer.
5. Upiite tekst podnoja stranice.
6. Ako ste izabrali opciju razliite prve stranice i/ili razliite
parne i naparne stranice, upiite tekst zaglavlja i
podnoja i za ove stranice ili ih ostavite prazne. (Ako ste
dokument podijelili u sekcije i elite da aktivna sekcija
ima drugaije zaglavlje ili podnoje, pritisnite dugme
Same As Previous , na paleti Header and Footer,
da biste prekinuli vezu zaglavlja ili podnoja sa
prethodnom sekcijom, a zatim upiite novi tekst. Da
biste ponovo povezali zaglavlja ili podnoja u susjednim
sekcijama dokumenta, pritisnite dugme Same As
Previous tako da ono ne bude uokvireno.)
7. Pritisnite dugme Close, na paleti Header and Footer,
(ili pritisnite miem dva puta bilo gdje van prostora
zaglavlja i podnoja), da biste se vratili u normalan
reim rada.


118
MS WORD

Uvijek pogledajte kako
izgleda Va dokument prije
tampanja tako ete
utedjeti i vrijeme i papir.

tampanje vie stranica
istog dokumenta na jednom
listu papira moete izvriti
tako to ete, iz liste Pages
Per Sheet, dijaloga Print,
izabrati eljeni broj.

Da biste brzo odtampali
jedan primjerak dokumenta,
na podrazumijevanom
tampau i bez otvaranja
dijaloga, pritisnite dugme
Print, na paleti alatki
Standard.

Ako se zaglavlje ili
podnoje stranice ne nalazi
(ili se nalazi samo djelimino)
na odtampanom primjerku
dokumenta, to zxnai da ste
ili uli u slijepu zonu
tampaa ili ste postavili
margine zaglavlja/podnoja
suvie blizu margini stranice,
tako da na stranici nema
mjesta za prikaz zaglavlja i/ili
podnoja!
PREGLEDANJE DOKUMENTA PRIJE TAMPANJA
1. Pritisnite dugme Print Preview, na paleti alatki
Standard.
2. Pritisnite tipku Page Up ili Page Down, da biste
pregledali stranice iznad, odnosno ispod tekue stranice
ili miem pomjerajte vertikalni kliza, da biste prikazali
dio stranice koji elite.
3. Ako elite da istovremeno vidite prikaz vie stranica,
pritisnite dugme Multiple Pages. U suprotnom,
pritisnite dugme One Page.
4. Iskoristite lupu (Magnifier ), da biste detaljnije
pregledali dokument.
5. Ako ste zadovoljni izgledom Vaeg dokumenta, pritisnite
dugme Print, da biste ga odtampali. U suprotnom,
pritisnite dugme Close.

TAMPANJE DOKUMENTA
1. Otvorite meni File i izaberite komandu Print.
2. Iz padajue liste Name, izaberite tampa na kojem
elite da tampate.
3. Definiite opseg stranica koji elite da tampate:
All sve stranice.
Current Page samo stranicu na kojoj se nalazi
kursor.
Pages samo stranice koje upiite. (Ako elite
tampati nekoliko uzastopnih stranica, crticom odvojite
broj prve i posljednje. Pojedine stranice odvajajte
zarezom. Npr.: 2,4,5-12 znai da elite tampati
stranice 2 i 4 i sve stranice od 5 do 12).
Selection dio dokumenta koji ste izabrali.
4. U polje Number Of Copies, upiite broj primjeraka koje
treba odtampati.
5. Pritisnite dugme OK, da biste odtampali dokument.

MS WORD
119

Cirkularno pismo moete
napraviti i od nekog
postojeeg dokumenta ili
ablona, izborom
odgovarajue opcije u 2.
koraku arobnjaka Mail
Merge (Start from existing
document ili Start from
template).

Ako je MS Outlook Va
podrazumijevani klijent za
potu, listu sa podacima o
primaocima moete preuzeti
iz njegovog adresara,
izborom opcije Select from
outlook contacts, u 3.
koraku arobnjaka.

Ako ste ve definisali listu
primaoca, u 3. koraku
arobnjaka, izaberite opciju
Use existing list, pritisnite
vezu Browse i, u dijalogu
Select Data Source,
pronaite eljenu listu.

Polja liste moete
proizvoljno ureivati (mijenjati
engleske nazive polja ili
dodavati nova polja) kroz
dijalog Customize, koji ete
otvoriti pritiskom na dugme
Customize, u obrascu za
formiranje liste.
NAPREDNI ALATI
Izrada pisama slinog sadraja, koja treba poslati na mnogo
razliitih adresa, dodavanje sadraja ili pojmovnika, mogu
biti prilino dugotrajni i naporni poslovi. Uz pomo Word-a,
sve ove poslove ete obaviti za nekoliko minuta...

IZRADA CIRKULARNOG PISMA
1. Otvorite novi, prazan, dokument.
2. Otvorite meni Tools, pokaite na stavku Letters and
Mailings i izaberite komandu Mail Merge Wizard.
3. Pratei korake arobnjaka, u radnom oknu Mail Merge,
definiite izgled Vaeg cirkularnog pisma:
I. Izaberite opciju Letters, kao tip dokumenta koji elite
da formirate.
Pritisnite vezu Starting document.
II. Potvrdite opciju Use the current document, da biste
arobnjaku ukazali da pismo elite da formirate od
aktuelnog dokumenta.
Pritisnite vezu Select recipients.
III. Potvrdite opciju Type new list, da biste omoguili
unos novog spiska primaoca, a zatim pritisnite vezu
Create... i, u dijalogu New Address List:
Upiite podatke o prvom primaocu.
Pritisnite dugme New Entry, da biste dodali novog
primaoca i upiite odgovarajue podatke.
Ponovite prethodni korak za sve osobe sa Vaeg
potanskog spiska.
Pritisnite dugme Close i, u dijalogu Save Address
List, upiite eljeno ime liste.
Pritisnite vezu Write your letter.


120
MS WORD

Ako elite da pojedine
elemente adrese (ime
primaoca, naziv kompanije ili
ulicu i grad) iskljuite iz
adresnog bloka, uklonite znak
potvrde u odgovarajuem
polju dijaloga Insert Address
Block.

Uvodno oslovljavanje za
poznatog (Dear,To) i
nepoznatog (Dear Sir or
Madam, To Whom It May
Concern) primaoca, na
engleskom jeziku, moete
promijeniti u nae
(Potovani, Dragi,
Potovani gospodine...),
upisivanjem eljenog teksta u
odgovarajue polje (Greeting
line format, odnosno
Greeting line for invalid
recipient names), dijaloga
Greeting line.

umetnutih podataka, izaberite
odgovarajue polje u glavnom
dokumentu (ukljuujui znake
<< i >>, koji okruuju polje),
izaberite stavku Font i
definiite eljene
karakteristike ispisa.

IV. Napiite pismo i uredite ga koristei standardne
tehnike i alate Word-a, a zatim postavite kursor na
lokaciju na koju elite dodati podatke o primaocima, i
izaberite:
Address block da biste otvorili dijalog za
definiciju elemenata adrese.
Greeting line da biste otvorili dijalog za definiciju
uvodne (pozdravne) linije pisma.
More items da biste otvorili dijalog za izbor
ostalih podataka o primaocu.
Pritisnite vezu Preview your letters.
V. Pritiskom na dugmad i , u radnom oknu Mail
Merge, moete pregledati sva pisma koja je
arobnjak kreirao. Ako elite da promijenite listu
primaoca, pritisnite vezu Edit recipient list i, u
dijalogu Mail Merge Recipients, ukljuite ili iskljuite
primaoca iz liste postavljanjem ili uklanjanjem znaka
potvrde ispred imena osobe (pritiskom na dugme
Select All odnosno Clear All, ukljuujete odnosno
iskljuujete sve osobe iz liste).
Pritisnite vezu Complete the merge.
VI. Ako, prije tampanja, elite da personalizujete (ili
posebno doradite) pojedina pisma, pritisnite vezu
Edit individual letters i, u dijalogu Merge to New
Document, izaberite opciju All, da biste pisma
objedinili u jedinstveni dokument. U novom
dokumentu, koji e Word, automatski, otvoriti za Vas,
izvrite eljene promjene.

Pisma moete odtampati iz objedinjenog dokumenta
na standardni nain Windows-a ili, iz glavnog
dokumenta, pritiskom na vezu Print.

MS WORD
121

tampanje samo jedne
omotnice ili jedne serije
naljepnica, najjednostavnije
ete izvesti ako otvorite meni
Tools, pokaete na stavku
Letters and Mailings i
izaberete komandu
Envelopes and Labels.

Da biste definisali
podrazumijevanu povratnu
adresu, otvorite meni Tools,
izaberite stavku Options i, na
kartici User Information, u
polju Mailing address,
upiite Vau adresu.

Sopstveni tip naljepnice
moete napraviti i od
postojeeg, ako pritisnete
dugme Details, promijenite
originalne karakteristike
izabranog tipa naljepnice i
sauvate je pod drugim
imenom.

IZRADA OMOTNICA I NALJEPNICA
1. Otvorite novi, prazan, dokument.
2. Otvorite meni Tools, pokaite na stavku Letters and
Mailings i izaberite komandu Mail Merge Wizard.
3. Omotnice (ili naljepnice) za Vaa cirkularna pisma
izradiete uz pomo arobnjaka:
I. Izaberite opciju Envelopes (ako elite da tampate
omotnice), odnosno Labels (u sluaju naljepnica).
Pritisnite vezu Starting document.
II. Potvrdite opciju Change document layout i pritisnite
vezu:
Envelope options (za omotnice)
- Izaberite karticu Envelope Options i izaberite
veliinu omotnice (Envelope size) i slovni lik koji
e se koristiti za ispisivanje odredine (Delivery),
odnosno povratne (Return) adrese. Poziciju
odredine i povratne adrese na omotnici, takoe,
moete promijeniti.
- Na kartici Printing Options, u zavisnosti od
karakterstika tampaa, izaberite odgovarajui
nain postavljanja omotnica.
Label options (za naljepnice)
- Izaberite neki od ponuenih tipova naljepnica ili
pritisnite dugme New label i definiite sopstveni.
Osnovne karakteristike naljepnica (visina, irina i
veliina papira na kome se tampaju) su prikazane
pod odrednicom Label information.
Pritisnite vezu Select recipients.
4. Ponovite korake III, IV, V i VI arobnjaka iz prethodne
lekcije (Napravite cirkularno pismo).


122
MS WORD

Sadraj dokumenta u
Word-u je spisak naslova do
eljenog nivoa grupe stilova
Heading, sa oznaenim
stranicama na kojima se
naslovi nalaze. Najlaki nain
da dokumentu dodate
sadraj je da, tokom rada,
koristite ugraene stilove
naslova.

Sadraj (TOC-Table Of
Contents) nije obian tekst;
to je posebno, funkcionalno
polje, koje Word koristi za
smjetaj promjenljivih
podataka u dokumentu.

Da biste aurirali sadraj
dokumenta, otvorite paletu
alatki Outlining, pritisnite
dugme Update TOC i, u
dijalogu Update Table of
Contents, izaberite
odgovarajue opcije.

Ako elite da obriete
tabelu sa sadrajem Vaeg
dokumenta, otvorite paletu
Outlining, pritisnite dugme
Go to TOC, a zatim pritisnite
tipku Delete. Tabelu sa
sadrajem moete obrisati i
runo, tako to ete izabrati
sve stavke sadraja i pritisnuti
tipku Delete.
DODAVANJE SADRAJA
1. Postavite kursor na mjesto na koje elite da postavite
sadraj.
2. Otvorite meni Insert, pokaite na stavku Reference i
izaberite Index and Tables.
3. Izaberite karticu Table of Contents.
4. Ako ste za naslove koristili Vae stilove:
Pritisnite dugme Options.
Pod odrednicom Available styles, pronaite stilove
koji ste koristili za naslove.
U koloni TOC level, upiite broj od 1 do 9, da biste
definisali hijerarhijski nivo teksta, napisanog u
izabranom stilu, u tabeli sa sadrajem. (Ako ste u
tekstu koristili samo Vae stilove naslova, uklonite
upisane, podrazumijevane, nivoe za ugraene stilove
Heading 1, Heading 2, ...)
Pritisnite dugme OK.
5. Potvrdite opciju Show Page Numbers, ako elite da se,
uz naziv stavke sadraja, prikae i broj stranice.
6. Potvrdite opciju Right align page numbers, ako elite
da brojevi stranica stavki sadraja budu poravnati du
desne ivice stranice.
7. Iz liste Formats, izaberite jedan od gotovih formata
sadraja ili izaberite From Templates, pritisnite dugme
Modify i sami odredite odgovarajui stil za svaki nivo u
sadraju. (Izgled i nain ispisa pojedinih nivoa sadraja
moete definisati i kasnije, tako to ete pritisnuti miem
tekst stavke i promijeniti karakteristike stila izabranog
nivoa - vidi str. 103).
8. Iz liste Tab leader, izaberite znak kojim e se popuniti
prostor od naziva stavke sadraja do broja stranice na
kojoj se nalazi ta stavka.
9. U polje Show level, upiite eljeni nivo detaljnosti
sadraja (najnii nivo sadraja koji e biti prikazan).

MS WORD
123

Da biste bili sigurni da e
u pojmovnik biti ukljueni svi
oblici rijei ili fraza koje elite,
upiite ih u nezavisnim
elijama prve kolone, a zatim,
u drugoj koloni tabele, za
svaku od njih, upiite isti
odnosni pojam (npr. posao,
poslovi, poslovni...).

Da biste ubrzali kreiranje
tabele pojmova, istovremeno
otvorite i dokument koji elite
da indeksirate i dokument koji
sadri tabelu pojmova. Da
biste vidjeli oba dokumenta,
otvorite meni Window i
izaberite stavku Arrange All,
a zatim kopirajte tekst iz
dokumenta koji elite da
indeksirate, u elije prve
kolone dokumenata sa
tabelom pojmovima.

Pored svakog pronaenog
pojma, Word umee
posebno skriveno polje (XE).
Ako ne vidite ova polja,
pritisnite dugme
Show/Hide, na paleti
Standard.

Da biste od polja napravili
obian, statini tekst,
izaberite ga i pritisnite tipke
Ctrl+Shift+F9.
IZRADA POJMOVNIKA
1. Otvorite novi dokument i napravite tabelu sa dvije
kolone.
2. U prvoj koloni tabele, upiite rije ili frazu koju elite da
ukljuite u pojmovnik. Tekst upiite onako kako se
pojavljuje u dokumentu.
3. U drugoj koloni tabele, upiite naziv pojma za koji se
vezuje tekst iz prve kolone. Ako elite da upiete i
odgovarajui podpojam, iza teksta pojma, dodajte :
(dvije take) i upiite podpojam.
4. Ponovite 2. i 3. korak za sve rijei ili fraze i odnosne
pojmove.
5. Sauvajte dokument.
6. Otvorite dokument u koji elite da umetnete pojmovnik.
7. Otvorite meni Insert, pokaite na stavku Reference i
izaberite opciju Index and Tables.
8. Izaberite karticu Index i pritisnite dugme AutoMark.
9. U polje File name, dijaloga Open Index AutoMark File,
upiite ime dokumenta sa tabelom pojmova, a zatim
pritisnite dugme Open. (Word e, tokom procesa
pretraivanja dokumenta, ukljuiti prikaz skrivenih polja.)
10. Postavite kursor na mjesto na kojem elite da umetnete
pojmovnik. (Da biste vidjeli kako izgleda prelom
stranica, iskljuite prikaz skrivenih polja, pritiskom na
dugme Show/Hide, na paleti Standard.)
11. Otvorite meni Insert menu, pokaite na stavku
Reference i izaberite opciju Index and Tables.
12. Iz liste Formats, izaberite eljeni izgled pojmovnika, a iz
liste Language, jezik po kojem e se pojmovi
indeksirati.
13. U polje Columns, upiite (ili izaberite) broj kolona u
kojima e se pojmovnik prikazati.


124
MS WORD

Fusnota (Footnote)
predstavlja dodatno
objanjenje pojma, koje se
smjeta pri dnu stranice, a
povezano je sa datim pojmom
nekim simbolom (obino
zvjezdicom ili brojem).

Na istoj stranici moete
postaviti vie objanjenja ili
napomena, koje e Word
numerisati po rastuem
redoslijedu.

Objanjenje (footnote)
moete upisati i pomou tipki
Alt+Ctrl+F, a zavrno
objanjenje (endnote) sa
Alt+Ctrl+D.

Tekst objanjenja se,
podrazumijevano, ispisuje u
stilu Footnote Text, ali ga
moete slobodno ureivati,
kao i bilo koji drugi dio teksta
Vaeg dokumenta.

Nemojte brisati samo tekst
objanjenja, poto e
referenca na nju ostati
prisutna, a ona je nosilac
numeracije.

DODAVANJE OBJANJENJA (FUSNOTA)
1. Postavite kursor iza rijei koju elite da poveete sa
dodatnim objanjenjem ili napomenom.
2. Otvorite meni Insert, pokaite na stavku Reference i, iz
podmenija, izaberite komandu Footnote.
3. U dijalogu Footnote and Endnote, potvrdite opciju:
Footnotes ako elite da se objanjenje pojavi pri
dnu stranice (Botom of Page) ili na kraju teksta
stranice (Bellow text).
Endnotes ako elite da se objanjenje (kao
zavrno) pojavi na kraju sekcije (End of section) ili
na kraju dokumenta (End of document).
4. Iz liste Number format, izaberite odgovarajui nain
oznaavanja objanjenja.
5. Ako elite da oznaavanje objanjenja poinje sa
brojem ili znakom, upisanim u polje Start at (obino 1)
sa svakom novom sekcijom, odnosno stranicom, iz liste
Numbering, izaberite opciju Restart at each section,
odnosno Restart at each page. U suprotnom, izaberite
opciju Continuous.
6. Pritisnite dugme Insert. (Pored pojma na koji se odnosi
objanjenje, pojavie se simbol ispisan u superscript-u,
a kursor e se postaviti na mjesto na kojem se pojavljuje
tekst objanjenja.)
7. Upiite tekst objanjenja.

BRISANJE OBJANJENJA
1. Izaberite oznaku objanjenja koje elite da obriete.
2. Pritisnite tipku Delete.

MS EXCEL
125

MICROSOFT

E
E
X
X
C
C
E
E
L
L

Iako u Excel-u moete pisati slina dokumenta kao u Word-u, njegova prava snaga lei u mogunosti
izvravanja razliitih matematikih operacija; poev od jednostavnih kao to su sabiranje ili oduzimanje,
pa do kompleksnih logikih, finansijskih ili statistikih funkcija.

Izgled radnog okruenja i nain na koji Excel organizuje Vae podatke e Vas, vjerovatno, podsjetiti na
(davno) zaboravljenu svesku iz matematike. Pa ipak, rad u Excel-u je daleko ugodniji i prijatniji od
pisanja po svesci. Dovoljno je da upiete podatke, upotrijebite malo logike i kaete Excel-u ta elite da
izraunate ili uradite.

Za ostalo e se pobrinuti sam Excel...

126
MS EXCEL

EXCEL - RADNO OKRUENJE

Dugmad za
kontrolu
prozora
Naslovna linija
Linija menija
Paleta alatki
Standard
Paleta alatki
Formatting
Dugmad za
kontrolu
dokumenta
Statusna linija
Vertikalni
kliza
Horizontalni
kliza
Plivajui
meni
Grafikon
Tabela
Oznake
kolona
Oznake redova
Dugme Select
All
Lista imena
Kartice radnih
listova
Dugmad za
prelistavanje
sveske
elija
Zaglavlje kolone
tabele
Marker
razdvajanja
redova
Marker
razdvajanja
kolona
Linija Formule
MS EXCEL
127
OSNOVNI POJMOVI
Radna sveska (Workbook)
Dokument na kojem radite i u kojem uvate podatke. Svaka sveska moe sadrati veliki broj listova sa razliitim informacijama.
Radni list (Worksheet)
U radnim listovima sveske upisujete i analizirate podatke. Moete unostiti i mijenjati podatke na nekoliko listova istovremeno i raditi
proraune bazirane na podacima sa razliitih listova.
Kartica radnog lista (Sheet Tab)
Imena radnih listova pojavljuju se na jezicima kartica lista na dnu prozora sa radnom sveskom. Da biste izabrali odreeni list,
pritisnite jeziak njegove kartice.
Red (Row)
Horizontalna podjela radnog lista.
Kolona (Column)
Vertikalna podjela radnog lista.
elija (Cell)
elija je osnovni element Vaeg radnog lista u koji upisujete podatke. Pozicija elije je odreena presjekom kolone i reda, u kojem se
elija nalazi.
Lista imena (Name list)
Lista sa imenima elija ili skupova elija, koja ste prethodno definisali. Ime ili adresa, aktivne elije je stalno prikazana u prvoj stavci
liste.
Linija formule (Formula bar)
Dugako, bijelo polje u koje upisujete sadraj. Iako ete sadraj, najee, upisivati direktno u aktivnu eliju, ova linija ima neke
korisne primjene u radu sa formulama.
Oblast (Range)
Oblast ini skup izabranih elija na radnom listu. Referencira se pomou adresa elija lijevog gornjeg i desnog donjeg ugla
pravougaonika koji ograniava izabrani skup. Adresa ili ime, elije gornjeg lijevog ugla je prikazana u listi imena.
Lista (List)
Niz podataka ureenih u obliku neprekidne tabele, u kojoj svaka od kolona sadri podatke istog tipa. U prvom redu liste nalaze se
opisi kolona, u obliku tekstualnog zaglavlja. Lista se u Excel-u koristi kao svojevrsna baza podataka; svaki red liste predstavlja jedan
slog baze, kolone predstavljaju pojedina polja u slogu, a zaglavlja kolona nazive tih polja.


128
MS EXCEL

Novi dokument u Excel-u
moete otvoriti i ako pritisnete
dugme New , na paleti
alatki Standard.

Excel, otvara se novi, prazan
dokument sa privremenim
nazivom Book1, koji ete
zamijeniti kada prvi put
budete snimali dokument.

Za razliku od Worda-a,
Excel nema ugraen
mehanizam automatskog
snimanja rezervne kopije
dokumenta u toku rada.

Ako se podaci, koje elite
da prenesete u Excel, nalaze
u tekstualnom dokumentu
(ekstenzija .txt), poravnati po
kolonama ili razdvojeni nekim
znakom za razgranienje
(zarez, taka-zarez, tabulator
ili sl.), iz liste Files of type,
izaberite stavku All Files (*.*)
i pronaite dokument. U
veini sluajeva, arobnjak
Text Import Wizard, e
prepoznati nain na koji su
podaci organizovani, a na
Vama je samo da potvrdite
njegov izbor.
FORMAT DOKUMENTA
Osnovni format dokumenta kreiranog u Excel-u ima
ekstenziju XLS (vidi str. 60). Kao i Word-ov, i Excel-ov
dokument moete sauvati u drugaijem formatu,
pogodnom za otvaranje u nekom drugom programu ili nekoj
ranijoj verziji Excel-a.

OTVARANJE NOVOG DOKUMENTA
2. U radnom oknu prozora, izaberite stavku Blank
Workbook.

SNIMANJE NOVOG DOKUMENTA
2. U dijalogu Save As, izaberite lokaciju na kojoj elite da
sauvate Va dokument.
3. U polje File Name, upiite ime dokumenta.

OTVARANJE POSTOJEEG DOKUMENTA
1. Otvorite meni File i izaberite komandu Open
2. U dijalogu Open, pronaite Va dokument i izaberite ga



Napravite novi dokument od
nekog postojeeg
Lista sa dokumentima koje ste
dokumente moete pronai
pritiskom na More documents
Napravite novi dokument
pomou ablona
MS EXCEL
129
Izuzimajui neke rijetke
situacije, barem jedna elija
radnog lista je uvijek aktivna.

Ako je duina teksta koji
upisujete vea od irine
elije, viak e se ispisati
preko susjedne elije, samo
ako je ta elija prazna. U
suprotnom, prikaz teksta e
biti ogranien na irinu elije
u kojoj je upisan.

Da biste promjenu
sadraja elije mogli
izvravati u eliji, otvorite
meni Tools, izaberite stavku
Options i, na kartici Edit,
potvrdite opciju Edit directly
in cell. Ako elite da
promjene vrite samo u liniji
formule, obriite potvrdu
opcije Edit directly in cell.

Ako elite da elija ostane
aktivna i nakon to potvrdite
unos pritiskom na tipku
Enter, otvorite meni Tools,
izaberite stavku Options, i, u
kartici Edit, obriite potvrdu
opcije Move Selection After
Enter. Ako samo elite da
promijenite smjer izbora
sljedee aktivne elije, iz liste
Direction, izaberite
odgovarajui.

UNOS PODATAKA
Ako se prvi put sreete sa unakrsnim tabelama, moda e
Vas zbuniti prazna mrea sa mnogo polja. Ipak, ne brinite
sve je mnogo jednostavnije nego to Vam se na prvi pogled
moe uiniti.

UPISIVANJE PODATAKA
1. Otvorite novi dokument. (Pravougaonik, podebljanih,
crnih ivica, koji vidite u lijevom, gornjem uglu
dokumenta, oznaava aktivnu eliju. Primijetite da su
zaglavlja kolone i reda, u ijem se presjeku nalazi
aktivna elija, predstavljeni drugaijom bojom.)
2. Pritisnite lijevim tasterom mia eliju u koju elite da
upiete podatak ili pritiskajte kursorske tipke sve dok se
pravougaonik, koji oznaava aktivnu eliju, ne postavi na
eljeno mjesto. (Adresa izabrane elije prikazana je u
polju Name Box.)
3. Upiite sadraj elije. (Tekst koji upisujete istovremeno
pojavljuje i u eliji i u liniji formule.)
4. Da biste potvrdili unos, pritisnite dugme Enter , na liniji
formule, ili jednostavno, izaberite neku drugu eliju
pritiskom na taster mia, tipku Enter, Tab ili bilo koju od
kursorskih tipki.
5. Ako ne elite da sauvate unos koji ste izvrili, pritisnite
dugme Cancel , na liniji formule, ili tipku Esc.
6. Da biste zamijenili upisani podatak, izaberite eliju i
upiite novi.
7. Da biste promijenili upisani podatak, izaberite eliju,
pritisnite tipku F2 (ili pritisnite lijevim tasterom mia liniju
formule) i izvrite eljene promjene u liniji formule. (Ako
je omoguen direktan unos u eliju, pritisnite dva puta
lijevi taster mia da biste uli u reim izmjene i promjene
izvrite u eliji.)
8. Da biste obrisali sadraj elije, izaberite je i pritisnite
tipku Delete ili Backspace.

Enter

130
MS EXCEL

Sve elije inicijalno imaju
isti, opti format (General),
koji, tokom unosa, Excel
mijenja i usklauje sa tipom
upisanog podatka.

Brojevi se, u Excel-u,
mogu oznaavati znacima
0123456789+-( ),/$%.Ee.

Ako je u podeenju
Windows-a izabran region
sa naim pismom (vidi str.73)
podrazumijevani decimalni
simbol je zarez (,). Za veinu
zapadnih regiona
podrazumijevani decimalni
simbol je taka (.)

Ako elite da Excel
posebno naglasi numerike
podatke koje ste upisali kao
tekst (mali zeleni trougao u
lijevom gornjem uglu elije),
otvorite meni Tools, izaberite
stavku Options i, na kartici
Error Checking, potvrdite
polje Number stored as
text.

Da biste upisali aktuelni
datum pritisnite tipke
Ctrl+Shift+;. Za upis
aktuelnog vremena, pritisnite
tipke Ctrl+Shift+:.
UPISIVANJE BROJA
1. Izaberite eliju.
2. Da biste upisali:
Decimalni broj za odvajanje decimalnog dijela
broja koristite simbol izabran u podeenju regionalnih
karakteristika. (Broj decimalnih mjesta moete
kontrolisati pomou dugmadi Increase Decimal i
Decrease Decimal, na paleti Formatting.)
Razlomak upiite cjelobrojni dio razlomka, pritisnite
razmaknicu i upiite razlomljeni dio (npr. 3 1/2).
Negativni broj upiite znak minus (-) ispred broja ili
stavite broj u zagrade ().
Procenat iza broja upiite simbol procenta (%) ili
pritisnite dugme Percent Style, na paleti
Formatting.
Novani iznos iza broja upiite simbol valute ()
pomou tipki AltGr+E (za nae pismo) ili pritisnite
dugme Currency, na paleti Formatting.

UPISIVANJE TEKSTA
1. Izaberite eliju.
2. Da biste broj, datum ili vrijeme upisali kao tekst, ispred
podatka upiite znak jednostrukog navodnika - apostrofa
(') (znak e se vidjeti samo u reimu izmjene) ili
postavite format elije na Text i upiite podatak.

UPISIVANJE DATUMA I VREMENA
1. Izaberite eliju.
2. Da biste upisali:
Datum - koristite kosu crticu (/) , crticu (-) ili taku (.),
za odvajanje informacije o danu, mjesecu i godini
(9/5/2002 ili 5-Sep-2002).
Vrijeme - koristite dvotaku (:), za odvajanje
informacije o satu, minutu i sekundi (12:30:05).

MS EXCEL
131
Da biste se po elijama
radnog lista kretali udesno
pritisnite tipku Tab. Za
kretanje ulijevo koristite tipke
Shift+Tab.

Da biste se po elijama
radnog lista kretali nadolje
pritisnite tipku Enter. Za
kretanje nagore koristite tipke
Shift+Enter.

Ako pritisnete tipku End,
a zatim neku od kursorskih
tipki, pomjeriete se na
posljednju popunjenu eliju u
nizu. Pritiskom na tipku
Home, odlazite na poetak
tekueg reda.

Ako je dokument veoma
dug, najbri nain da doete
do eljene elije je da u polje
Name Box upiete njenu
adresu.

Izbor elija koje se nalaze
u opsegu koji je suvie veliki
za prikaz na ekranu, uz
pomo mia, moe biti
frustrirajui - pomjeranje
ekrana je suvie brzo. U tom
sluaju, za izbor koristite
kursorske tipke tastature u
kombinaciji sa tipkom Shift.
IZBOR ELIJA

Da biste izabrali Uradite

Tekst u eliji Ako je, podeenjem Excel-a, omoguena direktna izmjena u eliji, pritisnite
dva puta lijevi taster mia i izaberite tekst. U suprotnom, izaberite eliju i, u liniji
formule, izaberite tekst.
eliju Pritisnite miem na eliju ili koristite kursorske tipke tastature.
Vie susjednih elija
(opseg elija)
Izaberite prvu eliju opsega i, drei pritisnut lijevi taster mia, povucite
pokaziva do zadnje elije u opsegu ili izaberite prvu eliju i, drei pritisnutu
tipku Shift, pritiskom na lijevi taster mia, izaberite poslednju. (Ako ne vidite
poslednju eliju opsega, iskoristite horizontalni ili vertikalni kliza.)
Sve elije na listu Pritisnite dugme Select All, u presjeku zaglavlja kolona i redova radnog lista.
Vie nesusjednih elija Izaberite prvu eliju i, drei pritisnutu tipku Ctrl, pritiscima na lijevi taster mia,
izaberite ostale elije.
itav red ili kolonu Pritisnite miem zaglavlje reda ili kolone.
Susjedne redove ili kolone Drei pritisnut lijevi taster mia, povucite pokaziva preko zaglavlja redova ili
kolona. Ili, izaberite prvi red ili kolonu, i drei pritisnutu tipku Shift, pritiskom
na lijevi taster mia, izaberite poslednji red ili kolonu u nizu.
Nesusjedne redove ili
kolone
Izaberite prvi red ili kolonu i, drei pritisnutu tipku Ctrl, izaberite ostale redove
ili kolone.
Manje ili vie elija od
aktuelnog izbora
Drite tipku Shift i pritisnite miem poslednju eliju koju elite da ukljuite u
novi izbor. (Pravougaono podruje izmeu aktivne elije i elije koju ste
pritisnuli, postaje novi izbor.)
Ponitite izbor Pritisnite miem bilo koju eliju u radnom listu.


132
MS EXCEL

Da biste napravili niz
odreenog tipa, koristite
desni taster mia prilikom
povlaenja ruice ispune i,
nakon to otpustite mia, iz
padajueg menija, izaberite
odgovarajui.

Ako povuete ruicu
ispune nagore ili ulijevo, bez
prelaska u kolonu ispred, ili
red iznad aktuelnog izbora,
obrisaete sadraj izabranih
elija.

Nizove podataka moete
napraviti i tako to ete
otvoriti meni Edit, pokazati
na stavku Fill, izabrati
komandu Series, a zatim u
dijalogu Series, definisati
smjer (Series In), tip (Type),
korak (Step Value) i
poslednji lan niza (Stop
value).
KOPIRANJE PODATAKA UNUTAR REDA ILI KOLONE
1. Izaberite elije iji sadraj elite da kopirate.
2. Postavite pokaziva na donji desni ugao okvira koji
pokazuje izvreni izbor (fill handle ruica ispune).
3. Kada pokaziva dobije oblik crnog krstia, pritisnite lijevi
taster mia i povucite ga preko elija koje elite da
popunite.

UPISIVANJE NIZA BROJEVA, DANA, DATUMA...
1. Izaberite prvu eliju u nizu koji elite da popunite.
2. Upiite poetnu vrijednost niza.
3. U sljedeoj eliji upiite narednu vrijednost niza. (Razlika
izmeu ove dvije vrijednosti predstavlja korak niza -
vrijednost za koju e se poveavati svaki sljedei lan
niza.)
4. Izaberite elije koje sadre poetne vrijednosti.
5. Povucite ruicu ispune preko podruja koje elite da
popunite. (Da biste napravili rastui niz vucite nadolje ili
udesno; ako elite da vrijednosti niza opadaju povucite
ruicu ispune nagore ili ulijevo).

UPISIVANJE ISTOG PODATKA U VIE ELIJA
1. Izaberite elije u koje elite da upiete podatak. (elije
ne moraju biti susjedne.)
2. Upiite podatak.
3. Pritisnite tipke Ctrl+Enter.

Ctrl
Enter
MS EXCEL
133
Ako elite da prekopirate
samo odreene karakteristike
izabrane elije (npr. samo
pravila unosa), u meniju Edit,
izaberite stavku Paste
Special i, u dijalogu, izaberite
odgovarajuu opciju.

Kada uete u reim
izmjene (pritiskom na tipku
F2 ili dvostrukim pritiskom
mia na eliju), kursorske
tipke su funkcionalne samo
unutar elije. Da biste
kursorske tipke ponovo
koristili za kretanje po
radnom listu, pritisnite tipku
Enter ili izaberite miem
neku drugu eliju.

Za razliku od Word-a, dio
dokumenta koji isijecate
(Cut) u Excel-u, ostaje vidljiv
sve dok ne izvrite komandu
lijepljenja (Paste).

Da biste, nakon zavretka
kopiranja elija, uklonili
animirani okvir, pritisnite tipku
Esc. (Okvir e, inae,
automatski nestati im
ponovo zaponete sa upisom
podataka.)

PREMJETANJE I KOPIRANJE
1. Izaberite eliju, ili vie elija, koje elite da premjestite ili
kopirate. (Ako elite da premjestite ili kopirate samo dio
sadraja izabrane elije, pritisnite tipku F2 i izvrite
izbor.)
2. Pritisnite dugme Cut, odnosno Copy, na paleti
alatki Standard (ili iskoristite standardne preice
tastature Ctrl+X odnosno Ctrl+C) da biste premjestili,
odnosno kopirali, izabrani sadraj. (Animirani okvir, koji
se pojavljuje oko izabranih elija, oznaava da je sadraj
spreman za premjetanje odnosno kopiranje.)
3. Izaberite odredinu eliju (gornja, lijeva elija oblasti u
koju elite da prenesete izabrani sadraj). (Ako
premjetate ili kopirate samo dio sadraja, pritisnite tipku
F2 i postavite kursor na odgovarajue mjesto u eliji.)
4. Pritisnite dugme Paste (ili pritisnite tipke Ctrl+V), da
biste postavili izabrani sadraj.
5. Nakon kopiranja, pojavie se dugme Paste options,
koje Vam prua mogunost dodatnog oblikovanja
kopiranog sadraja (zavisno od konteksta, opcije mogu
biti razliite). Pritisnite dugme i izaberite:
Keep Source Formatting da biste zadrali izvorni
format (podrazumijevana opcija).
Match Destination Formatting da biste na kopiju
primijenili format odredine oblasti.
Values Only da biste na odredite prenijeli samo
vrijednosti (formule e biti prevedene u konstante).
Values and Number Formatting da biste kopirali
samo vrijednosti i format numerikih podataka.
Keep Source Column Widths da biste zadrali
izvorne irine kolona.
Formatting Only da biste kopirali samo osobine
izgleda, bez prenosa sadraja.
Link Cells da biste umjesto vrijednosti kopirali
reference na izabrane elije.


134
MS EXCEL

Da biste definisali
dodatne uslove pretraivanja,
pritisnite dugme Options, a
zatim, iz liste:
Within - izaberite opciju
Sheet, ako elite da
pretraivanje ograniite na
aktivni radni list. U
suprotnom, izaberite
opciju WorkBook.
Search izaberite
odgovarajui redoslijed
pretraivanja (po redovima
ili po kolonama)
Look in izaberite vrstu
podataka koje treba
pretraiti (formule,
vrijednosti ili komentare)
Da biste razlikovali mala i
velika slova potvrdite opciju
Match case, a ako traite
izraz koji odgovara cijelom
sadraju elije, potvrdite
opciju Match entire cell
contents.

Budite oprezni prilikom
korienja funkcije Replace
All; moe se dogoditi da
zamijenite i neto to nijeste
namjeravali. Nemojte se
oslanjati na operaciju Undo,
jer su njene mogunosti
ograniene!
PRONALAENJE PODATAKA
1. Otvorite meni Edit i izaberite komandu Find.
2. Izaberite karticu Find.
3. U polje Find what, upiite tekst (ili samo njegov dio) ili
broj, koji elite da pronaete.
Find Next da biste pokrenuli pretraivanje korak po
korak. (Ako u Vaem dokumentu ne postoji izraz koji
odgovara traenom, Excel e Vas obavijestiti
odgovarajuom porukom; tada pokuajte sa drugim
uzorkom. U suprotnom, pretragu moete nastaviti
ponovnim pritiskom na dugme Find next.)
Find All da biste u jednom koraku pronali sva
pojavljivanja traenog izraza. (Pritiskom mia na
odreenu stavku liste, koja se pojavljuje u donjem
dijelu okvira za dijalog, izabraete eliju sa traenim
sadrajem.)
Close da biste zatvorili dijalog.

AUTOMATSKA ZAMJENA PODATAKA
1. Otvorite meni Edit i izaberite komandu Find.
2. Izaberite karticu Replace.
3. Pronaite podatke koje elite zamijeniti na prethodno
objanjeni nain.
4. U polje Replace With, upiite tekst ili broj kojim elite da
zamijenite postojee podatke.
Replace - da biste izvrili zamjenu i nastavili pretragu
korak po korak.
zamjenu svih pojavljivanja traenog izraza.
Find next da biste nastavili sa traenjem sljedeeg
pojavljivanja zadatog izraza.
Close da biste zatvorili dijalog.

MS EXCEL
135
Kontrola tipografskih
karakteristika ispisa je skoro
ista kao i u ostalim
programima MS Office-a.
Izbor odgovarajueg oblika,
naina ispisa i veliine
slovnog lika, moete izvriti i
pomou dugmadi na paleti
Formatting. (Ako ne vidite
paletu alatki Formatting,
otvorite meni View, pokaite
na Toolbars i izaberite
stavku Formatting.)

Da biste odredili
podrazumijevani slovni lik u
radnim sveskama Excel-a,
General, iz listi Standard
Font i Size, izaberite oblik i
veliinu slovnog lika, a zatim,
Promjene e biti aktivirane
kada ponovo pokrenete
Excel.

Promjenu osobina dijela
sadraja elije moete uraditi
i ako pritisnite tipku F2 (ili
pritisnite dva puta lijevim
tasterom mia unutar elije),
da biste uli u reim izmjene,
izaberete dio koji elite da
promijenite i nastavite na
ovdje objanjeni nain.

UREIVANJE IZGLEDA
Ureivanje izgleda elija na Vaem radnom listu nije samo
stvar estetike pravilan izbor oblika i veliine slovnog lika,
boje pozadine i naina isticanja pojedinih elija, ini ga
lakim za itanje i upotrebu. Obratite panju: ovdje
pominjemo ureivanje izgleda, a ne sadraja elije, jer ono
zavisi od tipa podatka i ima funkcionalnu vanost.

IZBOR OBLIKA I VELIINE SLOVA
1. Izaberite eliju, ili vie elija, ije tipografske
karakteristike elite da promijenite. (Ako elite da
promijenite karakteristike samo jednog dijela sadraja
elije, izaberite ga u liniji formule.)
2. Otvorite meni Format, izaberite stavku Cells.
3. Otvorite karticu Font.
4. Iz listi Font, Font Style i Size izaberite odgovarajui
slovni lik, nain njegovog ispisa i veliinu, respektivno.
5. Ako elite da izabrani sadraj bude podvuen
jednostrukom, odnosno dvostrukom linijom, iz liste
Underline, izaberite opciju Single, odnosno Double.
6. Otvorite listu Color i izaberite boju kojom e sadraj
elije biti ispisan.
7. Pod odrednicom Effects, potvrdite opciju:
Strikethrough da biste prekriili sadraj elije.
Superscript da biste dodali efekat natpisa.
Subscript - da biste dodali efekat potpisa.
9. Ako elite da, na izabrani sadraj, primijenite
karakteristike podrazumijevanog slovnog lika, potvrdite
opciju Normal font.


136
MS EXCEL

Svaki tip podatka, u
Excel-u, ima oekivano
horizontalno poravnanje u
eliji. Podrazumijevano, svi
tekstualni podaci imaju lijevo,
a numeriki i datumski desno
poravnanje, po horizontali.

Lijevo, desno i centralno
poravnanje sadraja elije
moete izvriti i korienjem
dugmadi sa palete alatki
Formatting:
Align Left lijevo,
Center desno i
Align Right centralno
poravnanje.

Opcija Distribute je
novitet verzije XP, koja
omoguava obostrano
poravnanje sadraja elije
umetanjem priblino jednakih
praznina izmeu pojedinih
rijei.
PORAVNANJE SADRAJA ELIJE
1. Izaberite eliju, ili vie elija, iji nain poravnanja elite
da promijenite.
3. Otvorite karticu Alignment.
4. Da biste odredili horizontalni nain poravnanja sadraja
elije, otvorite padajuu listu Horizontal i izaberite:
General za podrazumijevani nain poravnanja
prema tipu podatka koji je upisan u eliju.
Left (Indent), Center, Right (Indent) ili Justify za
lijevo, centralno, desno ili obostrano poravnanje.
(Efekat opcije Justify moete primijetiti samo ako
elija ima vie redova teksta.)
Fill za popunjavanje slobodnog prostora elije
uzorkom upisanog teksta.
Center Across Selection za centralno poravnanje
preko skupa susjednih, prethodno izabranih elija.
Distribute za ravnomjerno raspodijeljeno
poravnanje.
5. Da biste odredili vertikalni nain poravnanja sadraja
elije, otvorite padajuu listu Vertical i izaberite:
Top, Center, Bottom ili Justify za gornje,
centralno, donje ili obostrano poravnanje.
Distribute za ravnomjerno raspodijeljeno
poravnanje od vrha do dna elije.
6. U polje Indent, upiite (ili izaberite) broj znakova za koji
elite da sadraj elije (sa izabranim lijevim, desnim,
gornjim, donjim ili ravnomjerno raspodijeljenim
poravnanjem) bude uvuen u odnosu na odgovarajuu
ivicu elije.

MS EXCEL
137
Spajanjem elija izgubie
se svi podaci u izabranim
elijama, izuzev onih koji se
nalaze u gornjoj, lijevoj eliji.
Ovakvo ponaanje je razliito
od naina na koji Word
formira spojene elije, gdje
sadraji pojedinanih elija
postaju posebni paragrafi.

Da biste referencirali
podatak u eliji koja je
nastala spajanjem vie
susjednih elija, koristite
adresu prve elije u nizu.

U verziji XP, spajanje
susjednih elija i automatsko
centralno poravnanje, moete
izvriti pritiskom na dugme
Merge And Center, na
paleti Formatting.

KONTROLA ISPISA TEKSTA
1. Izaberite eliju, ili vie elija, iji nain ispisa elite da
promijenite.
4. Pod odrednicom Text Control, potvrdite opciju:
Wrap text - da biste primorali Excel da potuje
definisanu irinu elije i sprijeili prelazak sadraja na
susjednu, desnu eliju (ili njegovo podvlaenje, ako je u
susjednoj eliji upisan neki podatak). (Viak sadraja
e biti prikazan na raun poveanja visine elije, jer e
se tekst automatski prelamati svaki put kada duina
ispisa pree raspoloivu irinu elije.)
Shrink to fit - da biste dozvolili Excel-u da, automatski,
podesi veliinu slovnog lika, kojom je ispisan sadraj
elije, prema raspoloivoj irini elije i tako zadri
sadraj unutar jednog reda elije. (Ako je irina elije
suvie mala, veliina slovnog lika moe biti smanjena
toliko da sadraj elije postane neitak; u tom sluaju,
poveavajte irinu elije vidi str. 162, sve dok veliina
slovnog lika ne bude zadovoljavajua.)
Da biste spojili dvije ili vie elija, koje ste prethodno
izabrali, u jednu, posebnu eliju, potvrdite opciju Merge
cells. (Spajanje elija je vrlo korisna mogunost, kada
elite da prikaete naslov ili zaglavlje koje se prua
preko vie elija.)


138
MS EXCEL

podrazumijevani slovni lik u
radnim sveskama, otvorite
iz listi Standard Font i Size,
izaberite oblik i veliinu
slovnog lika, a zatim,
Promjene e biti aktivirane
kada ponovo pokrenete
Excel.

Pomone linije koje
razdvajaju elije (gridlines)
slue samo za Vau laku
orijentaciju i kretanje po
radnom listu one nee biti
prikazane na odtampanom
primjerku.

Okvir i pomone linije
elije ili tabele, moete
nacrtati i tako to ete otvoriti
listu Borders, na paleti
Formatting i, iz liste, izabrati
sliicu sa odgovarajuom
emom okvira. Ako izaberete
stavku Draw Borders,
pojavie se nova paleta sa
alatkama za crtanje linija
olovkom i brisanje
gumicom, uz mogunost
izbora oblika i boje linije.

PODEAVANJE ORIJENTACIJE ISPISA
1. Izaberite eliju, ili vie elija, iji ugao ispisa elite da
promijenite.
4. U polje Degrees, upiite (ili izaberite pomou strelica)
odgovarajui ugao ispisa, ili pritisnite miem i povucite
indikator prema eljenom uglu.

PODEAVANJE BOJE POZADINE ELIJE
1. Izaberite eliju, ili vie elija, iju boju pozadine elite da
promijenite.
3. Otvorite karticu Patterns.
4. Iz tabele Color, izaberite boju, a iz liste Patterns,
odgovarajuu teksturu (aru) pozadine.

PODEAVANJE KARAKTERISTIKA OKVIRA ELIJE
1. Izaberite eliju, ili vie elija, ije ivine i pomone linije
elite da podesite.
3. Otvorite karticu Border.
4. Iz liste Style, izaberite oblik, a iz liste Color, boju linije.
5. Na bijelom pravougaoniku, pod odrednicom Border,
pritisnite lijevim tasterom mia mjesto na kojem elite da
postavite liniju, ili pritisnite odgovarajue dugme (sliica
na dugmetu sugerie poloaj linije). (Na raspolaganju su
mnogobrojne opcije; osim ivinih moete postaviti i linije
koje presijecaju eliju po dijagonali).
6. Da biste uklonili liniju, koju ste prethodno postavili,
pritisnite je lijevim tasterom mia, ili pritisnite
odgovarajue dugme.

MS EXCEL
139
Ako ne elite da, tokom
rada na upisivanju podataka,
gubite vrijeme na definisanju
izgleda Vae tabele, Excel
Vam prua mogunost brzog
oblikovanja tabele ili liste,
prema nekom od ugraenih
ablona.

Nemojte primjenjivati
funkciju Autoformat na cijeli
radni list! Radni list je vrlo
veliki, tako da tokom
njegovog ureivanja raunar
moe biti previe zauzet
da odgovori na Vae
komande - vidi str. 68.

Da biste pronali elije sa
uslovnim oblikovanjem
izgleda, otvorite meni Edit,
izaberite stavku Go To,
pritisnite dugme Special, a
zatim, u dijalogu Go To
Special, potvrdite opciju
Conditional Formats i

Da biste ponitili funkciju
uslovnog oblikovanja izgleda,
najprije izaberite elije, a
zatim, u dijalogu Conditional
Formatting, pritisnite dugme
Delete, potvrdite opciju sa
uslovom koji elite da
obriete.
AUTOMATSKO OBLIKOVANJE IZGLEDA
1. Izaberite elije na koje elite da primijenite automatsko
oblikovanje izgleda.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Autoformat.
3. Iz liste sliica, koje vizuelno sugeriu budui izgled
izabranih elija, izaberite odgovarajuu.
4. Pritisnite dugme Options, da biste dijalog Autoformat
proirili mogunostima za dodatno podeavanje
ponuenih ablona.
5. Ako ne elite da format odreenog elementa ablona
bude primijenjen na izabrane elije, pod odrednicom
Formats to Apply, ponitite potvrdu opcije sa njegovim
imenom. U suprotnom, potvrdite opciju.

USLOVNO OBLIKOVANJE IZGLEDA
1. Izaberite elije na koje elite da primijenite uslovno
oblikovanje izgleda.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Conditional
Formatting.
3. Pritisnite dugme Format i izaberite uslovne osobine
izabranih elija (slovni lik, boju pozadine i okvir).
4. Pod odrednicom Condition, izaberite uslov ("between"-
izmeu; equal to"-jednako; "greater then"- vee od;
"less then"-manje od; ili njihove negacije, koje poinju
sa not...) koji izabrane elije moraju zadovoljiti da bi se
na njih primijenio izgled, koji ste prethodno definisali.
5. U polja sa dugmetom (zavisno od uslova moe biti i
samo jedno polje), upiite vrijednosti (ili adrese elija
koje ih sadre) sa kojima se porede vrijednosti izabranih
elija, ili pritisnite dugme i izaberite ih sa radnog
lista.
6. Da biste dodali novi uslov (najvie 3), pritisnite dugme
Add i ponovite korake 3 - 5.
7. Pritisnite dugme OK, da biste zatvorili dijalog.


140
MS EXCEL

Simbol, koji Va raunar
koristi kao separator grupa
cifara, ali i sam nain
grupisanja, zavisi od
podeenja Digit grouping
symbol separator i Digit
grouping, na kartici
Numbers, u Regional
Options (vidi str. 73).
Podrazumijevana vrijednost
za regione English je zarez
(,), a za regione Serbian,
Croatian odnosno Slovenian
taka (.).

Da biste numerikim
podacima, koji ste upisali kao
tekst, vratili osobine broja,
primijenite format Number na
izabrane elije, izaberite
svaku eliju ponaosob,
pritisnite tipku F2, a zatim
tipku Enter, da biste ponovo
unijeli podatak.

Kada upisujete datum ili
vrijeme u formatu koji
poznaje Excel, format elije
se, iz opteg (General
number format), mijenja u
ugraeni format datuma ili
vremena.

PODEAVANJE OBLIKA BROJA
1. Izaberite elije koje elite da podesite.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Cells.
3. U dijalogu Format Cells, otvorite karticu Number.
4. Iz liste Category, izaberite odgovarajui oblik:
Number opti oblik broja (5.5)
Currency ili Accounting novane vrijednosti (5.5)
Percentage procenat (550%)
Fraction oblik razlomka (5 )
Scientific eksponencijalni oblik (5.5E+00)
5. U polje Decimal places upiite (ili izaberite uz pomo
strelica) broj decimalnih mjesta za prikaz.
6. Ako elite da broj bude predstavljen grupisanjem cifara,
potvrdite polje Use 1000 Separator (5,500,00).
7. Iz liste Negative numbers, izaberite odgovarajui nain
predstavljanja negativnih brojeva.

PRIKAZIVANJE BROJA U OBLIKU TEKSTA
1. Izaberite elije ije podatke elite da tretirate kao tekst.
4. Iz liste Category, izaberite stavku Text.

PODEAVANJE OBLIKA DATUMA I VREMENA
1. Izaberite elije koje elite da podesite.
4. Iz liste Category, izaberite stavku Date ili Time.
5. Iz liste Type, izaberite odgovarajui oblik datuma ili
vremena.

MS EXCEL
141
Osobine izgleda izabrane
elije moete prenijeti na
drugu eliju i kopiranjem:
otvorite meni Edit, pritisnite
dugme Paste Special..., a
zatim, u dijalogu Paste
Special, izaberite opciju
Formats i pritisnite dugme
OK.

Ako u izabranoj eliji
pritisnete tipku Delete ili
BackSpace, obrisaete
sadraj, ali ne i format elije.

KOPIRANJE KARAKTERISTIKA ELIJE
1. Izaberite eliju ije osobine elite da prenesete na drugu
eliju ili grupu elija.
2. Pritisnite dugme Format Painter jednom, ako elite
da usluge Format Painter-a koristite u jednom prolazu
ili dva puta, ako elite da Format Painter bude ukljuen
do trenutka kada odluite da Vam njegove usluge vie
ne trebaju.
3. Kada pokaziva poprimi oblik etke , drei pritisnut
lijevi taster mia, prevucite njime preko elija ije
osobine elite da promijenite, a zatim otpustite mia.
(Ako ste Format Painter aktivirali jednim pritiskom mia,
on e se automatski iskljuiti. Ukoliko ste Format
Painter aktivirali sa dva pritiska, pritisnite njegovo
dugme jo jednom, da biste se vratili u normalan reim
rada.)
4. Pritisnite lijevi taster mia bilo gdje, da biste lake vidjeli
izvrene promjene.

BRISANJE KARAKTERISTIKA ELIJE
1. Izaberite elije, redove ili kolone ije osobine izgleda
elite da obriete.
2. Otvorite meni Edit, pokaite na stavku Clear i, iz
podmenija, izaberite opciju:
All - ako elite da obriete i sadraj i format elije
Formats - ako elite da uklonite aktuelni format elije
(oblik broja i stilove koje ste primijenili na eliju)
Contents - ako elite da obriete sadraj elije i
zadrite njen format.

DODAVANJE GRAFIKIH ELEMENATA
Postupak dodavanja i podeavanja razliitih grafikih
elemenata, u Excel-u, je isti kao u Word-u i Powerpoint-u
(vidi str. 112 i str. 186).


142
MS EXCEL

Referenca oznaava
adresu jedne ili vie elija na
radnom listu (ili radnoj svesci)
i ukazuje Excel-u gdje da
potrai vrijednosti ili podatak
koji elite da upotrijebite u
proraunu. Na taj nain,
moete koristiti podatke iz
razliitih djelova radnog lista
u jednoj formuli ili podatke iz
jedne elije koristiti u vie
formula.

Standardno, Excel
oznaava kolone slovima (od
A do IV, za ukupno 256
kolona), a redove brojevima
(od 1 do 65536) - A1
oznaavanje.

Da biste referencirali
elije na drugom radnom
listu, ispred reference elija
upiite referencu lista i
razdvojte ih znakom uzvika
(!) 3D oznaavanje.
(npr.Promet2005!A1:A5.).
Ako u imenu radnog lista
postoje praznine, uokvirite
ga apostrofima (npr. 'Promet
2005'!A1:A5).

OZNAAVANJE I REFERENCIRANJE ELIJA
Svaka elija radnog lista ima svoju jedinstvenu adresu, koja se sastoji od oznake kolone i broja reda. Kako i
radni listovi jedne radne sveske, takoe, imaju jedinstvena imena, to kombinacija imena radnog lista, oznake
kolone i reda, jednoznano odreduje poziciju elije unutar radne sveske.

RELATIVNO, APSOLUTNO I KOMBINOVANO REFERENCIRANJE
Relativno oznaavanje elija (A1) je bazirano na relativnom odnosu pozicije elije koja sadri referencu i
pozicije elije koja se referencira. Ako promijenite poziciju elije koja sadri referencu (kopiranjem ili
premjetanjem), sadraj elije se automatski podeava tako da referencira eliju koja ima istu relativnu
poziciju u odnosu na njenu novu poziciju.
Apsolutno oznaavanje elija ($A$1) se odnosi na eliju na odreenoj lokaciji, bez obzira na poziciju elije
iz koje se referencira. Ako promijenite poziciju elije koja sadri referencu (kopiranjem ili premjetanjem),
sadraj elije se nee promijeniti.
Kombinovano oznaavanje elija ($A1 ili A$1) sadri referencu na apsolutnu poziciju kolone i relativnu
poziciju reda ($A1) ili relativnu poziciju kolone i apsolutnu poziciju reda (A$1), referencirane elije. Ako
promijenite poziciju elije koja sadri referencu (kopiranjem ili premjetanjem), sadraj elije e se promijeniti,
saglasno promjeni pozicije relativnog dijela reference.

KAKO DA REFERENCIRATE
Da biste referencirali Koristite
Relativno Apsolutno Kombinovano
eliju u koloni A i redu 10 A10 $A$10 $A10 ili A$10
elije u koloni A i redovima 10 do 20 A10:A20 $A$10: $A$20 $A10:$A20 ili A$10:A$20
elije u redu 15 i kolonama B do E B15:E15 $B$15: $E$15 $B15:E$15 ili B$15:E$15
Sve elije u redu 5 5:5 $5: $5 -
Sve elije u redovima 5 do 10 5:10 $5: $10 -
Sve elije u koloni H H:H $H: $H -
Sve elije u kolonama H do J H:J $H: $J -
elije u kolonama A do E i redovima 10 do 20 A10:E20 A10:E20 $A10:$E20 ili A$10:E$20

MS EXCEL
143
eliji, ili grupi elija,
moete dati neko opisno ime
koje ete koristiti u kasnijem
referenciranju, sa bilo kojeg
lista Vae radne sveske.
Standardno, imenovana elija
(ili elije) prati apsolutno
referenciranje.

Izabranoj eliji moete
dati ili promijeniti ime i ako
pritisnite polje Name Box
, na lijevom
kraju linije formule, upiite
eljeno ime i pritisnite tipku
Enter.

Imenovane elije moete
izabrati iz liste koju otvarate
pritiskom na strelicu u polju
Name Box. Da biste izabrali
vie imena, drite pritisnutu
tipku Ctrl.

Listu sa imenima elija
koja ste koristili u radnoj
svesci, moete postaviti na
radni list, ako otvorite meni
Insert, pokaete na stavku
Name, izaberete komandu
Paste i pritisnite dugme
Paste list.

IMENOVANJE ELIJA
1. Izaberite eliju ili skup elija koje elite da imenujete.
2. Otvorite meni Insert, pokaite na stavku Name, i
izaberite komandu Define.
3. U polje Names in workbook, upiite ime.
4. Pritisnite dugme Add.

PROMJENA I BRISANJE IMENA ELIJE
1. Otvorite meni Insert, pokaite na stavku Name i
izaberite komandu Define.
2. U dijalogu Define Name, u listi Names in workbook,
izaberite ime koje elite da promijenite.
3. Ako elite da promijenite samo ime:
U tekst polje, upiite novo ime reference i pritisnite
dugme Add.
Izaberite miem staro ime u listi i pritisnite dugme
Delete.
4. Ako elite da promijenite eliju (ili elije) koje su
predstavljene imenom, obriite sadraj polja Refer To i
upiite novu referencu, ili :
Pritisnite dugme Collapse Dialog na desnoj
strani polja Refer To.
Izaberite eliju (ili elije) koje elite da predstavite
izabranim imenom.
Pritisnite dugme Expand Dialog (ili tipku Enter),
da biste se vratili u dijalog Define Name.
5. Ako elite da obriite izabrano ime, pritisnite dugme
Delete.


144
MS EXCEL

Operatori odreuju vrstu
radnje koja se izvrava nad
elementima formule. Excel
ukljuuje 4 razliita tipa
raunskih operatora:
aritmetike operatore,
operatore poreenja,
operatore teksta i
referencijalne operatore.

Rezultat operacije
poreenja je logika
vrijednost tano (True) ili
netano (False).

Koji e simbol Va
raunar koristiti kao simbol
razdvajanja argumenta
funkcije zavisi od podeenja
separatora liste (List
separator), na kartici
Numbers, u Regional
Options - vidi str. 73.
Podrazumijevana vrijednost
za regione English je zarez
(,), a za regione Serbian,
Croatian i Slovenian taka-
zarez (;).

FORMULE I FUNKCIJE
Formula u Excel-u uvijek poinje sa znakom jednako (=), a zatim slijede operandi koji se razdvajaju
raunskim operatorima. Operandi mogu biti konstante, adrese elija ili formule. Promjenom sadraja elije
ukljuene u formulu, Excel e, automatski, ponovo izraunati vrijednost izraza koji predstavlja formulu.
Izraunavanje formule se vri slijeva udesno, prema redoslijedu koji je odreen prioritetom operatora.

OPERATORI

Aritmetiki operatori Znaenje Primjer
+ Sabiranje 3+3
Oduzimanje, Negacija 31, 1
* Mnoenje 3*3
/ Dijeljenje 3/3
% Procenat 20%
^ Eksponent 3^2
Operatori poreenja Znaenje Primjer
= Jednako A1=B1
> Vee od A1>B1
< Manje od A1<B1
>= Vee ili jednako A1>=B1
<= Manje ili jednako A1<=B1
<> Razliito (nije jednako) A1<>B1
Operatori teksta Znaenje Primjer
& Povezuje ili objedinjuje dva tekstualna niza u jedan. "Po" & sao"
Referencijalni operatori Znaenje Primjer
: (dvotaka) Odreuje referencu na sve elije izmeu dvije
reference (ukljuujui i njih)
B5:B15
,(zarez) ili ;(taka-zarez)
(vidi napomenu lijevo)
Razdvaja argumente navedene u pozivu funkcije
(Kombinuje vie referenci u jednu - unija)
SUM(B5:B15,D5,D7) ili
SUM(B5:B15;D5;D7)
(razmak) Odreuje referencu na elije koje su zajednike
dvijema referencama
B7:D7 C6:C8

MS EXCEL
145
redoslijed izraunavanja
koristite zagrade ().

Linija formule (formula
bar) se nalazi pri vrhu Excel-
ovog prozora i prikazuje
sadraj izabrane (aktivne)
elije.

Da biste dobili listu
raspoloivih funkcija izaberite
eliju i pritisnite tipke Shift +
F3.

Ako elite da
referencirate vie elija,
izaberite prvu, i drei
povucite preko ostalih elija
koje elite da uvrstite u
formulu.

PRIORITET OPERATORA
Operator Opis
:
(razmak)
,
Referencijalni operator
Negacija
% Procenat
^ Eksponent
* ili / Mnoenje ili dijeljenje
+ ili - Sabiranje ili oduzimanje
& Povezivanje nizova karaktera
= < > <= >= <> Poreenje
< Manje

FORMULA SA REFERENCIRANJEM ELIJE
1. Izaberite eliju u koju elite da upiete formulu.
2. U liniji formule upiite znak = (jednako).
3. Izaberite eliju koju elite da uvrstite u formulu.
4. Pritisnite tipku Enter.

FORMULA SA POZIVOM IMENA ELIJE
1. Izaberite eliju u koju elite da upiete formulu.
2. U liniji formule upiite znak = (jednako).
3. Pritisnite tipku F3.
4. U dijalogu Paste name, izaberite ime elije i pritisnite
dugme OK.
5. Pritisnite tipku Enter.

F3
Enter

146
MS EXCEL

Da biste upisali istu
formulu u vie elija, najprije
ih izaberite, upiite formulu i
pritisnite tipke Ctrl+Enter.

Da biste izabrali elije
koje sadre formule, otvorite
meni Edit, izaberite stavku
Go To, a zatim, u dijalogu Go
To, pritisnite dugme Special,
potvrdite opciju Formulas i
izaberite traeni tip formule.

Da biste Vae oznake
(zaglavlja) redova i kolona na
radnom listu mogli iskoristiti
za referenciranje elija u tom
redu ili koloni (ali samo na
tom radnom listu), otvorite
Options, a zatim, na kartici
Calculation, potvrdite opciju
Accept labels in formulas.

FORMULA SA FUNKCIJOM
1. Izaberite eliju u koju elite da unesete formulu.
2. Pritisnite dugme Insert function, na liniji formule, da
biste otvorili dijalog Insert function.
3. Iz liste Or select a category, izaberite kategoriju kojoj
pripada traena funkcija (izaberite stavku Most recently
Used, da biste je potraili u funkcijama koje ste nedavno
koristili ili stavku All, ako elite da pretraite sve
raspoloive funkcije).
4. Iz liste Select a function, izaberite funkciju koju elite
da uvrstite u formulu i pritisnite dugme OK.
5. U dijalogu Function Arguments, pritisnite dugme
Collapse Dialog , na desnoj strani polja argumenta,
da biste privremeno sakrili dijalog.
6. Izaberite eliju (ili elije) koja sadri vrijednost
argumenta.
7. Pritisnite dugme Expand Dialog , da biste se vratili u
dijalog Function Arguments.
8. Ako funkcija ima vie argumenata, ponovite korake 5-7.
9. Kada kompletirate formulu pritisnite dugme OK.

MS EXCEL
147
Datumi se u Excel-u
uvaju kao cijeli brojevi.
Datum 1 januar 1900 je
sauvan kao broj 1, a datum
1 januar 2008 kao broj
39 448. Vrijeme se uva u
obliku decimalnih brojeva, jer
je ono dio dana. Kako su i
datum i vrijeme, u stvari,
brojevi, nad njima moete
izvoditi razliite matematike
operacije.

Da biste datum prikazali
kao serijski broj, otvorite meni
Format, izaberite stavku
Cells i, na kartici Number, u
listi Category, izaberite
format General.

NAJEE KORIENE DATUMSKO-VREMENSKE FUNKCIJE

A B
1 Datum
2 6/8/2001 60
3 20/02/2004 45
4 01/10/2004 5
5 elite da izraunate... Primjer Rezultat
6 Aktuelni datum. =TODAY() -
7 Aktuelno vrijeme. =NOW() -
8 Godina datuma. =YEAR(A2) 2001
9 Mjesec datuma. =MONTH(A2) 8
10 Dan datuma. =DAY(A2) 6
11
1
Broj godina izmeu dva datuma. =YEAR(A3)-YEAR(A2) 3
12
Broj mjeseci izmeu dva datuma
u istoj godini.
=MONTH(A4)-MONTH(A3) 8
13 Broj mjeseci izmeu dva datuma. =(YEAR(A3)-YEAR(A2))*12+MONTH(A3)-MONTH(A2) 30
14 Broj dana izmeu dva datuma. =A3-A2 224
15
Dodate broj dana (B2) poznatom
datumu.
=A2+B2 5/10/2001
16
Dodate broj mjeseci (B3)
poznatom datumu.
=DATE(YEAR(A3);MONTH(A3)+B3;DAY(A3)) 20/6/2007
17
Dodaje broj godina (B4)
poznatom datumu.
=DATE(YEAR(A4)+B4;MONTH(A4);DAY(A4)) 1/10/2009
18
Dodaje broj godina (B4), mjeseci
(B3) i dana (B2), poznatom
datumu.
=DATE(YEAR(A2)+B4;MONTH(A2)+B3;DAY(A2)+B2) 05/07/2010

1
Da biste rezultate formula u redovima 11,12,13 i 14 prikazali kao brojeve, izaberite format Number za ove elije.

148
MS EXCEL

Ako elite da izraunate
zbir, prosjek ili pronaete
najmanju ili najveu
vrijednost, u neprekinutom
redu ili koloni, izaberite eliju
desno, odnosno ispod
poslednje elije reda,
odnosno kolone, pritisnite na
strelicu pored dugmeta
AutoSum i izaberite
odgovarajuu opciju.

NAJEE KORIENE MATEMATIKE FUNKCIJE
A B
1 Artikal Iznos
2 PP 60
3 PP 250.44
4 SS 1,200
5 SS 100
6 ZZ 100
7 elite da izraunate... Primjer Rezultat
8 Broj stavki koje zadovoljavaju odreeni uslov. =COUNTIF(A2:A6;"PP") 2
9 Broj stavki koje ne zadovoljavaju odreeni uslov. =COUNTIF(A2:A6;"<>PP") 4
10 Broj elija ija je vrijednost vea od zadate. =COUNTIF(B2:B6;">1000") 1
11 Zbir vrijednosti stavki koje zadovoljavaju uslov. =SUMIF(A2:A6;"=PP";B2:B6) 310.44
12 Zbir vrijednosti stavki koje ne zadovoljavaju uslov. =SUMIF(A2:A6;"<>PP";B2:B6) 1400
13 Zbir vrijednosti veih od zadate. =SUMIF(B2:B6;">1000";B2:B6) 1200
14 Zbir vrijednosti manjih od zadate. =SUMIF(B2:B6;"<1000";B2:B6) 510.44
15 Zbir vrijednosti izabranih elija. =SUM(B2:B3;B6) 310.44
16 Prosjenu vrijednost. =AVERAGE(B2:B6) 342.088
17 Najmanju vrijednost. =MIN(B2:B6) 60
18 Najveu vrijednost. =MAX(B2:B6) 1200
19 Drugu najmanju vrijednost. =SMALL(B2:B6;2) 100
20 Drugu najveu vrijednost. =LARGE(B2:B6;2) 250.44
21 Broj elija koje sadre brojeve (ukljuujui i datume) =COUNT(B2:B6) 5
22 Procentualno poveanje vrijednosti. =B2*(1+5%) 63
23 Proizvod izabranih elija. =PRODUCT(B2;B3) 15026.4
24 Proizvod izabranih elija i zadatog broja. =PRODUCT(B2:B3;2) 30052.8
25 Ostatak pri dijeljenju. =MOD(B3; B2) 10.44
26 Zaokruenu vrijednost elije na jednu decimalu. =ROUND(B3;1) 250.4
27 Uporedite vrijednosti dvije elije =IF(B3>B2;vee;nije vee) vee
MS EXCEL
149
Ako ste nezadovoljni
rezultatom sortiranja,
ponitite operaciju pritiskom
na tipke Ctrl+Z.

Ako elite da sortirate
samo jedan podskup
podataka unutar liste, najprije
ga oznaite i, u dijalogu Sort
Warning, izaberite opciju
Continue with current
selection. Ako elite da
kontekst sortitranja proirite
na itavu listu, izaberite
opciju Expand the selection.

Brojevi se u rastuem
redoslijedu sortiraju
najmanjeg negativnog ka
najveem pozitivnom. Prazna
polja se uvijek sortiraju
poslednja.

Excel jo uvijek ne
obezbjeuje ispravno
sortiranje po redoslijedu
domae latinice, jer ignorie
dijakritike znake (slova i
su poistovijeena sa slovom
C, a slovo sa slovom S).
RAD SA PODACIMA
Iako Excel nije sistem za upravljanje bazama podataka,
neke elementarne korake, koji su poznati u ovim sistemima,
moete uraditi i u Excel-u. Podatke iz radnog lista moete
po elji slagati po rastuem ili opadajuem, abecednom,
datumskom ili numerikom redoslijedu, ili ih izdvajati prema
nekom zadatom kriterijumu.

SORTIRANJE PO JEDNOJ KOLONI
1. Izaberite neku od elija kolone po kojoj elite da izvrite
sortiranje tabele.
Sort Ascending , ako elite da redovi tabele budu
poreani po rastuem redoslijedu (od manjeg ka
veem).
Sort Descending , ako elite da da redovi tabele
budu poreani po opadajuem redoslijedu (od veeg ka
manjem).

VIESTRUKO SORTIRANJE
1. Izaberite eliju tabele koju elite da sortirate.
2. Otvorite meni Data i izaberite stavku Sort.
3. U dijalogu Sort, iz padajuih lista, izaberite kolone
prema kojima elite da izvrite sortiranje tabele, a zatim,
potvrivanjem opcija Ascending ili Descending,
izaberite rastui ili opadajui, nain sortiranja
odgovarajuih kolona.
4. Ako Vaa tabela ima red sa zaglavljem kolona, izaberite
opciju Header row; u suprotnom, izaberite opciju No
header row.


150
MS EXCEL

Kolona po kojoj je
izvreno filtriranje i izabrani
redovi i su naglaeni plavom
bojom. Svi redovi, koji ne
zadovoljavaju zadate
kriterijume, su sakriveni.

Istu tabelu moete filtrirati
vie puta (po razliitim
kriterijumima) i tako dobiti
rezultate veoma sloenog
upita.

I u filtriranoj tabeli moete
mijenjati podatke. Ukoliko,
nakon izmjene, sadraj vie
ne zadovoljava uslove filtera,
nee doi do automatskog
sakrivanja tog reda; u tom
sluaju, morate ponovo
pokrenuti filtriranje.

Pri upisivanju vrijednosti
za izabrani kriterijum, u
dijalogu Custom Autofilter,
moete koristiti i specijalne
znake ? i *, koji
zamjenjuju jedan ili vie
alfanumerikih znakova.

Upotreba drugog
kriterijuma omoguava
postavljanje sloenih uslova,
poput: sve vrijednosti manje
ili jednake 0 ILI vee od
100.

AUTOMATSKO FILTRIRANJE PODATAKA
1. Izaberite tabelu na koju elite da postavite Filter.
2. Otvorite meni Data, pokaite na Filter i, iz podmenija,
izaberite komandu AutoFilter. (Primijetite da su sve
elije u zaglavlju tabele dobile formu standardne
padajue liste).
3. Pritisnite strelicu na desnoj strani elije da biste otvorili
listu sa moguim kriterijumima filtriranja i izaberite:
All da biste uklonili aktuelni kriterijum filtriranja za
izabranu kolonu.
Top 10 da biste prikazali top-listu sa odreenim
brojem (Items) ili procentom (Percent) podataka sa
najviim (Top) ili najniim (Bottom) vrijednostima.
(Opciju Top moete koristiti samo nad podacima koji
imaju format broja ili datuma).
Custom da biste postavili sopstveni kriterijum
filtriranja, a zatim, u dijalogu Custom AutoFilter,
definiite:
- kriterijum filtriranja (equals"-jednako; "is greater
then"- vee od; "is less then"- manje od; "begins
with"-poinje sa; "ends with"-zavrava sa;
"contains"-sadri; ili njihove negacije, koje poinju
sa does not...)
- vrijednost sa kojom se, prema izabranom
kriterijumu, porede elije kolone.
Na isti nain, moete postaviti drugi kriterijum
filtriranja (opciono). Kriterijume logiki povezujete
izborom odgovarajueg operatora i/ili (and/or).
Podatak iz izabrane kolone.
4. Ponovite korak 3 za ostale kolone.

UKLANJANJE AUTOMATSKOG FILTRIRANJA
1. Otvorite meni Data, pokaite na Filter i, iz podmenija,
izaberite komandu AutoFilter.

MS EXCEL
151
Velike tabele moete
uiniti preglednijim tako to
ete srodne podatke
grupisati, a detalje pojedinih
grupa otkrivati ili sakrivati po
potrebi. Grupe se oznaavaju
po nivoima detaljnosti, kojih
moe biti najvie 8 po
redovima i 8 po kolonama.

Na jednom radnom listu
moete imati samo jedan
saeti pregled.

Ako tabela ne sadri
zbirove grupa ili zbirovi nijesu
automatski izraunati, saeti
pregled moete napraviti
jedino runim grupisanjem
podataka.

Sakrivanje ili otkrivanje
detalja grupisanih podataka,
po redovima i/ili kolonama,
kontroliete pomou dugmadi
koja se pojavljuju izmeu
zaglavlja redova i/ili kolona, i
samog radnog lista.
Pritiskom na dugme:
- otvarate grupu
- zatvarate grupu
... otvarate ili
zatvarate cijeli nivo
grupisanja.

AUTOMATSKO GRUPISANJE
1. Izaberite radni list na kojem elite da izvrite grupisanje
podataka. (Podaci trebaju biti u obliku liste, bez praznih
redova ili kolona, u kojoj svaka kolona ima svoje
zaglavlje u prvom redu. Prije grupisanja, sortirajte listu
tako da redovi koje namjeravate grupisati budu zajedno,
jedan ispod drugog. Obezbijedite po jedan sumarni red,
iznad ili ispod svake grupe redova sa detaljnim
podacima).
2. Otvorite meni Data, pokaite na stavku Group and
Outline i izaberite komandu Auto Outline.
3. Da biste vratili listu u prvobitno stanje, otvorite meni
Data pokaite na stavku Group and Outline i izaberite
komandu Clear Outline.

RUNO GRUPISANJE
1. Izaberite redove (ili kolone) koje elite da grupiete. (Da
biste mogli runo grupisati redove ili kolone tabele
potrebno je da, izmeu grupa, bude bar jedan prazan
red ili kolona; u suprotnom, novoformirana grupa bie
pripojena prethodnoj).
2. Otvorite meni Data, pokaite na stavku Group and
Outline i izaberite komandu Group.
3. Da biste uklonili grupe koje ste formirali, najprije ih
izaberite, a zatim otvorite meni Data pokaite na stavku
Group and Outline i izaberite komandu Ungroup.


152
MS EXCEL

Listi koja sadri odreene
sumarne nivoe moete
dodavati nove, pri emu treba
iskljuiti opciju brisanja
prethodnog sumiranja
(Replace Current
Subtotals) u dijalogu
Subtotals.

Ako elite da uklonite
kontrole grupa, ali da pri
tome zadrite redove sa
sumarnim podacima liste,
otvorite meni Data, pokaite
na stavku Group and
Outline i izaberite komandu
ClearOutline. OPREZ: ovaj
nain nepovratno naruava
strukturu liste, pa je najbolje
da ga izvedete nad
rezervnom kopijom radnog
lista.

SUMIRANJE PODATAKA
1. Sortirajte listu prema nivoima eljenih sumarnih
podataka.
2. Izaberite neku od elija liste.
3. Otvorite meni Data i izaberite komandu Subtotals.
4. U dijalogu Subtotals definiite:
Iz liste At each change, izaberite podatak po kojem
e se vriti sumiranje (sumarni podatak se pojavljuje
kao dodati red iza svake promjene izabranog podatka)
Iz liste Use function, izaberite funkciju koju ete
koristiti za izraunavanje sumarnog podatka (najee
je to sabiranje odnosno funkcija SUM).
U listi Add subtotal to, odredite kolone u kojima se
nalaze podaci za izraunavanje izabrane funkcije
(rezultat izraunavanja e se pojaviti ispod odabrane
kolone).
Potvrdite opciju Replace Current Subtotals, ako
elite da se novi sumarni podaci upiu preko
prethodnih (ako postoje).
Ako elite da se izmeu grupa formira prelom
stranice, potvrdite opciju Page break between
groups.
Ako elite da na kraju liste dodate sumarni red, koji se
odnosi na cijelu listu, potvrdite opciju Summary
bellow data.

UKLANJANJE SUMIRANIH PODATAKA
1. Izaberite neku od elija liste.
2. Otvorite meni Data i izaberite komandu Subtotals.
3. U dijalogu Subtotals, pritisnite dugme Remove All.

MS EXCEL
153
Generalno, u bilo koju
eliju moete upisati bilo
kakav podatak. Definisanjem
pravila unosa moete
sprijeiti eventualne
probleme zbog nehotinih
greaka pri kucanju.

Listu dozvoljenih
vrijednosti moete unijeti i
direktno u polje Source, kao
tekst, razdvajajui pojedine
stavke separatorom liste (npr.
prvi;drugi;trei).

Ako ponitite potvrdu
opcije Show error alert after
invalid data is entered,
Excel nee reagovati na
pogrean unos.

Da biste pronali elije sa
provjerom unosa, otvorite
meni Edit, izaberite stavku
Go To, pritisnite dugme
Special, a zatim, u dijalogu
Go To Special, potvrdite
opciju Data Validation i

Da biste obrisali
definisana pravila unosa,
najprije pronaite i izaberite
elije, a zatim, u dijalogu
Data Validation, pritisnite
dugme Clear All.
KONTROLA UNOSA
1. Izaberite jednu ili vie elija na kojima elite da
definiete pravilo unosa.
2. Otvorite meni Data i izaberite komandu Validation.
3. U dijalogu Data Validation, otvorite karticu Settings.
4. Iz liste Allow, izaberite:
Whole Number odnosno Decimal da biste dozvolili
unos cijelih odnosno decimalnih brojeva.
List da biste unos sveli na izbor iz unaprijed
pripremljene liste vrijednosti.
Date odnosno Time - da biste dozvolili unos podatka
tipa datuma odnosno vremena.
Text Length da biste ograniili duinu teksta koji
moe biti upisan u eliju.
5. Iz liste Data, izaberite uslov ("between"-izmeu; equal
to"-jednako; "greater then"- vee od; "less then"-manje
od; ili njihove negacije, koje poinju sa not...) koji
podatak mora zadovoljiti da bi bio upisan u eliju.
6. U polja sa dugmetom na kraju (zavisno od uslova
moe biti i samo jedno polje), upiite vrijednosti (ili
adrese elija koje ih sadre) sa kojima se poredi unos, ili
pritisnite dugme i izaberite ih sa radnog lista.
7. Ako elite da se, svaki put kada izaberete eliju, pojavi
odreena napomena, otvorite karticu Input Message,
potvrdite opciju Show input message when cell is
selected i upiite naslov i tekst poruke.
8. Otvorite karticu Error Message, potvrdite opciju Show
error alert after invalid data is entered i upiite naslov
i tekst poruke. Iz liste Style, izaberite:
Stop da biste sprijeili unos pogrene vrijednosti.
Warning da biste omoguili izbor izmeu
prihvatanja i ispravke upisanog podatka.
Information da biste samo izvijestili o greci i
prihvatili unijetu vrijednost.


154
MS EXCEL

Da biste napravili grafikon
morate najprije upisati
podatke u radni list, izabrati
ih i pritisnuti dugme Chart
Wizard , da biste proli
kroz proceduru izbora vrste i
razliitih karakteristika
grafikona.

Standardni grafikoni u
obliku pite (pie charts ) i
krofnice (doughnut ),
mogu prikazati samo jedan
niz podataka, tako da za ovaj
tip grafikona morate izabrati
samo jednu kolonu ili samo
jedan red podataka iz Vae
tabele i, ako elite, zaglavlje
kolone ili reda.

Ako elije koje elite da
izaberete za grafiki prikaz
nijesu u neprekinutoj oblasti,
izaberite prvu neprekinutu
grupu elija, a zatim, drei
pritisnutu tipku Ctrl, izaberite
ostale grupe elija koje elite
da ukljuite u grafikon. (Da bi
prikaz bio mogu, izabrane,
nesusjedne, grupe elija
moraju, u uniji, formirati
tabelu pravougaonog oblika).

GRAFIKI PRIKAZ
Sirovi podaci mogu, ponekad, izgledati prilino
komplikovano, pa ak i zbunjujue. Prevoenjem numerikih
podataka u domen vizuelnog, pomoi ete lakem
razumijevanju Vaeg rada.

IZRADA GRAFIKONA
1. Izaberite elije koje sadre podatke koje elite da
prikaete na grafikonu (u izbor ukljuite i zaglavlja Vaih
redova i kolona. .
2. Otvorite meni Insert i izaberite stavku Graph ili pritisnite
dugme Chart Wizard , na paleti alatki Standard.
3. U dijalogu Chart Wizard, izaberite karticu Standard
Types.
4. U listi Chart Types, izaberite odgovarajui tip grafikona,
a, iz liste Chart Types, eljeni podtip. (Da biste vidjeli
kako izgleda izabrani uzorak sa Vaim podacima,
pritisnite i drite, dugme Press and Hold To View
Sample.
5. Pritisnite dugme Next.
6. Ako elite da se vrijednosti za prikaz na grafikonu
uzimaju iz kolona Vae tabele, izaberite opciju Columns
(svaka kolona Vae tabele bie prikazana sa po jednim
nizom vrijednosti).
7. Ako elite da na grafikonu budu predstavljeni podaci iz
redova, izaberite opciju Rows (svaki red e predstavljati
jedan niz vrijednosti u grafikonu).
8. Ako elite da promijenite inicijalni izbor elija:
Pritisnite dugme Collapse Dialog , na desnoj
strani polja Data Range, da biste privremeno sakrili
dijalog.
Napravite novi izbor elija.
Pritisnite dugme Expand Dialog , da biste se vratili
u dijalog Chart Wizard.

MS EXCEL
155
Excel dodjeljuje nizovima
vrijednosti imena zaglavlja
Vaih kolona (ukoliko ste
izabrali opciju Columns, na
kartici Data Ranges),
odnosno redova (ukoliko ste
izabrali opciju Rows). Ako
nijeste koristili zaglavlja,
Excel e, po automatizmu,
izabranim nizovima dodijeliti
imena Series1, Series2...

Grafikoni, po pravilu,
imaju dvije ose da bi
kategorizovali (category (x)
axis) i izmjerili Vae podatke
(value (y) axis). 3-D
grafikoni imaju i treu (z)
osu. Grafikoni oblika pite i
krofne nemaju ose.

Na svakom koraku
dijaloga Chart Wizard,
moete zavriti proceduru
definisanja grafikona. Ako
kasnije odluite da, ipak,
promijenite neke od
karakteristika, izaberite
grafikon, otvorite meni Chart,
izaberite stavku Chart
Options i nastavite rad od
koraka 14 ili pritisnite dugme
Chart Wizard i ponovo
proite proceduru
arobnjaka.

9. Izaberite karticu Series.
10. Ako elite da promijenite ime koje je Excel automatski
dodijelio svakom izabranom nizu vrijednosti, izaberite
ime tog niza u listi Series i, u polje Name upiite novo.
(Ili pritisnite dugme na desnom kraju polja Name i
izaberite eliju koja sadri ime tog niza - naravno, ako
takva elija postoji u Vaem radnom listu.)
11. Ako elite da promijenite inicijalno izabrani skup
vrijednosti koji ini odreeni niz, pritisnite dugme na
desnom kraju polja Values i napravite novi izbor.
12. Ako elite da dodate novi niz ili obriete postojei,
pritisnite dugme Add ili Delete
13. Ako elite da promijenite postojee oznake na X-osi
grafikona (ili dodate nove, ako ih prethodno nijeste
odredili), pritisnite dugme na desnom kraju polja
Category (X) axis labels i napravite izbor. (Vodite
rauna da broj oznaka na X-osi odgovara broju izabranih
vrijednosti u nizovima).
15. Izaberite karticu Titles i upiite naslove grafikona, X i Y
ose, u polja Chart Tile, Category (X) axis i Values (Y)
axis.
16. Izaberite karticu Axes i potvrdite opcije Category (X)
axis i Value (Y) axis, ako elite da ose budu prikazane
ili obriite one koje ne elite da prikaete na grafikonu.
17. Ako elite da pozadina grafikona bude izdijeljena
saglasno aktuelnoj podjeli X, odnosno Y ose, izaberite
karticu Gridlines i potvrdite opcije Major gridlines (za
krupnu podjelu) i Minor gridlines (za sitnu podjelu), pod
odrednicama Category (X) Axis i Values (Y) Axis,
respektivno. U suprotnom, obriite znak potvrde ispred
opcije koju elite da iskljuite.


156
MS EXCEL

Sve karakteristike
grafikona koje ste odredili u
dijalogu sa arobnjakom,
moete kasnije promijeniti,
ako otvorite meni Chart i
izaberete odgovarajuu
stavku.

Excel automatski
podeava veliinu naslova
grafikona prema njegovoj
duini. Naslov grafikona
moete pomjerati, ali ne
moete mijenjati njegovu
veliinu.

Elemente grafikona
(podruje grafikona, podruje
crtea ili legendu) moete
premjetati ili im mijenjati
veliinu, kao i ostalim
elementima u Windows-ima.

Ako, prije nego to
zavrite rad sa arobnjakom,
odluite da promijenite neku
od karakteristika grafikona,
pritiskajte dugme Back, sve
dok se ne vratite na
odgovarajui korak
arobnjaka.
18. Da biste grafikonu dodali tabelu sa legendom
(objanjenjima razliitih boja kojima su nizovi
predstavljeni na grafikonu svaki niz vrijednosti na
grafikonu ima drugaiju boju), izaberite karticu Legend,
potvrdite opciju Show Legend i, pod odrednicom
Placement, izborom odgovarajue opcije, odredite
mjesto na kojem e se legenda prikazati. Ako ne elite
da prikaete legendu, obriite znak potvrde ispred opcije
Show Legend.
19. Ako elite da se iznad svakog elementa u nizu
vrijednosti prikae oznaka sa dodatnim opisom
elementa, potvrdite opciju:
Legend key, ako elite da oznaka sadri podatke iz
legende.
Series name, da bi oznaka dodatno naznaila naziv
niza vrijednosti kojem pripada pojedini element.
Category name, da biste naglasili kategoriju kojoj
pripada pojedini element.
Value, ako elite da se pored elementa pojavi i tekst
koji sadri njegovu vrijednost.
Znak, kojim se razdvajaju podaci u oznaci, izaberite iz
liste Separator.
20. Ako elite da uz grafikon prikaete i tabelu sa podacima,
izaberite karticu Data table i potvrdite opciju Show Data
table.
22. U 4. koraku arobnjaka (Chart location), izaberite radni
list na kojem elite da grafikon bude prikazan. Moete
izabrati novi list (opcija As New Sheet) ili izabrati neki
od postojeih listova (opcija As object In).
23. Pritisnite dugme Finish.

MS EXCEL
157
Elemente grafikona
moete izabirati i iz liste
Chart Objects
, na paleti
alatki Chart.

Ako na ekranu nemate
prikazanu paletu alatki Chart,
pritisnite desnim tasterom
mia bilo gdje na liniji paleta
paleta, a zatim iz liste
raspoloivih izaberite Chart.

Ako ne elite da izabrani
objekat bude obojen ili
oivien linijom, izaberite
opciju None.

Da bi se veliina teksta i
brojeva na grafikonu
automatski podeavala
prema veliini grafikona,
potvrdite polje Auto Scale,
na kartici Font.
PODEAVANJE KARAKTERISTIKA POZADINE
1. Pritisnite miem na prostor oko grafikona.
2. Pritisnite dugme Format Chart Area
3. Izaberite karticu Patterns i odredite stil i boju ivice, boju
ispune unutranjosti podruja radnog lista na kojem je
nacrtan grafikon.
4. Da biste odredili opti izgled teksta grafikona, izaberite
karticu Font i, iz lista Font, Font Style i Size, izaberite
oblik, stil i veliinu slovnog lika koji elite.

PODEAVANJE IZGLEDA NIZOVA U GRAFIKONU
1. Pritisnite miem na element niza koji elite da
promijenite.
2. Pritisnite dugme Format Data Series
3. Izaberite karticu Patterns i odredite stil i boju ivice, i boju
ispune elemenata niza.
4. Da biste promijenili redoslijed pojavljivanja nizova na
grafikonu, izaberite karticu Series order, izaberite niz i
pritiskajte dugmad Move Up, odnosno Move Down,
sve dok izabrani niz ne postavite na eljenu poziciju.
5. Ako elite da promijenite irinu elemenata niza izaberite
karticu Options i, pritiskajui miem strelice polja Gap
width, odredite eljenu irinu.
6. Da biste promijenili rastojanje izmeu elemenata
razliitih nizova, pritiskajte miem strelice polja Overlap,
sve dok ne definiite odgovarajue rastojanje.


158
MS EXCEL

Da biste prikazali ili sakrili
ose grafikona, otvorite meni
Chart, pritisnite Chart
Options, izaberite karticu
Axes, i potvrdite ili ponitite
opciju Category (X) axis,
odnosno Values (Y) axis.

Ako ste promijenili
razmjeru Y ose, maksimalni i
minimalni korak podjele, a
zatim odluili da to prepustite
Excel-u, potvrdite sve opcije
pod odrednicom Auto.
PODEAVANJE OSA
1. Pritisnite miem osu grafikona ije karakteristike elite
da promijenite.
2. Pritisnite dugme Format Axis .
3. Izaberite karticu Patterns i odredite stil i boju linije ose.
U odrednicama Major tick mark type, odnosno Minor
tick mark type, izaberite nain na koji e biti prikazane
mjerne linije velike odnosno male podjele ose, a u
odrednici Tick mark labels, izaberite poziciju teksta sa
oznakama mjernih linija.
4. Izaberite karticu Scale. Ako je izabrana:
X-osa - Da biste promijenili mjesto na kojem Y-osa
sijee X-osu, u polju Value (Y) axis crosses at
category number, upiite redni broj kategorije. (Ako
elite da Y-osu postavite iza poslednje kategorije na
X-osi, potvrdite opciju Value (Y) axis crosses at
maximum category.)
Y-osa Da biste promijenili skalu (razmjeru) prikaza,
u polja Minimum i Maximum, upiite odgovarajue
vrijednosti za opseg koji elite da prikaete. (Ako
elite da promijenite maksimalni ili minimalni korak
podjele, upiite eljene vrijednosti u polja Major unit,
odnosno Minor unit.)
5. Na kartici Font, izaberite odgovarajui oblik, stil i veliinu
slovnog lika za vrijednosti ose, a na kartici Number
odredite format u kojem e se te vrijednosti prikazivati.
6. Izaberite karticu Alignment i izaberite odgovarajui
ugao ispisa teksta vrijednosti na osi ili pritisnite miem i
povucite indikator prema eljenoj poziciji. U polju Offset
izaberite (ili upiite) rastojanje teksta od ose.

MS EXCEL
159
Da biste naglasili da
grafikon sadri razliite tipove
podataka, upotrijebite
kombinaciju dva ili vie tipova
grafikona.

Ako vrijednosti razliitih
nizova u 2D grafikonu
variraju u irokom opsegu, ili
ako prikazujete kombinovane
podatke (npr. cijena i
koliina), jedan ili vie nizova
moete prikazati na
sekundarnoj (Y) osi. Izaberite
nizove koje elite da nacrtate
du sekundarne (Y) ose,
pritisnite dugme Format Data
Series i, na kartici Axis,
potvrdite opciju Secondary
axis.

KOMBINACIJA GRAFIKONA
1. Pritisnite miem element niza iji tip prikaza elite da
promijenite.
2. Pritisnite strelicu na dugmetu Chart Types, na paleti
Chart.
3. Izaberite tip grafikona kojim elite da prikaete izabrani
niz vrijednosti.

DODAVANJE TEKSTUALNOG POLJA
1. Pritisnite dugme Text Box , na paleti Drawing.
2. Pritisnite miem mjesto na kojem elite da postavite
polje, a zatim drei taster mia pritisnut, vucite sve dok
polje ne bude odgovarajue veliine.
3. Upiite text. (Ako je tekst dui od veliine polja,
automatski e se prelomiti. Da biste zapoeli novi red
teksta unutar polja, pritisnite tipku Enter.)
4. Pritisnite tipku Esc ili pritisnite mia bilo gdje, van
tekstualnog polja, da biste zavrili unos.

PROMJENA LOKACIJE GRAFIKONA
1. Izaberite grafikon iju lokaciju elite da promijenite.
2. Otvorite meni Chart i izaberite stavku Location.
3. Ako elite da grafikon smjestite na novi list, izaberite
opciju As New Sheet i upiite ime novog radnog lista.
Ako elite da grafikon bude smjeten na nekom od
postojeih radnih listova, izaberite opciju As object In i
izaberite neki od postojeih listova.
4. Priitisnite dugme OK.


160
MS EXCEL

podrazumijevani broj listova u
novoj radnoj svesci, otvorite
meni Tools i izaberite stavku
Options. U dijalogu Options,
izaberite karticu General i, u
polju Sheets in new
workbook, upiite broj
listova koji elite da imate
kada otvorite novu radnu
svesku i pritisnite dugme OK.

Na sljedei list moete
prei i pomou tipki
Ctrl+PgDown, a na
prethodni pomou tipki
Ctrl+PgUp.

Ako ste izabrali vie
listova bilo kakav upis ili
mijenjanje, podataka e se
odraziti na sve izabrane
listove. Da biste ponitili
viestruki izbor listova,
pritisnite bilo koji list koji
nijeste izabrali.

Ako elite da odjednom
dodate vie radnih listova,
izaberite onoliko listova koliko
elite da dodate, a zatim, iz
menija Insert, izaberite
stavku Worksheet.

ODRAVANJE RADNE SVESKE
Radna sveska podrazumijevano, sadri samo 3 lista. Za
razliku od obine, papirne sveske, radnoj svesci Excel-a
listove moete i dodavati (do 255).

PRELISTAVANJE RADNE SVESKE
1. Pritisnite jeziak kartice (u donjem lijevom uglu sveske)
sa imenom lista koji elite otvoriti. (Da biste poveali broj
vidljivih jeziaka radnih listova, postavite pokaziva mia
iznad debele linije, koja se nalazi izmeu jeziaka i
horizontalnog klizaa, i povucite je udesno.)
2. Ako ne vidite karticu lista koji traite, prelistajte svesku
pritiskajui dugmad , u lijevom donjem uglu
dokumenta, da biste je pronali, a zatim otvorite list
pritiskom na jeziak kartice.

IZBOR DVA ILI VIE LISTOVA
1. Ako elite da izaberete vie susjednih listova, izaberite
prvi, i drei pritisnutu tipku Shift, izaberite poslednji.
2. Ako elite da izaberete vie nesusjednih listova,
izaberite prvi, i drei pritisnutu tipku Ctrl, izaberite
pojedine listove.
3. Ako elite da izaberete sve listove u svesci, pritisnite
desni taster mia na bilo jeziak kartice lista i, iz
pomonog menija, izaberite stavku Select All Sheets.

DODAVANJE NOVIH LISTOVA
1. Izaberite karticu lista ispred kojeg elite da dodate novi.
2. Otvorite meni Insert i izaberite stavku Worksheet.

MS EXCEL
161
Izabrane listove moete
obrisati i iz menija Edit,
izborom komande
Delete Sheet.

Da biste premjestili listove
unutar iste sveske, pritisnite i
povucite jezike kartica
izabranih listova na
odgovarajue mjesto, a zatim
otpustite taster mia.

Da biste kopirali listove
unutar iste sveske, izaberite
ih i, drei pritisnutu tipku
Ctrl, povucite na
odgovarajue mjesto;
otpustite taster mia prije
nego to otpustite tipku Ctrl.

Ime lista moete
promijeniti i ako dva puta
pritisnete miem karticu lista i
upiete novo ime lista preko
postojeeg.

U imenu radnog lista
moete koristiti alfanumerike
i neke specijalne znake.
Maksimalna duina imena je
31 znak.
BRISANJE RADNIH LISTOVA
1. Izaberite listove koje elite da obriete.
2. Pritisnite desni taster mia na bilo kojem od izabranih
listova i, iz pomonog menija, izaberite komandu Delete.

PREMJETANJE I KOPIRANJE RADNIH LISTOVA
Oprez: Prorauni i grafikoni, koji su bazirani na podacima
iz lista kojeg pomjerite, mogu postati netani.
1. Izaberite listove koje elite da premjestite ili kopirate.
2. Pritisnite desni taster mia na bilo kojem od izabranih
listova i, iz pomonog menija, izaberite komandu Move
or Copy....
3. U dijalogu Move or Copy, iz liste To Book, izaberite
svesku u koju elite da premjestite ili kopirate izabrane
listove, i:
Iz liste Before Sheet, izaberite ime lista ispred kojeg
elite da umetnete izabrane listove; da biste
premjestili ili kopirali listove u novu radnu svesku,
izaberite stavku new book.
Ako elite da kopirate izabrane listove, potvrdite
opciju Create a copy; u suprotnom, ostavite je
nepotvrenu.

PROMJENA IMENA RADNOG LISTA
1. Pritisnite desnim tasterom mia jeziak kartice lista i, iz
pomonog menija, izaberite stavku Rename.
2. Upiite novo ime lista preko postojeeg.

PROMJENA BOJE JEZIKA RADNOG LISTA
1. Pritisnite desnim tasterom mia jeziak kartice lista i, iz
pomonog menija, izaberite stavku Tab Color.
2. U dijalogu Format Tab Color, izaberite eljenu boju
jezika radnog lista i pritisnite dugme OK.


162
MS EXCEL

Svaki list radne sveske u
Excel-u je izdijeljen na 256
kolona i 65536 redova.
Kolone su oznaene slovima
(A do Z) i kombinacijama
slova (AA do AZ, BA do BZ,...
IAIV) engleskog alfabeta,
dok su redovi oznaeni
brojevima od 1do 65536.

Ako elite da izjednaite
irinu susjednih kolona,
odnosno visinu susjednih
redova, izaberite ih drei
pritisnut lijevi taster mia, a
zatim povucite ivicu bilo koje
kolone, odnosno reda, u
odgovarajuem smjeru, dok
ne dobijete eljenu dimenziju.

Da biste irinu kolone ili
visinu reda podesili prema
najduem, odnosno
najvisoijem tekstu u
odgovarajuoj koloni ili redu,
pritisnite dva puta lijevim
tasterom mia ivicu izabrane
kolone ili reda.

Ako se umjesto sadraja
elije pojavi niz karaktera
#######, znai da je irina
elije suvie mala da bi
podatak sadran u njoj bio
prikazan.

DODAVANJE KOLONA I REDOVA
1. Izaberite onoliko kolona, odnosno redova, koliko elite
da dodate.
2. Pritisnite desnim tasterom mia zaglavlje kolone,
odnosno reda, ispred koje elite da dodate nove kolone,
odnosno redove.
3. Iz pomonog menija, izaberite stavku Insert.

BRISANJE KOLONA ILI REDOVA
1. Izaberite kolone (redove) koje elite da obriete.
2. Pritisnite desnim tasterom mia zaglavlje bilo koje
kolone (reda).
3. Iz pomonog menija izaberite komandu Delete.

PODEAVANJE IRINE KOLONE ILI VISINE REDA
1. Postavite pokaziva mia na desnu ili lijevu ivicu
zaglavlja kolone, odnosno gornju ili donju ivicu zaglavlja
reda, ije dimenzije elite da promijenite.
2. Kada pokaziva promijeni oblik u krsti sa strelicama,
povucite izabranu ivicu kolone ili reda, u eljenom
smjeru, do odgovarajue irine, odnosno visine.

UPISIVANJE IRINE KOLONE ILI VISINE REDA
1. Izaberite kolone (redove) iju irinu (visinu) elite da
upiete.
2. Otvorite meni Format, pokaite na stavku Column
(Row) i izaberite opciju Width (Height)
3. U dijalogu Column Width (Row Height), upiite eljenu
irinu (visinu). (irina kolone se izraava tipografskim
takama. Podrazumijevana irina je 8.43 mjernih taaka
ili 64 piksela, i moe imati vrijednosti od 0 do 254.
Vrijednost 0 e sakriti kolonu sa radnog lista.)

MS EXCEL
163
Listove, redove ili kolone
Vae radne sveske, moete
sakriti, da biste smanjili broj
listova ili kolona prikazanih
na ekranu ili sprijeili
neeljene promjene. Kada
sakrijete dio Vae radne
sveske podaci su samo
uklonjeni iz prikaza, a ne
obrisani.

Ako tampate svesku,
sakriveni djelovi se nee
odtampati.

Zamrzavanjem
pojedinih redova ili kolona
radnog lista, moete ih uiniti
stalno vidljivim - ak i ako
pomjerate klizae radi
pregledanja ostatka lista,
zamrznute elije e ostati
na ekranu.

Radni list moete podijeliti
na dva dijela, ako postavite
pokaziva mia na marker
razdvajanja (dugme
iznad gornje strelice
vertikalnog odnosno na
desne strelice horizontalnog
klizaa) i, kada pokaziva
promijeni oblik u , povuete
pokaziva nadolje ili ulijevo,
do eljene pozicije.
SAKRIVANJE LISTOVA, REDOVA I KOLONA
1. Izaberite listove, odnosno redove ili kolone koje elite da
sakrijete.
2. Otvorite meni Format, pokaite na stavku Sheet,
odnosno Row ili Column i, iz podmenija, izaberite
komandu Hide.

OTKRIVANJE SAKRIVENIH LISTOVA, REDOVA I KOLONA
1. Izaberite listove, odnosno red ili kolonu ispred i iza lista
odnosno reda ili kolone, koje elite da otkrijete.
2. Otvorite meni Format, pokaite na stavku Sheet,
odnosno Row ili Column i, iz podmenija, izaberite
komandu UnHide.
3. Ako otkrivate sakrivene listove, u dijalogu Unhide, iz
liste Unhide Sheet, izaberite list koji elite da otkrijete i

ZAMRZAVANJE REDOVA I KOLONA
1. Izaberite red ili kolonu, iza reda ili kolone koju elite da
zamrznete.
2. Otvorite meni Window i izaberite komandu Freeze
Panes.

ODMRZAVANJE ZAMRZNUTIH REDOVA I KOLONA
1. Otvorite meni Window i izaberite komandu Unfreeze
Panes.


164
MS EXCEL

Ako elije, na ije mjesto
treba umetnuti nove, sadre
neki format, pored desnog
donjeg ugla okvira umetnutih
elija, pojavie se dugme
Insert options. Pritisnite
dugme i izaberite:
Format Same as Above,
ako elite da na nove
elije primijenite format
elije iznad.
Format Same as Bellow,
ako elite da na nove
elije primijenite format
elije ispod.
Clear Formatting, ako
elite da obriete
postojee formatiranje.

OPREZ: Dodavanje i/ili
fiziko uklanjanje elija
promijenie strukturu cijelog
radnog lista. Ako elite da
obriete samo sadraj elije,
bez njenog fizikog
uklanjanja sa radnog lista
pritisnite tipku Delete ili
BackSpace.

DODAVANJE ELIJA
1. Izaberite elije na ije mjesto elite da umetnete nove
(izaberite onoliko elija koliko novih elite da umetnete).
2. Otvorite meni Insert i izaberite stavku Cells.
3. U dijalogu Insert, izaberite opciju:
Shift Cells Right - ako elite da se izabrane elije
pomjere udesno nakon umetanja novih.
Shift Cells Down - ako elite da se izabrane elije
pomjere nadolje nakon umetanja novih.
Entire Row - ako elite da umetnete itave redove.
Entire Column - ako elite da umetnete itave kolone.

UKLANJANJE ELIJA SA RADNOG LISTA
1. Izaberite elije koje elite da uklonite sa radnog lista.
2. Otvorite meni Edit, i izaberite Delete.
3. U dijalogu Delete, izaberite opciju:
Shift Cells Left - ako elite da se na upranjena mjesta
(nastala uklanjanjem izabranih elija) postave preostale
elije sa desne strane izbora.
Shift Cells Up - ako elite da se na upranjena mjesta
postave preostale elije sa donje strane izbora.
Entire Row - ako elite da uklonite itave redove.
Entire Column - ako elite da uklonite itave kolone.

ZAMJENA REDOVA I KOLONA
1. Izaberite elije iji raspored elite da promijenite.
2. Pritisnite dugme Copy , na paleti Standard.
3. Pritisnite lijevim tasterom mia eliju koja treba da se
nae u gornjem, lijevom uglu nove tabele.
4. Otvorite meni Edit i izaberite komandu Paste Special.
5. U dijalogu Paste Special, potvrdite polje Transpose i

MS EXCEL
165
Opcija Fit to je
najkorisnija kada tabela koju
tampate ima viak od dva-
tri reda i/ili kolone.

Ako promijenite vrijednost
skaliranja (Scaling) ili
upotrijebite opciju Fit to, svi
prelomi stranica, koje ste
prethodno definisali, bie
poniteni.

Ako je veliina zaglavlja
vea od gornje margine
stranice ili je veliina
podnoja vea od donje
margine stranice ili je veliina
teksta suvie velika, zaglavlje
ili podnoje, e se odtampati
preko elija lista!

Margine stranice moete
podesiti i uz pomo mia, u
prikazu Print Preview, ako
pritisnete dugme Margins,
postavite pokaziva mia na
liniju koja oznaava marginu
i, kada pokaziva dobije oblik
, povuete liniju margine do
eljene pozicije.

TAMPANJE
tampanje dokumenta u Excel-u je neto sloenije od
tampanja u Word-u. Samo jedan list Vae radne sveske
moe imati od jedne, do preko 16 miliona elija sa
podacima. Kako e svi ti podaci izgledati na papiru -
odluiete Vi. Naravno, uz pomo Excel-a...

PODEAVANJE STRANICE
2. Izaberite karticu Page.
orijentaciju stranice.
4. Izaberite opciju:
Adjust to da biste smanjili (poveali) veliinu
dokumenta i upiite (ili izaberite) eljeni procenat
smanjenja (poveanja).
Fit to da biste sadraj dokumenta uklopili u zadati
broj stranica, po irini (page(s) wide) i visini (tall).
5. Iz liste Paper Size, izaberite odgovarajuu veliinu
papira.

PODEAVANJE MARGINA
2. Izaberite karticu Margins.
3. U polja Top, Bottom, Left i Right upiite (ili izaberite uz
pomo dugmadi sa strelicama) veliinu gornje, donje,
lijeve i desne margine, a u polja Header i Footer,
veliinu prostora za zaglavlje i podnoje stranice.
4. Pod odrednicom Center on page, potvrdite opciju
Horizontally, odnosno Vertically, ako elite da
odtampani primerak dokumenta bude centriran po
irini, odnosno po visini, lista papira.


166
MS EXCEL

Zaglavlje i podnoje
morate definisati za svaki
radni list ponaosob. Ako
elite da isto zaglavlje i
podnoje postavite za
nekoliko stranica, najprije ih
izaberite, a zatim upiite
eljeni tekst u opisanoj
proceduri. Kada zavrite, ne
zaboravite da ponitite
izvreni izbor, jer e se, u
suprotnom, svaki naredni
unos primijeniti na sve
izabrane listove.

Da biste, iz dijaloga Page
Setup, napravili izbor elija
uz pomo mia:
pritisnite dugme Collapse
Dialog na desnoj
strani polja, da biste
privremeno sakrili dijalog.
Napravite izbor.
Pritisnite dugme Expand
Dialog , da biste se
vratili u dijalog.

1. Otvorite meni File i izaberite Page Setup.
2. Izaberite karticu Header/Footer.
3. Pritisnite dugme Custom Header, odnosno Custom
Footer, da biste definisali zaglavlje, odnosno podnoje,
stranice lista.
4. U dijalogu Header (Footer) upiite i formatirajte tekst
zaglavlja i podnoja stranice, i zatim pritisnite dugme
OK, da biste sauvali izvrene promjene. (Excel-ova
zaglavlja i podnoja su podijeljena u 3 sekcije (lijevo,
sredina i desno), koje morate formatirati odvojeno.
Sekcije se ne prelamaju automatski tako da, ako su
pojedine sekcije predugake, moe doi do njihovog
preklapanja.)

PODEAVANJE RADNOG LISTA
1. Otvorite meni File i izaberite Page Setup.
2. Izaberite karticu Sheet.
3. Da biste za tampanje izabrali samo dio radnog lista
(eliju, grupu ili odvojene grupe elija), u polje Print
area, upiite referencu ili napravite izbor uz pomo mia.
4. Ako ste na radnom listu definisali red ili kolonu koji
predstavljaju zaglavlja Vae tabele, a elite da ih
prikaete na svakoj odtampanoj stranici, u polja Rows
to repeat at top, odnosno Column to repeat at left,
upiite referencu ili napravite odgovarajui izbor uz
pomo mia.
Gridlines da biste u tampu ukljuili reetku radnog
lista (sive linije koje razdvajaju elije)
Row and column heading da biste u tampu
ukljuili oznake redova i kolona

MS EXCEL
167
Podrazumijevane opcije
tampanja nee uvijek dati
rezultat koji oekujete.

Da biste odtampali samo
dio lista, izaberite podruje
koje elite da tampate,
otvorite meni File, pokaite
na stavku Print Area i
izaberite komandu Set Print
Area, a zatim pritisnite
dugme Print . (Da biste
ponitili izbor, otvorite meni
File, pokaite na stavku Print
i izaberite komandu Clear
Print Area.)

Ako na radnom listu imate
i grafikone koje ne elite da
tampate, izaberite podruje
grafikona, pritisnite dugme
Format Chart Area i, na
kartici Properties, ponitite
potvrdu polja Print Object.

Ako elite da uklonite sve
prelome koje ste dodali
(isprekidane linije), pritisnite
desni taster mia na bilo koju
eliju u listu i izaberite stavku
Reset Page Breaks.

Da biste se iz prikaza
Page Break Preview vratili u
normalni prikaz, otvorite meni
View i izaberite Normal.
PREGLED DOKUMENTA PRIJE TAMPANJA
1. Otvorite meni File i izaberite Print Preview.
2. Ako se dokument prostire na vie stranica, pregledajte
ih, pritiskajui dugmad Next i Previous.
3. Pritisnite dugme Setup, da biste podesili opti izgled
stranice ili dugme Page Break Preview, da biste
definisali mjesta preloma stranica.
4. Pritisnite dugme Margins, postavite pokaziva mia na
liniju koja oznaava marginu i, kada pokaziva dobije
oblik , povucite je do eljene pozicije.
5. Pritisnite dugme Print, da biste odtampali dokument ili
dugme Normal View, da biste se vratili u normalni reim
rada.

KONTROLA PRELOMA STRANICA
1. Otvorite meni View i izaberite stavku Page Break
Preview.
2. Ako elite da:
Umetnete horizontalni ili vertikalni prelom
izaberite red ili kolonu, iznad ili lijevo od mjesta
preloma, pritisnite desni taster mia i, iz menija,
izaberite Insert Page Break.
Uklonite prelom povucite prelom izvan podruja
za tampanje.
Premjestite prelom povucite prelom na novu
lokaciju.


168
MS EXCEL

U programima Office-a
podatke moete dijeliti na
dva naina:
Umetanjem podataka,
tako da kopija elementa
izvornog dokumenta
postaje dio odredinog
dokumenta. Bilo kakve
promjene koje uradite na
njoj se ne prikazuju u
izvornom dokumentu.
Povezivanjem podataka,
tako da se promjene
izvrene u izvornom
dokumentu, automatski
prikazuju u odredinom
dokumentu.

Umetanje i povezivanje
objekata (OLE Object
Linking And Embedding),
kreiranih u razliitim
programima Office-a, je
tehnologija pomou koje
grafikon, koji ste uradili u
Excel-u, moete umetnuti u
Powerpoint-ovu
prezentaciju; ili podatke, iz
Word-ovog dokumenta
kopirati u Excel, da biste ih
analizirali i napravili
kalkulaciju; ili povezati
slogove iz Access-ove
baze podataka sa
dokumentom uraenim u
Word-u.

INTEGRACIJA SA WORD-OM
Jedna od glavnih prednosti paketa MS Office je integracija, koja Vam omoguava dijeljenje informacija izmeu
pojedinih programa paketa. Integracija obezbjeuje konzistentnost svih podataka i tedi Vae vrijeme, jer ne
morate ponovo upisivati iste informacije u dokumentima kreiranim u razliitim programima Office-a.

MS EXCEL
169
Excel-ov radni list moete
napraviti direktno u Word-
ovom dokumentu, ako
pritisnete dugme Insert
Microsoft Excel Worksheet
i izaberete eljeni broj
redova i kolona, kao kod
umetanja tabele (vidi str.
106). Unutar Word-ovog
dokumenta pojavie se
Excel-ov radni list, linija
menija i paleta alatki, ali e
naslovna linija ostati
nepromijenjena.

Grafikon, koji iz Excel-a
umetnete u Word-ov
dokument, uva se u
odredinom dokumentu i
postaje njegov sastavni dio
(zbog toga e i veliina
odredinog dokumenta biti
neto vea). Auriranje
grafikona i njegovih podataka
i dalje izvravate uz pomo
Excel-ovih alata.

Ako elite da grafikon, iz
Excel-ovog dokumenta,
umetnete u Word-ov
dokument, kao obinu sliku, u
dijalogu Paste Special, u listi
As, izaberite opciju Picture.
UMETANJE GRAFIKONA IZ EXCEL-a U WORD
1. Otvorite Excel-ov dokument koji sadri grafikon.
2. Izaberite grafikon i kopirajte ga sa Excel-ovog radnog
lista u Clipboard (Ctrl+C).
3. Otvorite Word-ov dokument, u koji elite da umetnete
grafikon.
4. Postavite pokaziva na mjesto u dokumentu, na koje
elite da postavite grafikon i pritisnite lijevi taster mia.
6. U dijalogu Paste Special, izaberite opciju Paste i
uvjerite se da je, u listi As, izabran pravi tip elementa (u
ovom sluaju to je MS Office Drawing Object).
7. Pritisnite dugme OK, da biste umetnuli grafikon.
8. Pritisnite dva puta uzastopno lijevim tasterom mia sliku
grafikona, da biste otvorili Excel, bez naputanja Word-
a. (Navigaciona dugmad i kartice radnih listova Excel-a,
na dnu okvira u kojem se nalazi grafikon i meni Chart, u
liniji menija prozora, pokazuju da se grafikon nalazi u
Excel-ovom radnom okruenju; s druge strane, Word-
ov program je jo uvijek aktivan, to se vidi u naslovnoj
liniji prozora.)
9. Uz pomo Excel-ovih komandi i menija, aurirajte
grafikon. (Poto je ovo umetnuti element, promjene koje
uradite na njemu se nee reflektovati na originalni,
izvorni dokument).
10. Da biste se vratili u Word-ovo radno okruenje i nastavili
sa radom, pritisnite lijevim tasterom mia bilo gdje van
podruja grafikona. (Veliinu i poziciju umetnutog
grafikona moete mijenjati na isti nain kao i ostale
elemente Word-ovog radnog okruenja.)


170
MS EXCEL

Povezivanjem Excel-
ovog radnog lista i Word-
ovog dokumenta, pravite
direktnu vezu izmeu
izvornog i odredinog
dokumenta. Svaka promjena
koju uradite u izvornom
dokumentu se automatski
reflektuje na odredini
dokument.

Da bi povezivanje bilo
uspjeno, lokacije izvornog i
odredinog dokumenta,
nakon povezivanja, ne
smijete mijenjati. Ako
promijenite lokaciju bilo kojeg
od ova dva dokumenta, drugi
dokument nee moi pronai
podatke!

Auriranje podataka u
odredinom dokumentu
moete zabraniti ili postaviti
na automatsko, odnosno
runo auriranje, izborom
odgovarajue opcije u
dijalogu Links (Locked,
Automatic update i Manual
update).

POVEZIVANJE PODATAKA
1. Otvorite Excel-ov dokument ije podatke elite da
uvezete u Word-ov dokument.
2. Izaberite podatke i kopirajte ih sa Excel-ovog radnog
lista u Clipboard (Ctrl+C).
3. Otvorite Word-ov dokument.
4. Postavite pokaziva na mjesto u dokumentu, na koje
elite da umetnete podatke i pritisnite lijevi taster mia.
6. U dijalogu Paste Special, izaberite opciju Paste Link i
uvjerite se da je, u listi As, izabran pravi tip elementa (u
ovom sluaju, to je Microsoft Excel Worksheet
Object).
7. Pritisnite dugme OK, da biste umetnuli podatke.
8. Pritisnite dva puta uzastopno lijevim tasterom mia
umetnute podatke, da biste otvorili izvorni, Excel-ov,
dokument i aurirali podatke.
9. Promjene koje uradite na njemu se automatski e se
prikazati u prozoru sa Word-ovim dokumentom. (Nije
neophodno da, tokom auriranja podataka, drite
otvoren i izvorni i odredini dokument. Promjene moete
izvriti na izvornom dokumentu u Excel-u, bez otvaranja
Word-ovog dokumenta. Kada sljedei put otvorite
povezani Word-ov dokument, sve promjene koje ste
izvrili u Excel-ovom dokumentu, bie aurirane).

AURIRANJE VEZA
1. Otvorite odredini dokument.
2. Otvorite meni Edit i izaberite stavku Links.
3. U prozoru dijaloga Links, izaberite stavku sa vezom
prema izvornom dokumentu i pritisnite dugme:
Break Link da biste raskinuli postojeu vezu.
Change Source da biste promijenili lokaciju
izvornog dokumenta.
4. Potvrdite promjene pritiskom na dugme Yes.

MS POWERPOINT
171

MICROSOFT

P
P
O
O
W
W
E
E
R
R
P
P
O
O
I
I
N
N
T
T

Jasno je da je sadraj ono to Va rad ini posebnim i prepoznatljivim. Naravno, to ne znai da je nain
na koji ete ga predstaviti od drugorazredne vanosti. Naprotiv - ponekad je nain predstavljanja vaniji i
od kvaliteta samog rada, proizvoda ili ideje. Osmiljena, multimedijalna prezentacija, sa snanim, ali
odmjerenim audio-vizuelnim efektima, uvijek e privui panju publike i razbiti monotoniju verbalnog
izlaganja.

ak i ako ste sentimentalno vezani za, pomalo, arhaini nain prezentacije na transparentnim folijama za
grafoskop ili na 35-mm slajdovima dijapozitiva, mogunosti PowerPoint-a, jednostavno, morate
iskoristiti!

Upamtite: prvi utisak moete ostaviti ili stei samo jednom...

.

172
MS POWERPOINT

POWERPOINT - RADNO OKRUENJE

Dugmad za
prelistavanje
slajdova
Dugme za
zatvaranje
dokumenta
Dugmad za
kontrolu
prozora
Dugmad za
izbor naina
prikaza
Dugme za
zatvaranje
navigacionog
okna
Okno za
biljeke i
komentare
Naslovna linija
Linija menija
Paleta alatki
Standard
Paleta alatki
Formatting
Kartica
Outline
Kartica Slide
Redni broj
slajda
Sliica slajda
Izgled slajda
u prikazu
Normal
Indikator
jezika Statusna
linija
Dugme za
pokretanje
animacije
slajda
MS POWERPOINT
173

OSNOVNI POJMOVI
Slajd (Slide)
Osnovni element prezentacije koji sadri informacije i podatke koje elite da predstavite.
abloni (Design Templates)
Gotovi dizajni slajdova koji je PowerPoint pripremio za Vas.
Glavni slajd (Slide Master)
Osnovni element ablona koji sadri informacije o ablonu, ukljuujui stilove slovnih likova, veliinu i pozicije prostora za elemente
slajda (placeholders), izgled pozadine i upotrijebljenu kolornu emu (color scheme). Glavni slajd predstavlja generalnu definiciju
izleda svih Vaih slajdova, to Vam omoguava da promjenom bilo kojeg njegovog parametra izvrite globalne promjene u Vaoj
prezentaciji.
Glavni stranica izvoda (Handout Master)
ablon stranice izvoda prezentacije, koji moete podijeliti publici, radi kasnijeg referenciranja na Va rad ili prikupljanja utisaka.
Glavna stranica biljeki (Notes Master)
ablon stranice sa biljekama i komentarima pojedinih slajdova, koje moete koristiti kao podsjetnik tokom prezentacije ili podijeliti
publici kao propratni materijal. Svaka stranica biljeki sadri i umanjenu sliku slajda.
Glavni naslovni slajd (Title Master)
ema slajda koja definie generalni izgled i format naslovnih slajdova (slajdova kojima uvodite prezentaciju u razradu teme). Moete
ga koristii da biste izvrili globalne promjene u slajdovima koji koriste emu Title Slide (prva prikazana ema u oknu Slide Layout).
ema slajda (Slide Layout)
ema slajda definie raspored i strukturu elemenata slajda. Sadri razliite kombinacije okvira za tekst, sliku, listu, tabelu, itd.
Kolorna ema (Color Layout)
Skup od osam boja upotrijebljenih u dizajnu slajda boja pozadine, teksta i linija, osjenenja, naslovnog teksta, ispune unutranjosti
okvira, listi i hiperveza. Kolorna ema prezentacije je odreena primijenjenim ablonom dizajna (design templates).
Okvir (Placeholder)
Nevidljivi pravougaonik koji definie poziciju, veliinu i opti format elementa koji se nalazi u njemu. Svaki element slajda pojavljuje
se u sopstvenom okviru.
Pogled, Prikaz (View)
Prezentaciju u Powerpoint-u moete uraditi u nekoliko razliitih prikaza:
Normal glavni nain prikaza, u kome vrite dodavanje, brisanje, premjetanje ili formatiranje pojedinih elemenata slajda.
Slide Sorter jedinstveni prikaz svih slajdova u formi sliica. Daje opti prikaz prezentacije u kojem lako moete dodavati,
brisati ili premjetati pojedine slajdove.
Slide Show radni prikaz prezentacije.

174
MS POWERPOINT

PowerPoint, otvara se nov
prazan dokument sa nazivom
Presentation1 (privremeni
naziv koji ete zamijeniti kada
prvi put budete snimali
dokument sa prezentacijom).

Novu prezentaciju moete
otvoriti i ako pritisnete dugme
New Blank Document, na

podrazumijevani format
Powerpoint-ovog
dokumenta, u dijalogu Save
As, otvorite listu Save As
Type i izaberite odgovarajuu
opciju.

Ako ne koristite verziju
Office XP, umjesto radnog
okna pojavie se standardni
okvir za dijalog, ali e nain i
logika rada ostati
nepromijenjena.

FORMAT DOKUMENTA
Osnovni format dokumenta kreiranog u PowerPoint-u ima
ekstenziju PPT . Podrazumijevani format dokumenta
moete jednostavno promijeniti u neki od grafikih formata
prikladnih za prikaz na Web-u (GIF, JPG ili PNG) ili u format
koji Vam omoguava da prezentaciju pokrenete bez
otvaranja radnog okruenja Powerpoint-a (PPS ).

OTVARANJE NOVE PREZENTACIJE
2. U radnom oknu prozora, sa desne strane dokumenta,
izaberite stavku Blank Document.

SNIMANJE NOVE PREZENTACIJE
sauvate prezentaciju.
3. U polje File Name, upiite ime prezentacije.

OTVARANJE POSTOJEE PREZENTACIJE
1. Otvorite meni File i izaberite komandu Open
2. U dijalogu Open, pronaite prezentaciju i izaberite je,



Napravite novu prezentaciju od
postojee
Napravite novu prezentaciju
pomou ablona
Lista sa prezentacijama koje ste
prezentacije moete pronai
pritiskom na More prezentations
MS POWERPOINT
175

Kada koristite dugme
New Blank Document sa
palete alatki da biste otvorili
novu prezentaciju, Vi, ustvari,
koristite ablon sa
minimalnim dizajnom i bez
primijenjene kolorne eme.

Ako ne vidite Task Pane,
otvorite meni View i izaberite
stavku Task Pane.

Moete upotrijebiti vie
ablona u Vaoj prezentaciji.
Kad primijenite novi ablon,
glavni slajd za taj ablon se
dodaje Vaoj prezentaciji.

ablon moete primijeniti
na sve slajdove ili samo na
slajdove koje ste prethodno
izabrali. Ako primijenite novi
ablon na sve slajdove,
dotadanji glavni slajd e biti
zamijenjen novim iz
primijenjenog ablona.

ema slajda odreuje
nain na koji su elementi
rasporeeni na slajdu. eme
sadre okvire
(placeholders), u koje
unosite tekst (naslove, liste)
ili druge sadraje kao to su
tabele, grafici, slike, razne
geometrijske figure i ClipArt.
RAD SA SLAJDOVIMA
PowerPoint obezbjeuje gotove, ablonizirane dizajne
slajdova, koje moete upotrijebiti, da biste Vaoj prezentaciji
dali profesionalan i ujednaen izgled.

UPOTREBA ABLONA
2. U radnom oknu, sa desne strane dokumenta, izaberite
stavku From Design Templates.
3. U oknu Slide Design, pregledajte ponuene ablone i,
pritiskom mia, izaberite odgovarajui. (Kad primijenite
novi ablon, glavni slajd (Slide Master) tog ablona se
dodaje Vaoj prezentaciji.)
4. Ako elite da promijenite podrazumijevanu emu slajda,
otvorite meni Format i izaberite stavku Slide Layout.
(Mogue eme slajdova se pojavljuju u obliku liste malih
sliica, koje vizuelno sugeriu vrstu i raspored
elemenata odreene eme.)
5. Pritisnite miem na sliicu sa eljenom emom slajda.
(Izabrana ema e se automatski primijeniti na aktuelni
slajd. U okvirima za elemente slajda, nalaze se kratka
uputstva na engleskom jeziku. Pokuajte da ih proitate i
postupite kako ona zahtijevaju.)
6. Pritisnite miem na okvir sa uputstvom:
Click to add title i upiite tekst naslova.
Click to add subtitle i upiite tekst podnaslova.
Click to add text i upiite tekst slajda.
Click icon to add content i izaberite neki od
ponuenih sadraja okvira (tabela, grafik, slika, clip-
art, dijagram ili video).
7. Pritisnite dugme New Slide, na paleti Formatting,
da biste umetnuli novi slajd.
8. Ponovite korake od 5 do 7 za svaki slajd prezentacije.

176
MS POWERPOINT

Novi slajd moete
umetnuti i iz okna Slide
Layout, tako to ete
pokazati na eljenu emu
slajda, pritisnuti strelicu i, iz
liste, izabrati stavku Insert
New Slide.

Ako elite da izaberete
vie susjednih slajdova,
izaberite prvi, pritisnite tipku
Shift i izaberite poslednji
slajd u nizu; izbor
nesusjednih slajdova izvrite
drei pritisnutu tipku Ctrl.

Kopiranje i premjetanje
slajdova moete izvriti i
pomou poznatih preica sa
tastature; da biste kopirali
(premjestili) slajd, izaberite
ga, pritisnite tipke Ctrl+C
(Ctrl+X), pritisnite miem
mjesto na kartici Slides (ili
Outline), na koje elite da ga
kopirate (premjestite), a zatim
pritisnite tipke Ctrl+V.

Kopiranje, premjetanje,
dodavanje i brisanje slajdova
moete izvriti i u prikazu
Slide Sorter.
DODAVANJE NOVOG SLAJDA
1. Pritisnite miem mjesto na kartici Slides (ili Outline), na
koje elite da umetnete novi slajd, a zatim pritisnite
dugme New Slide, na paleti Formatting ili pritisnite
tipku Enter.

BRISANJE SLAJDA
1. Izaberite karticu Slides (ili Outline) i izaberite slajdove
koje elite da obriete.
2. Otvorite meni Edit i izaberite Delete Slide ili pritisnite
tipku Delete.

SAKRIVANJE SLAJDA
1. Izaberite karticu Slides (ili Outline) i izaberite slajd (ili
slajdove) koji ne elite da prikaete tokom prezentacije,
ali koji elite da zadrite u dokumentu.
2. Otvorite meni Slide Show i izaberite komandu Hide
Slide.

OTKRIVANJE SAKRIVENOG SLAJDA
1. Na kartici Slides, izaberite sakriveni slajd. (Redni broj
sakrivenog slajda je uokviren i prekrien - ).
2. Otvorite meni Slide Show i izaberite komandu Hide
Slide.

KOPIRAJTE I PREMJETAJTE SLAJDOVA
1. Izaberite karticu Slides (ili Outline), izaberite jednu ili
vie sliica slajdova i, drei pritisnut desni taster mia,
povucite ih na novu lokaciju.
2. Otpustite desni taster mia.
3. Iz pomonog menija izaberite odgovarajuu komandu
Copy, Move ili Cancel.

Delete
MS POWERPOINT
177

Bez obzira da li koristite
ablon ili slajd koji ste sami
dizajnirali, veinu izmjena
ete raditi na glavnom slajdu
prezentacije.

Da biste podesili opti
dizajn prezentacije i izvrili
promjene koje e se odraziti
na cijelu prezentaciju
(umetanje logotipa ili slike,
promjenu formata slovnog
lika ili simbola liste, promjenu
formata, veliine i pozicije
okvira - placeholder - i sl.),
otvorite glavni slajd ablona
(Slide Master) i izvrite
odgovarajue promjene.

Da biste promijenili dizajn
slajdova koji koriste emu
naslovnog slajda (Title
Slide), izaberite glavni
naslovni slajd (Title Master) i
izvrite odgovarajue
promjene.

Da biste dozvolili ili
zabranili korienje vie
glavnih slajdova u
prezentaciji, otvorite meni
Tools i izaberite Options. Na
kartici Edit, ponitite ili
potvrdite, opciju Multiple
Masters.
GLAVNI SLAJDOVI
1. Otvorite meni View, pokaite na Master, i izaberite
stavku Slide Master. (Na kartici Slide se pojavljuje po
jedan par sliica, za svaki ablon koji ste primijenili u
prezentaciji - glavni slajd ablona (Slide Master) i glavni
naslovni slajd (Title Master), koji je vezan za njega.)
2. Pritisnite sliicu glavnog slajda (Slide master) ili glavnog
naslovnog slajda (Title master).
3. Na paleti Slide Master View, pritisnite dugme:
Insert New Slide Master ( ), da biste umetnuli
glavni slajd sa podrazumijevanim ablonom dizajna.
Insert New Title Master( ), da biste glavnom slajdu
dizajna dodali glavni naslovni slajd.
Preserve Master ( ), da biste sprijeili automatsko
brisanje glavnog slajda, u sluaju da iz prezentacije
obriete sve slajdove koji prate njegov ablon.
Delete Master ( ), da biste iz prezentacije uklonili
ablon baziran na izabranom glavnom slajdu. (U
prezentaciji mora postojati barem jedan glavni slajd -
njega ne moete obrisati. Ako u prezentaciji postoji
vie razliitih ablona, svi slajdovi koji su bili bazirani
na ablonu obrisanog glavnog slajda, e automatski
preuzeti dizajn nekog od preostalih glavnih slajdova.)
Rename Master ( ), da biste promijenili naziv
ablona.
Master Layout ( ), da biste ponovo umetnuli
elemente glavnog slajda, koje ste prethodno obrisali.
4. Pritisnite dugme Close Master View, na paleti Slide
Master View, da biste se vratili u prikaz Normal.

178
MS POWERPOINT

Ako umetnete novi
element, koji ne postoji u
originalnoj emi slajda,
PowerPoint e, automatski,
podesiti raspored elemenata
slajda prema nekoj od
ugraenih ema. Ako Vam se
novi raspored ne svia,
pritisnite dugme
Automatic Layout
Options, koje se pojavljuje u
desnom uglu slajda, i
izaberite opciju Undo.

abloni koje ste koristili u
prezentaciji, pojavljuju se
ispod odrednice Used in this
presentation. Svi raspoloivi
abloni nalaze se ispod
odrednice Available for use.

Da biste bolje pogledali
raspoloive ablone, pritisnite
strelicu na sliici ablona i
izaberite opciju Show Large
Previews.

Biljeke i komentari koje
napiete nee se vidjeti
tokom prikazivanja
prezentacije, ali ih moete
odtampati zajedno sa
slajdovima i koristiti kao
podsjetnik ili ih podijeliti
publici da bi lake pratili Vae
izlaganje tokom prezentacije.

PROMJENA EME SLAJDA
1. Izaberite slajdove iju emu elite da promijenite.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Slide Layout.
3. U oknu Slide Layout, pokaite na eljenu emu,
pritisnite strelicu na sliici eme i izaberite stavku:
Apply to Selected Slides, da biste primijenili emu
na izabrane slajdove.
Insert New Slide, da biste umetnuli novi slajd sa
izabranom emom.
Reapply Layout, da biste izabranim slajdovima vratili
karakteristike originalne eme (vrsta slovnog lika,
pozicije okvira i sl.), ukoliko su promijenjene.

PROMJENA ABLONA SLAJDA
1. Izaberite slajdove iji dizajn elite da promijenite.
2. Pritisnite dugme Design, na paleti Formatting.
3. U oknu Slide Design, pokaite na eljeni ablon,
pritisnite strelicu na sliici ablona i izaberite stavku:
Apply to Selected Slides, da biste ablon primijenili
na izabrane slajdove.
Apply to Selected Slides, da biste izabrani ablon
primijenili na sve slajdove.
Apply to Master, da biste novi ablon primijenili na
slajdove koji koriste ablon izabranog slajda.

UPOTREBA BILJEKI
1. Otvorite slajd u prikazu Normal.
2. Da biste proirili prostor za pisanje biljeki, postavite
pokaziva mia na gornju ivicu okna ispod slajda. Kada
pokaziva dobije oblik , drei pritisnut lijevi taster
mia, povucite ivicu nagore.
3. Upiite tekst biljeke.

MS POWERPOINT
179

Sumarni slajd (sa listom
naslova izabranih slajdova)
moete iskoristiti za uvodni ili
zavrni slajd prezentacije (ili
njenog dijela).

Kolorna ema se sastoji
od osam boja upotrijebljenih
u dizajnu slajda - za
pozadinu, tekst i linije,
sjenke, tekst naslova, ispune
povrina, akcente i veze.

Ako pritisnite sliicu
eme, izabrana kolorna ema
e se automatski primijeniti
na sve slajdove.

Da biste novu kolornu
emu primijenili na sve
slajdove ili na sve stranice sa
biljekama, otvorite meni
View, pokaite stavku
Master i izaberite Slide
Master, odnosno Notes
Master.

Da biste obrisali postojeu
kolornu emu pritisnite tekst
Edit Color Schemes, pri dnu
radnog okna, sa kartice
Standard, izaberite emu
koju elite da obriete i
pritisnite dugme Delete
Scheme.
SUMARNI SLAJD
1. U prikazu Slide Sorter, izaberite slajdove ije naslove
elite da ukljuite u sumarni slajd.
2. Pritisnite dugme Summary Slide, na paleti Slide
Sorter.

PODEAVANJE KOLORNE EME
1. Pritisnite dugme Design, na paleti Standard.
2. U radnom oknu izaberite Color Schemes.
3. Da biste novu kolornu emu primijenili na izabrane
slajdove (umjesto na sve slajdove), izaberite ih na kartici
Slides.
4. Postavite pokaziva mia na sliicu kolorne eme koju
elite da primijenite, pritisnite strelicu na desnom kraju
sliice i izaberite stavku:
Apply to Selected Slides, da biste emu primijenili
samo na izabrane slajdove.
Apply to All Slides, da biste izabranu kolornu emu
primijenili na sve slajdove.
Apply to Master, da biste promijenili kolornu emu
svih slajdova baziranih na istom ablonu dizajna, kao i
izabrani slajdovi.
5. Ako elite da promijenite boje odreenih elemenata u
kolornoj emi (ili napravite sopstvenu), pritisnite vezu
Edit Color Schemes, pri dnu radnog okna:
Izaberite karticu Custom i izaberite element iju boju
Pritisnite dugme Change Color.
Izaberite boju koju elite i pritisnite dugme OK.
Ponovite prethodne korake za svaki element eme.
Pritisnite dugme Apply.
(Moete imati maksimalno 16 ema po jednom
ablonu.)

180
MS POWERPOINT

Tekst prezentacije moete
napisati u Wordu i poslati ga
PowerPoint-u, izborom
opcije SendTo, u meniju File.
Powerpoint e otvoriti novi
dokument i napraviti skicu
(outline) prezentacije
baziranu na stilovima naslova
(heading styles) korienim
u tekstu. Tekst u stilu
Heading1 postae naslov
slajda, tekst za koji ste
koristili stil Heading2 postae
prvi nivo liste, Heading3
drugi nivo, itd. Ako tokom
pisanja teksta nijeste koristili
ove stilove, PowerPoint e
skicu prezentacije bazirati na
paragrafima (svaki paragraf
e postati naslov slajda).

Da biste proirili
raspoloivi prostor za pisanje
na kartici Outline, postavite
pokaziva mia na desnu
ivicu kartice. Kada pokaziva
dobije oblik , drei
povucite ivicu nadesno.

RAD SA TEKSTOM
Vjerovatno ete najvei dio rada sa tekstom Vae
prezentacije zavriti u prikazu Normal. Generalno, da biste
upisali tekst u ovom prikazu, dovoljno je da pritisnete miem
uzorak teksta u okviru i zaponete upisivanje. Ovakav prilaz
je sasvim u redu, ako elite da tokom pisanja teksta radite i
na njegovom formatiranju. Meutim, esto puta je bre,
najprije, napisati tekst prezentacije, a zatim razmiljati o
njegovom konanom izgledu.

SKICIRANJE PREZENTACIJE
1. Otvorite meni View i izaberite stavku Normal.
2. Izaberite karticu Outline.
3. Pritisnite miem pored sliice slajda, da biste postavili
kursor.
4. Upiite naslov slajda.
5. Da biste dodali prvi nivo oznaene liste pritisnite tipke
Ctrl+Enter, upiite tekst stavke i pritisnite tipku Enter,
da biste zapoeli novu stavku liste, u istom nivou.
6. Da biste zapoeli sljedei (nii) nivo liste pritisnite tipku
Tab ili pritisnite dugme Increase Indent, na paleti
alatki Standard.
7. Da biste se vratili na prethodni (vii) nivo liste pritisnite
tipke Shift+Tab ili pritisnite dugme Decrease
Indent, na paleti alatki Standard.
8. Da biste, u istom nivou, upisali novu stavku liste,
zavrite prethodnu pritiskom na tipku Enter.
9. Pritisnite tipke Ctrl+Enter, da biste zavrili upisivanje
liste sa bilo kojeg nivoa (ili pritisnite tipku Enter, ako
upisujete tekst naslova ili tekst stavke na prvom nivou
liste) i otvorili novi slajd.
10. Ponovite korake 4 do 9, za svaki novi slajd koji elite da
dodate u prezentaciju.

Tab
Ctrl+Enter
Enter
Ctrl+Enter
MS POWERPOINT
181

Da biste brzo promijenili
slovni lik, koji ste koristili
tokom izrade prezentacije,
koristite postupak koji je
ovdje opisan.

Izbor teksta moete
izvriti i na kartici Outline.

Ako u dijalogu Font
potvrdite polje Default for
new objects, svaki naredni
tekst koji dodate na slajd,
bie ispisan u formatu
slovnog lika kojeg ste izabrali
u dijalogu.

ZAMJENA KORIENOG SLOVNOG LIKA
1. Otvorite meni Format i izaberite komandu Replace
Font.
2. Iz liste Replace, izaberite slovni lik koji elite da
zamijenite, a zatim, iz liste With, izaberite slovni lik kojim
elite da zamijenite prethodni.
3. Pritisnite dugme Replace, da biste pokrenuli zamjenu.

PODEAVANJE PROREDA TEKSTA
1. Izaberite tekst iji prored elite da podesite.
2. Otvorite meni Format i izaberite komandu Line
Spacing.
3. U polje:
Line spacing upiite eljenu vrijednost razmaka
izmeu dvije linije teksta.
Before paragraph upiite veliinu praznog prostora
prije poetka svakog paragrafa.
After paragraph - upiite veliinu praznog prostora
nakon zavretka svakog paragrafa.
(Vrijednost proreda se se, podrazumijevano, izraava
brojem linija teksta.)

PODEAVANJE KARAKTERISTIKA ISPISA TEKSTA
1. Izaberite tekst iji ispis elite da podesite.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Font (ili pritisnite
desni taster mia iznad izabranog teksta i, iz pomonog
menija, izaberite stavku Font).
3. U dijalogu Font, izaberite tip, veliinu i nain ispisa
teksta, boju i efekat.
4. Pritisnite dugme Preview, da biste, prije konane
odluke, vidjeli kako promjene izgledaju na slajdu.
5. Pritisnite dugme OK, da biste sauvali izvrene
promjene.

182
MS POWERPOINT

Kao i ostali programi
paketa MS Office, i
PowerPoint Vam prua
mogunost aktivne kontrole
ispravnosti unosa (vidi str.
100).

Svaka automatska
ispravka, oznaena je malim,
plavim pravougaonikom, koji
se pojavljuje kada pokaziva
mia postavite iznad
ispravljene rijei. Ako
pokaziva zadrite iznad
njega, pojavie se dugme za
otvaranje "inteligentnog"
menija (Smart Tag). Izborom
odgovarajue opcije menija,
moete ponititi promjenu
(Undo), ponoviti izvrenje
ponitene promjene (Redo),
zaustaviti dalje automatske
promjene ili otvoriti dijalog za
podeavanje opcija funkcije
AutoCorrect.

Da biste ponitili izvrene
promjene i iskljuili funkciju
automatskog podeavanja
veliine teksta u okviru,
pritisnite dugme AutoFit
Options (koje e se pojaviti
kada se aktivira ova funkcija)
i, iz menija, izaberite opciju
Stop Fitting Text For This
Placeholder.
AUTOMATSKO FORMATIRANJE
Options.
2. Izaberite karticu AutoCorrect As You Type i potvrdite
polja:
Straight quotes with smart quotes ako elite da
regularne znake " navoda") zamijenite usmjerenim.
Automatic bulleted lists and numbered lists ako
elite da se na paragraf, koji ste zapoeli sa simbolom
(*, -, itd.), odnosno brojem (ili slovom) automatski
primijeni format oznaene, odnosno numerisane liste .
(Kada pritisnete tipku Enter, da biste dodali novu stavku
liste, PowerPoint e automatski umetnuti novi simbol,
odnosno broj ili slovo.)
AutoFit title text to placeholder ako elite da se,
veliina teksta naslova slajda, automatski, prilagoava
raspoloivom prostoru okvira.
AutoFit body text to placeholder ako elite da se,
veliina osnovnog teksta slajda, automatski,
prilagoava raspoloivom prostoru okvira.
Automatic layout for inserted objects ako elite da
se, nakon umetanja novog elementa, postojei raspored
elemenata na slajdu, automatski, prilagodi nekoj od
ugraenih ema.

MS POWERPOINT
183

Ako tekst kopirate iz
druge prezentacije, otvorite je
i, iz menija Window,
izaberite stavku Arrange All.

Kopiranje i premjetanje
elemenata slajda moete
izvriti i pomou poznatih
preica sa tastature: Ctrl+C,
Ctrl+X, Ctrl+V.

Funkciju "inteligentnog"
kopiranja moete, po potrebi,
iskljuiti ili ukljuiti: otvorite
meni Tools, izaberite opciju
Options i, na kartici Edit,
ponitite ili potvrdite izbor
opcije Show Paste Options
buttons.

U slajd moete umetnuti i
tekst koji ste napisali u
nekom drugom programu.
Powerpoint e automatski
formatirati umetnuti tekst.

Da bi se u tokom pretrage
razlikovala mala i velika
slova, potvrdite opciju Match
case.

Da biste pretragu
ograniili samo na
pojavljivanja kompletnog
teksta, potvrdite opciju Find
whole words only.
KOPIRANJE I PREMJETANJE TEKSTA
1. Izaberite tekst koji elite da kopirate i pritisnite dugme
Copy.
2. Izaberite slajd na koji elite da kopirate tekst i i pritisnite
dugme Paste.
3. Ako tekst koji ste kopirali ima drugaiji format od
elementa slajda na koji ste izvrili kopiranje, pojavie se
"inteligentni" meni Paste Options. Otvorite ga i
izaberite opciju:
Keep Source Formatting, ako elite da zadrite
originalni format teksta koji kopirate.
Keep Text Only, ako elite da kopirate tekst i zadrite
originalni format elementa na koji kopirate.
Use Design Template Formatting ako elite da
tekst koji kopirate prati format aktuelnog ablona (ovo
je podrazumijevana opcija).

PRONALAENJE I ZAMJENA TEKSTA
1. Otvorite meni Edit i izaberite komandu Replace.
2. U polje Find what, upiite tekst koji elite da pronaete,
a u polje Replace With, tekst kojim elite da ga
zamijenite.
4. Ako PowerPoint pronae traeni tekst, pritisnite dugme:
Replace - da biste izvrili zamjenu i nastavili sa
pretragom.
zamjenu svih pojavljivanja zadatog teksta.
Find next da biste nastavili sa pretragom.

184
MS POWERPOINT

Ako elite da podesite
okvir na nekom od glavnih
slajdova (Slide Master, Title
Master , Notes Master ili
Handout Master), otvorite
meni View, pokaite na
Master i izaberite eljenu
opciju.

Ako izbriete okvir na
nekom od glavnih slajdova, a
onda odluite da ga ponovo
umetnete, otvorite meni
Format, izaberite bilo Master
Layout, Notes Master
Layout ili Handout Master
Layout, i potvrdite opciju za
okvir koji ste izbrisali.

Providnost pozadine
podesite povlaenjem klizaa
Transparency. Tip i stil linije
ivice okvira izaberite iz liste
Dashed, odnosno Style.
Debljinu linije upiite u polje
Width.

Veliinu margina teksta u
okviru upiite u polja Left,
Right, Top i Bottom, na
kartici Text Box.
UREIVANJE SLAJDOVA
Iako gotovi abloni prezentacije, osim upisivanja
odgovarajueg sadraja, ne zahtijevaju dodatne intervencije,
moete ih jednostavno promijeniti, da biste ih prilagodili
Vaim potrebama.

PODEAVANJE VELIINE I POZICIJE OKVIRA
1. Izaberite okvir koji elite da podesite. (Da biste izabrali
okvir pritisnite miem neku od ivica.)
2. Da biste promijenili veliinu okvira, pokaite na neku od
ruica okvira i, kad pokaziva dobije oblik dvosmjerne
strelice, povucite ruicu.
3. Da biste premjestili okvir, pokaite na njega i, kad
pokaziva dobije oblik etvorosmjerne strelice, povucite
ga na novu poziciju.

PODEAVANJE IZGLEDA OKVIRA
1. Izaberite okvir koji elite da podesite.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Placeholder.
3. Izaberite karticu Colors and Lines i, iz liste:
Color - izaberite boju pozadine okvira.
Line - izaberite boju ivice okvira.
4. Izaberite karticu Text Box i, iz liste Text anchor point,
izaberite poziciju teksta u okviru, a zatim, potvrdite polja:
Word wrap text in Autoshape da biste omoguili
prelamanje teksta unutar okvira.
Resize Autoshape to fit text da biste omoguili
automatsko podeavanje veliine teksta unutar okvira
prema veliini okvira.
Rotate text within Autoshape by 90 - da biste
okrenuli ispis teksta za 90.

MS POWERPOINT
185

Tekst koji se nalazi u
tekstualnom polju ili nekom
gotovom grafikom obliku
(AutoShapes), ne pojavljuje
se u tekstu slajda, na kartici
Outline.

Da biste podesili izgled
tekstualnog polja, otvorite
meni Format, izaberite
stavku Text Box i postupite
kao u sluaju podeenja
okvira.

Da biste obrisali
tekstualno polje, pritisnite
miem neku od ivica okvira i
pritisnite tipku Delete.

Ako elite da podesite
izgled liste, koji e biti
primijenjen u cijeloj
prezentaciji, eljene
promjene izvrite na glavnom
slajdu ablona. Podeavanja
listi koja ste uradili na
pojedinim slajdovima
prezenetacije, prije
podeenja liste na glavnom
slajdu, nee biti promijenjena.

Slovni likovi tipa
Windings i Webdings imaju
najvei izbor simbola za
oznaavanje stavki liste.

DODAVANJE TEKSTUALNIH POLJA
1. Otvorite meni Insert i izaberite Text Box.
2. Postavite pokaziva na mjesto gdje elite da dodate
tekstualno polje.
3. Drei pritisnut desni taster, pomjerajte mia, sve dok ne
dobijete eljenu irinu polja ili pritisnite lijevi taster mia,
da biste tekstualno polje postavili na slajd, a veliinu
polja podesili naknadno.
4. Ako kursor nije u polju, pritisnite miem unutranjost
tekstualnog polja.
5. Upiite tekst.

PODEAVANJE IZGLEDA LISTE
1. Izaberite okvir za tekst ili tekstualno polje.
2. Otvorite meni Format i izaberite stavku Bullets and
Numbering.
3. Izaberite karticu Bulleted, ako elite da podesite
oznaenu, odnosno Numbered, ako elite da podesite
numerisanu listu.
4. U polje Size, upiite procentualni odnos veliine oznake
(broja) stavke liste i teksta kojom je lista ispisana.
5. Iz menija Color, izaberite boju oznake (broja) stavke
liste. (Ako elite vei izbor, izaberite opciju More
Colors.)
6. Pritisnite sliicu koja odgovara eljenom nainu
oznaavanja (numerisanja) stavki liste. (Ako elite
drugaiji nain oznaavanja, pritisnite dugme:
Picture u dijalogu Picture Bullet, izaberite neku od
ponuenih slika, a zatim pritisnite dugme OK.
Customize u dijalogu Symbol, izaberite neki od
znakova koji se nalaze na raunaru, a zatim pritisnite
dugme OK.)

186
MS POWERPOINT

Da biste koristili gotove
stilove linija, pritisnite dugme
AutoShapes, na paleti
Drawing, pokaite na Lines i
izaberite odgovarajuu oblik
linije.

Kada crtate zatvorene
linije, nije potrebno da drite
pritisnut taster mia; svaki
pritisak na lijevi taster mia
dodaje novu taku koja
produava liniju. Crtanje
zavrite pritiskom mia na
poetnu taku krive ili
pritisnite tipku Esc.

Ako elite da nacrtate
savren geometrijski oblik
figure, drite pritisnutu tipku
Shift.

Da biste okrenuli
(zarotirali) figuru koju ste
nacrtali, pritisnite dugme
Draw, pokaite na Rotate or
Flip i izaberite odgovarajuu
opciju.

Liniju figure moete
formatirati korienjem alatki
sa palete Drawing ( Line
Color, Line Style,
Dash Style, Arrow Style).
DODAVANJE GEOMETRIJSKIH OBLIKA
1. Pritisnite lijevim tasterom mia sliicu oblika koji elite
( Line-linija, Rectangle-pravougaonik, Oval-
krug).
2. Postavite pokaziva (u obliku krstia) na mjesto poetne
take i, drei ga pritisnutim, pomjerite pokaziva na
zavrnu taku oblika, a zatim otpustite taster mia.

DODAVANJE GOTOVIH FIGURA
1. Pritisnite dugme AutoShapes, na paleti Drawing.
2. Pokaite na kategoriju kojoj pripada eljena figura i
izaberite je, iz nekog od podmenija.
3. Postavite pokaziva mia na mjesto na kojem elite da
umetnete izabranu figuru.
4. Drei pritisnut lijevi taster, pomjerajte mia dok figura
ne dobije eljenu veliinu.

SJENENJE FIGURA
1. Izaberite figuru.
2. Pritisnite dugme Shadow Style.
3. Izaberite neki od gotovih osjenenja ili izaberite stavku
Shadow Settings i sami definiite poloaj i irinu
sjenke.

DODAVANJE TREE DIMENZIJE
1. Izaberite figuru.
2. Pritisnite dugme 3-D Style.
3. Izaberite neki od gotovih efekata ili izaberite stavku 3-D
Settings i sami definiite karakteristike tree dimenzije.

MS POWERPOINT
187

Prvi red i prva kolona
formulara (datasheet) su
rezervisani za tekst kojim se
identifikuju podaci u redu ili
koloni.

Ako formular nije vidljiv,
pritisnite dugme View
Datasheet.

Da biste iskljuili prikaz
odreenih podataka u
grafikonu, bez brisanja
podataka u formularu,
pritisnite dva puta zaglavlje
reda ili kolone, ije podatke
elite da iskljuite. Na isti
nain ih moete ponovo
ukljuiti.

Ako ne elite da se boje
elemenata grafikona
mijenjaju prema kolornoj
emi prezentacije,
izaberite Object i na kartici
Picture, pritisnite dugme
Recolor.

Da biste dozvolili da
grafikon koristi boje teksta i
pozadine, izaberite opciju
Only text and background
colors. Da biste sauvali
aktuelne boje grafikona,
izaberite opciju None.

DODAVANJE GRAFIKONA
1. Otvorite meni Insert i izaberite stavku Graph ili izaberite
emu slajda sa grafikonom i dva puta pritisnite taster
mia na okvir za grafikon.
2. Otvorite meni Chart i izaberite Chart Type.
3. Iz kartica Standard Types i Custom Types, izaberite tip
grafikona (iz liste Chart type) i njegov podtip (iz liste
Chart sub-type)
4. U formularu (datasheet) unesite svoje podatke upisujui
ih preko postojeih.
5. Dodajte nove ili obriite (pritiskom na tipku Delete)
nepotrebne, redove i kolone.
6. Otvorite meni Chart i izaberite Chart Options.
7. Izaberite karticu Titles i u polja Chart Title, Category
(X) Axes i Values (Z) Axes, upiite naziv grafikona,
naziv X-ose i naziv Z-ose, respektivno.
8. Na kartici Gridlines odredite nain prikazivanja podjele
po X i Z osi.
9. Ako elite da uz grafikona postavite legendu koja
povezuje boje nizova na grafikonu sa njihovim
znaenjem, izaberite karticu Legend i potvrdite opciju
Show Legend. Izaberite mjesto na kojem e se prikazati
legenda izborom jedne od opcija unutar odrednice
Placement.
10. Ako elite da ispod grafikona prikaete formular sa
podacima, izaberite karticu Data Table i potvrdite opciju
Show Data Table.
11. Da biste promijenili format bilo kojeg elementa grafikona,
pritisnite dva puta miem na njega i, u dijalogu Format,
u kartici Patterns, izaberite stil i boju ivice i
unutranjosti izabranog elementa.
12. Pritisnite bilo gdje van grafikona i formulara, da biste se
vratili u slajd.

188
MS POWERPOINT

Da biste nacrtali
organizacioni dijagram, u
dijalogu Diagram Galery,
izaberite stavku Chart
Organisation.

Da biste obrisali postojei
element dijagrama, izaberite
ga, a zatim pritisnite tipku
Delete.

Da biste formatirali tekst ili
pozadinu elemenata
dijagrama, koristite alatke sa
palete Formatting.

Povlaenjem ruica, koje
okruuju prostor dijagrama
( ), smanjujete ili
poveavate prazan prostor
oko dijagrama. Da biste
promijenili veliinu dijagrama,
na paleti Diagram ili
Organization Chart,
pritisnite dugme Layout i
izaberite opciju koja poinje
sa Scale Diagram. Pokaite
na neku od ruica u obliku
kruga i, kad pokaziva dobije
oblik dvosmjerne strelice,
povucite ruicu u eljenom
smjeru.
DODAVANJE DIJAGRAMA
1. Pritisnite dugme Diagram, na paleti Drawing.
2. Izaberite odgovarajui tip dijagrama i pritisnite dugme
OK.
3. Da biste dodali ili promijenili tekst u elementu dijagrama,
pritisnite lijevim tasterom mia u unutranjost elementa
(ili pritisnite desnim tasterom mia okvir izabranog
elementa i izaberite komandu Edit Text) i upiite tekst.
4. Na paleti Diagram, pritisnite dugme:
Insert Shape - da biste dodali novi element
dijagrama. (U sluaju organizacionog dijagrama,
morate odrediti ulogu novog elementa u odnosu na
izabrani: podreeni, saradnik ili asistent -
Subordinate, Coworker ili Assistent).
Move shape forward ili Move shape backward - da
biste izabrani element dijagrama pomjerili unaprijed,
odnosno unazad.
AutoFormat ( ) da biste, u dijalogu Diagram Style
Gallery, izabrali odgovarajui stil dijagrama.
Reverse Diagram da biste invertovali pozicije
elemenata dijagrama.
Layout i izaberite opciju:
Scale Diagram da biste podesili veliinu
dijagrama.
Fit Diagram to Contents da biste smanjili
prazan prostor oko dijagrama.
Expand Diagram to Contents da biste proirili
prazan prostor oko dijagrama.
Change To da biste promijenili aktuelni tip
dijagrama.
5. Kad zavrite, pritisnite miem bilo gdje van dijagrama.

MS POWERPOINT
189

Umjesto crtanja tabele
upotrijebite emu slajda koja
ukljuuje okvir za tabelu.

Tekst koji upiete u tabelu
nee se pojaviti na kartici
Outline.

Da biste uklonili grafiku
glavnog slajda sa pozadine
slajda, otvorite ga u prikazu
Normal, otvorite meni
Format, izaberite
Background, potvrdite opciju
Omit background graphics
from master.

DODAVANJE TABELE
1. Pritisnite dugme Insert Table, na paleti Standard.
2. Sa eme izaberite eljeni broj redova i kolona.

CRTANJE TABELE
1. Pritisnite dugme Tables and Borders, na paleti
Standard.
2. Pritisnite dugme Draw table.
3. Drei pritisnut lijevi taster, povucite mia dijagonalno da
biste odredili spoljne ivice tabele, a zatim nacrtajte
redove i kolone.

PODEAVANJE POZADINE SLAJDA
1. Otvorite meni Format i izaberite stavku Background.
2. Otvorite meni Background Fill i, iz liste, izaberite boju
pozadine.
Ako elite drugaiju boju od ponuenih, pritisnite More
Colors i izaberite odgovarajuu sa kartice Standard
(ili pripremite sopstvenu na kartici Colors) i pritisnite
OK.
Ako elite da pozadina ima razliite kolorne efekte ili
sliku, pritisnite Fill Effects i, sa kartica Gradient,
Texture, Pattern i Picture, izaberite efekat prelivanja
boja, teksturu, obrazac ispune ili sliku, respektivno.
Ako elite da pozadina slajda ima karakteristike
pozadine glavnog slajda, izaberite stavku Automatic.
3. Pritisnite dugme Apply, da biste karakteristike pozadine
primijenili samo na izabrane slajdove. Ako elite da
izvrene promjene primijenite na sve slajdove, pritisnite
dugme Apply All.

190
MS POWERPOINT

Uz pomo funkcionalnih
dugmadi moete jednostavno
izvravati radnje kao to su
prelazak na slajd (naredni,
prethodni, prvi, poslednji,
poslednji prikazani ili tano
odreeni slajd (Next Slide,
Previous Slide, First Slide,
Last Slide, Last Slide
Viewed ili Slide),
"prilagoeni" prikaz (Custom
Show) ili neku drugu
prezentaciju (Other
PowerPoint Presentation).

Radnje, koje izaberete na
kartici Mouse Click, e se
izvriti kada miem pritisnete
dugme na slajdu. Ako elite
da se izabrana radnja
pokrene kada pokaziva mia
postavite iznad dugmeta,
podeavanja izvrite na
kartici Mouse Over.

Da biste fukcionalno
dugme postavili na svim
slajdovima u prezentaciji,
otvorite glavni slajd ablona i
izvrite eljene promjene.

Da biste promijenili radnju
povezanu sa dugmetom,
pritisnite dugme desnim
tasterom mia i izaberite
komandu Action Settings.

DODAVANJE FUNKCIONALNIH DUGMADI
1. Otvorite meni Slide Show, pokaite na stavku Action
Buttons i, iz podmenija, izaberite odgovarajue
funkcionalno dugme. (Svako dugme je povezano sa
odreenom akcijom, koju, nakon umetanja, moete
promijeniti u dijalogu Action Settings. )
2. Postavite pokaziva (u obliku krstia) na eljeno mjesto i
3. U dijalogu Action Settings, izaberite karticu Mouse
Click i potvrdite opciju:
None ako ne elite da pritisak mia na dugme
pokrene bilo kakvu radnju.
Hyperlink to i izaberite odgovarajuu radnju iz liste.
Run program ako elite da pritiskom na dugme
pokrenete odreeni program. (Pritisnite dugme
Browse i, u standardnom dijalogu Windows-a,
pronaite i izaberite odgovarajui program.)
Play sound ako elite da pritisak na dugme bude
propraen odgovarajuim zvunim efektom.

DODAVANJE VIDEO ILI AUDIO ZAPISA
1. Otvorite meni Insert, pokaite na stavku Movies and
Sounds i, iz podmenija, izaberite stavku:
Movies From File da biste u slajd dodali postojei
video zapis.
Sounds From File da biste u slajd dodali postojei
audio zapis.
Play CD Audio Track da biste povezali slajd sa
muzikim CD-om.

MS POWERPOINT
191

Zaglavlja i podnoja
slajdova sadre tekst, broj
slajda ili stranice i datum, koji
se pojavljuju pri vrhu ili dnu
slajda, biljeki ili izvoda
prezentacije. Zaglavlja i
podnoja moete postaviti
samo na pojednim ili na svim
slajdovima.

Poziciju i format okvira za
zaglavlje i podnoje slajda
definiete na glavnom slajdu
ablona Master Slide-u.

Da biste dodali broj slajda
i/ili datum na bilo koje mjesto
na slajdu, postavite kursor u
odgovarajui okvir ili tekst
polje, otvorite meni Insert i
izaberite Slide Number ili
Date and Time.

Da biste uklonili zaglavlje i
podnoje sa nekih, ali ne sa
svih slajdova, izaberite ih sa
kartice Outline ili Slides u
prikazu Normal, ili iz prikaza
Slide Sorter.

1. Izaberite slajdove na koje elite da dodate zaglavlje i
podnoje.
2. Otvorite meni View i izaberite stavku Header and
Footer.
3. Izaberite karticu Slide i izaberite opcije koje elite:
Da biste dodali datum i vrijeme koje se automatski
aurira, pod odrednicom Date and time, potvrdite
opciju Update automatically, i izaberite odgovarajui
format. Ako elite datum i vrijeme budi fiksirani,
potvrdite opciju Fixed, i upiite odgovarajue
vrijednosti.
Da biste dodali broj slajda, potvrdite opciju Slide
number.
Da biste dodali tekst podnoja, potvrdite opciju Footer
i upiite tekst.
4. Da biste ove informacije dodali aktuelnom slajdu ili
izabranim slajdovima, pritisnite dugme Apply.
5. Da biste dodali ove informacije na svaki slajd u
prezentaciji, pritisnite dugme Apply to All.

UKLANJANJE ZAGLAVLJA I PODNOJA
1. Otvorite meni View i izaberite stavku Header and
Footer.
2. Na kartici Slide, ponitite izbor opcija Date and time,
Slide number ili Footer
3. Da biste uklonili zaglavlje i podnoje sa glavnog
naslovnog slajda, potvrdite opciju Don't show on title
slide.
4. Uklonite zaglavlje ili podnoje, na svim slajdovima,
pritiskom na dugme Apply to All ili, samo na izabranim
slajdovima, pritiskom na dugme Apply.

192
MS POWERPOINT

Podeavanje
karakteristika elemenata
slajda (pozicije, veliine,
boje,...) moete izvriti u
jednom koraku, ako ih
najprije grupiete, a zatim
promjene izvrite na nivou
grupe, kao cjeline.

odreenog elementa grupe,
najprije, izaberite grupu, a
zatim eljeni element.

Ne moete mijenjati
veliinu ili poziciju pojedinog
elementa u okviru grupe; da
biste to uradili rastavite
grupu, izvrite eljene
promjene, a zatim ponovo
formirajte grupu, komandom
Regroup.

Svaki element slajda
PowerPoint postavlja u
odgovarajuu ravan prikaza,
tako da poslednji dodati
element prekriva sve
prethodne. Promjenom ravni
prikaza moete napraviti
sopstveni raspored
elemenata po dubini i rijeiti
problem neeljenih
preklapanja pojedinih
elemenata slajda.

GRUPISANJE ELEMENATA SLAJDA
1. Izaberite elemente koje elite da grupiete, drei
pritisnutu tipku Shift.
2. Pritisnite desnim tasterom mia neki od izabranih
elemenata.
3. U pomonom meniju pokaite na stavku Grouping i
izaberite opciju:
Group da biste grupisali izabrane elemente.
(Primijetite da, umjesto pojedinanih elemenata, ruice
sada okruuju grupu.)
Ungroup da biste rastavili grupu na njene sastavne
djelove.
Regroup da biste ponovo formirali grupu, koju ste
prethodno rastavili komandom Ungroup.

RASPOREIVANJE ELEMENATA PO DUBINI
1. Izaberite element koji elite da pomjerite po dubini
slajda. (Ako elite da pomjerite vie elemenata
odjednom, izaberite ih drei pritisnutu tipku Shift.)
2. Pritisnite izabrani element desnim tasterom mia.
3. U pomonom meniju pokaite na stavku Order i
izaberite opciju:
Bring to Front da biste ravan prikaza izabranog
elementa postavili najblie ravni ekrana.
Bring to Back da biste ravan prikaza izabranog
elementa postavili najdalje od ravni ekrana.
Bring Forward da biste ravan prikaza izabranog
elementa postavili korak blie ravni ekrana.
Bring Backward - da biste ravan prikaza izabranog
elementa postavili korak dalje od ravni ekrana.

MS POWERPOINT
193

U oknu za biljeke, u
prikazu Normal, vidljiv je
samo tekst koji ste upisali u
okvir osnovnog teksta
biljeki; da biste vidjeli kako
e izgledati odtampani
primjerak Vaih biljeki,
otvorite meni File, izaberite
komandu Print Preview i, iz
liste Print What, izaberite
stavku Notes Pages.

Da biste promijenili opti
dizajn stranica sa biljekama,
izaberite glavnu stranicu
biljeki (Notes Master) i
izvrite odgovarajue
promjene.

orijentaciju stranice sa
biljekama, otvorite meni
File, izaberite stavku File
Setup i, pod odrednicom
Notes, handouts & outline,
izaberite uspravnu (Portrait)
ili poloenu (Landscape)
orijentaciju stranice.

Da biste tokom rada sa
biljekama, u prikazu Notes
Pane, prelazili sa slajda na
slajd, pritiskajte dugmad
(Previous Slide) i (Next
Slide), u donjem, desnom
uglu okna.
PODEAVANJE IZGLEDA STRANICE SA BILJEKAMA
1. Otvorite meni View i izaberite stavku Notes Page.
2. Podesite raspored osnovnih elemenata stranice,
pomjeranjem i dimenzionisanjem okvira za slajd i/ili
osnovni tekst biljeke.
3. Otvorite meni Format i potvrdite ili ponitite polje:
Slide Image da biste na stranici prikazali ili obrisali
okvir za slajd.
Body - da biste na stranici prikazali ili obrisali okvir za
osnovni tekst biljeki.
Reapply Layout - da biste na okvire osnovnih
elemenata stranice primijenili njihove originalne
karakteristike (ukoliko su promijenjene).
4. Ako elite da promijenite pozadinu stranice, otvorite
meni Format i izaberite stavku Notes Background.
(Boju pozadine izaberite na nain objanjen na str. 189.)
5. Dodajte ostale eljene elemente stranice na isti nain
kao to biste to uradili na slajdu.
6. Upiite tekst biljeke. (Ako tekst, koji upisujete u okvir za
biljeku, prelazi veliinu prostora u okviru za biljeku,
PowerPoint e postepeno smanjivati veliinu slovnog
lika i proreda, da bi itav tekst mogao stati u prostor
definisan okvirom.)
7. Pritisnite dugme (Normal View), u donjem lijevom
uglu navigacionog okna (ili otvorite meni View i izaberite
stavku Normal), da biste se vratili u prikaz Normal.

194
MS POWERPOINT

Ne upotrebljavajte
razliite prelaze za svaki
slajd, jer panja publike treba
biti usmjerena na sadraj, a
ne na efekte. Ako, ipak, elite
da koristite vie efekata,
primijenite isti efekat na svaki
slajd u okviru iste tematske
cjeline.

Ako elite da iskljuite
automatsko napredovanje
slajdova (bez brisanja
definisanog vremena),
otvorite meni Slide Show,
izaberite stavku Set Up
Show i, pod Advance
slides, izaberite opciju
Manually. Da biste ukljuili
automatsko napredovanje
slajdova, izaberite opciju
Using timings, if present.

Ako potvrdite obje opcije
(On Mouse Click i
Automatically After) za
definisanje naina
napredovanja slajda, slajd e
se promijeniti kad se desi
prvi od ova dva dogaaja.

Da biste iskljuili opciju
automatskog prikazivanja
svake promjene efekta,
ponitite potvrdu polja
AutoPreview.
ANIMACIJA SLAJDOVA
Efektna prezentacija podrazumijeva stalnu audio-vizuelnu
stimulaciju publike. Naravno, u tome ne treba pretjerivati, jer
previe animacija i ekstravagantnih efekata moe i
dosaditi...i to vrlo brzo.

PODEAVANJE PRELAZA IZMEU SLAJDOVA
1. U prikazu Normal, otvorite meni Slide Show i izaberite
stavku Slide Transition.
2. Izaberite slajd na koji elite da primijenite efekat
tranzicije.
3. Iz liste Apply to selected slides, u radnom oknu Slide
Transition, izaberite eljeni tip efekta.
4. Iz liste Speed, izaberite odgovarajuu brzinu tranzicije:
sporo, umjereno i brzo - (Slow, Medium i Fast).
5. Iz liste Sound, izaberite zvuk koji e pratiti otvaranje
slajda. Ako elite da se zvuk ponavlja do pojave
sledeeg zvunog efekta, potvrdite polje Loop until
next sound.
On Mouse Click, ako elite da se slajd zavri nakon
pritiska na taster mia.
Automatically After, ako elite da se sledei slajd
pojavi automatski nakon isteka zadatog vremena i
upiite vrijeme trajanja slajda.
7. Pritisnite dugme Play, da biste vidjeli kompletnu
animaciju slajda.
8. Ponovite korake 2 do 7 za svaki slajd na koji elite da
postavite tranzicioni efekat. (Ako elite da isti efekat
primijenite na slajdove koji koriste isti ablon dizajna kao
i izabrani slajd, pritisnite dugme Apply to Master. Ako
elite da svi slajdovi u prezentaciji, bez obzira na
primijenjeni ablon, imaju isti prelaz, pritisnite dugme
Apply to All Slides.)

MS POWERPOINT
195

PowerPoint ima ugraen
veliki broj animacionih ema
(animation schemes) koje
predstavljaju skup razliitih
kombinacija animacija
elemenata slajda i tranzicija
slajdova. Izabrane animacije
se odnose samo na okvire
(placeholders) postavljene
na slajdu. Elementi slajda,
kao to su tekstualna polja,
slike, tabele i grafikoni, mogu
naslijediti efekat animacije
osnovnog teksta slajda. U
suprotnom, za svaki takav
element, morate kreirati
posebnu animaciju (Custom
Animation).

Izborom opcije No
Animation ukloniete sve
efekte (tranzicije i animacije)
koje ste primijenili na
izabrane slajdove. Da biste
uklonili neeljene animacije
pojedinih elemenata slajda,
otvorite radno okno Custom
Animation i uradite
odgovarajue promjene.

Ako elite da uklonite
primijenjeni efekat animacije,
izaberite odgovarajuu
stavku u listi Custom
Animation, i pritisnite dugme
.

DODAVANJE GOTOVIH ANIMACIJA
1. Izaberite slajd koji elite da animirate.
2. Otvorite meni Slide Show i izaberite stavku Animation
Schemes.
3. U radnom oknu Slide Design, izaberite eljenu
animacionu emu.
4. Pritisnite dugme Play, da biste pokrenuli animaciju.
5. Ponovite korake 3 i 4, za svaki slajd koji elite da
animirate. (Ako elite da istu animacionu emu
primijenite na slajdove koji koriste isti ablon dizajna kao
i izabrani slajd, pritisnite dugme Apply to Master. Ako
elite da svi slajdovi u prezentaciji, bez obzira na
primijenjeni ablon, imaju istu animaciju, pritisnite
dugme Apply to All Slides.)

DODAVANJE PROIZVOLJNE ANIMACIJE
2. Otvorite meni Slide Show i izaberite stavku Custom
Animation.
3. Izaberite element slajda koji elite da animirate.
4. U radnom oknu Custom Animation, pritisnite dugme
Add Effect , i pokaite na stavku:
Entrance, ako elite da se izabrani elemenat pojavi
uz animaciju.
Emphasis, ako elite da animacijom naglasite
izabrani element.
Exit, ako elite da elemenat nestane sa slajda.
Motion Path, ako elite da se izabrani element kree
po slajdu, po unaprijed definisanoj ili proizvoljnoj
putanji.
5. Iz liste ponuenih, izaberite eljeni efekat ili pritisnite
stavku More efects, da biste otvorili dijalog sa
proirenim skupom moguih efekata.
6. Pritisnite dugme Play, da biste pokrenuli animaciju.
7. Ponovite korake 3 do 6, za svaki element slajda.

196
MS POWERPOINT

Ako elite da tekst, nakon
animacije ili nakon pritiska na
taster mia nestane sa
slajda, na kartici Efect, u listi
After Animation, izaberite
opciju Hide After Animation,
odnosno Hide on Next
Mouse Click.

Ako elite da tekst nakon
animacije promijeni boju,
pritisnite strelicu na sa desne
strane efekta u listi Custom
Animations, izaberite stavku
Effect Options i, na kartici
Efect, u listi After
Animation, izaberite boju
koju elite da element ima
nakon animacije.

Ako je tekst dio neke
gotove grafike forme,
potvrdite opciju Animate
attached shape, da bi se
animacija primijenila i na nju.

PROMIJENA TIPA ANIMACIJE
Animation.
3. Pritiskom na sivi kvadrati pored animiranog elementa
na slajdu (broj upisan u kvadratiu predstavlja redni broj
animacije u redoslijedu animacija primijenjenih na
elemente slajda), izaberite animaciju koju elite da
promijenite. (Dugme Add Effect, u oknu Custom
Animation, se promijenilo u Change).
4. Pritisnite dugme Change i izaberite
odgovarajui tip animacije.

ANIMACIJA SLOVA, RIJEI ILI PARAGRAFA
2. Iz liste uraenih animacija, u oknu Custom animation,
izaberite animaciju koju elite da promijenite.
3. Pritisnite strelicu na desnom kraju izabrane stavke i
izaberite stavku Effect Options.
4. Izaberite karticu Effect i, iz liste Animate, izaberite
eljeni nain animacije teksta:
By letter - slovo po slovo.
By word - rije po rije.
All at once itav tekst odjednom
5. Ako tekst sadri vie paragrafa, koje elite da animirate
odvojeno, izaberite karticu Text Animation i, iz liste
Group Text, izaberite opciju By XX level paragraphs.
(Da biste tekst animirali kao jedinstvenu cjelinu izaberite
opciju As one object ili All paragraphs at once).
Potvrdite opciju Automatically i upiite (ili izaberite
pomou strelica ) vrijeme izmeu animacija
pojedinih elemenata teksta.
Potvrdite opciju In reverse order, da bi se animacija
izvravala u obratnom redoslijedu.

MS POWERPOINT
197

Nacrtanu putanju moete
premjetati, smanjivati ili
poveavati, na isti nain kao i
ostale geometrijske figure na
slajdu.

Da biste pomjerili take
preloma putanje, pritisnite je
desnim tasterom mia, iz
Edit Points, postavite
pokaziva iznad take koju
elite da pomjerite i povucite
je u eljenom smjeru. Da
biste dodali novu taku
preloma, pritisnite i povucite
mia dok se pokaziva nalazi
na slobodnom dijelu
odgovarajueg segmenta
putanje. Kad zavrite sa
izmjenama, pritisnite miem
bilo gdje van okvira putanje.

Da biste zatvorili otvorenu
putanju, pritisnite desnim
tasterom mia poetnu ili
zavrnu taku putanje i, iz
Close Path.

Da biste promijenili smjer
putanje, pritisnite je desnim
tasterom mia, iz pomonog
menija, izaberite Reverse
Path Direction.

ANIMACIJA PO ZADATOJ PUTANJI
2. Izaberite element koji elite da animirate. Ako ie u
pitanju tekstualni element, izaberite okvir ili paragraf
(ukljuujui i stavke liste).
i pokaite na stavku Motion Paths.
Izaberite neku od gotovih putanja ili pritisnite More
Motion Paths, da biste imali vie opcija gotovih
putanja na raspolaganju.
Pokaite na stavku Draw Custom Path i izaberite:
Freeform - da biste nacrtali put sa krivim i pravim
segmentima. Drei pritisnut taster mia, nacrtajte
putanju elementa slobodnom rukom; da biste
povukli pravu liniju, postavite pokaziva na eljeno
mjesto i pritisnite taster mia. Da biste zavrili
putanju, pritisnite dva puta lijevi taster mia.
Scribble - da biste nacrtali putanju proizvoljnog
oblika. Postavite pokaziva na mjesto na kojem
elite da zaponete putanju, pritisnite lijevi taster
mia, i drei ga pritisnutim, povlaenjem mia
nacrtajte putanju. Da biste zavrili putanju, otpustite
taster mia.
Line - da biste nacrtali prave putanje. Pritisnite mia
na mjestu gdje elite da zaponete novu liniju. Da
biste zavrili sa crtanjem, pritisnite lijevi taster mia
dva puta.
Curve - da biste nacrtali zaobljene putanje. Pritisnite
mia na mjestu gdje elite da zaponete putanju,
povucite mia i, ponovo, pritisnite mia da biste
dodali novu krivu. Da biste zavrili sa crtanjem,
pritisnite lijevi taster mia dva puta.
4. Pritisnite dugme Play, da biste pogledali animaciju.

198
MS POWERPOINT

Dijagrame moete
animirati na slian nain kao
grafikone. Spisak ponuenih
opcija animacije pojedinih
elemenata dijagrama ili
grafikona (liste Group
Diagram i Group Chart),
zavisi od konkretnog tipa
dijagrama odnosno grafikona.

Spisak ponuenih opcija
animacije pojedinih
elemenata dijagrama ili
grafikona (liste Group
Diagram i Group Chart)
zavisi od konkretnog tipa
izabranog dijagrama
(piramidalni, kruni,
radijalni...), odnosno
grafikona (stubiasti, pitasti,
prstenasti...), ali i od
izabranog efekta animacije.
Neki efekti ne pruaju
mogunost pojedinanog
animiranja elemenata
dijagrama ili grafikona!

Da bi animacija imala
ravnomjeran (gladak) tok, na
kartici Efect, potvrdite polja
Smooth Start i/ili Smooth
end.

ANIMACIJA GRAFIKONA
1. Otvorite slajd u prikazu Normal i izaberite grafikon koji
elite da animirate.
2. Otvorite meni Slide Show i izaberite Custom
Animation.
i izaberite efekat koji elite da primijenite na
grafikon.
4. Pritisnite strelicu pored efekta koji ste primijenili na
grafikon i izaberite stavku Effect Options.
5. Izaberite karticu Chart Animation i, iz liste Group
Chart, izaberite odgovarajuu opciju animacije:
As one object kao jedan objekt
By Series po serijama
By Category po kategoriji
By Element In Series po elementu u serijima
By Element In Category po elementu u kategoriji.
(Ako ste za efekat izabrali pojedinanu animaciju elemenata
grafikona, svaka od animacija e biti oznaena
odgovarajuim rednim brojem na slajdu i prikazana u listi
primijenjenih efekata, u oknu Custom Animation. Rairite
listu da biste vidjeli svaki pojedinani efekat.)

PROMIJENA PARAMETRA ANIMACIJE
Animation.
3. U radnom oknu Custom Animation, u listi primijenjenih
efekata, pronaite animaciju koju elite da promijenite,
pritisnite strelicu na njenom desnom kraju i, iz padajue
liste, izaberite stavku Effect Options.
4. Podesite eljene parametre (zavisno od tipa izabranog
elementa i izabranog efekta, parametri animacije e biti
razliiti).

MS POWERPOINT
199

Redoslijed izvravanja
pojedinih animacija moete
promijeniti ako stavku sa
izabranim efektim pritisnete
lijevim tasterom mia i
povuete je na novo mjesto u
listi Custom Animation. Isto
moete uraditi i pomjeranjem
izabranog efekta naprijed ili
nazad u listi primijenjenih
animacija, uz pomo strelica
Re-order ( i ), u oknu
Custom Animation.

Ako elite da se animacija
izabranog elementa pokree
pritiskom mia na neki drugi
element slajda, pritisnite
dugme Triggers, i potvrdite
opciju Start effect on click
of, a zatim, iz liste elemenata
slajda, izaberite odgovarajui.
Ne zaboravite da element koji
pokree animaciju mora biti
prisutan na slajdu, da biste
ga mogli izabrati tokom
prezentacije!

VREMENSKO RASPOREIVANJE ANIMACIJA
1. Izaberite efekat iji vremenski raspored (timing) elite
da promijenite.
Animation.
3. Pritisnite strelicu na desnom kraju izabrane stavke i
izaberite opciju Timing.
4. Iz liste Start izaberite opciju:
OnClick - ako elite da animacija zapone kada
pritisnete taster mia.
With Previous - ako elite da animacija izabranog
elementa zapone istovremeno sa prethodnom.
After previous - ako elite da animacija zapone
odmah nakon zavretka prethodne. (Ako je ovo prva
animacija na slajdu, bie oznaena sa "0" i zapoee
odmah nakon pojavljivanja slajda.)
5. Ako elite da unesete odreeno kanjenje izmeu
zavretka jednog i poetka drugog efekta na listi, u polje
Delay, upiite (ili izaberite pomou strelica ) eljeno
vrijeme kanjenja.
6. Brzinu animacije izaberite (ili upiite) u listi Speed.
7. Iz liste Repeat, izaberite opciju:
Until Next Click - ako elite da se efekat ponavlja sve
dok ne pritisnete taster mia.
Until End of Slide, ako elite da se efekat ponavlja
sve dok se ne zavre ostali efekti na slajdu.
Izaberite (ili upiite) eljeni boj ponavljanja.
8. Ako elite da se izabrani element nakon animacije vrati
na poetnu poziciju (stanje), potvrdite opciju Rewind
when done playing. (Elementi koji nijesu vidljivi na
poetku, bie sakriveni nakon zavretka animacije).
10. Pritisnite dugme Play, da biste pogledali sve animacije
elemenata na slajdu. (Redoslijed i trajanje pojedinih
efekata moete pratiti u listi Custom Animation).

200
MS POWERPOINT

Ako elite da prezentaciju
prenesete na 35mm slajdove,
prije poetka rada na izradi
prezentacije, prilagodite
veliinu slajda tom medijumu,
izborom opcije 35mm Slides,
iz menija Slides sized for, u
dijalogu Page Setup.

Moete tampati cijelu
prezentaciju slajdove,
skicu, biljeke i izvod
namijenjen publici u boji,
nivoima sivog i crno-bijeloj
tehnici ili samo izabrane
slajdove i stranice sa
biljekama, skicom ili kratkim
izvodom iz prezentacije.

Ako elite da tampate
skicu prezentacije, koja
sadri samo naslove
slajdova, prije tampanja,
izaberite karticu Outline i
pritisnite dugme Expand
All, na paleti Standard.
Pritisnite dugme ponovo, ako
elite da u skicu budu
ukljueni i svi nivoi teksta.

Svi slajdovi u prezentaciji
moraju imati istu orjentaciju,
ali za biljeke, skicu ili izvod
moete odabrati drugaiju.

UPRAVLJANJE PREZENTACIJOM
PowerPoint podrazumijeva da je prezentacija koju ste
napravili namijenjena prikazivanju na ekranu. Audio-
vizuelnom prikazu moete dodati pratei tampani materijal i
podijeliti ga publici radi lakeg praenja izlaganja i kasnijeg
referenciranja na teme prezentacije.

TAMPANJE PROPRATNOG MATERIJALA
orjentaciju stranice za tampu slajdova i biljeki, skice ili
izvoda prezentacije.
3. Da biste vidjeli kako e tampani materijal izgledati, prije
samog tampanja, otvorite meni File i izaberite Print
Preview.
4. Iz liste Print What, izaberite stavku Slides (ako
tampate slajdove), Outline View (ako tampate skicu
prezentacije), Handouts (ako tampate izvod
prezentacije) sa eljenim brojem slajdova na jednoj
stranici ili Notes Pages (ako tampate biljeke).
5. Iz liste Options izaberite:
Header and Footer - ako elite da se na tampi
pojave zaglavlje i podnoje i, u dijalogu, definiite
odgovarajue opcije.
Frame Slide - ako elite da slajdovi na tampi budu
uokvireni.
Scale to Fit, - ako elite da se veliina prikaza
prilagodi veliini stranice za tampu.
6. Pritisnite dugme Print, na paleti Print Preview.
7. Pritisnite dugme Close, da biste se vratili u prikaz
Normal.

MS POWERPOINT
201

Ako planirate da
prezentaciju postavite u
izlobenoj formi (u kiosku), u
kojoj e publika, a ne Vi,
upravljati tokom prezentacije,
izaberite opciju Browsed at a
kiosk (full screen). Poto, u
tom sluaju, publika nee
moi koristiti uobiajene
naine za kretanje kroz
prezentaciju (kursorske tipke
i/ili kontekstni meni), tokom
izrade prezentacije, morate
obezbijediti odgovarajui
nain napredovanja slajdova
(korienjem funkcionalnih
dugmadi ili vremenskog
ogranienja trajanja
slajdova).

Ako se animacije i
tranzicije slajdova
prezentacije odvijaju sa
prekidima i uz stalno
"sjeckanje", a Va raunar
ima mogunost hardverskog
grafikog ubrzanja, potvrdite
opciju Use hardware
gaphics acceleration. U
suprotnom, iz liste Slide
show resolution, izaberite
prikaz u nekoj nioj rezoluciji
(npr. 800x600).
PODEAVANJE PARAMETARA PRIKAZA
1. Otvorite meni Slide Show i izaberite opciju Setup
show.
2. U odjeljku Show type potvrdite opcije:
Presented by a speaker (full screen) - da biste
prikazali prezentaciju preko cijelog ekrana
(podrazumijevana opcija).
Browsed by an individual (window) da biste
prezentaciju prikazali u standardnom prozoru, sa
prilagoenim menijem i komandama.
Browsed at a kiosk (full screen) - da biste
prezentaciju prilagodili izlobenom (samostalnom)
prikazu, na cijelom ekranu.
3. U odjeljku Show slides potvrdite opcije:
All da biste za prikaz izabrali sve slajdove.
From da biste za prikaz izabrali ogranien skup
slajdova. (U polje From upiite poetni, a u polje To
zavrni slajd skupa.)
Custom Show da biste za prikaz izabrali neki od
"prilagoenih" prikaza, koje ste prethodno definisali.
4. U odjeljku Show options potvrdite opcije:
Loop continuosly until 'Esc' - ako elite da se prikaz
ponavlja, sve dok ne pritisnete tipku Esc
(podrazumijevana opcija za izlobeni prikaz).
Show without animation - ako elite da iz prikaza
iskljuite animacije slajdova.
5. U odjeljku Advanced slides potvrdite opcije:
Manually - ako elite da se prelazak na sljedei slajd
izvrava iskljuivo "runo" (pritiskom na tipku tastature
ili taster mia).
Using timings, if present - ako elite da se prelazak
na sljedei slajd moe izvriti i runo i automatski (ako
na slajdu postoji definisano vrijeme tranzicije).

202
MS POWERPOINT

Jednom uraenu
prezentaciju moete
proizvoljno prilagoavati
potrebi aktuelne situacije,
izborom odgovarajuih
slajdova.

Ako ste u prezentaciji,
koju ste prethodno
zapakovali korienjem
opcije Pack and Go, izvrili
odreene promjene, morate
je ponovo zapakovati.

Ako elite da zapakujete
vie prezentacija, na koraku
II. arobnjaka, potvrdite
opciju Other Presentation,
pritisnite dugme Browse, i
izaberite ih, u dijalogu Select
a presentation to package.

Ako ste za prenosni
medijum izabrali disketu, u
zavisnosti od veliine
prezentacije, arobnjak moe
zatraiti dodatne diskete.

PRILAGOENI PRIKAZ
1. Otvorite meni Slide Show i izaberite stavku View Show.
2. U dijalogu Custom Show, pritisnite dugme:
New da biste napravili "prilagoeni" prikaz
prezentacije. U dijalogu Define Custom Show:
- U polje Slide Show Name upiite naziv prikaza.
- Pomou dugmadi Add i Remove, izaberite slajdove
koji odgovaraju datoj situaciji.
Edit da biste aurirali izabrani prikaz.
Remove da biste uklonili izabrani prikaz iz liste.
Copy da biste kopirali izabrani prikaz.
Show da biste pokrenuli izabrani prikaz.

PAKOVANJE PREZENTACIJE
1. Izaberite medijum na koji elite da zapakujete
prezentaciju (disketa, CD ili USB disk) i ubacite ga u
odgovarajui ureaj.
2. Otvorite meni File i izaberite komandu Pack and Go,
da biste pokrenuli arobnjaka:
I. Pritisnite dugme Next.
II. Potvrdite opciju Active Presentation, da biste
zapakovali aktuelnu prezentaciju i pritisnite dugme
Next.
III. U zavisnosti od tipa prenosnog medijuma izaberite
opciju A:\Drive (disketa) ili Choose destination (CD,
USB disk, mreni disk), i pritisnite dugme Next.
IV. Potvrdite opcije Include Linked files i Embed True
Type fonts, da biste, sa prezentacijom, zapakovali i
sve vezane dokumente i slovne likove koje ste
koristili u izradi, a zatim pritisnite dugme Next.
V. Pritisnite dugme Finish.

MS POWERPOINT
203

Da biste prezentaciju
sauvali u formatu koji
omoguava njeno direktno
prikazivanje, bez otvaranja
radnog okruenja
PowerPoint-a, iz liste Save
as type, dijaloga Save As,
izaberite stavku PowerPoint
Show (*.pps).
RASPAKIVANJE PREZENTACIJE
1. Umetnite disketu, CD ili USB disk sa Vaom
prezentacijom.
2. Pronaite i pokrenite program Pngsetup tako to ete
dva puta pritisniti njegovu sliicu.
3. U dijalogu Pack and Go Setup, izaberite lokaciju na
koju elite da raspakujete prezentaciju i pritisnite dugme
OK.
4. Ako elite da odmah pokrenete prezentaciju, pritisnite
dugme Yes. U suprotnom, pritisnite No.

POKRETANJE PREZENTACIJE
1. Pokrenite prezentaciju iz PowerPoint-a:
Otvorite prezentaciju.
Otvorite meni Slide Show i pritisnite View Show, ili
pritisnite tipku F5, ili pritisnite dugme Slide Show u
lijevom donjem uglu PowerPoint prozora.
2. Pokrenite prezentaciju sa radne povrine:
Pritisnite desnim tasterom mia dokument sa
prezentacijom koju elite da pokrenete.
Iz pomonog menija, izaberite komandu Show.
3. Ako ste prezentaciju sauvali kao PowerPoint Show
(.pps), pritisnite dva puta tasterom mia odgovarajui
dokument.

ZAUSTAVLJANJE PREZENTACIJE
Pritisnite tipku Esc ili
Pritisnite desni taster mia i, iz pomonog menija,
izaberite End Show.

204
MS POWERPOINT

Ako tokom prezentacije
odluite da prikaete i
"sakrivene" slajdove,
pritisnite desni taster mia,
pokaite na stavku Go i
izaberite opciju Slide
Navigator, a zatim, u
dijalogu, pritisnite dva puta
stavku koja sadri sakriveni
slajd (redni brojevi sakrivenih
slajdova su postavljeni u
male zagrade).

Da biste privremeno
zaustavili prikazivanje
prezentacije i, umjesto slajda,
prikazali praznu bijelu ili crnu
pozadinu, pritisnite tipku W
odnosno B. Za nastavak
prikazivanja, pritisnite bilo
koju tipku tastature.

Ako ste u podmeniju
Pointer Options, izabrali
opciju Pen, za prelazak na
sljedei odnosno prethodni
slajd morate koristiti strelice
na tastaturi.

KONTROLA TOKA PREZENTACIJE
1. Za prelazak na sljedei slajd:
Pritisnite taster mia ili
Pritisnite razmaknicu (Spacebar) ili tipku Enter ili
Pritisnite kursorske tipke dolje ili desno.
2. Za prelazak na prethodni slajd:
Pritisnite tipku Backspace ili
Pritisnite kursorske tipke gore ili lijevo.
3. Za prelazak na odreeni slajd:
Ukucajte broj slajda i pritisnite tipku Enter ili
Pritisnite desni taster mia, pokaite na stavku Go u
pomonom meniju, zatim na stavku By Title, i
izaberite slajd iz liste.
4. Da biste ponovili prethodne slajdove:
Pritisnite desni taster mia, pokaite na stavku Go i
izaberite Previously Viewed.

PODEAVANJE OSOBINA POKAZIVAA
1. Pritisnite desni taster mia, pokaite na stavku Pointer
Options i izaberite opciju:
Automatic, da biste privremeno sklonili pokaziva sa
ekrana (podrazumijevana opcija). (Pokaziva e se
ponovo prikazati kada pokrenete mia.)
Hidden, da biste potpuno sakrili pokaziva.
(Pokaziva e ostati sakriven sve dok ne izaberete
neku od ostalih opcija.)
Arrow, da biste pokaziva uinili stalno vidljivim.
Pen, da biste pokazivau dodijelili osobine olovke.
(Drei pritisnut lijevi taster mia, piite i crtajte po
slajdu. Da biste obrisali nacrtano, pritisnite tipku E.)
Pen Color, da biste izabrali odgovarajuu boju olovke.

MS INTERNET EXPLORER
205

MICROSOFT

I
I
E
E
X
X
P
P
L
L
O
O
R
R
E
E
R
R

injenica da je Internet (ili preciznije World Wide Web), za svega nekoliko godina postojanja,
obezbijedio nekoliko desetina miliona korisnika (radiju i televiziji je, za isti broj korisnika, bilo potrebno
nekoliko desetina godina), dovoljno govori o njegovoj popularnosti.

Putovanje Mreom moe biti zabavno, ali i edukativno. Ne morate znati tanu adresu lokacije koju elite
da pogledate, sve dok znate ta traite. Uz pomo Internet Explorera, moete poi u agenciju, iju
adresu znate (www.yahoo.com, www.google.com, www.krstarica.com ..), rei ta traite i, od ponuenih
lokacija, izabrati onu koja Vam najvie odgovara.

Naravno, i do nje ete putovati uz pomo Internet Explorer-a, Vaeg vodia po svjetskoj raunarskoj
mrei.

206

INTERNET EXPLORER - RADNO OKRUENJE

Hiperveze
Dugmad za
kontrolu
prozora
Naslovna
linija
Linija menija
Paleta alatki
Standard
Paleta veza
Statusna linija
Poetna
stranica web
sajta Zavoda
za
zapoljavanje
Crne Gore
Adresna linija
Dugme za
pokretanje
pretraivanja
Lista sa
adresama
posjeivanih
lokacija
207
OSNOVNI POJMOVI
Internet, Internacionalna mrea (Internet)
Internet je veliki skup povezanih raunarskih mrea. Posredstvom Interneta dostupne su stotine (moda i hiljade) resursa i servisa,
kao to su elektronska pota (E-mail), svjetska globalna mrea (WWW ili World Wide Web), razne diskusione grupe i forumi
(Usenet), komunikacije u realnom vremenu (IRC ili Internet Relay Chat), usluge preuzimanja i prenosa dokumenata (FTP ili File
Transfer Protocol), usluga daljinskog prijavljivanja u mreu (Telnet) i mnoge druge...
Svjetska globalna mrea (WWW, World Wide Web)
Skup softvera, pravila, servera i jednog protokola (HTTP-Hyper Text Transport Protocol), koji razliite informacije (tekst, sliku -
pokretnu i nepokretnu, zvuk) organizuje u jedinstvenu, hipertekstualnu strukturu. Web (Mrea) je najpopularniji servis Interneta,
zbog ega ga mnogi poistovjeuju sa samim Internetom.
Internet posrednik (Internet provider)
Kompanija koja preko sistema servera i komunikacionih kanala obezbjeuje pristup Internetu.
Internet adresa (Internet address)
Adresa neke lokacije na mrei se, tipino, sastoji od naziva protokola pomou kojeg raunari povezani u mreu razmjenjuju
podatke, naziva lokacije i skraenice koja identifikuje karakter lokacije. Ova adresa se u Internet terminologiji naziva URL
(Uniform Resource Locator). (Npr. adresa http://www.zzzcg.org znai: http - Web server koristi Hypertext Transfer Protocol
(HTTP); www.zzzcg - lokaciju posjeduje Zavod za zapoljavanje Crne Gore (ZZZCG); org Ovo je neprofitna organizacija.)
Mrena lokacija (Web site)
Jedinstvena lokacija na svjetskoj globalnoj mrei. Da biste posjetili odreenu lokaciju, morate znati tanu adresu, ba kao to
morate znati ulicu i broj nekog prijatelja da biste ga posetili.
Mrena stranica (Web page)
Hipertekstualni dokument na mrenoj lokaciji koji sadri razliite vrste informacija i veze ka ostalim stranicama.
Hiperveza (Hyperlink)
Tekst (ili slika), najee posebno naznaen (podvueni tekst u plavoj boji), u hipertekstualnom dokumentu, koji u sebi nosi adresu
drugog dokumenta. Kada pokaziva mia postavite iznad hiperveze on dobija oblik ruke sa ispruenim kaiprstom .
Hipertekst (Hypertext)
Nelinearna organizacija tekstualnog dokumenta, u kojoj su djelovi teksta meusobno povezani pokazivaima (hipervezama).
Kretanje kroz hipertekstualni dokument se naziva navigacija.
ita (Browser)
Program koji uitava dokumente sa mree (stranice) i omoguava da dokumenti pisani u HTML-u (Hyper Text Markup Language)
budu prikazani na ekranu. Internet Explorer je ita koji se dobija uz operativni sistem Windows.

208

Ako upisujete adresu
lokacije koju ste ve
posjeivali, bie dovoljno da
upiete nekoliko poetnih
slova, a Internet Explorer e
prepoznati ostatak ako
elite, izaberite ga iz liste
Address.

Ako je stranica vea od
prozora Internet Explorera,
iskoristite klizae da biste
vidjeli sadraj cijele stranice ili
pritisnite tipku F11 da biste
sadraj stranice prikazali na
cijelom ekranu. (Da biste se
vratili u normalan prikaz
prozora pritisnite tipku
ponovo ili pritisnite dugme
Restore , u gornjem
desnom uglu ekrana.)

Ako Vam se, tokom
pregledanja neke
prezentacije, uini da ste
zalutali i odluite da se vratite
na njenu poetnu stranicu,
pronaite i pritisnite vezu
Home. (Nemojte mijeati ovaj
pojam sa polaznom lokacijom
Internet Explorer-a (dugme
Home, na paleti alatki) -
obino svaka prezentacija
ima tekst ili dugme Home
koje e Vas odvesti na
poetak prezentacije).
PUTOVANJE MREOM
Na Mreu su povezani gotovo svi, od obrazovanih,
istraivakih institucija do raznih komercijalnih, vojnih i
dravnih organizacija, ali i milioni pojedinaca irom svijeta
koji svoje ideje, proizvode ili usluge redovno objavljuju na
Mrei. Naravno, da biste pronali odreenu informaciju,
morate znati adresu lokacije na kojoj se ta informcija nalazi,
ba kao to morate znati ulicu i broj nekog prijatelja da biste
ga posetili.

ADRESIRANJE I NAVIGACIJA
1. Pritisnite lijevim tasterom mia u polje Address i obriite
postojei sadraj.
2. Upiite adresu lokacije koju elite da posjetite. (Sve
djelove adrese, osim protokola, morate tano upisati u
pravom redoslijedu. Internet Explorer e
podrazumijevati da je protokol koji elite da koristite
HTTP).
3. Pritisnite tipku Enter ili dugme Go.
4. Da biste se vratili na stranicu koju ste posjetili, pritiskajte
dugme Back sve dok se ona ne pojavi ili pritisnite
strelicu na dugmetu i, iz liste, izaberite stavku sa
imenom traene stranice. Za pregled posjeenih
stranica u suprotnom smjeru, koristite dugme Forward
.
5. Da biste se vratili na podrazumijevanu polaznu stranicu
Internet Explorera, koja se otvara uvijek kada ga
pokrenete, pritisnite dugme Home .
6. Ako se stranica sporo uitava i odluite da prekinete
dalje uitavanje, pritisnite dugme Stop .
7. Da biste sa Web servera preuzeli najnoviji sadraj
tekue otvorene stranice, pritisnite dugme Refresh .

209
Ne morate znati gdje
traite, sve dok znate ta
traite. Na Mrei (Web-u)
postoji velik broj kompanija
koje posjeduju tzv. maine za
pretraivanje (Search
Engines) i koje pruaju
(besplatnu) uslugu
pretraivanja Interneta.
Najpoznatiji pretraivai su
Yahoo, Google, AltaVista,
Krstarica...

Kada zadate upit nekoj od
maina za pretraivanje
(Search Engines) , ona e
Vam vratiti listu sa stranicama
koje sadre zadate rijei ili
fraze, ali samo sa onih
lokacija koje su su
registrovane na toj maini. Isti
upit na razliitim
pretraivaima, dae razliite
rezultate.

UPOTREBA PRETRAIVAA
1. U polje Address, upiite adresu nekog od pretraivaa
(www.yahoo.com, www.google.com...)
2. Pritisnite dugme Go ili pritisnite tipku Enter i
saekajte da se u prozoru Internet Explorer-a otvori
poetna stranica pretraivaa. (Izgled stranice se
razlikuje od pretraivaa do pretraivaa, ali svaka
sadri polje Search (ili Find) u koje upisujete kljune
rijei, na osnovu kojih pretraiva prepoznaje stranice
koje odgovaraju Vaem interesovanju.)
3. U polje Search (ili Find, upiite izraz ili rije koja
najbolje opisuje ono to elite da pronaete. Veina
pretraivaa ima slina pravila za definisanje kriterijuma
pretrage:
Ako elite da neka rije obavezno bude na stranici
koju pronae pretraiva, ispred te rijei, u polju
Search, upiite znak "+". (Ovo je podrazumijevana
opcija, koju e pretraiva automatski uraditi umjesto
Vas. Ipak, ako u upitu koristite i neke opte engleske
rijei [and, the...], a elite da i one budu ukljuene u
pretragu, ispred njih morate dodati znak +. )
Ako ne elite da se odreena rije pojavljuje na
stranici, ispred te rijei upiite znak (minus).
Ako elite da pronaete tano odreenu frazu, upiite
je unutar znaka navoda i izvoda.
4. Pritisnite dugme Search, da biste pokrenuli pretragu.
5. U listi vraenih odgovora (najee 10-20 odgovora po
stranici), pronaite onaj koji Vam najvie odgovara, i
izaberite ga pritiskom na lijevi taster mia. (Ako je lista
pronaenih odgovora dua od broja prikazanih,
pogledajte slijedeu stranicu sa pronaenim
odgovorima, pritiskom na vezu Next.)
6. Ako nijeste zadovoljni odgovorima, preformuliite upit i
ponovite korake 3 i 4.

210

Da biste odredili
IExplorer-u koliko dana e
uvati listu sa posjeenim
lokacijama, otvorite meni
Tools, izaberite stavku
Internet Options i, na kartici
General, u polje Days to
keep pages in history,
upiite (ili izaberite) vrijeme
trajanja (podrazumijevano 20
dana). Ako elite da obriete
sadraj liste, pritisnite dugme
Clear History.

Listu posjeenih stranica,
moete pretraivati po
rijeima koje se pojavljuju u
njihovom sadraju; u oknu
History, pritisnite dugme
Search, a zatim , u polje
Search For, upiite kljune
rijei pretrage i pritisnite
dugme Search.

Tekst (obino podvuen,
plave boje) ili slika, iznad koje
pokaziva mia dobije oblik
ruke sa ispruenim
kaiprstom, oznaava vezu
(putanju) ka dokumentu na
odreenoj lokaciji na Mrei.
Ta lokacija moe biti na istoj
stranici, na drugoj stranici u
okviru iste prezentacije ili na
sasvim drugoj prezentaciji.

PREGLEDANJE POSJEENIH LOKACIJA
1. Pritisnite dugme History , na paleti alatki.
2. U novom oknu, na lijevoj strani prozora Internet
Explorer-a, pojavie se lista sa adresama (nazivima)
stranica koje ste posjeivali tokom odreenog perioda.
3. Podrazumijevano, lista je ureena po datumu posjete.
(Da biste pronali odreenu stranicu, izaberite sedmicu
tokom koje ste je posjetili, a zatim, u listi posjeenih,
pronaite lokaciju na kojoj se nalazi traena stranica.)
Ako elite da prikaz liste uredite po nekom drugom
kriterijumu, pritisnite dugme View i, iz padajue liste,
izaberite:
By Date po datumu.
By Site po lokacijama.
By Most Visited po najee posjeivanim
stranicama.
By Order Visited Today po redoslijedu danas
posjeenih stranica.
4. Da biste zatvorili listu History, pritisnite dugme Close
, u gornjem desnom uglu okna.

KORIENJE HIPERVEZA
1. Postavite pokaziva mia iznad teksta (ili slike) sa
hipervezom i kad pokaziva dobije oblik ruke sa
ispruenim kaiprstom, pritisnite lijevi taster mia.
2. Sadraj lokacije, na koju pokazuje izabrana veza, e se
(najee) otvoriti u istom prozoru Internet Explorera.
(Da biste stranicu otvorili u novom prozoru, pritisnite
vezu desnim tasterom mia i, iz pomonog menija,
izaberite opciju Open Link In New Window.)
3. Ako sadraj lokacije nije HTML dokument (standardni
format mrene stranice), Internet Explorer e Vas
upozoriti o rizicima njegovog otvaranja (Open) ili
preuzimanja (Save).

211
U zavisnosti od karaktera
i namjene odreene Web
stranice, na njoj se mogu nai
i dokumenti ili programi koje
moete preuzeti i sauvati na
Vaem raunaru (obino se
pored takvih dokumenata
nalazi oznaka download.)
BUDITE OPREZNI:
Preuzimajte dokumente samo
sa poznatih i provjerenih
lokacija, jer u suprotnom
rizikujete da uz dokument
preuzmete i neki od
raunarskih virusa.

Zavisno od veliine
dokumenta i kvaliteta Vae
veze sa Internetom prenos
moe potrajati; ako elite da
prekinete zapoeto
preuzimanje pritisnite dugme
Cancel (ili dugme Close )
prozora koji prati prenos.
U suprotnom, saekajte dok
Vas Interntet Explorer ne
obavijesti o zavretku
prenosa (ako elite, prozor
moete sakriti pritiskom na
dugme Minimize).

Ako elite da sauvate
samo tekst sa stranice, u
dijalogu Save As, iz liste
Save As Type, izaberite
opciju Text File (*.txt).
PREUZIMANJE DOKUMENATA SA MREE
1. Otvorite stranicu na kojoj se nalazi dokument koji elite
da prenesete na Va raunar.
2. Pritisnite desnim tasterom mia odgovarajuu vezu i, iz
podmenija, izaberite opciju Save target As.
sauvate izabrani dokument.
4. U polje File Name, upiite novo ili prihvatite ponueno,
izvorno ime dokumenta.

SNIMANJE STRANICE
1. Otvorite stranicu koju elite da sauvate.
sauvate aktuelnu stranicu.
4. U polje File Name, upiite novo ili prihvatite ponueno,
izvorno ime stranice.

KOPIRANJE SADRAJA STRANICE
1. Otvorite eljenu stranicu.
2. Postavite pokaziva mia sa lijeve strane sadraja koji
elite da kopirate i, drei pritisnut lijevi taster mia,
povucite pokaziva tako da obuhvatite sve podatke
(tekst i slike) koje elite da kopirate. preko sadraja koji
elite da kopirate. (Izabrani dio sadraja e biti prikazan
invertovanjem boja pozadine i teksta.)
3. Pritisnite, istovremeno, tipke Ctrl+C da biste izabrani
sadraj stranice prenijeli u clipboard.
4. Otvorite dokument programa u koji elite da prenesete
izabrani sadraj (WORD, POWERPOINT...)
5. Pritisnite tipke Ctrl+V ili pritisnite dugme Paste, da biste
izabrani sadraj prenijeli u novootvoreni dokument.

212

Snimanje, tampanje ili
slanje slike sa stranice
moete brzo uraditi pomou
palete alatki, koja se
pojavljuje u prozoru Internet
Explorer-a, kada pokaziva
mia postavite iznad slike:

Ipak, paleta alatki za rad sa
slikama e se pojaviti samo
su dimenzije slike vee od
200 x 200 piksela. Da biste
sauvali manju sliku, koristite
postupak objanjen u lekciji.

Da biste ukljuili ili iskljuili
pojavljivanje palete alatki za
rad sa slikama, otvorite meni
Tools, izaberite stavku
Internet Options, a zatim, na
kartici Advanced, pod
odrednicom Multimedia,
potvrdite ili ponitite opciju
Enable Image Toolbar.

SNIMANJE SLIKE SA STRANICE
1. Otvorite stranicu na kojoj se nalazi slika koju elite da
sauvate.
2. Pritisnite sliku desnim tasterom mia i, iz podmenija,
izaberite opciju:
Save Picture As da biste sliku sauvali na lokaciji
koju ete izabrati u standardnom Save In dijalogu.
E-mail Picture da biste poslali poruku sa slikom
kao prilogom.
Print Picture da biste odtampali sliku.
Set As Background da biste sliku postavili kao
pozadinu radne povrine Vaeg raunara (desktop).

PRETRAIVANJE STRANICE
1. Otvorite meni File i izaberite komandu Find (on This
Page)....
2. U dijalogu Find, u polje Find What, upiite tekst koji
elite da pronaete.
Match whole word only da biste pretraivanje
ograniili na pojavljivanje kompletne rijei (ili fraze) u
tekstu stranice. (U suprotnom, pretraga e obuhvatiti
sve rijei koje poinju sa zadatim uzorkom.)
Match Case da biste u pretraivanju razlikovali
upotreba malih i velikih slova.
Down da biste stranicu pretraivali odozgo nadolje
(podrazumijevano).
Up da bi se pretraivanje izvrilo odozdo nagore.
4. Pritisnite dugme Find Next. (Ako na stranici ne postoji
traeni tekst, Internet Explorer e Vas obavjestiti
porukom. U suprotnom, pronaeni uzorak teksta e biti
oznaen invertovanjem boja pozadine i teksta. Pretragu
moete nastaviti pritiskom na dugme Find Next, ili
prekinuti, pritiskom na dugme Cancel.)

213
Stranicu moete
odtampati i ako otvorite meni
File i izaberete komandu
Print.

Standardno podeenje
IExplorer-a onemoguava
tampanje boja i slika koje se
nalaze u pozadini stranice.
Da biste prevazili ovo
ogranienje, otvorite meni
Tools, izaberite opciju
Options i, u listi Settings, na
kartici Advanced, pronaite i
potvrdite opciju Print
background colors and
images.

Da biste odtampali
stranicu koja se nalazi u
prozoru sa okvirima
(Frames), pritisnite je desnim
tasterom mia i, iz pomonog
menija, izaberite opciju Print.
TAMPANJE STRANICE
1. Otvorite meni File i izaberite stavku Print Preview.
2. Pritisnite dugme Page Setup i podesite orijentaciju,
veliinu i margine stranice.
3. U polje Headers & Footers, upiite zaglavlje i podnoje
stranice.
4. Ako se stranica, koju elite da odtampate, nalazi u
prozoru sa okvirima (Frameset), iz liste Frame print
options, izaberite opciju:
As laid out on screen da biste odtampali ono to
je prikazano na ekranu.
Only selected frame da biste odtampali samo
izabrani okvir.
All frames individually da biste odtampali sve
okvire pojedinano.
5. Pritisnite dugme Print, da biste odtampali stranicu ili
dugme Close, da biste se vratili u IExplorer.

Sadraj zaglavlja i podnoja na odtampanoj stranici
moete kontrolisati pomou specijalnih kodova:

Da biste odtampali Upiite
Naslov prozora &w
Adresu stranice (URL) &u
Datum u skraenom ili dugom formatu &d ili &D
Vrijeme u 24-asovnom formatu. &T
Boj aktuelne stranice &p
Ukupan broj stranica &P
Desno poravnjan tekst (ispred &b) &b
Centriran tekst (izmeu &b&b) &b&b

214

Da biste se vratili na
Microsoft-ovu
podrazumijevanu lokaciju
(msn.com) pritisnite dugme
Use Default, u dijalogu
Internet Options.

Da biste lokaciju stranice
koja je trenutno otvorena u
itau postavili za polaznu,
stavku Internet Options i, na
kartici General, pritisnite
dugme Use Current.

Ako ne elite da Internet
Explorer, prilikom pokretanja,
otvara polaznu stranicu,
stavku Internet Options i, na
kartici General, pritisnite
dugme Use Blank.

Ako ne vidite palete
Address i/ili Links, pritisnite
desnim tasterom mia prazan
prostor u liniji menija prozora
Internet Explorer-a i, iz
stavke sa njihovim nazivima.
PODEAVANJE OKRUENJA
Za organizaciju i bezbijednost Vaeg putovanja (krstarenja)
Mreom nadleni ste Vi. Kada prvi put pokrenete Internet
Explorer, on e Vas odvesti do lokacije msn.com, na
nekom od Microsoft-ovih servera. Ako Vam ovaj izbor ne
odgovara, polaznu st(r)anicu putovanja odredite sami,
prema sopstvenom interesovanju i potrebama.

IZBOR POLAZNE LOKACIJE
1. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Internet Options.
2. Izaberite karticu General i, u polje Address, upiite
adresu eljene polazne stranice.

DODAVANJE DUGMADI ZA VEZU
1. Pronaite lokaciju koju elite da koristite kao vezu.
2. Prikaite palete Address i Links.
3. Pritisnite sliicu Internet Explorer-a (na poetku linije
adrese) lijevim tasterom mia i povucite je na bilo koje
prazno mjesto na paleti Links.

RASPOREIVANJE DUGMADI ZA VEZU
1. Pritisnite dugme lijevim tasterom mia i povucite ga do
novog mjesta na paleti.

UKLANJANJE DUGMADI SA PALETE VEZA
1. Pritisnite dugme desnim tasterom mia.
2. Iz pomonog menija, izaberite komandu Delete.

215
Svako od nas ima neke
omiljene lokacije na Mrei
koje svakodnevno posjeuje.
Uz pomo Internet Explorer-
a, omiljene lokacije moete
postaviti u listu, da biste im
pristupali izborom njihovog
imena iz menija (bez
pamenja i upisivanja
adrese).

Da biste prikazali ili sakrili
listu Create in, u dijalogu
Add to favorites, pritisnite
dugme Create In >> ,
odnosno Create In <<.

Fasciklu sa Vaim
omiljenim lokacijama ili
konkretnu lokaciju moete
izbrisati iz liste omiljenih, ako
otvorite meni Favorites,
pokaete na stavku koju
elite da obriete, pritisnete
desni taster mia i, iz
komandu Delete. Ako elite
da promijenite ime fascikle ili
lokacije, izaberite komandu
Rename i upiite novo ime.
LISTA OMILJENIH LOKACIJA
1. Pronaite lokaciju koju elite da uvrstite u svoje
omiljene.
2. Otvorite meni Favorites i izaberite komandu Add to
Favorites.
3. U polje Name, upiite ime kojim ete identifikovati
lokaciju ili prihvatite ponueno.
4. U listi Create In, izaberite fasciklu u kojoj elite da
sauvate podatke o lokaciji. (Ako elite da napravite
novu, pritisnite dugme New Folder i upiite ime nove
fascikle, a zatim pritisnite dugme OK.)
6. Da biste posjetili lokaciju koju ste postavili u listu
omiljenih, otvorite meni Favorites (ili pritisnite dugme
Favorites ), pronaite stavku sa njenim imenom i
izaberite je pritiskom na lijevi taster mia.

UREIVANJE LISTE OMILJENIH LOKACIJA
1. Otvorite meni Favorites i izaberite komandu Organize
Favorites.
2. U dijalogu Organize Favorites, izaberite itavu fasciklu
ili konkretnu omiljenu lokaciju.
Create Folder da biste napravili novu fasciklu
unutar izabrane.
Rename ako elite da promijenite ime fascikle ili
lokacije.
Move to folder ako elite da itav sadraj izabrane
fascikle ili pojedinanu lokaciju, premjestite u neku
drugu fasciklu.
Delete da biste izabranu fasciklu ili lokaciju, izbrisali
iz liste omiljenih.
4. Pritisnite dugme Close.

216

Sav Va Internet svijet,
Internet Explorer dijeli u
zone sa razliitim nivoima
sigurnosti. Lokacije kojima
pristupate moete razvrstati
prema stepenu povjerenja i
postaviti ih u odgovarajuu
sigurnosnu zonu i tako zatiti
sebe od neeljenog
preuzimanja zlonamjernih ili
opasnih sadraja. Uvijek kada
pokuate otvoriti ili preuzeti
neki dokument sa Mree,
Internet Explorer e
provjeriti sigurnosna
podeenja zone u kojoj se
nalazi lokacija sa izabranim
dokumentom i, u skladu sa
tim, dozvoliti ili zabraniti
odreene aktivnosti sadraja
stranice.

Pripadnost neke lokacije
odreenoj sigurnosnoj zoni
moete vidjeti u desnom
donjem uglu statusne linije
prozora Internet Explorera.

U zonu Trusted, postavite
lokacije za koje sigurno znate
da su bezbijedne za prenos i
otvaranje dokumenata, a u
zonu Restricted dodajte one
koje su Vam sumnjive sa
aspekta sigurnosti pristupa.

PODEAVANJE SIGURNOSTI
1. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Internet Options.
2. Izaberite karticu Security i izaberite zonu:
Internet - sve lokacije koje se ne nalaze na Vaem
raunaru ili Vaoj lokalnoj raunarskoj mrei, kao i sve
lokacije koje nijesu eksplicitno dodijeljene nekoj
drugoj zoni (srednji nivo sigurnosti).
Local intranet - lokacije koje se nalaze unutar Vae
lokalne raunarske mree (srednji nivo sigurnosti).
Trusted sites - lokacije za koje vjerujete da moete
slobodno otvarati i preuzimati dokumenta koja se
nalaze na njima, bez posebne brige o eventualnim
tetnim posledicama po Va raunar ili podatke (nizak
nivo sigurnosti).
Restricted sites - lokacije za koje nijeste sigurni da
e otvaranje ili preuzimanje dokumenata koji se
nalaze na njima, proi bez posledica po Va raunar
ili podatke (visok nivo sigurnosti).
3. Da biste odreenu lokaciju postavili u izabranu
sigurnosnu zonu pritisnite dugme Sites i:
U polje Add this Web site to the zone, upiite
adresu lokacije i pritisnite dugme Add. (Ponovite ovaj
korak za sve lokacije koje elite da dodate u izabranu
sigurnosnu zonu.)
Pritisnite dugme OK, da biste zatvorili dijalog.
4. Da biste promijenili podrazumijevani nivo sigurnosti
izabrane zone pomjerite kliza Security Level ka
nekom od unaprijed definisanih (High, Medium ili Low)
ili pritisnite dugme Custom Level i, u dijalogu Security
Settings, definiite sopstvene mjere sigurnosti. (Da
biste sigurnosni nivo izabrane zone vratili na
podrazumijevani, pritisnite dugme Default Level.)

MS OUTLOOK EXPRESS
217

MICROSOFT

O
O
U
U
T
T
L
L
O
O
O
O
K
K
E
E
X
X
P
P
R
R
E
E
S
S
S
S

Elektronska pota (e-mail) je sigurno najkorieniji servis Internet- a. Na stotine miliona poruka
svakodnevno putuju Mreom povezujui porodice, prijatelje i poslovne ljude.

Vie ne morate troiti vrijeme na ispisivanje koverti, lijepljenje markica i noenje poiljke do potanskog
sandueta. Potrebno je samo da izaberete ime, sastavite poruku i pritiskom na dugme, predate poiljku
Vaem elektronskom potaru.

Njegovo ime je - Outlook Express.

218
MS OUTLOOK EXPRESS

OSNOVNI POJMOVI
E-adresa (E-mail address)
Elektronska adresa Vaeg potanskog sandueta na svjetskoj raunarskoj mrei. E-Mail adresa najee ima oblik:
KorisnikoIme@ImeDomena.OznakaDomena (npr. petarpetrovic@cg.yu).
Server dolazne pote (Incoming Mail Server)
Raunar na kojem je otvoren Va nalog za prijem elektronske pote. Za jedan nalog moe postojati samo jedan server (adresa
elektronske pote je jedinstvena). Primljena pota se uva na serveru sve dok je ne preuzmete. Server moe biti tipa IMAP, POP3,
HTTP.
Server odlazne potu (Outgoing Mail Server)
Raunar preko kojeg se alje pota. Veina servera za odlaznu potu koristi SMTP protokol.
Klijent elektronske pote (Email client)
Program koji omoguava itanje, slanje i brisanje poruka sa servera na kojem imate otvoren nalog. Zavisno od tipa servera, ovaj
program moe biti namjenski (kao Outlook Express) ili web ita (kao Internet Explorer), za pristup web orjentisanim nalozima (kao
Hotmail).
E-mail protokoli (Email protocols)
Dogovoreni nain razmjene informacija izmeu klijenta i servera za elektronsku potu.
IMAP (Internet Message Access Protocol) sve poruke se uvaju na Internet serveru. Poruke se preuzimaju samo na osnovu
Vaeg eksplicitnog zahtjeva.
POP3 (Post Office Protocol 3) sve poruke se uvaju na lokalnom raunaru. Na taj nain, poruke moete itati i nakon
raskidanja veze sa Internet posrednikom.
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) se koristi samo za slanje poruka.
HTTP (Hyper Text Transport Protocol) nije poseban protokol za razmjenu elektronske pote. Koristi se za tzv. web
orijentisanu elektronsku potu.
Ulazno sandue (Inbox)
Fascikla u koju se nalaze poruke koje su pristigle na Vau e-mail adresu.
Izlazno sandue (Outbox)
Fascikla u koju se privremeno smjetaju poruke koje aljete, prije prebacivanja na server odlazne pote kod Vaeg Internet
posrednika.
Adresar (Address Book)
Podaci o licima sa kojima izmjenjujete poruke.

MS OUTLOOK EXPRESS
219
RADNO OKRUENJE

Zaglavlje
izabrane
(aktivne)
poruke
Dugmad za
kontrolu
prozora
Naslovna
linija
Linija
menija
Paleta alatki
Standard
Primljene
poruke
Adresar
Okno sa
porukama u
izabranoj
fascikli
Okno za
prikaz
izabrane
(aktivne)
poruke
Statusna
linija
Dugme za
zatvaranje
okna
adresara
Poslate
poruke
Obrisane
poruke
Nacrti
poruka
Izabrana
(aktivna)
poruka
Neproitana
poruka
Statusi
poruka
220
MS OUTLOOK EXPRESS

Da biste mogli da aljete
i/ili primate e-potu, morate
biti povezani na Internet.

Ako prvi put pokreete
Outlook Express, Internet
Connection Wizard e Vam
postaviti jo par pitanja u vezi
naina na koji pristupate
Internetu. U dijalogu Choose
Connection Type, potvrdite
opciju Connect using my
phone line, ako Internetu
pristupate preko telefonske
linije, odnosno Connect
using my local area
network (LAN), ako ste na
Internet prikljueni preko
lokalne raunarske mree.

Poruka koju aljete ili
primate prvo dolazi na server
za potu Vaeg Internet
posrednika.

DODAVANJE NALOGA ZA POTU
1. Pokrenite Outlook Express.
2. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Accounts.
3. U dijalogu Accounts, provjerite da li na kartici Mail ve
postoji nalog koji elite da napravite.
4. Ako nalog ne postoji pritisnite dugme Add i, iz
podmenija, izaberite stavku Mail, da bi aktivirali Internet
Connection Wizard (niz dijaloga koji Vam pomau da
napravite nalog). (Prije poetka izrade naloga,
obezbijedite sve potrebne informacije od svog Internet
posrednika ili od administratora sistema - ako pristup
Internetu ostvarujete preko lokalne raunarske mree.)
U polje Display Name upiite Vae ime i prezime i
pritisnite dugme Next.
U polje E-mail Address upiite adresu Vae
elektronske pote (npr. Vae_ime@cg.yu) i pritisnite
dugme Next.
Iz liste My incoming mail server is, izaberite
odgovarajui tip servera dolazne pote. Upiite imena
servera dolazne (Incoming) i odlazne (Outgoing)
pote, koja ste dobili od Vaeg Internet posrednika ili
administratora sistema (npr. pop3.cg.yu i smtp.cg.yu) i
pritisnite dugme Next.
U polje POP account name, upiite Vae korisniko
ime, a u polje Password upiite Vau lozinku
(umjesto znakova, na ekranu e se pojavljivati
zvjezdice). Ako elite da Outlook Express zapamti
Vau lozinku, tako da je ne morate upisivati svaki put
kad elite da proitate potu, potvrdite opciju
Remember Password i pritisnite dugme Next.
Pritisnite dugme Finish, da biste zavrili rad sa
arobnjakom ili dugme Back, da biste se vratili na
prethodne korake arobnjaka i ispravili eventualne
greke.

MS OUTLOOK EXPRESS
221
Sve poruke koje ste
primili nalaze se u fascikli
Inbox (broj pristiglih poruka
koje nijeste proitali, prikazan
je u zagradi); poruke koje ste
poslali nalaze se u fascikli
Sent Items, a poruke koje ste
obrisali u fascikli Deleted
Items.

Da biste preuzeli poruke
sa servera za potu, ne
ekajui Outlook, pritisnite
dugme Send/Receive, na
paleti alatki.

Ako ne moete izabrati
dokumente iz priloga poruke,
stavku Options i, u dijalogu,
na kartici Security, obriite
potvrdu opcije Do not allow
attachments that could be
potentialy be a virus.

Ako Va Internet
posrednik (ISP) koristi IMAP
server dolazne pote, pristigle
poruke moete proitati sa
bilo kojeg raunara, koji ima
pristup Internetu.
RAD SA POTOM
Odmah nakon pokretanja, Outlook Express e provjeriti
sadraj Vaeg potanskog sandueta i, zavisno od tipa
servera dolazne pote Vaeg Internet posrednika (IMAP,
POP3 ili HTTP), samo Vas obavijestiti o prijemu ili,
automatski, prenijeti pristigle poruke na Va raunar.

ITANJE PORUKE
1. Otvorite fasciklu u kojoj se nalazi poruka koju elite da
proitate i, u oknu sa porukama, izaberite eljenu.
(Poruku moete otvoriti u njenom prozoru, dvostrukim
pritiskom na lijevi taster mia.)
2. U donjem oknu prozora Outlook Express-a, pojavie
se sadraj izabrane poruke proitajte ga.
3. Ako se, u zaglavlju izabrane poruke, pojavi sliica
spajalice ( ), znai da poruka sadri i prilog. (Ako ste
poruku otvorili u njenom prozoru, priloeni dokumenti e
biti prikazani u listi Attach.)
4. Pritisnite sliicu spajalice lijevim tasterom mia i, iz liste,
izaberite dokument koji elite da otvorite ili izaberite
stavku Save Attachment, da biste priloena dokumenta
sauvali na disku. (Prilog, prikazan u prozoru poruke,
otvorite dvostrukim pritiskom na lijevi taster mia.)
Ako ste izabrali opciju otvaranja dokumenta, Outlook
Express e Vas upozoriti porukom o moguoj
virusnoj infekciji. OPREZNO: Ako ste sigurni da nema
opasnosti, izaberite opciju Open it; u suprotnom,
izaberite opciju Save it, a zatim, provjerite priloeni
dokument uz pomo antivirusnog programa.
Ako ste izabrali opciju uvanja, u dijalogu Save
Attachments:
Izaberite dokumente koje elite da sauvate.
Pritisnite dugme Browse i izaberite odredinu
lokaciju za uvanje izabranih dokumenata.
Pritisnite dugme Save.

222
MS OUTLOOK EXPRESS

Ako ne vidite polje Bcc,
otvorite meni View, u prozoru
poruke, i izaberite stavku All
Headers.

Neki internet posrednici
ograniavaju veliinu poruke
koju moete da poaljete ili
primite (najee na 1Mb).
Da biste zaobili ova
ogranienja, iz menija Tools
izaberite stavku Accounts i,
na kartici Mail ili News,
pritisnite dugme Properties.
Izaberite karticu Advanced,
potvrdite opciju Break apart
messages larger than x KB
i upiite maksimalnu veliinu
poruke koju dozvoljava Va
internet posrednik.

Bilo koji dokument moe
biti pridruen poruci. Ipak,
obratite panju na ukupnu
veliinu priloenih
dokumenata, jer je brzina
prenosa preko Interneta
ograniena.

Poruku moete napisati i
kada niste na vezi sa Vaim
Internet posrednikom. Kada
pritisnete dugme Send
poruka se alje u fasciklu
Outbox, gdje ostaje sve dok
se veza ne uspostavi.
PISANJE PORUKE
1. Pritisnite dugme Create Mail, na paleti alatki.
2. U polje To, upiite adresu primaoca poruke. (Outlook
Expresss e automatski dovriti Va unos na osnovu
podataka iz adresara. Ako se ne moete sjetiti tane
adrese, potraite je u adresaru, pritiskom na dugme
To:.)
3. U polje Cc (Carbon Copy), upiite adrese drugih
primaoca, koji trebaju da dobiju istu poruku, ili pritisnite
dugme Cc, da biste adrese potraili u adresaru.
4. U polje Bcc (Blind Carbon Copy), upiite adrese
primaoca za koje ne elite da se njihove adrese (ili
imena) pojavljuju u poruci koju ste poslali licima
navedenim u polju To, odnosno Cc.
5. U polje Subject, upiite kratak opis sadraja poruke
(predmet poruke).
6. Pritisnite miem u prostor ispod palete za formatiranje
poruke i upiite tekst poruke.
7. Da biste Vaoj poruci odredili stepen vanosti za
primaoca, pritisnite strelicu na dugmetu Set Priority, na
paleti alatki i, iz liste, izaberite eljeni prioritet:
High Priority veliki prioritet
Low Priority mali prioritet
Normal Priority normalan prioritet
8. Ako elite da uz poruku poaljete i prilog, pritisnite
dugme Attach i, u dijalogu Insert Attachment,
pronaite i izaberite dokument koji elite da priloite.
(Izbor vie dokumenata izvrite drei pritisnutu tipku
Shif ili Ctrl.)
9. Pritisnite dugme Send, da biste poslali poruku. (Kopije
svih poslatih poruka se automatski smjetaju u faciklu
Sent Items.)

MS OUTLOOK EXPRESS
223
Najvie vremena u radu
sa programom za elektronsku
potu, vjerovatno, ete
potroiti na odgovaranje
autorima pristiglih poruka ili
na proslijeivanje poruka
drugim zainteresovanim
osobama. Uz pomo Outlook
Express-a, ove poslove
moete zavriti brzo i
jednostavno.

Paljivo koristite dugme
za odgovaranje svima (Reply
To All). Ako izvorna poruka
sadri aliase za grupe, moe
se desiti da odgovorite itavoj
firmi, umjesto da odgovorite
jednoj ili dvijema osobama.

Podrazumijevano, u Va
odgovor na primljenu poruku,
Outlook Express e ukljuiti
i originalni tekst primljene
poruke. Da biste iskljuili (ili
ponovo ukljuili) ovu opciju,
Send, ponitite (ili potvrdite)
opciju Include message in
reply.

Da biste odtampali prilog
koji ste dobili uz poruku,
otvorite ga i odtampajte iz
njegovog programa.

ODGOVARANJE NA PORUKU
1. Izaberite poruku na koju elite da odgovorite.
Reply To Author - da biste odgovorili samo autoru
poruke.
Reply To All - da biste odgovor poslali autoru poruke
i svima koji su navedeni u poljima To i Cc, u izvornoj
poruci.
3. Upiite svoj odgovor na poruku. (Primijetite da je
Outlook Express, u prostor za poruku, dodao izvornu
poruku sa podacima o poiljaocu, datumu slanja i sl.
Ukoliko elite, izvornu poruku moete obrisati.)
4. Pritisnite dugme Send.

PROSLIJEIVANJE PORUKE
1. Izaberite poruku ili poruke koje elite da proslijedite.
2. Pritisnite dugme Forward na paleti alatki.
3. Upiite imena primaoca u polja To, Cc i Bcc (ili pritisnite
dugmad To:, Cc: i Bcc:, i izaberite imena
primaoca iz adresara).
4. Ako prosleujete samo jednu poruku, Outlook e, u
polje Subject, automatski, postaviti predmet te poruke,
uz dodavanje prefiksa Fw: (to naravno, moete
promijeniti). Ako prosleujete vie poruka odjednom,
upiite predmet poruke u polje Subject.
5. Napiite poruku.
6. Pritisnite dugme Send.

TAMPANJE PORUKE
1. Izaberite poruku koju elite da tampate.
2. Pritisnite dugme Print, na paleti alatki.
3. U standardnom dijalogu Windows-a za tampanje,
upiite eljene parametre i pritisnite dugme OK.

224
MS OUTLOOK EXPRESS

Poslali ste poruku, ali ne
znate da li je ona stigla do
primaoca? Umjesto
raspitivanja o njenom statusu,
moete zahtijevati od
primaoca da Vam potvrdi
prijem. Potvrivanje prijema
poruke je naroito korisno
ako aljete vremenski kritine
informacije ili elite biti sigurni
da je poslata poruka stigla na
eljenu adresu.

Va odgovor, na traenje
potvrde o prijemu, odredite
izborom jedne od opcija na
kartici Receipt, dijaloga
Options:
Never send a Read
Receipt ako ne elite da,
na zahtjev o prijemu, aljete
potvrdu.
Notify me for each read
receipt request ako
elite da Vas Outlook
Express obavijesti o
svakom zahtjevu, tako da
moete odluiti o slanju
potvrde.
Always send a Read
Receipt ako elite da na
svaki zahtjev poaljete
potvrdu o prijemu.

ZAHTJEV ZA POTVRDU PRIJEMA
1. Napiite poruku.
2. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Request Read
Receipt.
3. Poaljite poruku.
4. Kada primaoc otvori poruku, automatski e se kreirati
povratna poruka Vama, kao potvrda prijema poruke.
(Primaoc moe sprijeiti slanje poruke kojom se
potvruje prijem poruke, tako to e, u dijalogu koji se
otvara prilikom itanja ovakve poruke, na pitanje da li
eli da potvrdi prijem, odgovoriti negativno.)
5. Ako elite da za svaku poruku koju poaljete traite
potvrdu o prijemu:
Otvorite meni Tools i izaberite stavku Options.
Izaberite karticu Receipt i potvrdite opciju Request a
read receipt for all sent messages.

DODAVANJE POTPISA
1. Otvorite meni Tools i izaberite Options.
2. Izaberite karticu Signatures i pritisnite dugme New.
3. Izaberite opciju Text i upiite tekst potpisa, ili izaberite
opciju File i pritisnite dugme Browse, da biste, kroz
dijalog Browse, pronali i izabrali tekstualni ili HTML
dokument, u kojem se nalazi Va potpis.
4. Ako elite da se Va potpis automatski dodaje svim
odlaznim porukama, povrdite opciju Add signatures to
all outgoing messages.
5. Ako elite da potpis koristite samo u pojedinim, a ne u
svim porukama, nemojte potvrivati opciju Add
signatures to all outgoing messages. (Da biste potpis
dodali poruci, otvorite meni Insert, pokaite na stavku
Signatures i izaberite potpis koji elite da koristite.)

MS OUTLOOK EXPRESS
225
Izgled Vae poruke
moete urediti korienjem
polucrnog ili iskoenog ispisa,
teksta u boji, oznaene ili
nabrojane liste ili dodavanjem
slike.

Podeavanje
karakteristika ispisa teksta
poruke je mogue samo za
poruke koje piete u Rich
Text (HTML) formatu. Ako
ste za format poruke izabrali
Plain Text, tekst poruke e
biti ispisan podrazumijevanim
slovnim oblikom, a paleta
alatki Formatting, nee biti
prikazana. Da biste omoguili
formatiranje poruke, u
dijalogu Options, na kartici
Send, pod odrednicom Mail
Sending Format, potvrdite
opciju HTML.

Ako za pisanje poruke
koristite HTML formatiranje, a
program primaoca, za
elektronsku potu, ne moe
itati HTML, Vaa poruka e
biti prikazana u jednostavnom
tekst formatu, sa priloenim
HTML dokumentom.
PODEAVANJE TEKSTA PORUKE
1. Ako elite da promijenite podrazumijevani slovni lik u
svim porukama koje aljete:
Izaberite karticu Compose i pritisnite dugme Font
Settings.
U dijalogu Font, izaberite tip, stil, veliinu i boju
slovnog lika.
2. Da biste promijenili podrazumijevani slovni lik u svim
porukama koje primate:
Otvorite karticu Read i pritisnite dugme Fonts.
U dijalogu Font, izaberite tip, stil, veliinu i boju
slovnog lika.
3. Ako elite da uredite izgled teksta u jednoj poruci:
Izaberite tekst koji elite da formatirate.
Sa palete Formatting, izaberite odgovarajue
dugme, da biste na izabrani tekst primijenili
podeenje koje elite.

DODAVANJE SLIKE
1. Pritisnite lijevim tasterom mia mjesto u tijelu poruke, na
koje elite da umetnete sliku.
2. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Picture....
3. U dijalogu Picture, pritisnite dugme Browse i, u
dijalogu, pronaite i izaberite sliku.
4. U polje Alternate Text, upiite tekst koji e se pojaviti
umjesto slike, ako na raunaru primaoca prikaz slika
nije podran (ili nije omoguen).
5. Ako elite da slika bude uokvirena, u polje Border
Thickness, upiite eljenu debljinu okvira.

226
MS OUTLOOK EXPRESS

Jednostavnu organizaciju
pote moete postii
korienjem razliitih
identiteta (razliite adrese za
razliite vrste kontakata). Da
biste kreirali svoj novi
identitet, otvorite meni File,
pokaite na stavku Identities
i, iz podmenija, izaberite
opciju Add New Identity. U
dijalogu New Identity, upiite
ime i lozinku, a zatim, na
prethodno objanjen nain,
definiite nalog za potu (vidi
str. 220). Kada, jednom,
definiete sve svoje
identitete, moete
jednostavno prelaziti sa
jednog na drugi, bez
iskljuenja raunara ili
prekidanja veze sa
Internetom (izborom opcije
Switch Identity, iz menija
File.)

Fascikle Inbox, Outbox,
SentItems, Drafts i Deleted
Items ne moete obrisati ni
preimenovati.

Da biste obrisali fasciklu
koju ste prethodno napravili,
otvorite meni File, pokaite
na stavku Folder i izaberite
opciju Delete.

ORGANIZACIJA POTE
Osnovnu strukturu Vaeg potanskog sandueta (fascikle
Inbox, Outbox, Sent Items, Drafts i Deleted Items)
obezbjeuje Outlook Express. Naravno, kao i ostale
strukture u Windows-ima, i ovu moete dopunjavati i
mijenjati. Moete napraviti nove fascikle u koje ete sami
razvrstavati pristiglu potu ili postaviti odreena pravila
prijema, tako da se poruke, automatski, smjetaju u
izabranu fasciklu, prema unaprijed utvrenim kriterijumima.

DODAVANJE NOVE FASCIKLE
1. Otvorite meni File, pokaite na stavku Folder i izaberite
stavku New.
2. U dijalogu Create Folder, u polje Folder name, upiite
ime nove fascikle.
3. U polju Select the folder in which to create the new
folder, pronaite i izaberite odgovarajuu poziciju nove
fascikle, u hijerarhiji Outlook Express-a.

PREMJETANJE I KOPIRANJE PORUKA
1. Izaberite poruke koje elite da premjestite odnosno
kopirate.
2. Otvorite meni Edit i izaberite stavku:
Move to Folder, ako elite da poruku premjestite.
Copy to Folder, ako elite da izabranu poruku
kopirate.
3. U dijalogu Move to Folder, odnosno Copy to Folder,
izaberite odgovarajuu fasciklu (ili napravite novu
pritiskom na dugme New Folder).

MS OUTLOOK EXPRESS
227
Podrazumijevana opcija
pretraivanja je aktuelno
izabrana fascikla. Ako elite
da pretraujete sve fascikle
unutar Vaeg potanskog
sandueta izaberite opciju
Outlook Express.

Poruke moete
pretraivati i tako to ete ih
najprije poreati prema
nekom kriterijumu (imenu ili
adresi primaoca, datumu
prispijea ili predmetu poruke
i sl.), a zatim, pregledanjem
tako ureene liste, lako
pronai traenu poruku. Da
biste poruke sortirali, prema
opadajuem ili rastuem
redoslijedu, pritisnite zaglavlje
odgovarajue kolone liste sa
porukama (npr. Subject,
From, Recived ili Sent).
Svakim pritiskom na
zaglavlje, redoslijed sortiranja
se mijenja - iz rastueg u
opadajui, i obratno.
PRETRAIVANJE PORUKA
1. Pritisnite dugme Find na paleti alatki ili otvorite meni
Edit, pokaite na stavku Find i izaberite opciju
Message.
2. U dijalogu Find Message, definiite kriterijume
pretraivanja:
Pritisnite dugme Browse i izaberite fasciklu koju
elite da pretraite (Inbox, Outbox, Sent Items,
Drafts, Deleted Items ili neku od fascikli koju ste
sami napravili). Ako elite da pretragu proirite i na
podfascikle, potvrdite opciju Include subfolders.
Ako elite da pretraivanje ograniite samo na
poruke u ijim se poljima From, odnosno To, nalaze
odreene adrese ili imena, upiite ih u odgovarajua
polja.
Ako elite da pretragu ograniite na pojavljivanje
odreenog uzorka teksta u predmetu (Subject) ili
tijelu (Message) poruke, u odgovarajua polja,
upiite traeni uzorak.
Da biste pretraivanje proirili na vrijeme prispijea
poruke, pritisnite strelicu u polju Received Before,
odnosno Received After i, iz kalendara, izaberite
datum prije, odnosno datum poslije kojeg ste primili
traenu poruku. (Da biste iskljuili ovaj kriterijum,
obriite potvrdu odgovarajueg polja.)
Ako elite da pretraujete samo poruke koje sadre
prilog, potvrdite opciju Message has attachments
3. Pritisnite dugme Find da biste pokrenuli pretragu. (U
donjem dijelu prozora, pojavie se lista sa porukama
koje zadovoljavaju uslove pretraivanja).
4. Da biste obrisali postojeu i zapoeli novu pretragu sa
novim uslovima, pritisnite dugme New Search.
5. Zatvorite prozor Find Message, pritiskom na dugme
Close.

228
MS OUTLOOK EXPRESS

Fascikla Deleted Items
ima slinu funkciju kao i
Recycle Bin. Ako ste
grekom izbrisali poruku,
otvorite fasciklu Deleted
Items, izaberite poruku koju
elite da vratite i povucite je u
odgovrajuu fasciklu.

Da biste runo ispraznili
fasciklu Deleted Items,
izaberite je i, iz menija Edit,
izaberite komandu Empty
'Deleted Items' Folder. Ako
elite da uklonite samo
odreene poruke, izaberite ih
i pritisnite tipku Delete ili
pritisnite dugme Delete, na
paleti alatki.

Moete blokirati prijem
poruka koje dolaze od
odreene osobe ili sa
odreenog domena (domen
je dio elektronske adrese, koji
se nalazi iza simbola @ ).
Pota koja stie od blokiranih
poiljaoca odlazi direktno u
fasciklu Delete.

Blokiranje poiljaoca se
moe primijeniti samo ako
koristite POP server dolazne
pote.
BRISANJE PORUKA
1. Izaberite poruku koju elite da obriete.
2. Pritisnite tipku Delete ili pritisnite dugme Delete, na
paleti alatki. (Poruka e se, automatski, premjestiti u
fasciklu Deleted Items.)
3. Ako ne elite da se poruke, koje ste obrisali, zadravaju
u fascikli Deleted Items:
Na kartici Maintenance, potvrdite opciju Empty
messages from the 'Deleted Items' folder on exit.)

BLOKIRANJE NEELJENE POTE
1. Da biste blokirali odreenog poiljaoca:
Pronaite njegovu poruku u oknu za pregled i
izaberite je pritiskom na lijevi taster mia.
Otvorite meni Message i izaberite opciju Block
sender.
2. Da biste blokirali domen sa kojeg dolazi neeljena
pota:
Otvorite meni Tools, pokaite na stavku Message
Rules i, iz podmenija, izaberite opciju Blocked
Senders List.
Otvorite karticu Blocked Senders (ako ve nije
otvorena) i pritisnite dugme Add.
U dijalogu Add Sender, u polje Address, upiite
adresu domena, potvrdite opciju Mail and News
Messages i pritisnite dugme OK.
3. Da biste uklonili poiljaoca sa liste blokiranih:
Otvorite meni Tools, pokaite na stavku Message
Rules i, iz podmenija, izaberite opciju Blocked
Senders List.
Otvorite karticu Blocked Senders (ako ve nije
otvorena) i izaberite adresu osobe ili domen.
Pritisnite dugme Remove.

MS OUTLOOK EXPRESS
229
Ako svakodnevno primate
veliki broj poruka
pronalaenje vanih moe biti
prilino teko. Uvoenjem
pravila prijema, Outlook
Express e preuzeti poslove
razvrstavanja pristigle pote,
proslijeivanja ili odgovaranja
na odreene poruke, isticanja
vanih poruka, to e
svakako doprinijeti efikasnijoj
organizaciji Vaeg
potanskog sandueta.

Pravila prijema moete
primijeniti samo ako koristite
POP server dolazne pote.

Podrazumijevano, uslovi
pravila se povezuju logikom
"I" ("AND") operacijom (svi
uslovi moraju biti ispunjeni da
bi se izvrile utvrene akcije).
Da biste omoguili
izvravanje pravila i ako je
ispunjen barem jedan od
uslova (logika "ILI" ("OR")
operacija), pritisnite hipervezu
operatora (and) izmeu dva
uslova i, u dijalogu AND/OR,
izaberite opciju Messages
matches any one of the
criteria.

ODREIVANJE PRAVILA PRIJEMA
1. Otvorite meni Tool, pokaite na stavku Message Rules
i izaberite opciju Mail.
2. U dijalogu Message Rules, pritisnite dugme New.
3. U dijalogu New Message Rules:
Iz liste Select the Conditions for your rule,
izaberite uslove u odnosu na koje e se provjeravati
poruke:
Lica navedena u adresnim poljima poruke -
Where the ... line contains people
Rijei u predmetu ili tijelu poruke- Where the ...
contains words
Karakteristike poruke (prioritet, veliina,
bezbijednost...) - Where the message is ...
Iz liste Select the Actions for your rule, izaberite
akcije koje elite da se izvre ako je dolazna poruka
zadovoljila prethodne uslove:
Premjetanje, kopiranje ili brisanje (Copy it...,
Move it... ili Delete it)
Prosljeivanje ili odgovaranje (Forward ili Reply)
Mijenjanje statusa poruke (Flag, Read, Highlight
ili Watched or ignored).
U polju Rule Description, pritisnite odgovarajuu
hipervezu, da biste otvorili dijalog za unos
parametara uslova ili akcija, koje ste izabrali u
prethodnim koracima. (Zavisno od izabranih uslova i
akcija, sadraj polja moe biti razliit.)
Upiite eljenu vrijednost parametra.
Pritisnite dugme Add.
Ponovite prethodne korake za svaku novu
vrijednost parametra.
Pritisnite dugme OK, da biste zatvorili dijalog.
U polje Name of the rule, upiite ime pravila.
4. Ponovite korake 2 i 3, za svako novo pravilo koje elite
da definiete.

230
MS OUTLOOK EXPRESS

Pravila prijema moete,
po elji, ukljuivati ili
iskljuivati, tako to ete, u
dijalogu Message Rules,
potvrditi ili obrisati potvrdu
polja pored naziva pravila.

Ako elite da obriete
odreeno pravilo prijema,
otvorite dijalog Message
Rules, izaberite pravilo i
pritisnite dugme Remove.
PRIMJENA PRAVILA NA POSTOJEE PORUKE
1. Otvorite meni Tools, pokaite na stavku Message
Rules i izaberite opciju Mail.
2. U dijalogu Message Rules, pritisnite dugme Apply
Now.
3. Iz liste Select rules to apply, izaberite pravila koja
elite da primijenite na poruke, koje se ve nalaze u
Vaem potanskom sanduetu, ili pritisnite dugme
Select All, da biste izabrali sva pravila iz liste. (Da biste
ponitili izbor, pritisnite dugme Select None.)
4. Pritisnite dugme Browse i, u dijalogu Apply to folder,
izaberite fasciklu na koju elite da primijenite izabrana
pravila prijema. (Ako elite da se izabrana pravila
primijene na sve fascikle unutar Vaeg potanskog
sandueta, izaberite stavku Outlook Express.)
5. Pritisnite dugme Apply Now, da biste izabrana pravila
primijenili na oznaene fascikle.

PODEAVANJE PRIJEMA POTE
1. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Options.
2. Izaberite karticu General i potvrdite polje:
Play sound when new message arrives - ako elite
da Vas Outlook Express obavijesti zvunim signalom
kada pristigne nova poruka.
Send and receive messages at startup - ako elite
da se proces preuzimanja i slanja poruka aktivira
odmah po pokretanju Outlook Express-a.
Check for new message every - ako elite da
Outlook Express provjerava pristizanje novih poruka
nakon isteka vremena koje ete izabrati (ili upisati), u
polje minute(s).

MS OUTLOOK EXPRESS
231
Da biste odobrili Outlook
Express-u da automatski
dopunjava Va adresar sa
adresama osoba na ije ste
poruke odgovorili, otvorite
Options i, na kartici Send,
potvrdite opciju
Automatically Put People I
Reply To In My Address
Book.

Da biste, brzo, dodali
osnovne podatke o poiljaocu
poruke koja je prikazana u
listi poruka (ime i e-mail
adresu), pritisnite je desnim
tasterom mia i, iz pomonog
menija izaberite opciju Add
Sender To Address Book.

Ako ste poruku otvorili u
njenom prozoru (ne u prozoru
Outlook Express-a), dijalog
za auriranje kontakt
informacija moete otvoriti i
tako to ete desnim
tasterom mia pritisnuti ime
poiljaoca (desno od From:),
odnosno ime primaoca
(desno od To:), u zaglavlju
otvorene poruke, a zatim, iz
komandu Add To Address
Book.

ELEKTRONSKI ADRESAR
Ne morate pamtiti adrese Vaih kolega i prijatelja: Outlook
Express Vam omoguava da sve vane kontakt informacije
sauvate na jednom mjestu elektronskom adresaru. U
adresaru moete sauvati e-mail adresu, kunu ili poslovnu
adresu, brojeve telefona i faksa, ali i neke sasvim line
informacije kao to su roendani ili godinjice.

UPISIVANJE KONTAKTA
1. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Address Book.
2. Pritisnite dugme New i, iz padajueg menija, izaberite
stavku New Contacts (ili otvorite meni File i izaberite
stavku New Contacts).
3. U dijalogu Properties, upiite eljene informacije. (Ne
morate unositi sve podatke najvanije je da upiete
ime i email adresu.)
4. Pritisnite dugme OK, da biste zatvorili adresar.

DOPUNJAVANJE ADRESARA
1. Dvostrukim pritiskom na lijevi taster mia otvorite poruku
koja sadri adresu osobe ije kontakt informacije elite
da dodate u adresar.
2. Otvorite meni Tools, izaberite stavku Add To Adress
Book i, iz podmenija, izaberite stavku:
Sender da biste dodali podatke o poiljaocu
poruke.
Everyone on To list da biste dodali podatke o
svim osobama navedenim u polju To poruke.
(Sve adrese na koje je poruka poslata bie prikazane
kao posebne stavke podmenija.)
3. Pritisnite dugme OK, da biste otvorili dijalog za
auriranje podataka o izabranom kontaktu. (Polja za ime
i adresu se automatski popunjavaju. Ako elite, moete
dodati i ostale podatke.)

232
MS OUTLOOK EXPRESS

Vremenom e se broj
stavki u Vaem adresaru
poveati tako da pronalaenje
odgovarajueg kontakta
moe postati prilino
naporno. Preglednost
adresara moete znaajno
poboljati otvaranjem grupa u
koje ete dodavati
pojedinane kontakte. Ova
mogunost je naroito korisna
kada elite da jednu poruku
poaljete na vie adresa.

Ako jednoj grupi lica esto
aljete zajedniku poruku,
objedinite njihove adrese
formiranjem grupe. U novoj
poruci, upiite naziv grupe (ili
izaberite iz adresara) u neko
od polja To, Cc ili Bcc. Sva
lica koja su u grupi primie
poruku.

Brisanjem grupe ne
briete podatke o osobama
koji su sainjavali grupu.
Slino, brisanjem osobe iz
grupe ne briete podatke o
grupi, niti individualne
podatke o toj osobi u
adresaru.

FORMIRANJE GRUPA
1. Otvorite adresar pritiskom na dugme Addresses.
2. Pritisnite dugme New i, iz liste, izaberite stavku New
Group.
3. Upiite opisno ime ili alias za grupu i pritisnite dugme
Select Members.
4. Izaberite (uz pomo tipki Shift i Ctrl) osobe koje elite
da obuhvatite grupom i pritisnite dugme Select.
(Pojedinani izbor moete izvriti i ako dva puta
pritisnete mia na stavku sa imenom izabrane osobe.)
5. Kada zavrite sa izborom, pritisnite dugme OK, da biste
potvrdili unos lanova grupe.
6. Grupu moete dopuniti osobama koje se ne nalaze u
Vaem adresaru, tako to ete njihova imena i
elektronske adrese upisati u polja Name odnosno E-
mail, respektivno, a zatim, pritisnuti dugme Add.
7. Pritisnite dugme OK, da biste potvrdili unos grupe. (Da
biste nekog lana iskljuili iz grupe, pronaite ga i
izaberite u listi Group Members, a zatim, pritisnite
dugme Remove.)

BRISANJE KONTAKATA
2. Da biste obrisali pojedinani kontakt:
U desnom oknu prozora, pronaite i izaberite osobu,
ije podatke elite da uklonite iz adresara.
Pritisnite dugme Delete, ili pritisnite ime izabrane
osobe desnim tasterom mia i, iz pomonog menija,
izaberite stavku Delete.
3. Da biste obrisali grupu:
U lijevom oknu prozora, pronaite i izaberite grupu,
koju elite da uklonite iz adresara.
Pritisnite dugme Delete, ili pritisnite ime izabrane
grupe desnim tasterom mia i, iz pomonog menija,
izaberite stavku Delete.

MS OUTLOOK EXPRESS
233
Pretraivanje osoba u
Vaem adresaru moete
pokrenuti i bez pokretanja
Outlook Express-a, iz
menija Start: pokaite na
stavku Search i, iz
podmenija, izaberite opciju
For People.

Adresar moete
pretraivati i tako to ete
kontakte najprije poreati
prema nekom kriterijumu
(imenu, adresi, broju telefona
i sl.), a zatim, pregledanjem
tako ureene liste, lako
pronai traenu osobu. Da
biste sortirali adresar, prema
opadajuem ili rastuem
redoslijedu, pritisnite zaglavlje
odgovarajue kolone liste sa
kontaktima (npr. Name, E-
mail Address, Business ili
Home Phone). Svakim
pritiskom na zaglavlje,
redoslijed sortiranja se
mijenja - iz rastueg u
opadajui, i obratno.

PRETRAIVANJE ADRESARA
2. Pritisnite dugme Find People.
3. U dijalogu Find People, u odgovarajue polje (Name,
E-mailu, Address, Phone ili Other), upiite kljunu rije
(ili vie njih), po kojoj ete pretraivati adresar.
4. Pritisnite dugme Find Now, da biste zapoeli
pretraivanje.
5. Svi kontakti koji zadovoljavaju zadate uslove
pretraivanja, su prikazani u listi, koja se pojavljuje u
donjem dijelu prozora dijaloga. (Ako u adresaru ne
postoji odgovarajui kontakt, Outlook Express e Vas
obavijestiti porukom.)
6. Izaberite traeni kontakt i pritisnite dugme:
Properties, da biste otvorili karticu sa podacima.
Delete, da biste obrisali izabrani kontakt.

TAMPANJE PODATAKA IZ ADRESARA
1. Otvorite meni Tools i izaberite stavku Address Book.
2. Iz liste kontakata, u desnom oknu prozora, izaberite
stavke ije podatke elite da tampate.
3. Pritisnite dugme Print i, u dijalogu, pod odrednicom
Print Style, izaberite opciju:
Memo - da biste odtampali sve informacije
Bussiness Card da biste odtampali samo
poslovne informacije
Phone list da biste odtampali samo brojeve
telefona
4. Da biste tampu ograniili na prethodno izabrane stavke
adresara, potvrdite opciju Selection (ova opcija je
podrazumijevana), U suprotnom, da biste tampali
podatke o svim kontaktima u Vaem adresaru, potvrdite
opciju All.
5. Pritisnite dugme Print.

234
DODATAK


DODATAK
235

D
D
O
O
D
D
A
A
T
T
A
A
K
K

236
DODATAK

PREICE TASTATURE
WORD
Rad sa dokumentima
Otvaranje dokumenta CTRL+O
Novi dokument CTRL+N
Zatvaranje dokumenta CTRL+W
Snimanje pod drugim
imenom
F12
Snimanje po istim
imenom
CTRL+S ili
SHIFT+F12
Pregled pred tampanje CTRL+F2
tampanje CTRL+P
Pomo F1
Pretraga CTRL+F
Zamjena teksta CTRL+H
Prelazak na stranicu CTRL+G
Kretanje kursora
Izbor cijelog dokumenta CTRL+A
Izbor od kursora do
poetka reda
SHIFT+Home
Izbor od kursora do kraja
reda
SHIFT+END
Poetak linije HOME
Kraj linije END
Poetak dokumenta CTRL+Home
Fusnota ALT+CTRL+F
Kraj dokumenta CTRL+End
Formatiranje
Isijeci CTRL+X
Kopiraj CTRL+C
Zalijepi CTRL+V
Poniti CTRL+Z
Ponovi CTRL+Y
Slikar formata CTRL+SHIFT+C
Lijevo poravnanje CTRL+L
Centralno poravnanje CTRL+E
Desno poravnanje CTRL+R
Obostrano
poravnanje
CTRL+J
Brisanje prethodne
rijei
CTRL+Backspace
Oznaena lista CTRL+SHIFT+L
Uvlaenje paragrafa CTRL+M
Izvlaenje paragrafa CTRL+SHIFT+M
Prelom stranice CTRL+Enter
Ostalo
Simbol - ALT+CTRL+C
Simbol ALT+CTRL+E
Simbol ALT+CTRL+R
Simbol @ (nae
pismo)
ALTgr+V
Datum ALT+SHIFT+D
Ispis
Slovni lik CTRL+SHIFT+F
Veliina slovnog lika CTRL+SHIFT+P
Polucrno (Bold) CTRL+B
Iskoeno (Italics) CTRL+I
Podvueno (Underline) CTRL+U
Podvlaenje rijei CTRL+SHIFT+W
Velika slova CTRL+SHIFT+A
Velika u mala, i obratno SHIFT+F3
Tabele
Sljedea elija Tab
Prethodna elija SHIFT+Tab
Poetak kolone ALT+PgUp
Izbor od kursora do
prve elije kolone
ALT+SHIFT+PgUp
Kraj kolone ALT+PgDn
Izbor od kursora do
zadnje elije kolone
ALT+SHIFT+PgDn
Poetak reda ALT+Home
Izbor od kursora do
prve elije reda
ALT+SHIFT+Home
Kraj reda ALT+End
Izbor od kursora do
zadnje elije reda
ALT+SHIFT+End
Prekid tabele CTRL+SHIFT+Enter

* Lista prikazuje samo najee koriene preice tastature. Da biste pogledali sve preice koje moete koristiti u radu sa Word-om, otvorite meni Tools, pokaite na stavku Macro i izaberite
opciju Macros. Iz liste Macros in, dijaloga Macros, izaberite stavku Word Commands, a zatim, u listi Macro name, pronaite i izaberite stavku ListCommands i pritisnite dugme Run. U
dijalogu List Commands, potvrdite opciju Current menu and keyboard Settings i pritisnite dugme OK. (Word e, automatski, otvoriti novi prozor sa tabelom preica.)
DODATAK
237
EXCEL
Rad sa dokumentima
Snimanje pod drugim
imenom
F12
Snimanje pod istim
imenom
CTRL+S
tampanje CTRL+P
Pretraga CTRL+F
Zamjena CTRL+H
Skok na eliju F5
Kretanje kursora
elija iznad
elija ispod
elija udesno Tab
elija ulijevo SHIFT+Tab
Poetak lista (elija A1) CTRL+Home
Kraj lista
(zadnja elija sa
podatkom)
CTRL+End
Kraj reda Home
Kraj kolone CTRL+
Sljedei list CTRL+PgDn
Prethodni list CTRL+PgUp
Izbor elija
Sve elije lijevo od
aktivne
SHIFT+
Sve elije desno od
aktivne
SHIFT+
itava kolona CTRL+razmaknica
itavi red SHIFT+razmaknica
itavi list CTRL+A
Formule
Automatski zbir ALT+=
Lista raspoloivih
funkcija
SHIFT+F3
Trenutni datum CTRL+;
Trenutno vrijeme CTRL+:
Pomo F1

Ispis
Polucrno (Bold) CTRL+B
Iskoeno (Italics) CTRL+I
Podvueno (Underline) CTRL+U
Prekrieno (Strikethrough) CTRL+5
Novi red u istoj eliji ALT+Enter
Formatiranje
Auriranje aktivne elije F2
Format valute sa 2
decimalna mjesta
CTRL+SHIFT+$
Format procenta bez
decimalnih mjesta
CTRL+SHIFT+%
Format datuma CTRL+SHIFT+#
Isijeci CTRL+X
Kopiraj CTRL+C
Zalijepi CTRL+V
Poniti CTRL+Z
Ponovi CTRL+Y
Brisanje elije CTRL+ -
Kopiranje elije iznad CTRL+
Dijalog za formatiranje
elije
CTRL+1

238
DODATAK

POWERPOINT
Rad sa dokumentima
Snimanje pod drugim
imenom
F12
Snimanje pod istim
imenom
CTRL+S
tampanje CTRL+P
Upravljanje prezentacijom
Poetak prikazivanja F5
Sljedei slad ENTER ili
Prethodni slajd
BACKSPACE ili

Aktiviranje olovke CTRL+P
Brisanje olovke E
Deaktiviranje olovke CTRL+A
Tamni (crni) ekran B
Svijetli (bijeli) ekran W
Prikazivanje/sakrivanje
pokazivaa
A
Kraj prikazivanja ESC
Auriranje
Pretraga CTRL+F
Zamjena CTRL+H
Novi slajd CTRL+M
Izbor svih slajdova
ili elemenata slajda
CTRL+A
Podjela reetke
slajda
CTRL+G
Uvlaenje stavke
liste
ALT+SHIFT+ ili
TAB
Izvlaenje stavke
liste
CTRL+SHIFT+

Formatiranje
Isijeci CTRL+X
Kopiraj CTRL+C
Zalijepi CTRL+V
Poniti CTRL+Z
Ponovi CTRL+Y
Lijevo poravnanje CTRL+L
Centralno
poravnanje
CTRL+E
Desno poravnanje CTRL+R
Brisanje prethodne
rijei
CTRL+Backspace

DODATAK
239
POJMOVNIK
A
AGP prikljuak 21
aktivna elija 131
aktivni prozor 47
ALU 22
ASCII 32
ATA prikljuak 21
automatske ispravke, Word 101
automatsko formatiranje
Powerpoint 182
Word 102
automatsko pokretanje programa 71
automatsko sakrivanje linije poslova 72
B
bajt, byte 23, 31
binarni brojni sistem 31
BIOS 21, 33
bit 31
brisanje dokumenata 61
ponitavanje brisanja 62
povuci i baci 62
C
CCD 30
CD ROM 18, 24
CD-R, CD RW 59
cirkularno pismo, Mail Merge 119
clipboard 95, 97
CMOS memorija 23
CPU 22

arobnjaci
grafikon, Excel 154
zapakuj i kreni, Powerpoint 202
asovnik 50, 72

elija, cell 127
D
decimalni brojni sistem 31
desktop 38
digitalna kamera 30
disketa 24
prenoenje dokumenata 57
umnoavanje 57
disketna jedinica 18
dodirna ploica, touchpad 26
dokument, file
brisanje 61
ponitavanje 62
povuci i baci 62
uvanje na disketi 57
uvanje na kompakt disku 59
uvanje na USB disku 58
imenovanje 60
otvaranje dokumenata 70
preimenovanje 61
premjetanje i kopiranje 55
pomou palete alatki 55
pomou tastature 55
povlaenjem 56
pretraivanje 63
snimanje dokumenata 69
E
e-mail adresa 76, 218
excel 125
aktivna elija 131
elije
brisanje 164
formata 164
sadraja 164
dodavanje 164
formatiranje
automatsko oblikovanje 139
boja pozadine 138
brojevi 140
datum i vrijeme 140
kontrola ispisa 137
konverzija broja u tekst 140
kopiranje formata 141
okvir 138
orijentacija ispisa 138
poravnanje sadraja 136
tekst 135
uslovno oblikovanje 139
imenovanje 143
navigacija 131
oznaavanje 142
preimenovanje 143
filtriranje podataka 150
formule i funkcije 144
adresa kao argument 145
datumsko-vremenske funkcije 147
ime kao argument 145
240
DODATAK

matematike funkcije 148
operatori 144
prioritet operatora 145
upisivanje funkcije 146
grafikoni 154
dodavanje tekstualnih polja 159
kombinovanje tipova 159
podeavanje izgleda niza 157
podeavanje osa 158
podeavanje pozadine 157
premjetanje 159
grupisanje podataka
automatsko 151
runo 151
integracija sa Word-om 168
povezivanje 170
umetanje 169
kontrola unosa 153
kopiranje podataka 132
operatori 144
osnovni pojmovi 127
otvaranje dokumenta 128
podeavanje
direktan upis u eliju 132
promjena smjera izbora aktivne elije
132
separator liste 144
separatori cifarskih grupa 140
pretraivanje podataka 133, 134
radna sveska 160
brisanje listova 161
dodavanje novih listova 160
izbor listova 160
kopiranje listova 161
otkrivanje lista 163
preimenovanje listova 161
prelistavanje 160
premjetanje listova 161
promjena broja listova 160
sakrivanje lista 163
radni list
podjela 163
redovi i kolone
brisanje 162
dodavanje 162
odmrzavanje 163
otkrivanje 163
oznaavanje 162
promjena dimenzija 162
sakrivanje 163
zamjena 132
zamrzavanje 163
referenca 142
snimanje dokumenta 128
sortiranje podataka
po jednoj koloni 149
po vie kolona 149
sumiranje podataka 152
tampanje
iskljuivanje tampanja grafikona 167
podeavanje
list 166
margine 165
prelom stranica 167
stranica 165
pregled 167
tampanje dijela radnog lista 167
zaglavlje i podnoje 166
upisivanje podataka 132
automatski upis niza 132
upis broja 130
upis teksta 130
upis vremena i datum 130
zamjena podataka 133, 134
F
fascikla, folder 54
brisanje 61
ponitavanje 62
povuci i baci 62
uvanje na disketi 57
uvanje na kompakt disku 59
uvanje na USB disku 58
imenovanje 60
nova 54
preimenovanje 61
premjetanje i kopiranje 55
pomou palete alatki 55
pomou tastature 55
povlaenjem 56
pretraivanje 63
font 87
izbor tipa i veliine slovnog lika 97
fusnota, footnote 124
G
grafiki adapter 27
grafika 112
gotove figure 112, 113, 186
slike 114
dodavanje okvira 115
odsijecanje vika 115
osvijetljenost i kontrast 115
prelom teksta 115
promjena veliine i poloaja 114
vraanje u originalno stanje 115
Word Art 113
GUI 32
H
hipertekst, hypertext 207
hiperveza, hyperlink 207
DODATAK
241
I
ikona (icon) 38, 49
IMAP 218
internet 207
adresa 207
provider, posrednik 76, 207
sajt 207
Internet ita, browser 207
internet explorer 205
adresiranje i navigacija 208
elementi radnog okruenja 206
hiperveze 210
kopiranje stranice 211
omiljene lokacije 215
osnovni pojmovi 207
podeavanje
dugmad za vezu 214
paleta veza 214
polazna lokacija 214
sigurnosne zone 216
posjeivanje poznate adrese 208
pregled posjeenih stranica 210
pretraivai, maine za pretraivanje 209
pretraivanje stranice 212
preuzimanje dokumenata, download 211
rad sa slikama 212
snimanje stranice 211
tampanje stranice 213
ISA prikljuak 21
iskoeni ispis, italic 99
izvravanje ponitenih komandi, redo 100
K
kernel 34
ke memorija 23
kontroleri 29
korpa za otpatke, recycle bin 62
kuglica, trackball 26
kursor 38
L
linija formule 127
linija menija 51
linija poslova, taskbar 38
lista imena, Excel 127
liste
Excel 127
Powerpoint 185
Word 108, 109, 110
M
margine
Excel 165
Word 116
mainski jezik 31
matina ploa, motherboard 19, 21
memorija
primarna 23
RAM 23
ROM 23
sekundarna
disketa 24
DVD 24
Fle disk 24
kompakt disk 24
tvrdi disk 24
virtuelna 23
meniji 51
MIPS 22
mi 26
rad sa miem 43
moj raunar, my computer 39, 53
monitori 27
mrea
adresiranje dokumenata 78
anti-virusni program 83
dijeljenje dokumenata 80
dijeljenje tampaa 81
Internet Connection Firewall 79
klijent/server 76
LAN 76
mreni diskovi 78
opasnosti 82
priprema raunara za rad u mrenom
okruenju 79
rad na mrei 77
radne grupe 76
tampanje preko mree 81
WAN 76
mrena lokacija, sajt 207
N
naljepnice, Labels 121
neprekidno napajanje 30
O
odjavljivanje 45
omotnice, Envelopes 121
operativni sistem 34
outlook express 217
adresar
brisanje podataka 232
formiranje grupa 232
pretraivanje 233
tampanje 233
upisivanje podataka 231
elementi radnog okruenja 219
izlazno sandue 218
242
DODATAK

organizacija pote 226
blokiranje neeljene pote 228
brisanje poruka 228
identiteti 226
izrada fascikle 226
odreivanje pravila prijema 229
podeavanje prijema 230
premjetanje i kopiranje poruka 226
pretraivanje poruka 227
osnovni pojmovi 76, 207
otvaranje naloga 220
poruke
blokiranje neeljene pote 228
brisanje 228
itanje 221
odgovaranje 223
otvaranje priloga 221
pisanje 222
podeavanje izgleda 225
potpisivanje 224
potvrda prijema 224
pravila prijema 229
prevazilaenje ogranienja duine 222
prioriteti 222
proslijeivanje 223
tampanje 223
protokoli elektronske pote 218
server dolazne pote 218
server odlazne pote 218
ulazno sandue 218
P
palica za igru, joystick 26
paragraf 87
poravnanje 90
prelom 93
uvlaenje 91
PCI prikljuak 21
personalizovani meni 51, 72
podvueni ispis, underline 99
pojmovnik, index 123
polucrni ispis, bold 99
pomoni (kontekstni) meni 51
ponitavanje komandi, undo 100
POP3 218
POST 33
powerpoint
animacija slajdova 194
vremenski raspored 199
dijagrami 188
animacija 198
glavni slajd 173
podeavanje 177
grafika, gotove figure 186
grafikoni 187
animacija 198
izvod prezentacije 173
kolorna ema 173, 179
liste 185
nacrt prezentacije 180
napomene i biljeke 173, 178
formatiranje 193
naslovni slajd 173
podeavanje 177
okviri 173
formatiranje 184
promjena veliine i pozicije 184
osnovni pojmovi 173
prikazi 173
prikazivanje 203
izbor pokazivaa 204
podeavanje parametara 201
prenoenje prezentacije
raspakivanje 203
zapakuj i kreni (arobnjak) 202
prilagoeni prikaz 202
upravljanje tokom prezentacije 204
zavretak 203
slajdovi
animiranje po definisanoj putanji 197
animiranje teksta po slovu ili rijei 196
biljeke 178
brisanje 176
dizajn 178
dodavanje 176
gotove animacije 195
grupisanje elemenata 192
iskljuivanje animacije 195
kolorne eme 179
kopiranje 176
otkrivanje 176
prelazi izmeu slajdova 194
premjetanje 176
proizvoljne animacije 195
promjena pozadine 189
promjena tipa animacije 196
rasporeivanje elemenata po dubini 192
sakrivanje 176
sumarni slajd 179
eme 178
abloni 173, 175
tampanje 200
tabele 189
tekst
animiranje po slovu ili rijei 196
formatiranje 181
automatsko 182
kontrola proreda 181
kopiranje 183
premjetanje 183
pretraivanje 183
zamjena 183
zamjena fonta 181
tekst polja 185
preica, shortcut 64
prekidanje programa, task manager 68
pretraiva, browser 207
DODATAK
243
prijavljivanje 41
primarna memorija 23
programi
aplikativni 35
licenca 36
razvojni 35
sistemski 33
prored teksta 92
prozor
aktiviranje 47
maksimalna veliina 46
obnavljanje 46
otvaranje 46
podeavanje prikaza 49
pomjeranje sadraja 49
premjetanje 47
promjena veliine 48
sakrivanje 47
zatvaranje 46
prozori za dijalog 50
PS/2 20
R
raunar 17
iskljuivanje 45
odjavljivanje 45
ponovni start 45
prednja strana 18
prijavljivanje 41
prikljuci 20
privremeno iskljuivanje 45
procesor 22
programska podrka 31
propusni opseg, bandwidth 21
ukljuivanje 40
unutranjost 19
radna povrina 38
radna stanica 17
radna sveska, workbook 127
radni list, worksheet 127
RAM 23
rezolucija
monitora 27
tampaa 28
ROM 23
RS232 20
S
sadraj, Table of Contents 122
SATA prikljuak 21
search engines, maine za pretraivanje
209
sekundarna memorija 24
server 17
skener 30
slikar formata, format painter 99
SMTP 218
startni meni 51
svjetlosna olovka, lightpen 26

abloni
Powerpoint 175
Word 105
tampai 28
dijeljenje tampaa 81
tampanje
iz Windows-a 65
podrazumijevani tampa 66
ponitavanje 65
promjena parametara 66
tampanje preko mree 81
zaustavljanje 65
T
tabele
Powerpoint 189
Word 106, 107, 108
tastatura 25
podeavanje pisma 73
tvrdi disk 19, 24
U
UNICODE 32
upravljaki programi, drivers 33
ureaj za napajanje, power supply 19
USB 18
disk, memorija 58
V
video projektor 30
virtuelna memorija 23
virusi
anti-virusni programi 83
vrste virusa 82
W
WEB kamera 30
windows
brisanje tampaa 75
dodavanje tampaa 74
klasini izgled 44
obaranje 45
organizacija podataka 52, 53
osnovna podeavanja
automatsko pokretanje programa 71
244
DODATAK

linija poslova 72
pismo tastature 73
regionalne karakteristike 73
zatita ekrana 71
osnovni pojmovi 38
otvaranje dokumenata 70
pokretanje 40
pokretanje programa 67
prozori 53
snimanje dokumenata 69
tampanje 65
zatvaranje programa 68
windows explorer 53
word 85
automatske ispravke 101
automatsko formatiranje 102
cirkularno pismo 119
clipboard 95
dodavanje pojmovnika 123
dodavanje sadraja 122
fusnote 124
grafika 112
gotove figure 112, 113
slike 114
dodavanje okvira 115
odsijecanje vika 115
osvijetljenost i kontrast 115
prelom teksta 115
promjena veliine i poloaja 114
vraanje u originalno stanje 115
Word Art 113
ispis teksta 99
izbor teksta 94
izbor tipa i veliine slovnog lika 97
izvravanje ponitene komande 100
kolone 111
kopiranje formata 99
kopiranje teksta 95
liste 109
konverzija u paragraf i obratno 109
podeavanje izgleda 110
naglaavanje teksta 98
novinski stupci 111
omotnice i naljepnice 121
osnovni pojmovi 87
paragrafi 90
ponitavanje komandi 100
poravnanje teksta 90
postavljanje okvira 92
prelom paragrafa 93
premjetanje teksta 95
pretraivanje teksta 96
promjena veliine slova 95
prored 92
sekcije 90
specijalni znaci 98
stilovi
brisanje 105
izbor i promjena 103
novi 104
abloni 105
tampanje 116
izbor za tampu 118
margine stranice 116
orjentacija stranice 116
paper source 116
pozicija zaglavlja i podnoja 116
tampanje vie stranica 118
veliina papira 116
tabele 106
dijeljenje elija 107
promjena dimenzija 107
promjena izgleda 107
redovi i kolone 108
spajanje elija 107
tabulacija 93
upisivanje teksta 89
uvlaenje teksta 91
umetanje broja stranice 117
umetanje datuma i vremena 117
zamjena teksta 96
word art 113
www 207
Z
zaglavlje i podnoje
Excel 166
Internet Explorer 213
Powerpoint 191
Word 118
zatita ekrana, screen saver 71

DODATAK
245
RJENIK ENGLESKIH RIJEI I IZRAZA

A
above. iznad, gornje
accept. prihvatiti
access. pristup, uvid, dostup
access slots. otvori za kartice periferija
accidental. sluajan
account. nalog, raun
add. dodaj, dodati
address. adresa
adjust. podesiti, podeavati
advanced options. napredne opcije
after. poslije
align. poravnjati
alignment. poravnanje
all. sve, svi
allways. uvijek
allways on top. uvijek na vrhu
and. i
applications. aplikacije
apply. primijeni , primijeni, primijeniti
area. zona, podruje
arrange. uredi, araniraj
arrive. stii, doi
arrow. strelica
as laid out on screen. kao to je na ekranu
ascending. rastui
at. na
at least. najmanje
at most. najvie
attach. prikai, priloi, prikaiti
attachment. prilog
author. autor
auto. automatski
autocorrect. automatska ispravka
autoformat. automatsko podeavanje izgleda
(forme)
automatic. automatski
automatically update. automatsko auriranje
autoshapes. automatski oblici (gotove figure)
available. dostupan, raspoloiv
axis. osa (koordinantna)
B
back. nazad, pozadi
background. pozadina
bcc (blind carbon copy). "slijepa" indigo
kopija
before. prije
begin. poeti
begins with. poinje sa
behind. iza
bellow. ispod
between. izmeu
bios-(basic input output system ). osnovni
ulazno-izlazni sistem
black&white. crno-bijelo
bold. pojaani, polucrni ispis
book. knjiga
border. ivica, granica
bottom. dno, dolje
box. kutija, okvir
break. prekid, prelom
brightness. svjetlina, osvjetljaj
browse. itati bez reda
built-in. ugraen, ugraeni
bulleted list. oznaena lista
bullets. meci (oznake)
business. biznis, posao
business card. vizit-karta
button. dugme
by date. po datumu
by name. po imenu
by size. po veliini
by type. po tipu
byte. jedinica mjere, podatak (proizvoljna
kombinacija niza od 8 nula i jedinica)
C
calculation. proraun, kalkulacija
camera. kamera
cancel. poniti, ponititi
cancel all printing. prekini sva tampanja
canvas. platno
capitals. velika slova
caps lock (CAPitals LOCK). tipka tastature
(velika slova zakljuana)
card. karta, kartica
case. sluaj, stanje
category. kategorija
cc (carbon copy). indigo kopija
cd-rom. kompakt-disk
cell. elija
center. sredina, centar
change. promijeni, izmijeni, promijeniti
character. znak
chart. grafikon, grafik
check. provjera, provjeriti
clip art. umjetnost isjeka
clock. asovnik
close. zatvori
collapse. sklopiti, sloiti
color. boja, kolor
column. kolona
complete. zavri, kompletiraj
246
DODATAK

compose, 19, sastaviti, sainiti
connection. veza, telefonska veza
connector. konektor, prikljuak
containing text. koji sadri tekst
contains. sadri
content. sadraj
continuous. neprekidan
contrast. kontrast
control panel. kontrolni panel
convert. pretvoriti, pretvarati, konvertovati
copy. kopiraj
copy disk. kopiraj disk
copy here. kopiraj ovdje
copy to. kopiraj na
correct. ispravi, ispraviti, ispravan
create a copy. napravi kopiju
create shortcut(s) here. napravi preicu ovdje
created. kreiran, uraen
croatian. hrvatski
crop. odsjei, oiati
cross. krst, krianje, kriati
current. tekui, aktuelni
current page. tekua stranica
customize. prilagoditi
cut. isijeci, izrei
cyrillic. irilica
D
data. podatak, podaci
date. datum
date&time. datum i vrijeme
day. dan
decimal places. dcimalna mjesta
decrease. smanjiti
default. podrazumijevano
define. definii, definisati
delete. brii
delivery. dostava, dostavljanje
descending. opadajui
desktop. radna povrina stola
details. detalji
dialog. dijalog, razgovor
different. razliit, razliito
digit. cifra
direction. pravac, smjer
directly. direktno
distance. rastojanje, distanca
distribute. rasporedi, rasporeivati
doc. ekstenzija Word-ovog dokumenta
documents. documenti
does not. negacija - ne, nije
dos (Disc Operating System). operativni
sistem
down. dolje
draw. crtati
drawing. crte
dvd (Digital Video Disc, Digital Versatile
Disc). digitalni video disk, digitalni
mnogostrani disk
E
each. svaki, svako
edit. auriranje, editovanje
empty. prazan, isprazniti
empty recycle bin. isprazni korpu za otpatke
enable. omogui, omoguiti
enable indicator on taskbar. omogui
indikator na liniji poslova
end. kraj
end task. zavri zadatak
ends with. zavrava sa
english. engleski
enter. ulaz, ui
entire. itav, cijeli
entry. unos
envelope. omotnica
equal. jednak
even. paran
evenly. podjednako
ever. ikad
except. osim, izuzev
existing. postojei
exit. izlaz, zai
expand. proiriti, rairiti
explore. istrai, istraivati
explorer. istraiva
F
false. netano
fan. ventilator
fast. brzo
favorite. omiljen, favorit
file. dokument
filename. ime dokumenta
files or folders. dokumenta ili fascikle
fill. ispuniti, ispuna
filter. filter
find. traiti, nai
finish. zavri
first. prvi
fit. taman, knap
floppy (a:). disketna jedinica, "flopi"
folder. fascikla
folders. fascikle
font. slovni lik
footer. podnoje
footnote. fusnota
formatting. oblikovanje, podeavanje izgleda
(forme)
forward. proslijedi, proslijediti, naprijed
frame. ram, sklop, struktura
freeze. zamrznuti
from. od, iz
function. funkcija
DODATAK
247
G
gap. prolaz, praznina (u grafikonu)
general. opte, generalno
go. idi
grayscale. nijanse sivog
greater. vei, vee
greater then. vee od
greeting. pozdrav
gridlines. reetka
group. grupa
grouping. grupisanje
gutter. povez, korienje
H
handle. ruica
hard disc. tvrdi disk
hard drive. ureaj tvrdog diska
hardver. fiziki djelovi raunara
header. zaglavlje
heading. poglavlje, naslov poglavlja
height. visina
help. pomo
here. ovdje
hidden. sakriven
hide. sakrivanje, sakriti
high. visoko, visok
highlight. naglasiti
history. istorija
hold. dri, drati
home. dom, kua
horizontal. vodoravan
I
icons. ikone, male sliice
image. slika
in. u
in front of. ispred
inbox. ulazno sandue
incoming. dolazni, dolazna
increase. poveati
indent. usjek, razmak, udubljenje, uvuenost
index. index, pojmovnik
information. informacija
initial. poetno, inicijalno
ink-jet printer. tampa sa mastilom
input. ulaz
insert. umetni. umetnuti
installed. instaliran
internet. internacionalna mrea
is less than. manji od
italic. iskoeni ispis
item. pojedini predmet, stavka
J
justify. sloiti u blok, pravdati
K
keep. zadri, zadrati
key. tipka tastature, klju
keyboard. tastatura
keyboard plug. konektor tastature
L
label. naljepnica
LAN (Local Area Network). lokalna
raunarska mrea
landscape. pejsa
language. jezik, pismo
large icons. velike ikone
laser printer. laserski tampa
last. zadnji
last accessed. zadnji uvid
layout. tlocrt, raspored elemenata
left. lijevo
legend. legenda (objanjenje)
less. manje
letter. slovo, pismo
level. nivo
like current folder. kao tekua fascikla
line. linija
link. veza
links. veze
list. lista, listati
location. lokacija
lock. zakljuaj, zakljuati
lock the taskbar. zakljuaj liniju poslova
log off. odjava
look. pogledaj, pogled, izgled
look in. pogledaj u
low. nisko, nizak
M
magnifier. lupa (za uvelianje)
mail. pota
maintenance. odravanje
major. veliki
margin. margina
mark. oznaka, oznaiti
match. odgovarati, odgovarajui
maximize. uiniti neto maksimalnim
me. mene, meni
medium. srednje, srednji
member. lan
menus. meniji , meniji
merge. objediniti, sjediniti,spojiti
248
DODATAK

message. poruka
minimize. uiniti neto minimalnim
minor. mali
mirror. ogledalo
modified. promijenjen,modifikovan
motherboard. matina ploa
move. pomjeri
move here. pomjeri ovdje
multiple. viestruko
my. moj
my computer. moj raunar
my documents. moji dokumenti
N
name. ime, naziv
navigator. upravlja
negative numbers. negativni brojevi
network. mrea
never. nikad
new. novi, novo
new blank document. novi prazan dokument
new folder. nova fascikla
news. novosti, novine
next. sljedei
none. nijedan
normal. normalno
not responding. bez odgovora
notify. obavijestiti
now. sada
number. broj
numbered list. numerisana lista
numbering. numerisanje, pobrojavanje
O
odd. neparan
of. od
office. kancelarija
ok. u redu
ole (Object Linking and Embedding).
umetanje i povezivanje objekata
on. na
one. jedan
only. jedino, samo
open. otvori
open each folder in its own window. otvori
svaku fasciklu u njenom prozoru
options. opcije
or. ili
order. redoslijed
organize. organizovati
outgoing. odlazni, odlazna
outline. skica, nacrt
output. izlaz
outside. spoljanji
outside borders. spoljanje ivice
overlap. preklapanje
overwrite. prepii, prepisivanje preko
postojeeg teksta
P
pack. pakovati, spakovati
page. stranica
pages per sheet. stranica po listu
painter. slikar
paper. papir
paragraph. pasus, paragraf
paralell port. paralelni prikljuak
password. lozinka
paste. zalijepi, zalijepiti
pattern. obrazac, primjer, uzorak
pause. pauza, pauziraj
pause printing. zaustavi tampanje
pen. olovka
people. ljudi, osobe, lica
percent. procenat
peripheral cards. krtice perifernih ureaja
(modem, zvuna kartica, video kartica...)
permission. dozvola
personal computer. personalni raunar
personalized. personalizovan, lini
phone. telefon
picture. slika
place. mjesto
placement. poloaj
play. svirati, igrati
point. taka, pokazati
pointer. pokaziva
portrait. portret
position. pozicija
power. snaga
power supply. napojna jedinica
press. pritisni, pritisnuti
press and hold to view sample. pritisni i dri
da bi vidio uzorak
preview. pregled
previous. prethodni
print. tampaj
printer. tampa
printer resolution. rezolucija tampaa
priority. prioritet
processing. obrada, procesiranje
programs. programi
properties. osobine, karakteristike
protected. zatien
put. staviti, metnuti
DODATAK
249
Q
quick launch. brzo pokretanje
quotes. navodnici
R
ram (random access memory). memorija sa
proizvoljnim pristupom
range. oblast, opseg, podruje
read. itati, proitati
receipt. potvrda
receive. primi, primati
recently. nedavno, skoro
recipients. primaoci
recycle bin. korpa za otpatke
redo. ponovno izvrenje prethodno ponitene
radnje
refer to. odnositi se, referencirati se
regional. regionalni
regional options. regionalne opcije
remember. zapamti. zapamtiti, sjetiti se
removable media drives. ureaji za prenosive
medije
remove. ukloniti
rename. preimenovanje, promjena imena
repeat. ponavljati, ponoviti
replace. zamijeni, zamijeniti
reply. odgovoriti
request. zahtijevati
reset. dovoenje na poetno stanje
restart. ponovni start
restore. obnoviti
restricted. ogranien, restriktivan
resume. nastavi
retry. pokuaj ponovo
return. povratak, povratno
right. desno
rom (read only memory). memorija samo za
itanje (neizbrisiva memorija)
row. red, vrsta
ruler. lenjir
run. pokreni, uradi, izvri
S
same. isto
save. sauvaj, snimi
save as. sauvaj kao, snimi kao
save in. sauvaj u
scale. razmjera
scanner. skener
screen. ekran
screen resolution. rezolucija ekrana
screen saver. uvar ekrana
scrollbar. traka za klizanje (pomjeranje)
search. trai, traiti, pretraivati
search engines. maine za pretraivanje
section. sekcija
security. bezbijednost
select. izaberi, izabrati
selected. izabrani, izabrano
selection. izbor, selekcija
send. poalji
send as e-mail. poalji kao e-mail
sentence. reenica
serbian. srpski
series. nizovi, redovi, serije
set. postavi, namjesti
set as default. postavi za podrazumijevano
(standardno)
settings. podeenja
shading. sjenenje
sharing. zajedniki posjedovati, dijeliti
sheet. list
shift. smjena, mijenjanje, premjetanje
shortcut. preica
show. prikai, pokai
show small icons in start menu. prikai male
ikone u startnom meniju
shrink. stegnuti
shrink to fit. knapirati, tano podesiti
shutdown. obaranje sistema
signatures. potpis
site. mjesto, predio
size. veliina
slide. "stranica" prezentacije
slot. utinica
slovenian. slovenaki
slow. sporo
small icons. male ikone (sliice)
smart. pametan
smart tag. inteligentni meni (pametni
privjesak)
sort. poredak, poreati, sortirati
sort ascending. rastui poredak
sort descending. opadajui poredak
sound. zvuk
source. izvor
space. prazan prostor, razmak
spacebar. razmaknica
spacing. rastojanje
split. podijeliti
square. kvadrat
standby. privremeno iskljuenje
start. start, poetak
start menu. startni meni
step. korak
stop. zaustavi
storage. skladite
straight. prav
style. stil
subject. predmet
subtotal. meuzbir
sum. suma, zbir
summary. zakljuak
switch. prebaciti se, prekida
250
DODATAK

symbol. simbol
T
tab. jeziak
table. tabela
tall. visok
task pane. okno poslova
taskbar. linija poslova
taskbar and start menu properties.
karakteristike linije poslova i startnog menija
template. ablon
text. tekst
than. od
themes. teme
this. ovaj, ovo
this point forward. od ove take pa naprijed
thumbnails. male sliice
tight. zbijen, priljubljen
tile. pokriti, obloiti
time. vrijeme
title. naslov
to. ka, prema
toc (table of contents). tabela sa sadrajem
together. zajedno
toolbar. paleta sa alatkama
tools. alati
top. vrh, gore
tower. toranj
true. tano
trusted. povjerljiv (onaj kome se vjeruje)
turn off. iskljuivanje
two. dva
type. tip, vrsta
U
underline. podvueni ispis
undo. poniti izvreno, vrati stanje preanje
stanje
unhide. otkriti sakriveno
unit. jedinica mjere
up. gore
updated. aurno
ups (Uninterruptible Power Supply).
neprekidno napajanje
usage. upotreba
usb (Universal Serial Bus). univerzalna
serijska magistrala
use. upotreba, upotrijebi
used. korien
user. korisnik
V
value. vrijednost
vertical. uspravan
view. prikaz, pogled
W
wait. ekaj, ekati
WAN (Wide Area Network). regionalna
raunarska mrea
warning. upozorenje
washout. isprano
weight. teina (debljina)
what. ta
when. kada
where. gdje
which. koji, koja
who. ko
whole. itav
wide. irok
width. irina
windows. prozori
with. sa
within. unutar
wizard. arobnjak
word. rije
workbook. radna sveska
worksheet. radni list
workstation. radna stanica
wrap. omotati, uviti, obaviti
write. napii, napisati, pisati
X
x axis. x-osa
xls. ekstenzija Excel-ovog dokumenta
Y
y axis. y-osa
yes. da
your. tvoj
Z
zone. zona
DODATAK
251


252
Osnove rada na raunaru

CIP Katalogizacija u publikaciji
Centralna narodna biblioteka Crne Gore, Cetinje

004.451.9 WINDOWS (035)
004.42 WORD (035)
004.42 EXCEL (035)
004.42 POWERPOINT (035)
004.42 INTERNET EXPLORER (035)
004.42 OUTLOOK EXPRESS (035)

Zori, eljko
Osnove rada na raunaru: microsoft: windows, word, excel, powerpoint, internet explorer, outlook express /
[autor eljko Zori; saradnici Sonja Jovanovi, Tanja Martinovi]. - 2. preraeno i dopunjeno izd. Podgorica: Zavod za zapoljavanje Crne Gore, 2006
(Podgorica: Grafo Crna Gora). 251 str.: ilustr.

Podatak o autoru preuzet iz impresuma.
Tira 1000. Pojmovnik: str. 239-245. Rjenik engleskih rijei i izraza: str. 245-250.

ISBN 86-85789-01-X

1- Gl. stv. nasl.
a) Operativni sistem Windows Prirunici
b) Aplikativni program Word Prirunici
c) Aplikativni program Excel Prirunici
d) Aplikativni program Powerpoint Prirunici
e) Aplikativni program Internet Explorer Prirunici
f) Aplikativni program Outlook Express Prirunici

COBISS.CG-ID 10182672

KNJIGA-osnove Rada Na Racunaru

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KNJIGA-osnove Rada Na Racunaru

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZAVOD ZA ZAPOLJAVANJE CRNE GORE

You might also like